ARUMUNT NJ SFIDE GJEOPOLITIKE RAJONALE

Nga Elvis Toi

Nnkryetar i shoqats Arumunt e Shqipris
Stacione t ndryshme televizionesh kan ofruar ditt e fundit hapsira t
bollshme transmetimi mbi deklaratn e br n datn 5 shkurt 2011 nga ana e
konsullit grek n Kroc, Theodhoris Ikonomu, me rastin e festimit t 20 vjetorit t
krijimit t organizats OMONIA, e minoritetit kombtar helen ne Shqipri.
Sigurisht q vet evenimenti sht paradoksal dhe kontradiktor: nj fest e
minoritetit helen n nj qytet ku nuk ekzistojn grek.
Por kjo ethe mediatike e ditve t fundit, ishte nj privilegj pr lancimin e disa
teorive t cilat mund t qartsojn shtjen arumune.
Prandaj ndihet nevoja e ndrhyrjes sime n kt diskutim, n cilsi t trefisht: si
qytetar shqiptar, si arumun (arumunt jan komunitet etno-linguistik n
Shqipri) dhe si i diplomuar n filologji. N kt artikull do t prdor vetm fakte
dhe burime asnjanse, n mnyr qe te jap ndihme modeste ne kt teme pak
te njohur nga media ne Shqipri
jan arumunet ose vllaho-helenet, sht kjo popullsi qe e kemi nnvlersuar,
kujtuar te harruar dhe na shfaqet ne forma te ndryshme?
N lidhje me etnogjenezn e arumunve ekzistojn disa teori
1. Arumunt jan popull grek i romanizuar: Kjo teori mbrohet nga shkenctart
grek, por kta t fundit nuk mund t shpjegojn provat e m poshtme:
- Identiteti strukturor midis arumanishtes dhe daco-rumanishtes, n qoft se u
krijua nprmjet romanizimit t disa nnshtresash etnike t ndryshme: trakodak n veri t Danubit dhe elen n jug t Danubit.
- Fakti q mazhoriteti i popullsis romanike ne Gadishullin Ballkanik u formua mbi
Linjn Jirecek, e cila e delimiton hapsirn e influencs gjuhsore greke nga ajo
e influencs gjuhsore latine.
- Diferencimi t cilin e bnin vet grekt n periudhn bizantine midis qytetarve
t perandoris t quajtur me termenin romeioi dhe popullsia romanike e
perandoris romanoi.
M tepr dihet se Helada, edhe pse ishte disa shekuj nn sundimin e perandoris
Romake, nuk mundi t romanizohej si sht e mundur qe kta qe nuk pranojn
asnj pakice e minoritet pranojn asimilimin e tyre. Specialistt profesioniste
jan, unanim, dakord q, nj popullsi folse e nj gjuhe, si statut kulturor
superior, nuk nnshtrohet prball nj gjuhe inferiore nga pikpamja kulturore.
N kt mnyr shpjegohet pse n perandorin Romake t Perndimit, gjuha
greke arriti t sundoj m s fundmi, edhe pse kishte prballe nj struktur
politike romake.
sht nj fakt m se i njohur se kultura greke ishte superiore ndaj asaj romake,
t ciln e influencoi ne mnyr t konsiderueshme.

