ALEVlBEKTA I IRLERI

AN L
13.-14.-15. YZYIL
SMAL ZMEN
~

~~
T.C.
KLTR BAKANLIGI
SANAT/

EDEBYAT

- 2 Temmuz 1993 gn Sivas Madmak otelinde

yobaz dncelilerin yakt dnce
ehidlerinin ateten semaha duran ruhlarnn
kutsal ansna saygyla sunulur. ad,

T.C. KLTR BAKANLIGI YAYINLARI/ 2062

Yaymlar Dairesi Bakanl
Sanat - Edehiyat Eserleri Dizisi/ 162-31

ALEV - BEKTA RLER

ANTOLOJS
CLT: 1

(13.

Yzyldan

16.

Yzyla

SMAL ZMEN

Kadar)

 T.C. KLTR BAKANLIGI, 1998 -ANKARA

ISBN 975-17-1940-2 (Takm)
ISBN 975-17-1941-0
Kapak Dzeni/ Canan BAYRAM

Alevi-Bektai iirleri

antolojisi [haz.] tsmail,

zmen. - Ankara : KUltr Bakanl~, 1998.

5 c. ; 24 cm. - (Kltr Bakanl~ yaynlar ;

2062. Yaymlar Dairesi Bakanl~ sanat-edebiyat
eserleri dizisi ; 162-31)
ISBN 975-17-1940-2(tk.)
I. zmen,

smail.

II. Seriler: .

811

Birinci

Bask,

5.000 Adet

TRK TARH KURUMU BASIMEV -ANKARA, 1998

Szl anlatm geleneine daha ok bal kalm Anadolu edebiyat

zn yaad topraklar zerindeki uygarlktan alr. Anadolu uygarlnn
yap talarndan birini oluturan kltr kollarndan biri de iirdir.
"Alevi ve Bektai iirleri Antolojisi"ni hazrlayan smail zmen, bir
kltr rn olan iirin Seluklu ve Osmanl cjnemlerindeki sanatlar
arasnda en karmak, en deiik yapda olduunu belirtmektedir. zmen,
divan airlerinin de kendi kendini bilme ve anlama bilincinden yoksun
olduunu savunmaktadr. zmen, bu iir geleneinin karsna Alevi ve
Bektai iirini koyarak, deiik bir antoloji almas gerekletirmitir.
Antolojiler, kitap okurlar iin birer yol gsterici kaynaklardr. Okurlar
ulamak istedikleri yazara, esere ve konuya antolojiler sayesinde ularlar.
smail zmen'in bu titiz almas da Alevi ve Bektai iirlerinin dinamik
yapsn ve tarihsel srecini okura aktarmas asndan nemli bir eserdir.
Bu oylumlu ve zahmetli al!mas nedeniyle smail zmen'e, kitab
okurla buluturan Yaymlar Dairesi Bakanlll'na ve emei geen herkese
teekkrlerimi sunarm.

M. stemihan TALAY
Kltr Bakam

NDEKLER
NDEKLER

VII

SUNU
GR...........................................................................................................................

13 - 15. YZ YIL ALEV - BEKTA R ZERNE

A) Genel bir bak ................................................... _. ........................ :...................
8) Tasavvuf ve Hurufiliin etkisi ........................................................................
C) Vahdet-i Vcud Felsefesinde nsan ................................................................
D) Melametilerin etkisi ................................................ ........................................
E) Ftuvvet ve tasavvuf ............................................................... .,......................
F) Ahilik ve etkisi ................................................................................................
G) Dnmeler ve etkileri .......................................................................................
H) Sars.nt dnemleri............................................................................................
) slam dininin genel ilkeleri ve etkileri..............................................................

17
17
21
22
22

25
26
28
28
29

1 - Evren.........................................................................................................

29

Tanr..........................................................................................................

29

3- Kitap ..........................................................................................................

30

4 - nsan ................................................................................................ :.........

30

5 - Ruh ( tin ) .. ...... ..... ... .......................... ........... .................... .... .....................

31

6 - Grev - yetki - sorumluluk........................................................................

31

7 - Helal - haram ............................................................................................

31

8 - man..........................................................................................................

32

9- Kader.........................................................................................................

32

10 - rade - zgrlk.........................................................................................

32

11 - Kadn.........................................................................................................

33

12 - Yontu - Resim - Mzik.............................................................................

34

13 - Yumuaklk - Sertlik Durumu...................................................................

34

14- ki............................................................................................................

34

15 - Yasaklama - Haram .................... ......................... .... ........ ............. ............

35

16 - Sonu .........................................................................................................

35

2-

VIII

iiNDEKiLER

HACI BEKTA VEL

1 - Yaam yks ..... ....... ....... .. ... .. ............ ..... ... ... .. .... .. .... .. .. ........ ..... ...... .. .. ... .. .
2 - Eserleri .... ... .. ... .. ... .. ... ............. .. ... ... ............. .. .. .. ... ... .... .... .. .. .. ............ ......... ..
3 - Felsefesi .................................... ............................. .............................. ........

39
39
41
44

Eserlerinden rnekler'
A) iirleri ......................................................................................................
B) Metinler....................................................................................................
1- Makalattan Semeler..........................................................................
il - Kitab - l Fevaid ( Fevaiidname) den Semeler................................
C) Seme Szler............................................................................................

49
49
52
52
53
58

SEYYD AL SULTAN

63

YUNUS EMRE

.........................................................................................................

65

Kimlii

..................................................................

65
65

b) Sylencelerdeki Yunus Emre....................................................................

66

2 - Yunus Emre'de nsan Kavram.......................................................................

71

3 - Yunus Emre'de Ak Kavram.........................................................................

75

4- Yunus Emre'de Dost ve Dostluk Kavram......................................................

76

5 - Yunus Emre'de lm Kavram.......................................................................

80

Dervilik Kavram.................................................................

81

A) Yunus'un

............................................................................................

a) Genel Olarak (Tarihi

6 - Yunus Emre'de
a)

Krklar

ve

Derviler

Yaam)

Sylencesi .. ............................. ........................... ... ...

82

b) Yunus Emre'de iirin levi ......... :............................................................

85

c) Yunus Emre'de Drt Kap, Krk Makam...................................................

87

ve Mizah Anlay ........... .. ...... ................... .. .. .. ... .. .

90

B) iirlerinden rnekler ......................................................................................

93

Birinci Blm.......................................................................................................

93

7 - Yunus Emre'de

Dnce

kinci Blm ........................................................................................................ 125

SAD EMRE

183
a) Yaam yks................................................................................................. 183
b) Sylencedeki Yeri ............................................................................................ 184
iirlerinden rnekler............................................................................................ 192

ABDAL MUSA SULTAN

...................................................................................... 203

A - iirlerinden rnekler ..................................................................................... 205

B - Nashatnamesinden .... ... ...... ..................... .. ............................ .. ............... ..... .. 207

C - Velayetnamesinden ....................................................................................... 208

iNUt;KLER

KAYGUSUZ ABDAL

1)

Yaam

............................................................................................. 215

Oy ki.isti .... ... .... ........... .... ..... .. .. ...... ............ ... ...... .. .. .. .. .. ................ .... .. 215

Yaptlar

...................................................................................... :..................
................................................................................................
iirlerinden rnekler ......................................................................................
iV) Di.iz Yazlarndan rnekler ............................................................................
il)

III) Edebi

Kiilii

SEYYD NESM
iirlerinden

IX

215
216
219
245

.... ....................... ............................ ... .. ......................... ... ............. 249

rnekler ............................................................................................ 260

NEDM .............................................................................. ;....................................... 397

TEMENNAY ................................................... .................................... 399

SADIK ABDAL ............. ... .. .......................... .. ......................... ................................. 401
SURUR ...................................................................................................................... 409

KK ABDAL (KEK ABDAL)

................................................................ 413
BARAK BABA .................................................................. .............................. ......... 417

Barak Baba Risalesi ..................................................... .............................. .. ........

................................ .......................... ...........
EYH BEDREDDN SMAV
....... ... ........................ ... .. ......................................
Kiilik Yaps ........................................................................................................
Varidattan Seme rnekler ..... ............... .. .. .. ........ .. ...... .......... .. .. .. .. .. ........... .........
VARDAT N TASAVVUF TERMLER SZLG
............ ...............
SZLK ....................................................................................................................
KAYNAKA ........................................................................................................,.....
GVEN ABDAL (Gen Abdal )

420
437
443
445
446
469
497
567

SUNU
Kltrn, uygarln gerek yaratc ve yapclar nitelikli,. kiilik sahibi, disiplinli,
geni ufuklu, retici, akll ve alkan insanlardr. Bir insann bu zellikleri edinebilmesi
baz eitici, kltrel disiplinlerden ve yollardan gemesini, baz izleri srmesini gerektirir.
Btn bu niteliklere sahip olmann yan sra, daha baz yntemleri ve kurallar da bilmek
ve kullanmak gerekir.
nl Fransz ozan dnr Andre Breton bilin, bilgi ve nesnellikten szederken,
bunlar kazanmak iin temel ilkeyi yle belirler: Dorus, "her gerek edimin temelinde
dorunun aratrlmas vardr". (Enquete sur l'amour) der. Rahmetli airimiz Ahmet
Hamdi Tanpnar "mesuliyetini tayacan fikrin adam ol, onu kendi uzviyetinde bir aa
gibi yetitir"der (Huzur roman sh: 303). Bylece her iki dnr de insanlara gerek
"adam olma", nitelikli kiilik kazanma yolunu dm - dz olarak saa, sola sapmadan
aka gsterirler. Oysa iin kolayna kap Lucterius gibi sizlerde "Nec minus ergo aute
haec quam tu cecidere, cadentque" - "demek ki, senden ncekiler nasl gp gittilerse,
senden sonrakiler de yle gp gidecekler" (De Rerum Natura ili. 969.) diyerek halnn
drt ucunu suya brakr, haline kreder, iin kolayna kaar, herkesin getii kprlerden
geer, sonra da yiter giderdiniz. Elbette ki, bu da bir tr yaama biimidir. Bunu been
meyenler, dudak bkenler olabilir. Ama u yadsnamaz, byle bir yaamn ne sahibine, ne
de bakalarna yarar olur. O dmdz bir izgidir, iz brakmadan silinir gider. Sonradan
kimseler anmsamaz. Alyan arayan olmaz. Bir de bunlarn zdd olanlar vardr. Her ey
onlarn damgasn tar. Gerek yaratan onlardr. stesek de unutulmazlar, srekli yaar,
savarlar.

incelerken elimde olmadan hep bunlar dndm. Onlargcn, varolma direncini, hayatn scaklna sarllarn, olaylar karsnda
eliklemelerini byle grdm ve yaadm. Genel bir arattrma sonunda bite bu gerekleri
grmezl:ikten gelemezdim. Gerek gerekti, ona sayg duymak zorundaydm. Bu bir aydndan herkesin bekledii, grmek istedii sormluhk.:tu.
Alevi -

daki

Bektai iirlerini

yaama

Bizim tasavvuf iirimizin kkleri, Hoca Ahmet Yesevi'r "'Diva.n-h Hikmet"indeki

gl demeti iirlerin znde, anlamlar iiinde sakldr:. Ancak, bu iiri, gerek ve gzel iir
yapan z Anadolu insan, yaratmtr. Gerekten iir, dod:u ortamu tarih izgisi
dnda bir yaratma olarak dnlemez. D kaynaklarn ne denli etkisi altnda kalrsa
kalsn., beni ller iinde kimliini srdrr, beslendii ana kaynaklarn izlerini tar. Her
iir, onu yaratan kltrn, sosyal ortamn damgasn tar. Varln byte srdrr. Borlu
olduu topluluun, ulusun kimliini, kiiliini byle yanstr. O artk beslendii, doup
gelitii alann dnda kalan llerle yorumlanamaz, deerlendirilemez. Ne denli soyut

Af,EVi VE BEKTA iiRLER ANTOLOJSi

kavramlardan, gerek tesi imge ve dncelerden oluursa olusun, toprandan ayr,

yerlerden aktarlm bir yap tayamaz, onlar da tpk aalar, bitkiler gibi, kkleriyle, yapraklaryla besin, su ve hava alrlar, yle yaar, yle var olurlar.

baka

Bizim ulusun temel esi durumundaki Trkmen'ler de yaklak bin yl nce trl
nedenlerle belki de ellerinde olmadan itici gler sayesinde Orta Asya'dan bir yel gibi,
deli bir rmak gibi hzla byk bir servene atlarak Anadolu'ya gelmiler, trl alkant
lardan sonra buray yurt edinmilerdir. Bunu Yaar Kemal'in iirsel, simgesel ve destans
anlatmndan dinleyelim, bir de bu cennet yurda gelilerinin, yerlemelerinin yksn
renelim:

"Kalktk Horasandan skn eyledik.

Parlar omzumuzda uzun elfeler. Kurt
srleri gibi daldk dnyaya, yayldk
marptan marka dek. Krmz yakut
gzl, uzun bo-yi.u atlarmz Sind
suyuna, Nil suyuna srdk.
Memleketler, kaleler, ehirler aldk,
devletler kurduk. Harran ovasna,
Mezapotamyaya, Arabistan lne,
Anadoluya, Kafkas dalarna, geni
Rus bozkrlarna, on bin, yz bin kara
adrla kartallar gibi indik. Uzun yedi
direkli, kei klndan kara
adrlarmz ... Her birisinin ii insan
hnerlerinin en byk, en gzel, en ince
renkleri, naklaryla ilenmiti.
Ya elfelerimiz, ya kllarmz,
hanerlerimiz, fildii saplar altn
ileme tfeklerimiz, dibeklerimiz,
hrzma gerdanlk, tepeliklerimiz, kilim,
kee, ullarmz ... Harran ovasnda
ceylanlara karp semah dndk. Ulu
ahinler gibi .... Bir aydnlk su gibi bu
topran stnden aktk. Geldik
Anadoluda da karmza kt Kayseri
da, Ulu, temiz, lml, yakkl, a
batm. Krmz yakut gzl, uzun
boyunlu atlarmz ... Harran ovasnda,
Mezapotamyada yz bin ulu kartal
konmu gibi kl kara adrlarmz.
Binlerce kii, ceylanla birlikte semah
tuttuk gn gece, krk gn, krk
gece ... "
(Yaar Kemal'in Binboalar Efsanesi'nden)

SUNU

ite Anadolu'da oluturulan bu yeni kltrn yaratt tarikatlarn en zgr kimliklisi

olan bamsz yapdaki Bektailikten ok daha koyu, ok daha banaz, ad bir tarikat
durumundaki Nakibendilie dein, btn tasavvuf rlarnn temelinde eski Anadolu
uluslarnn inanlarn, geleneklerini, trelerini buluruz. Yunus Emre'den tutun da gnmz tarikat ozanlarna dein kullanlagelen tasavvuf deyimlerinin, temel kavramlarn
kkeni ilka Anadolu inanlarna dein ular. . . VI. yy. da Thales dncesinde btn varlklarn znde "su" yun temel ilke olarak yeraldn biliyoruz. Thales "btn varlklarn temel ilkesi sudur" demiti. Onun bu gr " ve min el - mai klli ey'un hay btn varlklar sudan hayat bulmutur" biimine brnerek slamn ana dnceleri arasna kart. Bu nemli bir gerek. Daha sonra Anaksimenes "soluk btn varlklarn zdr, btn varlklar soluktan tremitir" diyerek "soluu:- havay" temel ilke saymtr.
Yine Anadolu'lu Herakleitos "ate" i temel ilke saym, "btn varlk trleri onun dei
mesi sonucu ortaya kmtr" demitir.Daha sonra gelen Anadolu bilgelerinin izinden yri.iyen, komu lkenin ocuu, Sicilyal Empedokles bu ana ilkeye "topra" da katarak
varln temelini "sevgi" ile birletirip, "tiksinme - nefret'in ayrd "su, soluk, ate, toprak
olmak zere drttr" gr ekline sokarak bu gr ileri srmtr. slam bu ilkeleri
gkten indirmemi, bu yerli kltrlerden almtr.

Oysa, bu kltr cennetinde "kargaa", toplumsal-dinsel hareketlerin her zaman bir

zellii olagelmitir. Bu hareketlerin izleyicilerine gven duyulmam ve bask yaplmtr.
Bu insanlar, her zaman ma:jinal saylmlardr. Aslnda Anadolu, her zaman mistik ve sava cokunun lkesi olagelmitir. Hatta Balkanlara yerleen Bektailer bile, mnzevi
yaam biiminden vazgemilerdir (. Ltfi Barkan). almay, hareketi semilerdir.

sn

Ancak, yine de unutmayalm ki, Tanr insana "kendi kendini bildiin biimde donatadiye belli bir kalpta zel hi bir kaltmla bezemedik seni; kendi ustaban, kendi mi-

marn

olmak

erefi

senin olsun diye

yaptk

bunu" (Pico della Mirandola). derken

insann tek gerek kltr reticisi olduunu vurgulamaktadr. nsann tek bana kltr
rettii

bir gerek. Yine

insann,

toplu olarak kltr ve

uygarlk yaratt

da bir gerek. O,

yalnz

ve birlikte retir, hi durmaz, yorulmaz, usanmaz retir, retir. Onun

gizi burada sakldr.
iir

stnl

ve

de hir kltr rndr. Ama u da bir gerek ki, iir ne denli gerekten uzaklayine de birtakm temel dncelere dayanmak, onlarla yapsn gi.ilen-

rsa uzaklasn,

dirnek zorundadr. iirin atsn

kuran kavramlar, yaratcsnn

dncesinde

hangi biime

brnrse brnsn birer kltr rn olarak kalr. Ti.irk iirinin dokusu iinde yer alan
tasavvuf kavram ve geleri arasnda slami olanlar byk ounluktadr. Ama Trk
alevilerinin iir, mzik, cem ayini, yaam felsefesi ve inanlar gibi konularda 2 bin yllk
bir tarihi gemiin, slamiyet ncesi motiflerin izlerini tadklar da yadsnamaz. iirinde
bir tarihi vardr. iir yaamn ve dncenin ta kendisidir.

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJS

Seluklu ve Osmanl dnemlerindeki eski Anadolu sanatlar arasnda en karmak, en

ve grnmde olan iirdir. Dahas eski iirin kulland kavramlar da gerekten uzaktr. Trklerin slamiyetten nce vcuda getirdikleri edebiyat, in, Hind, ran
etkisiyle meydana getirilen baz nemsiz eviriler ayrk tutulursa, sazla (kopuzla) sylenen
halk iirlerinden olumaktadr. Anadolu'ya gelen Trklerin oluturduu Divan iiri
kendine zg nitelikler tad halde, halk iiri iinde yer alan Alevi-Bektai iiri daha
deiik bir ierik ve grnm sergiler. Bu iir gerekte bir yaam trksdr. Kendi acs
iinde kvranp durur, ac ile yatar, ac ile kalkar, umudu, sevinci, sevgiyi hep yaama
yapmtr. Dili halknn dilidir. Arada srada yanl dile eilse de onu bile deitirir, gln
kalplara sokar. Alevi - Bektai ozan niin yle yazdn ok iyi bilir. Alevi-Bektai iiri,
Trkenin zenginliklerini kefederek, dnce ve duygunun derinliklerine inerek en
karmak kavram ve konular yaln tmcelerle ifade edip iirletirir. Diri olmasnn kayna
bu zellikte gizlidir. Alevi - Bektai ozan syledii gibi yaar, yaadn syler, iki
yzl, yalanc, kr deildir. Alevi - Bektai iiri itenlikli, coku, lirizm dolu bir btnlk
iindedir. Bu iir gerek bir iirdir. Kiilii bamsz bir btnl sergiler. Ak
Sleyman Alc (reki Silo) - (1879 - 1956) aaya aldmz dizelerinde yreinden
kopanlar bir btnlk iinde dile getirir, anlatr:
deiik yap

"Seday ak cemalin greli

Rzgarlar gibi kendimi kayalara arptm
Ateler gibi yandm kl oldum, yittim
Sular gibi yzm talara aldm, srdm
Yerler gibi inim inim inledim"

Bir iir iinde yeralan kavramn znde, anlamnda, kaynanda yatan olgu ve
gerekler ou kez birtakm bilinmeyen ya da imdilik unutulmu gzken belli bir kltr
ortamnn rnleridir. Genelde Alevi - Bektai iiri, insana yakndr, bu iirde hep
yaanml, snml, tatll, insan yaamna girmenin verdii bir duyguyu kucaklarz,
sezeriz. Orada insan sezginin ularnda gezer, umudu acyla kartrr, binlerce iek gezen
arlar gibi durmaz, bal yapar. Akln ortasna etik binasn oturtur. Alevi - Bektai iiri,
herkesi, her eyi insanlatrmaya alr. Gerek iir yaamn ve insann iindedir, onu her
taraftan sarar, tutucu bir yn yoktur. Bu iirde espirinin tm inceliklerini, zeka
parltlarn hemen grrz. Doaya srtn dnmez. Yeri geldike aalar, iekleri,
rzgar, kurdu, kuu kucaklar. Turna sesinin ardna der. Tanry, insan arar. Durmadan
yeni deerler yaratr. Anadolu iiri ile, Anadolu dncesi belli bir sreden sonra slam
grnn etkisinde kalmtr, bu etki altnda en az kalan Alevi - Bektai iiri olmutur. O
balangcndan bu gne dein byk bir iir umman oluturmutur. Bu sonsuz ummanda
yer alan ve XIll. - XIV. ve XV. Yzyllarda retilen Alevi - Bektai iirlerinden
setiklerimizi bu kitapta topladk. Bu kitap anlan konuda hazrlamay dndmz be
ciltlik yaptn ilkidir. Bunu izleyen ikinci kitap XVI. yzyl; nc kitap XVII. ve XVIll.
yzyl; drdnc kitap XIX. yzyl ve beinci cilt ise XX. yzyl Alevi - Bektai iirinden
setiklerimizden olumaktadr. Obin be yz sayfay aan be ciltlik bu oylumlu
yaptmza Alevi - Bektai ozanlarnn yaam yklerini, yaptlarndan rnekleri, iirlerde

SUNU

kkenli szcklerin iirlerin altnda aklamalarn, kimi iirlerin dz

yaparak, ozanla ilgili sylenceleri alarak Alevi - Bektailik zerine
dinsel ve tarihsel bilgiler sunarak, renk katmaya, deiik bir hava vermeye, klasik antoloji
kalbnn dna kmaya, zel terim ve deyimler ile yabanc szcklere ilikin birbirinden
ayr szlkleri her cildin sonuna koyarak okuyucuya yardm olmaya, okuyucuyu
yldrmadan iirleri sevdirmeye zen ve dikkat gsterdik. Alevi - Bektai inancnn
dnce babalar kabul edilen, ancak ozanlk yn bulunmayan kimi yolak byklerine de
kitabmzda yer ayrdk, yaptlarndan rnekler sunduk, bunlarn neden - sonu balantlarn
verilere gre aklamaya altk. Kitabmzn:
geen

yabanc

yazyla aklamalarn

a) Birinci cildinde, Alevi - Bektai yalann gerek piri ve kurucusu Hnkar

Hac Bekta Veli ile ozanlardan olu Seyyid Ali Sultan, Yinus Emre, Said Emre, Abdal
Musa Sultan, Kaygusuz Abdal, madeddin Nesimi, Barak Baba ile ozan olmayan eyh
Bcdrettin gibi yolun geleceine, ierik ve yapsna k tutan, temeline har koyan, sevgi,
dostluk, muhabbet, iyilik, doruluk tohumlar saan gerek yaamlar sylenceler
bahesinde gizemlenen bu gllerin kokular, renkleri saylan iirlerini, nutuklarn yaz ve
szlerini aldk.
b) kinci cildinde ise, 16. yy. da yaayan ve bu yalan en gl, en yetenekli, en
byk ozanlar durumunda ki Hatayi, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Virani, Yemini gibi
tasavvuf felsefesini iirlerinde eriterek bal - sevgi eden, doruluk, iyilik, dostluk, Allah Muhammed - Ali ve Oniki mamlara ball, muhabbet denizine dntren ozanlar yer
almaktadr. Bunlarn yan sra tarikat rgtleyen " ikinci Pir" Balm Sultann yan sra,
Fuzuli, Kul Hseyin gibi cokulu lirik, ok ynl airlere de yer verilmi, kitaba bol bol
iir rnekleri alnm, okuyucunun, aratrma ve inceleme alannn geniletilmesine zen
ve dikkat gsterilmitir.

c) nc cilde gelince, 17. ve 18. yy da yaayan Kazak Abdal, Teslim Abdal,

Kul Nesimi gibi zgn deyili, nitelikli altm ozana yer verilmi, bunlarn iirleri
bamsz kitaplar halinde imdiye dein yaynlanmad iin bu iirlerin belge niteliinde
bulunmalar gz nnde tutularak hepsinin kitaba konulmasna allmtr. iirlerin yan
sra bu cilde mensur iir nitelii tayan glbanklar, dualar, tercmanlar ilevleri de
belirtilerek alnmtr.
d) Drdnc cilt ise, 19. yy. Alevi - Bektai airlerini ierir. amzda yaayan
bir ok Alevi - Bektai kkenli ozanlara ve iirlerine bu ciltte yer verilmi, Alevi Bektai iirindeki kkl deiim izleri gsterilmeye allmtr.
Beinci ciltte ise; son 20. yzyl Alevi - Bektai airleri ve iirleri alnm,
bu iirlerin yan sra ayr bir blm halinde ezgi, nefes, iir besteleri de verilmitir.
Baz incclemecilerce son dnem Alevi - Bektai iirinin ateist ve ayaklanmaya ar izleri
tad ne srlmtr. Aslnda byle bir ey dnlemez. Elbette her toplumdaki dei
iklikler, dalgalanmalar, alkantlar zamanla az da olsa iddete kayar, iddeti arabilir.
Trk toplumu iinde yer alan Alevi - Bektailerin de byle yasa d arlara ynelmi
olmalar onlarn iddet yanls olduunu gstermez.

e)

ayrca

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

Aslnda ta batan beri, slamc hareketlerin zndeki iddeti Alevi - Bektai hareketlerinde itici g olarak gremeyiz. Bunun nedenlerinin banda onlarn sevdikleri kiilerin
byk ounluunun iddet sonucu ldrlm olmalar gelir. Alevi - Bektailerin tarihi,
gerek bir muhalefetin tarihi saylmaldr. Ancak, srekli muhalefet onlarda gerilim yaratarak iddeti dourmamtr. Bu derinlemesine aratrlmas gereken bir konudur. Bu onlarn politik yaplarndan ok kltrlerinden kaynaklanmaktadr. Yoksa ayn ulusun, ayn
toplumun, ayn dinin dier insanlar iddeti yreklerinde byterek tarlarken, Alevi Bektailer hep "auyu bal eyleme" yntemini kullanmlardr. iddete, baskya, her trl
ktle hep acyarak bakmlardr, ama bilinli biimde eilmemesini, taa kar gl atmasn, inkar iirletirmesini, imana dntrmesini bilmilerdir. Vahdet dncesinin
oluumda byk.katklarnn olduu yadsnamaz. Aleviler her devirde iddete arlmlar,
ekilmek istenmilerdir. Onlar bazan bu arlara uysalar bile, gnlsz, istemeye istemeye gitmilerdir.

Gerekten Alevilik byk bir hmanizmadr. Onlara gre, insan sevmek, Tanr'y
sevmektir, insana hizmet en byk ibadettir, insan Tanr'nn yeryzndeki imgesidir, ardllardr. Bu tutum ve davran Tanr'y gaibte arayan dinsel domalara kar us'un kar
masdr. Metafizik anlaya kar, materyalist bir seimdir. "Beni Adem, enelhak" kuramlar ile bu rasyonel eylem somutlar. Bu yoksul ve ezilenin yannda yer almadr. Alevilik
ve Bektailiin ii bunlarla hak, adalet, yardm, drstlk, sevgi, dostluk ve aydnlk ieren grlerle dop - doludur. znde eriata, karanla, yozlua; yobazla, durgunlua
kar kma ve direnme vardr.
temalardan birisi de "Vahdet"tir, birliktir. En zdlar
bile birlie aran bu felsefenin nde gelenleri trab olmu, katre olmu, her yerde ve her
eyde Tanr'y grerek onda birlemeyi, onda btnlemeyi zorunlu saymlardr. Dinsel
giysilerden bu gr syrdmz zaman karmzda insanlarn birlii, beraberlii, dostluu kalr. Birbirlerine sevgiyle dostlukla bakmalar, dertte, yazgda, kvanta, sevgide ortak olmaya, yaknlamaya almalar kalr. Bu ynyle de Alevi - Bektai iiri buram buram insan kokar. 15. yzyl ozanlarndan Erefolu bu gzellii, grnm yle sergiler:
Alevi -

Bektai iirinde esasl

Bu odu su ile toprak

dkb
Ann vahdet deryasna
Girip boylayasm gelr,
Libasn karub

zetle; be ciltlik bu kitabmz, Trk kltrnn temel ve nemli bir blmn olu
turan Alevi - Bektai kltrnn iir cephesini sergilemeye ynelik bir ama tamaktadr.
Bazlarna gre Alevi - Bektai kltr bir alt kltr olarakda dnlebilir. Ama bence
gerek odur ki, bu kltr, Trk kltrnn ana blmlerinden biri, Trk kimliinin ayrl
maz bir parasdr, bayradr, sancadr. Ne dein birbiriyle ekiir, savar grnrlerse
de, her iki kltr ve kimlik - tabir caizse - etle trnak gibidir. Bu grmezlikten gelinemez.

SUNU

Heteredks sufilik, bir dnem Anadolu'ya egemen olan bir felsefedir. Aslnda
Anadolu'da yaayan tm kavimlerin, Orta Asya'dan gelen Trkler'le kurduu dnce inan - sevgi - kltr sentezi, Anadolu Aleviliinin alt yapsn oluturmaktadr. Bu
olgunun st yaps ise, Hallac- Mansur'dan, Muhittin Arabi'den gelen Vahdet- Vcud
felsefesidir. Ali ve Ehl-i Beyt sevgisi slamn zne uygun yaam tarz ile yolun manevi
ve ilahi boyutunu oluturur. Alevilik slami bir yoldur. Bu dncede yer alan baz geler
"eitli doa kltleri ve Gk Tanr klt gibi eski Trk inanlar ile amanizm,
Mazdeizm, Maniheizm, Hristiyanlk gibi eitli zaman ve mekanlarda Trk zmreleri
arasnda az ok yer bulmu dinlerin ve hatta ksmen Anadolu inanlarnn kalntlardr"

(Ahmet Yaar Ocak, slam Ansiklopedisi s. 374)

Dnce

fkrr.

ve felsefe

baskya

maruz

Sazda, szde terennm dnemi

kalnca iir, ark

balar.

Bu bir tr ba

ve oyun (semah) biiminde

kaldrdr.

lke ve ulus birliine, btnlne derinden bal, kltr ve dnceye byk br

deer ve nem veren, yetmi milleti karde bilen, kimseye hor bakmayan, sevgiyle,
enginlikle yaklaan bu insanlarn gayr resmi tarihleri iirlerinde sakldr. Bir baka syleyile, inan tarihlerini iirle sylemi, iirle yazmlardr. Biz bu tarihi sizlerin de yakalamanz nesnel olarak deerlendirmenizi, sonular karmanz istedik. nsan olma, aydn

olma hepimize byle sorumluluklar, grevler yklemektedir. te bu kitab yazarken bunlar yerine getirmeye altm, abaladm. Ama kucaklamaktr.
Ayrca, Anadolu'da, slam aleminde byk yanklara, dalgalanmalara neden olan hetcrodoks nitelikli Alevi - Bektai yalann tarihsel sre iindeki izgisini iirlerle vermenin zorluunu bilerek, bu grevin arln tamaya altm.

Bu kitab hazrlarken yazl, szl yzlerce kaynaa bavurdum, yararlandm. zellikle Sadettin Nzhet Ergun, Abdlbaki Glpnarl, Cahit ztelli, M. Fuad Kprl, Sabahattin Eybolu, Asm Bezirci, Hasan Basri Erk, Cemal zbey, Hasan Basri antay,
Mustafa Akda, Hilmi Ziya lken, Mehmet Erz, A. Celalettin Ulusoy, M. erif Frat,
Battal Pehlivan, brahim Aslanolu, Bedri Noyan, Turgut Koca gibi rahmetli ve deerli
aratrmaclarn yaptlarn
kaynaklarmz arasnda

kaynak olarak kullandm. Yine deerli kitaplar, aratrmalar

yer alan sayn Rza Zelyut, Musa Seyirci, Ahmet Necdet Szer,

Gla z, Ali Yldrm, Ethem Ruhi Flal, Irene Melikoff, John K. Birge, lyas zm,

Raki z, Atilla zkrml, Haydar Kaya, smet Zeki Eyubolu, Nejat Birdoan, Mehmet
Yaman, Fuat Bozkurt, mer Ulucay, R. Yrkolu, etin Yetkin, Cemal ener, Duran
Al iek, Yusuf ahin, Yaar Nuri ztrk, Ahmet Yaar Ocak, Oral allar, Esad
Coan, Ltfi Kaleli, Adil Ali Altay, Niyazi ktem, akir Keeli, Hayati Bice gibi burada
adlarn tek tek anamadm dier bir ok yazar, air ve aratrmaclarmzdan, eserlerinden
yararlanma konusunda izinlerini almak frsat ve olana bulamadm iin ayr ayr zr
diliyorum, kendilerine sonsuz teekkrlerimi, iten ve derin sayglarm sunuyorum. Yine

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

bu konuda bana kitap, iir yollayan ok deerli canlara, zellikle sayn Hdr Demir ve
Ahmet Turan Saltk'a ince davranlarndan dolay kranlarJm ar: ediyorum.
Bu oylumlu kitabn hazrlanmasnda elbette hatalarmz, eksiklerimiz var. "En iyisini
yapmaya almak" ilkesi her yerde benimsediimiz, gerekletirmeye altmz, uruna
sava verdiimiz bir ilke oldu. Bu genel ilke dorultusunda, inceleme ve aratrmalarmz,
youn almalarmz dikkat ve zenle gerekletirmek iin didindim, kl krk yarmaya
uratm. Yine de hatalarmn, eksikliklerimin, yanllarmn olduu kesin. Bunun iinde
bir ozanmz gibi:

Tvbe Yarabbi hata rahna gittiklerime

Bilp ettklerime bilmeyp ettklerime
diyor, hepinizden zrler diliyorum.
cam.

almamzda baarl

olduysak kendimi mutlu saya-

GR
Anadolu Aleviliinin temel elerinden biri hogr ve sevecenliktir. Bu konuda
Anadolu Alevileri, Orta Asya'dan Anadolu'ya eski Trk dinlerine ait baz motiflerle,
aman kkenli baz gelenekleri de birlikte getirmilerdir. Anadolu Alevilerinin inanlarna
her bakmdan damgasn vuran Hac Bekta Veli, Ahmet Yesevi dncesi ile Hallac-
Mansur'dan etkilenen Aleviler, dier din ve eilimlere kaf;I daha hogrl ve sevecen
olmay bilmilerdir. En el-Hak diyen Hallac- Mansur'un gerek amac tek Tanrl dini
birletirmekti. Hogrsnn temellerinden biri de bu olabilir. Mslmanlkta ise, akl ve
insan iradesinin zgr olduunu savunan Mutezile ekol dnceleriyle mensuplarn
hogr ve diyalog ortamna gtrmtr. Tasavvuf dnda aklc Mslman filozoflardan
Farabi ve bni Rt Aristo geleneini izleyerek tm insanlarn akl sahibi olmalar
nedeniyle eit ve zgr olduklarn belirtmilerdir. Oysa, zgrlk ortamnn ve diyaloun
siyasal iktidarlarca salanmad yerlerde almak ve rn vermek olanakszdr. Bu
ynyle bni Rt gerekten slamn gneidir. slamda bir baka diyalog dnr de
bni Haldun'dur. Son yzyllardaki aklc ve zgrlk yaklamlar iinde diyalog yanls
mslman dnrler hogr ve sevecenlii artrmlar, yanla kar kmlardr.
"Allah'n varsaylan destei, hakkn geldii, batln

yok olmaya mahkum olduu"

"kul"a sz hakk tanmayan, yaamn en kk birimine girerek onu
istedii biimde dzenlemeye alan, totaliter yapdaki eriat devlete, siyasal yapya
egemen olduu dnemlerde ortaa karanln, iddeti, devlet terrn girdii her lkede
estirmi, ast astk - kestii kestik olmu, bunun hesabn hi kimse soramam, kar
kanlar da acmaszca aslm, yaklm, susturulmu, derileri yzlerek yok edilmilerdir.
Btn bunlar "Allah adna" "Allah' emirleri" dorultusunda i gren totaliter, eriat
egemenlii olumlu - olumsuz her trl muhalefeti "Allah adna" gerekesiyle ezmi,
onlara yaama hakk tanmamtr.
yargs yannda

800 yl nce, Halife'nin Horasan valisi ve Mslman ordular komutan Kuteybe bin
Mslim tarafndan Baykent, Buhara, Talkan gibi Trkistan kentlerinin yamalanmasnn,
hemen hemen btn gen erkeklerin ldrlmelerinin sadece, slamn yaylmas olarak
kabul edilmesi gerekci bir tarih anlay saylabilir mi?
Trklerin, Trk yurtlarnn, Arap/ slam ordular tarafndan igali bir vahettir, byk
bir trajedidir. Bizim dincilerin iddia ettikleri gibi atalarmz ellerini, kollarn sallaya
sallaya, sevine vne, Mslman olmamlardr. Bu mcadele 650 tarihinden 950 - 1000
yllarna dein tam 300 yl srmtr. "Dnm ynelimi" denilen bu dnem de bile
Trklerin ancak bir ksm Mslmanlatrlmtr. Bu 300 - 350 yl korkun trajedilerle,

10

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

aclarla,

lmlerle rldr. (Erdoan Aydu, Trklerin

olmayan tarihi -Nasd Mslman oldulf? sh. 31)

Miisliimanlatudmasuu

resmi

"Bu uzun sre iinde Araplar hep saldrgan, Trkler ise yurtlarn igalden
kurtarmaya, zgr iradeleriyle benimsedikleri inanlarn korumaya alan mazlum bir
halk konumundadr. Arap/ slam saldrlarnn, mevzii talan seferleri olmaktan kp gerek
bir igal smrgeletirme politikalarna dnt durum 8. yzyln balarnda Gney
Trkistan'da (Ceyhun - Seyhun nehirleri aras) yaananlardr" (a.g.e. s: 31)
Ama tarih boyunca dnya

barnn kurulmasnda

zgrlk ve

hogr

temel ilkeler

saylmtr. nsanlarn birbirlerinin dnce ve inanlarna sayg gstermesi hogr ile

bakmas byle bir ortamn n koulu olarak karmza dikilir. Yeryznde zaman sreci
iinde olmu savalar douran nedenler iinde arlk ekonomik etmenlerde ise de, inan
ve gr farkllklarnn da byk bir yer tuttuu yadsnamaz. "Sen benden deilsin"
diyerek kavga etmek cehaletin yansmasdr. Karanlk bununla balar. Tm tek tanrl
dinler ay111 kkenden gelmektedir. Dinler, mezhepler ve tarikatlar ile deiik eilimler
arasnda diyalog kurarak, adm adm ilerleyerek evrensel bir bar ortamna insanl
tamak varken tarihi kan glne dntrmek benimsenecek ve vliinlecek bir
davran saylabilir mi? ...

Trklerin trajedisi tarih iinde bitmedi; aclar, sanclar, byk ve korkun kymlar,
rgtl terr, talan, gasp karsnda yenik derek 300 yllk mcadele sonunda ksmen de
olsa slam kabul eden Trkler, slam lkelerinde iktidarda bulunan, totaliter zorba eriatn
muhalifi durumundaki "Kerbela ehitlerinin", Ali taraftarlarnn yazglarnn kendi
grerek onlar se".diler, onlarn yanlarnda yer aldlar. Yoksa
sanld gibi slamiyete hidayet ak ve cokuyla girmediler. (Trgut Akpuar, Tiirk
Tarihinde slamiyet s: 201). Zlum egemen klnd. nsanlar ezildi, yok edildi.
yazglarna benzediini

Trkmenler

eriat kurallarnn arl karsnda

kendi kltrlerini de

brakmadan,

slami kurallarn ounu kendi inanlaryla badatrmaya alarak yeni yalaklar

buldular, yarattlar. Ama bu kez de kendileri gibi dnmeyen iktidara getirdiklerinin,

kendi soyundan olanlarn ihanetlerine, basklarna, zulmlerine uradlar, aymazlklarn
gslediler. Hangi dala el attlarsa koptuunu grdler. Ama umutsuzlua dmediler,
ylmadlar, inanmadlar, durmadan yeni yeni eyler rettiler. Dnce, inan, sevgi
kavramlarna, saza, sze, yazya sarldlar. Aclarn, aularn bal eylemesini bildiler.
zellikle eriatc, yanl yazar ve tarihilerin iddia ettii gibi slamlama Trk kltrne
yle byk katklarda bulunmam, kltrde birlii, btnl salayc olamam, Trk
kltrnn Arap ve Fars kltr altnda ezilen, yozlaan, kuruyan; kiiliini, niteliklerini,
dzeyini, ulusalln yitiren; halkn anlamad, benimsemedii yabanc bir kimlik
kazanmasna, ondan kopmasna, sarayn, kk bir mutlu aznln elinde oyuncak donuk
yapay - l bir kltr olarak olumasna neden olmutur. Btn bunlara karn halk,
olumsuz her trl duruma, engellere karn yardmsz, desteksiz kalm kendi kltrn,
iirini, dilini yaratmasn, srdrmesini de bilmitir.

GR

11

Alevi - Bektai iiri, tarihsel sre ierisinde, Anadolu ile Rumeli ve evresinde
biimde yerlemi byk ounluu Trk soyundan gelen, Alevi - Bektai Kzlba - Tahtac - Rafzi - Ik - Harbendulu - Batni - Hurufi - Haydari - Caferi Barakl - Hseyni - Bedreddinli - Tapduklu vb. isimlerle anlan heterodoks mezhep ve
tarikatlara mensup topluluklarn aa - yukar 13. yzyl ile 20. yUzyl gibi uzun bir zaman
blmnde rettikleri tuuy, ilahi, nefes, deme, tevriye, seyriye, mralama, talama, at,
nefes, deyi, mani gibi adlar altnda yazlan, sylenen iirlerden oluur.
dank

Bu iirlerin konular, eitli olmakla birlikte, arlkl olarak Allah - Muhammed Ali ls ile Ehi - i Beyt, oniki imamlarn, kendilerine yakn ve nemli saydklar ermi
- Pir - Mrit - Dede - Baba'larn yaamlarndan kesitleri, onlara kar duyulan
byk ve iten sevgiyi, Hz. Ali'nin, Hz. Hseyin'in ve yaKnlarnn ehit edilmelerini ve
bunlara benzer yol - yolak ve inanlarla ilgili konular ierir.
yeri, ancak Cumhuriyet dneminde alabilmitir.
belleinden, eski cnk defterleriyle iir
mecmualarndan, yazma kitaplardan, divanlardan, eitli kaynaklardan sayl aratrmac
tarafndan gn na karlm ve bu iirlerde Trk dili olabildiince yaln, ar - duru, her
dnemin dil zellikleri korunarak zenle kullanlm, konular byk bir incelikle, hal kilim, gergef dokunur, oya yaplr gibi titizce ilenmi, espiri, eletiri, alay ihmal
edilmemi, ana gre ileri saylacak yap korunmu, ktlklere, banazla, cahillie,
hakszla kar klm, basitlie dlmemi, iirlerin dzeyli, iten, birikime dayal
olmalarna byk zen gsterilmitir.
Bu

ou,

iir Trk
Alevi -

iirinde

Bektai

hak

ettii

yurttalarn

Cumhuriyet dneminde sevecenlik ve hogr gerek anlamyla ve kimliiyle ne

Prof. Dr. Hseyin Atay Kur'an'a Gre Aratrmalar, adl yaptnda
"Mslman olmayanlara slam dinini zorla kabul ettirmenin Kuran'da ve hadislerde
bulunmadn herkes bildii ve kabul ettii halde, Mslman olduktan sonra ona
Mslmanln hkmlerini zorla uygulanmann gerektiine inanan hkmeden ve buna
gre davranan bulunmaktadr. Bunlar s dnceli ve derinliine bilgi sahibi
olmadklarndan halkla beraber ounluu tekil etmektedirler" (s. 32-33) derken sadece
dine davetle deil, dinin kurallarna uymada da zorlama olamayacan vurgulayarak
hogry destekler. "Yani, namaz klmaya, oru tutmaya, Hacca gitmeye maddi ya da
manevi baskyla zorlamaya kimsenin hakk yoktur. Zorlamaya kalkanlar islamn temel
ilkelerine ters dmektedirler" diyen Prof. Dr. Niyazi ktem'de ayn gerei dile getirir.
Tarih srecinde Yeseviler, Mevlanalar, Hac Bektalar, Hac Bayram- Veliler, Yunus
Emreler, Karacaolanlar, Pir Sultanlar, Hatayiler, Dede Korkutlar karanlk bulutlardan
syrlp, yolumuzu aydnlatr, elimizden tutar, gnlmz ferahlatr, iimizi sevgiyle kla
doldurur. te biz bu sevgiyi yaratan n peine dtk, onun izinde kouyoruz, yol
alyoruz ve "Hidayete eriyoruz". diyebilmeliyiz.
kabildi. Baknz

Gerek slama ulaabilmek, ancak slamn aklc ve sevgiye dayal yorumlarn

benimsemekle mmkndr. Aksi takdirde, lke Ortaa karanlklarna dmekten
kurtulamaz. " ... Mesela namaz, oru, hac ahsi ve ferdi ibadetlerdendir. nsanlarn bunlar
yapmasnda toplum bask yapamaz. Burada toplumdan kasdedilen bakasdr. Bu bakas,

12

ALEV VE BEKTA RLER ANTOLOJS

ha~la bir insan (ana, bala, kar, koca v .s.) idari otorite, siyasi otoritedir" diyen Prof. Dr.
Hseyin Atay (a.g.e. s. 34), gerekleri vurgulayarak sergilemektedir. Hkm Allah'la
hirlikte tarih verecektir.

Yerinden, yurdundan, kltrnden, inancndan koparlan yzbinler hzla, ou

dzensiz olarak deli rmaklar gibi hep Batya doru akmaya, yeni devletler kurum ve
kurulular oluturmaya baladlar. Her topluluk, her g giderken nereye gittiini gnee,
aya, yldzlara, ota, kua baka baka nderlerine, pirlerine, babalarna sora sora gidip
buldular. Pirlerinin att kseinin dt yere vardlar. Yanan kseiyi dikip
yeillendirdiler. Ksei ~<
oldu meyve, yemi verdi. Kendileri gnllerinde, uslarnda
topladklarn, biriktirdikicrini sz, iir, yaz olarak sundular. Hogry, sevgiyi, insan
ba gz stnde tuttular. Bar iinde yaayp yarattlar, yozuna yobazna glp getiler,
ho karladlar. Bu nedenle ocak onlar iin kutsaldr. Ocak odsuz olmaz, Aile ev kutsaldr.
Eik kutsala alan kapdr dediler, inemediler, ptler, sayg duydular.

,,.

Araplamadan, Farslamadan

remek, kurmak, oluturmak onlarn

ii oldu. Eline, diline, beline, iine, ana, eine sahip olarak yaayacaklard, kltrlerini,
aktrelerini, sevgilerini bu ilkeler zerine kurdular. Odaklar oluturdular, kalc yolaklar
yaptlar insana, onu kendisine benzeterek, rnekliyerek Tanr'ya sevgiyle, korkmadan,
dosta yanatlar, ktlklere, zulme, kyma kar ktlar, direndiler, savatlar, ldler,
ldrdler. Ama biriktirdiklerini, deerlerini sakalllarn daarcklarna, heybelerine,
torbalarna basp doldurarak gelecek kuaklara yolladlar. Zaman - uzam oyunlarndan,
snrlarndan, snrlamalardan kendilerini kurtardlar. Zamansz - uzamsz yerlerde
yaadlar, oralarda sevdiklerini, Pirlerini, Tanrlarn buldular, onlarla konutular, onlarla
yaadlar, sevdiler, sevildiler. Ama durmadan yarattlar, ttler, simgeler onlar iin
anlatm anahtarlaryd, szckler yklerinin, rnlerinin yap talaryd. Yeni deerler
oluturdular. Oluturuyorlar ve oluturacaklar da. Bunu kimse engelleyemez. Yeterki
onlar kalplara hapsetmeyiniz, yaratmasn, oaltmasn engellemeyiniz. Tanr da kulda
onlarn znde. Tanr da onlar, kulda onlar brakn yaasnlar, brakn yaratsnlar,
zyle

oalarak

dokunmaynz.

Kitabmzda bunlarn

hikayesi

vardr, iir

Bunun iin bu kitapta klasik antolojilerin

olarak, ezgi olarak.

tanm,

lleri, snrlar

dna ktk.

airin yanna, air olmayan, iirin yanna dz yazy koyduk. Hac Bekta, Yunus
Emre'yle Kaygusuz Bedrettin ile yan yana, Barak Baba, Said Emre'yle birlikte.

Bunlar bir araya gelirken; oluturduklar dnceye, yolaa, kltre katklarn;

kendilerinin haberleri olmadan ardllarnn, sevenlerinin onlar oraya tamalarn l
aldk. rnein eyh Bedrettin afi mezhebinden olduu halde, adn tayan topluluu onu
Aleviler, Bektailer denizine tamtr. Varidat'tan esinlenip esinlenmedikleri de belli
deildir Alevi - Bektailerin. Ama onlarla oturup kalkm, sulanm, srlm,
ldrlm ve onlarn iinde eriyip lmszlemi, halk olmutur Bedreddinliler. Onun
iin onlar da onlarn arasna koyduk.

GRl

13

Asl ad "mer" olan madettin Nesimi de Alevi - Bektailerden bir adm tededir.
Ama Alevi - Bektailer onu yedi ululardan (yedi byk ozanlarndan) biri saym, ona
yle yer verip sayg duymulardr. Tarih iinde Batnilerin, Hurufilerin de son durak
yerleri Alevi - Bektai yola olmutur. Onlarda gereklerini onlarn gerekleriyle
birletirmilerdir. Bunun iin bir araya geldiler. Akla kara gi.bi deil mavi ile sar gibi
kaynatlar, kartlar, yeerdiler. Onlar bir araya dnceleri, inanlar, grleri getirdi.
Hepsi bir aacn, sevgi aacnn dallar sanki.

Bu kitaba Alevi - Bektailerin Pirlerinden balanmtr. Hnkar Hac Bekta Veli kim ne derse desin - Anadolu Aleviliinin, Bektailiinin, hcteredoks slami yolaklarn
cmlesinin badr. Onu kskananlar olmutur, ama o her yerde, hepsinde grleriyle,
tutumuyla, szleriyle, yaantsyla, saygnlyla ksaca hereyiyle hazr ve nazrdr. Onsuz
Alevilik dnlemez. O gnetir, dier slami heteredoks yalaklar .onun evresinde
gezer, dolar, dururlar. Henz almamtr, daha geilmemitir.
Aslnda Alevi - Bektai yolanda, zellikle, Trkler z kltrlerini oluturmu, onu
sz, yaam biimi, yol, felsefe, inan, sevgi, dostluk gibi kavramlara verdikleri somut
anlamlarla ok ynl zenginletirmiler, rneklerini olabildiince artrmlardr. kinci
kltr durumundan ana kltr dzeyine karmay baarmlardr. slamn znel bir
yorumu eklinde tarih sahnesine kan Anadolu Alevilii zamanla skolastik (medresevi)
yapya kar zgrlk, gerek bar yanls, hogrl, sevecen bir grnm kazanarak
toplumu kucaklayan, her trl blcle direnen iirleriyle byk bir birikime
ulamtr, giderek kltr zenginliimiz olmutur.
iir,

Alevi nitelii tar.

Bektai iiri,

resmi ideolojiye

Trkmenlerin

kar klarnn

kar

bir bakaldrma, en
bir yansmasdr.

azndan

bir direnme

Seluklular hem ran'da hem Anadolu'da egemen olduklar dnemlerde bata

Trkmenlere, yani Trklere dayandklar halde, balar selamete knca onlar kendi
yazglaryla babaa brakmlar,

onlara

yabanclamlar, onlar

her anlamda adeta

yadsmlardr. zellikle de dillerini brakmlar, edebiyat ve iirde Farsay, resmi

yazmalarda da Arapay kullanmlar, yaam tarzlarn da isimleri gibi
tamamen ran'sal bir yap kazanmaya aba sarfetmilerdir.

deitirerek

Osmanllar kurulu dnemlerinin hemen banda Anadolu'daki Trkmenlerin.

Trklerin byk ounluu Alevi inancna bal bulunduu iin politikalarn buna gre
ayarlamaya zen gstermeye dikkat etmiler, ama sonralar kendilerine dman olan
Akkoyunlularn (Uzun Hasan), Safavilerin Alevi olular, Anadolu'daki isyanc Trkmen
boylarnn ve Tahtaclarn ayn inanca bal bulunmalar ulema ve medresenin ar basklar
sonucu ilk dnemde gttkleri olumlu politikadan hzla uzaklaarak politikalarn bir daha
hi sapmayacaklar eriat odaa yerletirmilerdir.

Osmanl

devletinin kurucusu, Osman Bey'in kaynbabas Ahi eyhi Edebali'nin

Osman Gazi'ye yapt nasihatn ieriine baktmzda Osmanllarn bu tteki ikileme
nasl ters dtklerini kolayca ve somut biimde anlayabiliyoruz. Bu nasihat inceleyerek

14

ALEV VE BEKTA RLER ANTOLOJS

622 yllk Osmanl mparatorluu'ndaki padiahlarn yaam, eylem ve uygulamalaryla

karlatrmak tarihte yaplan bask, zulm ve keyfilikleri anmsamak yoluyla durumun
nasl terse dnm olduunu halkmzn kaderinde, yaamnn 600 yllk blmnde
ekilen aclarn, uranlan hakszlklarn hesabn balangtaki nasihatlar dinlemeyerek
devleti bataa, kmaza sokanlardan sormak gerektiini dnmemek elde mi?
Gazeteci Sayn Can Kaya isen'in bir Ahi eyhi olan eyh Edebali'nin damadna
nasihattan ald blmleri grlerinize sunarak durumu daha nesnel ve daha iyi
deerlendirmenize katkda bulunmak istiyoruz.
yapt

Baknz eyh

Edebali

damad

Osman Gazi'ye nasl sesleniyor, neler sylyor:

"Oul,

nsanlar vardr, afak vaktinde doar,

Akam ezannda

lrler.

Avun olum, avun,

Glsn, kuvvetlisin, akllsn, kelamlsn,
Ama; Bunlar nerede, nasl kullanacan bilmezsen
fken ve nefsin bir olup, akln yener
Sabah rzgarlarnda savrulur gidersin.

Daima sabrl, sebatl ve iradene sahip olasn,

Dnya senin gzlerinin grd gibi byk deildir.
Btn fethedilememi gizemler, bilinmeyenler, grlmeyenler
Ancak senin fazila ve erdemlerinle
Gn na kacaktr.

Anan, Atan

say. Bereket byklerle beraberdir.

Bu dnyada inancn kaybedersen
Yeilken orak olur, llere dnersin.

Ak szl ol,
Her sz stne alma. Grdn syleme, bildin bilme.
Sevildin yere sk gidip-gelme,
Kalkar itibarn, muhabbet olmaz.

 kiiye ac:
Cahiller arasndaki alime,
Zenginken fakir dene,
Hatrl iken itibarn kaybedene.
Unutma kil Yksekte yer tutanlar,
Aadakiler kadar emniyette deildir.
Hakl olduunda mcadeleden korkma,
Bilesin ki; "Atn iyisine doru,
Yiitin iyisine Deli derler ... "
"Ey

oul!

Beysin ... Bundan sonra fke bize,

uysallk

sana.

Gcengenlik bize, gnl alma sana.

Sulamak bize, katlanmak sana.
Geimsizlikler,
Kt sz,
Ey

oul!

atmalar,

om az. haksz

uyumsuzluklar,
yorum bize,

anlamazlklar

balamak

bize, adalet sana.

sana.

Bundan sonra blmek bize, btnlemek sana.

engelik bize. uyarmak, gayretlendirmek, ekillendirmek sana.

Ey

oul!

Sabretmesini bil. Vaktinden nce iek amaz.

unu da unutma! nsan yaat ki devlet yaasn.

Ey

oul!

Ykn

Allah (C.C.)

ar, iin

yardmn

etin, gcn kla

bal.

olsun!"
(Prof. Dr. Orhan Gven)

Osmanl mparatorluu'nun kurulu dnemlerinde Osmanllar dayandklar Trklerle,

Trkmenlerle ilgilerini glendike hzla keserek onlardan uzaklamlar, onlara ikinci

snf yurtta muamelesi yapmaya balamlardr. Bana on iki dilimli krmz balk takan
ehlibeyte itenlikle inanan Hac Bayram - Veli'yi yaka paa Edirne'ye gtrerek iki ay
hapsetmiler, onun beyaz balk takmasn, inanlarnn bir ksmn terk etmesini
salayarak, Trkmenlerden her ynde uzaklaarak devletlt:rinin "asi - unsuru" olan
Trklere, zellikle bunlarn byk blmn oluturan Trkmenlerden dnce ve
uygulamada hzla uzaklaarak onlara yabanclamlardr. zellikle de onlarn dillerini,
yaam tarzlarn terk etmiler, Osmanlca gibi uyduruk karma, mizahi bir dil yaratarak
kltrlerini onunla bina etmeye almlardr. Trk dilinin geliimi ynnde hibir aba
gstermemilerdir. Kendilerini Trk bile saymamlardr. Devirmelere yabanclara daha
ok nem ve grev vermilerdir. Devleti onlara teslim etmilerdir. Alevi-Bektai iirini
grmezlikten gelmilerdir. Hatta Yenieri ocan 1826 ylnda sndrrken Osmanllar bu
yaftay bahane ederek Bektailerin ocana incir dikmeyi de ihmal etmemilerdir, onlar
asi saymlardr. Ortada ne asi, ne de bir ayaklanmaya kalkma olmad halde; Bektai

16

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

yolann btne yaknn, kitaplarn, birikimlerini, tekkelerini yok etmiler, yakmlar,

tekkelerdeki, dergahlardaki Bektai ileri gelenlerini, babalarn, dedelerini, dervilerini
acmasz, sorgusuz, sualsiz ldrmler, srmlerdir. Bunlar yetmiyormu gibi
dergahlara, tekkelere yzlerce hatta binlerce Nak - Bendi eyhi atayarak Bektai
dncesini, Bektai inancn tamamen ortadan kaldrmaya almlardr. En son olarakta,
bu hyanetlerine, l 922'de lkeyi ve ulusu yabanclara satarak en byk hyanetlerini
eklemiler, kendileri de ynetimleri gibi bu irkin ykntlar altnda kalarak tarih
sahnesinden silinip gitmilerdir.
Giri

blmnde sylemeye altklarmz ksaca zetlersek; Anadolu Alevilii

bar ve zgrlkdr. Akl ve sevgi sentezidir. Yerleik (mekni, immaman) Tanr
anlay Anadolu Alevilerinin temel felsefesidir. Zatn fkrarak sfatlarn ortaya koymas
Alevi-Bektai felsefesinin zdr. Mutlak gerekle bu evrende iletiim kurmak, i ie
olmak onlara gre olanakldr. nsann ahlakl davranabilmesi iin bilgi sahibi olmas
gerekir. Bilen insan doruyu yanltan ayrr, geree ular. Hallac- Mansur ve Muhittin
Arabi'nin sufi hetcredoks yaklam, Alevi kltrn yourmutur. Bu yolda ama
yetkinliktir. Alevi Panteisttir. Alak gnlll benimser. Ehlibeyt her eyidir. Alisiz
Alevilik dnlemez. O toplumun bir parasdr ve Bezm-i elest'in konuu olmutur.
Mira'la yunmutur, Nur-u Muhammed'in vurgunudur; ak hep o ummana dorudur.
iirlerinde bunlar aka grlr. Bunlar yadsmak olanakszdr. nk Alevilik slami bir
renktir. nk Alevilik gerek bir olgudur. nk Aleviler bu toplumun ve bu ulusun bin
yllk temel geleri, ayrlmaz paralar ve bu vatann sahipleridir.

13. - 15. YZYIL ALEV - BE!':TA R ZERNE

A) GENEL BAKI
Ortodoks (sunni) dnyasnn her ynden gelen trl basklarna karn srekli bir
savunma iinde bulunan ve bu savunmasn inanlarnn cokulu rnleri olan iirleriyle
srdren, 20. yzyl balarna dein de Trk halk edebiyatnn en nemli bir blmn
oluturan Alevi - Bektai Edebiyat'n en zengin rnekleriyle, en doru biimde, eksiksiz
zaman akna gre, kronolojik bir sralama dizgisi iinde sunmay denemek istedik,
dndk bu kitabmzda sizlere sunduk.
in iine girdike grdk ki, resmi ideoloji yalnz onlar basklarla, sktrmalarla,
karalamalarla kalmam, aybn arttrdka arttrm, tarih iinde bir ok insanlk suu
ilemi; daha nemlisi Alevi - Bektai ozanlarnn, eli kalem tutanlarnn kimliklerini,
yaptlarn, seslerini - szlerini - folklorn, hereyini silip atm, yasaklam, yakm,
yazdrmam, yok etmi, inemi, inetmi, ezmi. Horladka horlam.

Ama yaam

akyor,

tarih yryor, "neden - sonu" gend kural ilemesini srdryor,

seyrine, gemiteki olgularna, neden - sonu hkmlerinin
gnmze yansmasna, etkilerine, birikimine ulamak, duru bir aydnlk iinde onlarn
hepsini yerli yerinde grmek, saptamak hakkmz olduunu dnyoruz ama ya hepsinin
yerinde yeller esiyor, ya da bir avu kl bile kalmam onlarn.
akn kaynana, yryn

Baknz,

elinizdeki kitapta konu edinilen Alevi - Bektai inan ve dncesine

sylenceleri, iir, sz ve eserleriyle damgasn vurmu olan Hnkar Hac Bekta
Veli'nin, iirleriyle kendisinden sonra gelen Ak Veysel'e ve daha sonrakilere dein
uzanan ozan zincirine bal tm airleri, eli kalem tutanlar iten - zden etkilemi Yunus
Emre'nin; hurifi - Batni dnceleriyle Alevi - Bektai inancna arlk koyan, kiiliine
daha ok Tanrsal z, anlamsal derinlik, yeni bir bak ve yn, cokulu ses - sz uyumu
getiren Seyyid Nesimi ve dier ozanlarn yaamlar, eserleri, gerek dnce ve inan
yaplar hakknda sylencelerin dnda yeterli bilgiler, bulgular, kaynaklar yok denecek
dein az, olanlarda hem yetersiz, hem inandrclktan uzak. Bunlar bu hale hep resmi
ideoloji ve onun marifetlerini, buyruklarn uygulayan, sergileyen resmi rical erkan ve
uaklar sokmu. Yine de, tarih, insanlk ve toplum nnde Alevi - Bektai inan
mensuplarn kutlamak, onlara minnet ve kranlarmz sunmak, hepimizin borcudur,
devidir. nk baskya, ldrmeye, srgne, hereye karn kltrmzn,
edebiyatmzn doneleri olan o birbirinden gzel iirleri, nefesleri, mziiyle semalarn,
ayn cemlerini, kurbanlarn btn ritelleriyle birlikte bozmadan incitmeden zellik ve
niteliklerini koruyarak gnmze tayp getirmilerdir. Resmi ideoloji Seyyid
yaam,

18

ALEV VE BEKTA RLER ANTOLOJS

Nesimi'den, Pir Sultan'dan, Hatai'den, Virani'den ve onlar izleyen binlerce ozandan ve

eserlerinden kam, onlar grmezlikten gelmi, en azndan elinin tersiyle itmitir.
Gnl isterdi ki hu kiilHir i.iri.inlerini dorudan ana kaynaklarna inilerek ilk k
son bi.irndi.ikleri biimle birlikte yanyana verebilelim. Ama bu neredeyse
olanaksz. Engel engel i.isti.ine, kambur kambur stne.
ekilleriyle

Devlet, ilgili kurumlar, niversiteler, okullar, vakflar, dernekler, zel kii ve

gnl isterdi ki; kltrmzn bu en son kaynaklarn bulup toplayarak lkenin
bir ok yerinde aratrclarn ulaabilecekleri yerlerde sergilesin. Onlardan bu beklenirdi.
Olmam, yaplmam. Kltrmz adna herkesten bunlarn yaplmasn istiyoruz, bu
bizden gelen temenni ve neri. Tutana akolsun.
kurulular

Aslnda

Alevi - Bektai yazn bir insanlk lnn, bir yaama biiminin, umutsuz baskc bir dzene kar yaratlan bir yaama sevincinin rndr. Snni yaznn nerede
olduu bilinmeyen, dsel bir dnyada yayan sevgilisine karlk; Alevi - Bektai
iirinde ar duygusal, cokulu, scak bir sevgiyle dolu sevgili ise, bandan bir sr trajik
(ackl - zc) olay gemi Hz. Ali, onun ei Fatima ve ocuklar Hasan ile Hseyin,
oniki imam ile dierleri ve daha sonra gelen yolan ululardr. Aslnda bunlarn hepsi de
yaam, eti kemii olan gerek varlklardr. Alevi - Bektai iirinin aya yerdedir,
gerekidir, fantazisi sevgisinin ssdr, cokusudur. D rn deildir. Onun iiri
yaamn iindedir, yaam iirinden ayr dnlemez. Oysa suni yaznda byle nesnel
bir durum ve yaam yoktur, sunni ozann baars, gerekte yaama ulamasndan deil,
dsel dnyasnda dolatrd kuruntu varlklarnn okluuna, onlara koma hzna
baldr. Snni yazn, br dnya atmosferi iinde souk ve korkutucu bir grnm
sergiler, sevgisi bile donuktur, teli kopuktur, sesi yoktur. Oysa Alevi - Bektai iiri hep
sevgi, coku, yaam, duygu, di.ince ve gerek ile doludur, diridir.
Alevi - Bektai yaznn 13. - 14. biimleme - temellendirme dnemidir.
Hac Bekta

Veli ve

15.

yzyllarda oluan

ardllarnn hazrlk yapt, dnsel

dnemi, bir

birikimi

balang

hazrlad

evreye

madettin Nesi mi, Si mavna kads eyh Bedreddin gibi tasavvuf ehli dnrlerde bu

Dinsel sylencelerle gzelletirilen,

somutlatrlan, Ehi - i Beyt sevgisiyle bezenen, doruluk, drstlk, iyilik ilkeleriyle
tasavvuf dncesi zerine kurulan bu binann ilk ustalar Hac Bekta Veli, Yunus Emre,
Said Emre, Abdal Musa, Kaygusuz Abdal'dr. Bunlar, zellikle de Yunus Emre, sonuna
kadar bu yazn her ynden etkilemi ve etkileyecektir. Anadoluda oluan Halk iir dili,
bunlarn ezgisi dorultusunda hzla olumaya, gelimeye balad, hz kesilmeden yle de
gitti. Bu yaln dil ile verilen iirlerde dnsel yozlama yoktur. Bu birinci kolun yaln
dilinin koutunda, Seyyid Nesimi'nin ban ektii ikinci kol, Arapa - Farsa karm bir
dil ile dnsel derinlie, bilgiye arlk vererek olumaya balad. Seyyid Nesimi,
getirdii coku, ses, sz uyumu ve tasavvufi dnceleriyle Alevi - Bektailii btn
tarihi yaps iinde inan olarak bryerek; Arapa - Farsa karm dili, biemi, ekli,
byi.ik denize

katklarda

bulunmulardr.

