Ben F.

van Leerdam

HENRI MACLAINE PONT

architect tussen twee werelden

Over de perikelen
rond het ontstaan van de gebouwen van een hogeschool,
het 'Institut Teknologi Bandung'
tussen twee
rond het ontstaan van gebouwen van een

Bandung'

Ben F. van

s
 de Nederlandse architectuur uit de eerste vier decennia van deze eeuw
is het echter nog
uit
dat
van de boeiende productie,
tot stand

In de laatste groeit daarvoor aan beide zijden de belangstelling.

, waar de (Architectuur en
in ) zich op richt. Voordien er over deze
materie in Jakarta (Universitas Indonesia) een interessant nummer van
en eerder in in 9 '(augustus
van C. Passchier arch. HBO. In de beide komt
ter sprake, die in de totaliteit der bouwactiviteiten een wel
inneemt: de eerste groep van voor het ITB
(Institut Teknologi Bandung), toen - in - de 'Technische Hoogeschool
~~HUV~H~'. De daarvoor, van ir. H. , worden in dit
boek voor het eerst aan de orde

bezoekers in de
silhouet, de , de , de
van de constructie en de beheersing van materiaal en detail ..
van een van 'twee ': Maclaine
zo maken vanuit de
. Het resultaat is zowel modern als

Mijns inziens zou wat van een

moeten op een 'wereldlijst van De speurzin van
de auteur van dit ir. BeF. van onverwacht veel
authentiek uit naar voren. levert in dit
boek - naast een versterking van de oude band Delft/Bandung - de aanzet
tot van de die in
van 20ste eeuwse architectuur!

.dr.ir. C.L. Temminck Groll, b.i.

1988
Uitgegeven en door:

Pers

Telefoon

Productie en

CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE HAAG

Leerdam, B.F. van

Henri Pont, architect tussen twee werelden: over de perikelen

rond ontstaan van de van een hogeschool, het 'Institut
Teknologi B.F. van Leerdam. - Delft: Delftse
T"1"1

, NUGI
wkunst Technische
geschiedenis.

Copyright 1988 by B.F. van Leerdam

All reserved. No parts of this baak may be in any farm,

by , microfilm or any other means without written
permission.
 1. 11
2. Opening van 13
3.
4. 19
5. De architect 21
6.
7. 25
8.
9. 31
10 . 33
11 . Memorie van het
12.

Reacties van Instituut

17. 73
Afb. 1. ir. Henri Maclaine Pont b.i.
(1884-1971).
Bij het tussen

ik voor
stellen van
gegevens kunnen putten.

F. van
1988
1.

over het verleden is het men houdt

met normen en waarden, die sterk verschillen van
de over het oude Nederlands-Indië is zo
mogelijk nog het
YV..LJr\.L>.':;;;-'-'.j.<:;;;J.. van toen
,

door een vermenging van Europese en Oosterse ,

tradities. zou men sfeer in dat land, aan
begin van de 20e eeuw, moeten proeven en er in opgaan om een
van die te kunnen krijgen.

De poli tieke-, mili taire- en invloeden uit

moederland werkten ook door in de vormgeving en uitvoering van gebouwen.
De Nederlandse bracht, naar
dit punt naar voren tijdens een
op , voor de leden van
van Ingenieurs op (1). naar twee
. De ene van oorspronkelijke Javaanse kunst maar
bitter te en dat het moederland de kunst van het
bouwen • De dat er wel

inspiratiebron voor het

In de worden gegeven van het

van het ontwerpproces tijdens dit
zal de nadruk worden
gever en de
teruggevonden en in en andere
documenten.

1) 1924, p.401.

11
 o NT W ER P P LAT T E G RON D' DEn TEe H NIS C 11 E HOOG ES C H 00 L TE BAN DOE N G.

A. V. NatuUl'kunde.
B. VI.
C. Kleine aula.
D. Groote aula. Scheikunde.
1. en mechanica. IX. Bouwkunde.
11. van bouwstoffen. X. M~nbouwkundc.
lIl. Landmeten en waterpassen. XI. Wiskunde. .
IV. en Waterbouwkunde. XII. ::\Iechanica.

Afb. 2. van de Technische te

12
Op 3 juli kon men vele te
voet auto zien trekken over de Juanda
heet. was een naar dag had
Vandaag zou 'hun' in worden
genomen 0 werden en andere
getroffen door het silhouet van het unieke gebouwencomplex te midden van
een natuur. B en
hadden alles in het werk om dit evenement te maken tot
in de geschiedenis van het land.
om deel te kunnen nemen aan
deze hoogtijdag, het
te
mr. J.P. graaf Van
van het voormalig
. Voor stad en
de ontwikkeling van dit
trof men aan van Indië,
gezag, van de
, het leek alsof

Op deze aan ontstaan. het niet zo

hier een sawahs Vanaf de Dagoweg kon men
toen - na een kwartier klauteren en balanceren over smalle,
- op een vierkant terrein , dat
bestemd was om te dienen van de hogeschool. Hier
vond toen, met inheems , het vier
Javaanse traditie deze boom de hoop, de
verlangeno Het planten van deze jonge bomen ging
vooraf grote bedrijvigheid de van de eerste

De in het meest oostelijke van twee in

van de ingang. Zij waren eerste
die het van ir.
Henri Maclaine Pont zouden worden . Aanvankelijk was
bedoeling om de eerste cursus in deze twee grote te
maar voor niet
gereed. Daarom officiële opening ook met de
van twee Degonn.en, waaraan nu de werd
van zo 'n 800 en
architectuur waren ze, ten opzichte van de gebouwen bewust
zeer van deze
dienen het andere was als
(5).

De Volksraad
28 augustus 1920,

woensdag 2 juni avondeditie, 1.

18 september 1920, no. 38, p.692, .1.

13
De
waaronder die van ir. J. Klopper, de
van de nieuwe hogeschool.
niet thuis, was aan-
vallen van Mevrouw Maclaine
& was
van de openingsceremoniën (6). Het velen evenwel op dat door enkele
de namen van de uitvoerders, de oud-kolonel van de
en de van de genie M. van Staveren, malen
werden vermeld, terwijl de van de Raad
van van het Insti tuut Technisch Onderwijs,
ir R.A. van de woorden: '... Een woord
van waardering aan
artist in hart en nieren, den ontwerper .

6) Familiearchief, brief dd. 14 augustus 1920.

14
De commentaren van de pers waren unaniem en lovend; de na de ander
vatte in samen. Verrast was men
de kolossale afmetingen van de bedekte dakvlakken, die
een vormentaal en silhouet van wondere
( . Een ander vindt het
, het na de
van Indische zijn' (8).

