Você está na página 1de 36

Reviso para o Vestibular do Instituto Militar de Engenharia

www.rumoaoita.com & Sistema Elite de Ensino

CNICAS
01. (IME-81/82) Determine a equao de um crculo que tangencia a hiprbole x 2
pontos em que esta hiprbole encontrada pela reta y 3 .
02. (CPRIME-85) Determine a equao da parbola cujo foco o ponto Po
a reta y 4 .

4y2

1 nos

( 3, 8) e cuja diretriz

03. (IME-79/80) Considere, no plano, o crculo de centro O (0, 0) e raio 4. Determine a equao
da hiprbole equiltera que passa pelas intersees do crculo com as retas y 0 e y 2 .
04. (IME-81/82) Determine a equao da parbola de eixo OX que tangencia a reta y
seus vrtices na origem.

1 e tem

x2 y2
1, determine uma reta paralela ao eixo dos y tal que
16
9
seus pontos de interseo com a hiprbole formam com o foco F (de abscissa positiva) um
tringulo retngulo em F.

05. (IME-82/83) Dada a hiprbole

06. (CPRIME-84) Dada a hiprbole xy 20 , considere os pontos P0 (2, 10) , P1 ( 1, 20) e


P2 ( 4, 5) a ela pertencentes. Mostre que o ortocentro do tringulo P0 P1 P2 pertence
hiprbole.
x2 y2
1 . Determine a
16
9
equao do lugar geomtrico do ponto P, de tal forma que estas tangentes sejam perpendiculares
entre si.

07. (IME-77/78) De um ponto P( x, y ) traam-se duas tangentes elipse

08. (IME-79/80) Dada a cnica da equao 3 x 2


a) o centro da curva;
b) as assntotas de curva.

y2

12x

0 , determine:

6y

09. (IME-75/76) Dada a equao 7 x 2 13 y 2 6 3 xy 16 0 , obtenha o ngulo de rotao que


faz desaparecer o termo em xy, e ache a nova equao no sistema de eixos obtido pela rotao.
10. O ponto Q(2, 1) pertence cnica de equao 4 x 2 30 xy 4 y 2 40 x 210 y
Determine as novas coordenadas de Q, aps transformao que elimine o termo em xy.
11. Dada a equao do termo retangular mediante uma rotao.
12. Identifique a cnica de equao 4 x 2
PROGRAMA IME

8x

9y2

1989

36 y

0.

GEOMETRIA ANALTICA

&

210 .

01. (IME-76/77) Sejam A, B R2 de coordenadas cartesianas (2, 5) e (1, 3), vrtices fixos de um
conjunto de tringulos de rea 12. Determine a equao do lugar geomtrico do conjunto de
pontos C, terceiro vrtice destes tringulos.
Observao: A rea considerada positiva qualquer que seja a orientao do tringulo, de acordo
com a definio axiomtica.
02.

(IME-77/78

( x, y ) R2 88 x

de B e C, onde B

70 y

concurso)

15

Enumere

os

elementos

x,

A,

sendo

que

0 e sabendo que os elementos de x eqidistam dos elementos

( x, y ) R2 17 x

35

0 e C

( x, y ) R2 13 x

11y

50

0.

03. (IME-79/80) Por um ponto M qualquer de uma hiprbole (h), traa-se uma paralela a uma
assntota (a) de (h), esta paralela encontra uma diretriz (d) de (h) em D. Sendo F o foco de (h)
correspondente diretriz (d), mostre que MD MF .
04. (IME-80/81) Dados dois tringulos equilteros ABC e A BC traa-se por A uma reta qualquer
que encontra os lados AC e AB, ou os seus prolongamentos, nos pontos D e E, respectivamente.
Determine o lugar geomtrico dos pontos de encontro das retas BD e CE.

y
E
A
DM
B

05. (IME-81/82) Determine as equaes de uma circunferncia com centro nos pontos ( 2, 2) e
tangente circunferncia: x 2

y2

2x

4y

0.

06. (IME-82/83) Determine a equao, identificando a sua natureza, do lugar geomtrico de um


ponto que se desloca de tal forma que o quadrado de sua distncia ao ponto (1, 1) proporcional
sua distncia reta x y 0 .
07. (IME-83/84) So dadas duas retas paralelas r e r e um ponto 0. Determine o lugar geomtrico
dos ps das perpendiculares baixadas de 0 aos segmentos de reta AA , vistos de 0 sob um ngulo
reto e tais que A pertence a r e A pertence a r . Sabe-se que: distncia de 0 a r : d; distncia de 0 a
r : p; distncia de r a r : p d.
08. (IME-84/85) Uma reta m1 passa pelo ponto fixo P1( 1, 3) e intercepta a reta
m2 : 3 x 2y 6 0 no ponto A e a reta m3 : y 3 0 no ponto B. Determinar a equao do lugar
geomtrico do ponto do segmento retilneo AB medida que a reta m1 gira em torno do ponto P1.
09. (IME-85/86) Determine a equao e identifique o lugar geomtrico dos pontos mdios dos
segmentos determinados pela interseo da cnica 5 x 2
retas de coeficiente angular igual a

1
.
2

&

6 xy

5y2

4x

4y

0 com as

10. (IME-87/88) Mostre que por todo ponto no situado sobre o eixo Ox passam exatamente 2
parbolas com foco na origem e eixo de simetria Ox e que esto parbolas interceptam-se
ortogonalmente.
11. Ache o L.G. das projees dos focos da elipse

x2

y2

a2

b2

1 (a

0) sobre uma tangente

genrica.
12. Mostre que constante o produto das distncias dos focos de uma elipse a uma tangente
genrica.
13. Prove que a rea do tringulo determinado por uma tangente hiprbole

x2

y2

a2

b2

1 e suas

assntotas uma constante, e determine-a.


14. Uma cnica de centro na origem e tendo eixos de simetria sobre os eixos coordenados
intercepta a parbola y 2
cnica.

4 x , ortogonalmente, nos pontos de abscissa 1. Encontre a equao da

15. Ache o L.G. das projees do foco da parbola y 2


16.
k 2x2

Determine
2xy

y2

2kx

L.G.
2y

dos

k2

0, k

centros

2px , p

de

0 , sobre uma tangente genrica.

simetria

da

famlia

de

cnicas:

R.

17. (IME-72/73) Seja m R fixado e (k 1)2 y 2 x 2 2(k 1)xy mk 2 y 0 a equao cartesiana


de uma famlia F de cnica de parmetro k. Determine a equao cartesiana do lugar geomtrico
dos centros das cnicas da famlia F.
18. (IME-87-88) Determine o lugar geomtrico dos pontos do espao cuja soma dos quadrados das
distncias a dois pontos fixos seja igual a uma constante k2.
19. (IME-1987/1988) Encontre a equao do crculo inscrito no tringulo formado pelas retas
4x 3y 6 0
4x 3y 9 0 .
3 x 4 y 12 0
20. (IME-1987/1988) Determine a equao e o raio do crculo de menor dimetro que possui com o
crculo x 2

y2

8x

25

0 eixo radical y

MATRIZES

2x

SISTEMAS LINEARES

1 0

01. (IME-73/74) Sejam as matrizes A

0.

0 1 e B

1 1

BA, caso existam.

&

1
1

0
2

. Determine os inversos de AB e

1 2 3

02. (IME-73/74) Seja a matriz C

0 1 2 . Mostre que, para toda matriz B inversvel, o


0 0 1

determinante de S 1CS igual a 1.


03. (IME-73/74) Considere as matrizes A e B, apresentadas abaixo.
0 0 c
16 0 10
A
0 b 0 , B
0 25 0 . Os elementos a, b e c, da matriz A, so nmeros positivos.
a 0 0
6 0 16
Determine a matriz A-1, sabendo que A 2
04. (IME-76/77) Seja A

I B (Observao: I a matriz identidade).

2A

(aij ) uma matriz quadrada de ordem 3 em que aij

o menor inteiro positivo r tal que A

aij

0 se i

05. (IME-77/78) Sejam as matrizes reais n n A


aij

0 se i

aij

0 se i

bij

0 se i

n 1

bij

0 se i

n 1

0 se i

j . Determine

j ( representa a matriz nula).

(aij ) e B

(bij ) , onde

1) Determine a matriz C = AB.