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ZERiNE

19

yaps itibarylede Bektai iirlerinin bir blmn batan sona kadar etkileyecektir.
Ancak Seyyid Nesimi, krsal kesime pek girmez. Kentlinin de belli ki.iHr dzeyine sahip
olanna seslenir. Ancak onun sesini hepsi ta yreklerinde, uslarnda duyarlar, yaamlarn
yle belirlerler.

Aslnda

Trk gke yaznnda 13. - 14. yzyl yeterince anlalamamtr. Toplum

olarak yeni yerlemelerin, byk g oluumu ve konulandrmalarn youn olduu bir
dnemdir. stelik devlet egemenlii henz oturmamtr. Youn kargaa ve avalarn
srp gittii bir evredir, acmaszlklarn, hakszlklarn egemen olduu bir dnemdir. Bu
dnemin sosyal ansszlklar yannda dil yaps, az deiiklikleri ve dil zellikleri
gvenilir biimde de saptanamamtr. Dilde kullanlla~ ses uyumuna uygun imleme
(hareke) Trke'nin btn ses inceliklerini verecek durumda deildir. Bu imleme ile ( -
- o - u) seslerini kesinlikle birbirinden ayrmak olanakszdr. Burada yazy yazann
(aktarann) konutuu az nem ve arlk kazanr. Yapt aktarann (Azeri, Uygur,
Anadolu vb.) azlarndan biriyle yazmas sonucu etkiler, kartrr. lkin yazda kullanlan
az ayrln saptamak gerekir. Az ayrln saptayamazsanz alacanz sonu sizi
yanltabilir. Bugn bile bu geerli bir olgudur. zellikle Nesimi'nin u ciltlik divannn
yazmlarnda byle yanlgya dld grlr. rnein Yunus Emre'nin iirlerini zgn
biimiyle, ozann syledii dil ve azla renme olana kalmamtr. Fuzuli de yle.
13. - 14. yzylda ortaya kan Trke yaptlarn anlalmalarn nleyen bir engelde
bilimsel ilkelere dayal yntemli al~malarn yokluudur, yetke boluudur. Ancak dil
yaamdan kopuk deildir, ierdii kavramlarla yaam biimlendirir.
Yunus Emre:

Biz sevdik auk olduk, sevildk ma'uk olduk

Her dem yeni doaruz bizden kim usanas
derken evre izgilerini ekmektedir. Sonra gelenler bu izgileri
eklemeler yapmlardr.

geniletmilerdir,

yeni

Yine Yunus Emre:

Orucuna gvenme namazna dayanma

Cmle taat tak olur naz niyaz iinde
Oru namaz gusl hac hcabdr aklara
dizeleriyle katln, yobazln, biimciliin karsna dikilir.
deerini orada arar. Tasavvuf zdr, kabuk olamaz.

nsann

zn, gerek

Alevi - Bektai iirinde, Allah, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Ehli Beyt sevgisi, tevella ve
tebcrra, yani Ehi - Beyti sevmek, sevenleri sevmek, sevenleri sevenlere dost olmak;
sevmiyenleri sevmemek, onlar sevenleri de sevmemek; oniki imam, yolak ulularn, yol
erenlerini sevmek, bunlarn yaamlarn, menkbelerini, kerametlerini dile getirmek,
onlardan af ve yardm dilemek ilk plandadr. Derin ve geni bir bilgi birikimine

ALEV VE BEKTA RLER ANTOLOJS

20

gereksinim gsteren "Vahdet - i Vcud" inanc ise daha geri plandadr. Yaratla ait
devriyeler, mihralamalar, Kerbela faciasna ait mersiyeler, Alevi - Bektai mensuplarna
yaplan ktlkleri ve zulmleri yanstan destanlar, pir, mrid, yol, erenler sevgisiyle
dolu nefesler, ilahiler, deyiler yer alr. Etik deerlerle ykl iirler nde gelir.
Allah'la, Muhammed'le, Ali" ile Ehlibeytte ili dldr, sohbet
eder, konuur, dertleir, yine bu deyilerde, korkudan ok sevgiye dayanan derin, iten ve
cokulu bir inancn yansmas vardr. Bektai sras gelince, Tanr'ya inancnn merkezi,
oda olan Ali'ye bile atar, onu eletirir. Varlna inand gcn korkulacak, sevilecek,
ekinilecek, hatta taplacak bir g olduunu bilir, ama, sras ve yeri gelince de sitem
eder, kulunun nazn ekmesini ister, nazlanr. Bilir ki; o bunlar ho grecek kudrete de
sahiptir. Bu tr iirler, ince eletiriyi sevgiyle btnletirir.
Bu nefeslerde

air,

inanlara baldr. eriatla ilgili namaz, oru, hac gibi dini

kaytlardan kurtulmutur. Yalnz kendi yolann trelerine, kurallarna sadktr. Ama drt
kapnn (eriat - tarikat - marifet - hakikat) kayt ve kurallar ile krk makamn hak
olduunu, uyulmas gerektiini bilirler. ler - beler - yediler - onikiler, krklar kutsaldr.
Onlarn yan sra ondrt masum pak, onyedi kemerbestin kutsallna da inanrlar.
snneti - yedi farz tam klarlar. Ruhun kalptan kalba geeceine inanrlar. Hz. Ali'nin
tm retisine baldrlar, Ali'nin, Muhammed'in kardei, damad, musahibi olduu
inancna dnsz inanrlar. Hz. Muhammed'e ait olduu ileri srlen:
Alevi -

Bektai, Batni

"Ben ilmin

ehriyim,

Ali

kapsdr."

Ali,

"Atei

ve cenneti

payla

tracak olandr"

tanrsa

"Ey Ali senin tenin benim tenimdir, senin kann benim

beni onurlandrr, her kim seni hor grrse beni hor grr.
Kaynaklar fkrtan,

kanmdr.

Kim seni

nehirleri aktan Ali'dir.

- Velayet eli Ali'nindir, O mira yolculuunda.

- Rabbim bana bni Ebu Talib'in diliyle hitap et.
- Musa iin Harun ne ise, Ali de benim iin odur"
gibi szlerin Alevi -

Bektai iirlerinde

byk izler brakt sylenebilir.

Btn bunlarn yan sra, drt unsur, drt kap ve krk makam anlayn Hnkar Hac
Veli'nin "Makalat" isimli kitabndaki duruma, koullara, yapya uygun biimde
benimser kabullenirler: Ama kendisini sktran yobaza manilerle kar kar, sorular
sorarlar:
Bekta

Asllardan asl

nedir
Usullerden Ctsl nedir
eriat gusl su'yla
Tarikatte gusl nedir?

der ama yine kendileri bir mani ile bunu yantlarlar:

ALEV VE BEKTA RLER ZERNE

21

Tarikat gusl od'la

Ma'rifet gusl bad'la
Hakikat gusl turab'dr
Bilen er ol'd ad'la
Hurufilikte de

ustadrlar:

Ademe e noktadr
Grdm d noktadr

Ademi adem eden

harfle be noktadr'

B) TASAVVUF VE HURFLGN ETKS

"Tasavvuf" szc yunanca "sofos" szcnden Arapaya uydurulmutur. Sofos
kendi istekleri sonucu yokluu varla deienler, yalnzl seenler, al tokluktan stn
sayanlar, makam ve mevkiden vazgeenler, halk esirgeyen, ke - bye gnl
enginliiyle muamele eden, gereksinimi olana varn veren, Tanr'ya dayanan, nefes
dileklerini yenen, iyi huylarla huylanan, varlklarn ezeli varlkta, sonradan var olan,
kendilerini ve dnyay, ncesiz Tann'da yok eden, vermeyi, ihsan etmeyi verende, ihsan
sahibinde; istemeyi istenende yok eden kiilere verilen ad eklinde grmedir. (Al - Luma

sh: 11 - 15 Aktaran: A. Baki Glpnarh, 100 Soruda Tasavvuf s. 10)

Baz

nl sofulara gre "sofu" sfi

Si.ifiyi hi bir

kavram yle tanmlanmtr:

ey bulandrmaz,

ama her

ey

onunla durulur. (Eb Trab'un

Nakebi)

- Tasavvuf edepten ibarettir. Her aa ait edep, her hfile ait edep, her makama ait
edep vardr. Kim, iinde bulunduu vaktin edeplerine uyum salarsa, erenler derecesine
varr; edebi yitirirse, yaklamak isterse de uzaklar; kabul edilmeyi dilese de
reddedilmitir.

(Eb - Hafs'ul Haddad).

Sufi kann dklm gren, maln mbah klan kiidir. Sehl bni Abdullah't

Tsteri, lm: 896)

- Tasavvuf varlndan lmen, Tanr ile dirilmendir; yi huydur, iyi huylarn ne kadar
oalrsa, tasavvufta her kt ey atlr; ama ondan gzel ve temiz eyler biter; zerinde
iyi de, gzel de, kt de gezer. Bulut gibidir sufi; her eye her yere glge salar; yamur
gibidir, herkesi sular. Sufiyi, d bezenmi grdn m bilki ii harap olmutur.

(Cneyd-i Badadi, lm: 909)

- Grnrde tasavvuf, bir bala

bal olmadn

halde Allah'la birlikte

bulunmandr.

1 Arap ABC'sinde bu harfler (ayn - n - sat) dr. Bunlardaki noktalar toplam betir. Okunuu ise (ak) tr.

22

ALEVi VE BEKTA RLER ANTOLOJSi

- Kendini, Allah'n

diledii eye kapp

- Tasavvuf, btn olmaz

lm: 952).

koyvermendir (Smnun).

eyleri, bo ileri brakmaktr

(Eb - Said'l - A'rabi

C) VAHDET - VUCUD FELSEFESNN ETKS

Hz. Ali bir iirinde:

"Derman sende, ama senin haberin yok; derdin senden ama sen grmyorsun
Kendini kck bir beden sanyorsun; oysa koskoca bir evren drlm iinde
senin
ylesine ap- ak, ap - aydn bir kitapsn ki, gizli eyler onun harfleriyle
meydana kmada
Darya, kimseye bir gereksinimin yok senin;

gnlnde yazlm yazlar her

eyden haber verir sana" 2

derken tasavvuftaki Vahdet - i Vucud felsefesi inancna iaret eder. Bu felsefeye gre,
Vahdet - i Vucud'ta insan, ok kk olmakla birlikte byk evren (iki cihan) onun
iindedir. te bu iirde bu durum vurgulanmaktadr. Tpk aacn ekirdein iinde sakl
olmas gibi. Tanr'nn btn sfatlarna mazhar olan insan yeryznde Tanr'nn ardldr.
Ancak bu makama sahip olmak iin, insann insanln bilmesi, insan olmas gerekir.
Kendi varlndan geerek Tanr varlyla var olan insann isteni, Tanr istenci olur. nsan
bu aamada artk kendisi iin yaamaz, varl evrenlere rahmet olur. Aslnda evren, Tanr
sfatlarnn, Tanr adlarnn tecelli alemidir. Ama tecelli (grnm);tecelli edenin ayni
olamaz. Gnein gne olamaz ama gne olmasa da olmaz. Aynaya bakan
aynada grnen deildir. Ama aynaya baklmazsa bakan onda grnmez. Tasavvuf, insan
artr, gnl pasn siler. Tanr, insann zndedir, ama birlemez.
Evrenler insana oranla nasl bir cesetse ve insan, o cesedin
(s.a.v .) de insanlarn candr, insanlar ona oranla bir cesettir.

canysa,

Hz. Muhammed

anmsatr (x.

sure, 76. ayet).

Yunus Emre:
Ik

ile gelen erenler ier auyu n ider

Topua kmayan sular deniz ile sava ider.
derken "her bilgi sahibinin stnde bilen var" ayetini
Evren, Tanr'nn yansmasdr, ama Tanr deildir.
D) MELAMETLERN ETKS
Melanetiler,
Tanr'ya ulamak

tasavvuf iinde tasavvufulara kar kan bir topluluktur. Melametiler

iin zikrin deil, fikrin rol oynadn savunurlar. Zikir insan hayallere

2 A. Baki Glpnarl, mam Ali Buyruu, Nehc - l Belea ve Hz. Ali Divanndan semeler. sh: 240-241)

ALEVi VE BEKTA/ //RLERi ZERiNE

23

drr.

Hatta deli edebilir. Melamet en yksek mertebedir. Melametlikten stn mertebe

peygamberliktir. Manevi duraklarn en ycesidir. Her trl ltfa erien sonunda melamete
der, varln hiliini anlar, herkese kul olur, herkesle karde kesilir,' su gibidir, rengi
yoktur, ekli yoktur, hangi kaba girerse onun rengini ve eklini alr. Kemalini bile noksan
grr "Telvin" duradr. Renkten renge geitir Tanr, her an bir baka tecelli gsterir,
tecellisinde tekerrr yoktur. O, her gn bir itedir, bir tasarrufta mealindeki (LV / 29)
ayetine dayanr. Melametilerin Alevi - Bektai iirine etki ve katklar olduu yadsnamaz.
rnein Yunus Emre'nin:
y bana ey diyen benm kamudan yavuz
Alnun

ay bilrem bu gzlerimi gndz

*
Bu vcudum ehrinde buuk pulhk assum yok
Amelm mahallesi serbe - ser kalm ssuz

*
Ben oru namaz in sci idm esridm
Tesbih seccade iin dinledm este kopuz

*
Yunus'un bu szinden sen ma'ni anlarsan
Konya minaresini gresin bir uvaldz
iirinde

ve daha bir ok iirlerinde melametilerin etkileri grlr. Btn

yorum ve aklamalar yaplmaktadr.

iirlerde

byle

te bir rnek:

Halveti Tarikatna mensup olan fakat Bektailerce de ok sevilen bir

olan Niyazi Msri tarafndan nerilen bir yorumla birlikte veriliyor 3

air

ve mistik

ktam erik dalma anda yedim zm

Bostan iSi katk der ne yersin kozumu

Yorum: Hakikat arayan eriat bir erik gibi grr, ekicidir fakat ii yenmez serttir,
onun iin tarikat dener, o da zme benzer, zm ok faydaldr. Fakat onun da
merkezinde talar vardr. Bu nedenle mrit tarafndan, hakikate yneltilir, hakikat ceviz
gibidir, sert ve yasaklayc bir d vardr ama ii ok zengindir.
Kerpi koydum kazana poyraz ile kaynathm
Ne bu deyp sorana bandm verdim zn

3 Yunus Emre'nin

iirlerinin 1921 tarihli ta basks, s. 162. Yorum s. 132'den balayarak sayfa

kenarlanndadr. (Bknz. J.K. Birge, Bektailiin Tarihi s: 124-125).

24

ALEVi VE BEKTAi iJRLERI ANTOLOJiS/

Yorum:
kaynatmaya

Tarikat

sembolize eden ban meyvesini aratran ve onu poyrazla

mistik yaam srdrmeye kalkan kiiden daha aptal

kalkan kii mritsiz

deildir.

plik verdim ulhaya sarp yumak etmemi

Becit becit smarlar gelsin alsn bezini

Yorum: Ne kadar urarsa urasn, eksikli

mrid

bir talibi

alp

da dervi yapamaz.

Bir serenin kanadn krk kanya yklettim

ifti dahi ekmedi yle kald kazn.
Yorum: Kanyla seyahat eriatin rettii dsal din bilgisidir. Kanatlarla umak ise
deneyimi ve irek bilgisidir. eriatin tm gc tarikatta ilerlemeyi salyamaz.

tarikatn

Bir sinek bir kartal kaldrd vurdu yere

Yalan deil gerektir ben de grdm tozunu
Yorum: Dardan fakir ve varlksz grnen mtevazi derviin
dnyevi kiiye stn geldii bilinir. 4

tartma

ve etkinlikte

tannm

Alevi -

Bektai yazn

zerinde tasavvuf felsefesinin etkileri, bu yalan olumasna

oktur. Bir bakma, Alevi - Bektailik yola, tasavvuf

katklar saylmayacak dein

dncesi

zerine yaplanmtr.

EKL VE L

Alevi - Bektai yaznnda Arap kkenli a:uz ls, yerli "hece" ls yannda,
zellikle Seyyid Nesimi ile izleyicileri ve Bektai airlerinin Osmanl edebiyatna yakn
duranlar tarafndan kullanlmtr. Genel olarak hece lsnn, onbir (5 + 6); sekiz (4 +
4); yedi (3 + 4) kalplar kullanlmtr.
iirler ou kez drtlklerle yazlmtr. Drtlklerden oluan bu iirlere "ayet, deyi,
nutuk, nefes, deme" isimleri verilmitir.

Hz. Ali'yi, Ehlibeyti, oniki imam' takdir eden, ven, adlarn anan iirlere "Dvazdek
imam - Dvazman - Duvazde" denilir. Hazreti Hseyin ve Kerbelada ehit den yaknlar
iin at ierikli manzum "mersiye" !er yazlmtr. Bunlarda ekil olarak ou kez
mersiyelerin klasik ekli kullanlmtr.
Bunun dnda Alevi de yazlmtr.

Bektai iirinde,

Sz yine Yunus Emre'ye brakalm:

4 John ltingsley Birge, Bektailik tarihi sh: 125.

yedi heceli ve tek drtlkten oluan maniler

ALEV VE BEKTA RLER ZERiNE

25

Bir nazarda kalmayalm, gel dosta gidelim gnl

Hasret ile lmeyelim, gel dosta gidelim gnl

Gel gidelim can durmadan, suret terkini urm~dan

Araya dman girmeden, gel dosta gidelim gnl

Bu dnyaya kalmayalm, fanidir aldanmayalm

Bir iken ayrllmayalm, gel dosta gidelim gnl

*
Klavuz olgl

sen bana, ynelelim dosttan yana

Bakmayalm nden sona, gel dosta gidelim gnl

*
Gerek erene varalm, Hakk'm haberin soralm
Yunus Emre'yi alalm, gel dosta gidelim gnl
E) FTVVET VE TASAVVUF
Bir ok uzman incelemeciler ve din bilginleri "Tarikat" ad verilen kurulularn, s
lam dininin zel veya zgn yorumlarndan doan birer inan kurumlar olmakla kalmayp bsbtn yeni bir yaama anlay, yeni bir umut kayna olduu grnn benimsemilerdir. Onlara gre, slam dini belli bir anlamda yeterli deildi, btn gereksinmelere
karlk vermiyordu. slam dininden kaynaklandn ileri sren, Kur'an'n getirdii inan
ilkelerini benimser grnen bu kurulular yani tarikatlar gerekte oktanrc dnemlerden
kalma inan varlklarnn slam diniyle kartrlp kaynatrlmasndan oluuyordu. zellikle de Anadoluda birok yresel inanlar boya deitirip yeni tarikatlarn biimlenmesine yardmc oluyordu.
1 TANIMI
Grnte bakalarna

yk olmamay, kendi elinin emeiyle geinmeyi yaama

olarak benimseyen kimi tasavvuf kurulularnn mensuplar kk elsanatlaryla
(zanaatlarla) urarlard. Bunun sonucu olarak da ftuvvet ad altnda toplanan ura birlikleri (meslek kurulular) dodu. Ancak ksa bir sre iinde bu kurulular halkn srtn
dan geinmenin yollarn bulmakta da gecikmediler.
kural

2 - ZELLKLER
zellikle x. ve xv. yy.'larda bu kurumlarn hzla bozulmaya balad grlr.
Bozulmadan kalanlar, daha sonralar esnaf loncalar ad altnda anlanlardr. Bunlarn da
uzun sre zlerini koruduklar sylenemez. Elimizde bulunan yazl belgelere gre

26

ALEV/ VE BEKTA/ llRLERi ANTOWJiS/

ftuvvet

kurulular

ayrlmlardr.

zamanla bir inan

bunalm

iine

dm,

gerek yoldan

Nitekim:

yle, grdm ki f'tuvvet ehli mtehayyir olup batla megul oldular ve batla
marur

olup delalet yoluna kendilerini sebil kldlar hidayeti koyub bid'ate

uradlar ve ehvetlerin galib olup bunlara hakim oldu delalet birle ok mal dizdiler,
marifet yerine kavga ve ekiler koydular ve gkten inen sofraya haram taam
koydular ve miskinlik yerine benlik koydular ve kemii ve yavuz ie varmay
f'tuvvet yerine koydular ve taat yerine fesad koydular... 5
Yukarya aktarlan

dinden sapt,
doruluu brakt, ii de, ekie dkt, almad, varlkl olmak iin bir takm
kt eylemlere giritii aktre (ahlak) bakmndan bozulduu, inan bunalm iine
dt ar bir dille aklanmaktadr. Oysa, bir kurulu olarak, ftuvvetin yararl,
dzenli, iyilik - sever, inanl olduu savunulmaktadr.
an

blmde ftuvvet denen

topluluun

durumu, bir inan zerine kurulan toplum

yoldan

kurumlarn

azd,

sarsmakta,

ereinden

saptrmaktadr. Bu sapmalar yalnz inanlara balamak doru deildir. retim - tketim

dengesizliinin

gze batacak boyutlara ulat dnemlerde inanlarn da sarsld,

pek uyulmad, geim bunalmnn ardndan inan bunalmnn geldii
aktr. Bu durumun XIII. ve XIV. yy. tarda ok ak bir nitelik kazand, zellikle XIV.
yy. dan sonra hzla gelierek btn toplum kesimlerine yayld grlmektedir. Tarikatlar
i yaplar iin, ftuvvet kurulularndan, disiplinli ve gizli hareket etmeyi renmiler,
onlarn sanata giri ve ykselilerinde yaptklar ekilsel uygulamalarn etkisiyle yeni
tapnma biimleri oluturmulardr.
dinkurallarna

F) AHLK VE ETKS
Tasavvuf denilen, inanla dncenin karmndan, karlkl yorumundan doan
akmn, XIV. yy. Anadolusunda bir ura kurumu (meslek kuruluu) oluturduu,
Ftuvvet diye anlan akmn buna baland aktr. Bir bakma btn tarikatlar
tasavvuftan doan inan kurumlardr. XIII. yy. da ortaya kan, daha sonra gelien
Ftuvvet ya da Ahilik belli uralarn younlat kurulular oluturdu. Genellikle
elzanaatlarna dayanan bu ura kurulularnn balarnda bulunan yetkililer pirler,
eyhler birer tasavvuf adamdr. Oysa toplum sarsntlarn bu kurulularn balatt
kantlaryla ortadadr.

Tasavvuf ahlaknn zene bezene ortaya koyduu yksek dini ve insani idealler ftuvvet de onlardan biridir ok defa ap ak bir ahlak nihilizmine kadar dayanan ibiihi
cereyanlarn zoriyle tannmayacak bir kymet alalna, o kadar olmasa bile bsbtn
baka bir mana kalbna dklmekten kurtulamamlardr. Daha 13. asr sularnda
Mevlilna Celaleddin nilmerdler arasnda ehi - u ftuvvet olanlar ayrd edebilmek iin bir
5 Prof. Dr. Sabri F. lgener, ktisat Fakltesi Mecmuas c: 11, say 1 - 4, s: 39. Yahya Bin Halil,
Ftuvvetname, Millet Ktp. No: 90).

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ZERiNE

21

hayli kiyaset ve basiret sahibi olmak lazm geleceini iddiaya kadar varmt. Bu yolda
yapla gelen tariz ve tenkitlerin en mehuru ve o gn bu gn kendisinden en bahsettireni
Gnteriye ait olandr. O da ftuvvetin erkan ve adabn anlatrken, zamannda ahilerin ve
eyhlerin bunlardan gafil olduklarn sylemiti. 6
Ftuvvet kurumunun hangi ilkelere dayandn, ne gibi bir eree yneldiini
anlamak iin Slemi'nin (936 - 1021) bu konudaki nl yaptn okumak yeter. 7
Bir inan kurumu olarak, btn erdemleri ierdii sylenen, ftuvvet sonra
kanlmas gereken bir nesneye dnm Anadoluda. Birdenbire olmayan bu
dnmenin kaynanda yalnz inanlarn yozlamaya yneldii gereinin varl

sylenemez, daha baka kkl nedenler de aranmaldr.

Anadoluda doan, gelien tarikatlarn birer inan yorumuna dayand biliniyor.

bu yorumlar da, yaamn belli bir sorununa deinen dnce rnleridir.
Tarikatlarn ounda azla yetinme, arla kamama, dnya varlklarna nem vermeme,
mutluluu gvde - d bir evrende arama, btn tutkulardan syrlma, erdemli yaama,
saygl olma bg. belli tutumlar gsteren davranlar genel geerlii olan birer gelenek
niteliindedir. Bu tutumun znde bir inan sarsntsnn, bir bunalmn bulunduunu
sylemeye gerek yoktur. slam dini, yayld yerlerde, toplumun btn sorunlarna
karlk verme durumunda deildi. Yaamn, yrenin yaratt birtakm sorunlar
karlksz kalmaktayd. Bunun sonucu ya yeni bir yorum ya da bambaka bir inanca
balanmadr. Anadoluda inan bunalmlarnn ortaya k nedenlerinden biri de baskdr.
Hangi ada islam dini btn kurumlara uygulanmak istenmi ise yeni bir tarikat ortaya
kmtr. Karlalan yeni bir olay, yeni bir durum slam dininin yeniden yorumunu
gerektirmitir. zellikle yeni dnce akmlaryla yzyze gelme, yeni bir uygarlk
yaratmasyla karlama islam dinine bal ynetim kurumlarn yeni yorumlar yapmaya
Aslnda

doru itmitir.

Tarikat ad verilen kurulular incelendiinde bu durum daha kolay anlalr. Tarikat

gerekte bir yaama biimini ieren kurulutur. lgiyle izlenirse, Anadolunun ok varlkl,
geimi yolunda, yaamndan mutluluk duyan yrelerinde bu tr inan kurumlarnn pek
yaygn olmad grlr. Byk illerde tarikatlar vardr, ancak gene de bu illerin varlkl
yrelerinde deil, yoksul evrelerinde tutunmulardr. Gene ilgiyle incelenirse,
yoksulluu, alakgnll, azla yetinmeyi yaama ilkesi sayan byk tarikat
kurucularnn, eyhlerin, pirlerin daha ok yoksul evrelerce benimsendii grlr:
Varlkl kimse eyhe, pire inancndan dolay deil de iine geldiinden, karna uygun
dtnden bal gibi grnr. Bu durum ok ilgintir. Tasavvuf inancnn kimlerin
gnlnde yerletiini, kimlere bir umut kaps olduunu gsterir. XIII. yy. ile XIV. yy.
dolaylarnda tasavvuf inanlarnn ok geni yorumlara urayarak, daha ok, Orta
6 Sabri F. lgener. a.g.e. s. 390.
1 Ebu Abdurrahman Muhammed bn'l - Hseyin es - Slemi, Tasavvufta fiituvvet - ev. Sleyman Ate,

1974. s. 121.

28

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Anadolu ile Bat Anadolu yrelerinde yayldn, oradan Rumeli yakasna getiini
grrz. Bu yaylma yalnz Aknc denen topluluk iinde deildir. Anadoludan Rumeli'ye
genlerin saylar onlarn yerlilerine oranla ok azdr. Oysa tarikat inancna balananlarn
birden bire oaldn, Trklerin konar - ger halknn saysyla pek de badamadn
yazl kaynaklarn incelenmesiyle yakndan saptayabiliriz. Yeni alnan lkelerde tarikat
inanlarn yayanlarn, Trklerden olutuunu ileri sremeyiz. Bunlarn ou dnme
denen din deitirmi yerlilerdir.
G) DNMELER VE ETKLER
nan bunalmnn douunda, yaylmasnda balca nedenin yaama gl, retim

- tketim dengesizlii olduu aktr. Buna daha deiik nitelik tayan baka bir neden de
eklenebilir. O da bu dnme denen insanlarn benimsedikleri inanlardr. slam diniyle pek
badamayan bu inanlarla slamn getirdikleri arasnda doan uyumazlk giderek gizli
bir inan atmasna yol amtr. Bu atmann alan da insan gnldr. te devlete
kar ayaklanmaya dein varan inanlar bir ynetim biimine dntrr gibi grnen
olaylarn kaynanda bu vardr. Konar - gerlerin getirdikleriyle yerlilerin yanyana
yaama gerekleri budur, ynetici kurul bunu baskyla yrtmektedir. ki inanc
badatrmak iin yaplacak tek i ortak konuyu bulmak, uzlamaya elverili izgiye
ulamaktr. Bu i de birden bire, bilinle olmayabilir. Yllarn geiiyle bir takm duygular
oluur, inanlar arasnda sivri ularn dzletilmesiyle yaknlamalar, i ie girmeler,
kaynamalar balar. Byle bir ortamda ortaya kan eyhin, pirin getirdii yorumla,
grle aranan ortak izgi bulunur ki inan gruplar arasnda iletiimi kuranlar "dnme"
!erdir. Dnmelerin yeni inan oluumlarna katklar yadsnamayacak dein fazladr.
H) SARSINTI DNEMLERNN ETKLER
eyhlerin, pirlerin ortaya k, bir ok kimsenin onlarn evrelerinde toplan gelii
gzel bir toplum olay saylamaz. eyh, pir, dede, rehber gibi inan yayclar toplumun
hangi eilimde olduunu gsteren canl belirtilerdir. Genellikle okuyup aydnlanmam,
geri kalm yrelerde eyh, pir gibi kiilerin etkili olduklar, insanlar kolaylkla
evrelerinde topladklar bir gerek. Bunun balca nedeni toplumun belli bir dnce
ilkesine balanamay, inanlarnda kesinlie varamaydr. eyh, pir hangi eilimde
olursa olsun, dnceleri ne denli derinlie varrsa varsn, yinede o bir sarsnt dneminin
insandr, bir avunma kaynadr. Olaanst baarlar gsterdikleri, derin konumalar
olduu ileri srlen bu tr kiilerin yaamlar, yazlarnda birtakm bilinalt gizliliklerin,
insan st anlam derinliklerinin bulunduu sylenir. zellikle MakaHit denen
konumalarnda srekli bir balant, dnce btnl grlmez. Sk sk anlam
kaymalar, dnce deimeleri kar ortaya grlr. ems - i Tebrizi'nin Makalat
(konumalar) byledir. Bu durum Muhyiddin - i Arabi'de, eyh Attar'da da grlr.,
Znnun - Msri, Beyazid - i Bistami, Cneyd - i Badadi gibilerde de bu tr dnce
dengesizlikleri vardr. Szlerinde bir btnlk, derli topluluk yoktur. Durum Mevlana,
Hac Bekta Veli, Hac Bayram Veli gibi tarikat ulularnn konumalarnda da byledir.

ALEV} VE BEKTA} JIRLERl ZERiNE

Ksa

29

anlam kopukluklar, sapmalar, dengesizlikler, tutarszlklar

ok yaygn bir alkanlk daha vardr. Bu da esrar iimi, esrar
tutkusudur. Tarikatlarda esrar, afyon imek byk alkanlkt. Boyunlarnda esrar kaba
denen, iinde esrar bulunan, bir kap tayan pek ok dervi, eyh vard. yleki bunlarn
kitaplara gemi tasvir ad verilen resimleri bile vardr. Bunlar, yansttklar kiinin,
eyhin, pirin davrann, tutumunu gsterme bakmndan nemlidir. eyhler, pirlerin
davranlarnda, konumalarnda grlen, birer olaanst yetenek biiminde gsterilen
bakalklar, mantk ilkelerine aykrlklar esrar iildikten sonraki belirtiler saylabilir.
Buna bir de Mevlana gibi byk bir ozann iirlerinde geen esrarla ilgili izlenimleri
ekleyebiliriz. Kimi byk Dou ozanlarnn iirlerinde esrarn insan zerindeki etkilerini
btn ayrntlaryla anlatan blmleri okumada yarar vaidr. Sarsnt dnemlerinde ba
gsteren toplumsal sarsntlar ve onlarn yan etkileri tarikatlar da her ynden etkiler,
yourur, deitirir. Olumlu veya olumsuz etki ve katklarda bulunur.
bir

konumada sk sk

vardr. Douda, ortaada,

) SLAM DNNN GENEL LKELER VE ETKLER

slam dini, yaamn btn inceliklerine szmay, btn ayrntlarna girmeyi

amalayan, yaamn ve lmn tek egemen gc olmak isteyen bir inan kurumudur.
Onun yaamdan ve lmden istedii deimez. Yaamn deimesi, an gidii,
uygarln ilerleyii onu ilgilendirmez. Zaman sana uymazsa sen zamana uy anlamna
gelen hadise ve bunun da Kur'an ilkelerine dayandnn ileri srlmesine karn,
uygulandn gren olmamtr. Osmanl devleti tarihi boyunca, btn yeniliklere kar
km, en ilkel bir buluu bile eriat aracl ile yasaklamtr. slam dininin genel
ilkeleriyle incelendiinde u durumlara nem verdii, gereklemesini istedii anlalr:
1-EVREN
Evren yoktan yaratlmtr, yaratcs, (Allah) tr, bilinmeyen ada yaratlan bu
gene yaratcsnn buyruu ile yok olacaktr. Evren ve onu dolduran varlklar kalc
deil gelip geicidir. Evrende yer alan varlk trleri bu tanrsal dzene baldr. Bu
grnen evrenin tesinde grnmeyen bir evren daha vardr, asl kalc odur, ger~ek c:.Iu-.
Onun dnda ne varsa gelip geicidir. nsanlar geici evren yerine kalc olan evrene
inanmal ve balanmal felsefesi tarikatlar da etkilemitir.
varlk,

2-TANRI
Evreni ve onu dolduran varlklar, grnmeyen teki evreni yaratan Tanr (Allah)
ynetir. Tanr birdir, tektir, ei, benzeri yoktur, domam, dourmamtr, btn
varlklarn gereksedii odur (Kur'an l 12). Tanr bilinmez, ancak onun bilmedii,
grmedii, duymad bg. yoktur. Tanr bilir (Alim) grr (Basir) duyar (Sami),
yaratcdr (Hallak), yok edicidir (Kahhar), acyp esirgeyicidir (Rahman, Rahim), bilgedir
(Hamim), azk vericidir (Razzak), bg. nitelikleri olan ycelerden yce, ululardan ulu bir
varlktr. Onun niteliklerini belirleyen doksandokuz ad vardr (Esma - i Hsna). Tanr
lmszdr, ilksiz - sonsuzdur, btn eksiklerden arnmtr, insan aklnn kuvray

30

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

yeteneini amtr. Tanr yalnz dnlebilir, btnl

ile kavranamaz, anlalamaz.

nsan ancak Tanr'nn varln, niteliklerini dnebilir, onlar kavrama gcnden
yoksundur. Bu Tanr'nn insana verdii bir zellik. Tanr btn ilere, eylemlere, olanlara,
olacaklara, gemie, gelecee, grnene, grnmeyene, bilinene, bilinmeyene, yeryzne,
ahirete egemendir (Kaadir). Tanr'nn grmedii, bilmedii hi bir ey olamaz. Zaten bu
dnlemez de.
Tanr

(Zat')

sOre'lerde Tanrnn

ile ilgili bu nitelikler Kur'an'da sk sk geer. Aa yukar btn

bu niteliklerinden birini ya da birkan bildiren blmler vardr.

3 - KTAP (KUR'AN)
Kur'an Tanr emridir, tanr szdr (Kelamullah) gerektir. Tanr onu Peygamber
aracl ile btn insanlara bildirmitir. Ona inananlar mslman,. inanmayanlar kafir
olur. Kur'an 114 sure 6666 ayetten oluur, bu blmlere ( sure ) denir. Bu blmleri
oluturan daha kk blmlere de ( ayet ) ad verilir. Bunlar Tanr szleridir, kesindir,
geneldir, deimez, deitirilemez. Kur'an lmszdr. nsanlarn yapmalar gereken
btn iler, saknlmas gereken eylemler, davranlar Kur'anda gsterilmitir,
mslmann yapaca ona kesinlikle uymaktr. Kur'an Tanrsal zellik tayan bir yce
yasa'dr. Btn mslmanlar onun karsnda eittir. Kur'an tanrsal zellii nedeniyle
sayg gsterilmesi gereken bir varlktr, btn bilgiler, bilgelikler, erdemler, ilkeler,
kurallar, koullar ondadr, deimez tze odur. Bir mslman iin Kur'an dnda gerek,
doru yol yoktur. nsanlar arasndaki ilikiler, evlenme boanma olaylar, kadnlarla ilgili
yarglar, mirasn bllmesi, kadn haklar, ocuklar, cariyeler. ana - baba ilikileri
Kur'anda gsterilmitir (Kur'an iV).
zetle bir mslmann yapp edecei ne varsa Kur'andadr. Bunlarn kimi kolayca
anlalr nitelikte ak, kimi yorumu, aklamay gerektirir biimde kapal, deiik
anlamlara gelebilir durumdadr. slam dncesi, slam tzesi bir btndr hepsi Kur'an
iindedir. Yorumlar mezhepleri, tarikatlar, dier yollar dourmutur.
4-NSAN
nsan yaratlmtr, gene yokolacaktr. lk yaratlan insan Adem, ikincisi, onun
kaburga kemiinden yaratlan diisi, Havva'dr. Btn insanlarn kayna bu ilk yaratlan
iki kiidir. lk yaratlan iki insann z balktr. Bu bir tr amurdur, topraktr. Bu
nedenle insan topraktandr, gvdesi topraktr. Tanr Adem'i balktan yarattktan sonra
ona, canlansn diye, kendi ruhundan flemi, gcnden, znden katm, bylece
topraktan yaratlan ilk insan kendisine frlen tanrsal ruhla canllk kazanmtr.
Yaratl olaynda ruh gvdeden ncedir, tanrsal evrende vard. slamn insan anlayn
tarikatlar yorumlayarak benimsemilerdir.

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ZERiNE

31

5-RUH
Dindeki genel ilkelere ve zl kurallara gre, gvde lmldr, gvdeden ayrldktan
sonra geldii tanrsal evrene, ruhlar lkesine dnecektir. Gvde ryp yok olacak,
ancak Tanrnn buyurduu kyamet gn btn ruhlar toplanar~k gvdelerine girecek,
btn insanlar yaadklar sre yapp ettiklerinden dolay Tanr katnda yarglanmak zere
toplanacaklardr (Maher). Kalkm gn (Kyamet) kanlmaz. gerektir. nsan yapp
ettiinin karln bulacaktr. Sulu ise cehennem'e, susuz, arnm, beenilmi,
sevilmi ise cennet'e girecektir. Cehennem ceza, cennet mutluluk yeridir. Mutluluk lkesi
olan cennette btn insanlar eittir, gereksinmeler ortadan kalkmtr. Tarikatlar bu
grleri yorumlayarak hazanda deitirerek kabul etmile~ir.

6 - GREV - YETK - SORUMLULUK

nsanlar Tanr'nn emirlerinden, Kur'an yarglarndan sorumludur. Yasaklananlar
yapmamak, buyrulanlar yapmak bir inan gereidir. Bu gerekimde belli grevleri ierir.
Bunlar islam dininin genel koullardr. Namaz, Zekat, Hac, Oru, Kelime - i ehadet be
koulun dnda bir de Kurban, Cihad (din yolunda sava), dini yayma peygamberin
izinden gitme, btn teki peygamberlere, meleklere, kutsal kitaplara (Tevrat, Zebur,
ncil), lmden sonra dirilmeye kalkm gnne,(kyamete), cennete, cehenneme, ruhun
varlna, hayra ve erre, hereyin Allahtan geldiine, vahy'e inanma vardr bunlar islam
dininin yaps gereidir. ( Ament )
slam dinine bal bir kimsenin yapaca i o dinin gerektirdiklerini yerine

getirmektir. Bu dnya yaam geici olduundan bir mslmann ona balanmas, onu
btn gnlyle sevmesi doru deildir. lml dnyaya karlk lmsz ahiret vardr.
Bu lml dnya bir snav yeridir. nsan burada ne yapmsa te dnyada, kalk.m gn,
karsna kacak, kendisinden sorulacaktr. Bu nedenle kiinin Kur'an buyruklarna gre
davranmas, geici yeryznde lmsz teki dnyann mutluluuna ulaabilecek
ilemlerde bulunmas gerekir. Cennete girebilmek iin btn yer yz tutkularndan,
isteklerinden, sevinlerinden el ekmek, btn varlyla kendisini ahiret ilerine vermek
inan gereidir. Bunlar salt yaplacak ilerdir. Savsaklamaya, gzyummaya gelmez. Baz
tarikatlar bile ite bu grlerin arl ve etkisi altnda yep - yeni ama, daha derin, doal
yaama ters den sapaklara gmlmlerdir.

7 HELAL HARAM
slam dininin ilkelerine uyan eyleme kar yasak geerli deildir, toplum anlayna

'

. dininin yasaklad, daha dorusu haram iler

devlet dzenine gre bu su bile olsa. Islam
vardr ki bunlar bile bile yapma byk sutur. Bunlar Kur'an'n baz yerlerinde adlar
sylenerek aklanmtr. (Kur'an V). Bir kimse bunlarn haram deil heat olduunu
syler, yasaklara uymazsa sularn en byn ilemi olur, byle birisine kafir denir.
Byle bir kimse dinden km saylr. Tanrnn birlii, varlk kavram altnda toplanan
btn nesnelerin sonradan yaratlml, gnn birinde gene yok olaca, kyamet

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

32

gnnn kesinlii, llerin dirilmeleri (maher), yarg gnnn gereklii, cennet,

cehennem, peygamberler, ruhun gvdeden ayrldktan sonra yaayaca, Adem'in ilk insan
olup balktan yaratld, ikinin haram sayl, islam dininin be koulu yasa gibi
ilemler, grevler kesindir. Bunlara kar kan, bunlarn gerek olmadn ileri sren bir
kimse Ufir'dir, eriata gre ldrlmesi gerekir. Tarikatlar bu yasaklardan bazlarna
yorum yoluyla kar kmlardr.
8-MAN

Bilim ne denli akl ilkelerine dayanrsa dayansn iman ile badamayan bir gr ileri
sremez, bununla ilgili bir yorumda bulunamaz. Gerek bilim Kur'an yolunda gitmek,
onun yap dediklerini yapmak, yasakladklarndan saknmaktr. Kayna Kur'an olmayan
ya da Kur'an yarglarna aykr den bir deneyin, bir buluun gereklii sz konusu
edilemez. Kur'an dnda bir gerek aramak da doru deildir. manla elien akl yanl
yoldadr. Tarikatlar bu kurallara kar boyun emiler, bunlara kar duramamlardr.
9- KADER (YAZGI)
nsann btn yapp edeceklerini Tanr nceden bilir. Bunlar yazg denen alana girer.
nsann bir yazgs (aln yazs) vardr. Btn davranlar ondan kaynaklanr. Bunlar

"Lehv - i Mahfuz" denen gizli bir belgede yazldr. Bu belge insann yapp edeceklerini,
gelecekleri ierir. Bu yazgy (kader'i) kimse deitiremez, kaderde ne varsa o olur,
bu ise insan iradesinin baml olduunu, yazgs dna kamayacan gsterir. nsan
ancak yazgnn izgileri iinde bamszdr, zgrdr. Yazgy deitirmek, isteneni yapp
istenmeyeni yapmamak insann elinde deildir. nsan kul olduundan yazgnn egemenlii
altndadr. zgrl snrldr. Bunun sonucu olarak zgr bir kiilik gelitirmesi
olanakszlar, en azndan zayflar.
bana

slam dinine gre yazgnn bulunmadn, btn insanlarn kendi istemlerinin

buyruunda olduklarn, bamszlklarn,

istem

zgrln

ileri srmek de

eriat

kurallarna aykrdr. nsan iledii sutan dolay kalkm gn yarglanp karln

grecektir, bunu nlemek,

deitirmek, yazgda

olana

aykr

davranmak

insann

elinde

deildir. Yazg dna klmaz. Her ey nceden saptanmtr. te baz tarikatlarn kar
ktklar

alan burasdr. Din d, saylmalarna neden olan bu kurallara kar

klardr.

10 - RADE ( STEN ) VE ZGRLK

nsann sorumluluu, grevi vardr, kendi bamsz istemine dayanan yetkisi yoktur.
Sorumluluk daha nce belirlenen bir yaptrm gerektirir, bu da insann istemi dndadr.
nsan grnte zgrdr, istediini yapabilecek, dilediini seebilecek durumdadr. Oysa
btn yapp etmeler, semeler nceden belirlenmitir, insan ancak bu belirlenenleri yapma
yetkisine sahiptir. Bu konuda saysz yorumlar, tartmalar yaplm yeni tarikatlar
domutur. Ancak bunlar arasnda insann kesinlikle bagmsz, istem zgrl tayan
bir varlk olduunu gsteren olmamtr. Bu olumsuz sonu kader'in varlna inanmaktan

ALEVi VE BEKTA/ JIRLERI ZERNE

33

kaynaklanmakta. nsann btn davranlarnda bamsz, istemini zgr, eylemlerini

kendi yaratmas gerekir demek insan yazgnn olmad kansna gtrr ki, bu islam
dinine aykrdr. Sorun yazgnn varl - yokluu biiminde ortaya kar. Yazg varsa
insan ona uyma zorundadr, btn ilemler, eylemler daha nce"en vardr. Yoksa insan
zgrdr, btn eylemleri kendisinindir. Yazg varsa zgrlk, yoksa islam dininin
nemli bir ilkesi ortadan kalkar. XIII. , XIV. yy. Iarda dnen insan bu iki u arasnda
bocalam, rnlerini bu grler dorultusunda vermitir. Baz tarikatlar slamn isten
ve zgrlk anlayyla eliir durumlarda bir geliim gstermitir.

11-KADIN
slama gre kadn, erkekten Adem'den sonra yaratlmtr, onun varl ve istemi
erkee oranla ikinci aamadadr. Bu nedenle kadn btn davranlarnda erkee baldr,
zgr deildir. Kadnn toplum ynetiminde seme, seilme yetkisi yoktur. mam olamaz,
minareye kp ezan okuyamaz, erkekle eit olarak mirastan yararlanamaz. Kadndan
yarg (Kaad), mft olamaz. ki tank kadn bir erkek tank yerine geer. Bir olayda tek
kadnn tankl geerli deildir. Oysa erkek tek bana tank olabilir. Kadn kendi eliyle
kurban kesemez, erkeinin istemine kar kp kendi grnn geerliliini salayamaz.
Bu kurallara hepten kar kan tarikat ve mezhep yoktur. Ama yorumlarla ii
hafifletmeye alan grler vardr.

slam dininin kadnlara kar uygulad kurallar erkekle eit bir varlk olmadn

gsteren kesin, tartma gtrmez kantlardr. Buna karlk anaya, sayg, sevgi
gsterilmesi bir erdem, bir Tanr buyruu niteliindedir. Ancak bu, kadnn bamsz bir
varlk olarak anlalmas demek deildir. Kadnn ana olarak tad nem varlndan
deil, analk niteliinden dolaydr. Erkek kadndan stn yaratlmtr, kadn eine
bakaldramaz, szne kar gelirse, t dinlemezse dvlmesi, eve kapatlmas, einin
bir sre onunla yatmamas gerekir (Kur'an iV / 28).
Erkein gc yeterse drt kadn alma, cariye saklama yetkisi vardr (Kur'an iV / 3).
Ancak bu konuda doruluktan eit davranmaktan geri kalmamak gerekir. te yandan
yoksullara, kszlere, gszlere, bakmsz, dul kadnlara iyilik etmek, onlar korumak,
onlara yardm etmek inanm bir kimse iin kesin grevdir (Kur'an iV / 5 , 8 , 9).

slam dininin kadna kar, gereinde ok iyi, saygl davranmay buyurduunu

gsterir. Ancak bunlar genellikle ahlak alannda geerlidir, toplumu dzenleyen yasalar
karsnda geerlii yoktur. Bir insan olan kadnla erkek yaratl olaynda bile eit
deildir. Bu inan slam dinine Tevrat'tan gemitir. lk yaratlan insann Adem,
ikincisinin Havva olduu yks brani dininin rndr.Bu ilkelerin bir ou eskimi,
aa uymayan hukuksal nitelikli kurallardr. nsan geliimine terstir.

ALEVi VE BEKfAI IJRLERI ANTOWJISI

34

12 - YONTU - RESM - MZK

slam dininde yontu (heykel), resim, mozaik, mzik, alg gibi yaratclk alanna

olan varlklarn yeri yoktur. Bunlar yapmak kesinlikle

Yontu put saylr. Bu nedenle ortaa boyunca bu yaratma dallarnda nemli bir
gelime olmamtr. Balangta peygambere byc ozan dediklerinden dolay iir de
yasaklanmtr (Kur'an XXVI I 224 - 226). Daha sonralan peygamberi ven ozanlar
knca bu yasak yumuatlm, kimi ozanlar inanl olduklarndan, Tanr yolunda doru
sylediklerinden dolay bu sulamann dnda braklmtr (Kur'an XXVI / 227).
giren,

insann baarlarndan

yasaktr.

13 YUMUAKLIK - SERTLK DURUMU

slam dininin kutsal kitabnda ar sulamalarn yannda vgler, yumuak
davranlar

da geni bir yer tutar. Bu durum genellikle yaptnn kt olduunu anlaynca

zlp Tanrya snanlar, iyi yola girmeye, doruluktan bir daha ayrlmamaya sz
verenler iindir. slam dininin ilk yllarnda inen sureler genellikle yumuak, okayc bir
nitelik tar. Mslmanlarn oald, glendii, savalarda baarlar kazanmaya
baladklar yllarda inen sreler ise korkutucu, yerici, rktc niteliktedir. Bu da
Kur'an'n olaylarla balantl olduunu, btnle kavutuktan sonra kesinletiini, bir
yasa niteliine dntn gsterir. Arap insannn yaama koullarna uygun olmas,
baka halklara uygulannca bir takm uyumazlklarn ortaya kmasna yol amtr. Bu
Arap toplumunun doal yapsndan gelmektedir. O yapya gre dzenlenen bir inan
kurumunun deiik yaplar olan baka toplumlara uymayaca uygulansa bile yarar
getirmeyecei aktr. Baz tarikatlar sert toplumsal kurallar yorumla yumuatmaya
almlardr.

14-K
slam dininde ikinin btn keyf verici trleri, algl, trkl elenceler, kadnl
erkekli toplantlar, lenler, dernekler, oyunlu - algl dnler yasaklanmtr. zellikle
arap ile benzerleri kesinlikle yasaktr, haram'dr. Bu yasaklar yalnz topluluklar iin, tek
tek insanlar iinde geerlidir. Bu yasaklarn insana yararl olduu dnlebilir. Oysa
toplum asndan baklnca en kk bir yararnn olmad anlalr. Anadolu gibi ilk
adan bu yana bol zm yetitiren, ondan arap yapp satan, bundan byk gelir
salayan bir lke iin bu yasak bir ykmdr, retimi engellemektir. Anadoluda binlerce
yldr zm toplama ay olan gz dneminde, Babozumu ad verilen trenler, elenceler,
lenler dzenlenir, alg eliinde oyunlar oynanrd. Bu retimi etkileyen bir olayd.
Trende zmden yaplan ikileri imek, alabildiine sevinmek, elenmek toplumun
zn oluturan elerdendi. Bunlar yasaklannca toplumun canl bir yan ldrlmek
istendi.
ki yasa, ne denli ar olursa olsun, toplumun btn kesimlerinde geerli olamad.

ki iilmesini inanla balantl bir olay deil, bir tutuculuk sayan kurulular doup

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ZERiNE

35

geliti. ki imek bir kurumun ilkesi durumuna geldi. Mevlevilik'in bir kolu ile Bektailik

iki

yasana

uymayan

kurulular

olarak ortaya kmtr.

15 YASAKLAMA- HARAM
slam dininin getirdii yasaklar genellikle mslmanlar iin geerli saylsa bile
durum pek yle olmamtr. Anadolu Trk egemenlii altndayd, ynetici kurumlar
mslmanlardan olumaktayd. Bu mslman topluluk da eriat anlayna uygun bir
ynetim dzeni benimsemiti. Bunun gayri mslim denen, mslman olmayan,
topluluklar zerinde de kesin etkisinin bulunaca aktr. Szgelii zm yetitirerek
bundan arap karanlar genellikle hristiyanlard. Ancak~ arabn satld lkeler de
genellikle islam ynetimi altndayd. Onun aktan aa, mslmanlarn ounlukta
olduu yerlerde satlmas yasakt. Yine Mslmanlara gre domuz kesinlikle haram'd.
Oysa hristiyanlar iin nemli bir besindi. Domuz beslemek onlar iin kanlmazd.
Bunlar gibi yaamakla daha bir ok kurallar, iler, varlklar ayr ayr inanlara bal
topluluklar arasnda birlie deil srekli olarak birbirinden uzak yaamaya tartma ve
srtmelere yol ayordu. nsanlar birletirmiyor, aralarnda uyum salayacak bir yaam
ortam yaratmyordu. Sevgi retmiyordu. Gven vermiyordu.

16SONU

Bu elikili ancak kesin kurallara balanmas istenilen insanlarn, XIII., XIV. yy.
Anadolusunda egemenliin Trkler elinde bulunmasna karlk toplumun btn
kesimlerinde birlii salayacak bir ortamda bulunmadklar anlalmaktadr. Bir ynetim
altnda, bir lkede yaayan ancak inan ayrlklarndan dolay i ie, el ele olma olana
bulunmayan bir lkede dnce birliinin varlndan sz edilemez. Buna karlk,
dnce bakmndan birbirine yaklama olana bulamayan bir iki inan topluluu
arasnda uygarlk ynnden byk bir kaynama da dnlemez. Anadoluda yerleik
dzende yaayan, ok eski uygarlklarn rnlerinden yararlanan, gelenekleriyle,
grenekleriyle ok eski alara balanan yerliler sonradan gelen konar - ger
mslmanlara oranla daha ileri bir dzeyde bulunuyorlard. Bu nedenle, uygarlk
ynnden onlarn etkisi daha gl, daha srekli olmutur. nk derin kltrel yaplan
hep ok ynllk sergiler, genilik arzeder, zgrlk tard. Ho gr temel kural
saylrd. Konar-gerlerin kltr, uygarlg elbette vard, ama derinlii, etkisi, birikimi
bata yok denecek dein azd, ama oturduka geliti.
Trklerden nce Anadoluda yaayan uluslarn brakbklar uygarlk rnlerinin bir
tek tanrc hristiyanlarca, daha dorusu yerlilerce yklm, bozulmu, braklm bir
durumdayd. Mslman Trkler bunlar korumadklar gibi ykmada da yerlilerden geri
kalmadlar. Ancak savala aldklar yerlerde bulduklar birtakm tapnaklar (genellikle
kiliseleri) camiye evirmilerdi. Oysa inan alannda durum bakayd. Grnte egemen
olan topluluk inanlarn uygulamaktayd, ancak gerekte daha ileri bir uygarlk

ou

36

ALEV VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

aamasnda

bulunan yerlilerin ilk adan kalma gelenekleri, grenekleri, uygarlk

derinden derine etkiliyordu. Bunun en yaygn kant dinin
yasaklamalarna karlk Trklerin de ikili, algl, oyunlu toplantlar dzenlemeleri,
gizlide olsa zm yetitirmeye, hristiyanlarla al - veri etmeye balamalardr. Alevi
kurulularn arap itii biliniyor. Onlarn da zm balan vard. Bu zmlerden arap
karma ii yalnz hristiyanlara braklm deildi. zellikle Bektailik, Mevlevilik'in
alevi kolu zmden yaplm ikileri bol bol ierlerdi. Kimi eyhlerin de byk
zmlkleri vard. Bunlardan arap yapld biliniyor. slam iki yasan tam
gerekletirememitir. Bu yasak ou zaman kat zerinde kalmtr.
anlaylar mslmanlar

Kur'an'n koyduu kesin yasak bylece uygarln etkisi karsnda egemenliini

srdremedi. slam dinini benimseyenler de eski geleneklerini srdrerek yaamay
baardlar. Bunun ardndan dnce rnlerinin de toplumsal etkisinin gelecei aktr.
Bir lkede yaamn verdii olanaklara kart dncelerde de karp kaynama olay
balad. Bu olay kanlmazd. Uygarlk verilerinin yaylmas ancak bir grn olarak
nlenebilir. Yaama kurallar, belli bir yerde, inan ilkelerini etkisi altna alp deitirir.
Bunda da en etkili olay slam dininin koullarn benimseyerek ya da benimsemi
grnerek Trk erkekleriyle evlenen Anadolunun yerlisi hristiyan, musevi kadnlardr.
Osmanl devletinin kurulu yllarndan balayan, Sultanlar bile etkileyen, bu slamlam
yerli kadn alma olay toplumun yapsnda byk bir deiiklik yaratmtr. Gebe
Trklerin yerleik yaama dzenine gemelerinde bu tr evlenmelerin, bu dnme
kadnlar'n etkileri, emekleri byktr. lkin yaama biimi, yeyip ime, ev dzeni
deimitir. (. Zeki Eybolu, a.g.e. sh: 140). Bu durum inan sertliklerini de
etkilemitir. Bu bireysel dzeyden toplumsal yaama dein uzanr.

Ancak, u hi unutulmamaldr, slam btn kurallar ile insanl, sonraki kltrleri,

az ya da ok u ya da bu ekilde etkilemitir, etkilemesi halen
srmektedir, srecektir de. Bu yadsnamaz. Ancak, slamn yaratt kltre Araplar
damgasn vurmulardr, bask ve yasaklar yoz, norban ilkellikleri Hz. Muhammed'e
karn dine, yaama sokmular, slamn iini karartmlardr. Aslnda slamn znde
aydnlk, sevgi, sayg yatar. Bunu gelitirmeyi sonrakiler istememiler, glendike,
bydke bu gzel kavramlar itmi, unutmulardr. Hem ieriye, hem darya ktlk,
bask samlardr. Reformist grlere deer vermemiler, bundan hep kamlar,
uygarlklarnn lm fermann bizzat kendileri yazmlardr.
uygarlklar, toplumlar

slamn gerek zndeki hogr ilkelerini bir kenara itmiler; "sen kendi dinine, ben
kendi dinime karrm" ilkesini hi altrmamlar, kelle vergisi alarak yaam gvencesi
salamayarak baka dinde olanlara yaam hakk tanmamlardr. Bu toplumda bir taraf
iin korku ortam yaratrken, dier tarafa keyfilik, otorite salam, ikinci kesimin daha
glenmesini, dierini eriterek yok etmesini salamtr. Alevi-Bektailik srekli bar
yanlsdr, srekli toplumla birlemek, kaynamak ister, ayrmc ve blc deildir,
toplumu kucaklama yanlsdr. Bu ezilmiliin sonucudur.

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ZERiNE

bu iki kesimin arasnda kalmtr. Yorumlara dayanan bir

yolunu seen bu tarikat skntl dnemler geirir. Ar
basklarla karlamas her an muhtemeldir. Kaygan bir ortam zerinde dayanacak resmi
bir otorite, g arar, iktidarlama istekleri duyar. Ama nce ayakta durmay renmeliydi,
renecekti. Her etkiye kaplarn ak tutuyordu. iirin sonsuz uurumlarna bin yl sonra
ses verecek dncelerini, tohumlarn ekiyordu. Alevilik - Bektailik, binlerce dnce
rmann oluturduu bir ummandr. Bu yol, slama ok geni adan bakyor, deien
yaam koullarna uygun yeni yorumlarla slam dinine sahip karak, soluk aldryordu.
Ancak egemen, dar grl resmi ideoloji bunlarn hibirisini ho karlamyor, AleviBektai inancn grmezden geliyor, yok sayyordu. Alevi-Bektai inanc ylmad, XIII.
y.y.da temelini kazd, harcn, kerpicini hazrlad, binasn k!olrmaya balad. Ama yktlar.
Brakmadlar. Dnceyken bodular. En azndan tanmadlar. O yine durmad. lkede
durum imdi de ayn. Onlara gre, Hac Bektai Veli "kutb-ul aktap" (kutuplarn kutbu)
olarak "mana aleminin sarraflar" olan ariflerin idi, bu gr, Mustafa Kemal'in
aydnlanma simgesi ile sarma dola olduu gn insanlkla zdeerek mutlu yarnlar
hazrlama grevini stlenecektir. slamn ar eriat yknden kurtulmasna yardmc
olacaktr. Bilim Tanr'nn yadsnmas deildir. Evrenin gizlerin zm olan bilim, insan
Tanr'ya gtren yollardan biridir, akln rndr, deneyin sonucudur. Anadolu'da akln
egemen klnmasnn tohumlar XIII. yy.da ekilmeye balanmtr. Bunun izlerine o
yzyln ozanlarnn, dnrlerinin yaptlarnda rastlamaktayz. Her aa damgasn
vuran byk insanlar vardr. Bunlardan biride Hac Bekta Velidir. Alevilik, politik bir
ayrlk olarak dodu. Hz. Ali'nin ilk halife olmas eitli oyunlarla Ebu Bekir ve mer
tarafndan engellenerek desise ile Ebu Bekir yaklak 5-10 kiinin oyuyla halife olunca
Haimiler bu duruma krldlar. Ama seste karmadlar. slam birlii bozulmasn
dncesine sk ballklar ailenin kar kmasn nleyen en nemli nedendir. Ama ok
yandan kmt artk. Bundan sonraki olaylar hep Ehl-i Beyt'in, zellikle Ali ile
ocuklarnn byk ounluu iin kanl felaketler hazrlad. Zaman hep onlarn aleyhlerine alt. Ummeyye oullarnn zellikle Mervan'n emrinde alan, bir ok hakszlklar,
adaletsizlikler yapan, keyfi davranp Muaviye'yi am Valisi, Amir bir As' Msr Valisi
yaparak barda taran, Kuran'n toplanmasnda karanlk noktalar brakan, ana kaynak
belgeleri yaktran Halife Osman'n ak taraf tutmas karsnda, kendisine isyan eden
Haricilerden 2500 kiinin evini kuatarak Osman' ldrmeleri olaynda Ali dmanlar
Ali'nin olaya kaytsz kaldn, Halife oluncada katilleri bulup cezalandrmadn ne
srerek, Ali'ye kar nce Hz. Muhammed'in son ei Aye, pehlivan olayndan bu yana kin
duyduu iin eitli bahaneler bularak isyan etti. Cemal vakas olarak bilinen bu olayda
binlerce mslman ld. Aye yenildi. Bu olaydan sonra am Valisi Muaviye Osman'n
kann ne srerek isyan etti. Sffnda yaplan savata Muaviye nce yenildi. Ardndan
Amir bin As'n nerisi ile mzraklarn bana Kur'an sayfalarn takarak Ali taraftarlarnn
saldrsn yavalatp nledi. Sava bitti. Muaviye hakem olay ile yeniklikten galip
duruma geldi. Bamszln ilan etti. Hz. Ali'yi namaz klarken bir harici camide zehirli
klla bandan yaralad. Hz. Ali gn sonra ehid oldu. Felaketler birbirini izledi:
Alevi -

Bektai topluluklar

31

slami gr oluturarak yaplanma

38

ALEVi VE BEKTA/ iRLER ANTOLOJiSi

Byk olu Hasan' Muaviye zehirletti. Kk olu Hseyin yaknlaryla birlikte

Kerbelada ehit edildiler. Masum paklar. ocuklar yezidin askerleri tarafndan hunharca
ehit edildi. Ayrlk derinleti, aclat ...
Ehlibeyt yanls "insanlar, olsa olsa eski kltrlerinden kalan ve yeni girdikleri dinin
esaslarna zt dmeyen unsurlar, slam'n boyas ile boyayarak yeni bir kalba dkm

ve tabir caizse,

onlar

da

Mslmanlatrma

yoluna

gitmilerdir

(Ethem Ruhi

Flah,

Trkiye'de Alevilik Bektailik, nsz s: IX).

Alevilik. Arapa'da "Ali'ye mensup", "Ali'ye ait" anlamlarna gelir. XIX. yy.da
ortaya atlm bir szcktr. Bata "ia" ile e anlaml olarak kullanlm ise de, bir ka
ortak noktalar dnda benzer ynleri kalmam, ba ve ilikileri tamamen kopmu.
birbirlerine yabanclamlardr. Alevilik. bir yaam tarzdr. ia, snnilikten daha ok
taassup yanlsdr. Daha ok eriata baldr. ilerici ve halk bir yn yoktur, ada bir
yn yoktur. Alevilik; ilerici, aydnlk, ada, bilime ak, demokratik nitelikleri bulunan
bir mezheptir. indeki farkllklar onun gzelliidir, zenginliidir.

HACI BEKTA VEL

1- YAAM YKS
Yaamna ilikin bilgilerin ok snrl olduu Hac Bekta Veli'nin doum ve lm
tarihleri konusunda da konunun uzmanlar arasnda gr ayrlklar mevcut. Tam bir
birlik yok. Zaten bu konuda yeterli belge-bilgi de yok.

ne srlyor ama kesin deil. (1245 - 1337)

yllar arasnda yaad da ne srlmekte. Aslnda bunlar nemli de deil. Ama
genellikle kabul edilen bilgilere gre, o gebe dervi gelenei iinde yetiti, soyaac ve
yaants zerine bavurulacak ilk yapt Velayetnamesidir. Hakkndaki tm sorulara n
yargl olmadan doyurucu ve kesin yantlar bulmak imdilik zor. Velayetname, 1481 1501 yllar arasnda derlenip toplanm, yazar 2. Beyazd dneminde yaam, ona
sunulmak zere 380 ciltlik Sleymannameyi yazm, seksen cildi beenilip geri kalan
yaklnca ksp ran'a kam, geni bilgisi ve orta derece ozanlk gc olan biridir Uzun
Firdevsi. Vilayetnamedeki ykleri kaleme almadan nce her halde dervilerden dinlemi
olabilir. Her sylence ve yknn altnda az ok bir gerek izi seziyor, ip ular var.
(1209 - 1271)

yllar arasnda yaad

Hac Bekta iin 2. Murad'n yaptrd trbeyi 2. Beyazd kurunla rtm.

