- Metafizika, je dakle prema Aristotelu mudrost "par excellence, a filozof ili

ljubitelj mudrosti jeste onaj koji eli znanje o krajnjem uzroku i prirodi
stvarnosti, a eli to znanje radi njega samog
- Metafizika se vee za mudrost, a mudrost (sophia) se bavi prvim naelima i
uzrocima stvari i stoga je u najveoj mjeri opte znanje. To znai da je ona
znanje najudaljenije od ula, najapstraktnija znanost, i tako najtea znanost
budui da podrazumjeva najvei misaoni napor
- I pored toga to je najpastraktnija od znanosti, ona je,prema Aristotelovom
shvatanju, najtanija >> jer one znanosti koje sadre manje naela tanije su
od onih koje sadre dodatna naela
- Ta znanost je po sebi najdostojnija saznanja, jer se bavi prvim naelima svih
stvari, a ta naela su istinitije saznatljiva po sebi nego po svojoj primjeni (jer
primjena zavisi od prvih naela)
- Uzroci kojima se mudrost ili filozofija bavi nabrajaju se u Fizici i ima ih
ukupno 4:
(1) bivstvo ili sutina stvari
(2) materija ili podmet
(3) izvor kretanja ili djelatan uzrok
(4) svrhovit uzrok ili dobro
- Rei da neto jeste, za Aristotela ujedno znai rei da je ONO JEDNO:
jednost je, stoga sutinska oznaka bivstvujueg,i ba kao to se samo
bivstvujue nalazi u svim kategorijama, tako se i jednost nalazi u svim
kategorijama
- Kada je rije o dobru, Aristotel primjeuje da je i ono primjenjivo u svim
kategorijama. Stoga, jedno i dobro jesu transcendentalni atributi
bivstvujueg jer budui da su promjenjivi u svim kategorijama, nisu
ogranieni ni na jednu kategoriju i ne sainjavaju rodove tj rod ne moe da se
iskazuje o specifinoj razlici , mada bivstvujue moe da se predicira i
jednom i drugom. Zato bivstvujue ne moe da bude rod, a isto vai i za
jednost i dobrotu
- Izraz <<bivstvujue<< se ne pripisuje svim postojeim stvarima u istom
smislu, jer bivstvo jeste, posjeduje bivstvovanje, ali ne na isti nain kako ga
posjeduje, naprimjer, kvalitet, koji je svojstvo bivstva

- Aristotel tumai da ako postoji neko nepromjenjivo bivstvo, onda metafizika

prouava nepromjenjivo bivstvo, jer se metafizika zanima za bivstvujue, a
istinska priroda bivstvujueg se pokazuje u onome to je nepromjenjivo I
samo postojee, a ne u onome to je podlono promjeni. Da postoji bar jedno
takvo nepromjenjivo bivstvujue koje uzrokuje kretanje ostajui samo
nepokretno, pokazuje se nemogunou beskonanog niza izvora kretanja; to
nepokretno bivstvo koje obuhvata punu prirodu bivstvujueg, imae
boanska svojstva, tako da prvu filozofiju s pravom treba nazvati teologijom
- Aristotel dijeli bivstva na promjenjiva i nepromjenjiva, ali u knjizi on
razlikuje 3 vrste bivstava:
(1) ulna i propadljiva
(2) ulna i vjeita tj. nebeska tijela
(3) neulna i vjeita
- Metafizika kao nauka se zanima za bivstvujue, a bivstvujue izlava
prvenstveno unutar kategorije bivstva (supstancije)
- Jedno je pojedinano predmet prediciranja s tim to se ono samo ne
predicira o neemu drugome. Meutim, vrsta se moe nazvati bivstvom u
izvedenom smislu; ona ima pravo na taj naziv poto sutinski element
posjeduje viu realnost od pojedinanog i predstavlja objekt nauke. Aristotel
stoga, pojedinane stvar naziva prva bivstva, a vrste druga bivstva
- Aristotel tvrdi da se nauka zanima za bivstvo i da pojedinano jeste bivstvo
u prvobitnom smislu, dok s druge strane tvrdi da opte posjeduje superiorna
svojstva i da predstavlja istinski predmet nauke
- Bivstvo u prvobitnom smislu jeste pojedinano bivstvosastavljeno od
materije i forme: bivstvo u drugostepenom smislu jeste formalan element ili
specifina sutina koja odgovara optem pojmu. Prva bivstva jesu stvari koje
se ne iskazuju o drugim stvarima nego se o njima predicira neto drugo (tj
akcidencija). Bivstva u sekundarnom smislu jesu biti priroda u smislu
specifine sutine, ono to odgovara optem pojmu
- Pojedinano ulno bivstvo sloeno je od podmeta ili tvari I sutinske forme.
Pojedinanom bivstvu pripadaju stanja I odnosi
- Samim tim Aristotel navodi 4 naela: materiju,formu, izvor
kretanja ili eficijentan uzrok