In het ~~~~~~~ van een zekere

met grote en kennis van zaken in een
'De Technische Hoogeschool en het goed recht van de
architectuur'. Over de emoties die de los maakten
hij in
aan den verraste blikken gaan over den ongewonen,
Indischen vorm der daken, die als in de ,
een donker, kantig silhouet hemel. Verrast
men ieder deze typische vormen mooi zal vinden? Mij
het, hoe sterk de ze , de ze , geen was
er die onverschillig deze oprijzende Oostersche dakvormen bezag.
En naderende in de De van de
ingang, en dan alles ,.., ..... n ............., .... ,

trekt den beschouwing, bewondering,

misschien ook tot is dit nog maar een eerste van
den Hoogeschool bouw We weten, hoe in de toekomst een
0 te
staat, welke met de en de beplanting het complex tot
een harmonieus moet bouwen (9).
Maar men en men heeft het gevoeld hoe hier een
bijzondere werkzaam Qewees:t, die dit uitgedacht
en voor een reeds tot stand
En misschien . .. die het van nature weten, die tot het
besef zijn , dat de Architectuur nog een andere taak heeft,
het beschikbaar stellen van vierkante meter vertrekken ... '.

Waarom waren de van de , die van zo'n betekenis

voor het was, niet op tijd gereed? En waarom moest men met veel groen
en andere het ge bouw waarin de openings-
plechtigheden werden gehouden nog niet was (

Het beschikte en met

op een controverse de bouw van
verder in voor de
maakte duidelijk
verschil architect en zo hij,

7) .:::....;;:...c==:",::"::,,.::-:'-' juni 1920, avondeditie, p.1.

8) -'--_"""'--_ _ ' 1920, avondeditie, p.1.
9) van de werden op de Jaarbeurs, in het paviljoen
van Maclaine Pont tentoongesteld. Daarin
het en de zou

15
Afb. 3. waarin de opening
op de is nog dak
van één van de hulpgebouwen te zien.

ondergeschikte
met van
en de schoonheid de
opvallen dan werden
dan waarover de

tijden toonden de

was van
was hun architectuur: hun
vormden de tast bare
een volk.
De
en
de van zowel
vertegenwoordigers van een
moest daarom
aan het tropisch karakter van het
vormgeving die van het Oosten uitdrukte en niet
was overgenomen u i t , dat tot nu toe het
Er moest gezocht worden naar een terreinbebouwing die aansloot
CTPl,TPP<::!".

aan klimaat en gezonde traditie en naar middelen om vertrekken te

houden en aangenaam te verlichten.

16
 legde G. vinger
dat met de Indische Technische Hogeschool een
om voor deze op te lossen.
onderdeel was . G.
met op te merken, verder tot stand komen van
bouwwerk nu nog was van
hadden ten slotte de gesteld dit
representatieve tot een monument voor Indië te maken. ook
de overtuiging mocht dat, al
dat de bouwmeester een en greep
had een geschonken, zijn
een uniek monument

17
18
Aan het van in
ontwikkeling zover
medisch en
.... ' - ...... L H........ " ' ' - .... ,

moment was er tussen

prestigestrijd aan de
, stad van als woon-

aan de Indische
in op
voor om kosten van de bouwen de
uit particuliere te
en
het Nederlands-Indische
voorstel kwam de vragen.
Wat was de directe en behoef te aan perso-
neel?
- Waar moesten vandaan
Waar moesten komen?
- Was voor de
van
Hoe zin de van de

Ook de chefs de technische van

daarvoor in
onttrokken'.
bij
dat

voor
hooger onderwijs niet is

Een hogeschool kwam in

weerbaar' aan
Daar

over eens dat dit

zou moeten

11) Van der Wal 1963, p.288.

12) 1917.
13) ll.
14) van 11 december 1914 no. 1448/38.
15) van 28 mei 1915 no. 21/1137.

19
 werd die de naam
voor Hooger Nederlandsch-
Raad

Instituut van Ingenieurs van

dr. C J.K. van ,die kort aan
dr. J IJzerman (16).

met twee
. Voor het maken

om advies gevraagd over

ontving het vererend verzoek tot
ambt van , waar instemmend op

In tot
meer dan drie en een
ir. H. Pont de tot van een
, dat in en na aan pas-
door de . Professor Klopper trad
namens de van Beheer op als vertegenwoordiger van de

16) op. cito noot 10.

, p.l7.

20
5

, een
van tegenwoordige Jakarta
wordt deze wijk stamde af van een
PONT, waarvan afstammelingen noemden van
Yt Hoen en eveneens kleinzoons
Govert en Cornelis 't Hoen. hun Schotse afkomst vroeg
en de het recht om de naam 'Maclaine' als achternaam bij de
familienaam Pont te voegen e i n . Het heette
toen: MACLAINE PONT. Maar ook oosters stroomde door de aderen van
Henri Pont, want overgrootmoeder ( moet een Indonesische
zijn geweest, van het van de
eilanden van de Ambonse eilandengroep (19).

Zijn
Toen hij negen jaar was
Henri de voor
bouwkundig aan de Technische
een in Nederland werkzaam te de
architect Posthumus te
terug voor de bouw van het hoofdkantoor
(SCS) in . In hij zich als architect
te Semarang, maar bleef daar moest
in dat met spoed naar (21).

In september 1918 trad hij in

Instituut voor Hooger Technisch
het van een ontwerp
tekenaars

van
van zijn kennis van
eerdere
vertrok hij voor de
van de
gebouwen en van den

18) Overgrootmoeder van moeder's

19) Deze werden verstrekt de oudste dochter van Henri Maclaine Pont.
20) van de dienst Documentatie en Literatuur Onderzoek van de Faculteit der
Bouwkunde, Technische Universiteit Delft.
21) Familiearchief, curriculum vitae.
22) op. cito noot 21~
23) op. cito noot 21.

21
 cic \Q""/ J Jvuo.

Afb. 4. Terreinschets het

22
Over de inhoud van het contract tussen Mac1aine Pont en zijn
De moeten
gereconstrueerd Een
dat

werd

fantasie, want hij moest - nog

, - de
sitie'. De
methoden van zodat deze

Hier ligt de kern opdracht: ontwerp een hogeschool waarvan de

ruimten met hun elementen in
bepaald. Daarnaast moesten de een eenvoudige vormgeving en
constructie heel goedkoop zijne Tenslotte zou het plan dermate
, dat of
Na een
e

Pont de opdracht terug tot twee eisen.

nrACnCCy'n,dat zeer
redeneerde
uitbreiden en veranderen en ook met een behaaglijk
maximaal uit de
, de eis dat de ruimten
op grond moesten worden gebouwd. Bovendien moesten
alle dienst- en secundaire ruimten, los en
over het terrein van licht en
van lucht

bewust van de bezwaren van een

gebouwen zou het
zou het weinig

warme luchtstromen en sterke warmtestraling.

24) Maclaine Pont 1918, p.3.

23
 dc \Ou./ j-/ouo.

Afb. 5. Terreinschets met boomgroepen.