2) Determine a matriz D = A-1.
2

06. (IME-78/79) Dada a matriz A

1
3
5

A=B

4 0

D e B = (bij), com B = bij = 0, se i

09. (IME-78/79) Dadas as matrizes: A


tal que: Cx

AB

. Determine as matrizes B, C, D, tais que:

j, C = cij = 0, se i

2 1
, B
0 3

j, D = dij = 0, se i

1 1
, C
2 1

j.

0 1
, determine a matriz x,
1 1

0 0
.
0 0
5 0 0

10. (IME-81/82) Dada a matriz A

1 5 0 determine os vetores x
0 1 5

escalar c tal que AS = cX.


11. (IME-82/83) Resolva a equao A-1x = B, onde
1
1 1
2
A
1 2
1 , B 0 .
1
1 3
8

&

R3 para os quais existe um

12. (CPRIME-84) Sejam A, B matrizes quadradas de ordem n. Usando as propriedades de


produtos matriciais, d uma condio para que se tenha ( A
A2

B)2

A2

2AB

B2 , onde

A . A.

11. O produto da matriz A

3
5
x

4
5
y

pela sua transposta igual identidade. Determine x e y

sabendo que det (A) > 0.


12. Sejam A, B, C matrizes quadradas de ordem n, On a matriz nula de ordem n e k
as afirmativas verdadeiras.
a) AB = BA;
b) A2 = On
A = On;
c) AB = On
(A = On ou B = On)
d) (AB) C = A(BC);
e) (A + B)2 = A2 + 2AB + B2;
f) AB = AC
B = C;
g) det (KA) = K det (A);
h) det (A + B) = det (A) + det (B);
1
i) det( A 1)
;
det ( A )
j) det (AB) = det (A) . det (B).
a

4b

13. Resolva pelo processo matricial o sistema: 2a


2a
3x

b
b

c 4 .
3c 8

14. Resolva pela Regra de Cramer: x 2y z 1 .


2 x 2 y 4z 2
15. Resolva os sistemas anteriores por Gauss-Jordan.
16. (IME-76/77) Dada a equao matricial
x1
1
2
0
1
5
x2
3
5
2
1
10
. Determine a matriz X
0
3 1
5 x3
6
x4
1 1
1 1
4
x3

x2

x1
x2
x3
x4

x3

17. (IME-79/80) Resolva o seguinte sistema: 3 x1

4x 2

2x 3

2x1

5x 2

x3

18. (IME-83/84)Dado o sistema:

&

2.
0

R. Identifique

1 1 1 1

17

2 3 3 4

53

1 1 2 2

28

1 1 1 3

27

. Encontre o seu conjunto soluo.

19. (IME-81/82) Determine a matriz H tal que H = B onde:


4 2 6
1 0 2
A
eB 3 1 5 .
2 1 3
2 0 4
20. (IME-79/80) Determine os valores de K para que o sistema abaixo tenha soluo nica:
x + (5 + k) y 3z = -6
5x + y 4z = -5
x+y z=0
x + 5y + kz = -1
2x

21. Determinar m de modo que o sistema x


x

y
y

2y
x

22. Ache o valor de

mz

para o qual o sistema x


x

possua uma nica soluo.

3
3z

y
y
(1

)y

admita solues distintas de (0, 0,


z

0).
x

23. (CPRIME-81) Determine

para que o sistema 2x


3x

2y

3z

3:
4

a) tenha soluo nica;


b) tenha um nmero infinito de solues;
c) no tenha soluo.
24. (CPRIME-82) D condies necessrias e suficientes para que um sistema homogneo de n
equaes com n incgnitas tenha soluo no trivial.

25. (CPRIME-82) D a inversa da matriz A

1
1
6
2
1
6

0 0 0
1
0 0
3
.
0 1 0
1
0 0
2

&

26. (CPRIME-85) Determine a inversa da matriz A

inversa da matriz B

2
1
0

1
0
1

1 0

1
2
1
3

1
2
1
3
1
4

1
3
1
. Complemento: Determine a
4
1
5

0 0
1 1
.
1 1
0

27. (CPRIME-85) Seja o sistema:


1
2 1 x
y1
2 1
1 y
y 2 . Discutir os valores de y1, y2 e y3 para que este sistema admita soluo.
0 5
1 z
y3
28. (CPRIME-85) Determine o ponto e a nulidade da matriz abaixo:
2
1 3
1 4 2
B
. Complemento: Determine o ponto e a nulidade da matriz abaixo:
1
5 1
4
A

16

1 0

1
1

0 3 5 .
2 1 1

TRANSFORMAES LINEARES
01. (CPRIME-84) Dada a aplicao linear L: R2
R2 definida por L9x, y) = (x + 2y, x
matriz associada, com respeito base cannica de R2.

y), d sua

02. (CPRIME-84 e 85) Dada a funo linear L: R3


R3 definida por L(x, y, z) = (x + y + z, 2x + 3y,
x 2z), d sua matriz associada, com respeito base cannica de R3.
03. (IME-80/81) Seja a transformada linear T: R3
R3, tal que T(x, y, z) = (x + y, z, y
Determine a matriz associada transformao linear T com relao base cannica de R3.

z).

04. (CPRIME-84) Dada a aplicao linear T em R2 que a cada ponto do plano associa seu
simtrico em relao ao eixo ox, d o ncleo e a imagem desta aplicao, bem como sua matriz
em relao base cannica de R2.
05. Ache o ncleo, a imagem, o ponto e a nulidade das transformaes:

PROGRAMA IME/1989
01. (IME-88/89

MATRIZES/SISTEMAS LINEARES

CFOEM) Dados:

&

1 0

0 1

0 1
0 0

x, y

R , A

a a'
0 a

e B

b b'
0 b

, onde a, a , b, b

R, resolva a

equao AZ = B, sabendo que Z M, discutindo as condies que a . a . b e b devem satisfazer


para que a equao tenha soluo.
02. (IME-86/87) Seja A

.
1 1
a) Encontre todas as matrizes B, 2 x 2, que comutam com A;
b) Calcule A-1;
1 0
c) Mostre que A2 = 2A I, onde I
;
0 1
d) Encontre uma frmula para An em funo de A e I, e calcule A100.

03. (IME-87/88) Seja A uma matriz 2 x 2.


a) Mostre que A comuta com todas as matrizes 2 x 2 se e somente se comuta com as matrizes
1 0
0 1
0 0
0 0
.
.
.
;
0 0
0 0
1 0
0 1
b) Calcule todas as matrizes A, 2 x 2, do tipo acima, isto , que comuta com qualquer matriz 2 x 2;
c) Diga quais destas matrizes A so inversveis e determine a inversa.
04. (IME-87/88) Sejam A, B e C matrizes 5 x 5, com elementos reais. Denotando-se por At a matriz
transposta de A.
a) Mostre que se AAT = 0, ento A = 0;
b) Mostre que se BAAT = AT ento BA = CA.
x1

05. (IME-87/88

CFOEM) Determine os valores de k para que o sistema 2x1


x1

kx 2
2x 2

3x3

x3

2.

kx 3

a) tenha soluo nica.


b) no tenha soluo.
c) tenha mais de uma soluo.
06. (IME-87/88) Resolva e discuta o sistema abaixo.
mx

my

m .

mz

m2

07. (IME-87/88) Determine o valor de a para que o sistema abaixo tenha mais de uma soluo e
resolva-o, neste caso:
x y z 1
2x 3 y az 3 .
x ay 3z 2
x y az 0
08. (IME-88/89) Dado o sistema de equaes lineares ax y z 0 , pede-se:
x ay z 1

item a) os valores de a para que o sistema tenha soluo;

&

item b) os valores de a para que a soluo (x, y, z) satisfaa equao x + y + z = 1.


09. (IME-81/82) Seja Mn (R) o conjunto das matrizes quadradas de ordem n, de coeficientes reais.
Define-se a funo : Mn (R) x Mn (R)
Mn (R) por (A, B) = AB BA. Calcule:
( (A, B), C) + ( (B, C) . A) + ( (C, A), B).
10. Calcule pela regra de Chi.
3 4 8 1
2 2 3 1
.
5 6 11 6
5 4

Resp.: 24.
11. Calcule pelo processo de Hod-Gauss:
2 1 3 4
1 0 3 5
a)
.
0 2 11 3
1 1 2
1
Resp.: 30.

b)

2 1 3

1 0 3

0 2 1

1 1 2

Resp.: 4.
12. Calcule os determinantes:
0
2
3
2 5
2 0
7
5 2
a) A
3
7 0
4 4 .
2
5
4 0 1
5
2
4
1 0
Resp.: 0.

b)

25

16

8 27 125 64

Resp.: -12.