- Odnos materije i forme je kao odnos mogunosti i stvarnost

- Materija je osnov, ono to trpi promene, to se menja. Pasivna je jer ne
moe da se menja sama od sebe, ona se menja zahvaljujui formi ili ideji koja
je aktivan princip (ideja oblikuje materiju). Svaka materija ima svoj oblik,
neku formu. Jedinstvo materije i forme je supstancija. Svaka pojedinana
stvar je jedinstvo materije i forme. (Supstancija postoji na kategorijalan nain
odreen kvalitet, kvantitet (nalazi se u vremenu, prostoru...))
- Materija ima stalnu tenju da pree u svoju formu, da se oblikuje, i taj
prelazak je kretanje.
- On kasnije raspravlja o pojmovima mogunosti (potencije) i ostvarenosti
(aktualnosti) Aktualnost (ostvarenost) prethodi potenciji. Ostvareno se uvijek
proizvodi iz potencijalnog, a potencijalno se dovodi uostvarenost uvijek
neim ostvarenim, onim to je ve uostvarenost. U tom smislu aktualno je
vremenski prije potencijalnog. Ali aktualno je prije potencijalnog ak i
logiki, jer aktualnost jeste cilj ono radi ega potencija postoji ili se stie.
- Osim toga, ono to je vjeito po bivstvu jeste prije onog to je propadljivo, a
ono to je vjeno i nepropadljivo to je unajviem smislu aktualno
- Aristotel primjeuje da je uzrok sveg dobra jeste samodobro. Budui izvor
sveg kretanja prvi nepokretni pokretakao finalni uzrok jeste krajnji uzrok
zbog kojeg se aktualizuje potencijalnost, tj zbog kojeg se realizuje dobrota.
- Svako kretanje, svaki prelaz iz potencije u aktualnost zahtjeva neko naelo
u ostvarenosti, ali ako svako nastajanje, svaka stvar u kretanju, zahtjeva neki
aktualan uzrok, onda svijet u cjelini - svemir - zahtjeva prvog pokretaa
- Prvi pokreta je vjean izvor vjenog kretanja, prvi pokretanije Bog
Stvoritelj: svijet je postojao oduvijek, a da nije bio stvoren oduvijek- Aristotel
istodobno izjavljuje da mora postojati prvi pokreta koji izaziva kretanje tako
da se pri tom sam ne mijenja i da nema nikakvu potencijalnost, jer ako bi
pokreta mogao da prestane da prouzrokuje kretanje, onda kretanje ili
promjena ne bi bili nuno vjeni
- Prema tome, mora da postoji prvi pokreta koji je ista aktualnost, a ako je
ista aktualnost, onda on mora da bude nematerijalan, jer materijalnost
povlai za sobom mogunost trpljenja djelovanja i mijenjanja
- Kako je prvi pokreta nematerijalan on ne moe da izvodi nikakvu tjelesnu
aktivnost: njegova aktivnost mora da budeisto duhovna i zato intelektualna