24
Bij het naar die op
komen aan de gestelde eisen Maclaine
Javaanse architectuur en bouwtechniek. studie had hij over
onderwerp een opgebouwd. Als uitgangspunt
voor ontwerp koos zich niet
in de , maar die de
daartussen, de
de beplanting van de voornaamste
is ook te vinden in
daarom Javaans
Maclaine vast in schetsen, waarvan
van het terrein, zijn ( in de
4 en 5

- Het

Met het Javaanse model als het gevaar van een rommelig
worden vermeden. Noch in Solo, noch in men sterk
dominerende Het accent moest op de
voor publiek
verkeer. een architectuur worden van ruimten, elk
voorzien van een verwerkte accenten: een

U~QkU~ÇU, waarin de mensen zelf de

gebouwen met een meer
met hun interieurs, een
de van de voornaamste
dit accentueren
plaats daarvan had
, waarmee in
bereikt.
uitgewerkt.
Decoratieve een
, vier
waringinbomen moesten het Deze simpele
voldoende op te roepen
waaraan zelfs een zeker sacraal

Het de bedoeling om van

De
daarvan zou pas plaats , de hogeschool
de van een grote Aula, en een
aantal zou maken In de V1Sle van Maclaine
het zinvol om op dat moment de architectonische compositie
met een opvallend gebouw, maar dan waarvan in
zou . De zou die
van gebouwen moeten

25) Maclaine Pont schreef op de tekeningen: I Terrein-Schets ter van het

25
Een kon worden bereikt door voor
gebied te
geoorloofd
van de zouden op
immers in die
, bij welke
bestaan. In deze
toegangen tot de
benadrukt. het worden
opgevat als ruimten, waarin ook een fietsen-
stalling kon deze - in een rustiek

interieur, waaraan
kolommetjes van de een extra accent moest geven.

Een de , de aanslui-
hij geen open
maken, maar een in de breedte
plantsoenaanleg, een
twee kleine, • Daar
kon men dan
een ruimte die door de

met de vier
een met

overzicht

Het indelen van het in sectoren maakte een

Men zou er als het ware vanzelf toe komen om in de
o

het
ruimte, van
, waardoor men zich gemakkelijk kon

was niet denkbeeldig. Om die te

voorkomen, greep de terug op
rond de aloon-aloon voor woningen van moest
. Dit niet als eerbetoon, maar diende tevens
om in de pendopo t s (26 ) mogelijk te maken. Juist de
plaatsing van de gebouwen binnen
middelen, zoals keuze van een terrein,
van de wegen en het ver bod om te geven - het-
zelf de beginsel als bij de kunnen ~aoo~u. Bovendien konden,
bij het voor de gebouwen, de voornaamste
daarvan een meer krijgen.

Overdekte, muurloze voorruimten , die als ontvangstruimten Tl1rIOO:>lro:>n

26
- Warmte bestrijding

De , de van de gebouwen waren,

volgens Maclaine Pont,
worden het weren
warmte van de ochtendzon
staat. Daarom moest er met
hun
Alleen tot

Voor de moesten de
groepeerd worden brede open terreinstrook, die zo
moest dan de open ruimten tussen de
moeten uitkomen, zodat ook in de toekomst het toestromen
frisse naar verzekerd zou zijn.

Ter bestrijding van de warmte

van , waarin de
, zodanig wordt beinvloed,
en waarin het aangenaam is te
het , via
dakrand door binnendrong, de in

- Grote

De keuze voor een de verbin-

dingen ertussen extra belangrijk vanwege de grote Ook hier
moest de worden de
meter overdekt met begroeide pergola' s, die
aan beide zijden van m e t e r . Waar
kon later over de een waterdichte vlakke houten
afdekking aangebracht.
Omdat het de had de
ontwerper de
deze het best uitkwamen. om
voeren en de
in de van de Het silhouet van
zou daarbij, maat van

de van het dat de

op een manier werden behoefden echter nooit
breder dan drie meter te zijn. Het op
bereikt van de ter van

Hierdoor zouden de warmste zonnestralen door het dak worden opge-

27
Afb. 6. van de houtconstructie met de gangkolommen.

In overeenstemming met de voorgaande denkbeelden over het zocht de

architect naar een terrein van ongeveer 500 m breedte tussen twee zijwegen
en da t de ervan nagenoeg noord-zuid • Zo 'n
terrein werd gevonden in het noordelijk van de tussen de
en de rivier Tjikapundung. Een prachtig stuk grond van
, dat later de aan het
Een groot was
ten noorden van Bandung ligt, zodat terreinas
kon worden Hierdoor werd voor een
ook toen de beplanting nog niet tot volle

28
Om de bouwkosten zo laag mogelijk te houden
materialen voor de
Dit werken, zeker wanneer
het de meeste

be-
van de
voorportalen en ook
tuinmuren
met

, de
voornaamste materialen behouden zouden
benut. De muren van de gebouwen en de waren
gedacht in van rode , dat daarna met deze

en watero

de ramen en deuren, die in

het het houtwerk van
op

en van

De overkapping van het

,
zouden moeten
lei pannen of waren
eerste
van het marktaanbod.

Rode cement ge~,tampt:e rode baksteen met kalk, dat gemengd met water
een zwak, effect . De tussen de breukstenen moeten
later dan terugliggend gevoegd.

29
30
9~

de twee
Pont ook nog van
papier. Zo schetste
toria, vanwege hun meer verwerkte
in de schetsen van de gebouwen voor Natuurkunde en Scheikunde de gegevens
die zouden moeten dienen bij ui twerking van overige
deze de twee terreinschetsen

- De van het

grote Aula, het en de de

vormen. Ze waren aan het centrale plein
van het en was
opzichte van de noord-zuid as, maar het is nooit
de bedoeling plattegrond en het
voort te kern van het
moesten deze van het begin af aan
als constructies ..

Om te voorkomen
in de weg zou staan, was
Het Maclaine
uit te voeren.
nog een ruimte
in , voor en voordrachten van
aard kon worden. was zelfs goed denkbaar dat ook deze ruimte
een belangrijke zou moeten • Door een in steen
beton te construeren te sterk aan de
situatie

De hij op van het

. Hiermee hij de ten
het Hoofdgebouwen de
de voorzijde,
gebouwmassa's
en de van
dat nog werd versterkt door het
Tangkuban op de

- De

aan moesten door

gevolgd. Daarom wilde
in de onmiddelijke nabijheid van

29) Dat de Aula, het Hoofdgebouwen de Bibliotheek.