&

a a a a
a b b b

c) A

a b c c
a b c d

Resp.: a(b
1

a) (c

b) (d

c).

d) a b c 2 .
a3 b 3 c 3
Resp.: (b
a0
1

a) (c

a) (c

b) (ab + ac + bc).

a1
x

a2
0

...
...

an 1
0

an
0

...

...

e)

...

...

Resp.: ao xn + a1 xn

+ ... + an + 1 x + an.

1 cos a cos 2a
f) 1 cos b cos 2b .
1 cos c cos 2c

Resp.: 2 (cos b

cos a)(cos c

cos a)(cos c

13. Resolva as equaes:


1
1
1
1
1
1 2 x
1
1
1
a) 1
1
2 x
1
1
1
1
1
2 x
1
1
1
1
1
2 x
1 x

b)

2
2

3
x

4
x

0.

3
3

cos b).

0.

4
4

14. (IME) Calcule o valor do determinante de ordem n:

&

a
1

1
a

1
1

...
...

1
1

...

PROGRAMA IME ESPECIAL/1989

MATRIZES/DETERMINANTES

01. (IME-77/78) Sejam A, B, C, D matrizes reais 2x2.


1

(aij ) ;

(c ij ) ;

Cij

(bij )

aij 1 ;

Sabe-se que aij . bij

(dij ) ;

0, 1 i

2; 1

bij 1 .

dij

2 , e que C matriz singular (no admite inversa).

Calcule o determinante de D.
02. (IME-78/79) Dadas as matrizes:

x 2
A

3
1

1 1
0 1 x

0
e B

1
1

x
1
0

0
1
1

determine x, sabendo-se que existe uma matriz inversvel P, tal que A = p-1 . B. P.
03. (IME-80/81) Mostre que no existem matrizes quadradas A e B, que verifiquem AB - BA = I,
onde I a matriz identidade de uma ordem n qualquer.
04. (IME-80/81) Seja M
permanente de M

(mij ) uma matriz quadrada real nxm de termos positivos. Define-se o

como: perm M

m1 (1) . m2 ( 2) . ... mn (n) onde S o conjunto das


S

1 2 3

permutaes ( (1) ,

(2) , ...,

(n)) de {1, 2, ..., n} . A matriz

permanente 1x 5 x 9 x 4 x 9 x 3
onde hij

tem, por exemplo, como

2 x 6 x 7 3 x 5 x 7 2 x 4 x 9 1x 6 x 8. Seja a matriz nxm, H

(hij )

i ( j i) . Calcule o permanente de H.

05. (IME-82/83) Seja um determinante definido por A1

An

4 5 6
7 8 9

1
0
0

2
1
0

0
2
1

0
0
2

0
0
0

0
0
0

| 1| e

a) Pede-se a frmula de recorrncia (isto , a relao entre An e An-1).


b) Calcule a expresso de An em funo de n.
06. (IME-83/84) Seja D o determinante da matriz A
que: D

( 1)n

. (n 1) . 2n

07. (IME-83/84) Dada a matriz M

(mij )

&

[aij ] de ordem n, tal que aij | i j | . Mostre

1 0 1 1
0 1 0 1
1 0 1 1

e o conjunto A

{a1, a 2 , a3 , a 4 } , define-se em A uma relao R por:

1 1 1 1
ai R a j

mij

1 verifique se R uma relao de equivalncia.

TRIGONOMETRIA

PROGRAMA IME

1989

01. Ache os valores mximos e mnimos das funes:


i) f ( x ) 2 3 cos x .
ii) f ( x ) (2 sen x )(2 sen x ) .
02. Estabelecer as condies a que deve satisfazer k para que as equaes sejam possveis.
i) 4 k sen x 2k 1 0 .
ii) sen2 x

2k sen x

k2

03. Sabendo que sen x

1 0.

cos x

sen3 x cos3 x
.
sen x . cos x

m , calcular y

04. Determine m para que a expresso


y

(m 1)(sen4 x

cos4 x )

2 cos2 x

m cos x

2 cos x

05. Para qual valor do parmetro k a expresso y( x )


mesmo valor, qualquer que seja o arco x?

1 independa de x.

sen6 x

cos6 x

k(sen4 x

co4 x ) tem o

06. Eliminar o arco x entre as equaes:


i) cos2 x

sen2 x

ii) sen3 x

a ; 2 sen x cos x

cos3 x

b ; sen x cos x

07. Eliminar x e y das equaes:


sen x . cos y a ; sen x . sen y

b.

a.

b ; cos x

a.

08. Determinar k de modo que a equao sen x


x2

x1

cos x

k admita solues x1 e x 2 tais que

09. Achar o valor mximo da expresso y( x )

csc 2 x
ctg2 x

tg2 x
tg2 x

.
1

10. Prove que quando os arcos x e y verificam a relao a sen x sen y


expresso

1
a sen2 x

1
b cos2 x

a sen2 y

b cos2 y

&

b cos x cos y

independente de x e y.

0, a

11. Demonstrar que issceles o tringulo ABC cujos ngulos A e B verificam a relao
A
B
B
A
sen cos3
sen
cos3 .
2
2
2
2
12. Eliminar x e y entre as equaes:
a sen2 x

b cos2 x

m ; b sen2 y

13. Resolva: 4 sen2 x

2(1

a cos2 y

2 ) sen x

14. Sabendo que sen x . tg y

02. Dada a relao tg(m


obtuso.

y)

60 )

, prove que tg

60 )

x
y
. ty
2
2

tg

04. Se a

180 , mostre que sen2 a

05. Se a

, mostrar que cos2 a


cos x
sen x

10. Dada a equao: 3 sen 2x

11. Mostrar que: tg (a

b)

tg

sen2 c

cos2 c

27
cos2 x
4

cos 2x

1 2 cos a cos b cos c .

3
.
4

1 , calcular tg x .
sen2 b
.
sen b cos b

, ento tg x

13. Demonstrar que, se x

, ento cot x . cot y

b)

sen (a

sec a . sec . b

2 sen a sen b cos bc .

tg x , calcular cos x .

sen2 a
sen a cos a

sen (a

1.

sen x . cos x .

12. Demonstrar que, se x

14. Partindo-se de

y
z
. tg
2
2

7 cos4 x

09. Dada a relao: sen 3 x . cos x

x
z
. tg
2
2

cos2 b

tg x

sen y ) .

6 3 , calcule tg( 45 m) , sendo m um ngulo

sen2 b

07. Calcular sen x , dada a relao: cos 3 x


08. Resolver a equao: cos 4 x

sen y ) . (sen x

tg(m

sen x
cos x

1989 - TRIGONOMETRIA

(sen x

03. Se x

06. Demonstrar que:

cot g a , calcule cos x e sen y .

tg b e cos y . cot g x

y ) . sen( x

b tg y .

0.

PROGRAMA IME
01. Mostre que sen( x

n ; a ty x

b)

tg y

tg z

tg x . tg y . tg z .

cot x . cot z

cot y . cot z

1.

0,8 , mostrar que tambm existe a relao

5
tg a .
2

&

15. Sendo x

90 , demonstrar que: sen2 x

16. Dada a relao: cos a . cos x


1 cos x
1 cos x

17. Demonstrar que:

sen2 y

sen a . cos b . sen x

sen x
sen x

tg

x
. tg
2
4

sen2 z

1 2 cos x cos y sen z .

cos b . Calcular tg

x
.
2

x
.
2

18. Demonstrar:
a) cos 55 cos 65 cos 175 0 ;
b) sen 99 sen 39 sen 21 0 ;
c) tg 70 tg 20 2 sec 50 ;
d) sen 30 sen 70 cos 30 cos 70

2 2 cos 5 cos 20 ;

e)

sen a sen 3a sen 5a


cos a cos 3a cos 5a

tg 3a ;

f)

sen a
cos a

sen 3a
cos 3a

sen 5a
cos 5a

sen 7a
cos 7a

g) sen a

sen 4a

sen 5a

4 sen 2a sen

a
5a
sen
;
2
2

1
;
8

h) cos 40 . cos 80 . cos 160


i) tg 85 tg 63 tg 27 tg 9

tg 4a ;

4.

19. Calcular:
5
a) cos
. cos
;
24
24
13
5
b) sen
. cos
.
12
12
20. Sendo sen (a

b)

sen2 a

sen2 b , demonstrar que a

ou a

2k

, k

Z.