Metafizika
Aristotelova Metafizika se bavi biem bivstvujueg s tim to bivstvujue ne moe da postoji
bez bia, a bie postoji kroz bivstvujue i oni ine jedinstvo. Ideje postoje u pojedinanim
stvarima a ne izvan njih.
Po Aristotelu stvarnost se objanjava na osnovu etiri principa:
1. Materijani uzrok materija
2. Formalni uzrok (forma, oblik ili ideja)
3. Delatnu uzrok (kretanje)
4. Finalni uzrok ili svrha
Stvarnost je materija koja ima neku ideju i kree se ka cilju. Prema Aristotelu prvi fiziari su
otkrili materijalni i delatni uzrok. Platon je dodao formalni uzrok ili ideje a ono to dodaje
Aristotel je finalni uzrok ili svrha stvarnosti.
Materija je osnov, ono to trpi promene, to se menja. Pasivna je jer ne moe da se menja sama
od sebe, ona se menja zahvaljujui formi ili ideji koja je aktivan princip (ideja oblikuje materiju).
Svaka materija ima svoj oblik, neku formu. Jedinstvo materije i forme je supstancija. Svaka
pojedinana stvar je jedinstvo materije i forme. (Supstancija postoji na kategorijalan nain
odreen kvalitet, kvantitet (nalazi se u vremenu, prostoru...)).
Materija ima stalnu tenju da pree u svoju formu, da se oblikuje, i taj prelazak je kretanje.
Kretanje je zapravo promena. Kretanje je zapravo prelazak potencijalnog u aktuelno stanje. Mi
smo ono to jesmo ali istovremeno i ono to bi trebalo da budemo. ivot je pretvaranje
potencijanog u aktuelno stanje. Celokupna priroda postoji na takav nain.
U oveku je formalni princip razum. Neodreeni kamen to je ono to je aktuelno, sirovina,
potencijalno je neko umetniko delo, potrebna mu je forma, oblik i uzrok i kretanje ka cilju,
svrsi. Svaka pojedinana stvar i stvarnost u celini ima svrhu postojanja. Ta unutranja svrha
stvari (pokreta, akcija) naziva se entalehija. Priroda postoji na svoj nain teleoloki nain
postojanja (telos = cilj).
Cilj postojanja stvarnosti jeste ista forma, savrenstvo, a to je Bog kao najaktivniji princip. Bog
je najvei stepen postojanja i najvei stepen saznanja. Svako bavljenje naukom nas pribliava
uzroku svih uzroka, razlogu svih razloga, miljenju svih miljenja. Entelehija nas goni na susret
sa Bogom. Cilj saznanja je susret sa Bogom. Aristotelov pojam Boga nije (hrianski)
personalizovan ve neto apstraktno. Sudbina oveka se ogleda u tome da spaja nebo i materiju.
U oveku imamo i materiju i formu.

Aristotel - Metafizika
Re "metafizika"
ta znai re metafizika?
S one strane fizike ovde ima tri smisla:
1. Biblioteki smisao - bibliotekar Andronik sa Rodosa sredio je (poreao je)

Aristotelove spise, tako da su najpre dolazili spisi iz fizike, a potom spisi iz

metafizike (metafizika = posle fizike). Mogli bismo, gotovo, rei da se ovde radi o
redosledu knjiga na polici prvo su nalazile knjige koje tretiraju materijalna,
promenljiva (tj. fizika) bia, a zatim knjige u kojima se radi o onome to nije
fiziko i nije propadljivo (ponovimo, sam Aristotel nije koristio termin "metafizika"
da oznai prouavanje tog domena realnosti).
2. Didaktiki smisao (smisao vezan za obrazovanje, uenje i razumevanje), smisao
koji se tie redosleda uenja: metafiziku treba uiti posle fizike.
3. Sistemski smisao, smisao koji se tie redosleda u sistemu filozofskog znanja:
metafizika prethodi fizici, jer metafizika prouava bie kao bie, bie uopte, dok
fizika prouava telesno ili materijalno bie, fiziko bie. Metafizika prouava prve
uzroke i naela svega uopte, pa samim tim i, ali samo posredno, svega onoga
to je prirodno, svega to postoji na prirodan nain (onoga to biva).Osim toga,
metafizika prouava najvie bie, najstvarnije bie, veno bie, bie koje postoji
samo po sebi, nezavisno od svih drugih bia, od koga, pak, kao od uzroka,
zavise sva ostala bia.
Ontologija
ta je ontologija?
Koji se centralni pojmovi ontologije?
Prema Aristotelu, metafizika se bavi ontolokom problematikom, i stoga je Aristotel
definie kao nauku o biu kao biu.