Velayetname sylencelerle dolu, bu sylencelerin hepsinin gerek d olduunu
syleyemiyoruz, gereklerle dolu olduunu, onlardan klar verdiini biliyoruz. Ama
baka kayt ve belgelerle dorulanmasn bekliyoruz. Hnkar Hac Bekta Veli hakknda
koyu Alevi - Bektai dman olan Snni Akpaaolu'nun yazdklarnn da gerei tam
yanstmad belli. Hnkar kskand seziliyor. Ad Bekta bile tartma konusu. Evlendi
mi, evlenmedi mi, ocuu var m, yok mu sorular kesin yantlanamyor. Hatta mezhebi
bile tartmal, kimine gre snni, kimine gre heteredoks grl, Alevi Kalenderi,
Babai, Ahmet Yesevi'nin rencisi mi, Lokman Perendeden mi ders ald, onun manevi
dnyasn besleyen kaynaklar, iliki kurduu, grt dnce, eylem adamlar kimler
kesin olarak bilinmiyor. Kimine gre Babai ayaklanmasna katld da karanlkta. Baba
lyas ve Baba shak ile grt, onun ardl olduu da sisler iinde. Bence bunlar doru
bile deil. Yaptklar bile karanlkta. Kardei Mentein lm bile! Tarihi, aratrc bu
konularda belge, bilgi bulamyor. Bulunanlar yetersiz. Ama byklne sz yok.

Btn bu sorular bize, Hac Bekta Veli'nin heteredoks grleri nedeniyle resmi
ideoloji tarafndan benimsenmedii, unutturulmaya alld; kyya keye itildii
gereini akla getiriyor. Onun ada olan Mevlana Celaleddin Rumi ve evresindekiler
hakknda yeterli bilgiler belgelendii halde, krsal kesimin gzbebei olan Hac Bekta
glgelerde braklm, onun yanndakiler, ardllar, rencileri, izini srenler unutulmu,
karanla itilmi hep. Yedi evli bir epni kyne gelip yerlemesi de bunun tan.

40

ALEVi VE BEKTA/ RLERi ANTOLOJSi

Hac Bekta aslnda Horasanldr. Babasnn ad

Muhammed'dir,

babasnn unvan

brahim el - Sani'dir. Babas Seyyid'dir. Peygamber soyundandr. mam Musa Kazmdan

Hazreti Ali'ye dein uzanan bir soy

kt vardr. Anasnn ad

Hatem'dir. Evliliklerinin
yirmibeinci ylnda "Bekta" doar. renimini Lokman Perendeden alr. Lokman
Perende Hoca Ahmet Yesevi'nin rencisidir, belki rencisinin rencisi, bu da
karanlkta: Lokman Perende Hac'da iken, Bekta ona "hii" gtrd iin "Hac" olur.
Bir ok kerametler, olaanstlkler gsterir. Hocasnn izni ile Anadoluya (Rum) gelir,
gelirken Hacca gider, Necefe urar, oralarda yl geirir. eitli yerlerde ile (erbain)
kardktan sonra dolayl biimde Rum'a gelir. Manevi gelii gereklerle dolu.
Anadoluya yerleince (Abdalan - Rum) ile zellikle Taptuk Emre, brahim Hac.
Nurettin Hoca, Sar Saltuk, Seyyid Mahmudi Hayrani, Ahi Evran, Molla Saadettin (Said
Emre) gibi bir ok erenlerle, bilginlerle grr, onlarla eitli olaylar olur, hepsine
stnlk salar. Sulucakarahye (Hac Bekta) yerleince Kutlu Melek ile evlenir,
Kadnck Ana'y kz edinir, evlenme ii de karanlkta. Hac Bekta bilinli biimde
rgtlenmeye dncelerini sistemletirmeye, grlerini yayacak halifeler yetitirmeye,
onlara nasipler vermeye, eitli yerlere gndermeye balar. Halife says 360'dr. En
nemlileri ve bilinenler Cemal Seyyid, Sar smail, Koluak Hacm Sultan, Baba Resul,
Pir Ehi Sultan, Recep Seydi, Sultan Bahaeddin, Yahya Paa, Barak Baba, Ali Baba, San
Kad, Atlas P Sultan, Dst - Huda, Hzr Samit'tir. lmeden San smail'i arr
vasiyet eder. Trbesini kaplca miman Yanko Madyan yapar. II. Beyazid trbeyi ziyaret
eder. Hakka yrrken yerine kimi brakt da belirsiz.
Biz Hazreti Pirin yaam hakkndaki tartmalara girmek istemiyoruz. Bizim i_in
nemli olan onun yaratt kltr atmosferinin l)alen yaamas, srp gitmesinde itici g
kayna olmas, dncelerinin gzellii, dirilii, ekicilii, barcl oluu sevecenliidir.
Dnce kayna

ok, bir deil, be deil ok, geldii gezdii yerlerin kltrlerini,

tasavvuf retisi birikimlerini, slam, Hristiyan, Yahudiyi grleriyle birbirine
yaknlatrmaya, herkesi kucaklamaya alm. Buna yetecek gc, ok ynll
kendinde bulmu bir byk ulu kii. Kadna toplum ve insanlktaki yerini vermi,
yobazla kar km gl bir dnr. Halikarnas Balks, Sabahattin Eybolu, Azra
Erhat, smet Zeki Eybolu gibi aratrmac - denemeci yazarlar Hac Bekta Veli
dncesini besleyen kaynaklarn banda Anadolunun eski kltr ile gelenek ve
greneklerinin geldiini, slami ve Dou kaynaklarnn onun zerindeki etkisinin daha az
olduunu vurgularlar. Fuat Kprl, Hilmi Ziya lken, Mehmet Ersz, A. Yaar Ocak,
Ethem Ruhi Flal, C. Ulusoy gibi aratrmaclar ise, Trk - slam inan ve dncesinin,
dou tasavvufunun zellikle Hoca Ahmet Yesevi'nin ve slam ncesi Trk motiflerinin
onun zerinde byk etki yaptklarn belirtmektedirler. kinci gruba girmesi mmkn
olan Bedri Noyan ise bu konuda syle yazmaktadr:
"Hac Bekta
baarm

Veli Trk kozmogonisi ile slam inan ve erkann birletirmeyi

bir Din Trks'dr. Toprak Ana - Gk Ata inancn bir evin esas kiileri

HACI BEKTA VELi

41

yerine koyarak aile'yi kutsal hale getirmitir. Bunun yannda Ulusal inan nsani Beeri bir kural haline getirmekte onun balca istei olmutur. Yaptnda bunu yle dile
getirmitir:

kinci yol hakikattir budur hem, Ki hi bir millete bakm~yasan kem.

"Kamusun bir nazarda gzleyesn, yolunu gzleyerek izleyesn

Bir baka aratrmac yazarmz Nezihe Araz : "Menkbelerin Hac Bekta Veli'nin
eline verip Orta Asya'dan Anadolu'ya getirdii "Ak su" elbette elbette bir hakikat ifade
ediyordu. Demek ki O, Orta Asya Trklnn zn,. ruhunu, hayat usaresini Anadolu
Trklne nakletmek, orada dllenip bereketlendirme:kle vazifeli idi. Trk - slam
izdivacnn harika ocuu Trk Osmanl (Otmanl) devleti iin Pirler himmetiyle bylece
geliip byyecekti " demektedir 9.
Krk

Budak amdan, insanlar ayni sevgi nda birlik ve beraberlie ar

simgesidir. Da'va, Trke sevgiden balayan ama sonunda evrensel sevgiye ulaan
(insanlk Da'vas)) idi. Trk'e, Trk diline, Trk'n yceliine ball ve sevgisi vard.
Bundan kk alan sevgisi Hmanizma'nn en gzeli olarak dnyann tm insanlarna kucak
amt. Onun ruhsal yaps byk bir dzen iindeydi. Dnyann bu gnn o zamandan
tasarlayan bir gereklik iinde daima sade ve apak gerein ve dorunun yannda
olmutu. Vilayet - namedeki Lejand havas iinde gsterilen olaylarn ou bir gerein
Halk ruhunda simgelenmi grnm biimleridir.
2-ESERLER

Genel Olarak
Hac Bekta

Veli, Anadoludaki en yaygn tarikatlardan birinin esin kayna.olmutur.

Vilayetname - i Hac Bekta Veli olarak tannan menakbnamede anlatlan yaam yks
bir ok olaanst olayla rlmtr. Bunlardan ilk gze arpan, ama tarihsel gereklere
uymayanlar, Hac Bekta Veli'nin nl mutasavvf Ahmet Yesevi ve Osmanl beyi Orhan
Gazi'yle grmesi ve Yenieri Oca'nn kuruluunda ocak iin dua etmesidir. Baz
kaynaklar onu eriata uyan bir mutasavvf olarak anarken, bazlar da eriata aykr
davranlarda bulunduunu, san, byn ve trnaklarn kesmediini anlatmaktadr.
Hac Bekta'n 13. yzylda yaygn olan ii - Batni zellikler tayan Trkmen
inanlarnn bir temsilcisi olduu kesindir. Hac Bekta'n, Bektailie esin kayna olan
Makalat (1871; yeni harflerle, 1954) adl kitabndan baka Kitab'I Fevaid, Fatiha Suresi
Tesfiri, athiye, Malakat - i Gaybibe ve Kelimat - Ayniye, Ussl Hakka gibi yaptlar
varsa da, bunlar onun yazd kesinlik kazanmamtr. o
8 Alevilik Bektailik Nedir sh: 28.
9 Anadolu Evliyalar, s: 256.
o Anabritannica c: 3, s: 535.

ALEV/ VE BEKTA/ //RLERI ANTOWJ/SI

42

a)MAKALAT
Hnkar Hac Bekta Veli'nin en tannm yapt Malakat'dr. Arapa yazld
sylenir. Trke evirileri bir ka defa baslmtr. Yeni olarak Ankara, Emek Basm ve
Yaymevinde, 1954 ve 1958 de (Makalat - Hac Bekta Veli) adyla (Sefer Aytekin)
tarafndan baslmtr. Ondrt sayfalk giri blm dnda asl kitap seksen sayfa
kadardr.

Bu eser insanlar drt blkte inceler: Abidler, Zahidler, Ma'rifet ss olanlar,

Muhibbler. Drt Kap - Krk makam hakknda bilgiler verir. Tevhidi, insann evrendeki
deerini anlatr. Arapa metin ortada yoktur. Said Emre bunu Trkeye evirmitir.
Hatibolu, halkn daha ok faydalanmas iin Makaalat Said mre'nin metninden manzum
olarak Trkeye evirmitir. Bunun Bahr - l Hakaayk ad ile tpk basmn stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi yaynlamtr.
Makaalat'n manzum Trke bir yazma nshas Rahmetli Prof. Hilmi Ziya lken de
varm. Bu nsha stanbulun ngilizler tarafndan igalinde el konulan evrak ve kitaplar
arasnda

Londraya gnderilmi. Bunun bir baka nshas da Konya Koyunolu Mzesi

sahibi zzet Koyunolu tarafndan Bedri Noyan'a verilmi. Arapa eksik bir metnini
nceleri Hilmi Ziya lken ile alm ve o zamanlar merhum Necati Lugal beyin asistan
olan Prof. Esad Coan bey bulmu ve bilimsel olarak karlatrmal eklini Makalat
olarak yaynlamtr (1983). Makalat'n en eksiksiz olan budur.
b)ATHYYE
ki sahife kadar bir athiyyedir. z Trke oluu, ann dil zelliklerini gstermesi
bakmndan deerlidir.

Barak Baba athiyyesine ok benzeyen bu paray, Enveri'nin

(Tuhfe - ts - Salikin) ad ile Trke olarak aklad bilinir. Trk Ansiklopedisinde, Hac
Bekta Maddesinde bu athiyyeden sz edilir. Abdlbaki Glpnarl kendisinde bir
nshasnn olduundan kitaplarnda sz eder. Ancak bu yapt da bulunamamtr.

c) FEV ADNAME (Kitab - l Fevaid)

Bu kitaptan Baha Said bey eski Trk Yurdu dergilerinde

yaynlanan yazlarnda

szetmitir. (Bknz. N. Birdoan, ttihat Terakkinin Alevilik Bektailik Aratrmas

s. 84-122).
Fuad Kprl de yine Trk Yurdu (C: 2., s: 8) dergisinde bu eserden sz eder ve bu
kesinlikle Hac Bekta Veli'ye aid olduu hakknda kuku bulunmadn syler.
Trk harfleriyle yazl iki yayn var. Trk Ansiklopedisinde (Bekta Maddesinde) bundan
sz edilir. Bu kitabn, Hac Bekta Veli'nin eitli konularda sylediklerini devrilerin not
etmelerinden meydana geldii, onun ve baka kiilerin szlerinden toplanm olduu
eklinde sylentiler de var.
yaptn

Bir de bu kitabn, Hac Bekta Veli ile Ahmed Yesevi'nin konumalarndan olutuu,
bazlarnda ise tasavvuf szlerinden meydana gelmi bir yapt olduu yazlmtr. Bu kitap
nce . . rumuzlu bir kii tarafndan (1959); daha sonra deerli aratrmac Mehmet
Yaman tarafndan ( 1994) ylnda yeni harflerle Trke yaynlanmtr.

HAC/ BEKTA VEJJ

43

d) MAKAALAT 1 GAYBYYE VE KELMAT 1 A YNYYE

Bu eserinden de yine Trk Ansiklopedisinde bahsediliyor. Elde baka bilgiler yok.
e) HURDE NAME
Bedri Noyan'n yazdna gre "Girit Kandiye Horasanl Ali Baba Dergahna bal
bir zat tarafndan yazlm "Erkan" adl bir yazmada "Elhak Bekta Veli Hurdenamesinde
buyurur ki..." diye bir cmle geiyor. Gzel ve okunakl yaz ile yazlm olan yazmada
isim harekeli nesih ile yazlmtr. Merhum Ali Naci Baykal Dedebaba da bu isimde bir
eserinden szetmiti." (Bedri Noyan, Bektailik Alevilik Nedir? S: 29)
f) FATHA TASFR (erhi Besmele)

Baha Said Bey (Trk Yurdu, say: 27, s: 315) deki yazsnda Manisa Valide Cami"i
1315 ylnda (Dervi Ali - yyl - Mevlev - yyl - Bektai) eliyle ve nk'a ile
yazl bir defterden sz ediyor. Bu yazma Tirede Hac Necip Paa kitaplnda bulunan ve
Hazret - i Pir Hac Bekta Veli eseri olan bu kitaplk, bir zaman, bir yangn da geirmitir.
Hazret - i Pirin bu yaptndan Baha Said Bey, Balm Sultan konusunda da bir mnasebetle
kitaplnda

bahsetmitir.

Fuad Kprl de (Trk Yurdu, Mays 1341, No: 8 s: 139) daki yazsnda Baha Said
Beyin bu yaynndan bahsetmitir.
Bu kitap gazeteci yazar Rt
olarak yaynlamtr.

arda tarafndan

(1988) ylnda Trke ve tpk basm

g) SS L - DAKKA

Yine Bedri Noyan, ad geen eserinde: "Merhum Ali Naci Dedebaba)a "Trk
tasavvufunu incelerken Hac Bekta Veli ile Mevlana'y birarada incelemek gerektiini
yazdn bir mektubuna yazm olduklar 17.1.1937 tarihli yazlarnda byle bir
eserinden bahsettiler. Ayrca Hz. Mevlana'ya ilikin bir pasaj yazmlard. Mektubun
konumuza dokunan parasn buraya alyorum:

(... Hac Bekta Veli Hazretleri "ss - l - Hakika'snda Mevlana Hazretlerinden

bahsederken: "Erenlerde, Pirlerde ayrlk olur mu hi? Gneten kopan nur saar. Byk
de bir kk te... Hepsi gneten kopmu, hepsi de birleince ayni nur olmu. ite
Vahdet'e eri. Erenlerde byklk, kklk olmazm. nki Allah'a kar. nki her
evliyann kalbinde Allah yatar". te Hazret - i Hnkarn stadmz te'yid buyuran ok
kymetli nutuklarndan bir para) demektedir (sh: 30)
h ) BR BLNMEZ ESER M?
Rahmetli Bedri Noyan "Bektailik Alevilik Nedir?" simli yaptnda: "A. Rfk
(Bektai Srr C: 4.) de Ahmed Usameddin - el Hseyni'nin mektubunda "Beikta'ta
Neccar Zade dergah - kadim bir kitab olup Bekta Veli'nin eseri olduu Kethuda Zade

ALEV/ VE BEKTA/ JiRLERI ANTOWJ/S/

44

Faz

- i ehir Kadasker Tevhid Efendinin beyan ve ehadetleri ile sabittir. Bu halde

Veli kaalen ve kalemen ve halen (sz, kalem ve hal sahibi olarak) bir ekme! Pir - i
rfien - zamirdir... " diye yazdn kaydeder (s: 32)
Bekta

Bu
nshas

aan

ad

geen eser acaba bilmediimiz bir eser mi? Yoksa

m? Burada kitabn ad gemedii iin, bilemiyoruz.

Makaalat'n

bir yazma

Onun en byk eseri Trk dilini, Trk milliyetini yceltmesi, btn insanlara kucak
Hmanizmasdr" denilmektedir (sh: 31)
3 - FELSEFES

Alevi - Bektai kltr, Anadolu kltr bahesinin yeryznde benzeri bulunmayan

gl, o bin bir eit kltr mozayiinin birletirici, btnleyici, barc esidir.
Bu kltr iin de slamlnda, Hristiyanlnda, Museviliinde, Budizmin de, hatta
dinsizliinde emsiyesi altnda yayan tm insanlar ve insanlk u temel arta
inanmaktr:

"Eline, diline, beline (ana,

iine, eine)

sahip ol."

Bunlar oldu mu, yeryznde yaplamayacak bir ey kalmaz. Bunlar oldu mu, kavga
olmaz, krgnlk olmaz, yetmiiki millet karde olur. Bar gvercini takla urur.
nsan btn varlklarn stndedir. Allah' ne kadar seversen kulu da o kadar sev.

nk "insan gerek kbledir, insan kutsaldr, insan Tanr'nn kudret eliyle kaleme ald
kitaptr. Hikmet ile bina ettii kitaptr" "Yaratlan, yaratandan tr sever".
te bunlar ve bunlara benzer iyilik, drstlk, yardm severlik, doruluk zerine
kurulmu evrensel nitelikteki dnceler, ilkeler zerine bina edilmi olan Bektai - Alevi
kltrnn temel esi, olutuu umman, kaynak, batac Hac Bektai Veli'nin gr,
inan ve dncelerinden esinlenmi, onda yuvalanm, ondan beslenmi, onda
bymtr. Bu kltrn ana kayna o'dur. Seremesi O'dur.

yleyse kimdir, Hac Bekta Veli? nsan denen varln deerini, evrendeki yerini,
nemini, anlam ve etkisini, gelimenin yaratcln, erdemin yaamda ncln,
evrimin olgunlatrcln, iyinin - gzelin - dorunun ynlendirici erkini konu edinen
dizgeler iinde bir felsefe bir dnya yaratan, geleneksel baskc, ar kalntlarn
dondurucu ve uyuturucu ortamnda bile yaam yeerten, tadn kartan, insanlarn
boynuna taklm, ynlendirici, bilinsizletirici yoz balla oksuz - klsz - gl ve sz
ile saz ile kar kan yzyllardr ylmayan, gcnden de hi bir ey yitirmeyen, kendim
gnenmi sayan, "her dem yeni doan", yeniliin gelitirici bysnde, diriltici scakl
iinde tomurcuk gller gibi patr, patr alan bir kltrn yaratcs, nderi, Hac
Bekta Veli ...
Yeniyi bulmann, eskiyi yerli yerine koymann tadna varm, ardndan gelenleri
zaman ve mekan tanmadan dnmeye, sevmeye, aramaya, incelemeye, arm, zora

HAC/ BEKIA VEJJ

45

baskya, ktle

iyilikle, gler yzle, sevgiyle, ho gryle, enginlikle ama riyasz, ama

beklemeden, onurla, dnsz kar durmu pratik bir yaam biin.ini yourup yapan
usta Hac Bekta Veli ....

kar

Gereklerden sylencelere, dncelerden duygulara, sevgi_lerden umutlara, dlere,

zaman ve mekan tanmadan fakirin, zenginin, kadnn erkein, gencin kocann yreini
sevgi scakl ile dolduran, yol gsteren, karanln, katln,,yobazln, belirsizliin
karsna dikilen, ayan hamura basarcasna Anadolu toprana, kltrne basan,
gemiten getirdiklerini imdiyle kaynatrarak geleceklere seller gibi aktp yollayan.
Anadolu uygarlklarn itmeyen, onlara sahip kan, gemiinden elini ayan ekmeyen,
gnl ve kltr adam Hac Bekta Veli ..
Krsal

kesimlerde yaayanlara seslenen, haklnn, yoksulun, bilmezin, safn, temizin

yanna adrn aan, onlarn yardmlarna koan, yumuak, iyilik dolu, gani gnll,
cmert, ktle, karanla aydnlkla, hogryle uzanan, sava barla durduran Hac
Bekta Veli ...
dncelerinden yaptklarndan, yaadklarndan esinlenenlerin, dnrlerin,
yrek pnarlarna eilince onu grrz, dimdik ayaktadr. Dinleyelim "Er ol
erlerle yaa, erenlere, iyilere kar, onlarla gr, konu sevi; ara - bul, kendine gel,
kendini bil, kendinden bakalarn kendinde gr, dilin kemii yok yok ama eline, diline,
beline , iine, eine, ana sahip ol. Sk tut. Hakszla baeenler, susanlar, korkaklar
bizden deildir, simgemiz arslandr. Yine kimseye kin - buuz tutmayz, yan bakmayz
de. Bizde herkes zgrdr, isteyen giyinik, isteyen plak gezer, ayp rteriz, grmeyiz, sr
saklarz, kimsenin aybn grmeyiz, an yzne vurmayz, gayrmz yoktur bizim, biz
doldurur biz ieriz, gnahla sevabmz i iedir, iman kfr kfr iman eyledik yzlen
derimizi srtmzda tarz, Mansur darnda, yere bastmzn gnah olduunu
bilenlerdeniz, bir zm krka blenlerdeniz de.

Onun

ozanlarn

Adem manaya derler sadece el ayak ba; suret ile ka deiliz de, dar yerlere, kuru
izgilere smayz, evrenleri kucaklayan karncayz, ummanz, zaman - mekan bilmeyiz,
zaman biziz, uzam biziz, biz vaktin oluyuz, vaktin babasyz, ikisini bir ederiz, bu gn
var eder dnz, ak iinde eriyeniz, zahiri batna balayan kpryz, iki yaprak arasnda
dili olmayan kitab konuturanz, okunacak en byk kitap biziz, biz insanz, enelhakz,
gelecei kuranz, yoku var, var yok edeniz, imdi yayanz, gemi olmayan gemiiz,
dnmlerin yolcusuyuz, "cemsizfark irk.farksz cem mna.fiktr" deyip hak'la halk bir
bilenlerdeniz, dem bu demdir, dem bu demdir diyenlerdeniz, gnahn gnah, suun su
saylmad yerlere varanlardanz. Ev'i yapan tanrz, ikilii bir kenara koyduk bir olduk,
iki alemin bir olduunu grenlerdeniz. Biz yrrken d grrz, dleri hayra yorarz,
her mahluka kardaz, her dili anlarz, kendi resmimizi kendimiz yaparz, zorla gzellik
olmaz bakaya bakayla varnz, ak zgrln kurucu esidir, Allah' Eyvallah' biliriz,
melanet hrkasn enimize taktk, ar namus iesini taa alanlardanz. Yoksulluk
kapsnda var oluruz, var varann sr srenindir. Hi bir yere destursuz girmeyiz de, artk
ballar balnJ bulduk varmz, dnyamz yama olsun. Byk yeninin peindeyiz, eteini

46

ALEV/ VE BEKTA/ J/RLERI ANTOLOJiSi

tutmuuz

koyvermeyiz, zenginliklere varlklara kle - kul olmadk olmayz da. Tanrdan

stn yok, onu sever ona inanrz, drt kapdan bir yel gibi uup gittik hiliimizi
Tanrnn gcyle rtenlerdeniz, birbirimizin ykn tarz gocunmayz, umutla doduk
umutla yayoruz, salt gerek olarak, merhameti fkesinden stn olana sndk. O bizim
iin her eyi yaratt biz onun iin her eyi terk edenlerdeniz, dalarn, talarn
yklenemedii emaneti srtlananlardanz. Savamz hep kendimizledir. Kimseyi dman
bilmeyiz, kafamzda olanlar brakan, ellerimizde olanlar verenlerdeniz, yrei huzur ve
karar bulanlardanz. Allah'mz en stn tasarlayanlardanz, onun gzelliinden en kk
sadakay dilenenlerdeniz. O bize ahdamanmzdan daha yakndr, saf ve basitiz, umup
bekliyoruz, "Ya Rab beni benden al, seni bana ver, sen kal" diyenlerden olduk. Tann'nn
yzn grmek iin kendimizi brakmaya hazrz, bin yl bir vakitte duranlardanz. Tanr
gnlmzde kendisinden bakasn gremez, cbbemizin iinde O'ndan baka kimse yok
"Hak beni yaratt ki kendisini bileyim, bende O'nu bilgimde var kldm" diyenlerdeniz,
kavurga tanesi gibi srayp duruyoruz, kendi bamza braklmz. Diyen Hac Bekta
Veli felsefesine merhaba huuu diyenlerin dnyasn yaratp oluturan Hac Bekta Veli.
ONUN IIK FELSEFES
Alevi - Bektai - Batni - Kalenderi - Haydari - Tahtac - Rafzi - Hurufi - Tapduklu - Hseyni - eyh Bedreddnl - Kzlba - Harbendelu - ia - ii zmrelerini
temsilen kullanlan isimlerden biri de Iktr. Bu felsefe kurallar yukarda deneme
biiminde sunulmutur.
Barakl

"Ik" szc tasavvufi bir terim olarak ilk kez Hac Bekta Veli. tarafndan 1'
dnyas aydnlk

veli" anlamna kullanlmtr~ Bu konuda Kaygusuz Abdal "Gaybi"

sohbetnamesinde (Sleymaniye Hac Mahmud, ktb. nr: 3137 v. 34 / a) yle der:

"Ve dahi k tabiren evvel Hac Bekta - Veli. vaz'eylemi. Hakikatten haberdar
olmayanlar zulmetde ve znden agah olanlar nur - Hakk'la aydnlkda ve klk'da
olmak mnasebetiyle" Grlyor ki k szc bu zmrelerin hepsine belli bir dnemde
verilen ortak isimdir. Bu felsefenin bir zetini yukarda vermeye altk, iirlerden oluan
somut belgelerini de bundan sonra sunmaya alacaz. nce bir gnl eri olan byk
tasavvufcu ahabettin Suhreverdi'nin k kuramna yle bir gz atalm ...
ahabettin Suhreverdi nsann kendi sezgisiyle aydnlanacan yle ileri

sryordu:
"Iklarn Allah'tr. Allah'n

insanlara doru szldke younlam ve

yani duygularla alglanabilir olmutur: Sezgisel yntemle (lklkla)
a yaklatka, aydnlk artar; her basaman aydnl bir yukardaki basaman
na kavuturur: Bylelikle klar nn her anlamdaki byk aydnlna
varlabilir. "

ztleklemitir;

te byle diyordu Iklk Felsefesi'nin kurucusu nl mutasavvf.

HACI BEKTA VEil

41

ran'n Zerdtlnde, Msr'n Hermesiliinde ve Yunan'n Platonculuunda

kla yakn grler vardr: Ama; Dnyann lluminizm olarak tanmlad felsefenin
kurucusu ahabettin Suhreverdi idi ( 1158- 1 19 l ). Onun dncesini gelecek alarda;
Fransz dnr Descartes: Tanr tarafndan insana verilen _bilme gc ve Alman
dnr Schopenhauer: bireysel sezgi olarak ifade edecekti.

Yeni fikirlerden korkulur her ada durumunun deimesini istemeyen hkmdarlar

da cahilleri lema kabul ederler, onlara sarlrlar.
ahabettin Suhreverdi'nin felsefesinden Kuds'n lentas rkt. "Akidesi
bozuktur" dediler, idamna fetva verdiler. Selahattin Eyyuhi de 38 yandaki ahabettin
Suhreverdi' yi katlettirdi.

Sonra; Iklk dncesini bni Tufeyl anlatmaya devam etti. Bugn btn dnyada
biliniyor. Dnce; idam sehpasnda ldrlemiyor. Hz. Pirin sonsuza uzanmaya a
lrken "Bizans bakenti iin Anadolu halk smrlecek bir hazineden baka bir ey
deildi 11 Babinger, kesinlikle Seluklu hkmdarlarnn, sapkn ve Alevi olduklarn syleyecek kadar ileri gitti.. Fuad Kprl bu gr reddederken benzer trde etkenlerin rol
aldn, Ali ve oniki imam hayranlnn onlarda bulunduunu, tekkeleri olan ve dervi
odalar zengin birekilde denen eyhlere byk sayg duyulduunu kabul eder 12. Demek
ki, dinsel etkinin karlkl srp gittii kk Asya'da dmanlklar, savalar youn bi imde srp gidiyordu, bitmeyen bir deprem yaanyordu. Trkmen bundan en ok ma
dur oland, ezilendi, srlendi. Ama en ok ayakta duranlar da yine onlard. Trkmen
szc 1073 gibi erken bir zamanda "Trk gibi olanlar" eklinde yorumlanyordu 13 ..
Seluk ordularnn byk bir ksmn oluturan Trkmen kabileleri, Kk Asya'y son
yurt edinmek iin babalar nderliinde dalga dalga gelip yerleiyorlard. Bunlardan biri
de, kk bir Trkmen oyma olan Bektalu boyu idi. Hac Bekta'n boyu bu boydu.
Abdal Musa Sultan, Hacm Sultan da bu boy iinde yetien, Hnkar Hac Bekta Veli'nin
yaknlar olarak tarih sahnesine kacak olan nl kiilerdi. Garip giysiler giyiyorlar, mucizevi gleri zerine ykler yayyorlar, dinsel adanmlar olarak yayorlard. Bu dervi
lerin byk ounluu, ar bir Alevi teolojisine ynelik yani Kalenderiye mezhebine
mensup insanlard. Bunlar Hac Bekta'n soyunu Hazreti Muhammed'e gtryorlard.
Onlara gre, soy aac, yleydi:
- Hz. Muhammed
- Hz. Fatma, Ali'nin ei
- mam Hseyin
11 John K. Birge, Bektailik Tarihi s. 31.
12 Edebiyat Mecmuas No: 3 s. 191, No: 2, s. 292-293.
l3 Divan- Lflgat- Trle llI, s. 307.

48

ALEVi VE BEKTA/ ilRLERi ANTOWJiS/

- mam Zeynel Abidin

- mam Muhammed Bakr
- mam Cafer'Us Sadk
- mam Musa Kazm
- Seyid brahim El Mucap
- Seyid Musa Sani
- Seyid Sultan brahim Sani
- Hnkar Hac Bekta Veli4

14 J.K.

Birge a.g.y. s. 38.

HACI BEKTA VELi

49

ESERLERNDEN RNEKLER
A ) 1 RLER
Dostumuzla beraber yaralanr kanarz
Her nefesde ak ile yaradan' anarz
Erenler meydanna vahdet ile gir de gr
Krk budakl amdanda, krkmz bir yanarz

***
Malm,

mlkm, servetim, hepsi evde kald

akrabam, getiim yolda kald
Dostlarmdan birisi, benden hi ayrlmad
Allah iin yaptm iyilikler bende kald 15
Olum, kzm,

***
lim, ifan mrittir karanlklar koar
nsanlar cehalet, gaflet bunaltp boar
Gnllerde parlayan, o saadet gnei
ark ile garp'den deil, gerek inantan doar...

***
Eer hakka talipsen, her an ona doru ak
Kainat kitabna, ifan gz ile bak
Yolumuzun esas, almaya baldr

***

15 Yine Hnkar Hac Bektai Veli'ye ait olduu ne srlen:

mlk.Um, servetim hepsi evde kald,

dostum, akrabam (ahbabm) getigim yolda kald,
Dostlarmdan birisi benden hi ayrlmad,
inanarak yaptgm iyilik(ler) bende kald,
Koutunun da Hz. Pir'e ait olmad, Makalat' Araplardan Trke'ye eviren gsz bir ozana ait.
"Malm,

Eim,

olabilecei,
Birdoan

bu dncelerin salt bir at olduu, kuru

a. g. e. s: 91).

bulunduu ayn aratnnac tarafndan

ne srlmtr (N.

50

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

AyaAa kalkacaksan, bari hizmet iin kalk

Adem'de deAil mi sohbet mesani
Adem'de deAil mi ayet- el krsi
Sen seni bilirsen yzn Hda'dr
Bilmez isen, hak senden cdadr

***
Seninle imitik vahdet arab 16

2 - HACI BEKTA VEL'YE AT OLMASI MUHTEMEL RLER

-1Haktan emrolundu geldim cihana
Gzm atm mail oldum uyurca. (ol burca)
Kamil oldum, hak kelamn okudum,
Elif kaddim, dal yazld uyurca (ol burca)

***
Konaktan bezirgan kagrnce
Ne gndzm gndz, ne gecem gece.
Bir bur vardr cmle burlardan yce,
Muhammed mirac'a kar uyurca (ol burca)

***
Alnmza yazlptr yazlar,

Mrid olan mridini arzular,

Yeryznde yer kalmad gaziler
Ar yznden bir yol gider uyurca (ol burca)

***
Gkte uan Cebrail'dir biridir,
Bir gl vardr Muhammed'in nurudur, (teridir)
Bir kapusu ah - Merdan Ali'dir,
Elvan elvan nurlar yaar uyurca (ol burca)

***
Hac Bekta Veli arayp bulmuam,
Erenler deminden bir pay almam,
Bir hakikat deryasna dalmam
Her gnlden bir yol gider uyurca. (ol burca) 1

16 Hac Bekta Veli'ye atfedilen Arapa bir iirden Bkz. J.K. Birge a.g.e. sh: 130.
1 N. Birdoan bu iirin 16. yzylda yaam Azeri airi Kurbani'ye ait olduunu ileri srerek rnekleme
yapmakta ve iirin dili ile "uyarca uyann anlamszln da vurgulamaktadr. (Nejat Birdoan, Anadolunun
Gizli Ktlltftril Alevilik s: 90 91) Burada Kurbani'nin deiik bir iirini vermektedir. Acaba Kurbani, Hnkir

HAC/ BEl\l'A VEL

51

-ilErkek dii sorulmaz muhabbetin dilinde

Hakk'n yaratt her ey yerli yerinde
Bizim nazarmzda kadn erkek fark yok
Noksanlk, eksiklik senin grlerinde (gnlde)

***
Sevgi muhabbeti kaynar yanan ocamda
Blbller evkle gelir, gl aar bamzda
Hrslar, kinler yok olur akla meydanmzda
Arslanlar, ceylanlar dosttur kucamzda

***
Dostumuzla beraber yanar kanarz
Her nefeste ak ile yaradan anarz
Erenler meydanna vahdet ile gir de gr
Krk budakl amdanda krkmz bir yanarz
-IIIDervilik, hrkada, ta'da deildir
Hararet nardadr, sa'ta deildir
Her ne arar isen insanda ara
Kudste, Mekke'de, Hac'da deildir

***
Sakn bir kimsenin, gnln ykma
Gerek erenlerin, sznden kma
Eer insan isen lmezsin korkma
A kurt yemez uc'da deildir 18

Hac Bekta'n iirinin etkisinde benzer iiri yazm olamaz m, bu dnlemez mi? Aynca iirde kullanlan dil
elbette 13. yzyln Anadolu Trkesi deil, ama bu tr iirlerin zamanla uyarlamalara, deitirmelere urad
herkes tarafndan bilinen ve kabul edilen bir olgu ve gerek ..
18 "Hararet nardadr sata deildir" dizesiyle balayan iirinde Kaygusuz Abdal'a ait olduu bir ok
aratrmac tarafndan ne srlmektedir.
Kaygusuz Abdal'a ail iir:
"Dervilik hrkada tacda deildir
folk od'dadr sacda deildir
Hakk ister isen iidemde ara
lrak'da Mekke'de, Hac'da deildir.
Kald ki, Kaygusuz Abdal'n, Hac Bekta'n Makalat'nn etkisi altnda btn dzyaz ve iirlerini yazd
hemen gze arpan bir gerektir. Bu iirde byle bir etki ile yazlm veya alnm olamaz m? Hac Bekta'n hi
iir yazmad grne katlmyoruz. iirleri okuyucunun taktirlerine brakyoruz. nk benzeri durumlar
yaznmzda qok grlen bir durumdur.

ALEV VE BEKTA iRLER ANTOWJiS

52

B)METNLER

1 - ( MAKALAT'TAN SEMELER)
- "Vay ona ki, iinde kibir ve buuz ve buhulluk (cimrilik) ve tamah ve fke ve
gaybet ve kahkaha ve maskaralk, bunlardan maada nice drt eytan fiili ola; dardan su
ile yunup arnr m? yle bilesin kim arnmaz. Ve bu dediimiz nesnenin biri bir kiide
olsa, onun cmle taat ve ibadeti ve ameli cmlesi bouna olur. Vay ona ki, sekiz drts
dahi bir kiide olursa hali nice ola. Pes ol kimse mutlak eytan olur. Zira eytann
eytanl bu sekiz drt nesnededir."
hatadr.

"Amma, her kii kim iman ten zredir derse

Pes yle bilmek gerek kim, iman akl zredir."

hatadr. Eer

can zredir derse

- " ... Amma bizim szmz budurkim, rahman asl kangidir, eytan asl kangidir.
Bunu bilmek gerek. Pes imdi bilmek gerekkim, rahman asl imandr. eytan asl
gmandr. Velakin imana gman katmak dvardr (zor). Zirakim, iman akl zeredir.
Akl sultandr, ve ten iinde naibdir. Pes, sultan gitse naib (vekil) nite dura. Mesela iman
bir hazinedir. blis urudur. Akl hazinedardr. Hazinedar gitti, uru hazineyi nitti."
- "Ve dahi bir kavilde iman koyundur, akl
koyunu nitti."

obandr,

iblis kurttur. oban gitti, kurt

- "Dahi bir kavilde iman sttr, akl bekidir, iblis ittir. dahi bir evde bir
yerdedir. Beki evden gitti. St bekisiz kald, it st nitti."
- " Ve hem dnyada alimler var. Kimi fkh, feraiz ilmin, kimi tefsir ilmin, kimi
nahv ilmin, kimi hakikat hikmet ilmin bilr. Kimi beyan bilr, kimi hendese bilr."
- "Ve hem dnyada bai var. Pes nefes baidir, nefese dilein vermek dokutur.
Dnyada cuhud var, tersa var. Hilaf etmek var. Pes, gnaha muti olmak cuhudlara benzer.
er'e boyun vermemek tersaya benzer. Tamah klmak hilafa benzer. ykelenmek aslana
benzer. Boamak kakmak ylana benzer. Minnet bilmemek hi nesnedir. Cehil gibidir.
Kalennebi (Muhammed buyurur) 'Kll ey'in ey'i el cehli la ey'i'. Manas budur kim,
her nesne nesnedir, cahil hi nesnedir" (Makalat) (ab)
" Her kim hak tealaya gnlden tanklk vermezse mutlak kafirdir. Yahut dil
tanklk verp gnl inanmazsa mnafktr".
-

- " ... Pes imdi iin dolu kibirdir ve hasettir ve bahllktr ve, tama ve yke, ve
gaybet ve kahkaha ve masharalktr. mdi kangi Kitapta buyurdukim, bunlarn biri, iman
ehli iinde olur." (Makalat)
Prof. Dr. Esat Coan, Hac Bektai Veli'nin Makalat adl yaptnn en yetkin
rneklendirmesini yaparak bu kitab karlatrmal ekilde derleyip yaynlamtr. Ancak
Esat Coan Hac Bekta Velinin ehl-i snnet olduunu iddia edersede bu hem tarihi
gereklere, O'nun kltrel yaamna ters der; hemde yaptlarnn ierii ile badamaz.

HACI BEKTA VEL

53

Kald

ki, Makalat, Hac Bekta Veli'nin, ehli snnet olmadn aka gsterir. O eriat,
vb., reddetmi, gnl ibadetini, Tanrya sevgi ile balanmay ngrmtr.
nsann kalbinin, karakterinin temiz olmas gerektiini savunur. Abdest alarak insann
temizlenmeyeceini, asl temizliin iimizdeki eytan yenmekle olacan syler. (R.
Yrkolu. Okunacak en byk kitap insandr sh: 178)
namaz, hacc

il - KTAB. L FEVAD (FEVADNAME) 'DEN SEMELER 9

-1-

Fakr aleminde her trl

varln

belirtilerinde soyutlanmak en iyisidir.

lahi akn kssasnda dilsiz olmak en iyi davrantr.

Ya Rabbi! Muhabbet arabndan bana bir kadeh ver,
Ve mutluluk bardandan da iyi bir sonu ver.
Senden dileim, dileksizlik amacndan baka deildir.

***
Ey dileklerin amac olan Hak, benim dileim ver!
Ya Rab! Bana yokluun kutsal yerinden sevdiimi ver,
Umulur ki yoklukta iim daha iyi olsun.
Fanilik yolunda beni ne muhtar kl ne mecbur kl,
Yalnz

AHMED-i Muhtar' n ayan bama koy.

(Kitab - l Fevaid sh: 6)

-2ki

alemin yzkarals ol sen bugn,

Ki yarn la'I yzl olmak yakndr.
yle bir renkle ol ki hi bir rengi tutmasn,
ki cihanda yzkaralk budur.

(Kitab - l Fevaid sh: 7)

-3Beyan yolunda koan at ok sr'atlidir,

Korkarm elimden yular kaacak.
Dost her lahza da sana bakmaktadr,
Sen o'ndan gaflet edince o senden vazgeer.

(Kitab - l Fevaid sh: 9)

9 Hac Bekta Veli'nin Kitab - l Fevaid (Fevaidname) deki beyt, kt'a ve rubailerin Hz. Pire mi, yoksa
mi ait olduklar konusunda bir aklk yoktur. Ne yazk ki, bu hususta da elimizde yeterli kant,
belge ve bilgi de bulunmamaktadr.
baka airlere

54

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/Si

-4Biz olduumuz gibiyiz ve yle de olacaz,

tici alemde bu gn de yarn da.

-5Dosttan gayr dost aramak

Fesad - muhabbet ve butlan - marifettir.

-6Havasn ele aydnn bana haber verir misin?

Her ne ki senin gnl bandr. Hda'ndr.

(Kitab - l Fevaid sh: 12)

-7Eer ilerlemek istiyorsan herkesin nne atlma!

Merhem ve mum gibi ol, diken olma.
Hi kimseden sana fenalk gelmesin istersen,
Fena szl, fena dnceli ve fena huylu olma!

(Kitab - l Fevaid sh: 16)

-8Dnya, mezbele (plk) dr. Dnyaya tapanlar da hi bir halde ondan ayrlamazlar.

-9Fakr'dan korkan,

mnafk

olur.

(Kitab - l Fevaid sh: 19)

- 10Ey ki sen daima tevbccisin,

Ne vakit bu tevbeden tevbe edeceksin on,u syle?

(Kitab - l Fevaid sh: 20)

Hac Bekta

il -

Veli Hazretlerinden sema - sordular. Dedi ki:

Sema; hakikat ehline

mstehaktr,

ilim ehline

mbahtr, fsk

ve fcur ehline

haramdr.

(Kitab - l Fevaid sh: 12)

..
HACI BEKTA VEIJ

55

der.vilerinden

birini

-12Hazret - i Bektai Veli

zntl grd ve buyurdu:

(Tanr

aziz

srrn kutlasn),

kendi

Senin gnl darln, fenala gnl vermektendir. Ne .zaman ki bu cihandan

uzaklarsn ve gnln fenala yneltmezsin, dar yrekli olmazsn.
Ve buyurdu ki:
Azad (zgr) odur ki: Kimsenin incitmesinden incinmez. Civanmerd (yiit) o olur ki
hak edeni de incitmez.
(l{itab l Fevaid sh: 28)

-13Hazret - i Bektai Veli buyurdu ki:

Cenab -

Hakk'

uykumda grdm, dedim:

- Sana varan yol hangisidir?

Buyurdu:
- Kendinden geince eriirsin.

(Kitab l Fevaid sh: 40)

-14insann cemali, sznn gzelliidir. Ve kemali, ilerinin doruluundadr. Yani

insann

ziyneti ve gzellii, szlerinin

iyiliindedir.

Kemali de iinin drstl:dedir.

(Kitab l Fevaid sh: 46)

-15- Drt ey bykle delildir:

ilmi aziz tutmak, haramdan saknmak, devlet byklerine sayg gstermek. Hak
yolunda gidenlerle durup oturmak.
(Kitab l Fevaid sh: Si)

-16Be ey mutluluun
Doru

delilidir:

szllk, gzel ameller (ibadet ve iler),

arama ve MI ehli dervilerle sohbet.

olgunlama

iin gsterilen aba,

helalndan rzk

(Kitab l Fevaid sh: 52)

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERI ANTOLOJiS

56

- 17-

Be ey

her eyin en yazdr:

Gnee kar yanan k,

Grmeyen gze kar gzel yz,
orak topraa kar gzel yamur,
Kam tok kar ho bir yemek,
Ve ahmaka kar hak sz.

(Kitab - l Fevaid sh: 57)

- 18Din byklerinden alimler, padiahlardr. Ve derviler tekva zere ahlardr.
Alimlere fikir lazmdr, dervilere zikir. Zira ki fikirsiz alim serabdr, zikirsiz dervi
yapraksz aatr. Fikirsiz alim Nuh'suz gemidir, zikirsiz dervi ruhsuz kalbdir. Fikirsiz
alim Tur'suz Musa'dr ve zikirsiz dervi nursuz kandildir. Alimlere ilim gerek, dervilere
velayet.
Nefsin boynunu vur huzur bul;
Ben beyan ettim din yoluna slOk.

(Kitab - l Fevaid sh: 59)

-19Bir gn padiah Hazret - i Bektai Veli'ye demi:

- Benden bir ey iste.
Cevabnda buyurmu ki:
- Sinei benden uzaklatr.
Demi ki:
- Ben sinee hkmetmee kadir deilim.
yle ise, buyurmu:
- Sen sinee hkmedemezken, bize ne verebilirsin?

-20Hakka ki bizim sema'mz oyuncak deildir

lahi bir srdr mecazi deildir
o kimse ki sema' bir oyun sayar
O cifedir (pisliktir) namaz klnr ey hi deildir.

HAC/ BEKTA VELi

57

-21u

beyan olunur (aklanr) ki:

Arif'den her ne zuhur ederse, onu Cenab - Hak'dan geliyor grmek lazmdr. Zira ki
arif mevt - i suri'den (maddi, bedensel lmden) nce lmtr. Cenab - Hak onda
tasarruf eder (zgrce davranr, hizmet ettirir) Cenab - Hak'kn kudret elleri iin onun
elleri yle bir arahr ki bir katibin elindeki kalem gibidir.
(Kitab - lil Fevaid sh: 75)

-22Ne her bildiin dert sylenebilir

Ne de her bulduun inci delinebilir

-23Bir emse seninle sylemitim ve getim

Bakisini ittiklerine kyas et

-24Ayar (yabanc)

sohbetinin kkn kazmak isterim

Gnlm yalnz dostun lisanna az yapmak isterim
Dnya ve ahiret gamn gnlden karmak isterim.

(Kitab - lil Fevaid sh: 90)

-25Yarabbi! Beni iki cihan hakknda emsalsiz kl
Fakr tac ile beni serfiraz kl
Taleb yolunda beni mahrem - i Razk kl
Ve sana erimeyen yoldan yzm evir.

(Kitab - l Fevaid sh: 100)

-26-

Sevgiyle dol.
Huzur ve mutluluk teslimiyettir.
Kendini temizleyemeyen bakasn temizleyemez.
Dnyada zn dzelten ahirette azaptan kurtulur.
Ayaga kalkarsan hizmet yapmak iin kalk. Eer konuacaksan hak ile
Nefsin boynunu vur huzur bul...

konu.

(Kitab - iil Fevaid)

ALEV/ VE BEKTA/ i/RLERi ANTOLOJiSi

58

C) HNKAR HACI BEKTA VELi'DEN SEME SZLER

-1-

Oturduun

yeri pak et,

kazandn lokmay

hak et.

***
- Ulfet (buluma) hem zehirdir, hem panzehirdir

***
-

almadan

geinenler, bizden deillerdir.

***
- Mlk alimin

eytandr.

***
- Marifet, nefsi silmek deil, bilmektir.

***
- Alimin uykusu cahilin ibadetinden stndr.

***
- Okunacak en byk kitap insandr.

***
- Eline, diline, beline,

iine, eine, ana

sahip ol.

***
-

Yetmiiki

milletin hepsine ayn nazarla l?ak.

***
- Asalet, duruluk ve doruluktur.

***
- Hak gneten daha .ahirdir.

***
-

Asl

krlk, nankrlkdr.

***
- Gzlye gizli yok.

- En byk keramet, almaktr.

- imann kemali, ahlak gzelliidir.

***
-

Mrit, alclk deil,

vericiliktir.

HAC/ BEKTA VEIJ

59

- Alem Adem, Adem de Alem iindedir.

***
- nsann cemali sznn gzelliidir.

***
- Gz ileride, gnl geride olan kimse, yola gidemez.

***
- Zahiri hsn - i ebed (huy

gzellii),

batmi hsn - i ebedin (i gzellii)

Unvandr.

***
- Fikirsiz alim Nuh'suz gemidir, zikirsiz dervi nursuz kandildir.

***
- Fakir o kimsedir ki, onun Allah'tan

baka

kimseye ihtiyac olmaz.

***
- Kibir, bele balanm taa benzer, onunla ne gide bilir, ne de havada uabilirsin.

***
- Sevgi seven kiiyi niteliklerinden geirmek ve sevgiliyi

kiiliiyle kantlamaktr.

***
- lim hakikata giden yollan aydnlatan ktr.

***
- Arif odur ki, dnyadan ve onda olan nesnelerden haberi olmaz.

***
Gze nur gnlden gelir.

***
- Kendini temizleyemeyen bakasn temizleyemez.

***
Bambaka bir halde yaayan, ama o halinde Allah' arayan kimsenin tutumu,
Kur'an okuyan fakat gnl Allah'da olmayan kimseden hayrldr.

***
- slamn temeli ahlak, ahlakn z bilgi, bilginin z akldr

***
- Yolumuz, ilim irfan ve insanlk sevgisi zerine kurulmutur
(R. Yrkolu, Okunacak En Byk Kitap insandr. sh: 206-207)

ALEV VE BEKTA/ liRLERi ANTOWJISI

60

-11- Drt trl cmertlik vardr. Mal cmertlii Bay'lara (zenginlere), ten
Ghi'lere, gnl cmertlii: Ariflere, can cmertlii: Ak'lara mahsustur.

cmertlii:

- nsana candan aziz bir ey olmad gibi Cenab - Hakk'a da kul'dan yakn bir ey
yoktur.
- Yakyn, Allah'ta yok olmak ve Allah'la bakaa bulmak halidir.
- badetin yeri baka, i'in yeri bakadr.
- Gerek bir dervi hi kimsenin verdii zntden
Cvanmerd oldur ki krlmaa deer kimseyi bile knnaz .

sklmaz

ve

krlmaz.

- Fakrlk, her yoklukta sakin olmak ve her varlkta elde olan datmaktr. Yani
yokluk ile aras iyi olmak, onunla uyumak ve varlktan kurtulmaktr. Her eit
yoksulluktan korkan arabozucudur. Gerek Fakyr'in Hakktan gayrya ihtiyac yoktur.
- Mrvvet, dost kardelerinin
gelmektir. Onlarn zilletlerinden gaflettir.

kusurlarn

grmemezlikten, bilmemezlikten

- Kendisinden seyahat izni isteyen bir dervie: - Niin seyahat ediyorsun? demi.
O: - Akmayan su bozulur diye, demi.Hazret - i pirin cevab u:
- Neden deniz olmuyorsun ki hem akmaz hem de

bozulmazdn?

- ki nesne en byktr: lim (bilgi) ve Hilim (yumuaklk). Bilgi ile doruya

(alab'a) yol grnr, yumuaklk ile insanlara katlanlr.
(Bedri Noyan, Bektailik Nedir ? s: 32 )

-III- Bizim meclisimizin taraf yoktur.

- Bizim semahmz ilahi bir aktr.
- Dinine dizlerinle deil, kalbinle balan.
- Ara bul. Her ne ararsan kendinde bul. Kendisini
- Ellerin Kabe'si var, benim Kabem
-

Kadnlar

okutunuz.

Kadnlar

tanmayan

insandr.

okumayan milletler ykselemez.

- Cennet iin ibadet geersizdir (fanr iin olmal).

-ilimden gidilmeyen yolun sonu karanlktr.
-

Doruluk

dost kapsdr.

Yaradan' da bilmez.

HAC/ BEKTA VEU

- ncinsen de incitme
- Elini tekt, Dilini pekt, Belini berk tut.
-

Gazabn

yutucu , Sr saklayc , Ayp rtc ol.

Aln akl,

Sofra akl, Gnl

akl ....

- Ana, Eine, ine sahip ol.

- Marifet ehlinin ilk makam edeptir.

(Duran Ali Gliek, Alevi

Bektai

Yolu, s: 125 )

-iV- nsanlar be ksm zeredir:

Kerimler, sahiler, behiller, ahiler, leimler.

- Kerim : Yemez, verir.

- Bahit : Yer, vermez.
-

aki

- Leim
-

a.fu

: Yemez ve vermez.

: Yemez ve vermez, hemde verene engel olur.

: Yer ve verir.

(HHBV. Vasiyetnamesi s: 95)

-VBEKTA LKELERNDEN SEMELER

- Her ne yaparsan, Hak nzas iin yap.
-Ara bul.
- Her "yok" yerine geecek bir "var", sende mevcuttur.
- Mmin mminin aynasdr.
- Yol ile giden yorulmaz.
- Mertebe ve makam yoktur, dostun gnlnden zge.
- Gelenin

mal,

dnenin

can.

- Gelme gelme, dnme dnme.

-

Dnce karanlna k

tutanlara ne mutlu.

- Arif olup da vermeyen cahildir.

- Bilmeden gidilmeyen yolun sonu

karanlktr.

61

ALEVi VE BEKTA/ J/RLERI ANTOWJ/SI

62

- Ltuf,

payna dmeyendir.

- Nasip verilene kar

alnandr.

- Eskiyi terk cahile lm; arife ise doumdur.

- Gndz evk ile dnya iine, gece ak ile ahiret iine.
- Tvbenin tvbesi olmaz.
- Eline, diline beline sahip ol.
-

Ana, iine, eine

sahip ol.

- Gnln, elin, sofran ak olsun.

-

Hereyin anahtarn

znde ara.

- Her ne arar isen kendinde ara.

- Kendine ar geleni kimseye uygulama.
-

Dmannzn

bile insan olduunu

unutmayn.

- Marifet ehlinin ilk makam edeptir.

- insann cemali sznn gzelliidir.
- Hibir insan ve ulusu ayplayp hor grme.
- Bir yolu
-

Ayplar

karanlk

gryorsan bilki perde gzndedir, yolda deil.

rtc ol.

- Kimsenin aybn grmeyen cana ak olsun.

-

Srr sr edene ak

- Kelam
-

olsun.

Haktr.

Doruluk

Allah yoludur.

- ncinsende incitme.
-

Hakk'n varlndan baka hibirey kalc deildir.

- Halden hale

gei

hep O'nadr.

- El ele el Hakka.
- Bir saatlik tefekkr, yetmi
-

Cierinde

yllk

ibadetten

hayrldr.

duman olmayann, yreinde ate olmaz.

(Belks Temren, Bektailiin Eitsel
ve Kltrel Boyutu - 1994, s: 232-233)

SEYYD AL SULTAN

(1310 1402)
Seyyid Ali Sultan, tarihi belgelerdeki

kaytlara

gre Hac

Bekta

Veli'nin tek oludur.

Asl ad brahim'dir. Timurta, Hzr Lala ve Kzl Deli Sultan lakaplar ile anlrsa da en
yaygn ad

Seyyid Ali Sultan'dr. ok hareketli bir yapya.sahip olan Seyyid Ali Sultan
znik ve Gemlik'in Osmanllar'ca zaptedilmesi srasnda o~ada bulunmu ve yeni alnan
yerlerde kltrmzn yerlemesini amalayan hizmetler vermitir. Babasnn lmnde
27 yanda bulunan Seyyid Ali Sultan Suluca Karahye dnmtr. Murat 1
(Hdavendigar) zamannda, 1362 - 63 yllarnda Seyyid Ali Sultan, Yenieri Ocann
kuruluunda hazr bulunmu, dua etmi ve askere (Ak Brk) giydirmitir. Murat 1 tarafndan gerekletirilen Rumeli seferlerine de katlan Seyyid Ali Sultan Dimetoka'da kendi
ad ile anlan Dergfil' kurmutur.
Byk bir ihtimalle, Beyazit 1 (Yldrm) ile Timur arasndaki sava nedeni ile Suluca
dnemiyen Seyyid Ali Sultan 1402 ylnda lm ve Dimetoka'daki dergah'da topraa verilmitir. (C. Ulusoy. Pir Dergihmdan Nefesler s: 5)
Karahye

Dimetoka'nn Demirviran kynde byk bir tekkesi vardr. Bugn, dergah Yunan
askeri klas olarak kullanlmaktadr. Dergah ortasnda nl Karadut aac halen meyve
vermektedir. Krcal'da da bir makam mezan vardr.
Yaam yksn dile getiren Seyit Ali Sultan Velayetnamesi olup dede Gazi.Rstem
Baba Sultan yazmtr. Bedri Noyan bu velayetnameyi yaynlamtr.
Deerli aratrc Turgut Koca'nn belirttiine gre, Seyyid Ali Sultan Gelibolu, ardak, psala, Malkara, Enez, Hayrabolu, Ferecik, Doanca ve Ergene'nin fethinde birinci
derecede yararllk gstermi, Hnkar Hac Bekta Veli'nin lm zerine postniin olmu, Padiah il. Murad'n istei zerine Rumeli'ye tekrar giderek Kosova savana katl
mtr. Turgut Koca'ya gre Seyyit Ali Sultan, Abdal Musa'nn amcas ocuudur.

Kara kuvvetlerinin ekirdeinin kurulmas, Pencik yasas ile olmutur. Pencik yasa- i Veli dergahna denen "Hams Hak'kn" Seyyid Ali Sultan orduya
balam ve bu yasay, 28 Haziran 1363 tarihinde Murat Bey, Kara Rstem, Vezir andarh Kara Halil ile Seyyid Ali Sultan imzalamlardr.
syla Hac Bekta

Fthat

srasnda,

bir ara

Krkpnar'da gre

iin, "srtlan yere deenleri yenilmi kabul etmi,

Ali Sultan" lcurallatrmtr.

tutan gazilerin yenilenlerini ayrt etmek

bu suretle ada grein zn, Seyyid

64

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

Seyyid Ali Sultan

Dergah

mcerret hilafet dergahdr. (Turgut Koca, a.g.e. sh: 21)

Aynca, yine Turgut Koca'nn kantlara dayal olmayan iddiasna gre cnklerde rastlanan Seyyid Ali mahlasl nefeslerinin hi birisi ona ait olmayp Seyyid Ali adndaki
baka bir bektai airine aittir.
-1-

Vcud'un ehrini seyran iderler

Grdm drt kue'de drt can oturr
Birbirine ltuf ihsan sylerler
Bir kuesinde de sultan oturr

J.

Bir kue'si vardr rka yazarlar

Bir kuesinde tezyin bozarlar
Bir kuesinde gevher szerler
Bir kuesinde de eytan oturr

Bir kue'si vardr kuyumcu iler

Bir kuesinde ahen gmler
Bir kuesinde bezirgan klar
Bir kuesinde de hakan oturr

Bir kue'si vardr ikrfu' alrlar

Bir kuesinde tarik gderler
Bir kuesinde sema ederler
Bir kuesinde de Piriln oturr

Bir kue'si vardr sular akpdur

Bir kuesinde ems balkyupdur
Bir kuesinde gller kokubdur
Bir kuesinde de mestan oturr

Seyyid Ali Sultan byle iyledi

ndi ak'n deryasn boylad

Bir kuesinde bilb - tazarru bekledi

Bir kuesinde de ilh - Merdan oturr

Ke: ke, kse, ems: gne, seyran: gzleme, bab: kap, ahen, balkmak:
parlamak, tarik: yol, tazarru: yalvar, yakar.

-2Can Ali canan Ali canda cananm Ali

Alemin mmidi sensin Hac Bekta - i Veli

***
Biz bir ayet okuruz hi Kur'ana benzemez
Bu bizim imanmz bir imana benzemez

***
Kamu cihan okuyor dillerde senin metnin
Seyyid Ali kuluna daim olsun himmetin 1

1 Bu nefes, rast makamnda ve dyek usulnde bestelenmitir.

YUNUS EMRE
Ol dost bana mmi dimi, hem adm mmi'komu.
Dilim eker, gvdem kam, bu sylenen nemdir benim
mmi benem Yunus benem, dokuz atam drt tr anam
Ik odna dp yanmak sk u hazar nemdir bana
dizelerinde tanmlanan Yunus Emre bu gn mmet mal deil, hatta millet mal bile deil,
insanln ortak deeridir. Bence Yunus Emre dinlerin, mezheplerin, tarikatlarn ok ok
zerindedir. Ama inanc, mezhebi, tarikat ne olursa olsun btn airler gibi o da insanla
umuda seslenmektedir. Kendi amzn, yepyeni inanlarn insan olarak, gemie deil
gelecee ynelerek, Yunus'un inandklarna inanmayarak da sevip sayabilir insan onu.
Yunus gibi sevene, Yunus gibi dnene, kendi ann karanlklar iinde btn alarn
aydnln bulana ne mutlu demekten zge elimizden ve dilimizden baka ey gelmez.

A) YUNUS'UN KMLG
a) Genel olarak
Yunus Emre (1238 - 1320) yllar arasnda yaad tahmin edilen ve Anadoluda
Trke iirin ncs olan bir air ve mutasavvftr, yaamna ilikin belgeler snrldr.
Medrese eitimi grd, Arapa ve Farsa bildii, ran ve Yunan mitolojisi ile tasavvuf
ve tarihi inceledii sanlyor. Vahdet - i vcut (varlk birlii) retisine ulaan bir tasavvuf
yorumunu benimsemitir.
Geree, Tanr'ya, evrensele, hereyin zne varmak iin "eriat - tarikat - marifet
- hakikat" olmak zere drt bilgi dzeyi yntem ayrt eder. Tasavvuf felsefesi ve gr
leri daha ok Bektailere yakndr. eyhi Taptuk Emre Sinan Ata'nn ardldr, Hac Bekta Veli'ye baldr. Bir divan vardr Risalet'n Nushiye adl 573 beyitlik iiri ile eriat
kurallarnn stne kar. Balangtaki dz yaz metinde akln ve insann eitlerini anlatr. iirlerini Ouz lehesiyle ve ann konuma diliyle yazmtr. Yaam, iirleri, felsefesi zerine eitli aratrmalar yaplmtr. Yunus Emre zerine Fuat Kprl, Burhan
Toprak, Abdlbaki Glpnarl, Sabahattin Eybolu, Asm Bezirci, F. Kadri Timurta,
Ahmet Kabakl, Mjgan Cumbur, Abdurrahman Gzel, Mehmet Bayraktar ve Nezihe
Araz gibi eitli aratrmac yazarlar inceleme yapmlardr.

Yunus Emre? Nereli? Nerede domu, nerde lm, nasl yaam? Kime bal, Ne
gren var, ne bilen, Hepsi karanlkta. Yunus'un deyiiyle grenler, bilenler de, ne sylerler, ne bir haber verirler. Ama onlarca mezar var, stlerinde ad var, ilerinde kendi yok;
Onlarca kitab var, ilerinde ad var, kendinin kitab yok. Ama o halkn, insanlarn gz-

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

66

insanl sarm, kendi kyndeyse izinin tozu bile kaldivanlara birlikte katlm; O gzel insan kim bilir hangi
gurbet kesinde daarcndaki iiriyle birlikte lm, topraa katlm belki lm
gnden sonra bile duyulmam, ls souk suyla yuyulmamtr. Belki tersi olmu. Bilen yok. Gren yok. Ama o varaca yere ulam.

desi,

soluu,

mam;

sz

sesi, Anadoluyu

alnm, satlm,

Ama halkmz bu insanlar kendi ocuklar olarak benimsemi, kiiliklerini, zn,

szlerini kendi mal sayp diledii gibi evirmi evirmitir. O ve halkn nerede sylediini
bilmek imkansz belki de gereksiz artk. "Anadoluda binlerce azdan sylenmi ve sylenen bir Yunus korosu var" "En eski yazmalarda yok diye halkn ezberinde yaayan, ister
istemez yontulan, dil deitiren iirleri Yunus'un saymamak hi de bilimsel bir davran
deildir" En eski yazmalar Yunus'un lmnden ok sonra derlenmi, bu yazmalara Yunus'un diline, tutumuna, dncesine dpedz aykr iirler de alnm. Yeni belgeler
arana dursun, biz Yunus'u anarken yazmalar kadar szl halk geleneine de saygl olmay daha doru buluyoruz. (S. Eybolu, Yunus Emre sh: 20)
b) - Sylencelerdeki Yunus Emre
Yunus stne btn bildiklerimiz halkn masallatrdi gereklere dayanyor. Ancak
masallar gerei deitiriyor da tarih kitaplar deitirmiyor mu? "Yeni tarihiler eski zaman gereklerini ararken sylenceleri, mitleri hi de yabana atmyor, tersine asl gerein
ok kez onlarda gizli olduunu ileri sryor.
Sylencelere, Hac Bekta Veli Velayetnamesine gre Yunus Emre bir orta Anadolu
kyls, Sakarya kylarnda, Sivrihisar'n Sar ky'nde oturur. "Tatan topraktan ekmeini karan, yamur yamaynca a kalan bir Anadolu kyls, btn devletlerin soymaya alk olduu bir Anadolu kyls. Yamur yamaz, ekin olmaz. Yunus gnn birinde tohumsuz kalr. Tohumsuz kalan Yunus Emre eeine dadan al, ahlat, meyva
ykler, buna karlk biraz tohumluk buday aramaya kar. Duyduunun izini srer ite
ilk durduu yerlerden biri de Hac Bekta Tekkesidir. Anadolu'nun gerek fatihleri Anadolu kylsnn yan banda, yaknnda oturmay kabul etmi olanlardr. Bu sylence
bize onnc ve ondrdnc yzyllarda Bektailiin yaygn olduunu gsterir. Yunus,
tekkeden allarna karlk buday ister. Hac Bekta Veli kendisine: Buday yerine nefes
versek olmaz m diye sorar. Yunus illede buday der. Hac Bekta Veli her ala karlk
bir nefes verelim der. Yunus olmaz der. Her ekirdek bana on nefese kadar kar, Hac
Bekta. Yunus ille buday diye dayatr. Bunun zerine Hac Bekta fakir Yunus'a gtrebilecei kadar buday verdirir. Sevine sevine yola kan Yunus'u yolda bir dncedir alr
"Bu insan byk insan olmasa bana buday vermezdi. Bir uval buday byle bir insandan daha m deerli diye dnr, iylik ettiini anlar dner geriye. Aln buday geri, ben
nefes istiyorum der. Ama Hac Bekta ona nasibin Taptuk Emrece verileceini, onun tekkesine gitmesini syler, "senin1cilidini ona verdik" der.