31
 de Wiskunde, Mechanica, Natuurkunde
voor de
noemen Maar =~=~=n, Kennis van
Landmeten en basiskennis van
Deze groep wilde in een
zou daar uit kunnen ontstaan. De
architect was van mening uit een
inrichting dan uit een van de

ingang en werden

32
Het is om belangrijk openbaar
architect daarvan op te
is het immers geweest naar
teken

aan
vragen op. Uit met
te kampen heeft gehad.
die tijd een
van niet te ontkennen. Hierin
artikel het verst Wat was er gebeurd?
&

niet de kans gegeven om dit

gebouwencomplex
op

Het is niet onder

werkzaamheden voor
is de tekst van het contract
na - waarover straks meer -
van deze heeft
op indirecte een van aan
de hand van brieven van naaste het

In de duidelijk gemaakt de
moet hebben van het
tekeningen moet eind van
gekomen. Het plan wat zijn
te goedgekeurd, maar
programma van eisen een herziening ervan
intensieve besprekingen moeten tussen
van de ir. J
geleid tot een nieuw

_ _"'"'--_ _ van 24 1920; zie ook hoofdstuk 3.

vraag werd ook aan de auteur door dr. ir. Hariadi , Rector van
het Institut Teknologi Bandung, zijn bezoek aan Nederland in november 1985.
32) Maclaine Pont 1919 (1).

33
 ......... ....

.. .. . . .. .. ..

Afb. 7. Definitief bouwplan.

34
1 van

Na dit met
van Toelichting. Allereerst bleek
van het terrein,
overbodig.

In het was de kern van het ,

uit een Bibliotheek en het Hoofdgebouw met de
, uit overgenomen. Deze groep
ge bouwen zou in worden . De van de zoge-
naamde verlaten. Bovendien werden aan de gebouwen
breidere dan in de eerste studies was voorzien. Dit
de van de bouwmassa's

De

werd
aKgeDOUW B) voor Natuur- en
en het
zijn, kon barakgebouw A
worden
barakgebouw en
worden dan worden verplaatst naar een

Pas daarna zou de gebouwengroep ten oosten van de

• Hierin waren voor
voor elk jaar gebouw -
• Op een ruim
aan het gebouw van
kunnen worden uitgevoerd.
In een nog ten zuiden en ten westen van het
laboratorium voor de gebouwen voor de afdelingen Werk-
tUig(bouw)kunde worden • Voor de studenten zou
korte en gebouw
voor Wiskunde en gebouwen voor de
waren ten voor en
sen geprojecteerd. noorden van Bouwkunde zouden de ge bouwen voor
. De Bouwkunde zou op deze manier
en ,
Mijnbouwkunde op korte afstand van het gebouw voor Landmeten en Waterpas-
sen z o u . Op het terrein ten noorden van het
laboratorium moesten nog voor de
Technologie een plaats

Maclaine Pont gebruikte deze Memorie van Toelichting niet alleen voor het
aangeven van in , maar ook voor een

35
Afb. 8.

de typisch Javaanse
'Nationale-Javaanse
n~~11f1~'. Hierin waren

mogelijk een
om,
tot een
komen. Daarom moest
bui ten toe de van

door hun
buitenaf -
. De mooiste
de Borobudur. in
en architectuur
tot uitdrukking . Men achter Vll'U~~U~AJ'M' maar ziet
niets van de gebouwen.

moest een wijziging

was aan van de weg een u a .....
0;;;; J..U... , dat het
terrein daar moest afsluiten. In nieuwe bouwplan is
. Door deze zou ter plaatse van de
ruimte onstaan het voorplein, waardoor het
indruk zou maken.

36
Voorts werd de belichting van de binnenruimten
Pont op vroegere studie over dit onderwerp (33), en refe-
reerde hij aan de in hij
Javaans In deze ruimten, Javaanse binnen-
huizen, waarop de inheemse sculptuur in steen en
hout geheel van buiten

want, opgeme:rl<:t, dat

in aan de goede beginselen der
traditie, modern doel
op een

Maclaine Pont 1930-'31.

37
38
1

Na het van het

tot het uitwerken van het ,
wel barakgebouwen A en B , waarvoor eveneens een Memorie van
(34) schreef. De voornaamste punten uit dat document volgen

Beide dienen. Wilde men goedkoop

bouwen, zo
zoveel mogelijk worden van
vormen, de in een
konden worden moesten
was de uiterst flexibele indeling van de gebouwen.

Dit uitgangspunt voor van de ,

want deze moest mogelijk onafhankelijk zijn van de indeling. Dat
constructie niet dienen voor
apparatuur in Maar het ui t-
van een zo en afwerk-
constructie mocht geen
karakter. In zo'n normaal
werk naar de

timmerwerken in
In verband met de eis dat
laatste het
beperken. Daarom moesten veel
met enkele zware kon . Voorts moest men
meer zo is dan van
. Indien moesten daarom bij grote
worden vermeden. Ondanks de zware hout-
zouden, door onderdelen, de
kosten worden gedrukt.

,00 m, en een van

voor het gehele complex moesten
een twee
overspanning van 8,00 m en een met een overspan-
,00 De zou uitstekend geschikt zijn voor bijvoor-
en en
gebouwtype de oplossing zou zijn voor de
de laboratoria.

34) Maclaine Pont 1919

39
Afb. 9. interieur gebouwtype.
IversJ)annirlg: 8,00 rn.
 constructies worden
de gordingen van 6,00 m
zouden de
extra tot
moest van
dakconstructie zou
de belasting

richtingen
moeten vormen

Een ander element, aan Javaanse

van de naar de nok toe Dit G

natuurlijke van de kapruimten.

den van de daken kon de in de
daken werden extra
van dakvlak en nok.

Bij de gekozen constructie voor

6,50 m uitzondering.
uit de de

was
besloten
planken van cm breed en 1
beugels in hun vorm
om de boog

krachten

gewone voor

35) Hier werden boogspanten van het systeem Emy. De uitvinder, A. ,kolonel
de Franse genie in het van de 1ge eeuw, maakte deze spanten voor eerst
omstreeks 1830. Het zijn bestaande uit planken die liggend op elkaar
gestapeld Ze in de dikterichting gebogen en verbonden met
afwisselend bouten door de lamellen of beugels daar om heen. Deze spanten kunnen
worden beschouwd als de van de tegenwoordige houten spanten,
waarvan de lamellen aan elkaar worden
36) Vermoedelijk in houten op het van het
van Cilacap • Volgens het verhaal van een
in de door brand verwoest.

41
Afb. 10. interieur gebouwtype.
JversI>annirlg: 15,00 m.
Wanneer eerst de
en daarna die van
de geen bijzondere moeilijkheden opleveren.

Als dakbedekking werd gekozen voor ijzerhouten in een

mag worden dat Maclaine Pont met een staf van tekenaars,
een zekere de de voornaamste
detailtekeningen van de A en B in vier
aan maart getekend. De bestektekeningen zijn op 5 en 6 maart
1919

43
44
Hieronder van de te
zoals van familieleden gestalte krijgt.