21. Sabendo que sen 2A , sen 2B e sen 2C esto em P.A., nesta ordem, demonstrar que
tg (B C) , tg (C A ) e tg ( A B) tambm esto em P.A., nesta ordem.
22. Sendo A, B, C os ngulos de um tringulo, demostre:
A
B
C
a) sen A sen B sen C 4 cos cos cos ;
2
2
2
A
B
C
b) cos A cos B cos C 1 4 sen
sen sen ;
2
2
2
c) sen A

sen B

sen C

4 sen

A
B
C
sen cos .
2
2
2

23. Demonstrar que retngulo o tringulo no qual se verifica a relao:


a) sen C cos A cos B ;
b) sen 4 A sen 4B sen 4C 0 .

&

24. Se A B C
, torne a seguinte expresso calculvel por logaritmos:
y sen 2A sen 2B sen 2C .
25. Mostre que tg 20 . tg 30 . tg 40 tg 10 .
26. Prove que se os ngulos de um tringulo
cos 3 A cos 3B cos 3C 1 , ento um deles vale 120 .

ABC

verificam

relao

27. Demonstre que cada uma das relaes abaixo caracteriza um tringulo retngulo:
sen B sen C
a) sen A
;
cos B cos C
b)

sen B
cos C

c) tg

B
2

cot g B . cos A ;

sen A

sen B
;
sen A sen C

d) sen B

cos C

(cos B

sen C)tg B .

28. Sendo sen x

sen y

a e cos x

cos y

b , calcule sen ( x

29. Sendo cos x

cos y

m e sen x

sen y

n , calcule csc( x

y) .
y) .

30. Determinar entre que limites k deve variar, para que a equao sen x . (sen x
admite razes.
31. Sabendo que tg ( cos x )

cot g ( sen x ) , calcule cos x

33. Ache o nmero de solues da equao cos4 x


intervalo 0, 2 .
a
, cos y
b c
z
tg2 .
2

34. Sendo cos x


x
2

tg2

y
2

35. Sendo a

tg . 1 . tg 3 . ... . tg 89
.
cos 4 cos 8 cos 12 ... cos 356

32. Simplifique:

tg2

cos x )

b
a

180 , calcular: y

, cos z

c
a

cos (a b)
sen a sen b

cos8 x

&

...

cos x

, calcular:

cos (a c )
sen a sen c

36. Determinar a relao que deve existir entre a, b e c no sistema:


x y a ; tg x tg y b ; cot g x cot g y c .
37. Simplifique:
a) sen a sen 3a ... sen (2n 1) a ;
b) cos a cos 3a ... cos (2n 1) a ;

cos7 x

cos (b c )
.
sen b sen c

1 0 no

c) sen a cos 5a
d)

sen 3a cos 7a

1
sen a sen 3a

e) sen3 a
f) cos2

17

38. Para x

sen 5a cos 9a

1
sen 3a sen 5a

2n3 3a

sen3 5a

2
17

cos2

0, a

cos2

0, x

...

3
17

...

1
sen 5a sen 7a

, provar: sen ( x

3 sen x

40. Resolver a equao:

1
;
sen (2n 1)a sen (2n 1)a

...

3 tg x

a)

tg ( x

a)

3.
3 sen x

42. Resolver a equao: 2 sen4 x

2 sen2 x cos2 x

43. Resolver a equao: 2 sen x

sen x

1 por trs mtodos.

41. Resolver a equao: 5 sen2 x

cos x )

2 (sen x

4 cos2 x

3.

4 cos4 x

2 sen x cos x

cos x )

1.

1.

2 sen x cos x

1.

45. Resolver as equaes:


a) tg x tg 2x 2 tg 3 x ;
b) sen x sen 2x sen 3 x 0 ;
c) sen 3 x sen x cos 2x 0 ;
d) 2 cos

x
3

sen

x
2

2.

46. (IME) Resolver as equaes:


2
a) arc tg x 2 arc cot g x
;
3
b) arc tg x

4
;
3
arc tg(2 csc x ) ;

arc tg(1 x )

c) 2 arc tg (cos x )
d) arc sen x 3

arc tg

arc sen x .

arc sen 2x

47. Resolver: tg (cot g x )

cot g ( tg x ) .

48. Resolver e discutir: 3 tg 3 x

(3n2

4 x 4n

2) tg x .

49. Resolver os sistemas:


a)

2
sen x sen y

;
1

3) a ;

sen3 (2n 1)a ;


8
... cos2
;
17

39. Resolver a equao cos x

44. Resolver a equao:

sen (2n 1)a cos (2n

105

b)
cos x . cos y

2 ;
4

c)

&

2
;
3
sen x 2 sen y
x

tg x .

d)

g)

j)

tgx

tg x

15
tgy

tg y

2 cos x cos y

ctg x
tg x

ctg y
tg y

e)

3 tgx

2 3

h)

ctgx

2y

12tgy

sen x

sen y

cos x

cos y

k)

2 3

3
2

tgy

f)
2

ctg x

5 3

5
4

tg y

1
4
;
3
4

sen x . sen y

1
3

i)
cos x . cos y

tg x

tg y

x
tg
2

y
tg
2

4 3;
3

l)

arc sen xy
arc tg 2x

arc sen 1 xy .

arc t 2y

6.

arc tg

50. (IME) Determine a condio que deve ser imposta a b para que seja possvel o sistema:
tg x tg y 2
.
sec 2 x sec 2 y b

51. (IME) Determine os valores de x e y que satisfazem as equaes:

sen2 x

.
sen2 y

1 cos

52. (IME) Um tringulo tem um ngulo interno de 75 e os outros ngulos internos definidos pela
equao abaixo. Determinar m.
3 sec x

m(cos x

sen x )

3(sen x

cos x )

0.

53. Determine o menor ngulo positivo x, para o qual valem simultaneamente:


1 cos x

cos 2x

cos 3 x

cos 4 x

0 e sen x

sen 2x

sen 3 x

sen 4 x

0.

54. Dividir o ngulo de 45 em duas partes, tais que suas tangentes estejam na razo

55. Resolver o sistema

sen x

sen y

2a sen

cos x

cos y

2a cos

5
.
6

, indicando as condies de possibilidade.

56. (IME) Calcule as menores determinaes de x que satisfazem a:


4 sen x

2 cos x

3 tg x

0.

Dados: tg 12 0,212 ; tg 14 0,249 ; tg 15 0,268 ; tg 1930' 0,354 ; tg 2330' 0,435 ;


tg 2636' 0,500 ; tg 17 0,306 ; tg 2918' 0,560 ; tg 3730' 0,757 ; tg 5012' 1,2 .
57.

(IME-87/88)

Sejam

2 cos A cos B cos C

A, B e
sen 2A
.
tg B tg C

os

ngulos

&

de

um

tringulo.

Demonstre

que

58. (IME-87/88) Resolva, no intervalo 0, 2

2 sen2 x
sen x

cos x

cos x

59. (IME-87/88) Demonstre que, num tringulo ABC, ctg

60. (IME-87/88) Calcule a identidade tg2 x

ctg2 x

A
2

1
2

0.

sen B
cos B

sen C
.
cos C

3 cos 4 x
.
1 cos 4 x

61. (IME-87/88) Calcule o lado c de um tringulo ABC, em funo de sua rea S, do ngulo C e de
k, onde k a b c .
TRIGONOMETRIA

PROGRAMA IME

1989

01. (IME-90/91) Sejam A, B, C os ngulos de um tringulo. Mostre que:


sen 2A sen 2B sen 2C 4 sen A sen B sen C .
02. (IME-90/91) Mostre que: Se num tringulo ABC vale a relao:
cos (B - C)
tg B ento o tringulo retngulo com ngulo reto A.
sen A sen (C - B)

03. (IME-90/91) Resolver o sistema:

tg2 x tg2 y
tgx tgy
tgy tgx

6
6

sabendo que x e y pertencem ao intervalo

,
.
2 2
04. (IME-87/88) Determine o valor de: p

sen

24

sen

5
7
11
sen
sen
.
24
24
24

05. (IME-89/90)
a) Obtenha a expresso para tg 3 em funo de tg

x.

b) Utilize o item anterior para determinar as solues da equao: x3


um nmero real dado.
06. (IME-88/89) Resolva a seguinte desigualdade:

cos 2x cos x
cos 2x

3mx 2

3x

2 para 0

0 onde m

07. (IME-88/89) Mostre que, se os ngulos de um tringulo ABC verificam a igualdade


sen 4 A sen 4B sen 4C 0 , ento o tringulo retngulo.
08. (IME-87/88) Demonstre que, num tringulo ABC, ctg

09. (IME-87/88) Demonstre a identidade tg2 x

ctg2 x

&

A
2

sen B
cos B

sen C
.
cos C

3 cos 4 x
.
1 cos 4 x

10. (IME-86/87) Resolva a inequao

2 cos x 2 sen x
cos x sen x

0.