Taptuk Emre mi? Onu da sylencelerde arayalm. Hac Bekta'n Anadoluya gelmesi
bir gvercin klndadr. Bunu haber alan ve gelmesini istemeyen Abd.alan- Rum birer
kartal olup onun yolunu keserler. Kutsal gvercin Anadolu gklerini kara kartal kanatlaryla kapl bulur. "Yarar geer kanatlar ama bir hayli de pene yer. Kan revan iinde yedi
evli bir epni kyne, bugnk Hac Bekta lesine iner, bir duvarn stne konar. Fakir
bir kyl kadn grr yaral gvercini, acr haline, yiyecek iecek kor duvarn stne. Bu
masal Bektailiin kylerde yayldn ve kadnlarn bu tarikatte rol ve nemi olduunu
anlatp ip ular veriyor. Anadolunun en eski ve en byk tanrlarnn kadn olduu unutulmamal.
Hac Bekta zamanla btn Rum erenlerinden sayg ve evgi grr, ama Emre adnda
bir ermi Hac Bekta'n semtine bile uramaz. Hac Bekta ona Saru smail'i derviini
yollar, tekkesine gelmesini salar. Gelince ona erenler ara~na nasl girdiini sorar, o da
perde arasndan bir el uzand, beni erenler arasna ald ama ben orada Hac Bekta adnda
birini grmedim. Bunun zerine Hac Bekta perde aralndan sana uzanan eli grsen tanr msn? Tanrm der Emre: Ayasnda bir yeil ben vard. O zaman Hac Bekta sa elini
aar, uzatr. Avucunun iindeki yeil beni gren Emre yeil beni grr grmez: Taptuk!
Taptuk! diye barr, ad o gnden sonra Taptuk, kendiside Hac Bekta'n yanda ve szclerinden biri olur. Bu sylence bize Yunus'u kendine balayan Taptuk Emre'nin Hac
Bekta'n yolundan, evresinden ayr, belki de yeni mslman olmu biri olduunu, ona
balandn gsterir. Saru Saltuk, Taptuk, Barak Baba... silsilesini izler.

Taptuk Baba Yunus'un

rak karmza kar:

iirlerinde

inanla sevilen, yoluna

ba

Taptuun

tapusuna
Kul olduk kap1S1na
Yunus miskin i idik
Pitik elhamdlillah

***
Vardmz

illere
safa gnllere
Baba Taptuk manisin
Satuk elhamdlillah
ol

***
Yunus bir doan idi kondu Taptuk koluna
geldi bu yuva kuu deil.

Avn ikara

***
Yine esridi Yunus Taptuk yzn grende
Baktm yzde grdm Taptuumun nurunu.

konulan bir

mrit

ola-

68

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

***
Bize kadir gecesidir bu gice
Ko erte olmasn seher gerekmez
Yunus esryben dt sokakta
arr Taptuunu ar gerekmez
Sylencemizde Hac Bekta Yunus'u Taptuk'un tekkesine gndermi. Yunus gidip
Taptuk'a ba vurur. lk Bektai tekkeleri bir eit uygulamal okul idi. Her dervi bir i
grr. Kimi toprakta, kimi ilikte alr, kimi duvar rer, kimi a piirir: Yunus'a da odun
tama ii verirler. Krk yl srtnda odun tar, tekkesinin ocana, zene bezene. Her getirdii odun dop - doru dmdzdr. Soranlara: Tekkeye odunun bile erisi giremez der.
Bir baka sylenceye gre Taptuk gzel saz alarm ve Yunus ona saz iin balan
m. Yunus uzun sre tekkeye hizmet etmi, sonunda bkm ve kam. Yolda erenlerden
yedi kiiye rastlam, yolda olmular. Her akam erenlerden biri iinden geirdii bir
ermi adna Tanrya dua ediyor hemen bir sofra geliyormu ortaya. Sra Yunus'a geldii
akam o da: Yarabbi, demi, bunlar hangi kulun adna dua ettilerse ben de onun adna yalvaryorum sana, utandrma beni demi. O akam iki sofra birden gelmi. Erenler arp
kimin adna dua ettiini sormular. Yunus nce siz syleyin demi. Erenlerde Taptuk'un
dervilerinden Yunus diye biri var, onun adna demiler. Yunus bunu duyar duymaz hi
bir ey sylemeden tekkeye geri dner ve anabacya eyhin karsna snr. Sylence bize
burada tekkede kadnn roln yerini ve nemini anlatr. Anabac der ki: Yarn sabah tekkenin eiine yat. Taptuk abdest almak iin dar karken aya sana taklr. Gzleri iyi
grmedii iin bana: Kim bu eikte yatan? diye sorar ben de Yunus, derim. Hangi Yunus
derse ekil git, baka bir tekke ara kendine, bann aresine bak. Ama bizim Yunus mu?
derse anla ki gnlnden karmam, hala seviyor seni. O zaman kapan ayaklarna, bala
suumu de. Yunus Anabacnn dediini yapar, kapnn eiine yatar, ertesi sabah olan olur
Taptuk: Kim bu adam? diye sorunca Yunus, der anabac, Taptuk "bizim Yunus mu? diye
sorunca Yunus ayana kapanr sevincinden alar.
ki insan arasndaki ball, ayrlp kavumann tadn, gveni bu kadar gzel anlatabilen sylence azdr dnyada. nsanlk bu "bizim" sznn iindedir. Bir lk uruna
canlarn koyanlarn hepsinin yaadklar bir insanlk dramdr bu. Anlamayan beri gelsn.
te dupduru bir su gibi Yunus'un sevgisidir bu. ( S. Eybolu ).

Yunus yeniden tekkeye girer. Bir baka sylentiye gre Yunus Taptuk'un kzn sevdii iin dner tekkeye. Taptuk bilir Yunus'un bunun iin dnmediini. Ama dervilerinin
byle bir dedikoduya kulak vermeleri karsnda ne yapsn? Kzn versin mi, vermesin mi
Yunus'a? Taptuk, dervilerini yalanc karmamak iin kzn Yunus'a verir. Ama yine
sylenceye gre Yunus mrnn sonuna dek bu gzel kza dokunmuyor. Gerek byle

YUNUS EMRE

69

deil ama halk byle olmasn istiyor. Halk Yunus'a ehvet duygusunu konduramyor.
ehvetin onu lekelemesini zne sindiremiyor.

Yunus'un ozanla balamasnn yks de yle: Yunus yllar yl tekkeye azsz

dilsiz hizmet eder. Gnlerden bir gn Taptuk'un sofrasnda bir g~el muhabbet olur. Taptuk sevinli cokuludur. O gn Yunus - Guyende adnda bir ozana: Bize bireyler syle
der. O ozann dili tutulur o gn, hi bir ey bulup syleyemez. aunun zerine Taptuk
oduncu Yunus'a dnp: Haydi sen syle der. Ve Yunus birden balar iinde birikenleri
sylemeye, esip savurmaya. ncileri dkmeye balar.
Burhan Toprak'n deyimiyle "Yunus Emre'nin bu altn destan bize kendisi kadar,
Anadolu halknnda yreini ve zlemini anlatr. Halk Yunus iin Mevlana'ya Manevi
konaklarn hangisinin nne vardysam bir Trkmen kocasnn izini buldum, onu geemedim. dedirtmitir.
u

Bir bulumalarnda Yunus, Mevlana'ya: Mesnevi'yi ok uzun

sze sdrrdm hepsini:

yazmsn,

ben olsam

"Ete kemie brndm, Yunus diye grndm" der.

Yunus iirinde Mevlana'y sevgi ve saygyla anar:
Mevlana meclisinde saz ile iaret oldu
ve:
Mevlana Hdavendigar bize nazar klal
Onun grkl nazar gnlmz aynasdr.
der. Mevlana iir ve yaptlarnn hepsini Farsa yazmt, yine halktan yana dnyor,
halka sesleniyordu. Bunu ok iyi bilen olu Sultan Veled babasnn dncelerin_i Trkeye aktarr. Hac Bekta oca ve Yunus, tasavvufu, o an en yksek kltrn Anadolu halknn Trkesiyle sylemitir. Onlar ada dilimizin, kltrmzn gerek ncleridir. Kimliimizi yaratanlardr. Onlar zmz hamurumuzu youranlardr. Bizi biz
edenlerdir.
S.
lar,

Eybolunun deyiiyle

"Ama Yunus'un ve halkn soluu Kaygusuz'lar, Pir SultanVeysel'lerle iin iin bu gne dek gelmi ve ancak bu gnn
Trk devletinde Anadolu Trkesini en aydn airlerimize devretmilerdir." (a.g.e.

Karacaolan'lar, Ak

halk

s: 18)
Q

Elif okuduk tr
Pazar eyledik gtr
Yaratlan ho gr
Yaradandan tr

ALEV/ VE BEKTA/ liRLER/ ANTOLOJiSi

70

deyip okulu brakm. Halk, halktan uzaklaan kltre kar her zaman direnmitir. Konumuz Yunus Emre'nin okur yazar olup olmad deil "Bilginlerimiz, bata Glpnarl
olmak zere Yunus'un mmilii, yani okur yazar olmad inancn gln buluyorlar.
Ancak Yunus'tan kalm bir tek yazl sz olmamas bir yana, Anadolu'da szl kltr bu
gn bile bir Ak Veysel'i yetitirecek gtedir;" Bektai tekkeleri tasavvufun en ince
kavramlarn bile szle geceli gndzl aylarca, yzyllarca nsanlarn beyinlerine, yreklerine hep aktarm, ekmi oya gibi ilemitir.
Okur yazar olsun olmasn, Yunus Emre halkn szl kltrnn adamdr, kendi aen ileri dnn halkna kendi z diliyle ulatrmtr. Yunus ayrca an okur
yazarlarna, mollalarna kar sava am gerek bir kltr taycsdr. iir ustasdr, gnl adamdr, sevgi denizidir.
nn

te sylencesi:

diye biri varm. Bu Molla Kasm'a Yunusokumaya. Her okuduu iiri dine, eriata
bularak yakyormu. Binlercesini yaktktan sonra st tarafn da suya atmaya ba
iirleri yakm suya atm, atm, atm derken bir iirde, Yunus:

Yunus'un
'un

yaad yllarda

iirlerini yazl

aykr
lam.

olarak

Molla

Kasm

getirmiler. Balam

Yunus Emre bu sz eri br syleme

Seni sigaya eken bir Molla Kasm gelir.
demi, demi

ya Molla Kasm bunu grr grmez Yunus'a boyun emi ve yakmad

suya atmad iirleri bir hazine gibi saklam. Sylenceye gre bunun iin iirlerinden
binlercesini gklerde melekler, binlercesini denizlerdeki balklar, kalan binlercesini de"insanlar sylermi. Yunus'un hak ve halk airi olduunu anlatmak bakmndan tarihilerden
daha bilimsel, daha ileri bir dnle ykldr bu. Rahmetli Sabahattin Eybolu bu
davranlarla sylencenin: Birisi Yunus Emre'yi halkn Molla Kasm'la kar karya getirdiini, ikincisi de bu beyite air adnn ancak birinci dizede olmas gerei, tabiiliini vurguladn belirtmektedir. (a.g.e. sh: 21) Aslnda bu iiri Yunus deil, halk sylemitir.
gelin bu iiri birlikte okuyalm:

Ben derviim diyene bir n edesim gelir

sesine vurup yetesim gelir.

Seirdben

* **
Srat kaldan incedir kltan keskincedir
Varup onun stnde evler kurasm gelir

* **
Altnda

gayya vardr ii nar ile prdr

Varuban ol glgede biraz yatasm gelir

Oda glge der isem ta'n itmeyin hocalar

Hatnnz ho olsun yanp ttesim gelir.

* **
Ben gnahmca yanam rahmet suyuyla yunam
ki kanat taknp biraz uasm gelir.

* **
Dervi

Yunus bu sz eri br syleme

Seni sigaya eken bir Molla Kasm gelir.

Bunu baka bir air, daha adal bir szle vurgular:

Halet i k vuslat canuma hemdem olal

lm i lednde tevhid i hah nidaya uradm

* **
Kasm k mahviden hikmet i bahr i ilmimi
Ma'ni yznde pes elin hamd' senaya uradm

" te bu Yunus Emre'nin deminki iirinde alay ettii Molla Kasm'n ta kendisi deilse bile o olmas gerekir". deil mi?
Dnelim sylencemize: "Yunus Taptuk'un tekkesinde varabilecei en yksek mertebeye kadar varr. Ama Taptuk, erenlerin bile Anadoluda belli bir yere gidip kalmalar gerektiine inanr. Yunus'un tekkede oturup kalacan grnce krk yllk almasyla hakettii nasibi verir ona. Elindeki denei havaya savurup: Git, bu denein d_t yeri
bul ve orada l, der. Yunus yllar yl o denei aram ve bulduu yerde de lmtr."

2 YUNUS EMRE'DE NSAN KAVRAMI

Bu sylence bizi, dindar olmaya, u ya da bu peygambere, veliye, mollaya, ulu kiiye
inanmaya deil, insan olmaya arr, sevgiye arr, bu insann kiilerin birbirinden ayrlmaz oluunu grmesidir. Bu ise olula halktan yana oluun bir araya gelmesidir. Yunus
hak iin halktan, halk iin haktan yana olmutur. Yunus softalara yobazlara kar, duru
inanllardan yanadr. Dindarl su gtrmez, onun dindarl softalarn cennetine, srat
kprsne deil, insanla drstle, iyilie, dorulua, gzellie ve mutlulua dnktr. Hi bir iiri dnyay smrenleri, ktleri vmez, onlara kardr nk. Kurdun kuzuyu paralayp yemesinde hi bir gzellik yoktur. Bunu deerli aydnmz Sabahattin
Eybolu yaptnda yle vurgular:
"Yunus Emre, kendisi yoksul yaam olmasa bile, yoksullarn, ezilmilerin, aresizlerin, lmleri bir kurtulu olanlarn airidir. anda ve evresinde insanlar ekinler gibi

72

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

biilmekte, karncalar gibi inenmekte, talanclarn keyfince yaayp lmektedirler. Kt

lk, susuzluk, salgn hastalk bir yandan, inan kavgalar, karde kavgalar, yabandan gelen
yamaclar gzelim Anadolunun ve topraktan baka dostu olmayan Anadolu halknn
altn stne getirmedeler. Yunus halkn kara gn dostudur. Klca, paraya ve belaya insan
yreinin tkenmezliiyle kar kmtr."
yleki:

Acep dnyada varm'ola

yle garip bencileyin
Bar yank gz yal
yle garip bencileyin

Syler dilim alar gzm

Garipler gynr zm
Meer ki gkte yldzm
Ola garip bencileyin.

Bir garip lm diyeler

gnden sonra duyalar
Souk su ile yuyalar
yle garip bencileyin
Yunusun yol

arkadalar, dalar, talar,

Tatn

yollar, bulutlar, seller, denizlerdir:

Karl dalarn banda

yine deli gnl

Sular gibi alar msn
Aktn yine kanl yam

duran bulut
San zp benim iin

Yollarm balar msn

Yan yan alar msn

Ben toprak oldum yoluna

Sen an gzetirsin
u karma gs geren
Ta yrekli dalar msn.

Esrdi Yunus'un can

Yoldaym illerim hani
Yunus dte grd seni
Hasta msn salar msn.

Salkm salkm

Yunus Emre yoksuldur, gariptir, dertlidir, eski anlamyla miskindir, ak lgndr,

esrktr; Bu szce sonradan pintilik, soysuzluk, aalk anlamlan da yklenmitir.
Koca Yunus ylm, tkenmi, bitmi, zavall bir dilenci olamaz. Ama gerek Yunus yazgsna kafa tutan, kahrlan yenen, zehiri bala eviren sava bara dndren, ktlk zin cirini koparan insandr. Yoksulluu iinde cmert, gariplii iinde yiittir, cokulu bir
rmaktr her zaman:
Ben yrrm yana yana
Ak boyad beni kana
Ne usluyum ne divane
Gel gr beni ak neyledi.

Kah eserim yeller gibi

Kah tozarm yollar gibi
Kah coarm seller gibi
Gel gr beni ak neyledi

YUNUS EMRE
"Aln yazgsn,

zoru

nasl yendiini hakl

u karki dalar

bir vn ve glmsemeyle syler"

Kuru idk ya olduk

Ayak idk ba olduk
Kanatlandk ku olduk .
Utuk elhamdlillah.

Meeleri balar

Salk safalk

ile
Getik elhamdlillah

Taptuk'un tapusuna
Kul olduk kapsna
Yunus miskin i idk
Pitik elhamdlillah
"Yunus Zenginlii

73

inancnda

bulur,

inancna ardi

zaman dnya onundur:"

Gel gel, bize gelen yoksul bay olur

Sermayende, dkkannda bizimdir
Kim ala bu topu evgenimizden
Bu evgen, bu top, bu meydan bizimdir.
Yunus btn dindarlna, mslmanlna karn hi bir dinin tarikatn adam deil,
hatta bir din adam bile deil, tersine btn dinlerin tesinde, camilerin, kiliselerin, tm
tapnaklarn dnda, hele softalarn, dpedz karsnda kitapsz, tapnmasz, trensiz, kb
lesiz bir inancn adamdr. Bu inancn tek kural, yasas dogmas sevgidir, en geni, en s nrsz, en insanca anlamyla pr sevgidir. Dinini, Tanr'sn sordunuz mu Yunus'a ak der
mek der dost der, baka ey de sylemez, (S. Eybolu a.g.e. sh: 26) Onun ak da,
dostu da, arab da, sarholuu da sevgisidir. ldkten sonra ruhlarmzn kavuaca mutluluklar, gereklerdir. Buna karn yine insan dnyann dna kmaz, insann dnda
deil, iinde bulur Tanrsn:
Bu tlsm balayan
Trl dilde syleyen
Yere ge smayan
Sm bu can iine
Yunus Emre'nin

iirinde

ok aradm zledim
Yeri g gzledim
ok aradm bulamadm
Buldum insan iinde
rahmet ve bereket yamurlar bile topraktan

yaar:

Her dem yzm sre duram

Her dem aym yeni doar
Her gn bir bayramdr bana
Yazm km yeni bahar

Szm el gn iin deil

Sevenlere bir sz yeter
Sevdiimi sylemezsem
Sevmek derdi beni boar.

Onun nuru karanl

Srer gnl hcresinden
Karanlk ile aydnlk
Bir hcreye nice sar

Ben aym yerde grdm

Ne iim var gkyznde
Benim gzm yerde gerek
Bana rahmet yerden yaar

74

ALEV/ VE BEKTA/ iRLERi ANTOLOJiS

Burada Yunus cennetin yeryznde, gerein toprakta sakl

Yunus dnyaya kzar: Yalancln yzne vurarak barr:

olduunu

sylemektedir.

Ate brakt

Yr yr, yalan dnya

Yalan dnya deil misin?
Yedi kere ssz kalp
Dolan dnya deil misin?

zme
girdi gzme
Bu gzle bu gn yzme
Glen dnya deil misin?
Duman

Yalan dnya, yalan dnya

Yalan dnya deil misin?
Muhammedi bir top beze
Saran dnya deil misin?
Hasan ile Hseyin'i
Alan dnya deil misin?
Ayn

konu ile ilgili bir baka

iirinde yle

der:

Bu dnya bir gelindir

Yeil krmz boyanm

nsan byle geline

Bakar bakar doyamaz.

Yunus:
Dnya benim rzkmdr
Halk benim halkmdr.
nsanlardan istedii tek ey insanca bir sevgi ve i birliidir:

Gelin tan olalm

i kolay klalm
Sevelim sevilelim
Dnya kimseye kalmaz
Ona gre gnahlarn en

gnah sularn

en

by

bir insana ktlk etmektir:

Bir kez gnl yktn ise

Bu kldn namaz deil
Yetmi iki millet dahi
Elin yzn yumaz deil.
nsann iindeki asl eytan kinidir, hrsdr, nefsidir:
Admz

miskindir bizim
kindir bizim
Biz kimseye kin tutmayz
Kamu alem birdir bize.
Dmanmz

Sen sana ne sanrsn

Uyrua da onu san
Drt kitabn manisi
Budur eer var ise.

YUNUS EMRE

75

Ne demek bu? O insan insanla bartrmak, insan insan etmek, kendini bilmek,
zyle bulumak ve onu bakalarndan ayrmamak. Hmanizmann z de budur, bir insann

insanlarla, btn insanlkla kaynamas, birlemesi, onu zmlemesidir.

3 YUNUS EMRE'DE AK KAVRAMI

Yunus'un akna gelince, bu ak bambaka bir duygu. nsanca bir sevgi, bir coku, bir
kendinden geme, kendini amadr. Bu daha ok sevinli, iyimser, aydnlk bir aktr. Her
eyi aan altn anahtardr:
itin ey yarenler

Ta

yrekte ne biter
Dilinde au tter
Nie yumuak sylese
Sz savaa benzer.

Ak

bir gnee ben.er

olmayan gnl
Bir kara taa benzer
Ak

Yunus'ta ak insanlkla kanar. Ona dklr. Bu iirlerde ak cokusunun hemen

sevgisizliklerin, kalleliklerin ihanetin yergisi, aklarn vgs gelir:

ardndan

Akndan
Yandm

yanar yreim
bana ho gelir

Syler isem szm sava

Sylemezsem cierim ba

Hakk gerek sevenlere

Cmle alem karda gelir...

Bu dnya dopdolu kalle

Her birinden bir ta gelir

Bir zge syleyile Yunus'ta ak insan nefsinden, bencilliinden, karlarndan, kirinden, pasndan kurtaran bir tapnma biimidir:
Ey dost akn denizine
Girem, garkolam yryem

ki cihan meydan ola

Devranm

srem yryem

Bam alp elime

Yoluna verem yryem.

Bir baka

iirinde:

Bu denize den lr dediler

lr ise ko ki lsn nolisar.
Ak gelicek cmle eksikler biter
Bitmez ise ko ki kalsn nolisar.
Derken akn bir susuzluk, bir doymaz lk zlemi kavuma, birleme arzusu oldusyler. Ama sesi onurludur, yalvarmaz, klmez:

unu

76

ALEV VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJiS

Yedi deniz geer isem

Yetmi rmak ier isem
Susuzluum kanmaz benim
Dost erbetiyle kanaym

Al gider benden benlii

Doldur iime senlii
Gel, sen hurda ldr beni
Gidip orda lmeyeyim.

Beyler azdlar malndan

Bilmezler yoksul halinden
kmlar rahmet glnden
Nefis derdine dalmlar.

4 - YUNUS EMRE'DE DOST VE DOSTLUK KAVRAMI

Yunus'un iirlerinde ki dost kimdir? "ok sevdii Taptuk Emre mi? O deil diyemezsiniz. Onun ok sevdii Hac Bekta m? O deil diyemezsiniz. Onun ok sevdii
Muhammed, Muhammed'in sevdii Ali'mi? Hasan, Hseyin mi? Onlar deil diyemezsiniz. Btn insanlarn btn minarelerden ve an kulelerinden ard Tanr'mdr? Deildir diyemezsiniz. Yunus'un dost dedii varlk, dost szyle anlatt boz bulank lk,
durum gerek insanlk deil midir? Deildir diyemezsiniz. Yunus Emre'nin dost dedii
stn gerek bugn Ak Veysel'in dost dedii lknn benzeri deildir diyebilir misiniz?
Diyemezsiniz. Onun dost kavramnda yalnz tasavvufun mutlak gzelliini, soyut sevgilisini deil, halkn btn zlemlerini bulur gibi oluruz. (S. Eybolu a. g. e. sh: 33) Anadolu halk dost deyince derinden duygulanr, kk kayglarn, karlarn stne kar, u
runa can feda edilen, insann en temiz yann, insanln zn yanstan bir varlk yaratarak onu dnr. nsan dosta inanr, dosta gvenir, insann Tanr'l gibi bir eydir qost.
Dost dnyann tad, yrein gzbebeidir. Dost hem iinde, hem dndadr insann, hem
ok uzaklarda hem yanbamzdadr. te dost szne bu zenginlii, bu insan scakln
ve Tanr yceliini veren ulularn banda Yunus gelir. (S. Eybolu, a. g. e. sh: 33)
Yunus:
Akn ald benden beni
Bana seni gerek seni
Ben yanarm dn gn
Bana seni gerek seni

Ne varla sevinirim
Ne yoklua yerinirim
Akn ile avunurum
Bana seni gerek seni

Sofilere sohbet gerek

Ahilere ahret gerek
Mecnunlara leylA gerek
Bana seni gerek seni

Cennet cennet dedikleri

Birka kkle bir ka huri
steyene ver anlan
Bana seni gerek seni

Eer

beni ldreler
Klm ge savuralar
Topram anda ara
Bana seni gerek seni

YUNUS EMRE
Yaarken

11

dosta kavumak dosta varmak ister Yunus:

Yolda olalm ikimiz

Gel dosta gidelim gnl
Halda olalm ikimiz
Gel dosta gidelim gnl

lm haberi gelmeden
Ecel yakamz almadan
Azrail hamle klmadan
Gel dosta gidelim gnl.,

Onun iin dnya dostun bahesidir, evidir,

Halvetlerde megul olan
Daim alr gl olan
Dost banda blbl olan
tem hey dost deyu deyu

buluma

yeridir:

Mecnun oluban yryem

Yce dalan bryem
Mum olu ben eri yem
Yanm bey dost deyu deyu

Gnler gee yl evrile

stme sinlem devrile
Ten rye toprak ola
Tozam hey dost deyu deyu

Dost yzn grmez isem

Bu gzlerim nemdir benim
Dilim eker gvdem kam
Bu syleyen nemdir benim
Yunus'un

baz iirlerinde,

dost sznn yerini mevla

alr;

ama

iirin havas, tad

deimez:
Dalar

ile talar ile

araym mevlam seni
Seherlerde kular ile
araym mevlam seni

Yunus okur diller ile

Bir sr blbller ile
Haktan yana kullar ile
araym mevlam seni

Hz. Muhammed'e, hakszla uram Hz. Ali'ye, Hasan ile Hseyin'e

man da Yunus'un duygular sevinleri ayndr, deimez:
Ak
Ad

Yunus neyler dnyay sensiz

gzel kendi gzel Muhammed

***
Araya araya bulsam izini
zinin tozuna srsem yzm
Hak nasip eylese grsem yzn
Ya Muhammed canm arzular seni

seslendii

za-

78

ALEV/ VE BEKTA JIRLERI ANTOLOJiSi

Yunus vd durdu seni dillerde

Dillerde dillerde hem gnllerde
gurbet ellerde
Ya Muhammed canum arzular seni
Alaya alaya

Yce sultanm
Derde dermanm
Bedende canm
Hu demek ister

Kerbelann kuzular
ehit dm

gazileri

Fatma'nann kuzular

Hasan ile Hseyin'dir

***
Hazreti Ali

babalar

Muhanmed'dir

dedeleri
iki kpeleri
Hasan ile Hseyin'dir
Arn

***
Kerbelann ta iinde
Nur balkr gkek sanda
Yatarlar nurlar iinde
Hasan ile Hseyin'dir.

Ama dostun yerini kamunun Tanrs alnca hava deiir. Artk onunla dosta deil,
bir kulun padiahla konuabilecei biimde konuur; ba kaldrr, adaletinden kuku du yar, susmasna isyan eder, eletirir, ineler ya yine dosta:
Ben bana zulm eyledim ettim gnah
Neyledim nettim sana ey Padiah .. ?
Kl gibi kpr gerersin ge diye
Gel seni sen duzamdan se diye

***
Ya der, ya dayanr, ya uar
Kl gibi kprden adem mi geer?
Kullarn kpr yaparlar hayr iin
Hayr budur kim geerler seyr iin.

YUNUS EMRE

Tanr

artik,

eletiri

almakta,

kukular

19

ekmektedir:

Gemedi mi intikamn ldrp

rtp gzme toprak doldurup
Hi Yunus'tan dedi mi sana ziyan
Sen bilirsin aikare ve nihan
Bir avu topraa bunca kl - kal
Neye gerek ey Kerim - i zl celal.
"Bu Trkmen Kocas Anadolu halkyla birlikte trl inan kprlerinden gemi, ba
boyun emeye, Tanry insanlatrmadan insan Tanrlatrmaya kadar btn
hallerden, durum ve aamalardan gemitir" nk bu topraklar btn tanrlarn iz brakp
getii topraklardr.
:
kaldrmadan

ster idim Allah

Buldum ise ne oldu
Alardm gndz gece
Gldm ise ne oldu?

(Alar

idim dn gn)

***
Erenler sohbetinde
Deste kzl gl idim
Aldm ele geldim
Gldm ise ne oldu?

***
Alimler ulemalar
Medrese de buldular
Ben harabat iinde
Buldum ise ne oldu?
lm karsnda da durmaz, kmas srer, ama yine de saygda kusur etmez:
Ald gkler kaps
Rahmet doludur hepisi
Sekiz cennetin kaps
Aar Allah deyu deyu.

Sensin rahim sensin kerim

Allah sana sundum elim.

Dilim delii buruldu

gvdeden zld
Gren gzlerim szld
Allah sana sundum elim.

Canm

80

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

5 - YUNUS EMRE'DE LM KAVRAMI

Yunus Emre ozan olarak en byk gcn ve baarsn lm karsnda gsterir. n
en ortak, en deimez, en eski ve en yeni duygusu lm korkusudur. Aslnda insan lmden korkan hayvandr. lm ancak lm dnnce vardr. nsan dinleri, tarikatlar, bilimleri, sanatlar lm korkusunu yenmek iin yaratmtr. Yunus:
sanlarn

Yalanc

dnyaya konup genler

Ne sylerler ne bir haber verirler
stlerinde trl otlar bitenler
Ne sylerler ne bir haber verirler
Yunus iin lm topraa karma, rmedir, ama ona rahmet yerden yaar. Yenmeye alt korku, bir sla sevincine evirmek istedii korku insanlarn o mezardaki yrekler acs somut durumlardr, trajik halleridir:

Sabahn sinleye vardm

Grdm cmle lm yatur
Her biri aresiz kalm
mrn yav klm yatur

Eksilmi

Vardm bunlarn katna

Doru varrd yollar

Baktm

Kalem tutard elleri

Blble benzer dilleri
Danman yiitler yatur

lm heybetine

Nice yiit muradna

Ermeyben lm yatur.
Yemi

kurt ku, bunu keler

Nicelerin barn deler
ol ufack naresteler
Gl gibice solmu yatur

Bir baka iirinde lmn acln

Teferr eyleyi vardm
Sabahn sinleri grdm
Karm kara topraa
O nazik tenleri grdm.
Yaylalar yaylamaz olmu
Klalar klamaz olmu

Bar tutmu sylemez olmu

Azda dilleri grdm.

inci dileri

Dklm sar salar

Bitmi

kamu tevileri
Bala serilmi yatur

Gece gndz olancklar

Syler iken kular gibi
Ayrlmlar analar

Sinlerini bekler yatur.

yle yanstr:

Boalm

Batm

damar akm kan

kefenleri grdm.

Soulmu ol

kara gzler
Belirsiz olmu ay yzler
Kara topran altnda
Gl derer elleri grdm.

YUNUS EMRE

81

ller dnyasdr anlatlan ama ibret alnmas gereken bir durumu da simgeler:
Sana ibret gerek ise
Gel de bir gr bu sinleri
Ta olsan da eriyesin
Bakp gricek bunlar

Bunlar bir gn beyler idi

Kapclar korlar idi
Gel imdi gr bilmeyesin
Bey hangidr ya kullar.

Onlar ki oktu mallar

Gr nice oldu halleri
Sonucu bir gmlek giymi
Onun da yoktur yenleri

Ne kap vardr giresi

Ne yemek vardr yiyesi
Ne k vardr gresi
Dn ~)mutur gndzleri

Yahut:
Geldi geti benim mrm
Bir yel esip gemi gibi

***
Miskin adem oullan
Ekinlere benzer gider
Kimi biter kimi yiter
Yere tohum sam gibi.

***
Bu dnyada bir nesneye
Yanar iim gynr zm
Yiit iken lenlere
Gk ekini bimi gibi.
te Yunus Emre'de tortulap billurlaan lm gerei. nsann iindeki insan, teninin iindeki can bularak, zne girerek lmden kurtulu yolunu arar:

Benim canm bir kutur

Gvdem ona kafestir
Dosttan haber gelice
Bir gn uar kuum benim

6 - YUNUS EMRE'DE DERVLK KAVRAMI

Yunus Emre'nin dervilii airliinden ayrlmaz. iirleri inancnn, dnya grnn,
yaama bieminin, felsefesinin somutlamas, dile gelmesidir. O yaarken iirini de yazmtr. O bir yolun, bir kavganm szcsdr. Hakkn ve halkn hizmetinde olanlarn ya-

82

ALEVi VE BEKTA/ /IRLERi ANTOWJISI

nndadr. "Dervilik.

dinlerin, mezheplerin hatta tarikatlarn az ok dnda, belli kurallar,

kitaplar da olmayan bir ahlak okulu, bir insanlk disiplinidir" Ana ilkesi kendini bilmek
ve kendini yenmektir. Kaynaklar hristiyan, Yunan ve Hint felsefelerine kadar gider. Bu
okulun balca zellii yaanan, uygulanan, gndelik yaamn her ynne indirilen etkili
bir felsefe olmasdr. Dervilik aslnda uyduluklara, kalplam dnce ve yaama biimlerine, krala, padiaha, hatta Tanr'ya kar bir insan diretmesidir. Byle balamtr, ama
sonralar, dnyadan elini, eteini ekmi, ne verirsen ona raz, elde tesbih, dilde dua,
boynu kldan ince, her kadere boyun emi, bir lokma bir hrka felsefesine uygun yayan
insanlara maledilmitir. Yunus'un ada Kalenderi'lerin bugn kalender sznn anlatt
nn tam tersine, balarn vermek pahasna sakallarn kesmeyen insanlar olmas gibi.
"Asl sa da belki ikenceye boyun een deil bezirganlar tapnaktan kovan sa'dr"

a) - KIRKLAR VE DERVLER SYLENCES

Bir de

derviler

iin sylenmi sylencelere dnp bakalm:

Peygamber Tanr'nn sevgili kullar olan dervileri grmek istemi, toplandklar eve
kimsin diye sormular kendisine, "Peygamberim" demi.
Koca Peygamber bu kapdan smaz, gle gle deyip kapy yzne kapamlar. Uzaklarken, gkten bir ses: Ya Muhammed, vazgeme, dn bir daha al kaplarn, demi.
Peygamber bir daha gitmi. Kimsin diye sormu derviler. Bu sefer de ben "Tanrnn elisiyim" demi. "yle ulu kii buralara smaz, hem bizim elilerle iimiz yok demiler"
kapamlar kapy. aresiz uzaklarken, yine bir ses gklerden: Ya Muhammed, dn bir
daha dene, demi. Dnm Muhammed, bir daha alm kapy, ap sormular yine kimsin diye. Bu sefer Muhammed: "Yoksullarn hizmetisi" diye karlk verince kap sonuna
kadar alm: "Merhaba, ho geldin, buyur, ba zre yerin var" deyip ieri almlar. Muhammed aralarna oturmu ve sormu dervilere: Sizler kimsiniz, nesiniz? Bizler krklarz,
birimiz neysek hepimiz oyuz, demi derviler. yle olduunuz ne malum, diye sormu
Peygamber. Birimizden kan aksa, hepimizden kan akar demiler. Bunun zerine bir dervi
bayla kolunu yarnca hepsinin kollarndan kanlar akmaya balam. Bu sefer Pey gam beri imtihan etmek sras dervilere gelmi. nne bir zm tanesi getirip: Ey yoksullarn
hizmetisi, bunu bize bltr, demiler. Peygamber arm kalm, hey Allahm, bir
zm tanesini krk yoksula nasl datrm diye dnrken Tanr Cebrail'e: Tez yeti,
demi, nurdan bir anak al cennetten, sevgili Muhammed'ime gtr; zm tanesini o tabak
iinde ezip erbet yapsn. Muhammed nurdan anakta zm tanesini ezip stne su katm
ve dervilere sunmu. Derviler bu erbetten iip esrmler ve Muhammed'i de aralarna
alp sema dnmeye balamlar. Dnerken Muhammed'in bandan sar dp dalm.
Derviler bu sar alm, krka blp bellerine balamlar. (S. Eybolu, a. g. e. sh: 46).
Yunus Emre drt kap-krkmakam yntemine gene kendini yetitirmitir.
gitmi, kapy alm, amlar,

YUNUS EMRE

83

"Anadoluda, kylerde hala anlatlan bu masallara eski Anadolu efsaneleri de karr:

Krklar yedi bal ejderhalardan kra) kzlarn kurtarrlar, buna karlk aldklar altnlar
yoksullara datrlar. Altn post efsanesinde olduu gibi bir seccade stne oturup Karadeniz'i aarlar; atelere atlr, yanmazlar; oturduklar yerde ime~ler biter, kazdklar yerden su kar; yce da balarnda dev kartallarla yan yana otururlar, karlarna kan
kaplan bir nara atp karrlar, bir frmeyle denizlerde frtnalar koparrlar; vcutlar byr byr odlar doldurur, parmaklar uzar uzar canavarlarn gzn oyar" (a.g.e. sh: 46).
Osmanl eyhlislamlarnn yasaklad Yunus, Alevi-Bektai iirinin ana kayna olmu,
onlara sevgiyi retmitir, yaln iiri vermitir. Trkeyi sevdirmitir.
Derviler kendi kendilerini, aarak, nefislerini yenerek, kk kayg ve karlardan,
kinlerden ktlklerden syrlarak, ellerini, dillerini ve bellerini dizginleyerek, tm insanl sevgiyle, dostlukla kucaklayarak her trl engelleri aan insanst bir gle bunu baarrlar.

Yunus Emre:
Dervilik der ki bana
Sen dervi olamazsn

Dvene elsiz gerek

Svene dilsiz gerek
Dervi gnlsz gerek
Sen dervi olamazsn
Bu dervilik dedikleri
Taze am gle benzer
Dokunduunu tazeler
Seherd'esen yele benzer

Yediler krklar ile

Ak sakall pirler ile
Yz balkr nurlar ile
Bize derviler geldi
Dervi adn
Dervi

edindim
donun donandm

Yola baktm utandm

Her iim yanl benim
Dervilik

bir biedir

Hrkac meedir

ok canavarlar yrr
Donunda dervilerin

Dervilerin iinde de canavarlar vardr. "stelik bir ormana benzeyen derviliin yeil hrkas altnda

bu canavarlar daha kolay da

saklanr.

Zor

i,

ok zor i

dervi olmaktr"

(a. g. e. sh: 47).

Dervilik

Dirsin

Hrka

Yaln

dedikleri
ile ta deil
Gnln dervi eden
Hrkaya muhta deil

eyhin akna

ayak ba ak
Er var dirlik diriltmi
Yaln ayak a deil

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

84

Durmu

Hrkann

marifet syler
Erene Yunus Emre' m
Yol eriyle yoldadr
Yolsuza yolda deil

ne suu var
Sen yoluna varmazsan
Var git yolunca yr
Er yolu kalma deil

"Dervilerin yolu erenlerin, tanrl insan iinde, kendi zlerinde

dur" Erenler her yerdedir, arayan bulur onlar:

bulunanlarn

Bilir misin ey yarenler

Gerek erenler kandedir
Kande baksan anda hazr
Kande istersen andadr.

Hakk nasl bulursun

Hakka kul olmaynca
Erenler eiine

Allah benim dediine

Vermi verir ak varln
Kimde bir zerre ak ola
alap varl andadr.

Bir ba ki viran ola

i dikenle dola
Ayklamak neylesin

yolu-

Yaslanp yatmaynca

Atele yanmaynca

O doruluk gnei
Doar birlik burcundan
Ik vermez Yunus'a
Perdeler kalkmaynca.
Gnlnn penceresinde pas, yreginde ve usunda karanlk olmayan dervi sevgi ateiini temizler. Gerek varlkla, doruluk arasndaki perdeyi kaldrmaya urar.
Kendini bilmek, yenmek ister; derviin yolu hacnn hocann yolu deildir; Derviin cennetten umudu, cehennemden korkusu yoktur:
iyle

Umaktan umusu yok.

Tamudan korkusu yok.
Dervi arap

ierek de gidebilir yoluna:

Ben oru namaz iin

Seti itim esridim
Tesbih seccade iin
alann ete kopuz.
Ses, sz, semah i iedir, Yunus iirinde. Ritim cokuludur.
iirde

geen

ete

kopuz

alt

Bana namaz klmaz diyen

Ben klarm namazm
Klansam klmazsam

Ol Hak bilir niyazm.

telli saz demektir. Dervi din

karsnda

Hak'tan baka kimse bilmez

Kafir mslman kimdrr
Ben klann namazm
Hak geirdiyse nazm

laiktir.

YUNUS EMRE

85

O hak dergahlardan geer

Mana arabn ier
Perdesiz can gzn aar
Kendisi siler gzn.
Gerek dervi kendini kurtarmakla kalmaz, evresine de
Dupduru bir rmak olur akar gider gnllere:

saar,

onlar

da kurtarr:

.
Yapra

Her kime kim dervilik balana

Yrei ak pak ola gmlene

dertli iin derman ola

Glgesinde ok hayrlar ilene

Nefesinden misk ile amber tte

Budandan il ar yemilene

An

gz yalar bir gl ola

Ayandan saz bitip kamlana.

Yunus'ta dervilik insancadr. Zaten Yunus yaanan bilginin, bilimin dostu; yaan
mayan ezber bilginin, nakilciliin, yobazln, gericiliin, sahte peygamberlerin, karc
dervilerin amansz dmandr. Ak yreklidir szlemek istediini yaln, zl, ksa ve
dosdoru derken dorunun yanndadr. Sapmaz.

b) -

YUNUS'TA RN LEV

Yunus yaama smsk bagh, evrensel dnen, snr tanmayan bir dnce yapsna
sahipti. Yunus Emre sz syleme sanatn, z sze evirme gcn, dnceyi elle tutulur, gzle grlr, kulakla duyulur gibi somutlatrma, ustaln duyulara sunma yeteneini znde toplamtr. Yunus Emre bu topraklarn, yaam btn insanlarn, Hitit, Pagan, Hristiyan, Mslman u, bu ayrm yapmadan hepsinin szcs olmutur. Bir ok
iirlerinde Yunus Emre szn deeri, nitelii, szn bilmenin stnl, szn bilmemenin dknl, az ve z szn gc, ok ve bo szn deersizlii stnde durmutur:
(a. g. e. sh: 51) iir en kutsal, en kalc bir taycdr. Yorulmadan bu ilevini yapar, zaman srecinde.

Az sz erin ykdr
ok sz hayvan ykdr
Bilene bu sz yeter
Sende gher var ise.

86

ALEVi VE BEKTAi iiRLER ANTOLOJSi

Dervi

yolu, bilginlerin

(danimentlerin)

yolu deildir.

Danmann cahili
Anlamaz dervileri
Dervi ile danman
Yaman vurukan olur.

Bu derviler beratn
Okumad mftler
Onlar nerden bilecek
Bu bir gizli varlktr.

Dosttur bizi okuyan

stmzde akyan
imd' buuk okuyan
Derin danman olur.

lim ilim demektir

lim kendin bilmektir

Sen kendini bilmzsin

Bu nice okumaktr.
Drt kitabn manas
Bellidir bir elifte
Sen elifi bilmezsin
Bu nice okumaktr

Okumann manas

Kii hakk

bilmektir
n okudun bilmezsin
Ha bir kuru emektir.

Yunus Emre der: Hoca

Gerekse bin var hacca
Hepsinden de iyice
Bir gnle girmektir.
Geree ulaamayanlar

ise

yle anlatlr:

oklar geldi kapya

Kapy tuttu durur
eriye girben
Ne varm bilmediler.
"Derviin yolu ieri, hep daha ieri,
daha ieri gider"

kaplardan,

Ben seni severim candan ieri

eriat tarikat yoldur varana
Hakikat marifet andan ieri

***
Sleyman ku dilin bilir dediler
Sleyman var sleymandan ieri

***
Beni bende demen bende deilim
Bir ben vardr bende benden ieri.

***
Unuttum din diyanet kalkd benden
Bu ne mezhepdrr dinden ieri.

***
Dinin terkedenin kfrdr ii
Bu ne kfrdr imandan ieri.

perdelerden,

kalplam

bilginlerden

YUNUS EMRE

81

c) YUNUS ~MKE' DE DRT KAPI KIRK MAKAM KAVRAMLARI

Dervi insan,

kendini, dnyay tanrken kaplardan geer merdiven basamaklarna

benzemeyen basamaklardan karak yceyie ular. "Dervi bylece hi bir snr dinlemeden, kurallar kalplar, korkulan yenerek yoluna gider. Hi bir yerde durmaz, hi bir
halde kalmaz, bir gklere kar, bir yere iner, bir amura batar, bir tertemiz olur, bir alar
bir gler, ama hep yrr ve bilgisini gelitirir: Yaanan bir bilgidir onunki, ezberlenip
tekrarlanan bilgi deil. Balca drt kapdan geer. Her birinin iinde kk kk onar
kap olan bu drt kapnn birincisi eriat kapsdr. Burada dervi hocann dediine uyar,
ezber bilgiler edinir, anlamadan renir. kincisi tarikat kapJsdr, orada inand bir insan
seip onun ardndan sevgiyle, merakla yolunu arar, kendi kiiliini gelitirir: Ateli,
cokulu bir kapdr bu. ncs marifet kapsdr. Burada dervi gerek bilimi tadar;
kendini ve dnyay anlamaya balar ve burada bulduu anahtarla drdnc kapy aar, bu
kap artk son kap olan hakikat kapsdr. Orda artk insan varlkla, yaratl ve yaradanla,
doa ile bir olmu gibidir" (S. Eybolu, a. g. e. sh: 53). Hac Bektan Makalat iir
lerde akar gider, inan olarak, dnce olarak, engelleyen olmaz.
Duruma biraz daha aklk ve aydnlk getirmek yararl olacak. Bunun iin John
Kingsley Birgee'nin "The Order of Dervihes" kitabndaki (sh: 118) eker benzetmesiyle
somutlatnrarak anlatm buraya da almak istiyoruz. Herhangi bir kimse "Szlkten eke
rin ne olduunu ve nasl kullanldn anlayabilir. ekerin tanmn, niteliklerini, yapsn
renebilir. te bu bilgiye alan kap eriat kapsdr. Bu tanmn, bilginin yetersizlii
hissedilebilir. Bu durumda ekerin dorudan tutulmas, grlmesi iin eker gsterilir. Bu
bilgiye alan kap tarikat kapsn ifade eder. Eylemli olarak ekeri tatmak, onu elde etmek iin onun doasn deerlendirmeye bir adm daha atlr. Bu aama marif.et kaps
anlamna gelir. Son aama ekerle bir olma derecesidir. "Ben ekerim" diyebilme, ekerin
ne olduunu bilebilmedir ki bu dereceye "hakikat kaps" ad verilir. Her kapnn onar olmak zere toplam krk makam (dura) vardr. Aslnda bu makamlar birbirlerini izleyen
aamalarla gelen ykmllklerdir. Bir baka syleyile, her kap arasndaki basamaklar,
evrelerdir bunlar. Teker teker almas, yoklanmas gereken yerlerdir. Bektai retisine
gre dinsel bilgiye ve deneyime alan bu drt kap ilk nce, Cebrail tarafndan Adem'e
tantld (Ahitname sh: 99). Hz Muhammed "eriat benim szlerimdir. Tarikat (yol) benim izlerimdir. Marifet benim eylerimin badr. Hakikat, benim ruhsal durumumdur"
demitir (Fevaitname, faide I). Drt kap eitim aamalardr, inan evreleridir, dnme
duraklardr. retim, eitim yollardr.

Yunus Emre'nin Bektai tarikat reti ve ilkelerini benimsedii aadaki iirden

daha somut olarak anlalr: Ama insan yceltmek, ykseltmektir, Tanr katna olgunla
trarak varmay dener.

88

ALEVi VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJiSi

lk kap eriattr.

kincisi tarikat

Emri nehyi bildirir

Yuya gnahlarn
Her bir kur'an hecesi

Kullua

Yola doru

ncs marifet
gzn aar
Bu mana saraynn
Ara deer ycesi

Drdncs hakikat
Eren her eyi bula
Bayram ola gndz
Kadir ola gecesi

Cann

bel

balaya
varan

Yarglaya hocas

"Yunus Emre'de hakikata ulama bir tansk (mucize), bir Tann vergisi deil, bir insan sevgisi ve abasyla olur" almay, savam, aramay ngnr mezhebin temeli budur.
emelerden bardan

Doldurmadan kor isen

Bin yl dahi beklesen
Kendi dolas deil.
"Dervilik aya yerden kesilmeyen, yalanclar, yobazlar, sahte peygamberlerle savabir bilgeliktir, bir keye ekilip etliye stlye karmayan bir uysallk, uyduluk, neme
lazmclk deil"dr, sadeliktir, zdr, katksz aktreyi yaamn her yerinde uygulamak,
an

yaayp yaatmaktr.

Ben derviim diyenler

Hi haram yemeyenler
Haramn yenmedii

Ele gemeyinceymi
Gtrmedi kimse
Kimsenin ykn
Yk gtrrm diyen
Eli deneyinceymi
al

kazan, ye, yedir,

Bir gnl ele getir
Yz Kabeden yerektir
Bir gnl ziyareti
Kerametim var diyen
Halka salusluk satan
Kendin mslman etsin
Var ise kerameti

Haram ile hamir tuttu dnyay

Fesad iler gren hrmetli oldu
Peygamber yerine geen hocalar
Bu halkn bana zahmetli oldu
Fakirler miskinlikten ekti elini
Gnller yakuben heybetli oldu

Danman

okur tutmaz
Dervi yolun gzetmez
Bu halk t iitmez
Ne sarp zaman olusar
Gitti beyler mrveti
Binmiler birer at
Yedii yoksul eti
tii kan olusar.

YUNUS EMRE

89

Evren renmeyle gizlerini kiiye verecektir. Durup dururken kimse kimseye zn

gizini sylemez. "Kara cahilliin, bilmediini bilmezliin, yozluun, yobazln amansz
dman" olan Yunus Emre:
Tatan kar

Kara taa su koyarsan

Elli yl slatr isen
O ta yine kas katdr
Hnerli ta olur deil

trl sular
neler pier
Cahil gnl tatan beter
Yola gelmez gelir deil.
Ayanda

Boz yapalak devlengece

Ekmek verme gndz gece
Onun ii kstebektir
Salp rdek alr deil.
Gerek dervi kk karlarn, sfli karlarn
ah

balaban

ardna dmez:

ahin doan

Doru m

Doan

onu ven
zayf olsa bile

Doanlktan kalr deil

Yunus Emre,

dncesini

byle doanla, aylakla, kstebekle, rdekle

Sylememek harcs
Sylemenin hasdr
Sylemenin harcs
Yreklerin pasdr

somutlatrr.

Sz doru desene
Hak syle dedi alap
Bugn yalan syleyen
Yarn utanasdr.

Bu gnller pasn
Ykayp gidermee

yle bir sz syle kim

Szn hlasasdr.
z syle, plak olsun, herkes grebilsin, dediini. "Doruyu syle, ama kestirmeden
syle; az syle z syle, bize insanlmz anlatan, dnceyi duygularla ardan, kavratan
bir deyile syle" diyor:
Az sz erin ykdr
ok sz hayvan ykdr
Bilene bu sz yeter
Sende gher var ise

Sen sana ne sanrsan

Ayra da an san
Drt kitabn manas
Budur eer var ise.

"Yunus'ta sz insanln emrindedir. Szn bilme kendini bilme veya bilmemenin

sonucu ve deerlendirilmesidir"

90

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/SI

Szn bilen kiinin

Yzn ak ede bir sz
Sz piirip diyenin
ini sa ede bir sz

Sz ola kese sava

Sz ola kestire ba
Sz ola aulu a
Bal ile ya ede bir sz
Kii bile sz demini
Demeye szn kemini
Bu cihan cehennemini
Sekiz uma ede bir sz.

Yunus, toplumumuzun sz ustasdr. Dilimizin ba kurucusudur. Yunus'a gre sz insandan ayrlamaz. Yunus Emre btn szlerin bittii yerde, dilsiz, kulakszda olsa insann
insan kalacana, susmasnn konuma olacana inanr:
Dilsizler haberini
Kulaksz dinleyesi
Dilsiz kulaksz gzn
Can gerek anlayas

Anlamadan dinledik
Dinlemeden anladk
Gerek erin bu yolda
Yokluktur sermayesi.

"Sermayenin yokluk olmas" nsan her eyi bulduktan sonra brakmas, ok szden
az sze, hatta susmaya, szden daha anlatc olan insanca susmaya gelmesi demektir. Susarken syleyecek, sylerken susacaksn" (S. Eybolu, a. g. e. sh: 60)
Bir toy toylamak gerek
Bir soy soylamak gerek
Bir sz sylemek gerek
Melekler bilmez ola.

Bir ku olup umak gerek.

Bir denizi gemek gerek
Bir araptan imek gerek
enler aylmaz ola.

7 - YUNUS EMRE'DE DNCE VE MZAH ANLAYII

Yunus Emre dervi ve ozan olarak inanlarna bal, sevgisinde cokulu, ayrca glmesini bilen yce gnll bir insandr. "Hatta glmesini unutmu ask yzl, atk kal
din adamlarnn nitelendirdii karanlk insanlar, softaln, banazln artmasyla Anadoluyu sarm, kadnlarn ve ocuklarn glmesini gnah sayp yasaklamakla kalmayarak
bakalarnn, hele byklerin nnde glmeyi bir saygszlk saymlardr nsan insanlk
tan karan, bilgisizlie iten bu durumlarn silinmesi, itilmesi gerekir. nk glen dncenin glen masallarn en eskileri bu topraklarda yetimitir.
Yunus Emre dncesinin anahtar szc ak szcdr. nsan, doay, yaam,
maddi ve tinsel eylemleri, lm, lm tesini, varoluu ve yokoluu, hatta dini, iman ve
kfr ak denilen gizemli szckle anlatmtr. Onda her ey akn eseri, hereyin z ak
tr ( Mehmet Bayraktar, Yunus Emre ve Ak Felsefesi, sh: 9)

YUNUS EMRE

91

"Tarihimizin en trajik alarndan birinde, insan kelleleriyle ynlar yapld korkun, karanlk yllarda yaayan en byk halk airimizin sk sk glerek dnmesi, d
nerek glmesi, Tanrnn, lmn, padiahlarn, beylerin, hac hocalarn karsnda bile
glmeyi unutmamas ok anlaml bir gerektir" (S. Eybolu a. g. e. sh: 62). Tevil ile
yorumlamay sever. Tevili sunniler benimsemi. Alevi-Bektailer tevili el Kuran'da gerei bulurla gizi zerler.
ktm

erik dalna
Anda yedim zm
Bostan ss kakyp
Der ne yersin kozumu

aacnda zm yiyen Yunus'u bostan sahibinin ceviz almakla sulamas

bir aka deildir, ne kadar mantksz grnse de. Simgesel bir anlatmla yolun
durumunu sergiliyor.

Erik
anlamsz
ilevsel

Kerpi koydum kazana

Poyraz ile kaynattm
Nedir deyip sorana
Bandm verdim zm
Bu da yle. Kerpi ve poyraz: Birbirinin tam kart bu iki varln birlemesinden ne
kyor, bu sahada? nsann ta kendisi, insan nefes alan amurdur. Yunus bylece, inanca
yeni bir yorum, yeni bir bak yolu bulup reniyor. Bokutla simgeyi kaynatryor.

plik verdim ulhaya

Sarp

yumak etmemi
Becit becit smarlar
Gelsin alsn bezini.
Bir serenin kanadn
Krk kanya ykledim
ifti dahi ekmedi

Kaf danda bir ta

yle attlar bana
ylelik yola dt
Bozayazd yzm
Balk kavaa km

yle kald kazn.

Zift turusu yemee

Leylek koduk dourmu
Anla unun szn.

Bir sinek bir kartal

Sallad vurdu yere
Yalan deil gerektir
Bende grdm tozunu

Yunus bir sz sylemi

Hi bir sze benzemez
Erenler meclisinde
Brr mana yzn.

Burada Yunus Emre, gerei, ok ciddi konular gler yzl bir fantazya rtsyle
Bu gr az ilerde Kaygusuz Abdal' yaratacaktr.Bektai tarikatnn yorumuyla

rtmtr.

92

ALEV VE BEKTA iRLER/ ANTOWJ/S

bu iirlerin gerek anlamlarn aratrmak bizi geree iletecektir. (Bkz. sh: 15). Tarikatn
yntemini uygulayan yunus drt kapsnn marifetlerini gsterir, inceliklenmi parmak basar.
"Bir oklarmza gre Yunus Emre mistik, insandan ok Tanrya, bu dnyadan ok
tekine inanan ve hepimizi dnmeden boyun emeye, aln yazmz gnl ferahlyla
kabullenmeye aran bir ulu kiidir. Ama Yunus Emre gerek bir dervi, gerek bir air
olarak Tanr kadar insana da inanm ve bu inancn yaymak iin ann kendisine verdii
btn olanaklar kullanarak btn imkanszlklara kar koymutur. Yunus Emre'nin nerede, ne zaman ld kesin olarak bilinmiyor. Ama halk onu yreine gizleyerek gnmze getirmitir.
Yunus Emre, iirlerindeki hava, iledii konular, inanlar ve felsefesiyle bunlar i
leyi biimi itibaryle Bektai tarikat grlerine daha yakn durmaktadr. Geri,
Yunus'un yaad yllarda Bektailik tarikat olarak, bir kurum biiminde henz rgtlenmemi, ortaya kmamur. Ama bu yola oluturacak dnce ve inan tohumlar
Hac Bekta Veli ve ardllar tarafndan Anadolu insannn beyinlerine, yreklerine salp
ekilemektedir. Yunus Emre, bu ekicilerin banda gelir. Alevilik - Bektailik Yunus
Emre'nin iirlerindeki dnceleri inan ve grleri benimsemitir. Temeline o iirleri
doldurmutur. Kald ki, Tapduklu denilen Yunus Emre'nin bal olduu tekke mensuplar
da zamanla Alevi - Bektailiin iinde erimi onlarla birlemitir. ki topluluun
yaknln bu durum dorulamaktadr. Yunus Emre, Alevi - Bektailii besleyen balca
kaynaklarn en nemlisidir. Hakkndaki sylencelerin hepsi de Alevi - Bektai kkenlidir.
Son yllara dein, tarihsel sre iinde Yunus Emre'ye hep Alevi - Bektailer sahip k
mlardr. Kaldki halk iiri Yunus Emre'siz d_nlemez. Yunus'un iirindeki btn kavramlar Alevi - Bektai iirinde aynen mevcuttur. Yunus tm insanl kavrar, onlarla sevinir, onun sz gelecee gemie, imdiki zamana yneliktir.
Alevi - Bektailer hogry, insana, Tanr'ya duyulan sevgi trn, bunun biimini
zn, yaama bak tarzlarn dnya grlerindeki yumuakl, ok ynl, derinlemesine sade ve duru bak, Tanr ile yeri gelince senli benli iten konumay, yobazla,
yozlua, tutuculua kar kmay, yetmi iki millete ayn gzle bakmay, ayrm gzetmemeyi, herkesi sevmeyi, barc, dost olmay hep ondan almlar, bu evrensel deerlere
hep birlikte sarlm, birlikte retmilerdir. Tarikat yaplar Yunus'un iirlerindeki kavramlarla doludur. Sertlie, ekilcilie, a ve akl dla ikisi de kardr.
Her iki

tarafn saylmayacak dein

balangcndan

ortak ve benzer ynleri vardr. Alevi - Bektai

bu gne dein hep Yunus Emre ile beslenmitir.

iiri

Yunus Emre, Piri Hnkar, Hac Bektai Veli'nin yaptlarn, zellikle, Makalat'n
Evrensele iirini iletirken geni bir zgrln tadn da karr.

irletirmitir.

YUNUS EMRE

93

B - RLERNDEN RNEKLER
BRNC BLM -

-1Hak'k

kaan bulasn
Hak'ka kul olmaynca
Erenler eiine

Ol hakikat gnei
Doar vahdet burcundan
Uie vermez Yunus'a
Hicaplar kalkmaynca

Yaslanp yatmaynca

Bir ba ki viran ola

i dikenle dola
Ayklamak neylesin
Od ile yakmaynca

Bahas cann ann

Mal ile davar deil

Sevdik mi el ele girer
Sevc!ikler vermeyince

Isszlk u yabanda
Od mu bulunur onda

Dostu kanda bulasn

Sende durmak ile sen
Ol imaret eylemez
Sen viran olmaynca

Kav ta akma

Bir yerde olmaynca

Isszlkta kalma sen
Odunu sndrme sen
Odu kaan bulasn

Sz Yunus'tan iit
Kibir klma tut t
Ol seni sora gelmez
Sen yavu varmaynca

Ocaa varmaynca

ule: /sk - maret: Onarm - Yavu: Dman - Vran: Harap. - Kaan: Nasl - IsSahipsizlik - Kibir: Bo byklk.

szlk:

-2Hak myesser etse varsam

Gzel kabetullah sana
Bakuben hayranm olsam
Gzel kabetullah sana

Gmten kap amlar

Kara donuna brnr

beraber grnr
Sana varmayan yernr
Gzel kabetullah sana

Kabe'nin evresi dalar

Didar grm sular alar
Ak Yunus durmaz alar
Gzel kabetullah sana

Arla

Myesser:
nur: Knar,

Kolaylatrlm
ayplar.

- Kabetullah:

Mermerinen

demiler

Altn kuak kuatmlar

Gzel kabetullah sana

Tanrnn

evi - Don: Giysi, renk - Yeru-

94

ALEVi VE BEKTAi JIRLERI ANTOWJISI

-3.

Edelim cevlan
Klalm seyran
Mest olup hayran
Pir eiinde

Braktm ar

stedim y8rt

Kestum znnar
Pir eiinde
Aldm

Nice bir lfet

Edelim uzlet
ekelim halvet
Pir eiinde

himmeti
Getim zulmeti
Buldum devleti
Pir eiinde
Yunus'um elhak
Didara mtak
Eritiim ak

Pir eiinde
Cevlan: Coma - Mest:
Yz - Mtak: Tutkulu.

Sarho

- Zunnar:

Devri

giysisi - Elhak: Dotru -

-4ki cihan zindan ise

Gerek bana bostan ola
Ne gam gussa gnahma
n inayet dosttan ola

kr Hak'k

Yaram ben dosta kul olam

Her dem alam gl olam
Ya syliyem blbl olam
Duram glistan ola

Akna doymad

grd gzm
Erenlere toprak yzm
Sz bilene i bu szm
Gerek ekeristan ola

zm
gzm
Yunus Emre senin szn
Alemlere destan ola
Ald anszn

Gam-gussa: keder, ac - nayet: iyilik - n: nk

-5Bir aha kul olmak gerek

Hergiz ma'zfil olmaz ola
Bir eik yaslanmak gerek
Kimse elden almaz ola
Bir toyu toylamak gerek
Bir soyu soylamak gerek
Bir sz sylemek gerek
Melekler de bilmez ola

Bir ku olup umak gerek

Bir kenara gemek gerek
Bir araptan imek gerek
enler aylmaz ola
evik bahr olmak gerek
Bir denize dalmak gerek
Bir gevher karmak gerek
Hi sarraflar bilmez ola

Dclar:

YUNUS EMRE

95

Kii ak

Bir baheye girmek gerek

Ho teferr klmak gerek
Bir gl yaylamak gerek
Hergiz ol gl solmaz ola

olmak gerek
bulmakgerek
Ak oduna yanmak gerek
Ayruk oda yanmaz ola
Ma'ukay

Yunus imdi var tek otur

Yzn hazrete gtr
zn gibi bir er getir
Hi cihana gelmez ola

Ma'zl: Azledilmi - Mauka: Canan, baglanlan sevgili -Teferr: Dnme - Ayruk: Baka, zge. Bahri: Denizci. yzc - Hergiz: Asla - zm gibi: Benim gibi.

-6Ben dost ile dost olmuam

Kimseler dost olmaz bana
Mnkirler bakar glr
Selam dahi vermez bana

J,

Kimseler bilmez halimi

Ak odu yakt canm
Semezsem soldan sam
Namus ar olmaz bana

Ben dost ile dost olaym

lmezden evvel leyim
Canm kurban vereyim
Dnya bliki kalmaz bana

Sanurlar ki ben deliyem

Ben dost ba blblyem
Mevla'nn kemter kuluyem
Kimse baha saymaz bana

Ben ik biareyim
yareyim
Ben bir deli divaneyim
Aklm da yar olmaz bana

Blbl oluben terim

Dost bahesinde biterim
Gl alrm gl satarm
Babanu olmaz bana

Batan ayaa

Dervi Yunus nice diyem

Ben bu cihan terk idem
Yana yana dosta gidem
Perde hicap olmaz bana

Mnkr: inkarc - Baki: Kalc - Biare: Umarsz - Kemter: Kt, yaln - Bagu-

ban: Bahvan - Hicap: Ar, utanma.