Met de 'Vondel' vertrok Henri Maclaine op mei

vrouw in Nederland achter en zou hem zo
volgen Ook
e tekenaar naar , maar het is niet
of met Maclaine Pont heeft gereisd Op 23 juni 1919 kwam
Henri in

De van het in moet voor 's

vertrek hebben plaatsgevonden. De 'bevoegde commissie' van de
tevreden over het waren
dat' Pont zeer
dat hij denkt, Henri
(38).
Ook

vader van
antwoordde: 'Ja, en is
moet met over zlJn
'Die wordt een baanbreker,
(40)

Dan komt er een in

van Henri' s moeder aan zijn vrouw
aan een ingewandsziekte, die zijn
(41). Ook vader (42). Verwijzend naar een
en een foto van Henri, uit conditie van
zoon, die van een wandeling
Nog vreemder het '
tot

een
~~U~;~L.Er komt een voor waaruit kan
IJzerman in een aan Henri heeft
Java met ingang van januari 1920 niet meer

37) Binnen de familie voor de vader van Henri, de

Mr. Pieter Maclaine Pont, iemand met een
38) Brieven van vader Maclaine Pont aan Henri's kinderen
in de Oost, dd. 26 mei 1919 en 31 1919.
39) Ir. J.F. (1854-1928), Utiliteitsbouw aan de TH Delft,
een van Henri's docenten.
40) Brief dd. 15 augustus 1919.
41) over . Brief dd. 19 september 1919.
42) november 1919 aan ZlJn schoondochter.
43) 5 december 1919. Henri zou op 1 januari 1920 de BGD in dienst treden.

45
 Afb. 11. Detail nr. 022.
Halve eindtravee.

46
 . 'Old' Pont zoon hier
met die niet kon gaan, waar
immers het contract luidde:' t (44). Vermoedelijk was hier sprake van
een over de van een artikel uit het
contract.

van Henri's , ir.

, vanwege diens in het
woordde daarmee een brief van Henri. Allerminst verbaasd, constateerde hij
dat deze het de BGD in hoge mate naar zin had en wenste hem
daarmee . Uit Henri' s kunnen da t
Klopper in Bandung was aangekomen. Hij hoopte dat deze in staat
van de (inclusief de op te
nemen. een van Henri
het contract, had gegeven de maandelijkse ,
., schelen, indien vast staat dat het
, je op een bepaald
was kennelijk niet op de
zich af of en de
was . De zinsnede in Henri' s
hij door het aannemen van de betrekking bij de
contract, het vermoeden, dat
moest worden.

Henri en op Java • Ze
daarna een brief van ' Pont, waarin ontmoeting
IJzerman (46) 'Old' verteld
de ITHS in Pont hem
had aanvaard.
, dat
het aan zijn Technische

In mei steeds last te hebben van amoebedysenterie.

niet te (47).

Uit ook een andere niet onbelangrijke

na de van de
Henri een brief , waarin hij
ontmoeting met een bepaald moment
het gesprek over Henri's van de was
in een paar woorden samen te mooi, maar

Dit wordt helaas niet in de brief

Brief dd. 18 december 1919. van de Raad van Beheer van het Koninklijk
Instituut voor Technisch in Nederlandsch-Indie. Een ander lid van de
Raad was ir. R.A. van Sandick
46) Brief van 14 mei 1920.
47) Brief van 14 mei 1920 van 'Old' Pont aan Henri.
48) De werd verricht op , 3 1920; de brief dateert van 7 1920.
49) op. cit noot 17.

47
 'S.Jo----~__f_--__+---

1 ..... 1

Afb. 12. Detail uit tekening nr. 026.

48
 belang is ook nog iets dat schreef (50). Ze
te de eerste keer
hogeschool

zeer grote
inziens was met de
werk goed
van Henri over de van
met haar vader niet zo
opmerking: dat
was, maar zie uit

uit de briefwisseling
er een
ontstaan

, iets waarvoor
gaven de over
hem uitten in vorm

50) Brief dd. 14 augustus 1920. Henri en zijn gezin woonden toen in Batavia (Weltevreden).

49
Afb. 13. Detail uit tekening nr. 026. Nokversiering.

50
1419

correspondentie aangaande deze kwestie in

( ) verreweg de meeste brieven van
Henri daarin niet aanwezig waren Wel kwam een
G van
door hem brieven over de Indische Hogeschool boven
wa ter, waarvan de worden
verzoeken van de architect voor het behoud van het
hebben de
stoffige zolders en
om nu, na jaren, van de
rond deze kwestie te

is gericht aan de vertegenwoordiger van de

toen een
direct
toe (53).
eerste
een op een gegeven
( Naar aangenomen mag worden scheen Klopper
e

willen bezuinigen door het van

, decoratieve
Maclaine Pont het behoud van elementen
omdat deze voor een
hier om:

en die
vanuit de meeste punten vanwege de
in het terrein.

in het beeld
met
waren voorzien, voor een de daarachter
de minder belangrijke Een
misstaan. Op dat moment was de
Douwen, met een

Voorts moesten wolfseinden vervallen.

51) De van het familiearchief bestaat uit materiaal dat is verzameld door
de vader van Henri Maclaine Pont.
Deze brief is niet in het archief aanwezig.
Beide brieven op 21 januari 1920.
Die is helaas niet voorhanden.
Maclaine Pont schreef aan het eind van zijn tweede brief da t
voorgestelde voorvoeld had en dat dit de reden was van
had daarin dan ook aangegeven wat in
van de kern vormde en wat kon worden
Zo zou tenminste bekend zijn hoever men met wijzigen kon gaan,
oorspronkelijke opzet geweld aan te doen.
56) op. cito noot 4.

51
oorspronkelijk
aan te Hem was
c

in de aanzienlijk bevorderden.

gehad met de van de twee

wen. De op zou naar oordeel niet
genoeg worden Maclaine Pont het niet mee
eens. Bewerkelijke onderdelen, in
niet voor of • Het spanttype
was vanwege de schoren misschien wat bewerkelijker, maar het
spanten was daarentegen minder constructies

Afb. 14. Architectuur.

52
De tweede van toon .. de
te
van het werk door het te laat en een
voor de verdere
op het tekenaars Verder
maatregelen te treffen bij de
ze zo in kunnen nemen
dat het voltooien van de zijn
als gevolg van een tekort aan moet
vanaf het
waar hij als gevolg van vertraging recht op had, had
werk voor de ITH omstreeks juli
, voor hem niet een
gebondenheid, maar financieel nadeel zou opleveren.
meende van te in werk
te , te komen met het
maken van de • Maar hij vond het een grote
moest worden van een situatie waar
had en die op dat moment nog
meer zou worden
nemen van
voor
nemen.

pas op het
zou zijn gebeurd, zou hij anders
bezoek aan het werk hem
de

zou aan
men. Wanneer bovendien
barakgebouwen A en B geen
en van
delen daarvan had kunnen

Volgens oorzaak van worden

in
daar niet mee oorzaak,
start door de in het

57) Maclaine Pont werkte toen reeds Dienst in Batavia.

bracht hij een bezoek aan om van de stand van
zaken op de hoogte te blijven. Daar merkte hij ook bestelstaten nog steeds
door de tekenaars moesten worden verklaarde dit in het van het
werk te hebben toegestaan, hoezeer ook voor hem ongewenst vertraging zou

58) zou dan terug komen een brief van 11 december 1919 aan de
Directie (College van Klopper een had. De brief zelf is
tot op heden niet prl1oa,p"nnr-!An
59) De Stclat:sspool~we:gen de van de gebouwen.