11. (IME-86/87) Dado um tringulo ABC de lados a, b, c opostos dos ngulos A, B, C


p sen

respectivamente e de permetro 2p, mostre que a

12. (IME-85/86)
a) Resolva a equao m cos x

(m

A
2

B
C
cos cos
2
2

m, m R .

1) sen x

b) Determine m de modo que essa equao admita as razes x e x cuja diferena seja

13. (IME-85/86) Num tringulo ABC ( A

C) traam-se as bissetrizes externas AA , do ngulo

A , com A sobre o prolongamento de BC, e CC , do ngulo C sobre o prolongamento de AB. Se


A

AA' CC' , mostre que c sen

a sen

14. (IME-83/84) Sejam l o lado de um polgono regular de n lados, r e R, respectivamente, os raios


l
dos crculos e circunscrito a este polgono. Prove que r R
cot g
.
2
2n
15. (IME-85/86) Mostre que o lado do isosgono regular convexo igual diferena, divididaq por
2 , entre o lado do decgono regular estrelado o lado do pentgono regular convexo. Todos os
trs polgonos esto inscritos em um mesmo crculo de raio r.

16. (IME-79/80) Sejam l4 , l6 e l10 os lados do quadrado, do hexgono e do decgono regulares,


inscritos todos no mesmo crculo (C). Com esses trs lados constroi-se um tringulo ABC, no
inscrito em (C), tal que BC
ABC.

l4 ,

AC

l6 e AB

17. (IME-82/83) Dada a equao cos 2x

l10 . Pede-se calcular o ngulo A do tringulo

m sen2 x

0 , determine a condio a que deve

satisfazer m para que ela tenha pelo menos uma soluo xo, tal que 0

xo

2 .

18. (IME-77/78) Dados os arcos A, B, C e D , todos do primeiro quadrante, e tais que tan A
tan B

1
, tan C
5

1
e tan D
7

1
, verificar se A
8

19. (IME-76/77) Prove que para todo arco x cada uma das relaes abaixo verdadeira:
sen x

sen x

2
3

sen x

4
3

cos x

cos x

2
3

cos x

4
3

0.

&

1
,
3

20. (IME-80/81) Determine todos os valores de x, y e z, situado no intervalo fechado 0,


cos x cos 2y 0
satisfazendo ao sistema: cos y cos 2z 0 .
cos z cos 2x 0

21. (IME-79/80) Determine x na equao

1
arc tg x
2

arc tg

1 x
.
1 x

22. (IME-78/79) Achar os valores de x que satisfazem a equao:

4x2

arc sen (cos x ) .

23. (IME-83/84) Obtenha uma relao entre a, b e c, eliminando x entre as duas equaes abaixo:
1
a sen x b cos x
c sen 2x
.
2
a cos x b sen x c cos 2x
24. (IME-77/78-2 Concurso) Resolver o sistema:
arc sen

xy

arc tg 2x

arc sen

arc tg 2y

1 xy

6.

arc tg 2

25. (IME-80/81) Dado o tringulo escaleno ABC, sejam respectivamente D, E, F os pontos de


contato do crculo inscrito ao tringulo ABC com os lados BC, AC e AB. Mostre que os tringulos
EF
B
C
ABC e DEF no so semelhantes, e estabelea a relao
em funo de sen e sen .
BC
2
2
TEORIA DOS CONJUNTOS
01. Sejam U {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} , B
Ache x U sabendo que:
i) X e B so disjuntos.
ii) ( x ) D {4, 7}
iii) X subconjunto prprio de C.
iv) E X .

{2, 4, 6, 8} , C

{1, 3, 5, 9} , D

{1, 4, 7} , E

{3, 5} .

02. Sejam A e B conjuntos. A diferena simtrica entre A e B definida por:


A B ( A B) (B A ) . Sendo A {a, b, c} e B {b, c, d, e, f} , ache A B .
03. Dos conjuntos x, y, z sabe-se que x y z {a, b} , x
x z {a, b, e, f, g} . Determine x, y, z e ( y x Z ) ( y x x ) .
04. (IME-76/77) Dada a sucesso A

( A n ) , onde A n

C, D, abaixo.
3

a)

Ak

B;

k 1

&

[1

{a, b, c, e, f } , y

1
1
,2
]
n
n

{a, b, c, g} e

R , pede-se determinar B,

b)

At

C;

t 2
3

c)

Ak

D.

t 1 k t

05. (IME-75/76) Dado um conjunto E {1, 2, 3, 4, 5} e trs sub-conjuntos de E, a saber, A, B e C,


tais que: A B {2, 4} ; A B {2, 3, 4, 5} , A C {2, 3} ; A C {1, 2, 3, 4} , determine
C (B A ) e A (B C) .
06. (IME-73/74) Considerar os conjuntos U {a, b, c, d, e, f, g, h, i} , A {a, b, c, d, e, f, g, h} ,
B {a, c, e, i} , C {a, b, c, e, h, i} , D {a, e, f, i} . Determine o nico conjunto x u que satisfaz a
equao ( A B) X C D .
07. (IME-73/74) Para os mesmos conjuntos U, A e B do exerccio anterior, calcule
V CU (CU A CUB) e Z (CU A B) ( A CUB) .
08. (IME-74/75) Dado o conjunto A {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6} , considere os pares ( x, y ) e a relao R,
tais que: x A , y A , x R y
1 x y 5 . Escreva os pares ( x, y ) que pertencem ao produto
cartesiano A x A e que satisfazem a relao R.
09. (IME-73/74) Sejam as relaes F, G e H abaixo, definidas como conjuntos de pares ordenados:
F = {(1, 3), (2, 4), (3, 3), (4, 3), (5, 4), (6, 1)};
G = {(1, 2), (2, 3), (1, 3), (4, 5), (3, 4)};
H = {(1, 1), (2, 3), (5, 4), (3, 5), (4, 7).
- quais das relaes acima so funes?
- defina pelo conjunto de pares ordenados a relao composta de F com G, isto , o resultado de
aplicar primeiro F e depois G.
- se entre F, G e H existir uma funo que possua inversa, indique esta inversa por seus pares
ordenados.
10. (IME-78/79) Dados os conjuntos S = {2, 3} e H = {0, 1, 2}, exiba todas as funes que podem
ser definidas de H para S. Seja F(H, S) o conjunto de tais funes. Indique em F(H, S), se existir:
a) uma funo crescente.
b) uma funo sobrejetora.
c) uma funo injetora.
d) uma funo bijetora.
e) uma funo decrescente.
f) uma funo nem crescente, nem decrescente.
11. (IME-77/78) Determine o domnio A da funo f: A

R tal que f ( x )

ln{[log1c ( x 2

x 2)] 1} .

12. (IME-77/78) dada a funo f real da varivel real, definida como f ( x ) | x 1 |


Esboce o grfico de f nos seguintes intervalos: x

1
;
2

&

1 x

1
; x
2

1.

| 2x 1 | .

13. (IME-73/74) Uma funo f(x) definida em R de modo que f ( x )


x

x 2 , se x

0,5, se x

. Considere

[ 0,5; 3] . Qual o intervalo (ou os intervalos) descrito por f(x) quando x varia em J.

14. (PRIME-84) Seja Z o conjunto dos nmeros inteiros. Define-se em Z uma relao R por x Ry
xy > 0. Verifique se R uma relao de equivalncia.
15. (PRIME-84 e 85) Sejam A, B, C S (universo); seja A o complementar de A em S, ou seja,
A ' { x S; x A } . Justifique por diagrama de Venn que em geral falsa a igualdade A U B = (A
U B) . (quando verdadeira?).
16. (IME-82/83) Complete a tabela abaixo que define uma operao binria associativa sobre o
conjunto P {1, 2, 3, 4} .
*
1
2
3
4

1
1
2
3

2
2
1
4

3
3
3
3

4
4
4
4

17. (CPRIME-84 e 85) Dados os conjuntos A = {y R; y xo Z}, B = {xo + z; z Z}, onde xo um


real fixado, R indica o conjunto dos nmeros reais e Z indica o conjunto dos nmeros inteiros,
mostre que A = B.
18. Sendo f ( x )

3 2x

3x 1
, ache f-1, g-1 e g o g.
2x 5

3 1 e g( x )

19. Sejam q e r funes cujo domnio o conjunto dos inteiros maiores que zero. Sabe-se que q(1)
= 1, r(1) = 0 e:
r(n 1) r(n) 1
se r(n) < 2q(n) + 1, ento
q(n 1) q(n)
se r(n) = 2q(n) + 1, ento

r(n 1)

q(n 1)

q(n) 1

Determine q(5) e r(5).