96

ALEV VE BEKTA/ RLERi ANTOWJS

-7Ey Aklar, ey aklar

mezhebi dindir bana
Grd gzm dost yzn
Kamu yas dndr bana
Ak

J.

Ayruk bize yas olmaya

Gnlmze pas olmaya
Zira Hak'tan gelen avaz
Savulmaz dndr bana

Ey padiah, ey padiah
ben beni verdim sana
Gene - hazinem kamusu
Sensin benim nden sona

Benden dahi gider isem

Senin ile varam sana

Evvela dahi bu akl - can

Senin ile asi - kin
Ahr yine sensin mekan
s varurem senden yana

Ol dost beni veribidi

Var dnyay bir gr dedi
Geldim grdm bot uayi
Seni seven kalmaz ana

Ben akmdan ayrlmyam

Dergahndan ralmyam

Senden sana varr yolum

Senden seni syler dilim
lle sana ermez elim
Ne hikmettir atm buna

Kullarna

Ol dostlarn sevindii
Yarnm bugndr bana

Ayruk bana ben dimeyem

Kimesneye sen dimeyem
Bu kul o sultan dimeyem
itenler kalsn tana

Bu ah ile bu :zir ile

Bu hikmeti kim ne bile
Bilse dahi gelmez dile
Tuttum yzm senden yana

Dost akna ulaaldan

Dnya ahiret birdir bana
Ezel ebed sorar isen
Dn ile bu gndr bana

Sensin bana can - cihan

Sensin bana gene - i nihan
Senden drUr ass ziyan
Ne i gele benden bana

Yarnki

vad eyledi
gn grmem dedi

Yunus sana tuttu yzn

Unuttu hep kendi zn
Cmle sana syler szn
Sz syleten sensin ana
: Hey Genc- hazineyi: Hazine kayna - Asl- kan: Gerek maden -Tan: a
knlkl eletiri. - Ahll': Son - Drr: Gelir Arayi: Arama - Ass: Sahip - Zyan:
Zarar - Genc- nihan: Gizli kaynak.

YUNUS EMRE

Ma'ni evine daldk

Vcud seyrini kldk
ki cihan seyrini
Cmle vcudda bulduk

-8J,

Musa ad Tur'u
Yoksa Beytl Ma'mur'u
srafil alan suru
Cmle vcudda bulduk

Yedi yeri yedi g

Dalar ile denizleri
Uma ile tamular
Cmle vcudda bulduk

Tevrat ile ncil'i

Furkan ile Zebur'u
Bunlardaki beyan
Cmle vcudda bulduk

Gece ile gndz

Gkte yedi yldz
Levhte yazl sz
Cmle vcudda bulduk

Yunus'un szleri hak

Cmlemiz dedik saddak
Nerd'.istersen orda Hak
Cmle vcudda bulduk

Levh: Dz,

yass

Levha. -- Saddak:

Dervilik

dedikleri
ile ta deil
Gnln dervi eyleyen
Hrkaya muhta deil

Tanr

-- Seyri: Gzlem -

-9J,

Dirsin

Amak:Akmak.

eyhin akna

Hrka

Yaln

ayak ba ak
Er var dirlik dirilmi
Yaln ayak a deil

Hrkann

Durmu marifet syler

Erene Yunus Emre'm
Yol eriyle yoldadr
Yolsuza yolda deil

ne suu var
Sen yoluna varmazsan
Vargl yolunca yr
Er yolu kalma deil
Vargd: var-git - Kalma: Geveze, engelleyici.

-10Hak'tan inen erbeti

tik elhamdlillah
ol kudret denizini
Getik elhamdlillah
u karki dalan
Meeleri balar

..

Vardmz

illere
safa gnllere
Baba Taptuk Ma'nisin
Satk elhamdlillah
ol

Beri gel baralm

Yad isen birleelim

Salk safalk ile

Getik elhamdlillah

Atmz eerlendi

Kuruyuduk ya olduk
Ayak idik ba olduk
Kanatlandk ku olduk
Utuk elhamdlillah

ndik Rum'u kladk

ok hayr er iledik
U bahar geldi geri
Gtk elhamdlillah

Etik

elhamdlillah

97

98

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

Dirildik pnar olduk

Irldk rmak olduk
Artk denize daldk
Tatk elhamdlillah

Taptuk'un tapusuna
Kul olduk kapsna
Yunus miskin i idik
Pitik elhamdlilah

Elhamdulillah: okkr, Tanri izni ile. - Sahk-safahk: Esenlik - ol: Ol Yad: Yabanc, el - Mani: iir, anlat - Hayr er: yilik ktlk -Taptuk: Yunus'un
piri eyhi.
-11-

Biz kimseye kin tutmayz

Ayar dahi dosttur bize
Kanda sszlk var ise
Mahalle - v ardr bize

..

Admz

Vatan bize cennetdrr

Yoldamz Hak'drr
Haktan yana ynilecek
Baka yollar dardr bize
Dnya bir avrattr kar
Yoldan ittir niceleri
Srn gitsin yleleri
Onu sevmek ardr bize

miskindir bizim
kindir bizim
Biz kimseye kin tutmayz
Kamu alem birdir bize
Dmanmz

Yunus aydur Allah deriz

Allah ile kaplmz
Dergahna yz tutuban
Hemen bir ikrardr bize
Ayar: Dman - Issz: Malszlk - ltir: karr -Ar: Utan

-12Dalar

ile talar ile

Mevlam seni
Seherlerde kular ile
araym Mevlam seni
araym

..

araym

Mevlam seni
Gz yal Yakub ile
Ol Muhammed mahbub ile
araym Mevlam seni

Su dibinde mahi ile

Sahralarda ahO ile
Abdal olup yahu ile
araym Mevlam seni

Bilmiim dnya halini

Terk ettim kyl il kalini
Ba ak ayak yaln
araym Mevlam seni

Gkyznde sa ile
Tur danda Musa ile
Elimdeki asa ile
Derdi k eyyb ile

Yunus okur diller ile

Ol kumru blbller ile
Hakk seven kullar ile
araym Mevlam seni

k: Ar, ok, umarsz - Mahbub: Sevgili - Kyl kal: Dedikodu - Mahi: Balk Ahu: Ceylan - Seher: Sabah - Sahra: l - Asa: Degnek.

YUNUS EMRE

99

-13Ey dost akn denizine

Girem garkolam yryem
ki cihan meydan ola
Devranm srem yryem

Blbl oluban gidem

Nice gnlleri gdem
Yzm ak ile dem bedem
Topraa srem yryem

Girem denize gark olan

Ne elif ne mim dal olam
Dost banda blbl olam
Gllerin derem yryem

kr

grdm didarn

Bu benlik senlik ann

Terkine vuram yryem

Blbl oluban tem

Gnl olam ceset tutam
Bam elime alp
Yoluna verem yr yem

Yunu8'tur ak avaresi
Biareler biaresi
Sendedir derdim aresi
Dermanm soram yryem

tim visalin yarn

Dem be dem: An an - Visal: Kavuma - Bidar: Yz Batma, dalma - Devrani: Egemenlik - Terk:Brakma.

ar:

Kent, Gark olma:

-14Kemdrr yoksulluktan
Nicelerin varl
Bunca varlk var iken
Gitmez gnl darl

Batm dnya malna

Bakmaz lm haline
Ermi karun malna
Zehl i dvarl

Sleyman zembil rd
Kendi emein verdi
Ann ile buldular
Anlar peygamberlii
Gel imdi miskin Yunus
Nen var Hak'ka harceyle
Grdn elinden gider
Bu dnyann varl

Zehi: Hey - Zembil: Sepet - Harceyle: Sarfet, harca - Kemdrr: Ktdr.

-15

Ol Hak bilir niyazm

Ol naz dergahtan geer

Ma'ni arabndan ier
Hicabsz can gzm aar
Kendisi siler gzm

Hak'tan ayr kimse bilmez

Kafir mselman kimdrr
Ben klarm namazm
Hak geirdiyse nazm

Gizli sz erheyleyip
Trl nkteler syleyip
Deme arif erhetmeye
Bu benim gizli razm

Bana namaz klmaz diyen

Ben klarm namazm
Klansam klmazsam

100

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

Szm ma'nisine erin

Bi - niandan haber verin
Dertli aklara sorun
Bu benim dertli szm

Dost isteyen gelsin bana

Gstereyim dostu ona
Budur szm nden sona
Ben bilirim kendzm

Yunus imdi syle szn

Mnkir ister istemesin
Piir kurtar kendi zn
Arifler tatsn tuzunu
erh: Aklama - Raz: Sr- Binian: Niansz - Nyaz: Dua, Yalvarma, badet - Naz:

Yalvarma, Nazlanma - Nkte: Espiri - Deme: nemli, byk.

-16Sana ibret gerek ise

Gel gresin bu sinleri
Gel ta isen eriyesin
Bakp grnce bunlar

J,

Hani o irin szller

Hani o gne yzller
yle kayp olmu bunlar
Hi belirmez nianlar

unlar ki oktu mallar

Gr nice oldu halleri
Sonucu bir gmlek geymi
Onunda yoktur yenleri

Bunlar bir vakt bekler idi

Kapclar korkar idi
Gel imdi gr bilmeyesin
Bey hangidir ya kullar

Hani mlke benim diyen

Kk saray beenmeyen
imdi bir evde yatarlar
Talar olmutur stleri

Ne kap vardr giresi

Ne nimet vardr yiyesi
Ne k vardr gresi
Dn olmudur gndzleri

Bir gn senin dahi Yunus

Benven dediklerin kala
Seni dahi byle ede
Nitekim etti bunlar

Sin: l, mezar - Yen: Kol - Benven: Bana - Mlk: Mal, tarla.

YUNUS EMRE

101

-17.J..

Erenler bir denizdir

Ak gerek dalas
Bahr gerek denizden
Girip cevher alas

Muhammed Hakk.bildi
Hakk kendinde buldu
Cmle yerd~ Hak hazr
Gz gerekir gresi

Yine biz bahr olduk

Denizden gevher aldk
Sarraf gerek gevherin
Kymetini bilesi

Alimler kitap dzer

Karay aka yazar
Gnllerde yazl
Bu kitabn sOresi

Yr var epsem olgl

Ne simsarlk satarsn
Ali gibi er gerek
bu srra eresi

yle 'deli olmuam

Bilm~zem

dnden gn

Yreime iledi
Ak

okunun yaras

Gel imdi miskin Yunus

Tut erenler etein
Cmlesi miskinlikte
Yokluk imi aresi

Bahr: Deniz, yzc - Gevher: z, inci - Epsem: Susma - Simsar: Arac - Sarraf:
Kuyumcu - Cmle: Hep, tm.
-18Geldi geti mrm benim
ol yel esip gemi gibi
Hele bana yle gelir
ol gz ap yummu gibi

.J..

Bu dnyada bir nesneye

Yanar iim gynr zm
Yiit iken lenlere
Gk ekini bimi gibi

bu sze Hak tanktr

Bu can gvdeye konuktur
Bir gn ola ka gide
Kafesten ku umu gibi

Bir hastaya vardn ise

Bir iim su verdin ise
Yarn anda kar gele
Hak arabn imi gibi

Miskin adem oullan

Ekinlere benzer gider
Kimi biter kimi yiter
Yere tohum sam gibi

Bir miskini grdn ise

Bir eskice verdin ise
Yarn anda kar gele
Hulle donun bimi gibi

Yunus Emre bu dnyada

ki kii kalr derler
Meer Hzr lyas ola
Ab - hayat imi gibi

Hlle: Cennet giysisi - Ab- hayat: lmszlk suyu - ol: O, ol, yle

102

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJISI

-19Ben yrrm yana yana

Ak boyad beni kane
Ne aklem ne divane
Gel gr beni ak neyledi

J.

Ya elim al kaldr beni

Ya vaslna erdir beni
ok alattn gldr beni
Gel gr beni ak neyledi

Gah eserim yeller gibi

Gah tozarm yoJlar gibi
Gllh akarm seller gibi
Gel gr beni ak neyledi

Ben yrrm ilden ile

eyh anarm dilden dile
Gurbette halim kim bile
Gel gr beni ak neyledi

Akar sulayn alarm

Dertli cierim dalarm
eyhim anuban alarm
Gel gr beni ak neyledi

Mecnun oluban yrrm

O yari dte grrm
Uyanp melOI olurum
Gel gr beni ak neyledi

Miskin Yunus biareyim

yareyim
Dost ilinden avareyim
Gel gr beni ak neyledi
Batan ayaa

Mell: zgn -Aklem: Akll - Divane: Deli- Gih: Kimi, hazan - Vasi: Kavuma Mecnun: lgn, Deli -Avare: isiz - Suret:YZ.

-20Mansur idim ol zamanda

Onun iin geldim bunda
Klm ge savurup
Ben enel Hak oldum ahi

J.

SOret topraktr diyeni

Gnlm kabul etmez an
Bu topran cevherini
Hazrete irdrdm ahi

Ne ola yanan dalan

Ne dara kan boulan
im bitince yryem
Teferre geldim ahi

Nitekim ben beni buldum

Bu oldu kim Hak'k grdm
Korkum onu buluncayd
Korkudan kurtuldum ahi

Mmin oldum yoksul iken

Benim oldu kevn meklln
arka v garba ser - teser
Yere ge doldum ahi

Yunus kim ldrr seni

Veren alr gene can
Bu canlara hkmedeni
Kim idn bildim ahi

Ahi: Dervi, ahi - Kevn mekan: Varlklar - Ser-teser: Batanbaa - din: Oldugun - Teferr: Dnme - Suret: Yz - Enel-Hak: Ben tanrym.

YUNUS EMRE

-21Uyan be hey gafil uyan

Kafirdir be vaktin koyan
Mekke'ye evimdir diyen
Ol sbMnallah deil mi?

..

Alaklar

yce ederi
Gndzleri gece eden
Yiitleri koc~ eden
Ol sbhanallah deil mi?

Yaan karlar eriten

Akar sular kurutan
Topraktan adem yaratan
Ol sbMnallah deil mi?

Yce yerlerde durucu

Elinde yaln klc
Dertliye derman verici
Ol sbMnallah deil mi?

Yunus 'tur bunu syleyen

Taptuk'a kulluk eyleyen
Ben yoksulu bay eyleyen
Ol sbhanallah deil mi?

Sphanallah:

Tanr, Noksansz,

alap - Gafil: Bilmez.

-22Akn ald

benden beni
Bana seni gerek seni
Ben yanarm dn gn
Bana seni gerek seni

..

Akn arabndan

iem

Mecnun olup daa dem

Sensin gn be gn endiem
Bana seni gerek seni

Ne varla sevinirim
Ne yoklua yerinirim
Akn ile avunurum
Bana seni gerek seni

Sufilere sohbet gerek

Ahilere ahret gerek
Mecnunlara Leyla gerek
Bana seni gerek seni

Akn aklar

Eer

ldrr
denizine daldrr
Tecelli ile doldurur
Bana seni gerek seni
Ak

beni ldreler
Klm ge savuralar
Topram anda ara
Bana seni gerek seni
Yunus'drr benim adm
Gn getike artar odum
ki cihanda maksudum
Bana seni gerek seni

Maksut: Erek, ama - Sufi: Sofu - Tecelli: Grnme - Od:

Ate

Endie: Kuku.

103

104

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER ANTOLOJiSi

-23Yok yere geirdim gn

Ah nideyim mrm seni
Geldin getin bilemedim
Ah nideyim mrm seni

Ayruk geri gelmeyesin

Gelip beni bulmayasn
Bu devran srmeyesin
Ah nideyim mrm seni
de koyup gidisersin

Seni bahaya almadm

Ann n kadrin bilmedim
Sana vefatlar olmadm
Ah nideyim mrm seni

Beni garip edisersin

Kara yere girisersin
Ah nideyim mrm seni

mrm ipi zlser

Suret nak bozulusar

Hani seninle olduum

Hayrm errim yazlsar

Ya son ucu yad olduum

Ah nideyim mrm seni

ad oluban gldm

Ah nideyim mrm seni

Miskin Yunus gidisersin

Acep sefer edisersin
Ettiklerin bulusarsn
Ah nideyim mrm seni
Baha: Deer - Vefatlar: Vefal - er: Ktlk Hayr: yilik - Ayruk: Artk - ad:
en, neeli- Sefer: Yolculuk- Edisersin: Eder misin.

-24~

Arayu arayu bulsam izini

zinin tozuna srsem yzm
Hak nasip eylese grsem yzn
Ya Muhammed canm arzular seni

Ali ile Hasan Hseyin anda

Sevgisi gnlde muhabbet canda
Yarn maher gn ulu divanda
Ya Muhammed canm arzular seni

Bir mbarek sefer olsa da gitsem

Kabe yollarnda kumlara batsam
Hup cemalin bir kez dte seyretsem
Ya Muhammed canm arzular seni

Arafat dadr bizim damz

Anda kabul olur bizim duamz
Medine'de yatar peygamberimiz
Ya Muhammed canm arzular seni

Zerrece kalmad gnlmde hile

Stk ile girince ben bu hak yola
Ebubekir mer Osman'la bile
Ya Muhammed canm arzular seni

Yunus metheyledi seni dillerde

Sevilirsin btn bu gnllerde
Alaya alaya gurbet ellerde
Ya Muhammed canm arzular sen

Hup: Gzel - Metheylemek: vmek - Zerrece: Asla - Cemal: Yz.

YUNUS EMRE

105

-25Yolda olalm ikimiz

Gel dosta gidelim gnl
Halda olalm ikimiz
Gel dosta gidelim gnl

J.

Terk edelim il ar
Dost iin klalm zan
Ele getirelim. yan
Gel dosta gidelim gnl

Gel gidelim can durmadan

Suret terkini urmadan
Araya dman girmeden
Gel dosta gidelim gnl

Bu dnyaya kanmayalm
Fanidir aldanmayalm
Bir iken ayrlmayalm
Gel dosta gidelim gnl

Gel gidelim kalma rak

Dost iin klalm yarak
eyhin katndadr durak
Gel dosta gidelim gnl

Biz bu:cihandan geelim

O dost iline ualm
Arzu havadan geelim
Gel dosta gidelim gnl

Klavuz olgl sen bana

Ynelelim dosttan yana
Bakmayalm nden sona
Gel dosta gidelim gnl

lm haberi gelmeden
Ecel yakamz almadan
Azrail hamle klmadan
Gel dosta gidelim gnl

Bu dnya olmaz payidar

A gzn cann uyar
Olgl bana yolda - u yar
Gel dosta gidelim gnl

Gerek erene varalm

Hakk'n haberin soralm
Yunus Emre'yi alalm
Gel dosta gidelim gnl

Yarak: Yardm, yarar- Suret terkin: lm - Payidar: Yce - Zar: Alama - Halda: Ayn

durumda.

ar:

Kent- Olgd: Ol - Yar: Sevgili.

-26Ey benim ile yar olan

eyhe giden gelsin beri
Varlklarn elden koyup
Talan eden gelsin beri

J.

Ermek dilersen maksuda

ok hizmet eyle mride
Sen senliinden ayni da
Didar yakn gelsin beri

Terk edelim kyl - kaali

steyelim doru yolu
eyhim eli gevher dolu
Gevher alan gelsin beri

Pinhan edenler kendzn

Onlar grrler Hak yzn
Grmek dilersen bil szn
krar eden gelsin beri

_Gevher cann maksududur

Can maksudun mansurudur
Maksud iin mansurlayn
Berdar olan gelsin beri

Yunus gel anlat halini

Bildir nedir ahvalini
Derde brakp kendini
Derman bulan gelsin beri

Talan: Yama - Kyl-kal: Dedikodu - Gevher: nci - Maksut: Ama - Berdar: Kap
- Pinl)an: Gizli - ikrar: Sz veren.

106

Al..EV/Z VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-27j.

Severim ben seni candan ieri

Yolum vardr bu erkandan ieri

Beni benden alana ermez elim

Kim kadem basa Sultandan ieri

eriat tarikat yoldur varana

Hakikat meyvas andan ieri

Sleyman ku dilin bilir dediler

Sleyman var Sleyman'dan ieri

Dinin terk edenin kfrdr ii

Ol ne kfrdr imandan ieri

Tecelliden nasip erdi kimine

Kiminin maksudu bundan ieri

Beni bende demen bende deilem

Bir ben vardr bende benden ieri

Senin akn beni benden alptr

Ne irin dert bu dermandan ieri

Miskin Yunus gz tu oldu sana

Kapnda

bir kuldur Sultan ieri

Erkan: Yol, yntem - Kadem: Ayak - Tu oldu:

Dt

grd.

-28j.

Dinin imann vansa

Hor grmegil dervileri
Cmle alem mtakdurur

Ol Fahr - i Alem Mustafa

Sdk btn ak safa
ster isen ondan vefa

Grmeklie dervileri

ncitmegil dervileri

Ay u gne

ncidesin ah ideler
mrn gnn kurutalar
Gzsz olasn yideler
Ta bilesin dervileri

mtakdurur

Dervilerin

sohbetine
Feriteler tesbih okur
Zikir eder dervileri

Griceiz dervileri

Yer gk eder hrka hakk

Himmetlerin olsun baki
n padiah oldu saki
Esrdiser dervileri

Dervi oku rak atar

Hiy demeden cana utar
Gaafl olmayan yeter tutar
Hor grmegil dervileri

Gkten inen drt kitab

Gnde bin kez okunsan
Yallah didar grmeyesin
Sevmez isen dervileri

Tersalar tvbeye gelir

Taht slan zebUn olur
Dalar talar secde klur

Yunus

aydr

bu ak geldi

lm canm diri kld

Sen ben demek benden

kald

Griceiz dervileri

Tersa: Hac - Zebun: 'Zayf- Hiy: Hay vnc Hz. Muhammed - Didar: Yz.

Mtak: Dkn

Fahr

Alem: Evrenin

YUNUS EMRE

107

-29Bir sakiden itim arap

Artan yce meyhanesi
Ol sakinin mestleriyiz
Canlar ann peymanesi

J,

Ak

oduna yananlarn
Klli vcudu nur olur
Ol od bu oda benzemez
Hi belirmez zebanisi
Andaki mest olanlarn
Olur Enelhak szleri
Hallac - Mansur gibidir
En kemine divanesi

Bir meclistir meclisimiz

Anda cier kebap olur
Bir eradr bunda yatar
Gne ann pervanesi

Yunus bu cezbe szlerin

Cahillere sylemegil
Bilmez misin cahillerin
Nice geer zemanesi

Saki: ki dagtc - Peymane: Kadeh - era: Mum - Zebani: Cehennem bekisi Divane: Deli - Cezbe: ekici - Zamanesi: :lamam, vakti - Klli: Tm.

-30Ey yarenler kim iitti

Ak tvbe kldn
Ya kim iitti denize
Od dben tttn
ahm

J,

Sarrafl renmeyen

Bu gevheri boncuk sanr

Varr verir yok nesneye
Bilmez neye sattn

senin akn odu

gnl deryasna
Aceplerden kaynayban
Ma'rifetler bittiini

Hak kim onun didarn

Bunda iyan grmez ise
Yann ol sergerden gezer
Hi bilmeye nittiini

Yzgelik renmiyen kul

Ko girmesin bu denize
Ak deryas dipsizdrr
Aceplemen battn

Yunus aydur er kuluyam

Tapduk'umuz dost yzdr
bu sze inanmayan

Dt

Eebilsin ettiini

lyan: Ak - Sergerde: Asi - Pr: Tm - Od: Ate - Acepleme:

ama

Ddar:

Yz.

108

ALEVIZ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-31.

Bir kez gnl yktnsa

Bu kldn namaz deil
Y etmiiki millet dahi
Elin yzn yumaz deil

Yol odur ki doru vara

Gz odur ki Hak'k gre
Er odur alakta dura
Yceden bakan gz deil

Bir gnl yaptn ise

Er etein tuttun ise
Bir kez hayr ettin ise
Binde bir ise az deil

Erden sana nazar ola

in dn pr nur ola
Beli kurtulmutan ola
ol kii kim gammaz deil

Yunus bu szleri atar

Sanki bal yaa katar
Halka matahlarn satar
Yk gevherdir tuz deil

Gammaz: Koucu - Matah: Mal - Nazar: Bak - Gevher: nci - ol: Ol.

-32.

Hak alabm Hak alabm

Sencileyin yok alabm

Gel

kogl

beni yanaym

Batan baa uanaym

Gnahlyam yarlagl

Ol

Ey rahmeti ok alabm

Olaym rak alabm

Ben aydram ki ey gani

Nedir bu derdin derman
Zinhar esirgeme beni
Ak oduna yak alabm

Kullar senin sen kullarn

Gnahlar ok bunlarn
Umana sal bunlarn
Binsinler burak alabm

Ne Sultan ne baylardasn
Ne kk saraylardasn
Girdin miskinler gnlne
Edindin durak alabm

Ne ilmim va ne taatm
Ne gcm var ne kuvvetim
Meer senin inayetin
Kla yzm ak alabm

Yarlagl

Bu

sen

sevdiin

Muhammed'e

Yunus\

gnahl kullarna

Eer yarglamazsan

Key

kat

firak alabm

Zinhar: Sakn - Tant: badet - Key: ok - Firak:

Burak: Binit- Yarbagd: Yargla.

Ac - Kat: ok -

alap:

Tanr -

YUNUS EMRE

109

-33Kii'be ve put iman benim

ark uruban dnen benim
Bulut olup ge aan
Yamur olup yaan benim

J..

Bir niceye verdim emir

Devlet bile srd mr
Yanan km~r kzan demir
rse eki salan benim
yadran

Yaz yaratp yer donatan

Gnlmz evin yneten
Honut atadan anadan
Kulluk kadrin bilen benim

yer donduran
veren
yle bilin yol gsteren
Ql. rahim rahman benim

Yldrm

olup akyan
Kakyp nefsin dokuyan
Yer karasnda brkyen
ol aulu ylan benim

GerCk ak gelsin beri

Gstereyim doru yeri
Makamdr gnller an
Irlmayp duran benim

Hamza'y

Yere

Elin

Kaftan

aran

ayan aran

oklar tahttan dren

Hikmet ss sultan benim

Kar

Hayvanlarn rzkn

ge

bnyad uran
daim duran
Denizlere gl aran
Adm Yunus umman benim
Irlmadan

Iss: Sakip, malik - Kakmak: Baa kalkma - Brkmek: Srnen - Irdmak: Yorulmak, usanmak - Bnyad: Kazma - ark: Dnme - Uruban: Vuran.

Bilmem nideyim
Akn elinden
Kanda gideyim
Akn elinden
Meskenim dalar

-34Dinle ziirm
J..
Kodum iirm
Verdim serimi
Akn elinden
Varm

Durmaz kan alar

Akn elinden

vereyim
Kadre ereyim
Uryan olaym
Akn elinden

Kaddim yay oldu

nay oldu
im vay oldu
Akn elinden

Yunus'un sz
Dorudur z
Kan alar gz
Akn elinden

Gzyam alar

Barm

Kad: Boy - Kande: Nerde - Mesken: Ev - Nay: alg ney, Zar: inleme - Uryan: plak.

110

Al.EViZ VE BEKTA/ i/RLERI ANTOLOJiSi

-35ilahi bir ak ver bana

Kandalm bilmeyeyim
Yavu klaym ben beni

J.

Ko ben yanaym tteyim

Blbl olaym teyim
Dost bahesinde biteyim

steyuben bulmayaym

Aluben solmayaym

Al gider benden benlii

Doldur iime senlii
Bu dnyada ldr beni
Vanp anda lmeyeyim

Beslediim nazik teni

Terkedeyim derdim onu
Kara topraa ben onu
Karaym andan varaym

yle hayran eyle beni

Bilmeyeyim dnden gnU.
Daim isteyeyim seni
Ayruk naka kalmayaym

Ben bu mr harmann
Derdim devirdim u yine
Yunus aydr bu dkkan
Dereyim andan varaym

Senin kokun duydu canm

Terkini urdu cihann
Hergiz belirmez mekann
Seni kanda isteyeyim

Halimi getirsem dile

Kim bana se kim gle
Bari yanaym derd ile
Ben dillere gelmeyeyim

Akn

Mansurum ek dara beni

Ayan gster anda seni
Kurban klaym bu can
Aka mnkir olmayaym

bir od urdu cana

yrrem yana yana

Cierim

gark oldu kana

Nice zfui klmayaym
Aktr

bu derdin derman
yolunda verem can
Yunus Emre eydr bunu
Bir dem aksz olmayaym
Ak

Kandabk: Nerde o/dutunu - Nak: Ressam, Tanr - : Bak - Dar: Asma -Ayan:
Ak - Mnkir: inkar eden - Gark: Batma - Zari: Atlama, zar etme.

-36Ey yarenler, ey kardeler

Sorun bana kanda idim
Ak denizine dalban
Deryay ummanda idim
Bu yerler buna gelmeden
Gkler melaik dolmadan
Mlke bnyad urulmadan
Mlk yaradanda idim

J.

Kayg

eli ermezidi
Gussa gz grmezidi

Endie ehrinden dara

Bir ulu mekanda idim

Bu ilerde olan kii
Terketsin cmle tevii
eriden ieri bir
Key latif nihanda idim

YUNUS EMRE

Padiahtan destur oldu

Bizi bundan mlke sald
ki cihan uma oldu
Umakta Rdvan'da idim

Yz yetmi bin feriteler

Saf balayp durucaz
Cebrail'i anda grdm
Ol ulu divanla idim

Ol kim beni bekleridi

Her kandasam sakland
Ak urgan ucundaki
Kandildeki canda idim

Doksan bin kelimeyi Hak

Syliyecek Habib ile
Otuz bini sr olucak
Ben ol srrolanda idim

Yldzm nice zaman

Gkte melaik arzuman
Cebbar alem hkmeder
Ben ol zaman onda idim

Ben bq suretten ileri

Adm Yunus deiliken
Ben ol idim ol ben idi
Bu ak sunanda idim

111

Tevi: Bozma - Key: etin - Latif: Ho - Nihan: Gizli - Destur: izin - Umak:
Cennet - Zht: badet - Melak: Melekler - Gussa: Gam, keder - Urgan: p - Ferite:

Melek - Habib: Hz. Muhammet, sevgili.

-37-

!
Nideriz hayat suyun
Biz can yamaya verdik
Gevherleri sarrafa
Ma'den yamaya verdik

Benim ol bezergan ki
Hi ass gzetmedim
n ass bizim deil
Ziyan yamaya verdik

Bizim il kafilesi
Geirmez her mata
Biz bunda uryan geldik
Dkkan yamaya verdik

Zhdile ok istedik
Hi myesser olmad
Terkedben kllisin
Gman yamaya verdik

Kfr ile iman dahi

bu yolda
Safalatk kfr ile
man yamaya verdik

Yz bin yllk mrile

Henz kuluk olmad
Getik bitmez saytan
Yeksan yamaya verdik

Sen ben olucaz

ikilikte kalr
altk ik'aradan
Sen ben yamaya verdik

Payanl devr zaman

ok eledi Yunus \
Payansz devre erdik
Devran yamaya verdik

Hicabimi

Yeksan: Yerle bir- Payan: Dayanak - Klli: Tm - Zhdi: ibadet.

112

ALEVIZ VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJSi

-38-

J,

Benim bunda kararm yok

Ben bundan gitmeye geldim
Bezirganm metam ok
Alana satmaya geldim

Dost esrii bir deliyim

Aklar bilir ben neyim
Deniriben ikiliim
Birlie

yetmeye geldim

01 hocamdr ben kuluyum

Dost bahesi blblym
Ol hocamn bahesine
Ku olup tmeye geldim

Ben gelmedim da'vi iin

Benim iim sevi iin
Gnller dost evi iin
Gnller yapmaya geldim

Siz Yunus 'tan sorun haber

Dost kanda ise anda var
Haberi gel sen benden al
Ben onu grmeye geldim

Bezirgan: Tccar - Dav'i: Dava - Sevi:

Ak

- Esrik:

Sarho

- Deniriben:

rek.

-39-

J,

Bir korku dt canma

Acep nola benim halim
Derman olmaz ise bana
Acep nola benim halim

Eller gidip ben kahcak

Sinde yalnz olucak
Mnkirle Nekir gelicek
Acep nota benim halim

Canm tenimden zle

Gitmek yarag dzle
Bu suret nak bozula
Acep nota benim halim

Ne ayak tuta ne elim

Ne aklm kala ne bilim
Cevap vermez ise dilim
Acep nola benim halim

Dnya donlarn soyucak

Yuyucu tenin yuyucak
letip kabre koyucak
Acep nola benim halim

Mezarda duru gelicek

Hak terazi kurulacak
Amelimiz grlecek
Acep nola benim halim

Miskin Yunus eydr sz

Kan

ya

ile dolu gz
tutar yz
Acep nola benim halim
Dergahna

Deitire

YUNUS EMRE

113

-40-

J,

Evvel benim ahr benim

Canlara can olan benim
Azp yolda kamlara
Hazr meded eren benim

Halk iinde dirlik dzen

Drt kitab doru yazan
Ak stne kara dizen
Ol yazd Kur'an benim

Bir karara tuttum karar

Benim smma kim erer
Gzsz beni nerde grer
Gnllere giren benim

Dost ile birlie yeten

Buyruu ne ise tutan
Mlk bezeyip dnya dzen
O bahvan hemen benim

Kn deminde nazar eden

Bir nazarda dnya dzen
Kudretinden han deyip
Aka bnyad uran benim

Ben bu yere buyurunca

Yeryzne gn urucak
Ulu deniz mevc urucak
Gemiye yol bulan benim

Dz dedim bu yerleri
Bask kodum bu dalar
Sayvan gerdim bu gkleri
Yeri sonra dren benim

Diller damaklar aran

Yunus

Ak kazann taran

Hamza'y

O aulu

Kaftan aran
benim

ylan

deil

bunu diyen
syleyen
Mutlak Ufir inanmayan
Evvel filur zaman benim
Kendiliidir

Evvel: nce - Ahr: Son - Sr: Giz - Kn: Ol - Bnyad: Kama - Sayvan: rt, oturulacak sergi - Dzen: Yuvarlak toplayan - Bezemek: Sslemek - Agulu: Zehirli.
-41Dolap niin inilersin
Derdim vardr inilerim
Ben Mevlaya ak oldum
Ann iin inilerim

J,

Ben bir dan aacym

Ne tathym ne acym
Ben mevlaya duacym
Derdim vardr inilerim

Benim adm dertli dolap

Suyum akar yalap yalap
Byle emreylemi alap
Derdim vardr inilerim

Dadan kestiler hezenim

Bozuldu trl dzenim
Ben bir usanmaz ozanm
Derdim var inilerim

Beni bir dada buldular

Kolum kanadm yoldular
Dolaba layk grdler
Derdim var inilerim

Dlgerler her yanm yondu

Her
yerine kondu
Bu iniltim Haktan geldi
Derdim vardr inilerim

azam

114

ALEV/ VE BEKTA iRLERi ANTOWJ/SI

Suyum alaktan ekerim

Dnp yksee dkerim
Grn ben neler ekerim
Derdim vardr inilerim
Yalap yalap:

Prltl

Yunus bunda gelen glmez

Kii muradna ermez
Bu fanide kimse kalmaz
Derdim var inilerim

- Ha.en: Kalas - A:za: Organ, ye - Fani: Geici.

-42lim ilim bilmektir

lim kendin bilmektir

J.

Sen kendini bilmezsin

Ya nice okumaktr

Drt kitabn ma'nisi

Bellidir bir elifte
Sen elifi bilmezsin
Bu nice okumaktr

Okumaktan murat ne
Kii Hak'k bilmektir
n okudun bilmezsin
Ha bir kuru emektir

Yiinni dokuz hece

Okursun utan uca
Sen elif dersin hoca
Ma'nisi ne demektir

Okudum bildim deme

ok tAat kldm deme
Eer Hak bilmezisen
Abes yere yetmektir

Yunus Emre der hoca

Gerekse bin var hacca
Hepisinden iyice
Bir gnle girmektir

Taat: badet, namaz - Abes: Sama - Mani: Anlam.

-43Bir gn senin defterini

Drerler bir eyyam gelir
Kamu akln bana
Dererler bir eyyam gelir
Tevhide uydur szn
Mevlaya dndr yzn
Eynine kefen bezini
Sararlar bir eyyam gelir

J.

Azrail ala cann

Unuttura her sann
Kara topraa tenini
Srerler bir eyyam gelir
Tenha kabrinde kalcak
Amellerin arz olucak
Maher yerine yalncak
Srerler bir eyyam gelir

Yunus eydr evvel batan

Ayrr seni kardatan
Ne ettin kurudan yatan
Sorarlar bir eyyam gelir
Eyyam: :laman - Tevhid: Tanr birligi - Eyni: Boyun lanma yeri - Yalancak: plak- Azrail: Can alan melek.

Maher: Kyamette

top-

YUNUS EMRE

115

-44Deyim ak

Bu benliimi yuyaym
Senin duyunu duyaym
Bir nice zaman kul iken
Sultan olaym bir zaman

denizine
Gavvas olaym bir zaman
isteyeyim seni her dem
Seyyah olaym bir zaman
Deyim her bir mahfile
Tersa demeyim her kula
Senden haber verenlere
Mihman olaym bir zaman

Akdam

Ta grnce nakkam
Giryan olaym bir zaman

Oldur'bana benden yakn

Hikmet bilen buldu Hakkn
Okuyup hikmetin ilmin
Lokman olaym bir zaman

Akn

oduna yanaym
Derdin hanna kanaym
Grdm seni sanaym
Hayran olaym bir zaman

Yunus

gzm yan

Artran barm ban

akn

perdesini
olma bi hicab
Mrid - i kamil yoluna
Kurban olaym bir zaman
Kaldrma

Gavvas: Yzc - Mahfil: Toplanma yeri - Mihman: Konuk - Tersa: Hristiyan Nakka: Ressam - Giryan: nleyen - Mrid-i Kamil: Yetkin yol gsterici.
-45Tatn

yine deli gnl

Sular gibi alar msn
Aktn yine kanl yam

Ben toprak oldum yolunda

Sen an gzetirsin
u karma gs geren

Yollarm balar msn

Ta barl dalar msn

Nidem elim ermez yare

Bulunmaz derdime are
Oldum ilimden avare
Beni hurda eler misin

Harami gibi yoluma

Aykr inen karl da
Ben yarimden ayr dtm
Sen yolumu balarmsn

Yavkldm ben yolda

Onulmaz barmn ba
Gzlerimin kanl ya
Irma olup alar msn

Karl dalarn banda

Salkm salkm

San

olan bulut
zp bizim iin

Yan yan alar msn

Esridi Yunus' un can

Yoldaym illerim kan
Yunus dte grd seni
Sayr msn salar msn

Harami: Ekiya - Yam yam: Gizli gizli mek: Sarho olmak - Kan: Hani.

Sayr:

Hasta - Yav: Dman - Fsri."

116

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

-46Canlar cann buldum

Bu canm yama olsun
Ass ziyandan getim
Dkkanm yama olsun

kilikten usandm
Birlik hanna kandm
Derdin arabn itim
Dermanm yama olsun

Ben benliimden getim

Gzm hicabn atm
Dost vaslna eritim
Gmanm yama olsun

Varlk

Benden benliim gitti

Hep mlkm dost tuttu
Alan veren dost oldu
Lisanm yama olsun

Getim bitmez santan

Usandm yaz u ktan
Bostanlar ban buldum
Bostanm yama olsun

Taalluktan ztm
Ol dosttan yana utum

Yunus ne ho demisin
Bal u eker yemisin
Ballar baln buldum
Kovanm yama olsun

n sefer kld
Dost andan bize geldi
Viran gnl nur doldu
Cihanm yama olsun

Ak divanna dtm
Divanm yama

olsun

Taalluk: Aitlik - zmek: zlmek - Sagm: Salam - Ass: Kar - Ziyan: ?.arar Gumani: Kuku - Hicap: Ar utanma - Lisani Dil: Syleme - Derman: Umar - Sagm: istek.

-47-

J..

Dervilik

der ki bana
Sen dervi olamazsn
Gel ne deyeyim sana
Sen dervi olamazsn
Dervi bar ba gerek
Gz dolu ya gerek
Koyundan yava gerek
Sen dervi olamazsn

Dilin ile akrsn

ok maniler okursun
Vara yoa kakrsn
Sen dervi olamazsn
Kakmak varmsa ger
Muhammed de kakrd
Bu kakmak sende var
Sen dervi olamazsn

Dene

Doruya varmaynca

Sene

Mride

elsiz gerek
dilsiz gerek
Dervi gnlsz gerek
Sen dervi olamazsn

yetmeyince
Hak nasip etmeyince
Sen dervi olamazsn

Dervi

Yunus gel imdi

Ummanlara dal imdi
Ummana dalmaynca
Sen dervi olamaszn

Kakmak: Kzmak, fkelenmek - Umman: Okyanus tmek - Ba: Sivilce, yara.

akmak:

Trk Sylemek,

YUNUS EMRE

-48Yr yr yalan dnya

Yalan dnya deil misin
Yedi kez boalp yine
Dolan dnya deil misin

J.

Bir od brakt zme

Ttn girdi gzme
Bu gzle bugn yzme
Glen dnya deil misin

Bir od

braktn

vay dile
Tututum yandm dert ile
Kyamete bir kurt ile
Kalan dnya deil misin

Nide idim dalar ap

sular geip
Havann nne dp
Yelen dnya deil misin
Dalar ap

Yunus Emrem sr safay

Sr sefay ek cefay
Ol Muhammed Mustafa'y
Alan dnya deil misin

Od: Ate - Dil: Gnl - Yelen: Giden, can atan.

-49Bugn sohbet bizim oldu

Bize bizim diyen gelsin
Bu ak zehrin seve seve
beni yutan gelsin

J.

Bir ummanda trl trl

Gher vardr elim ermez
Akar rahmet suyu alar
Gnl kirin yuyan gelsin

Kanaat hrkas ire

Selamet ban ektim
Meliimet gmlein bitim
Arif olup giyen gelsin

A dostlar iidin szm

Dn etmiim bu gndzm
Yavklmam kendzm
Bu hak yola giren gelsin

Bu ak

Yunus miskin

meydan

iinde
ardm bir avaz ettim
Mezzinlik bizim oldu
mam oldum uyan gelsin

Eline bir divan alm

Alimler okuyamam
Bu manadan duyan gelsin

Melamet: Knamak- Gher: nci - Yav: Dman.

1 Hasan.ile Hseyin'i

an grm

117

118

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

-50Acep u yerde var mola

yle garip bencileyin
Bar bal gz yal
yle garip bencileyin

J,

Syler dilim alar gzm

Gariplere gynr zm
Meer ki gkte yldzm
yle garip bencileyin

Gezerim Rum'la am'

Yukar illeri kamu
ok istedim bulamadm
yle garip bencileyin

Nice bu derd ile yanam

Ecel ere bir gn lem
Meer ki sinimde bulam
yle garip bencileyin

Kimseler garip olmasn

Hasret oduna yanmasn
Hocam kimseler kalmasn
yle garip bencileyin

Bir garip lm diyeler

gnden sonra duyalar
Souk su ile yuyalar
yle garip bencileyin

Hey Emre'm Yunus biare

Bulunmaz derdime are
Var imdi gez ardan ara
yle garip bencileyin
Bencileyin: Benim gibi - Kamu: Btn Yanar-Ecel: lm - Biare: Umarsz.

ar:

Kent - Garip: Kimsesiz - Gynr:

-51Biz dnyadan gider olduk

Kalanlara selam olsun
Bizim iin hayr dua
Klanlara selam olsun

J,

Sela verin kastmza

Gider olduk dostumuza
Namaz iin stmze
Duranlara selam olsu

Ecel bke belimizi

Syletmiye diiimizi
Hasta iken halimizi
Soranlara selam olsun

Eceli gelenler gider

Hepsi gelmez yola gider
Bizim halimizden haber
Soranlara selam olsun

Tenim ortaya ala

Yakasz gmlek biile
Bizi bir asan vechile
Yuyanlara selam olsun

Dervi

Yunus syler szn

Ya doludur iki gzn
Bilmiyen ne bilsin bizi
Bilenlere selam olsun

Asan: Kolay - Vechile: Yz ile - Sela: ller iin okunan ezan.

YUNUS EMRE

119

-52-

J.

Yar yreim yar

Gr ki neler var
Bu halk iinde
Bize gler var

Girdik bu yola
Ak ile bile
Gurbetlik ile.
Bizi salar var

Ko glen glsn
Hak bizim olsun
Gafil ne bilsin
Hak'k sever var

Her kim merdane

Gelsin Meydane
Kalmasn cane
Kimde hner var

Bu yol uzaktr
Menzili oktur
Geidi yoktur
Derin sular var

Yunus sen bunda

Meydan isteme
Meydan iinde
Merdaneler var

Gafil: Bilmez habersiz - Menzil:

Ko: Brak.

Varlacak

Yer - Merdane: Mert - Hner: Ustalk -

-53-

ister idim Allah'

Buldumusa ne oldu
Alandm dn gn
Gldmse ne oldu

Erenler sohbetinde
Deste kzl gl idim
Aldm ele geldim
Soldumusa ne oldu

Erenler meydannda
top idim

Alimler ulemalar
Medresede buldular
Ben harabat iinde
Buldumusa ne oldu

Yuvarlanr

Padiah evgannda
Kaldmsa

ne oldu
iit Yunus'u iit
U deli oldu yine
Erenler manasna
Daldmsa ne oldu

evgan: Ucu Sivri sopa - Bununla top evirilir, iki direk arasndan geirilmeye allr - Tup-u evgan oyunu - U: Bak - Harabat: Meyhane.

120

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-54Ali alm sancan eline

ekilip giderler maher yerine
Hasan' Hseyn'i alm yanna
Ah mmetim deyu alar Muhammed

..1.

Kyamet kopcak canlar uyanr

Kamil dervi mridine dayanr
Yzn yere koymu Hak'ka yalvarr
Ah mmetim deyu alar Muhammed

ryan olmu yatar o zayf tenler

Sararm benizler sylemez diller
Maher yerine cem olmu erenler
Ah mmetim deyu alar Muhammed
Yunus eder gelin kadrin bilelim
Frsat elde iken tevhid edelim
Ruhu iin salavat getirelim
Ah mmetim deyu alar Muhammed

Kyamet:

Kuranda yazl olup tm llerin dirilip ayaa kalkaca, hesap gn - Tevhid: Birlik, Tanr iin dua - Cem: Toplanma - Salavat: Hz.
Peygambere ve soyuna dua - mmet: Bir dine mensup olanlar.

Uryan:

plak

-55Yalanc

dnyaya konup genler

Ne syler ne bir haber verirler
zerinde trl otlar bitenler
Ne syler ne bir haber verirler

....

Topraa karm

nazik tenleri
Sylemeden kalm tatl dilleri
Gelin duadan unutman bunlar
Ne syler ne bir haber verirler

Yunus der ki gr takdirin ileri

Dklmtr kirpikleri kalar
Balar ucunda hece talar
Ne syler ne bir haber verirler

Kiminin stnde imenler biter

Kiminin banda sra serviler
Kimi masum kimi gzel yiitler
Ne syler ne bir haber verirler

Masum: Susuz, gnahsz - Nazik: ince - Hece ta: Mezarn batarafna dikilen
isim, fatiha okunmas istei yazlan ta.
-56Hak'tan yar mal seni
Nen var ise ver gider
Ne beslersin bu teni
Seni de kurt yer gider
Olana bak gzn a
Dklr sakal ve sa
Ylan yan gelir a
Yer ier ier gider

....

Zaman erer kurur ba

Tez tkenir uzun ya
Dp dz olur da u ta
Gk drlr yer gider
Yunus bu ten licek
Can nur ile dolcak
man yolda olcak
Ahr en

olur gider

YUNUS EMRE

121

-57-

J,

Yce Sultanm
Derde dermanm
Bedende canm
Hfi demek ister

Ali smnda
Tevhid nurunda
Maher yerinde
Hfi demek ister

Alimsin Alim
yolum
Azmda dilim
Hfi demek ister

Su gibi aksan
Her yana baksam
Hazrete varsam
Hfr demek ister

Gidersin burdan
Gelmezsin andan
Karanlk sinden
Hfi demek ister

Blbl anda
Dostlar banda

Murad'erince
Gl derince
Cemal grnce
Hfi demek ister

Da

Dorudur

Arn sanda

Hfi demek ister

ile tata
Kuruyla yata
Mkil bir ite
Hfi demek ister
Yunus postunda
Gnl dostunda
Srat stnde
Hfi demek ister

H: Allah 'n en byk ad - Cemal: Yz - Ali srr: Alevi-Bektailer Hz. Ali'nin Tan r 'nn bir ksm gizlerini bildiine inanrlar. - Mkil: Zor - Srat: ldkten sonra
her insann geeceine inanlan hayali kldan ince kltan keskin kpr.

-58Ben derviim diyene

Bir n edesim gelir
Tanyuban imdiden

Varup yetesim gelir

Srat kldan

incedir
keskince
Varp ann stne
Evler yapasm gelir
Kltan

J,

Altnda

gayya vardr
ii nar ile prdr
Varp ol glgelikte
Biraz yatasm gelir

Ta'n eylemen hocalar

Hatrnz ho olsun
Varuban ol Tamu'da
Biraz yanasm gelir

122

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

Ben gnahmca yanam

Rahmet suyunda yunam
ki kanat takmam
Biraz uasm gelir

Andan Cennet'e varam

Cennet'te Hak'k grem
Huri ile glman
Bir bir koasm gelir

Deni

Yunus bu sz
syleme
Seni sgaya eker
Bir Molla Kasm gelir
Eri br

n: Seslenme - Gayya: Ate dolu kuyu, odlu korkun ukur. Gnahkarlarn dece
ine inanlan, Sratn altndaki ateli kuyu. - Huri Gilman: Cennet hizmetileri Sga:

Sorgulama.

-59ol

benim eyhimi
kim gelir
Zevk ile safalar
Srmee kim gelir

Gmee

eyhimin

eyhimin em'ine

illeri
Uzaktr yollan
Alm glleri
Dermee kim gelir

Bu canm pervane
Atetir sevene
Yanmaa kim gelir

eyhimin

zn
Severim szn
Mbarek yzn
Gmee kim gelir

Hak iin maln

Hep vere varn
Ak iin dom
Atmaa kim gelir

eyhimin

ilini
evini
Ol ak elini
pmee kim gelir

ehidin donunu
Yumazlar kann
Dost iin cann
Vemee kim gelir

eyhimin

Ah ile gzya
Yunus'un halda
Zehr'le pien a
Yemee kim gelir

Sorann

ilinde
Asas elinde
eyhimin yolunda
lmee kim gelir

Sem: Mum, Cerag - Penane:

lebek

Aht ile vefalar

Zevk ile safalar
Bu yolda cefalar
ekmee kim gelir

Atein nda

dnen ve atee dp yanan bir tr ke-

YUNUS EMRE

123

-60ktm

erik dalna
Anda yedim zm
Bostan ss kakyp
Der ne yersin kozumu
Uruluk yapt

Kafdandan

bir ta
yle attlar bana
ylelik yola dt
Bozayazdyzm

Balk kavaa km

bana
Bhtan eyledim ona
eri de geldi aydur
Hani aldn gzm

Zift turusu yemee

Leylek koduk dourmu
Balca unun szne

Kerpi koydum kazana

Poyraz ile kaynattm
Nedir diye sorana
Bandm verdim zn

Gzsze fsldadm
Sar szm iitmi
Dilsiz arp syler
Dilimdeki szm

plik verdim cullahaya

Bir kz boazladm
Kakladm sere kodum
kz ss geldi der

Sarp

yumak etmemi
Becid becid ismarlar
Gelsin alsn bezini
Bir serenin kanadn
Krk katra yklettim
ift dahi ekemedi
yle kald kazn

Boazladn kazm

Bundan da kurtulmadm
Nideyim bilemedim
Bir eri de geldi der
Kani oldum gzgm

Bir sinek kartal

Sallad vurdu yere
Yalan deil gerektir
Ben de grdm tozunu

Tosbaaya satatm

Bir kt ile gretim

Elsiz ayam ald
Greip basamadan
Gvndrd zm

Yunus bir sz sylemi

Hi bir sze benzemez
Mnafklar elinden
rter ma'na yzn

Iss:

Gzsz sepek yolda

Sordum sefer nereye
Kayseri'ye azimi

Sahibi - Kakyp: Kzp - Ugraluk: Ugursuzluk, dmanlk - Bhtan: iftira satc - Banmak: Batrmak - Koduk: Eek yavrusu - Becid Becid:
Gerekli, ivedi, acele - Zift: Katran - Sebek: Ksl, kstebek - Kaklamak: Yzmek,
Iss: Sahib - Azim: Var - Tosbaga: Kablumbaa - Gvndrd: Yakt.

Cerci: Seyyar

124

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJSi

-61ol

Cennetin rmaklar
Akar Allah deyu deyu
km slam blblleri
ter Allah deyu deyu

.J,

Hakka ak olan kii

Akar gzlerinin ya
Pr nur olur ii d
Syler Allah deyu deyu

Salnr Tuba dallar

Kur'an okur hem dilleri
Cennet bann glleri
Kokar Allah deyu deyu

Ne dilersen Hak'tan dile

Klavuzla gir bu yola
Blbl ak olmu gle
ter Allah deyu deyu

Kimi yiyip kimi i~r

Hep melekler rahmet saar
dris nebi hulle bier
Diker Allah deyu deyu

Ald

gkler kaps
Rahmetle dolu hepisi
Sekiz Cennet'in kaps
Aar Allah deyu deyu

Altndandr

Rdvan

direkleri

- drr

kap

aan

Gmtendir yapraklar

dris - drr hulle bien

Uzandka budaklar

Kevser arabn ien

Kanar Allah deyu deyu

Biter Allah deyu deyu

Aydan ardr yzleri
Misk - il amberdir szleri
Cennet'te huri kzlar
Gezer Allah deyu deyu

Miskin Yunus var dostuna

Koma bu gn yarna
Yarn Hakk'n divanna

Yaram Allah deyu deyu

Tuba: Kk gkte dallar yerde olduuna inanlan cennet bitkisi - Holle: Giysi Misk amber: Gzel koku - Huri: Cennetteki hizmeti kz - Rdvan: Cennet bekisi olan melek.

YUNUS EMRE

125

KNC BLM

-62fiir ho yr
kimseden gussa vu gamdan bo yr

y ort ey gnl sen bir zaman asude

Korkma

kaykrna

Hakykata bakar isen nefsin sana dman yeter

Var imdi nefsin ile uru sava toku yr

Nefstir eri yolda koyan yolda kalr nefse uyan

Ne iin var kimse ile nefsine kak bo yr
Diler isen bU dnyann errinden olasn emin
Terkeyle bu kibr u kini hrkaya gir dervi yr
ster isen bU dnyede ebedi sarho olasn
Ak

kadehin dolu getir oniki ay

sarho

yr

Kimse bana girmegil kimse gln dermegil

Var kendi ma'ukun ile bahede ol al yr
Gnllerde i olmagl mahfillerde i olmagl
i nesnenin ne dad var gel ak oduna pi yr

Yunus imdi ho sylersin dinleyene erheylersin

Halka nasihat satnca er ol yoluna

ko

yr

Yortmak: Komak - Asude: Sakin - Fari: Aldr etme - Kaykma: ekinme Gussa: Tasa, znt, sknt - Gam: Tasa - Kak: Kz. fkelen - err: Ktlk, bula klk - Kibr: Gururun fazlas - : plik saran ara - Mahfil: Toplanma yeri Nesne: ey - erh: Aklama.

-63Mslmanlar zemane yatl oldu

Helal yenmez haram kymetli oldu

agrid stad ile arbede klar

Oul ata ile izzetli oldu

Okuyan Kur'an'a kulak tutulmaz

eytanlar semirdi kuvvetli oldu

Fakirler miskinlikten ekti elin

Gnller ykban heybetli oldu

Haram ile hamir tuttu cihan

Fesad iler eden hrmetli oldu

Peygamber yerine geen hocalar

Bu halkn bana zahmetli oldu

Kime kim Tanr'dan haber verirsen

salar huccetli oldu

Tutulmaz oldu Peygamber hadisi

Halayk cmle Hak'tan utlu oldu

Bakr ban

Yunus gel ak isen tvbe eyle

Nasuh'a tvbe ucu kutlu oldu
imanlama - meyval - Haram: Yasak olan - Hamir: Hamur - Fesad: Kar
Huccedi: Senetli, kantl - arid -(sakirt): renci, yamak - Arbede: kovga
- Halayk: Hizmeti- Utcu: Utanga Nasuh tvbesi: Nasuh kadnlar hamamnda
tellaklk yapard. ihbar zerine kanal (hendek) zerinde donsuz atlatlarak kadn erkek olup olmad muayene edilirken Nasuh Tanrya yalvard, Tvbe etti. Erkeklik
organ muayene srasnda grlmedi. Nasuhta tvbesini lnceye kadar bozmad.

Semir:
trma -

126

ALEVi VE BEKTA/ JIRLERI ANTOWJ/SI

-64Evliyaya mnkirler Hak yoluna asdr

Ol yola as olan gnllerin pasdr
bu ak cefasn ta erince ma'uka
Zira ki ol dost benim derdimin devasdr

Tarttk

Henz bu yer olmadan gkler yaratlmadan

Evliyalar vatan padiah kal'asdr
Mevlana Hudavendgar bize nazar klal
Onun gkl nazar gnlmz aynasdr
Geyikli'nin ol Hasan sz aytm kendiden
Kudret dilidir syler kendinin sz nesidir
Miskin ol bre miskin gide senden kibr kin
Rzgar gelip geer pes kime ne kalasdr
Okuyuban yazmadan yanlban azmadan
Yunus bu ak szn kim bildi bitesidir

Sevgili - Asi: syanc - Pas: Kir, leke - Cefa: Eziyet - Mauk: Canan - Mevlana
Hdevendigar: Hz. Mevlana Celalettini Rumi - Geyikli: Bursa'daki geyikli baba,
Bektai

erenlerinden Horasan Ereni.

-65Ey kopuz ile eme asln nedir ne ite

Sana sual sorarm aydvr bana te
Aydr

Gel

ki

aslm aa

iretim

koyun kirii birka

dinle ge akl koma belete

Aydrlar bana haram ben onlk deilem

nk aslm msmldr ne var imi kirite

Bana kiri dediler aka giri dediler

Benim adm ak verdi ben durnazam kolmata
adlk ile geldim ibu aleme doldum
Mrvetlere dzldm kodular ibu dte
Aa

deri derildi kiri ile bir oldu

Ak denizine dald behane yok bu

ite

Mevlana sohbetinde saz ile iret oldu

Arif ma'niye dald n biledir ferite

YUNUS EMRE

127

Feriteyi

anmaktan bilesin murat nedir

Gece gndz hiledir senin ile her ite

Ol feritehler ad Kiramen Klitibin'dir

Yazmaktan usanmazlar rmazlar yaz u kta
Birisi sa omuzunda birisi sol omuzunda
Birisi hayrn yazar birisi er cnbite
Klitlar
Anmaz

tkenmez ne hod mrekkepleri

kalemleri kaaimlerdir ol ite

Hem meyhlineye varr hem bthaneye girer

Bunlar saklarlar seni sen gaafilsin bu ite
Yunus imdi Sbhan' vesfeylegil gnlde
Ayr deil ariften bu kopuz ile ete
Kapuz: Trklerde bir alg, sazn babas - Kiri: Tel - ret: ki alemi, alg alemi Bele: Bedava - Sadhk: Mutluluk, neelilik - Kiramen katibi: nsanlarn gnah ve
iyiliklerini yazdna ve her insann iki omuzunda olduuna inanlan iki melee verilen sfat - Kaaim: Ayakta duran, bir ii srekli yapan - Bthane: Tapnak - ete:
Alt telli saz - Ferite: Melek.

-66Hak nuru aklara her dem nzul deil mi

Kime kim nzUI demez Hak'tan ma'zut deil mi
El - kalbu mine') kalbi revzenin sorun nedir
Her gnlden gnle rast doru yol deil mi
Karga ile blbl bir kafese koysalar J
Bir biri sohbetinden daim melut deil mi
yle kim karga diler blblden aynlmaa
Blbln maksudu billahi ol deil mi
Cahil ile arifin meseli una benzer
Cahil katnda iman ma'lum mechul

deil

mi

Yetmi iki milletin szn arif bilir

Miskin Yunus szleri cmleusut deil mi

Nuzul: Yiyecek iecek- Mazul: Azatl, affedilmi- Revzen: Pencere - El kalbu minel kalb: kalp kalbe kardr. Rast: Doru - Mell: zgn - Maksud: Ama - Malum: Bilinen - Mechul: Bilinmez.

128

ALEVi VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJSi

-67Kimin ne zehresi vardr sana kl yrtmee

Cmle alem elindedir kim ne bilir el katmaa
Veren alan sen olcak kim cnbi eyleyibile
Her kandaysa kudret senin pir yiit oynatmaa
Cmle hazneler senindir kime dilersen veresin
Kimin zehresi vardurur destursuz el uzatmaa
ki cihann varln kudret eli tutupdurur

Yol yokdurur hi kimseye sendiz bir adm atmaa

Cmle alemin stne hayr u erri saan sensin
Hm u rahmet havaledir kendi aslna katmaa
Tevfyk

inayet olmasa kim sebeb eyleyibile

Her kandasa kudret senin her ie el uzatmaa

blis Adem kim olur bunda fuzulluk eyleye

Yerli yerine sen kodun kul geldi kulluk klmaa

Ey yarenler siz bu sz dinlen gnl kulayla
Can duda halis gerek ak arabn tatmaa
Bu dirlii duyan cann hi fikri bunda deildir
Yunus dilin yumudurur bu tevhidi aytmaa
Zehre: Yigitlik cesaret - Destur: zin - Sendiz: Sensiz - Hm ve rahmet: Dolu
(felaket) ve iyilik, bolluk - Tevfik: Uygun, uygunlar - nayet: yilik - Fuzulluk: Fodul, fodulluk - Mnasebetsizlik: Sradan treden dar i yapan - Halis: Temiz.

-68Dilsizler haberini kulaksz dinleyesi

Dilsiz kulaksz szn can gerek anlayas
Dinlemeden anladk anlamadan eyledik
Gerek erin bu yolda yokluktur sermayesi
Biz sevdik ak olduk sevildik ma'uk olduk
Her dem yeni dirlikle bizden kim usanas
Yetmi

iki dilcedi araya snr dt

Ol bak biz baktk yerrnedik am u has
Miskin Yunus ol veli yerde gkte dopdolu
Her ta altnda gizli bin imran olu Musi

Am u has: Genel, zel - mran olu Msi: Hz. Musa peygamber.

YUNUS EMRE

129

-69Ben derviim diyen kii ibu yola ar gerekmez

Dervi olan kiilerin gnl gendir dar gerekmez
Dervi gnlsz gerektir svene dilsiz gerektir
Dvene elsiz gerektir arada agyar gerekmez
Eer dervi
Fuzulluu

isen dervi cmle alem sana bili

hukka dei arada agyar gerekmez

Dervi olan kiilerin miskinliktir sermayesi

Miskinlikten zge bize mal mlk ar g~rekmez

Er elini aldn ise ere gnl verdin ise

krar ile geldin ise pes ere inkar gerekmez
Yunus sen grdn bir eri arttrma grdn biri
udur budur deyibeni dervi tar mar gerekmez

Geng: Geni - Agyar: Dman - Hokka: Hakka - Pes: yle be, mdi, sonu olarak nkir: Yadsma - Tar mar: Karmakarak, donk, perian.
-70Dost yzne bakmaa key safa - nazar gerek
Dost ile bilimeye can gz bidar gerek
zz nazdan geiben tertipler terkediben
Varlklar

tkediben yzbin ol kadar gerek

Varlktr hicap kat kim yka bu hicab

Dost yznden nikab gtrmeye er gerek

Hicab oldun sen sana ne bakarsn drt yana

Kaykmaz ne sona una kim didar gerek
Gel imdi hicabn yk hrs evinden dara k
Hak balaya tevfyk kasd ile hner gerek
izzet ar vallahi bedi' haber
isen cansz gel ne ser destar gerek

Aka
Ak

Sen seni elden brak dost yzne sensiz bak

Mansur'layn Ene'! - Hak dah sebk - bar gerek
Kim dost ile bilie can oldur kendine yakn
Varlk lekerin kran dah apk er gerek
Terkeyle kly kaali dosta vergil mecali
Y okluktadr visali kamudan gzer gerek

130

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

Akl erdii deil

Dil sz verdii

bu gz grd deil
bi lisan bi ser gerek

deil

it iit key iit dost katna sensiz git

Dosta gidene nden kendisiz sefer gerek

Boncuk deil sr sz gel gidelim ko sz

Dostu grmez ba gz ayrks basar gerek
Yunus imdi yavvar bulmasn il ar
Kim Hak desin kim batl dervi brd bar gerek

Key: Nezaman - Bidar: Uymak - Izz: Deer, ululuk - Bilime: Bildik olma - Nikap:
rt - Kaykmak: Kakmak - Tesvyk: itme, yneltme - Bedi: Gzel ho - Destar:
Elle ilgili - Sebk-bar: Yk hafif- abuk: Hzl, atik - Gmer: Gei - Burd: Aba
- Ban: Mal-mlk- Sefer: Yolculuk- Ser: Ba- Leker: Asker.