2, Arumunt jan nj popullsi e romanizuar n territoret n afrsi t Danubit t

cilt emigruan drejt jugut dhe u vendosn gjat shekujve n territoret aktuale ku
ata gjenden.
Kjo teori sht pjesrisht e vrtet. Gjat historis grupe popujsh lvizn nga
njra an n tjetrn e gadishullit t Ballkanit, pr motive ekonomike ose
ushtarake (perandort bizantin dizlokonin popullata t tra n interesin e tyre
pr rruajtjen e kufijve limes ose t vlersimit t terreneve t reja, n kt
mnyr prfunduan fise daksh, mesi, traksh, dhe m pas arumun, deri n
Azin e Vogl.
Kjo teori nuk kundrshtohet, por kompletohet me kt n vijim.
3. Arumunt jan nj popullat trake e romanizuar, autokton n territoret ku
gjenden tani, fqinj me Ilirt, strgjyshrit e Shqiptarve.
Sigurisht, n kto territore t banuara nga grupe t ndryshme fols t nj gjuhe
romanike ka ekzistuar nj lvizje e madhe, Midis arumunve dhe rumunve
ekziston nj lidhje e bazuar n identitetin (trako-dak) dhe (latin) kombinimi midis
ktyre dy prbrjesh te njjta prodhon , natyrisht, nj rezultat t njjt. Kjo lidhje
mbshtetet nga identiteti gjuhsor midis arumanishtes dhe rumanishtes.
N lidhje me kt bashkim gjuhsor kan shkruar njerz t shquar oksidental
ose ballkanik si: J. Kopitar, F. Lenormant, Wace-Thompson, Victor Brard, Ami
Bou, E.M. Cousinry, I. Cvijici, C. Jirecek, G.Hahn, L. Heuzey, illiam MartinLeake, Emil Picot, Leo Spitzer si . Thomascheck si C. Recatas, St. Romanski,
Dusan Popovici, Johann Thunmann, Max Demeter Peyfuss. Dhe shkrimtart e
vjetr bizantin nnvizonin n shkrimet tyre se Vlleht e Greqis flasin t
njjtn gjuh me Vlleht matan Danubit.
Sigurisht romanizimi i instuticionalizuar filloi shum m shpejt n jug t Danubit
(168 para Krishtit) ndrsa n veri te Danubit (106 pas Krishtit) por flasim ktu
pr nj proces t gjat deri ne shekullin e 9-t, i cili ka t njjtat elemente dhe
nuk mund t jepte rezultate shum t ndryshme n kto dy rajone.
4, S fundi sht lshuar nj teori e re, m fantazistja, Arumunt jan
pasardhsit e romanizuar t maqedonasve antik. Kjo teori nuk mer parasysh
realitetin historik: faktet e thjeshta historike: provinca romake Maqedonia
prfshinte dhe pjes t Epirus Vetus, Tessalia, Iliria dhe Tracia, popullata e s
cilave ishte larg prbrjes ekskluzivisht nga maqedonas. Sidoqoft pr gjuhn
e vjetr maqedonase nuk dihet asgj, ashtu si nuk dihet asgj pr dakishten dhe
iberishten. Dhe pikrisht kjo munges informacionesh lejon nj prurje t
spekulimeve. Srish ksaj teorie i kundrvihet i njjti argument, afrimsia midis
arumanishtes dhe rumanishtes.
Kur t tilla teori asociohen me interesa politike, gjenerojne lvizje etnike t cilat u
shrbejn interesave shtetrore. Sa m absurde dhe m e largt nga argumentet
shkencore sht nj teori, aq m i sigurt sht fakti q sht prodhuar pr t
maskuar dhe mbshtetur interesave politike.
Eleno-Vllahizmi sht lvizje etnike e konfiskimit t arumunve nga ana e
Greqis, n baz t teoris s prmendur m lart.

Efektet, n Shqipri, u konstatuan s fundmi, kur Th. Ikonomu proklamoi

greqizmin arumunve, q t mund t justifikonte apartenencen e Kors n
Vorio-Epir.
Ne arumunet ne Shqipri e konsiderojm veten shqiptare me origjine arumune
dhe i njohim vetes kontribute te rndsishme ne jetn shqiptare
1- Shtylle ne krijimin e shtetit shqiptar nj numr jo te vogl rilindsish me
origjine arumune
2- ruajtjes se krishterimit ne Shqipri numri me i madh i ortodokseve jan te
komunitetit arumun
3-faktor te zhvillimeve ekonomike ne vend numr i madh biznesmensh
4- faktor te zhvillimeve kulturore shume artiste dhe shkrimtare
Shume kush mund te ktheje kokn dhe ne krah te tije mund te gjeje nj arumun
qe sht nj shqiptar i mire