20. Prove que

2 e

3 so irracionais.

21. Dado o conjunto A = {1, 2, 3}, verifique dentre as relaes abaixo quais so:
- reflexivas em A; simtricas; simtricas em A.; anti-simtricas; anti-simtricas em A; transitivas;
transitivas em A; de equivalncia em A; de ordem em
R1 = {(1, 1); R2 = {(1, 1), (2, 2), (3, 3), (4, 4)}; R3 = {(1, 1), (2, 2), (3, 3)};
R4 = {(1, 1), (2, 2), (3, 3), (1, 2), (2, 1)}; R5 = {(1, 2), (1, 3), (3, 1), (3, 2), (1, 1), (3, 3)};
R6 = {(1, 1), (2, 3), (3, 3), (1, 2), (2, 1), (2, 3), (3, 1)}; R7 = {(1, 2), (1, 3)};
R8 = {(1, 2), (2, 1), (1, 3), (3, 1), (3, 5), (5, 3)}; R9 = {(1, 2), (2, 2), (2, 3), (1, 3), (1, 4)};
R10 = {(1, 1), (2, 2), (3, 3), (1, 3), (1, 2)}.
22. Seja A = {a, b, c}. Determine todas as relaes de ordem em A, especificando as de ordem
total e parcial.
23. Seja A = {1, 2, 3}.
a) Determine as relaes de equivalncia em A.

&

b) Determine [1]R, [2]R e [3]R para cada uma destas relaes.


A
c) Determine o conjunto quociente
para cada uma destas relaes.
2
d) Determine as parties de A e compare com o item anterior.
A
e) Determine 2 .
A
24. Ache as parties de A = {a, b, c, d}.
25. Determine o conjunto das partes (ou conjunto potncia) de:
a) S = {1, 2, 3}.
b) S = {8, {1, 4}}.
26. Considere o nmero inteiro N, tal que N > 1. Sejam m1 e n2 dois nmeros inteiros, positivos,
distintos, no quadrados perfeitos, ambos situados no intervalo aberto (1, N2). Seja o nmero real
d, tal que d | n1

n2 | . Calcule os valores mximo e mnimo de d, verificamos a seguir, se d

racional ou irracional.
27. Dados dois nmeros reais a e b, definimos uma funo f que chamamos distncia ao conjunto
{a, b} da seguinte forma: f(x) = distncia de x ao conjunto {a, b} = menor valor entre | x a | e | x
b |. Esboce o grfico de f para a = -1 e b = 1.
PROGRAMA IME ESPECIAL

DERIVAO

01. Derive as funes:


2

a) y

ex

b) y

cos(ln x 3 ) ;

c) y

arc tg (L(3 x 5 )) ;

3x 3

d) y
e) y

sen x

x 1;

a x2
;
a x2

f) y

sen x 3 ;

g) y

sen 3 x ;

h) y

sen 3 x 3 ;

i) y

arc sen 1 x 2 .

02. Determine y , utilizando derivada logartmica.


( x a)m
a) y
;
( x b)n
b) y

xx ;

c) y

xx ;

d) y

(arc cos x ) x .

03. Determine uma equao da reta tangente s curvas abaixo nos pontos indicados.
a) y x 2 ; x 1 ;

&

b) y

c) 3 xy 2
d) 2x

;
4
2x 3 y 10

tg x; x

2y

e) sen xy y

3 xy

0 ; x = 2;
3y

0; x

1;

x , ponto (0, 0).

04. Determine o ngulo das curvas.


a) y sen x e y cos x ;
4
8
ey
;
x2
x2 4
c) circunferncias x 2 y 2

b) y

4x 1 0 e x 2

y2

2y 9

05. Determine as equaes das tangentes curva y

x2

0.
2x que passam por (1, -2).

06. Determine a condio a ser imposta a a, b e c para que as curvas de equao y


y

x2

ax b e

cx x sejam tangentes entre si.

07. Encontre equaes das retas tangente e normal curva 2x 3

2y 3

9 xy

0 no ponto (2, 1).

08. Determine dy / dx e d2 y / dx 2 para as seguintes funes implcitas.


x2
a2

y2
b2

1.

09. Sejam x t 3 3 t 2 2t 1 e y x 4 3t 3 2t 2 1 equaes paramtricas de uma curva em R2.


a) Calcule dy/dx em t = 1;
b) Ache a equao da reta tangente correspondente;
c) Calcule d2 y / dx 2 em t = 1.
10. (CPRIME-84) Determine as equaes das retas tangente e normal ao grfico de f ( x )

1
no
x

1
ponto ( , 2) .
2

11. (CPRIME-84) Usando derivao implcita, ache dy/dx na expresso x 3


12. (IME-73/74) Dado o conjunto de retas (5 2k )x (2 3k )y 12 4k
tais que as retas correspondentes sejam tangentes parbola y

3x 2 y 4

4y 3

6x 1 .

0 , calcule os valores de l

16 x .

13. (IME-75/76) Dada a curva (c), de equao 7 x 2 13 y 2 6 3 xy 16 0 , determine as equaes


das retas tangentes a (c) paralelas ao eixo y y e os pontos de tangncia.
14. (IME-79/80) Sejam g e f funes reais da varivel real tais que a funo completa
go f : x
g( f ( x )) definida para todo x real. Seja g a derivada de g, g' ( y ) 3 y 2 e y , e seja f a
funo definida por f ( x )

3x 2

3 x 5 . Determine o valor da derivada da funo g o f em x = 0.

&

15. (IME-83/84) Determine as equaes da reta tangente e da reta normal elipse


4 x 2 8 x 9 y 2 36 y 5 , no ponto (4, 3).
LIMITES DE FUNES
01. Calcule (se existir).
1
a) lim ;
x 0x
1
b) lim 2 ;
x 0x
c) lim

x;

d) lim

|x|
.
x

02. (IME-76/77) Sejam f, g, h, j funes reais de varivel real definidas como:


x se x ]0, 3[
x 2 se x ]0, 3[
f (x)
;
g
(
x
)
;
x 2 7 se x ]3, 7[
2x 3 se x ]3, 7[
x

2 se x ]0, 3[
se x ]0, 3[
;
j( x )
. Obtenha existir, o limite de cada funo
x 4
x 1 se x ]3, 7[
x 2 se x ]3, 7[
acima no ponto x = 3. Quando no existir o limite, determine o limite esquerda, isto , o limite
quando x se aproxima de 3 por valores inferiores a 3.
h( x )

03. Calcule (se existir).


x 1
a) lim
;
x 3x 3
x3
b) lim
;
x 2 4 x2
c) lim
x

2x 2 1
;
x3 4

d) lim

2x 3 1
;
5 x 3 2x

e) lim

x4 2
;
2x 3 1

2x 6 3 x 1
;
x
x3 x2 4
2x 7
g) lim
;
x
3x 2 5

f) lim

h) lim ( x 2 1 x ) ;
x

i) lim ( x 2

j) lim (3 x 3

5x 2 1

x) ;
3

x3

x2

x).

04. Calcule (se existir).

&

x sen x
;
x2
1 cos ( tg x )
b) lim
;
x 0
x2
sen 2x
c) lim
;
x 0 tg 5 x
d) lim sen x ;
a) lim
x

1
;
x
sen x
f) lim
;
x
x
1
g) lim x sen ;
x 0
x
1
h) lim x sen ;
x
x
x sen x
i) lim
;
x
x sen x
j) lim x sen x ;

e) lim sen
x

tg x
1
k) lim x 2 .
x 0
x
x 1 2
.
x 3

05. (IME-75/76) Calcule lim


x

06. (IME-79/80) Determine lim


x

e sen x 1

0 ln(1

x)

07. (CPRIME-84) Usando a regra de L Hpital, calcule o lim (cos ec x


x

08. Calcule (se existir).


x
1
a) lim
;
x 1 x 1 ln x
2

b) lim (cos
x

2
3x) x

sen x
c) lim
x 0
x

d) lim
x

x 3
x 5

e) lim ( tg x )2 x
x

x2

2x

;
.