-71Bi mekanm bu cihanda menzilim duram anda

Sultanm ki taht u tacm hulle vu buram anda
EyyOb'um bu sabr buldum Cercis'im ki bin kez ld
Ben bu mlke tenha geldim bi - klli yaram anda
Blblm u tegeldim dilde menur tutageldim
Bunda mkm satageldim geyiim odam anda
Kim ne bile ne kuum ben ol Ay yze tutuam ben
Ezeliden sarhoam ben imiim ayam anda
Deliyim pendi tutmazam deme ( bir ) yere gitmezem
bu sz iitmezem ve liykin kulam anda
Sr sz ekere denmez anda u oda gynmez
Dn gn yanar synmez bu benim eram anda

Ben bu mlke kldm cevlan yedi kere urdum seyran

Muhammed nurunu grdm benimdir mekanm anda
Yunus bu fikrete dald hep cihan arda sald
Vallahi ho lezzet ald dolmutur dmam anda
Bimekan:Mekansz

- Hlle: Cennet giysisi - Burak: Cennet at, simgesel bir varlk Ferman, Berat - Us: Ku, yuvas - Mk: Misk kokusu - Pend: Sz
-Liykin: Ama - Ekere: Ak - era: Tamkat mumu - Cevlan: Gezinmek - Fikret:
Dnmek - Cercis: ine sakland aala biilip ldrlen peygamber - ol: Ol,
o - Yara: Alet, ara.
Menur:

YUNUS EMRE

131

-72bu yolun bu yola kim varas

Mkili ok bu yolun bunu kim baaras

Menzil

rak

Bu yola yara gerek ok eksik kezek gerek

Koy demir yrek gerek bu sarp yola varas
nce srat kprs sfat imi bu yolda
Dosta giden kiinin doruluktur aresi

Kimde kim doruluk var Hak alap onu sever

ki cihana yarar ol erin sermayesi
Doruluk mancn istifar ta
Doru vard atld ykld

ise
nefs kal'as

mam aldanular bilin oktur bu yolda

Nefsine uyanlarn gitmez yz

karas

Yzbin riya erisi bilin vardr bu yolda

Nefs ldrm er gerek ol eriyi kras
Yunus imdi sal!dr gel gidelim yoklua
Gzlerin layk ise dost didarn gresi
Yarag: Yarayan, gerekli, slah - Kezek: Nbet, sina -Manamk: Atc bir ilkel silah stifar: Tanrnn sularn rtmesini dilemek - Aldangu: Aldatma - Riya: ikiyzl lk - eri: Asker - Sali: ar - Didar: Yz - Mkil: 'Zor.

-73Nice bir besleyesin bu kadd ile kaameti

Dtn dnya zevkna unuttun kyameti
Duru kazan ye yedir bir gnl ele getir
Yz Ka'be'den yerektir bir gnl ziyareti

Uslu deil delidir halka salusluk satan

Nefsin Mslman etsin var ise kerameti
Yzbin peygamber gele hi efiiat olmaya
Vay eer olmaz ise Allah'n inayeti
Nefsin Mslman eden Hak yolun doru
ona olsar Muhammed efaati

varr

Yarn

Yunus imdi sen dah gereklerden olagr

Gerek erenler imi cmlenin ziyareti

Kadd: Boy - Kamet: Boybos - Yerek: iyi, daha iyi - Salusluk: Dzenbazlk, Riyakarlk

- efaat: Birinin suundan geilmesi yada dileinin yerine getirilmesi iin yaplan araclk - nayet: iyilik - Keramet: Tansk, mucize.

132

ALEV/ VE BEKTAi iiRLER/ ANTOLOJiSi

-74Bu dervilik yoluna ak ile gelen gelsin

Ya dervilik neydiin bir zerre duyan gelsin
Hele biz ibu yola gelmedik riyft ile
Bu melftmetlik donun bizimle giyen gelsin
Gznle grdn rte etei ile
Bu yol key ince yoldur yrei duyan gelsin
Ulu kii erenler demi bizi sevenler
Kaykmasn geriye ol fila gelen gelsin
Her kim sever Allah' rahmet klar vallahi
Dil sevgisiyle olmaz ak ile gyen gelsin
bu sz aydandan bize nian gerektir

Sz muhtasar budur canna kyan gelsin

Yunus sz ile kimse kablyete gemedi
Budu vcud dermiyan ortaya koyan gelsin

Bd vcud dermiyan: Var yok ortada,hereyden vazgemek - Zerre: Tike - Riya:

iki yzl - Melamet: Bir tarikat - Key: ok - Kii: Kii - Kaykma: ekilme, geri
kama - Muhtasar: zetlenmi - Gyen: Yanan, seven.
-75-:Suretten gel sfata andan ma'ni bulasn
Hayallerde kalmagl erden mahrum kalasn
Bu yolda acayip ok sen' acebe aldanma
Acayip anda ola dost yzn gresin
Ak kuan kuangl

Mcfthede ekersen

dostun yoluna vargl

gresin

mahede

Bundan akn ehrine yz deniz geerler

yz deniz geiben yedi tamu bulasn
Yedi tamuda yangl her birinde kl olgl
Vcudun onda kogl ayrk vcud bulasn
Hakykattir

Hak ar yedidir kaplan

Dergahnda yazldr girip kudret gresin
Evvel ki kapsnda bir kii olur onda
Sana aydr teslim ol sen miskinlik bulasn

YUNUS EMRE

133

kinci kapsnda ik'arslan vardr onda

Niceler korkutmu

olmasn

kim

korkasn

nc kapsndan evren vardr onda

Sana hamle ederler olmasn kim dnesin
Drdnc kapsnda drt pirler vardr onda
Bu sz sana rumuzdur gr kim delil bulasn
Beinci kapsnda be rhban vardr onda
Trl mata'lar satar olmasn kim alasn
Altnc kapsnda bir hur'oturur onda
Sana aydr gel beri olmasn kim varasn

n sen onda varasn ol huriyi alasn

Bir vayadan tr yolda mahrum kalasn
Yedinci kapsnda yediler oturur onda
Sana derler kurtuldun gir dost yzn gresin
u dediin

szlerin vcuddan bara deil

Tefekkr klar isen cmle sende bulasn
Yunus ibu szleri Hak varlndan syler
ster isen kdnn miskinlerde bulasn

Mcahade: Savama - Mahade: Allah alemini grme - Mahrum: Yoksun - Aydur: Eyder - Rumuz: Simge - Ruhban: Rahipler - Mata: Mal - Huri: Cennet hizmetlisi kz - Bara: Baka, ayr - Tefekkr: Dnme - Kini: Kayna.

-76Miskinlikte buldular kimde erlik var ise

Merdivenden ittiler yksekten bakar ise
Gnl yksekte gezer dem be - dem yoldan azar
D yzne o szar iinde ne var ise
Ak sakall bir koca bilemez Mli nice
Emek yemesin hacca bir gnl ykar ise
Sar iitmez

sz gece sanr gndz

Krdr mnkirin gz alem mnevver ise

Gnl alab'n taht gnlde alap bakt

ki cihan bed - baht kim gnl ykar ise

134

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/SI

Sen sana ne sanrsan ayra da onu san

Drt kitabn ma'nisi budur eer var ise
Bildik gelenler gemi konanlar geri gm
Ak arabndan imi kim ma'ni duyar ise
Yunus yoldan azban yksek yerde durmasn
Sinle srat grmeye sevdii didar ise
Mnevver: Aydn - Bedbaht: Baht kt, talihsiz -Ayruk:
rak - Sin: Mezar - Srat: Cehennem stndeki kpr.

Bakas

Azban:

Az.a-

-77On sekiz bin alem halk cmlesi bir iinde

Kimse yok birden artk sylenir bir iinde
Cmle bir onu birler cmle ona giderler
Cmle dil onu syler her bir tedbil iinde
Cmle gz onu gzler kimse yok nian verir
Gren kim gsteren kim kaldk mkil iinde
Kim grd onu ayan ne hod nak ne nian
Sz Lenterani'dir MOsiye Tur iinde
Doksan bin Hak kelam altm bin has a
Otuz bini hass'l - has oldurur sr iinde

am

Oldurur ol gizli sz arif syler dn gndz

Hi nian denmedi hOr u kusur iinde
Yunus sen diler isen dostu grem der isen
Aynadr grenlere ol gnller iinde
Tebdil: Degiim - Cmle: Herkes, kamu - Mkil: 'Zor - Hod: Kendi - Nak: Ss,
beze- Lenterani: Hz. Musa Tur danda A/lahla grrken Musa Allah' grmek istedi ve bunda srar edince Tanr Musa'ya beni gremeyeceksin daa bak dedi Da
tecelli sonucu yldrmlar dm gibi paraland. Tanr'nn Musa ile Tur'da 90 bin
kelam grtklerine inanlr. - Hur u kusur: Gne ve eksiklik - Hass'ul has: ok
zel, gizin gizi, ok gizli - Has a am: zel, genel.

YUNUS EMRE

135

-78Yine bu bad - (nev-) behar ho nev' ile esti yine

Yine kn sovukluu fuzulluun kesti yine
Yine rahmettir bi kyas yine iaret dolu dem - saz
Yine geldi bu yeniyaz kutlu kadem bast yine
Yine yeni hazineden yeni hl'at giydi cihan
Yine verildi yeni can ot u ecer sst yine
lm idi ot u ecer dirildiler bittiler
Mriklere

nkte yeter var eyledi nesli yine

Yine seher margzan ho akar esrik sular.

Cihanlara sat nisiir cmle alem dostu yine
Yine grn gk donanp donu kat kat renge batp
Blbl gle kar durup can budaa ast yine
Szm yaz u

k'in deil

Aklarn cur'asndan

vallah bu d iin deil

Yunus kadeh sst yine

Bad: Yel - Bikyas: Kyassz - Dem: Saz, Dost: Arkada - Kadem: Ayak - Hdat:
Gys - Secer: Aa - Ssmek: Yeermek - Mrik: Ortaklar - Mangzar: Ylan Islkl - Cur'a: Bir yudum - Seher: Sabah - D: Rya.

-79Eriliin koyasn doru

Kibr kini

kargl

yola gelesin
erden nasib alasn

Ne versen elin ile ol varr senin ile

Ben desem inanmazsn varcaz gresin
Gnlde pas oturur onda seni yitirir
eri ah oturur giremezsin gresin
Onikidir hcresi yedi dervazesi var
Anda iki dilber var bilmezsin ki sorasn
Var kardan ldr dah avretin boa
Anana kabin kydr Hakk' ayan gresin
Biare miskin Yunus aktan da'vi klarsn
Dosttan haber gelicek yz sry varasn

Dervaze:

Kap

- Kabin:

Kaln, balk

- Kibr u kin: Kin-kibir - Davi: Dava.

136

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

-80Dervi

Yol

olan

kiiler

takaazas

acep nite dirile

budur bir ola her bir ile

kilik eylemeye hi yalan sylemeye

Alem bulanr ise bulanmadan durula

Aceb yle kim ola bulanmadan durula

ylelik ister isen yolda olgl er ile
Er ile yolda olan key olas gnlden
Alem yolda olurdu olurmsa dil ile
Dilden nesne ne gelmez su ile gnl yunmaz
gelenleri yederler bir kl ile

Gerein

Dn' gnn ekerler ol kl zlsn diye

mrn anda ekerler ol kl zlsn diye
nce sanman ol kl gzaf sanman bu yolu

Erenler geti geldi her biri bir hal ile

Her kim hali hallendi ol bey oldu kulland
Yunus sen kul olagr bey syleir kul ile

Nite: Nice,
Bo, aslsz

nasl - Takaza: Sktrmak, ihtiya - Key:

laf - Dn gn: Gece - gndz.

iddetli,

etin, pey - Gzaf:

-81idin ey yarenler eve derviler geldi

Can

krane

verelim eve derviler geldi

Her kim grr yzn unutur kendzn

lm - i batndan ter eve d~rviler geldi
Derviler uar kular deniz kenarn klar
Zihi devleti balar eve derviler geldi

Seydi Balm ilinden eker tamar dilinden

Dost bahesi yolundan eve derviler geldi
Yunus kulun oursuz kimsesi yok yalnz
Fidi kln cannz eve derviler geldi
krane: Teekkr - Zihi: Nede ho, ne gzel - Tamar: Damlar - Fidi: Feda Batm: bilim, gizli bilim - Oursuz: Uursuz.

Ilm-

YUNUS EMRE

137

-82Her kime kim dervilik balana

Kalp gide pak ola gmlene
Nefesinden misk ile amber tte
Budandan il ar yemilene
Yapra

dertli iin derman ola

Glgesinde ok hayrlar ilene
Akn

gz ya hem gl ola
Ayanda saz bitip kamlana
agrid

stad ile arbede klar

Oul ata ile izzetli oldu
Cmle air dost bahesi blbl
Yunus Emre orada durralana

Durra: Tura kuu - Kalb: Sahte - and: renci, rak - Arbede: Sava

-83Ma'ni beratn aldk u yine elimize

Ak szn veribidi padiah dilimize
Ak szlerin syler can canlar hayran eyler
Cahiller giremezler bu bizim smmza
Smmza

eremezler ien yolda olmazlar

olmaz bu bizim halimize

Demeler halda

Halimize halda ol srrmza srda ol

ayan olsun ba indir ulumuza

Mkilin

Bu bir gene - i nihandr n'ister demeler bunda

Nice rdek nice kaz ho iner gnlmze
ol yakm

biz yaktk dnya elden braktk

Ahreti kabul ettik akiriz ulumuza

Yunus sen bahn olgl ak gnllerine dalgl

Bu hak szleri algl eresin kanmza

lgen: Hi, asla - Halda: Dost, arkada - Genc-i Nihan: Gizli maden reden - Kin: Maden - U: ite, bak - Deme: Ham, yetmemi.

akir: k

138

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-84Grenin hali dner niansz bi niane

Esrittin cmle halk srf iildi peymane
sfat sfatsn bi nihayet nihansn
Aklara devletsin mehur oldun cihana

Sen bi

Szn iiten kulak kendinden gitti andak

Cmle gnller mutlak saddak bedi burhana
Seninle bir dem birlik oldur cihanda erlik
Senden aykrs dirlik oldu kamu efsane
Senin hikmetin rak sensin canlara durak
Sen yandrdn rak ebedi mr yana
Hliss'lu - havlis babsn aklar kitabsn
Mutlak didar kapsn grcek mahluk sana
Yer gk kaaim durduu denizler mevc urduu
Cennet bur olduu cmle sana bahane
Dah

yer gk yad cmle sz mensfih idi

ol bi nian SbMn'a

Aklar taparlard

Bu sz kendzn grmez nian niann vermez

Yunus 'un akl ermez ien oldu divine
Esritmek: Sarho etmek - Peymane: Kadeh, ki - Andak: Hemen - Bedi burhan:
Gzel kant - Saddak: Tanr - Mevc: Dalga - Ien: Asla - Mensuh: Kaldrlm,
geersiz.

-85Dinin imann var ise hor grmegil dervileri

Cmle alem mtakdurur grmeklie dervileri
Ay u gne mtakdurur dervilerin sohbetine
tesbihinde zikrederler dervileri

Feritehler

Tersalar tapya gelir hkm slan zebfin olur

Dalar talar secde klur grceiz dervileri
ncidesin ah ederler mrn kkn kuruturlar
Gzsz olasn yedeler ta bilesin dervileri

Yer gk aydr hrka hakk himmetleri olsun bak

01 padiah oldu saky esridirler dervileri
Gkten inen drt kitab gnde bir kez okur isen
Yallah didar grmeyesin sevmez isen dervileri
Yunus aydr bu ak geldi lm canm diri kld
Sen ben demek benden kald grceiz dervileri
Mtak:

Tutkun - Tersa:

Hristiyanlar - Feriteh:

Melek - Zebun: GsZ.

YUNUS EMRE

139

-86Ne bilsin bu ak usanlar uyalar

Ne varsn bu yola azksz yayalar
Gelin biz varalm Yunus'u grelim
Ki yz nurundan bin alar doyalar
Harabatilerden grnd n ( kim ) ak
Nideler bu ilr bu rengi yuyalar
Melekler danda sadklar banda
Ecelsiz ne gn var mrler sayalar
Biz bizi koyalm onlar biz olalm
Birlii duyanlar ikilik koyalar
Yunus sen bir olgl gnlde sr olgl
Ki dervi olanlar bu srr duyalar

Harabati: Meyhane sakinleri -

Azk:

Yiyecek- Is: Sahip.

-87Dervilik makaam

hal iinde hal

olana muhal

Feragatlk makaam dervi

Dervi ayrlamaz evvelki demden

Hi firkat olmad nasibdir visal
Derviler fitne kabn bunda uatt
Hareket etti bunda olmad battal

Dervilik dirlii srat

zredir
Hisab ettiler zerre - i miskal

Dervi

Enel - Hak derse nola aceb mi

Hep varlk Hakk'ndr ala klli bili
Dervi rma

gzn evvelki demden

Yunus giripdr hem ahr hem evvel

Firkat: Ayrlmak - Muhal: Bo, uygun, olmayacak ey - Visal: Kavuma - Battal:

Hantal, aslsz. tenbel - zerri miskal: Bir bucuk dirhemlik arlk - Fitne: Kar
trma - Hisab: Hesap - Irma: Krpma, kapama - Dem: Zaman - Evvel: nce Ahm Sonra.

140

ALEVi VE BEKTAi IJRLERI ANTOLOJiSi

-88Ak

ilinin haberin desem iide misin

olup ol yola sen bile gide misin

Yolda

Ol ilin ba olur erbeti a olur

Kadeh tutmaz ol a nu edip yuta msn
Ol ilin zavadas cefa tutagidesi
eker ayna sunup sen a tada

msn

Ol ilde ay gn olmaz ay gn gedilip dolmaz

Tertipler terkediben mar unuda msn
bu tenin tertibi od u yel toprak sudur
Yunus sen cevap eyle suda toprakta msn
A:

Zehir,

au

- Nuiine - Zavya: Kk tekke - Cefa: &ft - Tertib:

Birleimi,

oluumu - Nu: me - imar: ifreli iaret.

-89Zinhar gnl evinde tutma yavuz endie

Berik'iyin kuyu kazan akbet kendi de
Kendiye yaramaz berikiye sanan ol
mslman onun kendi benzer keie

Ad

Komadn
Komadn

aradan nesneyi gtrmegil

gtrmek budur ~ a yatl pie

Yann Hak didmn grmeyiser kii

Bir denci bir kovucu biri gammazdr paa

Yunus' tan bir nasihat tutan yavuz olmaya

Bil kim iyi sz ile herbir i gelir baa
Zinhar: Sakn ha - Yavuz: Kana., kt - Dengci: Knayan - Berki:
ikiye balayan, alkolik - Akbet: Son.

-90Vuslat halin aydsaram vuslat halin bilenlere

Yedi trl nian gerek hakykate erenlere
(Bu) yedisinden birisi eksik olursa olmaya
Bir nesne eksik gerekmez bu sarp yola varanlara
Evvel nian budurur vermeye cmle milleti
Yerenler yerini kald yer demedi yerenlere

Uyanr

uyanmaz

YUNUS EMRE

141

kinci nian oldur kim nefsini semirtmeye

Zinhar siz ondan olmanz nefsine kul olanlara

nc nian budur cmle heveslerden gee

Hevesler eri yolda kor yetemez yol varanlara
Drdnc nian oldur dnyadan mnezzeh ola
Dnya seni sayr eyler ne kul kayg sayrlara
Yunus yedi nan dedi evet n gizledi
Onu dah deyiverem gelip halvet soranlara

Semirtme: imanlatma - Zinhar: Sakn - Mnezzeh: Arnm, temiz - Sayn: Hasta

- Halvet: Bir tr ibadet - Nian: Belirti, iz, alamet - Aydsaram: Anlatan.

-91Bir sz diyeyim sana dinle cann var ise

Kem - tama'lk eyleme akln sana yar ise
Ma'nide getirmiler kardeten yar yerektir
daha tatl eer doru yar ise

Ouldan

Grdn yarin eridir nen var ise ver kurtul

Uslulardan haberdir iittiin var ise
Yarin sana mukaabil tapsnda sciid kl
yedir eer aren var ise

kar cierin

Onsuz szn gr nedir ok sz hayvan ykdr

Arife bir sz yeter tende gevher var ise
Ekmek yeyip tuz basmak ol nWllertler iidir
Ekmek onu komaya tuzun hakk var ise
Eylik erin yardr lrs' umak yeridir
Senden sonra sylenir ne dirliin var ise

Yunus miskin delidir hem sznden bellidir

Ayplamam

yarenler eksiklii var ise

Kem: Az kt - Tama: A gzllk - Yerek: Daha iyi - Mukankil: Kar olmayan

- Olma - Namert: Ktler - Umak: Cennet - are: Umar.

142

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

-92bu vcud ehrine bir dem giresim gelir

indeki sultanm yzn gresim gelir
idirim szn gremezem yzn

Yzn

grmeklie canm

veresim gelir

Ol sultan halvetinin yedi hcresi vardr

Yedisinden ieri seyran klasm gelir
Her kapda bir kii yzbin erisi vardr
cmle krasm gelir

Ak klcn kuanp

Erenlerin sohbeti arttrr mahabbeti

Bi dertleri sohbetten her dem sresim gelir
Leyi i - i Mecnun benim eyda - y Rahman benim
Leyli yzn grmee Mecnun olasm gelir
Dost oldu bize mihman bunca yl bunca zaman
Gerek smail gibi kurban olasm gelir
Miskin Yunus' un nefsi drt tabiat iinde
Ak ile can smna pinhan olasm gelir

Mahabbet: Sylei - Bdert: Dertsiz - Leyl: Gece - eyda: Deli - Mhman: Konuk Pinhan: Gizli - eri: Asker - Dem: An - Drt tabiat: Ate, su, toprak, hava yada
drt mevsim - Halvet: ileli ibadet.

-93Dervilik
Dervi

dedikleri bir acayip duraktr

olan kiiye evvel dirlik gerektir

n erde dirlik ola Hakk ile birlik ola

Varln elden koyup ere kulluk gerektir
Kulluk eyle erene bakp Hakk' grene
Senden haber sorana key miskinlik gerektir
Bu dervilik beratn okumad mftiler
Onlar ne bilsin onu bu bir gizli varaktr
Yunus sen arif isen anladm bildim deme
Tut miskinlik etein ahr sana gerektir

Acayip: alan - Key: etin - Varak: Belge - Berat: izin belgesi.

YUNUS EMRE

143

-94Koyup nak u nigar naka yol verme zinhllr

Nak ile yola giren akbet dnya sever
Dnyay brak

elden dnya gemez bu yoldan

ki ak bir gnlden asla gemez bu haber
Ye sevgil dnya tutgil ye sevgil yol iletgil
ki de'vi bir ma'ni bu yolda smaz derler
Ge mahluk t&ttndan gz rma dost katndan
Aldanma Cini naka Cini nak niderler
Kalma bu deme renge yzbin yllk fersenge
ki cihan bir adm armadan atarlar
Bu devrandan tegr kervan gitti yetegr
Korku var sada solda kaykmadan giderler
Yaban yolun gzetme yol evde dara gitme
Can yolu ca~ evinde can razm can duyar
Can razm can bile can vermez razn dile
Gerek ak dost ile yelen yabanda syler
Evvel kademden beri gerek yn ile
Geldi gider ieri Yunus dara bi haber
Naki

nigar: Ss, ps - Zinhar: Aman, sakn - Nak: Resim, suret, ekil, bezenti Taat: badet, kulluk - Ferseng: Fersah, millik mesafe - Raz: Sr, gizlenilen ey.

-95Eer ak

seversen can olasn

Gnller tahtna sultan olasn

Seversen dnyeyi bulasn

Erenler smm kaan duyasn
Diken olma gl ol eren yolunda
Diken olur isen oda yanasn
Niyaz iinde buyurdu Hak namaz
Niyazdan vay sana gaafl olasn
Erenler nefesin asa edin sen
Eer nefsine uyasn fenasn

144

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

badetler badr terk - i dnya

Eer

m'minsen lid inanasn

Atan anan hakn yetrdn ise

donlar giyesin donanasn

Yeil

Eer konu bak boynunda ise

Cehennemde yarn blik kalasn

Yunus bu szleri erenden ald

Sana dah gerek ise alasn
Gnle gireni gnendi derler
Gnlse sen de gir kim gnenesin
Fena: Kt - Terk-i dnya: ibadete ekilme - Gnenmek: Sslenmek, donanmak Yetnnek: Yerine getirme, ifa.

-96Bunca gnl aldrp cihana sultan msn

Hkmn canlara geer can iinde can msn
Bakn

bin can alr derdin yrekte kalr

Gren kendinden varr uw Kur'an msn
Uan kular uunur seni yel grse durur
Divler hkmne girer Belkiys_ Sleyman

msn

Yznden gn tutulur ay domaa utanr

Gren heybete kalr Yusuf- Ken'an msn
l grse dirilir kalbna can gelir
Topraktan avaz gelir sa'bni Meryem misin
Akn

dine Qr eyler arslana zencir eyler

mum eyler yoksa Ferhad sen misin

Kat ta

Akn Hakk'a irgrr ol gzler didlir grr

Grenler ba indirir brahim Edhem misin

Yzn didlir nQrudur san mi'rac dndr

Gren cann unutur Fahr - Alem sen misin
Yunus sevdiin gzle ak yolunu key izle
Raz gnlde gizle sze hakim sen misin

Div: Dev- r:

Coup

kprme, tuzlu - Key: etin - Raz: Giz.

YUNUS EMRE

145

-97lminde garkolal u ben beni bilmezem

Dil ile syleyiben

vasfna

eremezin

Sfatn

gelmez dile kandahn kim bile

Sun'un saymak dil ile ben hi layk olmazn

Hem evvelsin hem ahr kamu yerlerde hazr

Hi makam yoktur sensiz ben niin gremezin
Grmeden deli oldum yanldm gnah kldm
Usum aklm aldrdm esridim aylmazn ;
nkim beni esrittin can u gnl elettin
Ayrma beni senden bulutum ayrlmazn
Bana can sen verdin Azrail'e buyurdun
Teslim edeyin can yalan da'vi klmazn

Garkolma: Gmlme, batma - U:

imdi, ite.

-98Cann ak yoluna vermeyen Ak mdr

Cehdeyleyip ol dosta ermeyen ak mdr

Dost sevgisin gnlde can ile berkitmeyen

TUi - i emel defterin drmeyen ak mdr
Aka tank smaz deme can ge amaz
Pervaneleyin oda yanmayan ak mdr

Nefs arzusundan geip, ak kadehinden iip

Dost yoluna er gibi durmayan ak mdr
Dn gn nyazat ekip halvetlerde diz kp
Sohbetlerde ba atp yanmayan ak mdr
Yunus imdi ol dostun cefasna sabreyle
Yreine ak odun urmayan ak mdr

Cehd: aba - Berkitme: Saglamlatrma - Tul-i emel: Uzun, olmayacak istek - Riyazat: ile - Drmek: Toplamak - Urmak: Vunnak.

146

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJ/SI

-99Can bir ulu kimsedir beden onun atdr

Her ne lokma yer isen bedenin kuvvetidir
Ne denli yer isen ok ol denli yrrsn tok
Cana hi ass yok hep sQret maslahatdr
Bu can ni'meti hani gelin bulalm onu
Asayi klan can evliya sohbetidir
Sohbet can semirdir hem akn mrdr
Hak alap'n emriyle erenin himmetidir
Erenin yz sulu himmeti artan ulu
Kimi grsen bu hulu eren inayetidir
nayet onun ii anlamaz deme kii
Bilgil bu hma kuu aklar devletidir

Yunus' un yanar ii kamudan gnl kii

Sua saylmaz suu erenin himmetidir
Ass:

Sahip, malik - Semirdir: Besler imanlatr - Maslahat: Yerine gre, gereken

i, sz, hareket- Suret: ekil, yz. gzellik - Hu: Yaratltaki nitem - nayet: yilik Himmet: almak.

-100Bu yokluk yoluna bu gn bize yolda olan kimdir

limize gnilelim sorun karda olan kimdir
Ne kaldk ibu klimde ar yklerin altnda
Bu ykleri bu yaplan dkp halda olan kimdir
Seni bunda veribidi teferrc eyle gel dedi
Sen ev yaparsn ey hace evi tara olan kimdir
Bu feri grdk aldandk henz ara eremedik
Bu ara fere ey Mce gre ferra olan kimdir
Geliniz gidelim gelin ki Yunus gt gnld
Ayaklara der Yunus bu yola ba olan kimdir
Yarag: Yama, apul, talan - Teferr: Dnme - Fer: Yarg, yeryz, deneme Kii: Kk - Ferra: Deme deyen - Halda: Ayn durumda - Hace: Hoca.

Yaplar : yaplar

YUNUS EMRE

147

-101Ol dost bize gelmez ise ben dosta geri varayn

ekeyim cevr cefay dost yzn grvereyin
Sermaye bir avu toprak onu dah ald bu ak
Ne sermaye var ne dkkan pazara neye varayn
Kurulmutur

dost dkkan dost iine girmi gezer

Gnahm ok gnlm szar ben dosta ok yalvarayn
Gnlm aydr dost benimdir gzm aydr dost benimdir
Gnlm aydr gze serbest bir dem haberin sorayn
Hak nazar kld cana bir gz ile bakmak gerek
Ona kim ol nazar kla ben onu nice yereyin
Taptuk'um aydr Yunus' abu ak Hakk'a erse gerek
Kamulardan ol ycedir ben ona nice varayn
Cevr cefa:

Hakszlk,

eza, cefa, eziyet. - Nazar:

Bak.

-102Ondan yerek ne vardr kii bile kendzn

Kendzn bilen kii kamulardan ol gzin
Kii gerek ok bile ol gerek t ala
Menzile ersem diyen belirsiz hazin hazin

Bu yol yavlak uzaktr dnya ona tuzaktr

Bu tuzaa urayan komaya klavuzun
Ben emin olsam deyen ye eminlik isteyen
Gesin bu kaal kylden topraa ursun yzn
Kim ere kulluk ede ol azaptan kurtula
Mutlak ol yalglanr kim grrse er yzn
Yunus bir haber verir iitenler ad olur
Gence urasam deyen izlesin erin izin
Gzin: Sekin - Hazin: Ackl, acl - Yavlak: ok fazla- Kaal kyl: Dedi Kodu ad: Memnun, mutlu - Yerek: yi - Sam: Sarn - Gen: Maden.

148

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJISI

-103ok ok kr sen alab'a maksuduma erdim bu gn

Mtak idim bunca zaman pirim yzn grdm bu gn
Kaygu beni alm idi canm zebun olmu idi
Grdm pirimin yzn ol kayguyu srdm bu gn
Gelsin yardan ayn den gurbet ile bar pien
Dost bahesi iindeki ak tertibin kurdum bu gn
Yunus aydr yar kuluyum dost bahesi blblym
Syleyin imden geri glzarma girdim bu gn
Mtak:

Tutkun - Zebun: 'Zayf - Glzar: Gl bahesi - Maksut: Erek.

-104Bir kiiye syle sz kim ma'niden haberi var

Bir kiiye ver gnln cannda ak eseri var
unun kim d hodurur bil onun ii bodurur
Dn gn len baykudurur sanma btn duvar var

Bir devlengi yuva yapar yrr ilden yavru kapar

Doan ileyinden sapar zir'elinde murdar var
Yoktur doanla birlii ye Hakk'a layk dirlii
ol kiiden um erlii onun sam- nazar var
Suret ile oktur adem demesinde yoktur kadem
Evvel ahr ol pi - kadem Muhammed din serveri var
Erenler yoludur mee mee kolaydr kolmaa
Mee olan yerde paa harami ok Anter'i var
eyh u danimend veli cmlesi birdir er yolu
Yunus' tur derviler kulu Taptuk gibi serveri var

Devlengi: aylak, toygar kuu - Zir: Alt - Mordan: Dinen yenilmesi yasak, mismil
olmayan - Danimend: Bilgin - Dinserver: Hz. Muhammed

-105Ol kiinin yoktur yeri ibu cihan hayran ona

Demesin kim ben adiyem ya adilik nerden ona
eddad yapt uman girmeden ald cann
Bir dem ona verdirmedi yed' klimi tutun ona

YUNUSEMRE

149

Demesin kim Mslman alap emrime fermanm

Tutmaz ise Hak szn fayda yoktur dinden ona
Aytmasn n gn doar etim tenim tmeye
n vcudun delik deil u'le ermez gnden ona

Er donunu giyibeni doru yola gelmez ise

ol donun yoksa noksan erer dondan ona .

karsn

O kii kim sardurur syleme Hak szn ona

Ger denirse zay'olur nasib yoktur szden ona
Ol kii kim yol eridir garip gnller yaridir
Bir SZ diyem tutar ise yedir eker baldan ona
Yunus senin kulundurur belli bilesin sen onu
Ko syleyenler sylesin ya ne bier dilden ona
adilik: Nee, sevin - eddat: rem'in bakan rem adl ehiri kurduran hkmdar.
Bu hkmdar, Ulu olarak Tanrlk davasna kalkm. rem ehirine cennet demi.
ehrin ve ehirde yaplan kkn kuruluu bitince grmeye giderken bir yandan
kkle beraber ehir te yandan kendisi batm. LXXXIX surenin 6-8 ayetlerinde
remden bahsedilir. Direkleri olan yaps saglam bulunan bu ehir emsalsizdi. Seddad'n Ad'n olu, yada Ad'n bakan bulunduu sylenir. - ule: Ik - Yedir:
ncedir, stndr.

- 106-

Sen canndan gemeden canan aruz klarsn 1

Belden znnar skmeden iman arzu klarsn
Men arefe nefsehu dersin evet deilsin

Melaikten yukan seyran aruz klarsn

Tfl

- inli - reste iken etein at edinip

Ele cevglin almadan meydan arzu klarsn
Bilmedin sen beni sedefte ne cevhersin
Msr'a sultan olmadan Ken'an arzu klarsn
Yunus imdi her derde Eyyub gibi sabreyle
Derde katlanamazsan derman arzu klarsn

Znnar: Rahip kua - Men arefe nefsehu: Nefsini bilmeyen Rabbini bilir Hadis
(Sefinetl Bihar il -9: 603). -Tfl- na-rest: Ergenlik ana erimemi ocuk.
1 Bu iir Sa'di i irazi'nin,
Ez can birun neyimecle cininet irzust
ZDnnir ni horide vu meydinet irzust
Matla'l gazelinin tercemesidir. ( KDlliyat; Tebriz - 1257, sb: 218. Yunus Emre ve Tasavvuf; sb: 96
97)

150

ALEVi VE BEKTA/ iRLER ANTOLOJiSi

- 107erh - felek yok idi canlarmz var iken

Biz ol vaktin dost idik Azrail ayar iken
Nice yllar biz onda cem'idik can kannda
aleminde ma'rifet syler iken

Hakykat

alap ak candayd bu kiilik andayd

Adem Havva kandayd biz onunla yar iken
Dn geldi safi Adem dnyaya bast kadem
blis aldad ol dem umakta gezer iken
Canlar onda biliti ol dem gnl iliti
Alem halk kart denizler kaynar iken
Ne gk var idi ne yir ne zeber vard ne zir
idik cmlemiz nur dan yaylar iken

Komu

Ne oul vard ne kz ervah idik anda biz

Yunus dosttan haber ver ak ile gyner iken

Kin: Maden - Cem: Toplu - Agyar: Dman - Ervah: Ruhlar Zeber: st - Zir:
Alt - Cerh-i felek: Gkyz - Biliti: Bulutu.

- 108Erenler muhib iken ya mnkir olduun neden

Key sakngl tatl cann oklar kmadan yaydan
Kahr erenler atdr gayret dah hil'atdr
Erenler yay katdr oklar geer kayadan

Bize muhib olanlar Hak'tan dileriz onlar

Dnp mnkir olanlar tez karrlar aradan
Bunda el ayak plr grenin can kaplr
Garib msafir yaplr zavye v mescid - haneden
Au

ierse nO olsun sci ierse ho olsun

Yunus ile yolda olsun gelsin Allah'na giden

Muhib: Seven - K.ey:_iddetli, etin - Kahr: Zorlama, batrma, ok znt duyma Zayve: Kk tekke - Au: Zehir-Nu olsun: Tatl. bal olsun -Suci: ki.

YUNUS EMRE

151

-109Hak'tan bana oldu nazar Hak kapsn aar oldum

Girdim Hakk'n haznesine drr gevher saar oldum
Devlet tav baa kondu ak kadehi bana sundu
Canm iti aktan kand karay'aktan seer oldum
Esritti aka drd ben ham idim

ak piirdi

Aklm baa devirdi hayr erden

seer oldum

Hayra dnd benim iim endieden azad bam

Nefsimin ban kestim kanatlandm uar olpum
Genler menzile yetti vard onda karar etti
mr geti kavil yetti gnldm u ger oldum
Miskin Yunus

bilieli

Taptu'uma erieli

can u gnl verieli

gizli razm aar oldu

Karay'ak: Karay aktan - Drr: inci - Gevher: inci - Tav: Kuu - Devirdi: Top- Kavil: Sz - Bilieli: Bileli - Hil'at: Giysi, kaftan.

lad

-110Gnl nite dolana ma'ukun bulamaynca

Kime ak m olur gnlsz kalmaynca
Gnldr een onu esir eyleyen seni
Kimdir azad eyleyen sen esir olmaynca
Boynu zencirli geldik key kat esir olduk
Er nazar eylemedi halimiz bilmeyince
Yedi

nian

Sevdii

gerektir hakykate erene

girmez ele sevdikler vermeyince

Sz Yunus' tan

iit

kibir klma tut t

maret olmayasn ta harab olmaynca

Nite: Nasl - maret: Mamur yap - Key: etin - Harap: ren.

-111Kim kime dost gerek ise aydaym ne klasm
Terkeyleye kendzn hi anmaya bulasn
Resmidrr aklarn dost yolunda kurban olmak
Minnet tutar cmle ak cann ak alasn
Her kim ak olmadysa kurtulmad mekr elinden
Kamusundan ak ayrr dnya ahret belasn

152

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

Layk deildir deme can dost yoluna harcolmaa

mid tutar cmle ak dosta kurban olasm

Dosttan yana giden kii kendznden gemek gerek

Dost yamalar car arn alp gnl kal'asn
Dost yoluna gidilene geri dnmek olmaysar
Bilme misin bu kamusu senden geri kalasn
Suret gz ne grilser dost meclisi kandadur (ur)
Can kuladr iiten bu aklar nalesini
Bu dnyada dosttan artk Yunus nesneyi sevmedi
Bilmez misin gayretsize dost u dman glesini

Mekr: Hile, dzen - Nale: nleme - Car: Yetime - ar: Kent.

-112Kemdrr yoksulluktan nicelerin varl

Nice* varlk var iken gitmez gnl darl
Batm

dnya malna bakmaz lm haline

Yetmi karun malna zihi i dvarl
Bu dnya kime kald kimi berhudar kld
Sleyman'a olmad onun berhudarl
Sleyman zenbil rd kendi emein yerdi
Onun ile buldular onlar berhudarl
Gel imdi miskin Yunus nen var yola harceyle
Grdn elinden gider bu dnyann varl

* (Bune) Zihi: Ne de ho, ne de gzel - Zenbil: Sepet - Berhudar:

mek bir hayra, bir ksmete sahip olmak.

hayrlar

-113Ben bende buldum n Hakk' ekk gman nemdir benim

Ol dost yzn grmez isem bu gzlerim nemdir benim
Gelsin mdcat eyleyen doksan bin hacet syleyen
Dara ibadet eyleyen grsn (ki) dost nemdir benim
Musi olup Tur'a kar anda varr nura bakar
Dosttan gayr zerre kadar bu gzlerim grmez benim

elde et-

YUNUS EMRE
U

153

ben beni cem'eyledim ol dosta iman eyledim

kamet riya taat nemdir benim

Birliine kldm

Ol dost bana mmi demi hem adm mmi komu

Dilim eker gvdem kam bu syleyen nemdir benim
mmi benim Yunus benim dokkuz atam drttr anam
oduna dp yanan suk u hazar nemdir benim

Ak

ekk: kil - Guman: phe - Zerre: Tikel - U: imdi - Ummi: Okur-yazar olma-

yan - Suk:

ar

sokak - Mnacaat: Dua, yakar - Kamet: El balama.

-114Mkili

halleylemek demenin ii deil

Bir kiiye ver gnl bu yolda na deil

Evliyann

gnlnden kesme ey'en lillah

Sana himmet ol eyler gz ile ka deil

Er oldu kim menzilin her dem gsteridura

Deme arif bu d yoramaz ii deil
Hak tecelli klmaa can asln bulmaa
Gnlden sr sivay nazar ta deil
Bu kelamn ma'nisi evliyann honudur
Yedirmegil cahile ki zira a deil
Yunus bir doan idi kondu Taptuk koluna
geldi bu yuva kuu deil

Avn ikara

Mkil:

lar

Sorun - Na: Mezhepten dar, Kt

- Honu: Biilen ekin, rn - ikir: Av.

kii

- Siv'ayi:

-115Kim dervilik ister ise diyem ona nitmek gerek

elinden koyup auyu nO etmek gerek

erbeti

Gelmek gerek terbiyete cmle bildiklerin koya

Mrebbisi ne der ise pes ol onu tutmak gerek
Tuta sabr u kanaati tahamml eyleye kat
Terkeyleye suretini bildiin unutmak gerek
Dnyadan gnln eke eli ile arpa eke
Ununa ayr kt kata gnete kurutmak gerek

Tanrdan

gayri

varlk

154

ALEVi VE BEKTA/ i/RLERI ANTOLOJiSi

Diyem ona nice ede nefs dilein bu yolda

Kaan kim iftar eyleye gnde bir etmek gerek
Byledir dervi dilei koya cmle ayrl
Ondan bulsar erlii kahrlar ok yutmak gerek
Bakma dnya servisine aldanma halk vgsne
Dnp didar arzusuna ol Hakk'a yz tutmak gerek
Yunus imdi nedir dersin ye kimin kaydn yersin
Bir kii bu sz desin ona gc yetmek gerek
Nu:

Bal,

tatl

imek - Mrebbi: Terbiyeci

-Au:

'Zehir.

-116Bundan beri gnldm dost ile bile geldim

Pes bu aleme ktm bir aceb hale geldim
Ol dost at gzm gsterdi kendzm
Gnldeki razm syledim dile geldim
Gr ne yuvadan utum bu halka razm atm
Ak tuzana dtm tutuldum ele geldim
Tuzaa den

glmez aklar rahat olmaz

Sylerim dilim bilmez bir aceb ile geldim

Ben bunda geldim bu dem geri ilime gidem

Sanma ki bunda beni altna mala geldim
Deilim kyl kalden ye yetmi iki dilden
Halim ahvalim nedir bu mlke sorageldim

Ne haldeyim ne bilem tuzaktaym ne glem

Bir garipe blblem tmeye gle geldim
Gl Muhammed teridir blbl d'onn yeridir
Ol gl ile ezeli cihana bile geldim
Mescidde medresede ok ibadet eyledim
Ak oduna yanban andan hasla geldim
Kudret suret yapmadan feritehler tapmadan
Alem halk dnmeden ileri yola geldim
Yine Yunus'a sordum aydr Hak nurun grdm
lkyaz gnei gibi mevcurup doageldim

Pes: Sonra - Kyl kal: Dedikodu -

Feriteh:

Melek - Mevc: Dalga.

YUNUS EMRE

155

-117Ol vakit bir olasn ayrlktan kalasn

Cansz gel bu kapya baky dirlik bulasn
Can tutagelirisen ye canm var der isen
Can mar edersen klli san Hesin
Bunda ne san mar ye bunda kim kalr var
n byle dt sefer gerek yolda kalasn
Derd ile gelmeyince dermana eriilmez
Bir can yolda kor isen bin bir canlar bulasn
Kalma fani sanca kast ile bakma gence
Yzbin iki cihanca ol denli sen olasn
Tadarsan

ak tadndan

Ayrln adndan

geersin zahir dinden

ol vakit kurtulasn

Ya Yunus hani akln keksizin syler dilin

Payam yok bu yolun yazda dolanasn
mar: Say - Sagm: stek, dnce, kazan, keder, hlya - Payan: Son - Kek: Dilek, istek - Zahir: D - Klli: Tam.

-118Eer ak

seversen can olasn

Kamu derdine hem derman bulasn

Eer dnya seversen mbtelasn

Maani srrn nerden eresin

Cihan khne saraydr sen beyisin

Nice bir eskiye hasretlenesin
Audur

bal deil dnya murad

Nice bir auya parmak banasn
Kanatsz kulayn kaldn

Kanatl kulara

yabanda
nerden eresin

Sana erden asa gerek bu yolda

Dayanrsan asaya dayanasn
Sz bu Yunus' un gzelleredir
olursan uyanasn

Eer ak

Mptela:

Dkn

- Khne: Viran,

yllk

- Arsa:

Denek.

156

ALEV/ VE BEKTA/ J/RLER/ ANTOWJ/S/

-119Erenlerin himmetini ben bana yolda eyleyim

Her nereye varr isem cmle isim ho eyleyim
Koyam bu dnyay gidem n ahrete sefer edem
Ol umakta hurilerden ben bana yolda eyleyim
Taze ve yumuak giymeyim cmlesinden fM olam
Ger deim toprak ise yastm ta eyleyim
Uram ykam nefs evini oda yana hrs u heva
El gtrem imden geri nefs ile sava eyleyim
Tenim dah canm dah hi bilmedi Enet - Hakk'
imdiye dek bilmediyse imden geri tu eyleyim
Bir gn glen kii bunda yarn alaysar anda
Revan dkem gzyan yastm ya eyleyim
Miskin Yunus arp ( der ) akym miskinlerin
im miskin deil ise miskin iim d eyleyim

Fang: Uz.ak - Tehi: Bo - Muhtasar: zetlenmi - Hrsheva: Hrs ve bo duygular

- Tu olmak:Rastlamak - Revan: Yryen.
-120Tehi grme kimseyi hi kimsene bo deil
Eksiklik ile nazar erenlere ho deil
Gnln dervi eyle dost ile bili eyle
Ak eri ol ma'nide dervi ii bo deil
Dervi

bilir dervii Hak yoluna durmuu

hma kuu aylak u bayku deil

Derviler

Dervilik asl candan geti iki cihandan

Haber verir sultandan bellidir yad ku deil

Ey Yunus Hakk' bilen sylemez hergiz yalan

kilik ile gelen doru yol bulmu deil

Tehi:

Bo

Bili:

Bildik,

tandk-

Hergiz: Asla - Yad:

Yabanc

YUNUS EMRE

-121Senin ben demekliin ma'nide usul deil

Bir kap kullarna a bakmak yol deil
Sen sana yarar isen bu szden duyar isen
Nereye bakar isen demegil sen ol deil
Yetmi

iki milletin hem

ma'uku

Ak ma'ukundan ayrmaklk

oldurur
fal deil

Kfrn atar iken imann vurma sakn

bizimle dmandr bililidir il deil

Hrs

bu szden bir haber muhtasardr muhtasar

Et bir eri ihtiyar kahtlktan bol deil
Bee bu ku dilidir bunu Sleyman bilir
Sana derim ey hoca bu dil tehi dil deil
Saa

Ol

sola bakmadan ho syler Taptuk Yunus

klli sadr sol deil

geree aklar

Muhtasar: zetlenmi - Tehi: Bo - Bee: Atmaca kuu - Klli: Tm.

-122Bu ile garib geldim (ben) bu ilden bezerim

Bu tutsaklk tuzan demi geldi zerim
nki ben bunda geldim ben an bunda buldum
Mansur'um dara geldim u kl oldum tozarm
n akn kitabn okudum tahsil ettim
Ne hacet kim karay ak stne yazann
Drt kitabn ma'nisi bellidir bir elifte
Bi dedirme git bana bu yoldan ben azann
Bir emeden szan su ac tatl olmaya
Edeptir bize yermek bir lleden szarm
Yetmi

iki millete suum budur hak dedim

Korku hiyanetedir ya ben niin kzann
eriat olanlar

nice yol ede bize

oldum yzerim

Hakykat deryasnda bahr

Yunus bu ku dilidir bunu Sleyman bilir

Gerek

ak

bu yolda ne klasn sezerim

157

158

ALEVi VE.' BEKTAi RLERi ANTOWJ/Si

- 123Bir nazarda kalmayalm gel dosta gidelim gnl

Hasret ile lmeyelim gel dosta gidelim gnl
Gel gidelim can durmadan, suret terkini urmadan
Araya dman girmeden gel dosta gidelim gnl
Gel gidelim kalma rak dost iin klalm zar
eyhim katndadr durak gel dosta gidelim gnl
Terkedelim il ar dost iin klalm yarak
Ele getirelim yar gel dosta gidelim gnl
Bu dnyaya kalmayalm fanidir aldanmayalm
Bir iken ayrlmayalm gel dosta gidelim gnl
Biz bu cihandan gelim ol dost iline ualm
Arzu hevadan geelim gel dosta gidelim gnl
Klavuz lgl
Bakmayalm

sen bana gnilelim dosttan yana

nden sona gel dosta gidelim gnl

Bu dnya olmaz payidar a gzn cann uyar

bana yolda u yar gel dosta gidelim gnl

Olgl

lm haberi gelmeden ecel yakamz almadan

Azrail hamle klmadan gel dosta gidelim gnl
Gerek erene varalm Hakk'n haberin alalm
Yunus Emre' yi bulalm gel dosta gidelim gnl

- 124lk adm Yunus idi adm ak taktm

Terkedip d edep yle haber braktm

zzete kalm iken aklk nemdir benim

Ben kendi elim ile yzme kara yaktm

Ne ass var elimde tekye klam ben ona
cem'iyyetin bala boynumda taktm

Aklar

Benim gibi bende kfil kem san ile bayar

Bir pula gcm yetmez matfum derdim attm
si yarm ineyle yol bulmad hazrete
Benim bunca mata'la nerde ssar rahtm
Aklar

mezhebinde ermisar oldu Yunus

erdi ben dnyaya uyaktm

Ak ma'uka

zzet: stnlk- onur - d: Eden - Iss: Sahibi -Tekye klmak: Dayanmak gvenmek - Cemiyyet: Topluluk - Mata: Mal, eya - San: stek - Bayar: Zengin Raht: Mal - Mauk: Canan - ermisar: Utanga.

YUNUS EMRE

159

-125Kul padiahsz olmaz padiah kulsuz deil

kim bileydi kul etmese yort - savul

Padiah

Sultan hemie sultan kul hemie kul idi

Ol kadim paa idi usul iinde usul
Tann

kadim kul kadim ayrlmadm bir adm

Gr kul kim Tanr kimdir anla ey sfilib - kabul
Bize birlik sarayn doru bearet ayn
Ge ikilik fikrinden kogl belii ya kul .

Gr imdi gizli seyri seyir iinde srr

Kul bilmez bu tedbiri kime dedi bu nuzill
Ayt ayt kamusun ne kan ne madensin
Suret - i pr ma'nisin padiah sende bul

Gel imdi hicabn a senden ayrl sana ka

Sende bulasn mi'rac sana gelir cmle yol
Kanca vardn ey akl bir azdan cmle dil
Cz'iyyat - mselsel haber verir akl - killi
Yunus bak neredesin ne yerde ne gktesin
Bekle edep perdesin gel imdi sen tap kl
Nzul: Yiyecek, iecek, inme - Cziyyat- mselsel: Birbirine ulanp giden para,
kk ey - Yortmak: Kasmak - Hemire: Daima, boyunca - Bearet: Mjde ha.beri
- Akl- kl: Tanr - Tap klmak: Ululamak - Hicap: Ar - Kadim: ncesiz.

-126Hak cihana doludur kimsene Hakk' bilmez

Onu sen senden iste o senden ayr olmaz
Dnyaya inanrsn rzka benimdir dersin
Niin yalan sylersin n sen dediin olmaz
Ahret yavlak raktr doruluk key yaraktr
sarp firaktr hi varan geri gelmez

Ayrlk

Dnyaya gelen ger bir bir erbetin ier

Bu bir kprdr geer cahiller onu bilmez
Gelin tan edelim i kolayn tutalm
Sevelim sevilelim dnyaya kimse kalmaz
Yunus szn anlarsan ma'nisini dinlersen
Sana iy dirlik gerek bunda kimsene kalmaz
Yavlak: okfazla - Key:-etin - Yarak: Alet- Frak:

Ackl gidi.

160

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJISI

-127Kogl

Ne

dnya bezeini bu dnya yeldir ya hayal

bize vefa nk pusudadr zeval

klsar

steme mr - i faniyi dnya kime kald baki

Yzbin melik yzbin sultan rayegan kodu mlk mal

Nice uzun endieler yolda idi bizim ile

Dost fikretinden art cmleten fanidir battal
Algl kendi elin ile gene kendi hisabn
Yoksa serbengler elinde kat yaramaz olur hal

ldr nefsin dileini ilet teneir stne

Yoksa keksiz lceiz ferman olur sana gassal
Her kim sana sorar ise i'tikadn nedir Hakk'a
pgil elin ayan budur cevabna sual
Yunus sana farizadr ibu srat - mstakym
leyinde hare - nere hakk'al yakyn gerek visal
Bezek: Ss, ps - Zeval: Yok olu, yitmek - Rayegan: Toprak sahibi - Bedavan:
Ucuz - Fikret: Dnce - Battal: Tenbel - Serbeng: avu - Teneir: l ykanan
tahta - Kek: Dilek, istek - Gassal: l ykayan - tikat: nan - Srat- Mustakym:
Doru yol - Iley: evre etraf- Hare- Nere: ldkten sonra dirilmek. Bir yere !OPlanmak. - Hakk'al yaklyn: Tanr ile bir - Visal: Bulumak, ulamak, kavumak.

-128Akszlara
Aksz

verme t dnden alr deil

adem hayvan olur hayvan t bilir deil

Boz yapalak devlengice emek yeme erte gece

Onun ii gz sepektir salp rdek alr deil
ah

balaban ahin doan zihi vm onu ven

Doan zayf olur ise doanlktan kalr deil
Kara taa su koyarsan elli yl slatr isen
Heman ta gene baya hnerli ta olur deil
Yunus olma cahillerden rak olma ehillerden
Cahil ne var m'min ise cahillikten kalr deil
Boz yapalak: Fazla tyl, boz renkli ku - Zihi:

Ho,

ne gZel.

YUNUS EMRE

161

-129Eya gnl agl gzn fikrin yavlak uzatmagl

Bakgl kendi dirliine kimse aybn gzetmegil
yle dirilgil halk ile lceiz syleeler
Baki dirlik budur canm yavuz ad ile gitmegil

Diler isen bu dnyay ahrete deiresin

Dn gn klgl taati ayak uzayp yatmagl
Grdn ki bir dervi gelir yz vur onun kademine
Senden ey'ullah edince kan - karan atmagil
Dnya erb irindrr adem getirir yiyesi_
Kem nesneye tama'edip kp kprr yutinagl
Sylediin

keleciyi iittiin gibi syle

Kendznden zireklenip birka sz dah

katmagl

Nefse uyup be parman birden iletme azna

Kes birisin ver miskine gerek ola unutmagl
Yunus kim ldrr seni veren alr yine can
Yann gresin sen onu er nazarndan gitmegil
Yavlak: ok fazla - Yavuz: Kt - Kem: Az kt - Tama: Agzllk.

-130Ger uluya vardn ise suret nak nendir senin

Ma'niye yol buldun ise ibu dnya nendir senin
Sen dnyann terkin urgl gelip ak oduna girgil
lerki menzile ergil geri kalmak nendir senin
Bu vcudun sermayesi odu su vu toprak deil
Her biri aslna gider gaafil olmak nendir senin
Bt - hane vu arap - hane mescid olduk gerek cana
Bir pulun varmaz ziyana yalanclk nendir senin
nk ahrete kavisin ko bu yalanc da'visin
Mal hazine sevisin ak isen nendir senin
Benimdir diye derersin Hak'tan da'vi mi edersin
Padiah suuna bakmaz gm - rah olmak nendir senin
Dn gn kayglar yersin, nideyim yoksulum dersin
Ol cmerttir rzkn verir kayg yemek nendir senin
Yegil yedirgil biare eksilirse Tanr vere
Bir gn tenin yere gire geri kalan nendir senin
Yunus ol ak badyasndan sen ien esrik olmusun
Bi hod iken erdin Hakk'a ayk olman nendir senin
Gaafil: Anlamayan - Kavi: Gl - Gm-rah: Yolunu yitirmi - Davi : Dava Badya: Topraktan yaplan su ii iilen kap - Ien: Pek, ok

162

ALEV/ VE BEKTA/ JIRLERI ANTOWJ/S/

-131Hibir kii bilmez bizi biz ne iin iindeyuz

Ne hrsmz baydr bizim ne nefsimiz iindeyiz
Bir kimsenin devletine ta'nediben biz glmeyiz
Ne mnkiriz alimlere ne Tersann handayz
Biz bunun neliin bildik dnyann nesine kaldk
Arzumuz nefs iin deil dnya teferrcndeyiz
Yunus aydr ey sultanm zge ahm vardr benim
Ko dnya altn gmn ne bakr u tuncundayz
Tan: Knamak, yermek ferahlamak, almak.

Tersa:

Hristiyan

Teferruc: Gezip

dolamak,

-132itin hey ulular ahr - zaman olsar

Sa

Mslman seyrektir ol da gman olsar

Danimend okur tutmaz dervi yolun gzetmez

Bu halk t iitmez sar hemen olsar

Gitti beyler mrveti binmiler birer at

Yedii yoksul eti itii kan olsar
Ya'ni er koptu erden elin ekmez murdardan
Deccal kopsar yerden onlar uyan ohsar
Birbirine yanyana ettiim kalr sana
Yarn maher gnnde cmle ayan olsar
Ey Yunus imdi senin ak ile gesin gnn
Sevdiin kii senin canna can olsar
Gilman: skil, kuku - Danimend: Bilgin - Mrvet: Adamlk, erlik - Murdar:
Dince yenilmesi kesilmesi yasak olan ey - Pi: Le - Deccal: Hakla batl iyice rten
yeryzn gezen, yalan syleyen uydurma eyler icad eden, batl hak gsterer, kt
kiiler tarafndan mukteda tannan, bir ok kiilere babu olan anlamlara gelir.
Deccal'n tek gzl olaca alnnda kafir olduunu yazl bulunaca, peygamberlik,
hatta Tanrlk iddiasnda bulunaca kendisine inananlarn yannda bulunan cennetine cehennemine ataca kyametin on byk alametinden biri olduu sylenir
(Musllm Tecrids sarihs Faidl Medine Blm s: 119).

YUNUS EMRE

163

-133Bu dem yzm sreduram her dem Ay'm yeni doar

Her dem bayramdurur bana yazm km yenibahar
Benim Ay'm na bulutlar glge klmaya
Ho gedilmez doluluu nuru yerden ge aar
Onun nuru karanla srer gnl hcresinden
Pes karanlk nur ile bir hcreye nice sar
Ben Ay'm yerde grdm ne isterim gkyznde
Benim yzm yerde gerek bana rahmet yer!en yaar
Szm Ay gn iin deil sevenlere bir sz yeter
Sevdiim sylemez isem sevmek ded'i beni boar
Nola Yunus sevdi ise, oktur seni seviciler
Sevenleri gyer dedi onun iin boyun eer

-134Biz kime ak isek alemler ona ak

Kime deil diyelim bir kapdr bir taryk
Biz neyi sever isek ma'uka onu sever
Dostumuzun dostuna yad endie ne layk
Sen gerek ak isen dostun dostuna dost ol
Bu halde kalr isen dosta deil yarak
Kime az bakar isen asl yce yerdedir
Bun yerinde durana sn geer faryk
Yetmi iki millete kurban ol ak isen
Ta aklar safnda tamam olasn sadk

Sen Hakk'a ak isen Hak sana kap aar

Ko seni beenmei varlk evini bir yk
Has u an muti' as dost kuludur cmlesi
Kime aydbilesin gel evinden dara k
Yunus 'un bu dan genc-i nihan szdr
Dosta ak olanlar iki cihanda far
Tarik: Yol - Ma'shka: Canan-faryki - Faryk: Ayrtm gc - Bun yeri: aknlk,
aciz yeri - Has u am: znel, genel - Hass: Olgun - Muti: itaat eden - Genc- nihan:
Gizli kaynak - Farig: Vazgecip aldr etmeyen - Yarak: Yarar.

164

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

-135Nidelim bu dnyay neyleyip nitmek gerek

Daima ak etein komayp tutmak gerek
alab'm

bu dnyay kahr iin yaratm

Gerein gelenlerin kahrn yutmak gerek
Ol yarnki yollara anda yolda isteyen
Bu dnyada dostunu klavuz tutmak gerek
Umak umak dediin kullar yeltediin
Uman sermayesi bir gnl etmek gerek
Erenlerin ahna da ta katlanamad
Kalkan demir ise oklan atmak gerek
Yunus er nazarnda taze gller alm
Gerekler blbl ise nazarda tmek gerek

-136kr
Atm

Hakk'a kim dost bize aytt dost yzne bak

ben de gnlm gzm sultanm grdm mutlak

nk grdm ben Hakk'm Hakk ile oldum ( ben ) bili

Her nereye baktm ise hep grnendir cmle Hak
Ak duvack kaps dostlar

iin ol Hakk'n
Dostu olmak diler isen dostlardan oku bir sabak
Hicaptasn

bu gn seni gstermezler belli sana

Hicap dediimi anla dnyalktr gzden brak
Sen seni bilmeyince ere nazar klmaynca
Senliini ara yerden gidermezsen oldu tuzak
Yedi deniz drt rmak seni msml eylemeye
nk iin ol Hakk ile olmadsa kaldn rak
Evliyadr

Ak

Hak kaps Yunus' durur kapucusu

ile geldi bu yola ak edindi hem durak

Sabak: Ders- Mek: dl - Msml: Yenilir maddeler, Dince yasaklanmam olan.

YUNUS EMRE

165

-137Ma'ni evine daldk vcud seyrini kldk

iki cihan seyrini cmle vcudda bulduk
Bu izginen gkleri tahtes - sera yerleri
bin hisaplar cmle vcudda bulduk

Yetmi

Yedi yer yedi g dalar denizleri

Umak ile tamuyu cmle vcudda bulduk
Gece ile gndz gkte yedi yldz
Levhte yazl sz cmle vcudda bulduk~
Musi ad Tur'u yoksa Beytl - Ma'mur'u
srafil alan suru cmle vcudda bulduk

Tevrat ile ncil'i Furkan ile Zebur'u

Bunlardaki beyan cmle vcudda bulduk
Yunus' un szleri hak cmlemiz dedik saddak
Nerd' istersen onta Hak cmle vcudda bulduk

Tahtes-sera: Yerin alt - Saddak: Gerek, Tanr ad - Tamu: Cehennem - Levht:

Levha - Sr: Kyamet gn byk meleklerden Israfi'in fleyeceti ddtn ad. Sur
flenince

satlarn

lp sonra btn llerin dirilecetine

inanlr.

- 138Ata belinden bir zaman anasna dt gnl

Hak'tan bize destur oldu hazineye dt gnl
Anda beni can eyledi et snk han eyledi
Drt on gn deyiceiz deritmeye dt gnl
Yrr idim anda pinhan Hak buyruu vermez aman
bu dnyaya dt gnl

Vatanmdan ayrdlar

Beni beie vurdular elim ayam sardlar

nce acsn ventiler tuz iine dt gnl
Gnde iki kez zerler bana aka dizerler
ventiler nefs kabzna dt gnl

Azma emcek

Bu nesneyi terkeyledim yrmeye azmeyledim

On'ki sngn yazarlar elden ele dt gnl
Olan
Akl

iken sultan kopar kim elin kim yzn per

bana yolda oldu sultanla dt gnl

166

ALEV/ VE BEKTA/ /JRLER/ ANTOLOJiSi

Bu a ile sakal biter grenin glrengi tutar

Gzeller katnda biter sev - seviye dt gnl
Hayrdr erri

ok sever ilemee becid iver

Nefsinin dilein kovar nefs evine dt gnl
Krkbeinde

suret dner kara sakala ak iner

Bakp eybetin grnce yoldurmaya dt gnl
Yola gider baaramaz yiitlie eli varmaz
Bu nesneleri koyuban yuvanmaya dt gnl
Ol' aydr bunad

lmez kz aydr yerinde durmaz

Hi kendi halinden bilmez halden hale dt gnl
lceiz krederler sinden yana iledeler

Allah adn zikredeler ok kre dt gnl

Su getireler yumaa kefen saralar komaa
Aa ata bindireler teneire dt gnl
Eer
Eer

var ise amelin gen ohsar senin sinin

yok ise amelin oddan arap iti gnl

Yunus anlayver halin una uraysar yolun

Bunda elin erer iken hayr ilere dt gnl

Sngk: Kemik - Pnkan: Gizli - Becid: Cidden, gerekten - Emcek: Meme Seybet: ihtiyarlk - Saa, sakala ak dmek Genk: Geni ferah.

-139Miskin Ademolan nefse zebun olmutur

Hayvan canavar gibi otlamaa kalkmtr
Hergiz lmn sanmaz lesi gn anmaz
Bu dnyadan usanmaz gaflet n almtr
Olanlar t

almaz yiitler tevbe klmaz

Kocalar tht klmaz sarp rzigar olmutur

Beyler azd yolundan bilmez yoksul halinden

kt rahmet gnlnden nefs glne dalmtr
Yunus sz alimden zinhar olma zalimden
Korkadurun lmden cmle doan lmtr
Taat: ibadet - Zebun: Gsz - Hergiz: Asla - Zmhar: Sakn ha.

YUNUS EMRE

167

-140Ak

ile gelen erenler ier auyu nil eder

sular deniz ile sava eder

Topua kmayan

Biz bu yoldan enmedik erenlerden usanmadk.

Kimseyi yavuz sanmadk her ne eder kolma eder
Kolmaa verdik szn sz ile dktk yzn
Yaban canavarlar gibi bilenler ondan e eder

Bu sohbete gelmeyenler Hak nefesi olmayanlar

Srn onu bundan gitsin durur ise ok i ~er
Cahildir ma'niden almaz oturur karar gelmez
leceini hi sanmaz yzbin yllk tevi eder
Da ne kadar yksek olsa yol onun stnden aar
Yunus Emre' m yolsuzlara yol gsterdi vu ho eder

Tevi: Kartrmak - skile: Sevketmek, kargaa - Nu: me.

-141Eer dilim bende ise bana nesne kar eylemez

Gnlm ger revanda ise alemde karar eylemez
Eer

gzm bakar ise baktna akar ise

benim der ise oda der ar eylemez

Grdn

Eer akl bata

ise gnl de ol

tuta

ise

kisi bir ite ise dman bana kar eylemez

Dman benim nefsimdrr var tama'la hrsmdurur
Tama' ile hrsa uyan gnllerde yer eylemez

Gnllerde yer eylemek Muhammed'e gelmidrr

Mustafa'ya mmet olan tamuda karar eylemez
Oldur bu ileri dzen cmle naklar yazan
Can gvdeden gidiceiz ya niin diller sylemez
ldren ol dirgren ol Yunus imdi Hakk ile ol
Hakk'tan artk hi kimsene yok nesneyi var eylemez

Revan: Yryen ruh - Tuta olmak: Rastlamak - Tama: A gzllk - Ta'mu: Ce hennem - Taat: ibadet - Akl kl: Tanr.