53
 5,50

Afb. 15.
lage gebouwtype.

54
 die de moesten
voor de uitvoering van het
naar
aan te geven. een
werk moest de aannemer gecontroleerd worden en moest men
er zich in de werkplaatsen van van , n i e t aan
de van , die hem op dat moment toevallig
het gemakkelijkst uitkwamen.

controverse voortduren. Ruim een na de tweede

- ongetwijfeld na andere - de derde van de onlangs gevonden
over deze kwestie (60) was aan het ' van
van de Indische Technische Hoogeschool' in Bandung, het
bestuurslichaam van de op een brief van die
. De indruk dat de brief
ui terste nood' is, alsof
wilde rechtvaardigen (61).
er in
situatie en zonder aanzien des persoons

met te ziek is
was hem bekend dat dit door de leden van het College in

was.
brief
met de architect wilde
verbreken. Maclaine Pont antwoordde namelijk dat het hem sinds 8
bekend was er door het naar
met hem zo zijn
ui t een brief van met daarin een opsomming van
de architect werk.za.amlhe~dem, onder de
1920 moesten zijn

met de
moe ten maken'.
heeft gedaan

moet
redenen van
deze derde
tafel en er nu ook
IJzerman had genoemd (64).

60) De brief is gedateerd 12 mei 1921.

61) Het er op alsof met deze brief in tweede brief aan
uitvoert op. cito noot 58.
62) IJzerman was op moment in Indië en verzond de brief vanuit Weltevreden op 8 juli
1919. Maclaine Pont was toen enkele weken in Indië.
Met copie aan \.1\.11·""' ...
.1.......

Maclaine Pont het woord 'niet'.

55
Afb. 16. Detail uit nr. 024.
Fragment dwarsdoorsnede uitbouw barakgebouw B.

56
 was hem dat de
zouden worden en met
onvoldoende toestand werden
(65).

Voorts van niet

de opdracht van
voorterrein

,
staten op de gemaakt,
wens van niet met

In dezelfde

werden twee
hem zou

65) Het feit dat Maclaine Pont deze opmerking maakt en de

dat het hier om andere tekeningen gaat dan die van de
waren immers gereed toen nog in Nederland was en uitvoerig door
hem in de Memorie van
66) Het ,<laS in het de bedoeling al het tekenwerk in Nederland uit te voeren en in
Indiä de slechts naar omstandigheden om te werken.
Het betreft hier tekeningen van het park voor de ingang, dat later I zelrm::mT>ar'k zou
heten en nu I Taman Ganeca I wordt genoemd. Deze behoorden niet
tot de contractueel werkzaamheden van Maclaine Pont. Het was meerwerk.
68) Dit had ook al genoemd in de brief aan dd. 21 1920.
69) Uit het feit dat Maclaine Pont hier spreekt van I toegevoegd
worden opgemaakt dat het bouwbureau onder leiding stond van de van
de op drachtgever , Klopper. De architect behoefde slechts de ideeën te
leveren en te zorgen dat de tekeningen op tijd klaar waren. Hier dat de
tussen de verschillende bevoegdheden niet was
70) voorstel hiertoe verstuurde hij op 2 december 1919 aan IJzerman.

57
Afb. 17. van het detail.

( ). Het bevreemde
om de
hem om aan
persoonlijk hen
naar
de uitvoering

schikte Maclaine Pont zich

waarop het in
afwezigheid zou werken voelde
• Toen nieuwe van
ziekte in de eerste van
gekluisterd, werd de achterstand in

brief meeste, van

OO'1"'o,on 0 Daartoe voor
de barakgebouwen A en B, voor en voor
de van de voorhof,
met

71) Maclaine Pont, dat het zich in die overgang

wel

58
na : de voor het en
het gebouw van Natuurkunde. Dit de
met professoren Klopper en Clay.
kwam op 30
de van en
de plaats wenste hij
tekeningen
en van de

van Directeuren per

tekeningen van de
het het
dat

,
verstond, die in
inclusief installaties

was van de met hem in

koelinstallaties en kunstmatige
ventilatie van te
, was de inrichting van de
daarvoor geen waren. Aan de wensen van
hoogleraren zou door de staf van de uitvoerder moeten kunnen

in met de nieuwe wensen, maar onder voorbehoud

aan wat hem de kern van de iso Na
niet de
het had daarom
contractueel voorrang zou
nooit in de

van de
Civiele
Hoofdgebouw
worden verstuurd
. De tekenaar
had

de context van de
toen uit middelen
Aan het van de brief
voor uitbetaling van ,
aan en andere tekenaars.

72) Klopper hier het woord 'projecten'.

73) Deze stonden niet op het staatje van IJzerman vermeld.
74) Het voorbehoud maakte Maclaine Pont op 1 september 1920 en op 28 september 1920 aan
kenbaar. Hij ontving van Klopper geen antwoord. Pas in een brief van
aec:emlDer 1920 hij antwoord van het van Directeuren inzake deze
kwestie.
75) Maclaine van Ie chèvre et Ie chauf.
76) De stand van zijn mei

59
60
Het einde. nu toe is de '
aan speuren nog
kant van het Koninklijk Instituut te voorschijn gekomen, waarvan
ten hierna weergegeven

Het eerste komt uit een persoonlijke brief van

van de in , aan
Voorzitter van de Raad van Beheer van het 'Koninklijk Instituut voor
in 9
te
, (
ment luidt:

'Zeer heer IJzerman,

zich met ons

van
die

van

'Van kwam een schrijven

dat, ingevolge van
van 11 Juli
Mei
de zaken met

hem
het

van 23 November ir. Maclaine Pont zich hier-

De Raad keurt met stemmen de afdoening door Directeuren

goed.' (

brief no. 942, dd.

Technische Hoogeschool-fonds, archiefstuk no. 3, brief

van de Raad van Beheer in I aan het van

61
 Bandung, wanneer

acte van moet worden

fragment uit een brief van
een op

'Zeer

de van
mr ..
ons bevredigt hij aanstonds in
handen tot
en wel het volgende Indertijd hebben
dat op de hulpgebouwen de verplichting
te ik daar verzet, maar
gaven toe; later heb ik ingezien, meer gelijk hadden dan
detoneert het twee gebouwen
nu , het Land van
niets aantrekt, zijnde niet onderworpen aan Bouw- en
der maar Bandoeng staat er
ac te opnemen; men wel eens zien,
met Bandoeng,
behandeld, ter zijn. De
ik! .. e '

79) Technische Hoogeschool-fonds, archiefstuk 3, no. 1057, dd.