&

1
).
x

09. (IME-78/79) Seja t a funo definida por: t( x )


a) l lim t( x ) ;
x

b) h

(1 x ) x , x > 0. Determine:

lim t( x ) .

10. (IME-77/78) Calcule lim (ln x ) x


x

cot g

11. (IME-75/76) Calcule lim (cos x )


x

x
2

12. Calcule.
a) lim x sen x ;
0

b) lim
x

1
xx

.
CONTINUIDADE - DIFERENCIABILIDADE

01. Analise a continuidade das funes abaixo nos pontos indicados.


a) f ( x )
xo 1

x2 1
,x 1
;
x 1
3
,x 1
sen x x
,x
x3
1
,x
6

b) f ( x )
xo 0

c) f ( x )

xo 0

1
2,

;
0

0;

,x

d) f ( x )

xo 0

x2

,x

0.

,x

02. Determine, se possvel, o valor dos parmetros a e b para que as funes abaixo sejam
contnuas nos pontos indicados.
1 cos 3 x
,x 0
a) f ( x )
;
4x 2
xo 0
a
,x 0
sen x

b)

f (x)
x o 0 e x1

,x

a sen x b,
2

2 cos x

,x

2
x

0.

&

03. Usando o TVI, mostre que o polinmio P( x )


ente 1 e 2.

x3

4x 2

x 3 possuir pelo menos uma raiz

04. Determine a funo derivada das funes a seguir, evidenciando, se existir, f (0). Verifique
tambm a funo derivada contnua no ponto x = 0.
a) f ( x ) | x | ;
b) f ( x )

1
x sen , x
x

c) f ( x )

1
x 2 sen , x
x

d) f ( x )

1
x arc tg , x
x
0, x 0

e) f ( x )

0;
0;
0

1
x2

0, x

f) f ( x )

,x

0;

sen x
,x
x
1, x 0

05. (IME-77/78) Seja a funo f, real de varivel real, definida como f ( x )

x3

ax, se x
2

bx , se x

Determine a e b , (a, b

R) para que f seja derivvel no ponto x = 1.


1

06. (IME-83/84) Considere a funo f : ( 1,

R dada por f ( x )

x(1 x ) x , 1
0, x

x, x

0.

a) Calcule a derivada desta funo no ponto x = 0.


b) Verifique se a funo derivada contnua no ponto x = 0.
07. (CPRIME-82) Um ponto xo dito mximo de uma funo f : R R se, dado h
f ( x o h) . Mostre que se f derivvel em um ponto de mximo tem-se f ' ( x o ) 0 .
TEOREMA DE ROLLE

R , se tiver

TEOREMA DO VALOR MDIO (TVM)

01. (CPRIME-84) Mostre que as hipteses do teorema de Rolle so satisfeitas para as funes f
dadas abaixo no intervalo (a, b). Ache o valor de c no intervalo aberto (a, b) para o qual f ' (c ) 0 .
a) f ( x )

6x 2

b) f ( x )

4
x3

x 3 ; (a, b)
1
3x 3 ;

(a, b)

(0, 6) ;

(0, 3) .

02. (IME-76/77) Seja o polinmio f ( x ) ao x n a1 x n 1 ... an 1 x an onde ai R ,


i 0, 1, ..., n, ao 0 , cujas n razes so reais e distintas. Sabendo-se que o polinmio f (derivada
de f com relao a x) tem n 1 razes, demonstre que essas n 1 razes so reais e distintas.

&

03. (CPRIME-82) Sabe-se que entre duas razes consecutivas de f existe no mximo uma raiz de
f. Usando tal fato, mostre que o polinmio p( x ) x 3 6 x 2 9 x 1 possui exatamente uma raiz no
intervalo (1, 3).
04. (IME-78/79) Sabe-se que, dados um intervalo fechado [a, b], a c b, e uma funo f definida e
contnua [a, b] e diferencivel no interior de [a, b], existe um ponto c
]a, b[, tal que se tem
f ' (c )(b a) f (b) f (a) . Dada a funo g : [0, 1]
exista, o ponto c nas condies acima.

R definida por g( x )

x , determine, caso

05. (IME-74/75) Se uma funo f derivvel em um intervalo fechado [a, b] e se c [a, b], ento:
f (b) f (a) (b a) f ' (c ).
a) Faa uma figura explicativa do Teorema acima, interprete-o geometricamente e d um nome
segundo o qual ele conhecido;
b) Particularizando o Teorema, para a funo e o intervalo fechado definidos abaixo.
f ( x ) x 3 , e, [a, b] = [0, 2] calcule o valor de c e determine a equao da tangente em c.
06. (CPRIME-82) Seja f : [a, b]

R , contnua em [a, b] e derivvel em (a, b). Mostre que dado h

R, arbitrrio, existe c (a, b) tal que f ' (c )


e aplique o Teorema de Rolle).

h f (c ) . (Sugesto: considere a funo

MXIMOS E MNIMOS
CONCAVIDADE

(x)

f(x) e

hx

CRESCIMENTO

ASSNTOTAS - GRFICO

01. Analise crescimento, decrescimento e mximo e mnimo relativos.


a) f ( x ) x 3 3 x 2 1 ;
3

x2 ;

b) f ( x )

c) f ( x )

tg x 8 sen x ;

d) f ( x )

x 2x x 2 .

02. Dada a funo g tal que g( x )

1
A x 2 ln( ) , determine a constante A para que o valor mximo
x

de g seja 1.
03. (IME-74/75) Ache as dimenses do retngulo de rea mxima que tenha dois vrtices sobre a
reta x = a e os outros dois sobre a parbola y 2 2px .
04. (IME-80/81) Um tringulo retngulo, de hipotenusa p b e catetos b e c, onde p constante,
girar em torno de c gerando um cone. Que valor deve ser dado a b para que o volume do cone seja
mximo?
05. (IME-77/78) Sobre o eixo dos x tem-se dois pontos A e B de abscissas a e b, respectivamente
(b > a > 0). Achar um ponto P sobre o eixo y tal que o ngulo APB seja mximo.
06. (IME-83/84) Determine, entre todos os tringulos retngulos cuja hipotenusa igual a H, o que
tem rea mxima.
07. (IME-78/79) Ache as dimenses do retngulo de rea que se pode inscrever no interior da
regio limitada pela parbola y 2 8 x e pela reta x = 8, com um dos lados apoiado na reta x = 8.

&

x2
. Determine as coordenadas do ponto desta
x
curva mais prximos do ponto de coordenadas (4, 1).

08. (IME-76/77) Considere a curva de equao y

09. Determinar os pontos de inflexo das seguintes funes:


a) f ( x ) x 3 3 x 1 ;
b) f ( x )

2x 2
.
x 2x 2
2

10. (CPRIME-81) Determine os pontos de inflexo y

x2

11. Ache todas as assntotas das funes abaixo.


1
a) f ( x ) x
;
x
3x 3 5x 2 1
b) f ( x )
;
x 3 5x 2
c) f ( x )

2x 3 x 2 1
.
x2 1

( x 2)2
a equao de uma curva C. Determine, caso existam, suas
x2
assntotas, seus pontos de mximo e mnimo, seus pontos de inflexo, os pontos onde C encontra
o eixo x x e faa um esboo de C onde estejam indicados os pontos e as retas acima referidas.

11. (IME-75/76) Seja y

x2

4x 4
, determine seus pontos de mximo e
x2
de mnimo, de inflexo e as assntotas. Trace um esboo da funo, assinalando os pontos acima
aludidos e as assntotas, concluindo, a seguir, sobre a existncia ou no de alguma regio para a
qual y < 0.

12. (IME-74/75) Estude a variao da funo y

13. (IME-83/84) Dada a funo definida nos reais por y

( x 1)( x 2)2 determine:

a) zeros da funo;
b) intervalos onde a funo crescente ou decrescente;
c) pontos de mximo e mnimo;
d) pontos onde a derivada primeira no definida;
e) concavidade do grfico da funo.
(3 sen x 4) sen x cos 2 x , para todo nmero

14. (IME-79/80) Seja a funo y definida por y( x )


real x.

a) a funo y crescente ou decrescente nos pontos x = 0 e x

b) Qual a concavidade de y nos pontos acima?