168

ALEV/ VE BEKTA/ J/RLER/ ANTOLOJ/S/

-142Ak erine dnyada ne harir ne palas

Zira kim gnl onun kibr ile tutmad pas

amel ile biter layk olursa yeter

Gerekse uryan yr gerek ise giy atlas

Diler isen erersin feragat menziline

Var kanaat dfu'nada nefsi boazndan as
Nefs - i cz'i varln akl - kll'e ulatr
Varln yoa deiir kalmasn sende heves
Bu kamu taatlarn ba miskinlik imi
Gel imdi miskin Yunus tama'n yayn yas

-143Ya ilahi ger sual etsen bana

idi anda sana

Cevabm ibu

Ben bana zulmeyledim ettim gnah

Neyledim nittim sana ey padiah
Gelmeden dedin hakkma kem diye
Domadan dedin Asa Adem diye
Sen ezelden beni a&i yazasn
Doldurasn aleme avazesin
Ben mi dzdm beni sen dzdn beni
Pr ayip nie getirdin ey gani
Gzm ap grdm zndan ii (ii)
Nefs heva pr dolu eytan ii (ii)
Haps iinde lmeyeyim diye a
Msml u murdar yedim bir iki ka
Nesne eksildi mi mlknden senin
Geti mi hkmm (ve) hkmnden senin
Rzkm yeyip seni a m kodum
Ya yeyip ynn muhta m kodum

Kl gibi kpr gerersin ge diye

Gel seni sen tuzamdan se diye

YUNUSEMRE

169

Kl gibi kprden adem mi geer

Ya der ya dayanr yahut uar
Kullarn

Hayr

kpr yaparlar hayr iin

budur kim geerler seyr iin

Ta gerek bnyad muhkem ola ol

O geenler ayda u doru yol
Terazi korsun (kurarsn) hevbet tutmaa (tartmaa)
Kasdedersin beni oda atmaa
Terazi ona gerek bakkal ola
Ya bezirgan tacir attar ola
n gnah murdarlann murdandr
Hazretinde yaramazlar kandr
Sen gerek ltf ile onu rtesin
Pes ne hacet murdar' ap tartasn
Aydursun
irkn

kim sen oda urayum

bir denk artuk ise greyim

err azatmak elinden hayr ok

Hayr itin itmek degl mi hayr ok

Sen temaa klasn ben ho yanam

Lillah senden ey Rabbe'el - enam

Hae

Sen basirsin hod bilrsn halimi

Pes ne hacet tartarsn a'mlllimi
Gemedi mi intikamn ldrp
rdp gzme toprak doldurup
Demedi

hi Yunus' tan sana ziyan

Sen bilirsin aikara vu nihan
Bir avu topraa bunca kyl kaal
Neye gerek ey Kerim-i Z'I - celal

Zul-celal: Ululuk - Iss : Sahip - Kyl kael: Dedikodu - Aikar: Ak - Pirihan :

Gizli - Basir: Hereyi gren - Pes: Sonra - Hod: Kendi Hase-Lillah: Allah hakku
iin olmayacak ey - Rabbe'elenam: Btn mahluklarn Tanrs.

1 Hi Yunus'tan dedi mi sana ziyan.

170

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-144Ey dost bunca kyl kaal ne maksud hod bir haberdrr

Ya bunca cst cu nedir gme hod bir nazardrr
Dalar ap

berre geip ey uzak sefer edenler

stediin sende iken aceb bunca seferdrr

Hi klmagl rak sefer mr geer ecel erer

Dost sendedir halvet sever bu galebe haerdrr
Gel rak isteme onu canndan ieri can
Seninle bile duran grmeyen bi baardrr
Sen uyursun ol uyank eksiini klar bayk
nice bulam tank daim seninle yardrr

Dah

Mescid medrese sende sen drt yana perakende

Ne kaldn sen bu erkende iin kat dvardrr
Bu tevhid donunu giyen varln yoklua sayan
bu yolda kaaim duran belli bilin ol erdrr
Ol iler tamam olunca dirlii dirilince
Gzn hicabn silince yer gk dolu didardrr
Miskin Yunus onu grd gz v can sevindi
Kamusunu yere sald ma'uka intizardrr
ve arama - Kyl u kal: Dedi kodu - Hod: Kendi - Berre: Kara - Dvar: Zor - Halvet: Yalnzlk - Perakende: Dank - Kaaim:
Ayakta - ntizar: Beklemek - Galebe: Yenme.
Cst c:

Coma

Bayk: Baylm

-145Bu dnyaya gnl veren sonucu piman

Dnya benim dedikleri hep ona dman

olsar
olsar

Ey dostunu dman tutan gybet yalan sz syleme

Bundan gammazlk ekleyen onda yeri dar olsar
nk olsar yeri dar kazanl kazanc kadar
M'minlere geldi haber aklar didar griser
Maksudumuz didar idi eyhimiz gerek er idi
Evvel dah ol var idi ahr dah var olsar
Evvel ahr oldur ebed hem dillerde Kfven ahad
Evliya geti dnyadan bir saat kime kalsar

YUNUS EMRE

171

Aln

evliya elini doru varn Hak yolunu

Ma'ni budur belli beyan bildim diyen bilmeyiser

Yunus imdi bildim deme miskinlii elden koma

Kimde miskinlik var ise Hak didann ol griser
Gybet: Yokken birisi aleyhinde bulunmak - Gammazlk: Kovucu gz ucuyla bakan
cilveli - Didar: Tanr yzU - Ebedi: Sonsuzluk - Kfven ahad (ihlas suresi 4. ayeti):
"Hibir ei ve benzeri yoktur".

- 146Erenler bir denizdir ak gerek dalas

Bahn gerek denizden girip gevher alas
Gene biz bahn olduk denizden gevher aldk
Sarraf gerek gevherin kymetini bitesi
Yr var epsem ola (ne) simsarlk satarsn
Ali gibi er gerek ibu srra eresi
Muhammed Hakk' bildi Hakk' kendinde grd
Cmle yerde Hak hazr gz gerekir gresi
Dile rzkn Hak'tan Nahnu kasenni pinhan
Nefsin bilmi er gerek gz hicabn silesi
Dedim ibu nefesi aklar hkmi ile
er gerek bir karara duras

Bahllksz

Yr ey sfi zerrak ne sfilusluk satarsn

Hak'tan artk kim ola kula dilek veresi
Hak dura gnlde ayatJ var Kur'an'da
yukan canda ak burcunun kal'as

Artan

Syle deli olmuum bilmezim dnden gn

odunun yaresi

Yreimde iledi ak

Gel imdi miskin Yunus tut erenler etein

Cmlesi miskinlikte yokluk imi aresi

Epsem: Dilsiz, konumayan "Nahnu kasenna" (XLIII suresinin "Dnya hayatnda

geimlerini yaaylarn biz taksim ettik" mealindeki 32. ayetine iaret edilmektedir.
Pinhan: Gizli - Zerrak: ki yzl - Salus: ki yzl.

172

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJISI

-147Mutulanz aklara bu ak ulu devlet olur

Ak kime kim dedi ise cannda bil iret olur

Her sevdii terkin ura kaykmaya deme yana

Her dem onun seyran - gehi hem zat u hem sfat olur
Seyri iinde apk baz fikri daim naz u niyaz
n saadet oldu hem - raz hezaran mnacat olur
Mahede

kapar onu hem bi karar olur can

Her dem da'visizdir ma'ni bu derd ile rahat olur

Ol bi niandr cihandan ne diylim dilimiz ondan

Ol alim - i deyyan- zat her zat iinde zat olur
Bubi tema' smaz ona izzet de kald bir yana
Yol bulamaz hrs u heva kimde ki bu devlet olur
Ol ilere eli eren Hak akna gnl veren
Dostunu gze gz gren cmle varlktan mat olur
Kime indiyse ol nztil ona gelir cmle usul
Ta'ziyete varr ise ol lye rahmet olur
Yunus erdir nihayetsiz ak ondan dah gaayetsiz
Ne gaayet var ne nihayet kamusu bir hazret olur

Asa Adem: ''Adem Tanr'ya isyan etti" sz XX. Srenin 121-122. ayetlerinde geer.
Ademin yasak meyveyi yemesini anlatr - Gehi: Baz - Hem-rez: Sr arkada -
ret: Alem - Seyrangeh: Seyredilen yer - Hazeran: Saknma - Mat: Donuk - Alfm-i
deyyan: Tanr bilimini bilen bilgin.
-148Ey dn gn Hak isteyen bilmez misin Hak kandadr
Her kandasam onda hazr kanda bakarsam andadr
stemegil Hakk' rak

gnldedir Hakk'a durak

Sen senliin elden brak tenden ieri candadr

Gir gnle bil andadr benliin defterini dr

Ol has gevher bil andadr sanma kim ol ummandadr
Ol ummanda yzbin gevher bir zerreden oldu kemter
Ol cana zeval mi erer zeval can hayvandadr
Eylegil suretin viran can smdr ona eren
Batn gzdr dost gren zahir gz yabandadr
Kim ki gaflet ire geer can zeval suyun ier
geer eerci yer yzndedir

Dervi sm artan

Yunus Emre gzn a bak iki cihan doludur Hak

Gman sdk oda yak yl'ekere nihandadr

YUNUS EMRE

173

-149Eer

gerek ak isen boynundaki menur nedir

Hak yolunda sadk isen yanl san tezvir nedir

Smak gerek gnln btn fasittir cmle tllatn .

Gemeyince ibadetin Hak'tan sana ma'zur nedir

nk adn oldu filan hep dirliin oldu yalan

Gelsin bize ma'ni bilen hakykatte mestur nedir
Terkeylegil ten tertibin gider senden benlik aln
in imaret olmadan dndaki ma'mur nedir
Aydnrsn kim gzn grr da'viyi ma'niy-e irir
Gndzn gn u'le verir bu gece yanan nur nedir

Gnde yerin gidedurur komun sefer ededurur

Ecel bir bir yatadurur bu dnyaya marur nedir
M'min isen gel gel beri cebbfu' ola bur u bful
Fahredelim erenleri ma'lum olan menkr nedir
Bunda beli diyen kii orda tamam olur ii
Bizden nian isteyene ol Hallac- Mansur nedir
Yunus imdi syle Hakk' Allah sana oldu s~y
Gider gnldeki ekki elindeki menkur nedir
Menur: Belge -

Menkr: inkar - Tezvir: Yalan - ekk: ikilik, kuku - Mazur:

zrl - Mestur: rtl - Cebbar: Tanr - Fahredelim: velim - Fasit: Kt, yanl, fena, ksr.
-150Ak bezirgan
Bahardr

Zihi

sermaye can
grdm cana kyam

bahadr

Kl m

can terkin urur

keser himmet giyeni

Kamusun bir gr kemterin er gr

l grmegl palas giyeni
Tez karrlar fevk' al - laya
Bin ii gibi dine uyan
Tez indirirler taht'es - seraya
Bin karon gibi dnya kovan
Ak olann nian vardr

Melamet olur belli

beyan

174

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJ/S/

n Mansur grd ol benim dedi

Oda yaktlar iittin an

Oda yandrdn kln savurdun

yle mi gerek seni seveni
Zinhar ey Yunus grdm demegil
Oda yakarlar grdm deyeni

TahtesRra: Yerin alt - Kemter: Aatlk- Fevkal'la: Yce,

- Karun: Zengin - Zinhar: Asla.

Ar -

Kamus: Herkes

- 151 alab'n ak

Ald

benim barm ba eyledi

benim gnlm srrm fa eyledi

Hergiz gitmez gnlden hi eksik olmaz dilden

kendi nurunu gzme tu eyledi

akp

Can gz onu grd dil ondan haber verdi

Can iinde oturdu gnlm ar eyledi
Bir kadeh sundu cana can iti kana kana
Dolu geldi peymane can sarho eyledi
Esrik oldu canmz dr dker lisanmz
Ol alab'mn ak beni sarho eyledi
Ben kaan dervi olam ta ki ona e olam
Yzbin benim gibiyi ak hrka - pO eyledi
Yunus imdi avunur dostu grd sevinir
Erenler mahfilinde aka cnbi eyledi
Hrka-pu: Dervi, hrka giyen - Mahfil: Yer - Fa: Aklama- Dr: nci -Cnb: algl

et/ence.

- 152Aksz

adem dnyada belli bilin ki yoktur

Her birisi bir nesneye sevgisi var aktr

alab'n dnyasnda

yzbin trl sevgi var

Kabul et kendzne gr hangisi layktr

Biri Rahman - rahim biri eytan - racim

Onun yaz mzd sevgisne taalluktur
Dnyada Peygamber'in bana geldi bu ak
Terceman Cebriil ma'ukas Halk'tr

YUNUS EMRE

mer Osman Ali Mustafa yarenleri

Bu drdnn ulusu Ebu - Bekr - i Sddyk'tr
Alem fahri Mustafa mi'raca acaz
alap'tan diledii mmetine azktr
Yunus sana hakykat budurur buyurduu
Gznle grdne dnp bakma yazktr

-153N'oturursun d kapda gr ieri neler gezer

Tama' artrr daima saf balam fitne drer
Gel imdi gel kanaata usan tutmaz tez bin ata
Olmaya kim ecel yete Fasid ola sat pazar
Sen kanda isen teslim ol kamulardan aa dur
Edeb tacn bana ur gr mfsid nicesi kzar
Yaramazdr

buhl haset kibir mbarizdir gayet

Kkn kaz yabana at Far otur ey gam - gdr

Kogl bu dnya babn ren dostluk edebini

Bulursan ustabann e veren kaldan zarar

Kibr manidir suba delim kiidir yolda

Sen olmagl onun ei ona uyan yoldan azar
Var dediim yerlerde dur hkd u hasedi oda ur
hlas gelir cmleyi yur Yunus yolu yavlak dzer

-154Ey dost seni severim canmda yerin vardr

Gece gndz uyunmaz aceb ahvalim vardr
Gl gredururken dikene sunmaz elim
Korkmaz dmanlarndan n doru yerin

vardr

Dmanlar aydr bana sz demek nerden sana

Sz demek nerden bana illa stadm vardr

Ele getir dgeli harceyle miskinlere

Dnyay kimse tutmaz sonucu lm vardr
Bundan kendzn giden oldurur yolda kalan
Benim bir karncaya vallah istidadm vardr
Yunus miskin kendzn toprak eylegil yzn
Ma'ukaya yarak bir miskinliim vardr

115

176

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/Si

-155Bu mrm yok yere harcatmm ben

Canm gr ne oda atmm ben
Kimesne kimseye etmemi ola
Onu kim kendime bed etmiim ben
Amelim rahtn derdim gtrdm
Kamu assm ziyana atmm ben
Cihanda bir snk saksdan tr
Gherlerim yabana atmm ben
Amelim ne ki varsa hep riyadr
Acebdir ihlas unutmuum ben
Geceye eresini kimse bilmez
TUi - i amel ban uzatmm ben
Dgeli mrm harcn srdm
Ziyadan bellidir ne utmuum ben
Biare Yunus' un oktur gnah
Onun dergahna yz tutmuum ben

-156Ey bana iyi diyen benim kamudan yavuz

Alnm ay bilirim bu gzlerimi gndz (Yldz)
Bu vcudum ehrinde buuk pulluk assm yok
Amelim mahalleri ser - be - ser kalm ssz
Hcrede ve bucakta Hakk'a layk amel yok
Kimde derd firak var kimlerde eserli sz
Halk hep ayan durur ben seirttim oturdum
Getim sadr yerine dek kaln yerim dz
Bunun gibi salusluk nkim elimde girdi
Artk n'iime yarar derd firak ah u suz
Ben bir kitap okudum kalem yazmad onu
Mrekkep eyler isem yetmeye yedi deniz
Ben oru namaz iin sci itim esridim
Tesbih u seccadeyin dinledim ete kopuz
Yunus' un bu sznden sen ma'ni anlar isen
Konya minaresini gresin bir uvalduz

YUNUS EMRE

-157Ey bana dervi deyen nem ola dervi benim

Dervilik yaylasnda hareketim k benim
Dervi adn edindim dervi donun donandm
Yola baktm utandm hep iim yanl benim

Hrkam tacm gzlerim fisid iler ilerim

Her yanmdan gizlerim binbir fasid i benim

Yoldan haber sorarlar aydnn inanrlar

Kalbim saf sanrlar vay ne dvar i benim
erime bakarsan buuk pulluk nesne yoli
Daramn kavgasndan

alemler dolmu benim

Yunus aydr yarenler ey gereim erenler

Bu yolda olan haller Allah'a kalm benim

-158Dn gider gndz gelir gr nicesi zgelir

Padiah hkm ile alemde dpdz gelir
Karanlklar
Id

srlr alem mnevver olur

nur kandili havaya az az gelir

Bir bakgl saa sola kaykma deme yola

Dinile ku rn nice trl saz gelir 1
Sz ss szn alr s.uret toprakta kalr
Her kim bu hali bilir kendznden vazgelir
Ak benliim iletti akl drt yana gitti
Yunus' a yk yetti bilmeyene az gelir

-159Ak ile bili canlara ezel ebed olmaysar

Gm - rah olup bu cihanda kimse baki kalmaysar

Bir dona kan bulanca yumaynca msml olmaz

Gnl pisin yumaynca namaz reva olmaysar
Gnl pisin yumadnsa kibr kini

komadnsa

krar btn olmaynca erden nazar olmaysar

Murdar dnyaya bulaan devir beni duruan

Erden himmet olmaynca mr geer yunmaysar

Yunus imdi sen Hakk'a er dn gn gnln Hakk'a ver

Gnl gz grmeyince hi bagz grmeyiser
1 "dinile!',

"dinle"dir; vezin yznden byle okunuyor.

177

178

ALEV/ VE BEKTA/ JIRLER/ ANTOWJ/S/

-160Ekere kldm

bugn pinhanm
Can veriben buldum ol cananm
Can gnl hayran kalphr ma'uka
Ma'uk ile srerim devranm
Derd gerektir dert gerektir dert gerek
Kim gerek derde verem dermanm
Bi meldnm onun iin dnyede
Kimsene bilmez benim meldnm
Onu buldum uniderem ayr
Yamaya verdim bu gn dllinm
Top benim evgan aldm alarm
Kim ala bu tOptan evganm
Yer benimdir gk benimdir ar benim
Gr nicesi germiim sayvanm

Yunus oldu ise adm ne aceb

Okuyalar defter divanm
-161Ey bana iyi deyen benem kamudan kemter
yle mcrimim yolda mcrimler benden server
Benim gib mcrim bir kul dah isteyibibul
Dilimde ilm usul dileim dnya sever
Zahirim iyi yerde gnlm iasid haberde
Bulunmaya Badad'da bencileyin bir ayyar
Dm

gyn iim ham dirliim budur mdam

Yol varmadan bir kadem artan veririm haber
Dm bili

iim yad dilim ho gnlm mrted

im yavuz iyi ad byle fitne kanda var

Kime kim t verdim ol Hakk' erdi grdm

Bana benim dm hi eylemedi eser
Takndm eyhlik adn

kodum ma'uk taatn

Verdim nefsin muradn kan Hakk ile pazar
Yayld

ad sutur cmle taat

inayeti suun geire meer

Yunus

alab'm

Mdam: Daima - Ayyar:

Dolandrc

- Mrteb: Dinden dnen.

YUNUS EMRE

-162Sufyim halk iinde tesbih elimden gitmez

Dilim ma'rifet syler gnlm hi kabul etmez

Boynumda ichetim riya ile tAatm

Endiem ayrk yerde gzm yolum gzetmez
Sylerim ma'rifeti sAIUslannm kat
dnmeye gnlmden kibir gitmez

Miskinlie

Ho derviim sabrm
Kulamdan

yok dilimde inkarm ok

gireni hergiz iim iitmez

Alem raktr sadr gnlm bunu gzetir

Nideyim Hak korkusu hergiz iimden bitmez
Grenler elim per tac u hrkama bakar
yle sanrlar beni zerrece gnah etmez
Dmda

ibadetim sohbetim ho

tAatm

pazarda gelince bin yllk ayyAr etmez

Grenler suf sanr selam verir utanr

Onca i koparaydm eleriben g yetmez
Dm dervi

iim bo dilim tatl szm ho

lla ettiim ii dinin deiren etmez

Yunus eksikliini Allah'na arzeyle

Onun keremi oktur sen ettiin ol etmez

-163Ak

ile ister idik yine bulduk ol can

Gmlek edinmi giyer suret ile bu teni
Girmi surette gezer cmle ileri dzer
Geri kendine syler gevher ile bu kan

Bu dnya bir pazardr suretler dkkan olmu

Bu dkkana giriben oldur satan bu kan
Bir niceler kayrr bunca malm kald der
Veren oldur alan ol sormaz nedir ziyan
Yunus imdi sen senden ayn deilsin candan
Sen sende bulmaz isen nerde' bulasn an

179

180

ALEVi VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJiSi

-164Aceb aceb ne nesnedir bu derd ile firak bana

eyledi ak a vu tiryak bana

Canm sarho

Kimin kim renci var ise derdine derman istesin

Kesti benim bu rencimi derman oldu bu derd bana
Ak

oduna yan der isen gnllere gir der isen

ola ne kandil rak bana

Karanlklar aydn

Gkten inen drt kitab gnde bin kez okur isen

Erenlere mnkir isen didar rak senden yana
Miskin Yunus erenlere tekebbr olma toprak ol
Topraktan biter kllisi glistan (dr) toprak bana
Tekebbr: Ululamak - Rene:

Ar, sz, sknt.

-165Bu ak denizine dalan hacet deil ona gemi

Yahut (biz) kanda bulalm bu sohbet ile bu demi
Dnyalm
Ma'uku

yoktur deme bu guay k yeme

ger sevdin ise gider gnlndeki gam

Ben sevdiim ma'ukay sen dah bir grse idin

Vermeyeydin bu d fidi klaydn bu can
Ak kii bilmez t zira ass klmaz t
Unutur ol kibr kini terkeyler gider dkkn

Gerek ak olanlarn yznde nian olur

Dnn gnn durmaz akar gzleri yann

kan

Bu cmle alem sevdii u din ile imandurur

Aksz gerekmez vallahi ol dini ile iman

Yunus yzn kldrmagl aklarn ayandan

Eyle fidi yzbin can andan bulasn Sbhan'

-166Bir sualim var sana ey derviler ecesi

Meayih ne buyurur yol haberi nicesi
Vergil suale cevap tutalm olsun sevap
u'le kime gsterir ak evinin bacas

YUNUSEMRE

Evvel kap eriat emr nehyi bildirir

Yuya gnahlarn her bir Kur'an hecesi
kincisi tarikat kullua bel balaya
Yolu doru varan yarlgaya hocas

ncs ma'rifet can gnl gzn aar

Bu ma'ni sarayna ara dein ycesi
Drdncs hakykat ere eksik bakmaya
Bayram ola gndz Kadir ola gecesi
Bu eriat g olur tarikat yoku olur
Ma'rifet sarplkdurur hakykattir ycesi
Derviin

drt yannda drt ulu kap gerek

Nereye bakar ise gndz ola gecesi

Ona eren dervie iki cihan kefol ur

Onun sfatn ver ol hocalar hocas
Drt hal iinde dervi gerek siyaset eke
Menzile ermez kalr yol eri yuvacas
Krk kii bir aac dadan gcn indire
Ya bunca mrit muhib srat nice geesi

Kfrn atarken sakn imann unnayasn

Yoksa snsn gveci sebil olur gveci
Drt kapdr krk makam yzaltm menzili var
On'erene alr vilayet derecesi
Ak

Yunus bu sz muhal diye sylemez

Ma'ni yzn gsterir bu airler hocas

-167Andan beri kim akn benimle yolda oldu

Rahman yoluna beni gstermee ba oldu
Canm
eytan

zere durdu rahman erisin derdi

ilini vurdu key yama tara oldu

Ak

nefs iline akt ne buldu ise yakt

Kibir kal'asn ykt anda ok sava oldu

Dost yzn ayan grdm sr haberlerin sordum

Dedi gizli bilmezsin u syledim fi oldu
Ak ald

elim benim gsterdi doru yolum

Hakk'a kr kim halim bayadan ho oldu

181

182

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Onlar ki gz atlar bu dnyadan getiler

Ahrete ulatlar menzillleri ar oldu
Bunlar bunda kaldlar dnyaya aldandlar
Yalanclar oldular hep bunlar kolma oldu
lenler halin bilmez gz acp n dermez
Miskin Yunus Emre' nin meer bar ba oldu

MEYDAN: Tasavvufta buluma, grme bir olma alan olarak kabul edilir. Can ile
canann, Tanr ile kulun, sevgililerin bir olduklar yer. yiliklerin, sevginin grntlendii

gnllerde, dncelerin sezginin oluarak a dnerek somutlamasnn simgesel durumu. zn yansland, grnm alanna fkrd dsel yer. Mutluluun alardan,
karanlklarda ruhun tenden ayrlma sanclan duymaya balad, okluum tek'e dnme
balangcnn burkaland uurum denizlerin balang izgisi. Meydan odas Cemin
yapld geni oda. Kutsall olan yer. Tasavvufun znn ortaya konulduu, deerlerin
sevgilendi gzelliklerin grld simgesel alan. Meydana kutsal eiin kapsndan giri lir. Eski Trklerde eik de ocak dein kutsal ve nemlidir, aileye, ailenin srekliliini,
kutsalln, dokunulmazln, gvenini simgeler. Ocak yemegin pitii, insanlarn sn
d, nefislerin kreldii, dncelerin kurulduu, atein yand, bereketin, mutluluun
bacadan dklmesini eve dolmasn salad aile ve kii gizliliini saklyan evrenin simgesi olan ocak tasavvufta da kaynaktr, fkrma ve tapnma odadr. Cemlere katlan
canlarn herbiri meydana kar, savac saylan bunlara (meydan eri) denilir. Eik giri
yeridir. Ali'dir. Eik plerek tarikata girilir, yola, pir'e balanlr. Her talip, her can
meydan eiine ba koymakla ykmldr.. Tarikata gre su ilemi, kabahat etmi
kimse dkn saylr. Belli koullarn gereklemesi sonunda Tanr'nn af lutfne
kavumay, erimeyi bekler. O an gelince, alan dknlk meydana kar, eik perek
meydan erlerinin kol lektif yarglamasna teslim olur, pirin, dedenin dahas cemaatn,
topluluun affna snr. Tanr'nn kendini balamasnn sonucu silmesini niyaz eder,
yalvarr itenlikle bunu diler. Hacim Sultan'n tahta klcndan esirgenilmesini Tann'dan
gnl yumuaklyla, smscak temiz duygularla ve cokuyla ister. Meydan tanda
Hacim Sultan adna kurulmu, suluya ceza verilme makam saylan simgesel ta gnl
cokusuyla kucaklar iindeki kiri, pas, yanllklar, hatalar ettiklerini siler atar, tertemiz
kalr. Meydan mertlerin, dorularn, yalanszlann itenlik alandr.

SAD EMRE
A) YAAM YKS
Said Emre'nin yaam, gerek kimlii, doum ve lm tarihleri ile eserleri konusunda
ok az bilgimiz var. XIII. yzyln sonu ile XIV. yzyln balarnda yaam olan bu
gl Trk airi, byk ozanmz Yunus Emre'yi izleyenler!n en eskisidir. Asl ad Seyyid
Sadettin Molladr (Mulna). Aksarayldr. Hac Bekta' Veli'nin ardllarndan- dr.
Gnmzde ele geen iirlerinden, onun Hac Bekta- Veli yoluna bal olduu ve
Koluak Hacm Sultan'dan nasip ald anlalmaktadr. iirlerini o gnn Anadolu
Trkesiyle yazmtr. iirlerinde Sait Emre, Sa'd, Sait Ata, Said gibi mahlaslar kullan mtr. retici, itenlikli iirleri olan Sait Emre, halk Trkesinin bugnk kimliini kazanmasnda emei geen ozanlarn en bata gelenlerinden biridir. iirlerinin Yunus Emre
tarznda olmas, engin ve duru bir syleyile sylenmesi, Yunus Emre'nin iirleriyle karmasna neden olmutur. Hatta Yunus Emre ile Said Emre'yi ayn kii sananlar bile kt.
Daha sonraki yzyllarda yetien Alevi- Bektai ozanlarn derin biimde etkiledi. iirleri
uzun sre eski cnklerde dank olarak kalm, gnmzde kimi yerli ve yabanc bilim
adamlarnca bulunup incelenmi ve yaynlanmtr.
Said Emre'den ilk nce Prof. Fuad Kprl bahsetmi, onu Yunus yolunda yryenlerin en eskilerinden biri saymt ... Prof. Ritter'de bulunan imls, kad ve yazs bak mndan XIV. yzyla aid olduu anlalan bir mecmuada Yunus'un 98 iirinden sonra
Min kelam Kdvat- al- Vslin Said Emre rahmet- Allahi aleyh bal altnda Said
Emre'nin de on be iiri yazldr (Bkz. Mehmet Yaman, a. g. e. sh: 72). Bu iirlerinden
birinde Said Emre:
Eksklven Hak bilr kun bana g klur
Hnkar Said'e timar top beni benden ald
diyor. Bu ikiliden

anlyoruz

ki Said, HnUr Hac

Bekta-

Veli'ye

ulamtr.

Bir baka

iiri:

Bir ulumuz vardur bizm alab ana benm dedi

Her ne kim dilersek verr (onun) cmerddr (r) ad
Sohbetne eren kii anmad hi ayruk ii
Hacm yzn gren kii yarhklarn elden kodu
Zihi hil'at zihi devlet zihi ata zihi rahmet
Said aydur yzbin minnet Hacm bana benm dedi
Yukarda da belirttiimiz gibi Said Emre,
Sultan'a balanm ona hizmet etmitir.

Hacm

Hac Bekta'tan

sonra onun halifelerinden

184

ALEV VE BEKTA JIRLERI ANTOL"'""'O--'-J-'/s_J_ _ _ _.

Deerli aratrmac Mehmet Yaman Said Emre ile ilgili incelemesinde: "Nur- i
Osmani ktphanesinde mevcut ve I 533'te stanbul'da tertiplenmi olan bir mecmuada,
Yunus'un iirleri arasnda Said Emre'ye aid bir iir var. Bu iirdeki:

Erenn yz sulu himmeti ardan ulu

Kim tadansa bal Hnkir inayetdr
Sa'din yzne tac kamudan gnl kii
Sua saylmaz suu Hnkar'un mrvetidir.
beyitleri, onun,

Hac Bekta'a ulatn

gsteriyor.

Hac Bekta Velayet- Nfune sinde, Aksarayl Molla Sa'deddin'den bahsedilir. Bu

zat, byk bir bilgindir. lk zamanlar Hac Bekta' inkar ederken sonradan ona intisab
etmi ve HACI BEKT A'IN MAKAALAT m arapadan Trkeye evirmitir. Bu
arada Vileyat- Nfune ye Sa'deddin'in iki de iiri alnmtr.

sonra Pes ol arifler sultan ve

muhakkklar arslan Molla Sa'dddin bu mahlede bir ka nutuk buyurmudur denerek
Said'in bir iirinden beyit alnmtr ki slubu, edas, br iirlerin ayndr ... Kitabu
eriat- al- fakru va! Fakura da, Tahkyk ol arifler sultan ve muhakkklar arslan ve
meayihler mridi Molla Sa'dddin Hazretleri nutk- erif buyurur dendikten sonra:
Makaalat ta,

Bab- Hakykat anlatldktan

Yeryzi etm tenm akar sulardur kanum

Tahkyk burcundan doar uyakmaz benm gnm
ikilisi alnyor ki bu ikili Prof. Ritter'in dergisinde Said Emre'ye ait iirlerden birinin ilk
beyitidir. Btn bunlar, bize aka gsteriyor ki Said Emre, Makaalat Trkeye eviren Molla Sa'deddin'dir ... " demektedir. (bkz. Mehmet Yaman, Hac Bekta Veli
Makalat ve Mslmanlk sh: 74, stanbul, 1985)
B) SYLENCEDEK YER
Said Emre'nin

hayat Hac Bekta-

"Hac Bekta-

Veli Vilayet- Namesi nde yle anlatlr:

Molla Sa'deddin

Aksaray'da Molla Sa'deddin derler bir bilgin vard, drtyz molla, kendisinden ders
okurdu. Bu bilgin, ayn zamanda, Kayseri'de bir erene muhip olmutu, her yl onu ziyarete
giderdi. Giderken de Tuz kyne urar, kyn kahyasna konuk olurdu.
Bir yl, gene o kye urad, kahyaya konuk oldu. Kahya, buralarda bir eren belirdi,
bir ok kerametleri var. Hatta kendisine inananlar, Kzlrmak' yaya geiyorlar, topuklar
bile slanmyor. Bir artsanz, grseniz de sizin aznzdan dinlesek onu. Yalnz bir
hali var, Ky mescidine gidip namaz klmyor da kendi dervileriyle namaz klyor. Bu
yzden baz faklar, onu, cemaati terkediyor diye yeriyorlar dedi.

SAiD EMRE

185

Molla Sa'deddin, bu szleri duyunca peki dedi, bu er nerde? Kahya,

Sulucakarakyk'de, Hrkada stnde bir ard aac var, oradadr, bir de bu kye yakn
bir yer var, oralarda da oturur dedi. Sa'deddin, cemaati terkedenin seliim alnmaz, ylesi
adam, arlanmaz dedi.
O bilginle kyller, Hnkar' buldular, seliim verip davet ettiler. Hnkar, Hakk'a giden hak urum hakkyin nereye davet edildiysem gittim, siz gidin, biz de imdi geliyoruz
dedi. Varp Tuz ky'ne gelerek bulduk, geliyor dediler. Bu sralarda, Hnkar da geldi,
seliim verdi. Mollalarn hi biri, seliimn almad. Kimsecikler, Hnkar'a yer gstermedi,
onu arlamad. Hnkar, sekinin stne kt, oturdu Viliiyet elini uzatt, Saadeddin'in
azndan soktu, yreini tuttu, kard, skt, hatta damla kan, sekinin al tna damlad.
Molla Sa'deddin, bunu grd, akl bandan gitti, sekinin altna dt.
Molla'ya ne oldu diye bana tler. Elini ayan ovdular, yzne gl suyu serptiler.
Bir mddet sonra akl bana geldi, drt yana baknd. Hnkar' gremedi. Dervi ne oldu,
nerede diye sordu. Kavlimiz byle miydi dediler, hani bilgince sorular soracaktn; halbuki
karsnda oturdun, azn atn, derken akln bandan gitti, yere ykldn, kendinden
getin. Biz seninle urarken dervi de kaybolmu. Biz ancak bunu biliyoruz, baka bir
ey bilmiyoruz dediler. Sa'deddin, grdn anlatp gelin dedi, bakalm, sekinin altnda
o damla kan var m, yok mu? Baktlar, grdler ki gerekten de seki dibinde damla
kan var.
Arayn, bulun o dervii dedi. Mollalar, drt yana kotular, dervii bulamadlar, gelip
Sa'deddin'e haber verdiler. Bazlarna gre Hnkar, daha nce gelmi, kethdann, evinde,
Sa'deddin'in oturaca sekinin tam karsna oturmutu. Sa'deddin, sonradan geldi,
Hnkar'a sayg gstermedi. Hnkar, bu kerameti bunun zerine gsterdi derler.

Bir yl Sa'deddin, Kayseri'ye giderken, Auksaray ky'ne vard. Halk, yaylaya k

ky sszd. Konduu evden dar kt, bakt ki ilerde bir k var. Bu k da ne ki
diye yaklanca grd ki bir er namaz klmada, ba ucunda da bir kandil, muallak durmada. Bu zatn viliiyet sahibi erenlerden olduunu anlad. leri varp elini pt, dnp
geldi, arkadalarna haber verdi. Onlar da gittiler, fakat bulamadlar. Sa'deddin, sonradan
Hnkar' Tuzkynde grd, aralarnda yukardaki olay geti, sonra bir hayli dnd,
anlad ki Hnkar, bir yl nce, Auksaray'da grd erdir.
mt,

Bu olaydan sonra bir yl geti. Sa'deddin, adeti olduu gibi gene Kayseri'ye gitti, dnerken Tuzkyne urad. Adam gnderip Hnkar' davet etti. Kahyaya da, bu gn yemeklerden hi birine tuz koymyan, erenlere gizli bir ey yoktur, dileimizi bilsin dedi.
Adamlar Hnkar' davet ettiler. Az bir mddet sonra Hnkar geldi, eski oturduu yere
oturdu, Sa'deddin'in yrei titremeye balad, kalkt, buyurun dedi. Hnkar' kendi yerine
oturttu. Fakat bakt ki Hnkar'n byklar ve trnaklar uzam. Ben diyemem amma birisi
ksa da trnaklaryle byklarnn uzunluunu sylese diye dnceye dald. Hnkar'a
malfim oldu, Said'im dedi, ben de erin trnaklaryle byklarn kesecek bir kimse ararm u
iilemde; eer gcn yeterse kes. Sa'deddin emretti, Bir Damky kalem- trala bir

186

ALEVi VE BEKTA/ iRlERi ANTOWJ/SI

Damky makas getirdiler. Sa'deddin, kalemtra eline ald. Hnkar ellerini uzatt.
Sa'deddin, urat, abalad, gc yetmedi, bir trnan bile kesemedi. Kalemtra,
trnana srdke akmaktan ate kar gibi trnaktan ate kard. Trnan kesemeyince
makas ald, byklarn kesmiye urat, bunu da baaramad.

Hnkar, Said'im dedi, bu makasla bu i baarlmaz. Trkistan erenlerinin bize

verdikleri makasla kesilirse kesilir. briktari Saru smail'e, var, o makas getir dedi. Saru
smail, o makas getirdi. Hnkar, al Said'im dedi, kes. Molla Said, makas ald, Hnkarn
byklarndan bir tanesini kesti. Byk, yere der dmez kesilen yerden oluk gibi kan
boand. Said ard, makas elinden yere brakt. Hnkar Said'im dedi, o kh yerden al,
kestiin yere koy, baka aresi yok. Said, yere den by ald, yerine koydu, kan
kesildi, kl da kesilmemie dnd.
Derken sofra yayld, yemekler geldi. Hnkar, besmeleyle balad, fakat tuzsuz oldusahibine sordu. Erenler dediler, kymzde tuz yok, tuz madeni de uzak.
Bu gn tuz bitmi, hi bir evde bulamadk. Ne olur, h1tfetseniz de bir tuz madeni ksa.
Hnkar, Hakk'a giden hak urum hakkyin filan yerde tuz madeni vardr. Horasan'dan,
bizimle beraber gelmitir. Oraya gidin, kazn, karn. Kyamete dek bizden armaan olsun, hem de iinden bizim hediyemiz de ksn, era yapsnlar, her eran dibinde glgesi olur, onun olmaz buyurdu. evik bir adam gnderdiler, sylenen yeri kazd, tuzu
buldu, birazck getirdi, yemeklere serptiler. Yemekten sonra dualar edildi ve Hnkar,
Sa'deddin'in yannda dururken birdenbire kayboldu.
unu anlaynca

Molla Sa'deddin'in gnlne Hnkar'n sevgisi yerlemiti. Aksaray'a gidince bir

mddet sonra mollalara, ben Hac Bekta' ziyarete gideceim, benimle gelecek varsa
gelsin dedi. Mollalar, ne olmayacak i yapyorsun, bid'at ehli bir adama erenlerden diyorsun, evliyalk nerde, o nerde dediler. Sa'deddin, yreimi kard, skt, damla kan
damlad. Bir byn kestim, lle gibi kan boand, tuz madenini buldu, iinizde, .yle
eyler yapmaya gc yeten var m? Siz gitmezseniz ben yalnz giderim dedi. Bu sz duyan mollalardan biri, ben giderim dedi, biri daha. derken bir bakas daha ... Byle byle
otuz molla, hocalaryla beraber gitmeye karar verdi. Aksaray'dan kp yola dtler.
Sa'deddin, katrna binmiti, brleri yaya gitmedeydi.
Yolda birisine rastladlar, Hnkiir'n nerede olduunu sordular. O adam, Krehir'inde
Ahi Evren derler bir dervi var, onunla grmeye gitti diye haber verdi. Mollalardan biri,
ben dedi, hocaya uymak, yalnz brakmamak iin gidiyorum, yoksa onda evliyalk nerde?
Adn anarsam karm bo olsun. Bu sz duyan bir bakas da ayn sz syledi. Bylece
otuzu da adn anarsak karmz bo olsun dediler.
O gn, geceyedek yrdler. Gece olunca yattlar uyudular. Sabahleyin yola dtler,
gide gide Kzhrmak'a vardlar. Kyya gelince mollalardan biri, benim dm azm,
ykanaym dedi. br br derken otuzu da ayn sz syledi, soyunup suya girdiler.
Said de dorulara uymak gerek deyip katrdan indi, onu bir yere balad, soyundu suya
girdi. Elbiselerini, hep bir yere ymlard.

SAIDEMRE

- - - -187
-

O srada Hac Bekta, Ahi Evren'Je, nce anlattmz pnar kysnda o aacn baoturuyordu. Sohbet ederlerken Ahi'm dedi mollalar, bizim admm anmamaya art
ettiler. imdi suya girdiler, kalk, yr de onlar, admz anmadka sudan karma.
nda

Ahi Evren, hemen Evren ekline girdi, bir anda oraya vard,_elbiselerin stne reklendi, kuyruunun stne ban koydu. Mollalar, ykandlar, ilerinden birine, sudan k
da dediler, elbiselerimizi getir, giyinelim. O bilgin kt, f~kat bir de ne grsn?
Elbiselerinin stnde koca bir ejderha var, gzleri klhan yalm gibi yanmada.
Korkusundan hemen kat, su iine dt. Beti benzi umutu, tirtir titremedeydi.
Mollalar, hay ne oldun diye bana tler. Molla grdn syledi. Hepsi de korktular,
Sa'deddin'in yzne bakakaldlar.
Sa'deddin, buras dedi ejderha olacak yer deil, katrm yutmaz m? Ejderhay gren
bilgin, yok dedi, katr duruyor. Bunun zerine Sa'deddin, bu dedi, olsa olsa, ziyaretine
vardmz erin bir iidir. Bir de ben bakaym, greyim. Sudan kp ileri varnca ejderha,
ban havaya kaldrp yle bir kkredi ki Sa'deddin de kendisini suya dar att. Mollalara,
hep birden gidelim dedi, Hnkar' aralm, o yardm eder bize. Mollalar, nasl arrz
dediler, biz onu anmamaya art ettik. Said, ite dedi, imdi i anlald. Onu armadka
imkan yok, bu iten kurtulamayz. Nihayet ister istemez, ejderhaya kar durup hep
birden: Ya Hnkar diye bardlar. Ejderha, bir anda kayboldu ki hi orada yokmu.
Elbiselerini giydiler, Sa'deddin, katrna bindi, brleri yaya olarak yola dtler.
Giderek Aliler srtna yaklatlar. Birde baktlar ki kardan bir dervi gelmede.
Yaklanca, halifelerden Saru smail olduunu anladlar. Hnkar, bunlar karlamak iin
gndermiti. Ve bilginler, geleceklerse olan ekliyle ekillensinler, olan gnlyle gnllensinler de gelsinler, byle gelmeyeceklerse dnsnler geldikleri yere gitsinler diye de
haber yollamt. Aliler srtnn te yanndaki dere kysnda Sa'deddin'le bilginlere ulat.
Sa'deddin, katrdan indi, grt. Saru smail, Hnkar'n szn syledi, dnp gitti.
Sa'deddin, yanndakilere, hi sizde futa var m dedi. Var dediler ve kendisine futa
verdiler. Sa'deddin, elbiselerini kard, futay beline balad, yaln ayak, ba kabak, yrmeye koyuldu. Mollalar, bu ne hal diye sorunca dedi ki:
Olann olanlk anda elbiseyle pek ilgisi yoktur. Gzel elbiseler giyinmekle gi yinmemek, onun yannda birdir. nsan, yaln ayak ba kabak dnyaya gelir; te biz de
huzura yle gidelim, umarz ki halimiz slah olur.

Vara vara, Tekkekaya'ya geldiler. Tam o sra Saru smail geldi, Hnkar, Molla
Sa'deddin'e sylediimiz sz, yerine geldi, elbiselerini giyip gelsin buyurdu diye
Hnkar'n elini ptler, ayana dtler. Derken namaz vakti geldi, Sa'deddin ayaa
kalkt. Hnkar, Sa'deddin dedi, niin ayaa kalktn? Sa'deddin, namaz vakti oldu dedi, abdest alacam.Hnkar, Hakk'a giden hak urum hakkyin biz, abdest almayz, amma sen
alacaksan al. Sa'deddin, ibriini bir mollaya verdi, git dedi, pnardan doldur da getir.
Molla, ibrii ald, doldurup getirdi. Sa'deddin, suyu eline dknce bakt ki kan olmu:
arp kald. Bu hal Hnkara malum oldu. Ne oldu Said'im dedi, ibrikle getirdikleri su

188

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

kan olmu. brii bir bakasna, sonra brsne verdi, hasl otuz molla da su getirdi,
Sa'deddin eline dktke bakt ki kan. Hnkar, olmaz Said'im, olmaz dedi ve Saru
smail'e Said'e bizim ibriimizi ver de onunla abdest alsn dedi. Said, o ibrikteki suyla abdest alp ileri geti, imamlk etmek istedi. Hnkar, hakk'a giden hak urum hakkyin bu
mlke geldik, erin nne geip imamlk edecek er grmedik, sen edebilirsen et, bizde
uyalm dedi. Snnet klnd, kamet getirildi. Sa'deddin tekbir getirip namaza durdu.
Gznden perde ald, Ka'be'yedek her yan grd bakt n Hnkar'la doldu sana soluna bakt ki her yerde Hnkar var. Ban kaldrd, yukarya bakt, Aredek Hnkar'la
dolu olduunu grd. Derhal secdeye kapand. Rivayet ederler ki Sa'deddin, tam yedi gn
kyamda kald. Hnkar, Said'im dedi, ne diye rku etmezsin, yedi gndr kyamdasn.
Sa'deddin secdeye kapand, tam krk gn secdede kald, bundan sonra esrik bir halde u
nefesi syledi:
Banlad ol

mezzin geldi kamet eyledi

durup ho) mnacat eyledi.

Kbleye (kar

Hazrete bal elim Fatiha okur dilim

Belini bkp Hakk'a be rkOat eyledi
Bu benim hacetgahm Tur da aldm eer
Musi'leyin bu gnlm ho mnacat eyledi
Secdeye indi yzm bir didar grd gzm
Dald aklum bilm taatm mat eyledi
Bir suret grd gzm secdeye vard yzm
Ykld tertiplerim zhdmi mat eyledi
Ne dua klan ne selam, ne zikr tesbih klan
Bu be vakit namazOm kun garet eyledi
Yanld

bir kez Said estafirullah dedi

Szleri hatasna ho kefaret eyledi

Bundan baka daha bir ok nefesler syledi. Halifeler, mollalar Sa'deddin'i tra ettiler, biat ettirdiler, ta tekbirlediler. O Mollalar da bu hali grdler, bir ksm dervi oldu;
geri kalanlar, Said'i brakp gitti.
Molla Sa'deddin, Hac Bekta'a onsekiz yl hizmet etti. Sulucakarayk'n eski mescitinin nnde bir karata vard. Hnkar, daima o tan stne oturur, baz kere de yatard.
Bir gn yamur yam, sonra hava amt, Hiinkar oraya geldi, o tan stne kp yatt.
Molla Sa'deddin'i arp yamur yad, u mescidin stne kda damn lotayla dzelt
dedi. Sa'deddin, dama kt, ta yuvarlamaya balad. O srada eytan, kalbine vesvese
verdi. Bunca kerametlerini grd halde kendi kendine, bu kadar bilgim, hnerim vard,
bir dervi, hepsini braktrd, kendisine kul etti beni. Hi bir suretle elinden
kurtulamyorum, bari u ta kafasna ataym da lsn, ben de kurtulaym dedi, lotan,
damdan, Hnkar'n stne yuvarlad.

SAIDEMRE

189

Hnkar; bir kere ya Allah deyip elini uzatt, ta tuttu, parmaklar, hamura gmlr
gibi taa gmld, ta yere brakt. Yukar bakt, Sa'deddin'i grd, Said dedi, yzn kara
olsun, gnlmdekini dilime getirdin; sinin ziyaret, topran kefaret olmasn? Seni, yetmi
kere rahmet suyuyla yudum, diinin kovuundan mrekkep karasn karamadm; in, git,
asla slah olmazsn sen hey adamck hey.
Aksaray keesine srdler. Susad denen bir yere
varnca yaptna piman oldu. Hnkar'n bulunduu tarafa dnd, bir ayak stnde krk
gn peymanede durdu. Krkyedinci gn grd ki bir nice kimseler bir yere gitmede.
Nereye gidiyorsunuz diye sordu. Adamlar, Sulucakarayk'e gidiyoruz dediler. Sa'deddin,
onlara and verdi adamlk edin dedi, sakalm merkebiniiin kuyruuna balayn, beni de
beraber gtrn.
Said'i,

yalnz bana Kzlrmak'n

Adamlar, Said'in dediini yaptlar. Karacayk'e gelince halifeler. Saru smail'e haber verdiler. Saru smail, karlad, sakaln eein kuyruundan zd, ne var, ne hal bu
dedi, ne yaparsan yap, erenler beni kabul etsin. Saru smail, Said'e, bu gece dedi, Kzlca
Halvet in nnde, yzst yat. Erenler, belki geceleyin darya kar, stne basar, bilir,
anlar da seni kabul eder.
Sa'deddin, Saru smail'in dediini yapt. Hnkar, geceleyin karken Said'in yzne
bast, kimdir bu bastm dedi. Saru smail, Said kulunuzdur padiahm deyince Hnkar,

bizim Said'imiz mi diye sordu. Saru smail, Said dedi, kabul oldun; erenler, sana bizim
dedi.
Sabah olunca Hnkar Said'i ard. Said, peymaneye durdu. Hnkar, Said dedi, kuruda bir erbain kardn, suda da erbain karman gerek. Bir kazan getirtti, iine su
koydurdu. Said, gir suya dedi. Said suya girdi, kazann kapan kapattlar: Altndaki
odunu yaktlar. Krk gn sonra kapa atlar, Said, kazann iinde yok olmutu. Hnkar
gene emretti, kapa rttler. Krk gn sonra Hnkar'n buyruuyla atlar. Said, kiick
bir ocuk halinde kazann iinde belirdi. Gene kapa rttler, krk gn sonra atlar, grdler ki, Said, bundan sonra ho bir hale brnd, Hnkar'n, Makaalat m Trkeye
evirdi.
Bir gn Hnkar, Tekkekaya'da oturup sohbet ederken le namaznn vakti girdi.
Said'in gnlnden, Hnkar her namaz vaktinde kaybolur, acaba nereye gider dncesi
geldi. Bu dnce, Hnkar'a malum oldu. Said dedi, ileri gel, elini ver, ayan ayamn
stne koy, gzn yum. Said ileri gelip Hnkar'n dediini yapt. Hnkar, gzn a
dedi. Anca grd ki, Kabe'de, halk snnet klmada. Derken kamet getirildi: Farza durdular. Said de onlarn yannda durup namaz kld. Namaz bitince dua edildi, tam bu sralarda
Hnkar, Said'in yanndan kayboluverdi.

190

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

Said, br namaz vaktine kadar Mekke'de kald. br namaz vaktinde bakt, grd ki
Hnkar, gene Mekke'de. Namazdan sonra gene kayboldu. Said, bu sefer Hnkar, kaybolmadan eteine yapaym dedi. Namazdan sonra tam eteine yapmak niyetindeyken
Hnkar, kaybolup gitti. Bu sefer Said, oradakilere: urada namaz klan eri tanr msnz
diye sordu. Evet, dediler, her vakit, namazn burada klar. Said, onun yurdu, Rum lkesindedir dedi, halini anlatt. Hasl Said, tam krk gn Mekke'de kald. Krkbirinci gn,
gene namaz klp bitirince Said, hemencecik eteine sarld, medet dedi, senden ayrlmam
artk. Hnkar, elini elime ver, ayan, ayamn stne koy, yum gzn dedi. Said,
buyrua uydu. Hnkiir, gzn a deyince at, kendisini Tekkekaya'nn yannda buldu.
Bakt ki oturmu, halifeler, derviler, muhibler, huzurunda. Yzn yerlere srp kr
ler etti.
Sa'deddin bir gn bir nefes syledi ki:

udur:

Gine bir n iitdm Huda bilr nnden

Soru hisab yom aklarn canundan
Tanr hazr
Talcnmad

er hazr deyp duran aklar

gediler siyaset meydanndan

Talip olan Mustafa'ya tapmr zin Hakk'a

Yoluna fidi klar geen hanumamndan
Sdk

birle meydana gelen talihler bu gn

Han mam terk edp geer cmle yarundan
Bal bana

olan ka iaret olan

olan gorr Hak didarndan

Ya'h rena

Adum Said delken cmle mkil halliken

Bir ayet okumuam Hnkar'un esrirundan
O vakitler, Hnkar'n huzurunda yzaltm halife vard. lerinden Saru smail,
iki yeil yaprak ald, ieriye girdi, birini Hnkar'n nne koydu, birini
Sa'deddin'in nne; ondan sonra ekilip peymane durdu.

darya kt,

Hac Bekta- Veli, smail dedi, gnlndekini dile getir. Saru smail, padiahm dedi,
Said, bu gn syledii nefesin mahlas beytinde:

Adum Said delken cmle mkil halliken

Bir ayet okumuam Hnkar'un esrarundan
dedi. Mademki nasip ezeliymi, bunca snamaya, bunca dedi- koduya ne liizum vard?
Bu sz duyan Said, hemen peymaneye kalkp dedi ki:
Ben yle etmeseydim, Hnkiir'n Hnkiir'l nereden malum olurdu. Nice kerametler,.
benim sebebimle meydana geldi. Btn bunlar, sylensin, aleme duyulsun diye yaptm.

SADEMRE

191

Bir gn Hac Bekta- Veli ile Sa'deddin otururken bir erkek eek, ileride bir dii eei
kovarak srd, tam Hnkar'n nnde, diiyi yakalayp ad. Hnkar, Sa'deddin'e,
Sa'deddin dedi, alttaki misin," stteki mi? Sa'deddin, sttekiyim dedi. Hnkar tohumun
kurusun Said dedi, hala softalk gnln kurumam; altndakiyim deyip vericilerden olsan
ne olurdu? Said, ileri varp Hnkar'n ayana dt, zarlk etti, sultanm dedi, bana yle
nefes etme. Hnkar, erenler nazarnda szn piirip syliyeydin, ok atld imdiden geri
ona are yok, ancak manaya ait iirlerin senden sonra armaan 'olsun dedi. Bu szden
sonra Said, bir ok nefesler syledi, muteber bir divan oldu (Bkz. Menakb- Hac
Bekta- Veli Vilayet- Name Abdlbaki Glpmarh, nkllap ve Aka, stanbul 1958,
s: 56- 64).

Sait Emre'yle Yunus'un ayn vezinde ve ayn kafiyede yazlm iirlerinin ilk
beyitlerini yazyoruz, olaki bunlar naziredir:
Yunus:
Bu bir acayip haldr bu hale kimse ermez
Alimler da'vi klur veli deme gz grmez
Said:
Deme

bir anduumca yrek yerinde durmaz

Nice kim an anam gnlm hi karar klmaz

Yunus:

La erik'den okursun yine erik katarsn

Bire iki

dernei

kimden fetva

tutarsn

Said:
Her dem bile danup an kandadur dersin
Uyank sanma seni yavlak kat uyarsn
Yunus:
Hakk' kaan bulasn Hakk'a kul olmaynca
Erenlerin ein yasdanup yatmaynca

Said:
Gnl kanda dolanr ma'ukun bulmaynca
Kii ak m olur gnlsz kalmaynca
Yunus:
Andan beri gnildm dostla bile geldm
Bu aleme kcak acayip hale geldm
Said:
Ezelden bu k bu mlke tuta geldm
Yaridm anda eksz yine ol yare geldm

192

ALEVi VE BEKTAi RLER/ ANTOLOJSi

Yunus:
Nice bir besleyesin bu kaddile kaameti
Ddn dnya zevkine unuttun kyameti
Said:
Mal zere balanmaz derviler mhimmat
Dnya ahret sylenmez erenler mekaleti
Hac Bekta- Veli Vilayet- Name'sinde (st. niv. T.Y. sh: 215) bulunan aada
sunulan iirin de Said Emre'nin Hac Bekta'a bal olduu aka anlalmaktadr. Said
Emre iirlerinin ounu Yunus tarznda sylemitir.

RLERNDEN RNEKLER
-1-

Sala geldi mezzin geldi kaamet eyledi

Kbleye karu yzin tutd niyyet eyledi
Secdeye indi yzm didari grdi gzm
Dald aklim szm zihnmi mat eyledi
Unutdum namazum dosta tutdum yzmi
Dost kend mrvetinden bir iaret eyledi
Ne taat var, ne salat, ne zikir. var, ne tesbih
Bu be vakit namazum ka gaaret eyledi
ol benm secde- gahum meer kim Tur dadr
Mfisi'leyin gzlerm ho mnacat eyledi

Bu kez yanld, zahid estafrullah didi

Gzlerm hatasuna bir kefaret eyledi
Kanda baksam dopdolu HACI BEKTA- 1 VEL
Bu Said kemter kuh oldu adet eyledi
(Bkz. A. Glpmarh, Yunus Emre ve Tasavvuf, Remzi Kitabevi, 1961, sh: 204207)

-2Bakuben ne grrsn, gzn alnca

Kimseyi ne bilesin, sen seni bilmeyince
Nian ayt

yolundan, ya haber ver halnden

Bu yol sana yol virmez, niann olmaynca

SAD EMRE

Bir nian

aytmagil,

yoldan davi etmegil

ki cihan mekrinden, tamam kurtulmaynca

Yorarsan yolum, uzat getir elini
Bu yol sana yol vermez, sen azad gelmeyince (olmaynca)

Hi azad olmayasn, azadlk bulmayasn

Cmle sermayelerden, elin boalmaynca
Yola var yoldan kalma, her trl varlk alma
Sen seni yolda bilme, yol tamam olmaynca
nki yol tamam ola, Said denize dala
Baki varlk kim kla, varlkl olmaynca

-3Zahir batn bir gerek, birlik eri halinde

Dnya ahret bir adm, ak erinin yolunda
Zahirini

brakm

klli

batna bakm

Sft- aka akm, varl ak

elinde

Ayrln unutmu,

Varln

Kendi

birlik kendde bitmi

gark etmi, yamur ile selinde

adn aytmaz,

Bileliin

unutmaz,

Dirliin ka

Yolun

kendden kabul etmez

yok yolunda

ayrluk

yazar, varlktan klli bizar

dzer, yrr yokluk ilinde

yokluu

Bu aklar mezhebi, ayruk sz syler gibi

Cmle ilmin cevheri, her trl hallerinde

Said eydr zi dirlik, dost la olsa birlik

Ayrlmaksuz

bilelik,

bulmu ruzigarnda

-4Deme bir andnca, yrek yerinde durmaz

Nice kim an anam, gnlm hi karar klmaz

Bana derler: oturgl, bir yerde sebat urgl !...

Sebatn anda ite, gnlm bana vermez
Ak hod deniz misali, mevci kapar gnlm
Yzbin tefekkr ettim, endiem ana ermez

193

Sermayem gnl idi, ak erdi yamalad

Canmn derdi oldur, grmeye destur vermez
Kimi ikayet edem, kim koyup kime gidem
Yine ana varaym, yreim ayn varmaz
Ak

burcundan inerim, zamaneye dnerim

Aktan artk pieyi dost bana reva grmez
Gark oldum ak mevcine, deniz teferrcne
Aktan kmayan gnl ayruk kendiye gelmez
Said n'ider pieyi, kaan kor temaay
Aktan temaa duyan ayruk pieye varmaz

-5Hdavenda, kulan, emrine ferman

Zire sensin benim derdime derman
Senin ilerine kimse karmaz (krlmaz)
Alimler cmlesi yolunda hayran
Bezedin yeryzn rahmet nuriyle
Yarattn gkleri bu yere sayvan
Ebedsin, senden ayru fenadr;
Kani yel gtren taht- Sley_nan
Kan

ser- vakt irin ile Ferhad

Kan ol Calinus Hakim- i Lokman
Bular geti, belirmedi nian,
rd tenleri, canlar pinhan
Oku Bismillahi Rahmani Rahim,
Ki yzbin canna ola nigehban

Said, sen szn (srrn) cahile dime

Ne bilir ekeri (szn)dadaki hayvan

-6PARA
Bu makama kim ere, bu nakdi kim dere,
Varln Hakk'a vere, cmle alem iinde
Varlk

yokluk birdrr, ak u si va birdrr

Dnya ahret birdrr ak- kadim iinde

SADFMRE

195

Kim bu srra ermedi, kendi zn dermedi

Bu aktan esrmed mr- zalam iinde
(Vasf Mahir Kocatrk, Tekke iiri Antolojisi, Ankara, 1955, sh: 32- 34. Bu iir
Makalatta da var)

-7Eydn

(aydan)

gyne gyne halimi dne dne:

can gnl yana yana

Dtk kn adna

Ne olduk bilemeziz, bir yerde olamazz

deremeziz, ne diyelim sorana

Aklmz

Akl can yavklduk, sermest eyda olduk,

Yz bin can fidi kldk, bizi bizden alana
Kim ala bizi bizden srr ile ne szden
Meer ol killi czden bakmaz can Ucihana
Kim grdk, kim diyelim, kimi kime aydalm,
Kimdin kime varalm bu sevda baarana
Nedir neyi sevelim, neden ne isteyelim
Nerden nere varalm, olduk mest il divane
Yoktur ana sormaklk, ne isteyip ermeklik,
Ne varmalk, gelmeklik kend halin bilene
Biz had evvel ezelden Hayy l Kayym bulunduk
Meyi vefa biz olduk nevmid mahrum kalana
Yarlk

ire bartk, kadimlie kartk

Koptuk tenden kavutuk Said'e can olana

-8Biz iitdk uludan evvel er yaradld

alab'un kudretini evvel kadem er bildi
Bunca yl, bunca zaman biz iitdk bi gman
Calap kend sun'undan ere Tanrlk kld
Er didn kud hikmeti okuidi
ki cihan arifi bundan ibaret kld
Yz bin yiirmi drt bin buyurur onun ykin
Ol ku uavuraban rahmet gline dald
n glden gir dndi budak zere kond
Silkindi her bir ykten bir damla su dkldi

Ol sunun her birisin bir can yaratt gzin

Ol canun her birisi bunda peygamber old
Evvel ki bnyad old alt kez dnya dold
bu yedincidr kim (bu) Adem yaradld
Adem

toprakdand

Azazil

oddand

ittk Azazil'i Adem'e bakd gldi

Aydur ben oddan olan yzbin yl taat klan

Tapu buyuracan taatn arza kld
Her kim kendyi grdi ustad blis old
Her kim ne bulduysa miskinlik ile buld
Eksklven Hak bilur kun bana g klur
Hnkar Said'e tmar tup beni benden ald

-9Nagah yama eyledi k odu canmz

Hi kimse nitelikten vermez nianmz
Nice nian vereler, hangi yoldan soralar,
n elden braktrd din imanmz
Ne imana baktrr ne hod dine taptm
Kendyle bile tutar ykt dkkanmz
Verdi birlikten arap kld dkkan harap
Cmlesini terk ettik ass ziyanmz
Ne ass var ne ziyan, gelsin canna kyan
Cmlesinden geben bulduk Sultanmz
nki olduk bilelik kald nelik nitelik
Ayrlk sylemeye komaz lisanmz
Yzbin lisana gelir yzbin can yolda kalr
Yzbin gzler gremez bizim cevlanmz
Gzler nite griser, kimse nite eriser
ki cihandan te kurdu sayvanmz
Grdm imdi bu kandan, ne biter bu madenden
Ayrlmayz birlikten, bulduk mekanmz
Said imdi yr var, n bir oldu bu ikrar
Hi makamdan vermesin, kimse nianmz

SAD EMRE

191

-10Ezelden ben bu k bu milke tuta geldim

Yar idim anda eksiz yine ol yare geldim
Bana ol yzm nuru grnd er yznden
Gnl gzn ap ol nuru gregeldim
Ol nuru greliden kendzm unutmuam
yle tut Musi benem hacete Tur'a geldim
Bana TOr mnacaat durduum (ol) yerden gelir
Bu dem Bayezid benem n gizli srra geldim
Ikn

esritti beni Enel- Hak dedirtir u

Korku gitti gnlmden Mansur'am dara geldim

Mansur kadehin aldm Mecnun glne daldm

n Hakk' yan buldum u imdi nura geldim
Bunun bundan bylesi padiah iklimidir
Drt yanm didar oldu ben bir ho yere geldim
Yerdeyken ge adm, gkten yere ok yadm
Adem donun donanp cevlanm sre geldim
Iktan

dertli olana devranm vardr benim

erkandan sora geldim

Ik sayrs olan

Ezelden beri bunda saadet mlkin bulduk

Hem ann iindeyim menzilim gre geldim
Bu sOrete geleli adm SAD olal
Gizlendi padiahlk kulum kre geldim

(Abdlbaki Glpmarl, Alevi-

Bektai

Nefesleri sh: 66- 68)

Aytmak: fa etmek, Batm: yz, Zahir: D yz, Gark olmak: Batmak, Mkil:
Sorun, Esrar: Giz, Mauk: Carum- Sevgili, La erik: Ortaksz, Ebed: nszlk,
Cz: Para, Cur'a: Yudum, Fena: Yokluk, Hveyda: Beliren- grlen, Hod: Kendi,
Kadim: Evveli yok- Eski, Kl: Tm, Kan: Maden, Kang: Hangi, Kam: Hai
Nerede, Maksud: stenen ey, Menzil: Durak, Mevc: Dalga, Nevmid: mitsiz,
Nihan: Gizli, Nigehaan: Gzc- Beki, Pinhan: Gizli, Pi: n, Sermest: Sarho,
Sayvan: Glgelik, Sva: Baka, eyda: Deli, Tefekkr: Dnmek, Yavi: Bo sz,
Zalam: Karanlk, Salat: Namaz, Taat: badet, Mnacat: Tanrya gizlice duayakar, Zikr: Anmak, Zahit: Kaba sofa

198

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJ._IS_J_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

-11Her dem bile danp an kandadur dersun

Uyank sanma seni yavlak kat uyursun
Dn- gn ana arr bir beri bakgl dey
Bir kez dnp bakmadn uyumazsn sanrsn
Ana bakan kimsenin gznde hicap olmaz
Nin gzn hicabl bunca yldr bakarsn
Gel aalum nazar koyalm neng ar
Anunin grmedn gman ile bakarsn
lkla a gzni doru eyle zni
Zinhar eri derilme n doruluk bulursun

Kem yolu don vard cmle dman il old

Nin dost eylemezsn n dmanun bilrsin
Kat

uykuda

kii, d

Gredurduun

grmek ann ii
syle nice dn sylersin

Kimsenn ykin segil sen dost iline agl

Said'lik duta varup dost bulan sanrsn

(Prof. Ritter'in dergisinden)

Yavlak: Pek- ok- gayet, Hicap: Ar, Gman:

Kuku,

Gaayet: Son,

-12Altun zere balanmaz bu dervilik bazan

Anun birine irmez alemn sad hezar
Ik durur dellalesi bilelikdr bahas
Canun bu yola virr kim kla bu bazar

Varln yoa sayar mrn krane virr

Bunun gibi satunun kim ola hiridan

Mlki ssna satar kend milliden el tutar

Hi nesne kabl itmez baha diler didar
Didara kim iriser isteyp kim bulsar
Ak cann satar Mevli'dur hiridar
Azaddur varlundan, kendle yarlundan
lkun kfri eltinden terktmiler karar
Bu sz lisana gelmez dil ile syle olmaz
Dil bundan artuk virmez gnlnde istvas
Said Ata varursun yoldan haber virrsn
Gel hnern varsa halka gster didar

egl:

z.