62
Afb. 18. Luchtfoto van het
de A en B te zien,
evenals de twee achter gebouw B.
De daken van de hulpgebouwen uitgevoerd
als zadeldal5". met een 45°.
Als zijn pannen
Zie ook afb. 3.

63
64
 reconstructie van het verloop van de zou de
tekst van het contract tussen het Koninklijk Instituut en
Pont in wezen noodzakelijk zijn.. Deze tekst is echter niet te
vinden. Wel er een en si tuatie
van documenten en het reconstrueren aan
hand hiervan witte zien, die nog moeten

Pont nadrukkelijk op
, '. Vervolgens
eisen. Het is dat
adviseurs komen.
voor ogen stond .. De
eisen waren:

weer gevolgde
in en voor

,
flexibel

en

Om de eisen te doorgronden, is het de

aan begin van kan men
twee groepen,
'conservatieven'
zich

artis-

Jacob
was ratio-
,
constructie bouwwerken.
hem het wezen van de bouwkunst
was voor hem een ' , ui teen-
lopende functies waren ondergebracht.. van deze functies
was een fabriek met mechanismen. 'Aan al die
weerstand te dingen zorg te met

80) behoorde tot een van de voortrekkers van deze groep.

81) , p.SO.

65
Afb. 19. De van de daken.

inachtneming van schoonen vorm, maakt het

voor het het die eischen, verwerkt
door kunnen een gebouw schoon doen zijn, men in
de ge bouw kan
zo luidde motto
(82).
Maclaine Pont.

Uit de is te
eeuwse neo-stijl, die
architectonische

van
opdracht
ver voorui t . is er in te
herkennen, zodat mag aangenomen achter schermen ook een
heeft het formuleren van de opdracht.

82) cito noot 81.

83) het begin van deze eeuw door Julien Gaudet van de Ecole des Baux-Arts
in zijn 'Eléments et Théorie de l'Architecture' (Mees p.

66
Er is nog een tot
van Rector van de
ir .. J. in Delft hoogleraar in de Mechanica. In de
aan de en
hij in de voorbereidingsfase
te

Ui t de briefwisseling van de eerste van het

het aangeboden ontwerp. Zelfs
Klinkhamer noemt Pont werk. Daarna moeten
met professor ir. C.W. Weys afspraken over
waarin de moeten worden

er uit de stukken verschil van

de in van
Pont, zoals beschreven in zijn hoofdtoezicht
over de bouw van de hogeschool. over een 'technische
, Uit het van
organisatiestructuur

en
brief van
de uitvoer-
.. Het feit
neneer,
principaal
hier om een • Een
blijkbaar niet helder was omschreven en
tot zeer onaangename misverstanden
had gegeven. situatie zeer aantrok
parten speelden, toont zijn

Uit er, en bijval,

veranderingen optreden. Direct na van fase van het
gewijzigd. Deze wijzigingen betroffen
n.,.,.'''.'on • Onder andere van de
toriumruimten. wellicht de van de gerezen
La ter zouden er volgen. Dit
tot de men
nauwkeurig had overdacht en
Daarom komt hier de
te staan.

op. cito noot 39.

Deze van IJzerman moet voor die zeer modern zijn geweest.

67
Afb. 20. van gebouwen natuur.

Aanvankelijk op basis van gegevens van • Aan

het is ontstaan moet een prijs gehangen hebben,
die de van de
Klopper, onderwijsman en pur sang
om het nieuwe programma van
indien mogelijk binnen het
, want het project kreeg het
Pont werd daarvoor architect

memorie van gebruikte Maclaine Pont vooral, om zich te

verantwoorden op
hij het feit architectuur was
der eeuwen ontstane Javaanse bouwtradities (86).
was
ontstaan uit een samenvoeging van dakvormen.
Daarentegen kwam het en
van de eisen
Dit leidt dakvorm geen
verwantschap met, noch is dakvorm van
• De vormentaal is anders.

86) Door het betrekken van de natuur bij het ontwerp is dit een schitterend voor-
beeld geworden van ecologisch ontwerpen.

68
In de memorie van in op
constructie die hij

en een
en

Het archi tect zich van hout

de bouw van met een van m
gebruikte hij houten boogspanten. Hierop plaatste hij een houten schoor-
werk . In de werden De houten
voor van 8 m werden schoorwerk
voerde Voor het verzekeren van de stabiliteit van de gebouwen werden zij
in met in het vlak
dacht hier anders over en veranderde de
constructie van de twee nieuwe hulpgebouwen. Bovendien paste hij de
aan op van de eisen.

Van Maclaine Pont werd verwacht dat hij leiding gaf aan de tekenaars.
ziekte-
artistiek
spanningen, zich bij hem
verzwakte in tekenkamer.
Klopper als functioneel chef meer greep op de en
de situatie om architect onder te zetten. Uit
brieven blijkt dat verder is gegaan. De tekenaars werden waar
uitvoering van het project. Voor
• In wezen was hier zelf
houding binnen het kader. Klopper

Uit de eerste brief van Maclaine dat Klopper met een

ingrijpende is ten koste van archi-
architect vecht in die
voor het behoud van voor
Duidelijk blijkt er uit groot het verschil van
architectonische en bouwkundige problemen tussen
de ene kant stond en ,
van Beheer van het Koninklijk Instituut, die
vanuit een streng zakelijk
Pont die met
en doen dan alleen
de functionaliteit bewandelen. Zijn in het
de memories van van
• Het is G. onderkend en die er
later met grote kennis van zaken over

Als vervolg op het onderhavige onderzoek is door de auteur

naar de van de gebouwen van Maclaine Pont
daarvan.is, indien nodig, dit unieke monument
88) Zonder enig hierin te kunnen leveren, hier vermoeden
van het atikel ir. J. Gerber is die in 1917 aan Technische lio~~escn()oJ.
afstudeerde en in 1923 het gebouw van de
'Gedung Saté' genoemd) bouwde.