Prva filozofija
ta je metafizika?
Aristotel naziva metafiziku prvom filozofijom. Metafizika prouava prve uzroke i
naela svega uopte, pa samim tim i, ali samo posredno, svega onoga to je prirodno,
svega to postoji na prirodan nain (onoga to biva). Uzroci i naela onoga to je
prirodno prema Aristotelu zavise od uzroka i naela onoga to nije prirodno, ili
preciznije, od ne-prirodnih uzroka i naela (vidi dole). Prema tome, ono to je najtee
saznatljivo i ono to se spoznaje poslednje (jer je najtee saznatljivo), u ontolokom
smislu (u smislu redosleda bia, u smislu redosleda stupnjeva realnosti, poev od onog

najrealnijeg) jeste ono prvo, ono najstvarnije, veno, ono to postoji nezavisno od svega
drugoga, te od ijeg postojanja zavisi postojanje svega ostalog.

Teologija
Kao to se vidi, i za Aristotela je ono prirodno, ono to biva (to nastaje i nestaje, to se
kree i menja) najlake saznatljivo. Stoga ga treba prouavati i uiti o njemu pre onoga
to je veno, pre onogo to ne biva, nego jeste (u venosti traje, bez promene,
nepokretno, neroeno, besmrtno). Metafizika, jednom rei, prouava najvie bie, a to
znai, da ponovimo, ono bie koje je najstvarnije, ono bie koje je hijerarhiji stvarnosti
zauzima najvie mesto.

ta je eficijentni uzrok?
Pretpostavimo da se X1 kree. Pretpostavimo da je to X1 pokrenuto od strane nekog X2.
Meutim, i samo X2 pokrenuto je od strane nekog X3 itd. Aristotel smatra da se ovaj
lanac pokrenutih bia i njihovih pokretaa ne moe produaavati beskonano. Iz toga
izvodi zakljuak da mora postojati neto to samo nije pokrenuto, a to pokree,
neposredno ili posredno, sve ostalo. To neto Aristotel naziva nepokretnim
pokretaem. Nepokretni pokreta jeste prvi (eficijentni) uzrok.

Aristotel, nalik Platonu smatra da postoji hijerarhija realnosti. Skulptura je stvarnija od

neklesanog kamena zato to je oblikovanija odnosno zato to je skulpturom ostvareno
ono to samo potencijalno postoji u kamenu. Isto tako, drvo je stvarnije od semena iz
kojeg je izraslo. Seme je samo potencijalno drvo. Drvo predstavlja ostvarenje onih
mogunosti koje su leale u semenu. Ono to je formiranije, ono to je oblikovanije, to
je ujedno i aktuelnije, stvarnije. Ono to je neoblikovanije, to je i potencijalnije, i prema
tome, ujedno i nestvarnije, tj. manje stvarno.

Ako je ono to je neoblikovanije ujedno i nestvarnije, ta bi se nalazilo na samom

dnu Aristotelove hijerarhije realnosti?
Na samom dnu ove hijerarhije nalazi se hipotetika materia prima koja nema nikakav
oblik. Ona je ekvivalentna nebiu.

Ako je ono to je oblikovanije stvarnije, ta bi se nalazilo na samom vrhu

Aristotelove hijerarhije realnosti?
Na vrhu Aristotelove hijerarhije realnosti nalazi se isti akt, ista realnost, akt u kome
nema elemenata potencijalnosti, forma u kojoj nema primese materijalnog. On je prvi
(formalni) uzrok. Taj uzrok Aristotel identifikuje sa nepokretnim pokretaem.

Aristotel uzrok naziva i entelehijom, to u prevodu sa grkog oznaava savrenost,

dovrenost uzrok je dovren zato to je ostvario sve svoje mogunosti, u njemu nema
potencijalnosti. Aristotel uzrok naziva i miljenjem miljenja.

ta je causa finalis?
Aristotel smatra da je nepokretni pokreta,uzrok ujedno i poslednji finalni uzrok, ili
ono radi ega sve drugo jeste, a to je iskljuivo radi sebe samog Aristotelov bog kao
miljenje miljenje misli iskljuivo samog sebe i ne odnosi se ni prema emu drugom
(odnosi se samo prema sebi samom). Sve drugo je pokrenuto njime, zapravo,
prirodnom udnjom/tenjom koju ima prema savrenstvu.