COMPLEMENTOS

16. Determine as assntotas da funo f tal que f ( x )

1
ex,

0, x

&

0.
0

17. Esboce o grfico das funes abaixo:

b) y

x2 x
;
x2 1
x 4 3x 3

c) y

x 2e x ;

d) y

x x (x

a) y

3x 2 1 ;

0) .

PROGRAMA IME-ESPECIAL/1989 - LIMITES


01. (IME-76/77) Sendo x

R, calcule lim
x

x2

cos x .

02. (IME-77/78) Para r > 0 e x > 1, defina a funo ft, real de varivel real, como:
ft ( x )

xt

( t 1)
. Supondo-se que o limite indicado exista, define-se f ( x )
t

lim , x > 1.

Determine f(e ), onde e base dos logaritmos neperianos.


03. (IME-78/79) Calcule lim
x

x 1
x 1

04. (IME-82/83) Considere a funo f definida nos reais por: f ( x )


domnio e calcule lim f ( x ) .

( x 1) ln( x 1) x ln x . D seu

05. (IME-80/81) Calcule lim ( 4 3 x )


x

tg ( x )
2 .

06. (IME) Calcule lim(1 sen x )cot g x .


0

07. (IME-86/87) Calcule os valores das constantes a e b tais que lim


x

sec 2

08. Calcule lim sen


x

2 ax

2 bx

09. Calcule, se existir:


a) lim n n ;
n

b) lim 1
n

a
n

;
1

c) lim (1 kn) n ;
n

d) lim
n

n 3
n 1

5n

&

sen 3 x ax bx 3
x3

0.

10. (IME) Calcule lim

1
1n

1
2n

1
3n

11. (IME-88/89) Seja 0 < a < b. Calcule lim


n

an

bn .

n
1

1
n

12. (IME-87/88) Calcule lim


n

13. Calcule lim (3 ( x 4)2

x
1
ex

14. Seja f ( x )

,x

1
0, se x

1 2 ln

1
n

, onde ln denota logaritmo neperiano.

( x 4 )2 .

. Verifique se f contnua, ache f e verifique se f contnua.


0

INTEGRAO - PROGRAMA IME-ESPECIAL


01. Resolva os seguintes integrais indefinidos.
3

i) ( x

x )dx ;

2x 15
dx ;
x2
iii) x sen 2x 2dx ;

ii)

y dy

iv)

v)
vi)

2y 2 1

cos x

dx ;
x
z 1

z2

vii)

t 2 (1 2t 3 )

viii)

sen3

2
3 dt

y
y
cos dy ;
2
2

ix)

xe x dx ;

x)

arc tg x
dx ;
1 x2

xi)

dx ;

2z 2

x2

dx ;
x 1
xii) tg x dx ;

xiii)

e x tg(e x )dx ;

&

xiv)

xv)

x 1

dx ;
dx ;

cos2

xvi)
xvii)

cos

d ;

d ;

x2

xviii)

1 x2

dx ;

xix)

x 1 x dx ;

xx)

x e x dx ;

xxi)

x 2 sen x dx ;

xxii)

x ln x dx ;

xxiii)

e x ln x dx ;

xxiv)

arc tg x dx ;

xxv)

arc sen x dx ;

x3 1
dx ;
x 2
dx
xxvii)
;
2
x 1
x3 1
xxviii)
dx .
x( x 1)3

xxvi)

x 2 arc tg x dx .

02. (IME-mil) Calcule y( x )

dx

03. (IME-65) Sendo m um nmero real maior que 1, calcule

04. (IME-mil) Calcule, usando a substituio x

sen t , I

x ln x(ln ln x )m
1
0

1 x 2 dx .

05. (IME-mil) O grfico ao lado mostra a figura A, compreendida entre a reta y = x e a parbola y
x2.
figura
Calcule a rea da figura A.
06. Sejam f : R
h( x )

R e g:R

min{ f ( x ), g( x )} ,

R . Definimos min {f, g} como sendo a funo h : R

R . Se f ( x )

3 e g( x )

4x ,

R , calcule

07. (IME-64) Determine a rea da superfcie limitada pela curva y


2x y 4

0.

&

2x 2

R tal que

4
0

min{ f , g} dx .

2x 12 e pela reta

08. (IME-65) Calcular a soma das reas das superfcies finitas limitadas pelos grficos da curva
x 2 2y 0 e das assntotas da hiprbole 4 x 2 y 2 16 0 .
09. (IME-66) Determine o valor numrico da rea delimitada pelas curvas x 2y
x

3 e

y 3y 1.

10. Ache a rea da regio delimitada por x

y 2 e x 2y 3

0.

11. (IME-77/78) Dadas as parbolas y1 e y2, y1(x) = 51 x2 e y2(x) = x2 + 1, sabe-se que a rea
entre y1 e y2, mediria entre x = 0 e x = 6, igual a 3 vezes a rea entre y1 e y2, medida entre x = 5 e
x = 4. Determine a.
12. Seja R a regio dos pontos x1, x2) do plano, delimitada
x12 4 x1 4 x 2 24 0 ; x 2 x1 3 0 ; x1 0; x 2 0 . Calcular a rea de R.

pelas

inequaes

13. Determinar a rea da regio compreendida entre as curvas:


a) f ( x ) x 3 2x; g( x ) x 2 ;
b) y 2

2x; x 2

c) x 2

y2

2y ;

16; y

x2
;
6

d) y

tg2 x; eixo 0 r; reta x

e) y

3x 2

;
4
2x 1; eixo 0 r; x = -1; x = 0.

14. (IME-76/77) Sejam as regies definidas pelos conjuntos de pontos A e B, onde


A {( x, y ) R 2 | y 2 mx, m R } e B {( x, y ) R 2 | x 2 ny, n R } . Determine a rea do
conjunto C A B .
15. (IME-78/79) Calcule a rea da superfcie finita entre as curvas de equao y
y

x4

5x 2

4.

16. (IME-81/82)(mil) Determine m tal que a regio acima da reta y


y

16 x 4 e

mx e abaixo da parbola

x x tenha uma rea de 36 unidades.

17. (IME-80/81
x = e.

mil) Calcule a rea limitada pelo eixo das x, a curva y

18. Determine a rea da regio interna curva fechada y 2


19. (IME-66) Calcule o limite das seqncias abaixo.
3p ... np
(p
1) ;
n
np 1
1
1
2
n
b) lim
sen
sen
... sen
.
n
n
n
n
n

a) lim

1p

2p

&

x2

x4 .

x(ln x )2 e as retas x = 1 e

20. (CPRIME-84) Determine a rea da regio sob a curva f ( x )

x 4 x 2 entre x

2 e

2.

21. (CPRIME-84) Calcule o valor mdio da funo f ( x )


valor de c neste intervalo tal que f(c) d seu valor mdio.

x 2 no intervalo [1, 4] e determine um

22. Ache a derivada das funes a seguir:


x2

a) F( x )

x
x

b) f ( x )
c) y

2tdt ;
sen t 3 dt ;

cos t 2 dt ;

(1 t 4 )dt .

1
x

d) y

23. (IME-74/75
se que

mil) As variveis x e y esto relacionadas pela equao x

dt

y
0

1 4t 2

. Sabendo-

d2 y
proporcional a y, determine a constante desta proporcionalidade.
dx 2

24. (IME-65) Dada a funo F( x )


os limites 1 e 2.

1 2x | x 1 | , pede-se calcular a integral definida de F(x) entre

25. (IME-67) Calcule, entre os limites


1
G( x ) lim
.
n
3 xn
ay
ay a

26. (IME-67) Calcule lim


y

0,7 e 0,8, a integral da funo definida por

y x
a

e dx . (a uma constante; e a base dos logaritmos neperianos).

27. (IME-67) Seja a funo F definida por F( x )

ax 2

bx c, x

| 3 x 5 |, x

. Sabe-se que:

i) a funo F contnua sobre seu conjunto de definio;


ii)

1
0

F( x )dx

1,5 ;

iii) a funo primeira derivada de F descontnua apenas em um nmero do conjunto dos reais.
Pede-se determinar os nmeros a, b, c.
28. (IME-68) Seja f uma funo real de varivel real tal que:
x 2, x
f (x)

| x |, 1
2, x

1
x

1 . Determine a funo F, real de varivel real, cuja derivada seja f, de modo

que F(0) = 0.

&

dt
, para x > 0; mostre que
t
r log x , onde r um nmero racional.

29. (CPRIME-82) Define-se a funo logaritmo como log x


log xy

log x log y e que log ( x r )

&

Você também pode gostar