69
 -, !
:- -
I,IU

"
- -,
r--~'-

~-/;-
0Z1
~ ~~
l-"'i

~~
------ - ---------- -- - - --- ---
.
~--

r . -----'- ,-,
-- --- -- ,-- -- --",--'-. --" "--_."-----_. ------

I \I I1 \\ I1 11 11
V;=
\iJ ~~ --il U-
~~~
r---
-

~v
~\
\ \
I~h)
,/ '7
/ / ~

JI
~IW;Jl

~'~ ~~J I I \1\ \+

---!-.--
:11 /LV I I ~~ I I I
:t-i
, ! '+ ,,-
+
'"

~r
-......;~

1-

f--
~-

E --I t:==:::: r;=:=::j [ J b::::::;:;:;::;

JI /'0.

t= :::J r= ~ C: tJ

- ,-

{
r 1=-
n
1-

J
/ ;
I
:1 \

~~.'~Y' #:j'~Fw\<.
'/. ,/;/

)i'':l}, .b! " ,.;,7', ":;;;'~;,..".A'-'~.,;;i:,>':''f'>;''.-: r' ,,,1(7' ,.,/,;.(/ rit') ,6> / /
/"
" -;" .-~".'-:' - .:::: ...
' ' :,' ';",':: ::: :- -:''- .' '-. - .-. --,-. .:-.::-: '': ',':'

I . . .

i
r '-'r~

i !,
.+. ,-"

:
,
h

:
:
\ (, ---
1- 1,,,,,0 ---1
~
: ! I
.1,)0 I,n/j J, ilO
c:) T U

Afb. 21. Detail uit . . "M ç " ' Ç l l ....

Fragment .Lang::3GOOI'Snea uitbouw barakgebouw B.

70
Maclaine Pont was was moe en
op in een uiteen te zetten.
richtte aan het van de Indische
Technische Hogeschool in Bandung. niet de
wenste te worden van het het bouwen van de hogeschool gevoerde
dat in zijn ogen te vanaf die
gaan op

,
toch niet zo duur te vermeld.
dit van een methode zijn archi tec t onder te

rust is Het voor de

het uiteindelijk een uniek monument is
verworven in van
het verleden.
Indonesische architecten,
om te zoeken naar architectuur, met een nationale
identiteit.

71
72
 van

van de
bouwbureau aan
Pont. Ze
'-vu."!.! ..... "'........ In weg was naar
op
op ware grootte, de
~uaa ..... u& Dit geldt ook voor de nummers van
voor en
betekenis is
vervallen zijn ver-

In dit
opgenomen
1: 20, was
konden worden.
van volgt hieronder.

89) Dat
90) De zijn in de lijst van dit hoofdstuk van een asterisk (*)
voorzien.

73
Terreinschetsen , schaal 1: de van het

* en de begroeiing
*

van de barakgebouwen A en B naast de

hoofdingang ..

no. gebouw omschrijving

000 ,J.
'T' 1:1000 Afb. 7.
001 1:200 22.
002
* A
1:200 23.
* B
* 1:
1: 25.
*
005 * B
A
1:100 26.
006 1: 27.
007 *
A
1: 28.
*
008 * B
A
1:100 29.
009 * B 1:100 30.
010 1:
*
1 * B
A
1:100 32.
012 1: 33.
* A
B 1:100
* A-B 1:20
015 A
1:20
A
1:
A
1:
018 A
1:20
019 A
1:20
020 A
1:20
021 A-B tussen
assen H-M 1:20

74
 no. omschrijving schaal

022 A-B tussen

assen H-M 1:20
023 A-B Doorsnede goot tussen
2
1:20
B tussen
1:20
025 B 1:
B 1:20
027 A-B Dwarsdoorsnede half spant
1:
B 1:20
029 B Langsdoorsnede 1:
B 1:

079 Ombouwing voorhof

1:100
080 Ombouwing
en 1:

75
 GERONfJEQ\x/U~N
NElJER1ANQáiOiINk)E
----- -----
N
N
 >
I-h
0"

N
W

" " • •• • 11 ~.
r .1 ~c:~,,-~_ !J, ----liL It- , -~- .-. -."_~=fI--iI-lL4~:'~:E r:=jjt-_'-"· t~-·~.........!!

•
t
11
"
[1! + +
J -1 ~ +tl: I1 I -F=- ~I!I PLAT
11

--.-- -.- ti 1PJ

11
•

"""'-.I
"""'-.I
Afb. 24.

78
 - ._-_._-------

Afb. 25.

79
 Ei

..
~ Gil
,
1-'

.
,.,
.

Afb.
L ._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _~
 ~ hI:
I i

~.
i
"

Afb. 31.
Afb. 32.
 j
I

- ----- ---+-------+-~I--- -----

00
I

Ij)

I ....,
M

-t--
';;

- ~- \l-r:
I
ei

-t

------------ --+- ----1-----1-- ~ b

• u

t-I
i

y Y 1 <!

I
e ---- .G: ..., ----"""10 l--J,.- - - .'i.:~ 'e - - - . "'--~?i ~- .1,-.....,)00

I I
"1;7' h'V "V 'v 'v

L~:::====~ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _---_ _ _ _ --- ___ - -- --- ---------

Afb. 33.
 >

-t ; ~ 1

f- t L
I
I ::,

~ I

I
Iv

t <l

Afb. 34.
 1. ;459 Tekeningen Indische Technische Hoogeschool Ban-
, , onder
no. KlvI

2. 1924 H.P. op Java'

in: 22, blz. 399-408.
3. Maclaine Pont,

4. Jaarboek THB

5 Maclaine Pont

6. Maclaine Pont
1919 (1)

7. Maclaine Pont
1919 (2)

voor
Nederlandsch-Indië, Bouw-
1919).
8. Pont H. Maclaine Pont, 'Beredeneerde reis-
1930-'31 schetsen (gemaakt in mei en

9. Mees

10. NDB de Bouwkunst,

Delft Univer-

11. 1917 'Waar moet Instituut voor Hooger

Technisch in:
28 november 1917 e. v., Overdruk
het Comité van Actie - Bandoeng.

89
12. THB

13. Van der Wal 1963

Familiearchief Maclaine Pont 1;

18 september 1920 2, 3;
4, 5;
7, 11, 12, , 21
H. Akihary 6, 8, 17, 20;
Maclaine Pont (2) 9,
B. F. van Leerdam
ARA/Stichting 18

90
Het ITB kwam voort uit de 'Indische Technische
Hoogeschool' van Bandung in het voormalige
Nederlands Oost-Indië. Deze laatste werd in 1920
opgericht. Nu behoort het gebouwencomplex tot de
meest opmerkelijke architectuur van Indonesië.

Architect Maclaine Pont b.i. baseerde zijn con-

cept op (oud)-traditionele Javaanse bouwvormen.
Hiermede maakte hij veel meningen los, maar
tijdens de opening van deze hogeschool werd zl jn
naam door de autoriteiten slechts éénmaal ge-
noemd.

111';,rtllill:llill'i'IIIIII'\\III1'ljlll'IIII'" '11 II'II"I'IIIIHH 1I11I1'IIIIIiI';III,I'1 ,1',1 11'Io!\II'IIII'IIIIII:ililtl!11111,111111 111 11'11' '11'1111111 ',"11: 11' '11'1'

Twee gebouwen van het complex werden in Neder-

land uitgewerkt. Zij dienden als basis voor de
andere gebouwen. In de loop der tijd zijn deze
ontwerptekeningen echter zoekgeraakt.

Het lukte de auteur na lang speuren deze teke-

ningen terug te vinden. Naast het beschrijven
van het project middels de tekeningen, recon-
strueert hij de perikelen in de wordings-
geschiedenis van het gebouwencomplex. Dit
gebeurt aan de hand van oude documenten en
familiecorrespondentie.