SAD EMRE

-13Yeryzi ettim tenm akar sulardur kanum

burcundan dod uyakmaz benm gnm

Tahkyk

Savul yolumdan savul szm varluktan deil

Beni sadan kogl k esrgidr canum
Denizler ml bana kalurlar deme yana
Hi sa irmez ana yavvard nianum
Kar yamur gzm ya niderem yaz u k
............................. Gavgalar benm nm
Kes baum akt kanum bulasun ettim tenm
Alnuma bu yazuldu eren benm sultanum
Yeller gibi eseyim yiri ge aaym
Dalar ks basayn ekere bi nianum
Gyneyim ezileyin takdirde dizileyin
Felekde szileyin acep syler kanunum
Ben beni yav klsam istesem seni bulsam
Ya ben klli sen olsam sensn cism cihanum
Said sen ne sylersin ne imaret eylersn
maret kandan bana harablukda dkkanm

-14Bir ulumuz vardur bizm alap ana benm dedi

Her ne kim dilersek virr cmerddr (r anun) ad
Y oirdir uar kular vardur (ur) kudret ileri
Cmle deniz canavar andan diler (!er) mededi
Kinin illeti yosa azad ola dutsasa
Kim ka giriftarsa ola anun a (za) d
Yallah onun hm1etine inanuruz mrvetine
Ana muhib olanlar yandrmaysa tam'od
Anun ltfu yavlak delim an sever Hayy- i Alim
Daim an disn dilim gnlmdedr kn od
Sohbetine iren kii anmad hi ayruk ii
Hacm yuzin gren kii yarlklarn elden

kod

Zihi hil'at zihi devlet zihi ata zihi himmet

Said aydur yzbin minnet Hacm bana benm dedi
Zihi: Hey gidi hey, nerede, nede ho -

Hilat: Resmi giysi, kaftan.

199

-15Can ulu kimsedr, suret ann atdur

Nice Lokma yirisen suretin kuvvetidr
Niceki yirisen ok ol denl yrrsin tok
Cana hi assisi yok sret maslahatdr
Bu can ni'meti

kan,

Asayi klalum can

gelsn bulalum an,

ol evliya sohbetidir

Sohbet can semirdir, her demi k demidir

Hak alab emriyile erenn himmetidr
Erenin yz sulu himmeti ardan ulu
Kim tadarsa bal Hnkar inayetidr
nayetidr anun ii anlamaz deme kii
Biln (ki) bu hma kuu, aldarun devletidr

Said'in yzne tac, kamudan (ol) gnl kici

Sua saylmaz sui, Hnkar'un mrvetidur

-16Yine bir n iitdm Hda bilr nnden

Soru hisab yoimi aldarun canundan
Tanr hazr

er hazr deyp duran aklar

Zl cenaheyn gediler siyaset meydanndan

Talip olan Mustafa'ya tapunur zin Hakk'a

Yoluna fidi klur geer hanumanundan
Bal bana olan, ka iaret olan
Ya'ni rfisena olan, grr Hakk didarndan
Adm Said deilken cmle mkil halliken
Bir ayet okumuum Hnkar'n esrarndan

-17Ik

tini ara irer, k gzi didar grer,

Ika yarayan gnl, mutlak didara yarar
Kaabe kavseyn znnar birlik iinde dner (tter)
uan gnl kanda klsar karar

lkla

Sen can kla koma, sz ile kdan ama,

Cmle alem halk (yol) dn gn kdan sorar.

Ik

da'visi uludur, k hsm belldr,

ki cihan ilmini k bir admda direr
Ik

yokluk kabfil ider, varln koyup gider,

Varlk mlkinden sonra, k ebed mr srer
Dirliin ka

virp, kendi ka kul olup

Hnkar kn medin bu Said neye yarar
(Prof. Ritter ve Raif Yelkenciden)

DL VE NESNE

Nesnelerin dnyas ile adlarn dnyas ayrm tek bir gereklie (Wirklichkeit)
dayanr. En eski dinlerde byle syler. Veda dininde szn tinsel gc ana motif olarak
kullanlr. Rigveda'da szn gc Tanr'nn gcne yakndr. "nk, doan ve yokolan
insan sznn temelinde, basz-sonsuz ve gelip-gemez olan Tanrsal sz vardr" der (S:
15). Yunanllar bu Tanrsal sze "Logos" der. Szn varlkla ayrlmaz bir birlii vardr.
Herokleitos, "Logos kosmos'un gdcsdr" der. Evrene egemen olan logos ne bir Tanr,
ne de bir insan tarafndan yaratlmtr. O her zaman vard. imdi de var, daima da var
olacaktr. Platon dili bilginin temeli sayar. Dili bilgi-deer asndan yntemli ekilde ilk
inceleyen yunanl Eflatundur. Herder, dil Tanr'nn insana bir armaandr, der. Humann
ise, dili akln arac sayar. Dil akln bir gndermesidir, der. Dil akln iindedir. Gerekten
burada varlk akl oluyor, dil de bunu ortaya koyan ey. Dncelerimiz ancak dil iinde
geer, dille parlaklk kazanr, dille gerekleir. Dnce ile dil ayn eydir. Dil insanlar
hem bler, hem birletirir. Dil bu adan oksijen kayna saylmaktadr. Yine dil,
dnlm kavramlar iin konmu uzlamsal gstergelerin bir toplam deil,_ her yerde
ak ve gizli, grlr ve grlmez olarak bizi evreleyen ayn bir tanrsal yaamn simgesi
ve yanksdr" (S: 18). "Btn yaratlanlar, doa gibi tarih de, yaradann yaratlana bir
sznden baka bir ey deildir". Sssmilch, dil, insan tarafndan bulunmu bir ey
olamaz dorudan doruya Tanr'nn insana balad (Gottes Gabe) bir eydir der ekolu
de bunu savunur. Herder Dilin Kk adl yaptnda bu gre kar kar. "Dil, Tanr
tarafndan yaratlm olsayd ve bylece insan ruhuna verilmi olsayd, imdikinden ok
daha mantksal, ok daha akll.a ykl olurdu. Btn dillerde yle ok dzensizlikler,
yanllklar varki, bunlar Tann'nn yarats olamaz" der. Ama Herder, dilin gerekte insan
tarafndan bulunmu olduuna da inanmaz. Dil, insann dnmesiyle yaratlm olamaz,
zorunlu olarak insann i doasndan (innerste natur) fkrm olmaldr. Dilin kk,
olgun bir embriyonun yaama atl gibi, duygularn seslerle dile getirir, ama insan dili,
yalnzca bu duygu dlamalarndan km olmaz. Eer yle olsayd, dilin dnsel biimi
hibir zaman kurulamazd. Bu biim, insan hayvandan ayrr, insan ruhunun bir
anagcnn etkisiyle meydana gelmitir. Bu g insan hem bler, hem birletirir, bu da
dnmedir. Akl olmadan bilinli insan dili olamaz" der. Herder'e gre dil, dorudan
doruya duyularn bir rn ve-ayn zamanda refleksiyon'un ve dnmenin bir rndr,

202

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSJ

yle kavranmaldr. nsann tinsel yaamn ancak dnce kurar. Dil, insann btn
glerini iine alan bir eydir.
Wilhelm Von Humboldt kendine
Bunlardan birer felsefi ekol olan:

dein

gelen dil

anlaylarnn

hepsiyle

savar.

- Rasyonalistler: Dil insan aklnn rndr.

- Positivistler: Dil
- Empiristler: Dil
- Teologlar: Dil

doadaki

duyularn

seslere yknmeden domutur.

kendilerini

Tanr tarafndan

amasdr.

insanlara hazr olarak

verilmi

derler.

Humboldt, tek insan, her zaman bir btnle, ulusu ile, teki insanlarla bantldr.
Gereksinimlerini karlamak iin zorunlu olarak bir toplulua baldr. teki insanlarla
anlaabilmesi ancak dil yoluyla olur. Dil bir alp verme arac olmad gibi karlkl
yardmlama gereksiniminden de domamtr. yle sanlmamaldr. Dil, insanln bir i
gereksiniminden domutur, insann doasnda bulunan bir eydir. Dilin basz ve sonsuz
bir derinlii vardr. nsana ilikin bir eydir. nsan soyunun btn varlyla birlikte gider.
nsan, dilde, iinde yaad zaman duygusuna daha ok baldr. Ama uzak gemii de
ak ve canl olarak duyar ve sezer. Szckler gsten zorunluluk ve maksat olmakszn
zgr olarak kar. Hayvan trleri iinde yalnz insan trk syler. Dil, insanda dorudan
doruya bulunan bir eydir. nsan anlnn bir rn olarak gsterilemez. "nsan ancak
dil ile insandr, dili bulmak iinde onun insan olmas gerekti" (Humboldt S: 15). Dili insan
bilimsel adan inceledi. nsan insan yapan ancak dildir. Dilin olmad yerde insan
yoktur, insann olmad yerde dil yoktur. A~l olmadan dil de olmaz. Dil hazr olarak
verilmi bir ey olarak dnlemez, dil insann kendisinden zorunlu olarak meydana
gelir.

ABDAL MUSA SULTAN

(XIV.

Yzyl)

Anadolu Aleviliinin temel talarndan biri de Abdal Musa Sultandr. Aleviler arabyk bir saygnla sahip olan Abdal Musa yolun kiilik ve kimlik kazanmasna
ortam hazrlamtr. Bektai sylencesine gre, Abdal Musa Sultan Hac Bekta Veli'nin
amcas olan Haydar Ata'nn olu Hasan Gazi'nin olud.lr. Tarihlerde Bursa'nn fethine
katld belirtilir. nce Bursa'da, daha sonra Elmal'da yaamtr. Kaygusuz Abdal onun
dervii olduunu syler ve iirlerinden Elmal'nn Tekke kynde yaadn anlatr.
Adna yazlan Vilayetname de onun bu blgede yaadn belirterek sz konusu sylenceyi dorular. Abdal Musa'nn adn bilmeyen, ona sayg duymayan bir Alevi-Bekta
gsterilmez.
snda

Yalnz kimi kaynaklarda mezarnn Bursa'da olduu belirtilmektedir. Gelibolu'lu Ali,

Knh'l- Ahbir'da " ... Mezburun kabri Bursa'da vaki ve ziyaretgah- mslimin ayidir"
der (c. 5, sh: 64). Evliya elebi'ye gre de "Yesevi fukarasndandr. Hac Bekta ile
Rfim'a gelmi ve nice keramat zahir olmutur." (c.2, sh: 46).
Akpaazade tarihinde Abdal Musa ile ilgili u bilgiler verilmektedir:" Hac Bekta
nesi varsa Hatun ana'ya emanet etti ... Abdal Musa derler idi, bir dervi var idi. Hatun
anann muhibbi idi. Ol zamanda eyhlik ve mridlik asla (igen) zahir deil idi. Silsileden
dahi fariler idi. Hatun ana ol azizin (Hac Bekta) zerine mezar etti. Geldi, bu Abdal
Musa, bunun zerine bir nice gn sakin oldu. Orhan devri geldi gazalar etti" (Tevarih- i
Al~ i Osman, Atsz Yaym. sh: 205).

Hoca Sadeddin Efendi de Tac't Tevarih

Musa zerine u bilgileri verir:

adl yaptnda eyhler arasna ald

Abdal

"Orhan Gazi ile Bursa fethinde bile bulunmutur. Kabri Bursa'nn nl ziyaret yerlerinden biidir. Bir gn kpkzl kor olmu bir atei bir beze sarp Geyikli Baba'ya yollam,
Baba da ona bir kase st gndermi. Arac olan dervi, Abdal Musa'nn buna atn
grnce, st gndermekte alacak ne var ve sizin yaptnzla ne ilikisi var? diye
sormu. Onun bize yollad Ceylan stdr. Yaban hayvan evcilletirmek bizim atei
tutmamzdan daha zor bir itir yantn vermi." (c. 5, sh: 11, Kltr Bakanl yay.,
1979) Nezih Araz'n belirttiine gre, "Abdal Musa'nn klc doudan batya oynarm.
Mekan Tanr Dadr. lk Bektailerin drt byk tekkesinden biri ona aittir." (Anadolu
Evliyalar, stanbul, 1975, sh: 97). Nejat Birdoan "Bektai eik (astane) veya dergahlarnn en byklerinden ikisinin Abdal Musa ile Kaygusuz Abdal adna olduunu belirtir" (Anadolu'nun Gizli Kltr Alevilik, stanbul, 1990., sh: 93).

204

ALEV VE BEKTA RLERi ANTOWJSi

Abdal Musa, kendi iirlerinden anlaldna gre, Horasanllardandr. Doum yeri

Hoy ehridir. Aratrmac Rza Zelyut "Bugn, Aleviler arasnda Abdal
Musa'nn nemi, Balm Sultan'dan ok daha fazladr... Abdal Musa adna zel cemler
yaplr, zel kurbanlar kesilir" der. (z kaynaklarma gre Alevilik, stanbul., 1990 sh:

Azarbeycan'n

246)

Abdal Musa Sultan'n iirleri ile Nasihatname isimli kk bir kitabnn yan sra
Naci Kum tarafndan lsparta'da bulunan "Abdal Musa Velayetnamesi" adl kitabnn
varl yadsnamaz. Velayetnamesi kadar Abdal Musa hakknda Prof. Dr. M. Fuat
Kprl'nn incelemesi de nemlidir (bkz. Trk Halk Edebiyat Ansiklopedisi., lk
Mutasavvflar) iirleri ilk kez Sadettin Nzhet Ergn'n Trk airleri (1. cilt sh: 166169) kitabnda yaynlanmtr. Abdal Musa Sultan hakknda aratrmac Adil Ali Atalay
(Vaktidolu) nun (Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi stanbul., 1990) ile Musa
Seyirci'nin "Abdal Musa Sultan, stanbul., 1992" adl yaptlar bu konuda en yetkin
eserler durumundadr. Abdal Musa Sultan sylencelerini, ardllarn, Velayetnamesini,
iirlerini ve hakknda sylenmi iirleri bu iki deerli yaptta bulabilirsiniz. Ayrca smet
Zeki Eybolunun onun hakknda zgn bir incelemesi vardr.
"Bursa fethinden mukaddem Diyar- Rum'a vaz' kadem iden bdela- y erbain den
biri... olan Abdal Musa, Orhan Gazi ile medine- i mezbure teshirine muavenet ve bu hz
met- i azime'ye ez can dil mbaderet eylemitir." (Gldeste, Bursa'h Beli Tarihi).
Bunlardan baka Evliya elebi ile dier bir ok tarih kitaplarnda Abdal Musa hakknda
geni bilgiler bulunmaktadr
Abdal Musa Sultan, Bektai olarak Tarikatta Hac Bekta Veli'den sonra Hacm
Sultan'a balanmtr. Kaygusuz Abdal'n pir.idir. Bektai geleneinde nemli bir yeri
vardr. Nitekim Bektai meydanndaki on iki post'tan Ayak postu denilen on birinci post
Abdal Musa postu'dur. Aleviler de ayn- cemlerinde Abdal Musa kurban keserek leni
bitirirler.
Ali oldum adm oldu bahane
Gvercin donunda geldim cihane

ilesine bal Tekke kyndeki dergah

kutsal saylmakta, drt byk dergahtan biri olarak grlmektedir. Abdal
Musa'nn gerek kimlii, doum- lm tarihleri, yaants, eserleri iirler iindedir.
Abdal

Musa'nn Antalya'nn Elmal

Bektailerce

Abdal Musa'ya ait olduu da kesin deildir. Ancak gnmze kalan iirleri sayca az olmakla birlikte Alevi- Bektai edebiyatnn en gzel rnekleri arasndadr. Ayrca post sahibi bir eyh olduu iin adna oka iir sylenmitir. (Atilla
zkmmb, Alevilik- Bektailik ve Edebiyat, stanbul., 1985, sh: 68- 71).
Kitaptaki

iirlerin

ABDAL MUSA SULTAN

205

A - RLERNDEN RNEKLER
-lKim ne bilir bizi nice soydanz
Ne zerrece oddan ne de sudanz
Bize meftun olan marifet syler
Biz Horasan mlkindeki boydanz
Yedi derya bizim keklmzde
Hacm umman ise biz de gldeniz2
Hzr lyas bizim haldamzdrr

Ne zerrece gnden ne hod

aydanz

Yedi tamu bize nevbahar oldu

Sekiz umak iindeki kydeniz
Bizim zahmmza merhem bulunmaz
Biz kudret okunda gizli yaydanz
Musa gibi lenterani deniriz
Aslmz 3 sorar isen, Hoydanz 4

Ali oldum adm old bahane

Gvercin donunda geldim cihane

Abdal Musa oldum geldim cihane

Arifler anlar bizi nice srdanz

-2Gzlerin kr olsun ey kanl yezit

Bu meydanda kim var Ali'den gayr?
On iki imam'n kapsn aan
mamlar deildir Ali'den gayr?
Gvercin donuyla Urum'a uan
mamlar evinin kapsn aan
Cmle evliyalar stnden geen
Var mdr hi bir er Ali'den gayr?

.J,

Sufi Abdal erkann yrden

Ayn-i cemde sevdklerin srden
Neter-Selman krk vcudi bir eden
Vanndr hi bir er Ali'den gayri
Muhammed Mirac'n yoluna girdi
Bu sr gayet sr iinde sr idi
ir donunu, Hatem mhrn verdi
Bu srr kim ey eder Alfen gayr?

Bizim hususumuz
2 Hacm umman old biz o gldeniz.
3 Musa Tur'da durup mnacat eyler.
4 Neslimizi sorarsan asl Hoydanz (Musa Seyirci a.g.e. sh: 67).

206

ALEV VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJS

Selman bir deste gl ah'a uzatt

Kendi tabutuna kendisi yatt
Cemm- i Mushaftan nikabn att
Kur'an yok, grdler Ali'den gayr?

Cmle evliyalar, imamlar bunda

krar alan kimse der mi derde
Yek nefesle durma meydan- erde
Kimdir bana, rehber Ali'den gayr?
Her kimin

ran

Rzaya ba

Erenler erkan gerek belldr

Abdal Musa fakir onun kuludur
mamlar srryla gnl doludur
Var mdr hi bir er Ali'den gayr?

yaksa Hak yakar

koyup teslim'in takar

Aslmz On ki mam'a kar

Babamz

her kim var Ali'den

gayr?

-3Ben hocamdan byle aldm dersimi

Okur idim eliften baya deyu
Kimse bilmez u dnyada srrm
Ta ezelden arram hu deyu

Evvel eki narken zm oiken

Davud sofradayken bak yoiken
smail'e inen kurban saiken
Kime dedi u lokmay soy deyu

Kimin azatlayp kimin fakdr

Kimin dp sp kimin okutur
Dediler bu meydan kimin hakkdr
Kim dedi ki u murdar yu deyu

Fatma ana can Ali'nin gln

Miratan inerken pm elini
Hak Yezid'e kokutmad gln
Muhammed'in yadigar bu deyu

Abdal Musa'm anda bir tolu itim

tim ol toluyu kendimden getim
Akn ateine yandm tututum
arr

her dem bengi su deyu

-4Muhammed Ali'nin kld dava

Yok meydan deil var meydandr
Muhammed krklara niyaz eyledi
Ar meydan deil er meydandr

Gezdiin

yerlerde ara bulasn

Sahba olup daim Kevser dolasn
Sakla srrn kim settar olasn
ek evir kendini kar meydandr

Krklar zn bir araya koydular

Anlar cenazesin susuz yudular
Deveyi grdn m grdm dediler
rt elin etein sr meydandr

Ne diyeyim u erkan kurana

Yuf ekerler bu meydanda yalana
yz altm merdiveni bilene
Kr meydan deil gr meydandr

Vardgn

Abdal Musa aydur gerek er isen

Ali'yi sevene muhib yar isen
Hakk'n didarn grem der isen
Urgan boynunda dar meydandr.

yerlerde ana bulasn

yerlerde makbul olasn
Saklas srrn kim settar olasn
Cek evir kendini kar meydandr
Gezdiin

(A. zkmml, a. g. e. sh: 71)

ABDAL MUSA SULTAN

207

-5HORASAN'DAN RM'A
Horasan'dan R'.im'a zuhur eyliyen
Pirim Hac Bekta Veli deil mi?
Binip cansz dvarlar yrten
Pirim Hac Bekta deil mi?

Doksanalt bin Horasan pirleri

Elliyedi binde Urum erleri
Cmlesinin serfizar serveri
Pirim Hac Bekta deil mi?

Balm

Sutan arkada, yolda

Deli Sultan'durr hem ei
Abdal Musa Sultan dersen ne kii
Pirim Hac Bekta deil mi :
Kzl

(Mehmet Yaman

arivinden)

(Bkz. Adil Ali Atalay (Vaktidolu) a. g. e. sh: 122)

Serfiraz: Bakan- nder- Ba, Erkan: Yol- Yntem, Merd: Er- Evliya- Hac Bekta
Veli'nin yzaltm ardl, Settar: Sr saklayc, Dar: dam sehpas- Bektai
meydannn orta yeri- Peymanede durmak: Tarikat usullerine gre durmak- Tolu:
Dolu- A.< arab, Fak: slam hukukusu, Hakkn didar: Tanrnn yz- Allah'n
cemali, Giivercin donuyla Uruma uan: Sylence/ere gre Hac Bekta Veli'nin
Horasan'can Anadolu'ya geli biimi, Neter Selman: Krklar toplantsnda
birliine T11vhidi kantlamak iin Krklardan birinin koluna neter (bak) vurulunca
dier otuzdokuz kiinin kolundan kan akmas olayn anlatan simge,
B- NASHATNAME'DEN:
mdi ol Sultann srrn sakla. Az syle. Sadk ol. M'min ol. Kavgal yerden ka.
Bilmediin kiiye

yar olma. Dmanl sebkat etmi ise (nceleri dmanlk yapm kii
ile) dost olma. Kimsenin urad kt duruma glme. Kendinden ulu kimse ile mcadele
etme. Doru ol. Musibete sabret. Sz dn sonra syle. Her srrn olana ve avrete
syleme. badet et, malna gvenme. Halim selim ol. Mnkire gnl verme. Evliyaullahn
kelamn mnkire deme. Kimseye ho huy deme. Dnya iin gnln mahzun etme. Bir
kimseye bir ey iin dervilik satma. Mevki sahibi kimselere yzsuyu dkme. Yalan syleme. ahid olma. Maslahat itin vezir ve ricalin kapsna varma. Bana eyi desinler diye
sofuluk satma. Dmanna yz verme. Her bulunduun hale kreyle. Elden gelirse
yalnzca nimet yeme. Tarikat padiahn ve karndan ayr grme. Evliyaullahtan ve
mridden gnln ayrma. Hak divanndan ayrlma. Ahde vefa et. Vaktini zayi etme.
Server- i Kainat Efendimizi ve Ali Esbab ve dahi imameyn Efendilerimizi daima salavat
ile yad et ki, Seyyid- i Kainat Efendimizin efaatna mazhar olasn. Ehlullah ile muhabbette iken "Eyvallah kerem ettiniz" deyip niyaz etmeli. Muhammed ve Ali'ye dmanlk
arzusunda bulunan kefere ile sohbet etme. Zira dostluklar zahirdedir. Onlara iyilik demek
olmaz. Ve kendine ziynet verme, gnlne ziynet ver. Kalla pirsiz adamlar ile yolda
olma. Zira yol erkan bozulur. Yavuz ol. Zira yirmidrt saat iinde bin devre girersin. Ol
devirlerin her hangisinde bulunur isen ol sfatta brnr barol ursun. Baki, gerekler demine Hu, Dost Allah, eyvallah"
(Musa Seyirci, Abdal Musa Sultan sh: 5)

208

ALEV VE BEKTA RLER ANTOLOJS

C-ABDAL MUSA SULTAN

VEAYET-NAME'SNDEN

"Ol esrar szl ve kelicisi tuzlu ve latif gzl ve gler yzl Sultan Hac Bekta-il
Horasan bir gn hayatndan otururken mbarek nefesinden nutka gelb eyitdi: "Ya erenler, Gemceli de gen ay gibi doan, adn Abdal Musa ardan" dedi, "Beni isteyen anda
gelsn bulsun" dedi. Hnkar Hac Bekta vefat edicek Abdal Musa zuhura geldi. Seyyid
Hasan Gaziolu Seyyid Musa anasndan yetim kald. Genceli ehrinin halk menkub olub
Abdal Musa sevmediler, Bari Tafa kudretinden bu ehre bir afat virdi, bir bir dalub
gitmee baladlar. Bildiler ki Abdal Musa sahib-i vilayctdir. Gitmcc niyyct iden chil
nn yollar zerine vard, eyitdi: "Oturalm gitmem" dedi. Anlar dahi didiler kim: "Biz sizin hatrnuz ykmuz, huzur edemeyz, bir yere dahi gidelm" dediler. Abdal Musa Sultan dedi ki: "Kanlu gmlei boyumca ydum, bir kerre gelb bize halinz ne? dimedinz,
mnkir oldunuz. Ol sebebden aft- semaviyye irib sizi Allah Tafila kahritdi. stianet
taleb idb meded Abdal Musa dey armadnz. zerinzden reddetsem gerek idi. Pes
imdi her birinz bir vilayete gidinz!" dedi. Andan Abdal Musa Sultan yaylakdan sahil
evine indi; anda bir tekye bnyad itdi. Ol tekyeyi yapdklar yerden bir kazan altun kar
dlar. Abdal Musa Sultan eyitdi: "Bu mallarn yetimleri vardur. Kan ve irindr. Derya kenarnda bir Kafir gemisi vardur. Ol malin varisleri ol gemidedr. Varun sylen haber virn gelsnler, alsuhlar, gitsnler" dedi. Abdal gnderdiler vard, gemiye haber virdi, gemi
iinde olanlar sordular: "Bu ne kiidr?" Abdallar eyitdiler kim: "Bir veliyyullahdan
ademdr, vilayet ve keramet ehlidr, dediler. Bu mal sizindr. Atalarnuzdan kalmdur
dedi. Gelsnler alsunlar haber virn dedi; biz annn geldik, gelin dediler. Kafirler bu
szi iidecek gnllerinden tutdlar kim: "Eer bu kii hak veli ise biz varnca bademiz
hazr ola ve hnzr ocuu (domuz yavrusu) pimi ola. Andan bu sz Abdal Musa Sultana
ma'lum olab ikare Abdal gnderdi. Ak, kara canavardan (domuz) ne derse getrn
dedi. ki hnzr ocuu bulub getrdiler. Bunlar yzb ocaa kodlar. Pier iken bir kafir
dahi arab gtrb giderdi, grdler; kfilirin arabn alub hazr eylediler. Kafirler dahi
gemiden gelb hazr buldular. Bildiler ki gerek velidr. Abdal Musa Sultan buyurd:
"Mallarn virn alsunlar, gitsnler." dedi. Tekyenin yanndan akan su iinde sandal getrdiler. kazanla ol mali kodlar. Sandala bindiler; sandal yrmedi! Ol kadar cehdetdiler ki
sandal yrdemediler; meer kim kafirler kazan Abdal Musa'ya virelm dey ahdetmi
lerdi. Ol hatrlarna gelb kazan kardlar. Ol saat sandal revan olub yrd. Andan
sonra malin bulunduunu Teke beine bildirdiler. Teke Bei dahi eyitdi ki: "Ne ho, biz
burada slam J>adiah iken virmeyb kafire nin verdi ola? dedi. Bir kul gnderdi: "varn
aln gelin" dedi. Gelen kul ger gitmedi; tekrar bir kul dahi gnderdi, ol dahi ger gitmedi.
Gnden gne ikiden, den kul gnderirdi hi biri ger gelmezdi. Hemen varanlar Abdal
Musa'ya dervi olurd. Bu vechile ta yaz olunca tamam beyz kul geldi. Bu gelen kullardan hi birisi ger gitmedi; Abdal Musa sultan yannda dervi olub kaldlar. Teke Bei
dahi yaraland. Yaylaa kd. Abdal Musa Sultan dahi Genceli'ye kdlar. Teke Bei
gnde beden, ondan kul gnderirdi, diler ki Abdal Musa Sultan getrde. Cemi' gnderdikleri sekiz yz kadar kul old._Cmlesi Abdal Musa Sultana dervi olub kald, ger birisi

ABDAL MUSA SULTAN

209

gitmedi. Etrafta olan karye halk Teke Beine ikayet etdi. Teke Bei dahi karye halkna
emreyledi: "Ev bana birer yk odun getrn" dedi "ate idelm, gerek. er ise gelsn, od
(atei) inesn gesn ... Ben de ana i'tikad edeyin, siz de i'tikad edin dedi. Karye halk ev
bana birer yk odun hazrlayub cmlesini birikdirdiler, harman etdiler. Meer Teke beinin yannda bir kul kalm idi, Veziri idi eyitdi: Buyur sultanm, ben varaym ol
huzuruna getreyin" dedi. Geldi, Abdal Musa Sultana: "k k Padiah kapusuna varalum, sulusun!" dedi. Abdal Musa Sultan vezire eyitdi: "Adn nedr? vezir eyitdi: "seni
gerek er derler, adm dahi bilmezsin" dedi. Tekrar Abdal Musa Sultan eyitdi: "Adn bize
bal!" dedi. Vezir eyitdi. "Benim adm (Gde Yusuf) dur" diyerek Abdal Musa Sultan
eyitdi ki: "Senin adn Gze Yusuf ise benim adm dahi.(Kselen Musa) dur; nice senin
gibi gdenin klasn sildim" dedi. Gde Yusuf dahi: "neyim, ol kii ne kiidr" dedi,
atndan aa ineyim derken aya zengiye gedi At tepd helak eyledi. Abdal Musa Sultan "H dedi, durugeldi. Cemi'-i fukarasiyle kalkd; Abdal Musa Sultan eyitdi ki: "Sizinle
yle oynayalum kim odun (atein) yerinde ayr bitsn". dedi. Dahi "beni seven yrsn!" dedii gibi cemi' dalar ve talar ardnca kopd, bile geldi, Genceli ehrini basd altna ald. Meer ol ehirde bir koca karck var idi. Bir inecii var idi. Ol inein sdni her
zaman Abdal Musa Sultana getrrdi. Heman onun evi kurtuld, kald, gayrisi cmle zr
zeber old. Fukara eyitdiler: "Dalar bile yrdi Sultanm!" dediler. Abdal Musa Sultan
eyitdi: "Dur dam dur, senin yannda olsun bizim mezarmz." dedikde da durd. Bu kez
talar durmad. Gir geleyorlar dediler. Abdal Musa Sultan dahi: Durmaz msnuz!" dey
kara omak ile bir kez vurd, talar da sakin old ve kend fukara ile Teke Beini vardlar.
Teke Bei yksek bir yerden temaa iderdi; Heman Teke Beine doru yrdiler. Belki
tutaym dedi durmad, kad. Sultan cemi'-i fukarasyla ateine girdi, samah (sema) tu.td,
ate mahvold. Yerinde ayr imen bitdi. Teke Bei durmad, ormandan ormana kad.
Sonra kd "varayn erin elin peyin, erin ii keremdr" dedi. Kalkd Sultana dor vard.
Abdal Musa Sultan'a ann gelecei ma'lum old. Kullarna eyitdi: "Teke Beine iinize
koman, ol size be olamaz!" dedi. Bunun kullar dahi grdiler ki Beleri geliyor. Cmlesi
rdlar. Eyitdiler ki "Sen bizim beimz olamazsn; biz beimizi bulduk" dediler. Teke
Bei geldi, yzn yere srdi: "Biz kend bilmezliimizle etdik, Sultanm!" dedi. Abdal
Musa Sultan nutka gelb eyitdi ki: "Okun atdk, yayn yasdk; atlan ok gir gelmez; bana yara eyle!" Teke Bei eyitdi: "Hay sultanm, kyma, ne dilersen dile!" dedi. Sultan
eyitdi: "Ne diyeyin, Dnyada dnyan yok, ahiretinde ahiretin yok!" Teke bei eyitdi:
"imden ger bize yrmek yok!" Ol (Halil)e Padiahlk emanetin smanlad. Abdal
Musa Sultan eyitdi: "Bizim salmzda ann zerine hi kimse gelmesn. Teke Bei Istanaz'a yetdi. Seherden kalkub gitdi. Abdal Musa Sultan namaz vaktnda durugeldi, grdi
ki bir kara canavar yer kazub arr. Kara Abdal'a buyurd: "Baltan bile getr!" dedi,
kara canavar gsterdi: "Eylekim seirt; Teke Beinin ruhdur. Evliyaya yetitirmeyelm"
dedi. Kara Abdal dahi koarak ol canavar yetib tepeledi. Meer ol vakt Teke Bei deme derununda Antalya'ya giderken at srdi, atdan ykld; ba taa tokund, helak
old. Leini Antalya'ya getrdiler. Olna babasnn halini bir bir bildirdiler: "Abdal Musa
gerek er imi yle old dediler". Halil Be eyitdi, "Bu Hod er okna uram" dedi, "Of

210

ALEV

VE BEKTA iiRLERl_AN,_'f,_O_LO_:J_S_i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

(Abdal Musa) benim babam olsun imdeng er" dedi. Heman olanca askerin alub kalkd.
Abdal Musa Sultana geldi. Abdal Musa Sultann elin pdi, eyitdi: "Ne etdi ise babam etdi,
benim suum yokdur sultanm!" dedi. Abdal Musa Sultan eyitdi: "var otur iine, bizim
salmzda korkma oul!" dedi. Halil Be fikretdi; "Abdal Musa Sultan, oluna vezir
olmasa belik idemezin" dedi. Padiah iken sultan vezir eylediler. Andan sonra Abdal
Musa Sultan kalkd, hareket idb daa kd. Rados cemaatine indi. Erenlerine selam
verdi. Erzade Mentee hazarnda (Ahmet Dudu) geldi, selamn ald. Dkkannda nesi
var ise devirdi. Evine vard, deirmene zahre gnderdi. "nen unu tez etmek piirin
eve adem geliyor" dedi. Bu yana Abdal Musa Sultan anlad. Durduu yerden bir ta ald
eyitdi: "Erenler, birer ta getrelim!" sekiz yz Abdal getirdiler. atal bir aa bile getirdiler. Bu yana Ahmed evinde yemek smarlad, "hazrlan!" deyb kendisi karu kd.
Eyitdiler ki: "Ahmed divane old, gzedin kande gider" dediler; gzetdiler, Ahmed daa
karu gitdi. Ahmedin gitdii yana yola bakdlar ki binihfiye ademler geliyor! Vard Ahmed bunlarn elin pdi. nlerine ddi, geldiler evinin nne Abdal Musa Sultan elindeki
ta yere brakd, bu atal aa dahi anda karar itdi. Abdal Musa Sultan ol aacn dibinde oturdlar. Hep gelenler ellerindeki ta yere brakdlar. Andan Sonra yemek getrdi ter. Abdal Musa Sultan eyitdi: Yemek yiyelm gelin!. .. ; Ahmed geldi, yemek yidiler. Abdal Musa Sultan eyetdi: "Ahmed siz hocal tamam eldiniz, imdengeru adn Hoca Ahmed olsun u araya tekye ve matbah yab, dedi, senin nasbin ayana gelsn" dedi. Oradan Abdal Musa Sultan kalkd (Yar am) akand. Bir adem ksrak yedb gider; Abdal
Musa Sultan eyitdi: "Kande gidersin?" dedi. Ol adem eyitdi: "u ksra aygra iletirin"
dedi. Abdal Musa Sultan eyitdi: "Aygr ssna ne vireeksin? bize vir dedi, sana glban
gidelm muradn basl olsun" dedi. Abdal Musa Sultan glbang eyledi; "var, imdi hacetin
kabul ald, taycazn sakla!" dedu. Meer bunun iletecei bir yal rek idi. Bir saat
sonra bir kafir geldi, selam verdi. "getr kaffr arabn ielm!" dedi. Kafir eyitdi: Bu sana
yaramaz Sultanm" dedi. kere "getr ielm!" dedi. ahir abdallara: "Getrn erbeti
ielm!" dedi. Abdallar kalkub getrdiler. Kafircik dahi bile geldi. arabnn yanna
oturd, kadehin eline ald. Abdal Musa Sultan Abdallara: "Getrn keklleriniz" dedi.
Abdallar kekllerin getrdiler, tulumdan arab ska ska kardlar, grdiler ki tulumdan
kan bal olmu! Kafir eyitdi: "Behey abdallar, ben bum kendi elimle arab doldurdum
idi; Siz bum bal eyledinz." dedi. Abdaln birisi eyitdi: "A gzn kii, bunlar gayib erenleridr" dedi. Kafir eyitdi: "Dininz ne dindr?" Abdal Musa Sultan: "Dinimiz Muhammed dinidr, iman getr!" dedi. Kfilir iman getrdi, mslman ald. Bal rekle yediler.
Kalkdlar, kez samah tutdlar. Abdal Musa Sultan eyitdi: "Bu amn kabu her derde
derman olsun!" dedi. Andan gdiler gitdiler. (ncirli Ova)ya yetdiler. te ucunda devletl (Veli Dede) bina yapard. Binann bir aac ksa geldi, yetimedi, ona alyorlard.
Abdal Musa Sultan selam verdi. "Sizin de Beinz var mdr?" Abdal Musa Sultan eyitdi:
"Lekerin bei olmaz m?" dedi.Bunlar eyitdiler ki: "Biz de bilelm lekerin bei var idin, bu ksa gelen deri eksn uzatsun!" dediler. Abdal Musa eytdi: "Bir pabuc kadar
gayretinz yok mudur? gni eke eke uzadr, pabuc diker, srete getrr; dedi. Syleciin yapdlar aac ekdiler, bir ol kadar dahi uzatdlar. Cmlesi bunun eline ve ayana

ABDALMUSASULTAN

ddiler: "Sultanm

211

ne istersen virelm" dediler. Abdal Musa Sultan eyitdi: "Heman bize

incir getrn" dedi. Bunlar vardlar incir getrdiler. Dkdiler orta yere bir e old, di
ler, inciri yediler. Abdal Musa Sultan su istedi. Meer bunlarn sulan rakdan gelrdi. Ev
ss eyitdi: "Devletl geldn yetidn elhamdlillah, bize su da himmet eyle efendim, sultanm, suyumuz rakdan gelr" dediler. Abdal Musa Sultan yumruun yere urd, o yerden
bir a'la su kd, idiler, kalkdlar, gitdiler. Bunlar incirin dmelerin devirdiler, saydlar
sekiz yz dme kd. Abdal Musa Sultan denizden oman ald; yeni sebil vaktda eve
geldiler, indiler tekyede otururken bir gn yanna bir ka abdal ald, vard, bir tadan iki
desti kard meydana getrdi. Birisini oluna verdi ve birisin (Kzl Deli Sultan)'a verdi;
ve krk nefer abdal verdi: "Hac Bekta Hnkarn zerine trbenin ve tekyesin ve furun ve
matbahn yapn ve dairesin rakdan havliye aln, iine bae dikin, her aa yemi verdikde her birinden aln, getrn meydana dkn, meydan dobdolu olsa gerekdr; O sze
bakman deyin kim: "Hnkar lb geldiimiz vakt sene emanet koyubdururuz. Size
virsnler. Aln gelin" dedi. Amma yerin bilmediler. Sultana Abdal gnderdiler, geldi
"Sultanm siz buyurduunuz emanetlerin yerini bilmediler, yine size saldlar, nerde ise
deyiverin" dedi. Abdal Musa Sultan eyitdi: "Biri un ambarndadr. Ol (Sar Alem) dir; birisi (Mermer era)dr. Hac Bekta Hnkar'n nnde yanmdur. Birisi (Yeil ferman)
dur. Ol (Sar smail) dedr; el uzada abdal gelinceye kadar. Sar smail gidi. Defneylediler, kabrini tenhalayub zerine vard: "Ya sultan Sar smail, benim hizmetim Hnkara
gemedi. Yeil firman senden istediler, ne buyurursun?" dedikde; Sar smail Sultan kabri
iinden yedi beyza gibi bir eli ile sunuverdi. Abdal alub Allaha smarladk deyb geldi.
Hac Bekta evinde Kzl Deli Sultana Yeil ferman verdi. Bak anda olan mermer era,
ve Sar alemi virdiler. Kzl Deli sultan dahi alub Abdal Musa Sultana emanetleri teslim
eyledi. Andan sonra Abdal Musa Sultan kalkd, deniz kenarna indi. Ve dedi ki: "Buharaya leker geliyor. Karncklar adur, dahi bir ikarck sunmadlar, karncklarn doyuralum!" dedi. Bir saatden sonra denizden bir gemi zuhur etdi; Geldiler, yalya kd~lar. Grnce, "Hay, bunda Abdallar var ancak" dediler. Gemiden kanlar Abdallarn yanna gelb: "Ey abdallar, ne ararsnz?* dediler. Abdallar eyitdiler: "Bunda gerek er vardur, size
muntazrdur" dediler. Ve "sizin itin yemek hazrlad" dediler. Bunlar dahi srb erin nazarna geldiler. Ocakda erin haransn (kk kazan) grdiler, bunlara az grndi; dediler
ki: "Hay sultanm, bu yemek sizin lekere mi yeter, bizim lekere mi yeter?" dediler. Abdal Musa Sultan kalkd, harannn yanna vard, kepeyi eline alub "Deyin imdi Abdallar
siz ledirin!" dedi. Bunlar tamam krkbin er idi. Abdallar yemei ledirdiler, daha yetmeyene tekrara letirdiler. Yemek cmlesine yetidi. Karnlar doyduktan sonra nlerinde dkli kald. "yeter"dediler. Abdal Musa Sultan kepeyi harann zerine koyd, geri
ekildi. Abdallar grdiler ki haran yine evvelki gibi dolub durur, hi eksilmemi. Abdaln
birisi dedi ki: "nin geril ekildiniz; hay gaziler gelin grn haran dobdolu durur!"
Geldiler, gaziler temaa eylediler. Bildiler ki bu er gerek velidr. (Gazi Umur Be) geldi,
eyitdi: "imdengeru biz sana arruz efendi himmet eyle!" dedi. Abdal Musa sultan
eyitdi: "Bir brk getrn Umur Bee geydirelm"dedi. Bir kzl brk getrdiler Umur Bein bana geydirdiler. "Gaziler imdenger Buna Gazi Umur Be deyin, dedi, varsun bu

212

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJiSi

be de gazi olsun. Geril Umur Be eyitdi: "Bize bir yadigar verin sultanm" dedi. Sultan
eyitdi: "ol Kzl Deli'yi size verdk, aln gidin" dedi. Bu gaziler kalkdlar: "Gider misin
baba!" dediler. Kzl Deli Sultan, iaretle: "Giderin" dedi. Abdal ald, pcli, bana kod.
Andan sonra yrdiler. Abdal Musa Sultan eyitdi: "Deyin imdi, hi bir yere gitmen,
doru Boaz Hisar'na varn zerine dn, ikdam idn alursunuz; Boaz Hisarn aldkdan
sonra Rum lin size virdm, nnze kimse durmasun" dedi. Birgn Abdal Musa Sultan
saba~n dururd: "Abdallar size bir kii geliyor gafil olmam!" dedi. abdallar eyitdi: "Nice
idelm sultanm?" dediler. Abdal Musa Sultan eyitdi: "yle vurun atei, tekye muhkem
kzsun matbaha ate eylen, koyu koyu ttnler ksun, dedi ve suy sk sk uladrun, cr
nuz ekin, her erkanmz tekmil olsun, o gelen ademe sofra den". Bir bir bakdlar, gzetdiler, bir kii akama yakn geldi, abdallara, eyitdi: "Abdallar, imdi sininle gn
gice yemek yiyelm, oturalum" dedi. Ol gn yemek gelmedi. Sabah old, furuna, matbaha
bakarlard, yemek gelr dey. gn bu hal zre yemek gelmedi. Drdnc gn old. Bu
konuk ald. Bir birine dandlar: "buna gerek veli dey geldik, her dil buna mehurdur.
Biz buna kar dilince (Dilimizce) syleyelm" dedi eyitdiler: "Nota, syle" dediler. Acem
dilince dile dedi. Abdal Kefin (Kafi) can bana srad, turugeldi, kd vard altun bir
tersin altna kodu, geldi. dedi kim: "Altun yokdur". Abdal Musa Sultan eyitdi: "Bire varn
Abdallar, bok boka katd" dedi. yle diyecek Acem heman kalkd, Altun getirdi: "te
Sultanm, artk yokdur." dedi. Abdal Musa sultan eyitdi: "Varn Abdallar, bun hep ni'mete verin, hi birisin arta koman" dedi. Vardlar, abdallar bun hep pirince, yaa verdiler;
bir gnde yedi kez yemek piirdiler. Zerdenin bal, ya dkendi. Abdal Kefi gussaland;
a eyitdi: "Ne gussalanrsn?" dedi. Bunda hikmet vardr, Efendimize grnelim, dedi,
grelim ne buyurur" dedi. Abdal Musa Sultan eyitdi: "Ne gam ekersin? Varn u pun_ardan bal aln, u punardan ya aln gtrn, yemek piirin" dedi. Yemek piirdiler yediler.
Sofra kalkdkdan sonra Abdal Musa Sultan eyitdi: "Bal, ya olub akarlar m punarlar yle
kim?" dedi. "Akarlar Sultanm" dediler. "Gelin bizde varalm, grelim dedi." Kalkdlar,
heb punar stne vardlar. Abdal Musa Sultan eyitdi: "Yine su olun ylekim" dedi. Abdallar rdlar. "Kon kon bal, ya aksun Sultanm" dediler. Abdal Musa Sultan eyitdi:
"ahsn yuvas olur, ylekim kon, su olsun" dedi. Abdallar da trmadlar. Su akd. Baba
Gaybi odunda idi, geldi, eyitdiler ki: Ya Baba Gayb, Efendimiz bal, ya aktd, u punarIardan, sen grmedin" dediler. Baba Gaybe yemek verdiler, yedi. Yine oduna gitdi. Gider
iken bunu grmediine gussaland. "Efendim, beni sevmezsin, ben senin didarna doymadum. Senden hi bir nesnecik grmedim, dedi, bana yakndaki hizmetin gsteremezsin,
iraa salarsn, didarndan cda derin." dedi. Gaybi odundan geldi. Abdal Musa Sultan
eyitdi: "Varn Gaybe den, bizden eyye hizmet eylesn". Abdal geldi, Gaybe dedi Gayb
gussaland, eyitdi: "u ben bir padiah olu idm, geldim. u dedeye kulluk eyledm. te
bildm er hak evliyadur. Ben bundan yz dndrsem okdan yz evirirdm. Elimden ne
gelr? Koyub gitmek de olmaz! Nazarnda yanalum bari" dedi... Aham olunca kendzin
bacadan ocak iine atd; oca decek vakt Abdal Musa Sultan: "Tutun Gayb! dedi.
Abdallar tutub yine kapudan dar brakub kodlar. Baba Gayb: "Elimizden ne gelr?
Eie yasdanalum!" dedi. Abdallar hep yatdkda Baba Gayb eie yasdand Abdal Musa

ABDAL MUSA SULTAN

213

Sultan kalkd, tara kd; ayan Gaybnn zerine basd. Gayb tnmad. Abdal Musa:
"kimdir u" dedi. Gaybi: lebbeyk sultanm, kulun Gayb'dr dedi. Abdal.Musa Sultan: Aldn Kaygusuzum aldn, aldn!" dedi; eline yapub ieri getirdi. Namaz vaktnda Abdal
Musa Sultan tara kd. kez ard, ni vardka: "Gelsn nasib isteyen!" dedi. Heman Abdal Kefi seirtdi: "Meded sultanm himmet eyle!" dedi. Abdal Musa Sultan
eyitdi: "Yri sana evvel (?) ye ve ahir(?) ye; andan Kara Ak Baba geldi. "Yri sana
Eirdiri verdm" dedi. Tahtal Baba geldi. "Yri, sana Tahtal Dagn (Beyehir civarnda)
verdm dedi. Her kim geldi ise nasib verdi. Hasl kelam ol gn krk Abdala nasib verdi.
Andan Abdal Musa Sultan geldi, oturd, elile oca kardrd. Abdal Kefi eyitdi: "Sultanmn eli yanmaz m?" Abdal Musa Sultan eyitdi: "Abdallarz, Fetiilarz, uryanlanz, bryanlarz!" Abdal Keti eyitdi: "Aceb bu sultan ne soydandut"' dey sord. Abdallar eyitdiler: "Biz bu sultann tesini sormayz. Heman didiirnun akyz." dediler. Abdalla bu
mkil old. Gnl evinden bum istediler. Abdal Musa Sultan eydiverdi:

Kim ne bilir bizi biz ne soydanuz

Ne bir zerrece oddan ne hod sudanz
Bibizm hususumuz ma'rifet syler
Biz Horasan m/kinden boydanuz
Yedi deniz bizm keklmzde
Hacm umman old biz o gldeniz
Hzr lyas bizm yoldamzdur

(Bknz. .Z. Eybolu, Abdal Musa, s: 65-73)

Allah-nsan-Evren Btnlemesi:

Tasavvuf dncesi, benliini yok ederek, gnln ve dncelerini evren'in byk

bir ayna yapabilen ve bu aynada insann ve evren'in gereklerini btn incelii, genilii ve derinlii ile gren ve gsterebilen dncedir. nsan, kendini bilerek,
"O"nu bulacaktr. "Kendi i varln renip, kendini bildii takdirde, btn kainat da,
onu halkeden Allah da bilebilir". Tasavvuf ehlilin tasavvufu tanmlamasnda, kimi zaman
"Allah'n ahlak ile ahlaklanmaktr" eklinde beliren, kimi zaman da "peygamberlik mesleidir (peygamber gibi yaamak anlamnda)" eklinde anlatma kavuan, insann kendi
znde "O"na kavumas ana fikrini, Yaar Nuri ztrk, insann tanryla olan yeminle
mesine ve bu yemine uygun ekilde davranma, yaama sorumluluuna balyar ve u
aklamay yapyor: "nsann z itibariyle ilahi nefha, yani Yaratc Kudret'in bir uzants oluu, bizi Kur'an'n baka bir tespitine bakmaya itiyor: nsan ile Allah arasmda bir
ezeli anlama, bir zaman ncesi ahdleme vardr. Kur'an buna Misak ve Ahd diyor ve
insan bu ahdi bozmamaya, hayatn onun gereklerine uygun yaamaya aryor. (bk. A' sonsuzluuna

214

ALEV VE BEKTA RLERi ANTOLOJS

raf 172-173; Bakara 27: Taha 115) Tasavvuf tarihinde Cneyd el-Badadi (lm. 298/910)
bir sistemin ad olarak kullanlan bu misak, insann bireysel, sosyal ve evrensel
btn ilikilerinin temeli saylyor..... .

tarafndan

Tasavvuf dncesine gre, "Evren, Hak'kn meydana vuruudur. Evren O'nun vcudunda aa vurmutur. Sfatlarnn meydana kdr. Btn yaratklar diridir, hareket
halindedir. Tanr'ya tesbih ederler". Bu tanmlamaya gre evren, macro kosmostur. Evrendeki kutsallk da "varln teklii" nde birleince tasavvuf bunu vurgulayarak "ne
varsa alemde, rnei var ademde" diyerek macro kosmosu, micro kosmos ile zdeik
hale getirmektedir. Tm bu dzenin dengesine (hatt- istivasna) de "insan" "tanr halifesi" olarak oturtmaktadr.
nsan, Allah' ve evrenin srlarn kendi varlnda fark ederek kavrayacaktr. Fark et-

tike "zevk" edecektir. nsan, Tanr iin bir aynadr. nsan sorumluluk sahibidir. te tasavvuf anlayndaki kendini bilmekten yola kan anlay, nefsini bilmek eklinde ya da
kendini (benliini) yok etmek eklinde karmza kar. Amiran Kurtkan bunu nyarglar
yok ederek tarafsz bak elde edebilmek olarak almaktadr. Bu bak as tasavvufta
"zanmm yok etmek" olarak da geer.
Tasavvufta ama dnceyi davranla noktalamaktr. Bunu tarif, tasnif, tahakkuk
gibi aama terimleriyle aklarlar. Tasavvuf dncesi yaamlanmaya, yaamn paras
haline getirilmeye yneliktir. Davranlarmza yansmaldr. Bunu baarmann yolu da
"eitim"dir. Amalanan ise, "nasl bir insan?" ve "nasl bir toplum?" oluturmak sorununa
"insan- kamil" (yetkin insan) ve "tuplum-u kamil" (yetkin toplum) yantn verebilmektir.
Oluturucu kuvvet olan sevgiyle yapacaktr bunu, bu amala karlksz hizmet verecektir.

KAYGUSUZ ABDAL
(XIV. - XV.

Yzyl)

(Gaybi Baba- Serayi)

1) - YAAM YKS
Alevi- Bektai- Kalenderi edebiyatnn en gzel ve renkli ozanlarndan biri olan Kaygusuz Abdal'n yaam sylencelere karmtr. Adna dzenlenmi "Velayetname- yi
Kaygusuz Abdal" hayat yksnn bir blmn anlatr. Bilinenler, onun adna yazlm
bir Vilayetname'ye ve kendi iirlerine dayanr. Sylenceye gre asl ad Gaybi olup, Alaiye (Alanya) beyinin oludur. Yine sylenceye gre bir gn ava km ve bir geyie
rastlam. Att ok geyiin koltuuna saplannca geyik kam, o kovalam, Abdal
Musa'nn tekkesine varmlar, geyik ieri dalm, Gaybi de peinden. Giri o giri. Abdal
Musa'nn dervii olmu ve krk yl ona hizmet etmi. Sonra da eyhinin buyruuyla
Msr'a giderek oradaki tekkeyi kurmu. iirlerinde de Abdal Musa'ya bal olduunu,
eyhinin tekkesinin Elmal'da bulunduunu sylemektedir. Yine kendisi H. 800'de (1397 I
98) doduunu belirtiyor. Ama ld yl bilinmiyor. Kahire'deki tekkesinin yannda
bulunan bir maaraya gmlm. Tekkesi, bektailerce, Hac Bekta, Necef ve Kerbela
tekkelerinden sonra drdnc makam saylmaktadr. Bektai meydanndaki on iki posttan
biri de Kay gusuz'a aittir. (Hicri 800 tarihinin doum tarihi deil, Msr'a gidi tarihi
olduu, dolaysyla 1341- 1342'de domu olabilecei, 1444'lerde de ld ne
srlmtr). (Abdurrahman G:el, Kaygusuz Abdal, 1981).
Alevi- Bektai edebiyatnda "yedi ulu" ozandan biri olan Kaygusuz Abdal aruz ve
hece lsyle iirler yazm, kaynan szl anlatmdan alan, yaln bir dille ve kendine
zg bir syleyile dzyaz rnekleri vermitir. Ama asl nemi, halk iiri gelenei iinde,
halkn diliyle yazd nefeslerde grlr. Divan aruzla yazd iirlerden oluur, heceyle
yazd iirleri cnklerde ve mecmualardadr, (A. zkrml, a. g. e. sh: 75)

11)- YAPITLARI s
A- Manzum eserleri
1- Divan: Aruz vezniyle yazd iirleri ierir. eitli ktphanelerde yazma nshalar vardr. (Mevlana mzesi ktp. nr: 2467 / IX. V. 81- 83 b)
2- Dolapname (Mevlana mzesi ktp. nr: 2467 I IX. V. 81- 83 b)
5 Daha geni bilgi ve dier nshalarnn bulunduu yerler iin bkz. A. Gzel, Kaygusuz Abdal sh: 104-

151.

216

ALEV VE BEKTA iRLER ANTOWJS

3- Glistan (Ankara Milli ktp. 645, 167 ve 824 / 1- 2)

4- Mesneviler
a- Mesnevl-i evvel (Ankara Gnl. ktb. nr: 167, 645, 805)

b-- Mesnevi-i Sani (Kk mesnevi) (Ankara Gnl. Ktb. nr: 167, 645)
c- Mesnevi-i Salis (Ankara Gnl. ktb. nr: 167, 645)
5- Gevhername (fopkap

Saray

Mzesi Ktb. nr: 950)

6- Minbername (Ankara Etnorafya Mzesi ktb. nr: 17824)

B- Mensur Eserleri
1- Budalaname (Mevlana Mzesi Ktb. nr: 2467 / 17)
2-

Kitab-

Migl.te (Ankara Gnl. Ktb. nr: 824 / 2)

3- Vcudname

(Hac Bekta

C- Manzum ve Mensur
1-

Dilga

Ktphanesi nr: 621, 667)

kark

olan eserleri

(Ankara Gnl. ktb. nr: 167, 645)

2- Sarayname (Ankara Gnl. ktb. nr: 167, 645)

Kaygusuz Abdal

hakknda

zellikle:

Yahya Muhtar Dal, Suleyman Fikri Erten, Abdlbaki Glpnarl, Abdurrahman

Gzel, M. Fuad Kprl, Vahit Ltfi Salc ve smet Zeki Eybolu gibi bir ok aratr
mac yazar onun hakknda ok ynl incelemeler yapmlardr. Ama 12.000'i bulduu
sylenen iirlerinin hepsi toplu olarak henz yaynlanmamtr. Bektailerin drt byk
tekkesinden biri olan ve Kahire yaknndaki Mahattam tepelerinde bulunan Kaygusuz Abdal tekkesi Trkolog John Kingsley Birge; Rza Nur ve daha bir ok aratrmac tarafn
dan ziyaret edilmitir. Rza Nur bu konuda bir yaz yaynlamtr. (Trk Bilik Revs
No: 5 yl. 1935) Abdal Musa'nn ardl olan Kaygusuz Abdal, Msr'da Bektailii yaymak
iin drt tekke kurmutur. Bunlarn en nemlileri Kasr- l ayn ve Cebel- i Mukattam tekkeleridir. Cebel- i Mukattam'daki dergah, Bu gn atom aratrma merkezi olmutur.
Kaygusuz Abdal, Bektailii Balm Sultan'dan nce kurumlatrmaya almtr.
Kaygusuz'un bir ara Kalenderilere intisab ettiini yazar (Bkz. A. Yaar Ocak, Kalenderiler. sh: 88, 93, 95, 148, 151)
Baz aratrmaclar

111) - EDEB KLG

itibaren, Yunus Emre'den esinlenen, dncesi, dnya gr, din
anlay, terimleri ve biemi ile halk edebiyat iinde dini bir zmre edebiyat halinde zgn olarak yaplaan Alevi- Bektai edebiyat domutur. Kaygusuz Abdal, hakl olarak
XV.

yzyldan

KAYGUSUZABDAL

217

bu edebiyatn ilk kurucusu olma niteliini tar. iirlerinde K.aygusuz Abdal, Kul Kaygusuz, Miskin Kaygusuz, Serayi, Miskin Serayi adlarn kullanmtr.
Kaygusuz Abdal, bir risalesinde hicri 800 ylnda doduunu syler. Bu nedenle XV.
yzylda yaad ve Abdal Musa'ya genken intisab ettii mexdana kmaktadr. iirle
rinde Abdal Musa dervii olduunu aka sylemekte, zellikle pek gzel bir iirinde,
Abdal Musa'y ve tekkesini anlatmakta, ayrln belirtmektedir. _Herhalde Abdal Musa'ya
krk yl hizmet etmesi, belli bir gelenein etkisinden ileri gelmektedir. Nitekim Yunus'un
da Baba Tapduk'a krk yl hizmet ettii sylenmitir. Yobazlkla, ham sofuluu nkteli bir
anlatmla talar, ince bir alay grlr eletiriyi mizahla birletirir.
Sylencede Kaygusuz'un, Rumeli'deki seyahatleri kesin olmamakla birlikte, iirle
rinde Edirne'den, Filibe'den, Yanbolu'dan sz etmesine baklrsa, Rumeli'de epeyce gezdii anlalmaktadr.

Kaygusuz Abdal'da Yunus gibi hem heceyle, hem aruzla iirler yazmtr. Tasavvuftan, dinden, mezheplerden, mezhep hkmlerinden, ayet ve hadislerden, byk sufilerden,
ran klasik edebiyatndaki unsur ve konulardan sz ettiine ve her iki vezni de yetkin ve
baarl biimde kullandna gre iyi bir renim grd anlalmaktadr .. Bektailikteki
on iki posttan birisi Kaygusuz Abdal'a aittir. lm tarihi kesin olarak belli deildir, mezar bir maaradadr.
Bir ok iirinde esrar ven Kaygusuz'un bu alkanl, Bektailerle Aleviler tarafn dan esrara Kaygusuz adnn verilmesine neden olmu, ayn zamanda bu alkanlk, onun
iirlerine de yansmtr. Bu etki, en derli toplu iirlerinde bile kendini knay, konudan
birden ayrl ve gayet garip bir tekerlemeye giri eklinde gze arpar. Baz iirleri tamamiyle tekerleme tarzndadr ve bilinalt dnyasnn alglamalarn dker, dile getirir.
Sanki srrealist iirin bir rneidir.Bunlarn bir ksmnda doymam isteklerin, elde edilemiyen nimetlerin, kavuulamyan saadetlerin zlemi, bir ksmndaysa bilin altndaki
aprak hayallerin, kark dlerin alglar grlmektedir. Eski amanlarn anlalmaz
tekerlemeleriyle, sufilerin, eriate aykr ve tevil gtrmez szleriyle, hazan amanlarn kine benzer ve rnein Barak Baba risalesinde olduu gibi batan baa anlamsz grnen
szlerle tezahr eden srrealist diyebileceimiz alglamalaryla karmza kar, Kaygusuz
Abdal'da iir olur. zetle tek szle sylemek gerekirse Kaygusuz, kendine zg, tam an lamyla marjinal ve gerekten de gl bir airdir. Bal bana bir ekoldr. Kaygusuz,
Tanr'y kendi znde bulmutur.
Kaygusuz'un bu durumu, dz yazlarnda da grlr. Nesirlerinin rl, gerekten
ok baarldr. Cmleler gayet ksadr, seciler tekellfszdr, szckler uyumlu ve ahenklidir, dil pek gzel sade, akc kvrak, tatl zgn syleyii z trkedir. Yer yer kullanlan
yabanc szler bile trkeye mal olmu szlerdir. Divan edebiyatnn, sonradan gelien
uzun cmleli, adal ve ikizli, zl, drdzl yabanc birleiklerle ilenmi yapmack
dz yaznna karlk Kaygusuz'un z ve gzel yazn, Trk edebiyatnn en gzel ve sekin rneklerinden biridir.

218

ALEV VE BEKTA} RLER#ff_'O_L_O_:Jl_S_i_ __

Baz iirlerinde Sarayi mahlasn da kullanan Kaygusuz'un zellikle mizahi edasnda,

Yunus Emrc'nin etkisi grlmektedir. Ama bu etki, bir taklit niteliinde kalmam, orijinalitesinin potasnda erimitir. Ondan sonraki Bektai airleri, onu unutmamlar, sevmiler,
okumular, mmkn olduu kadar onun yolunda gitmilerdir. Ama yinede ilerinden hi
biri, onun zelliklerini gsterememitir. Hasl her bakmdan Kaygusuz Abdal', AleviBektai halk edebiyatnn bir kurucusu saymakta tamamyle haklyz. Hatta MelamiHamzaviler bile onun etkisi altnda kalmlardr. Vizeli Alaaddin, iirlerinde Kaygusuz
mahlasn kullanm, XVII. yzyln ilk yllarnda vefat eden mehur Hamzavi mmessili
dris- i Muhtef;

bu deme gelince
kez dodum aneden

Nie yavru uurdum

Nie aiyaneden
drtlyle balayan athiyesinde onun bir iirini tenzir yollu yazmtr. Nesirleriyse kendisinden sonraki tasavvufi nesre rnek olmutur diyebiliriz. (A. Baki Glpmarh, a. g. e.
sh: 6- 8) Akln karsna dikilen tm karanlklarla savamay seven Kaygusuz derin kltrnde simge badr. Simgelerle dnmeyi sever.

Onun iirlerinde ve dz yazlarnda tasavvuf felsefesine yaslanm ince bir alay gizlidir. Ham sofuluu ve yobazl nkteli bir anlatmla talar. Tekerlemelerle beslenen temiz bir dili, kvrak, tatl, zgn bir syleyii vardr. (Asm Bezirci, Trk Halk iiri., c:
1., sh: 90). Gaybi, Alaiye (Alanya) beyinin oludur. Toroslarda avlanrken, yaralad bir
geyii gnlerce izleyerek Tekke kyne varr, yaral geyik tekkenin kapsndan ieri girer.
Gaybi de ardndan zorla girmek ister. Derviler brakmazlar. Aralarnda kan tartma ve
grlty duyan Abdal Musa Sultan duruma el koyar "Brakn gelsin" der. Huzura gelen
Gaybi derdini ve olay anlatr, geyiini ister. Abdal Musa Sultan "kan izlerini srerek geldiin geyiine sapl okunu grsen tanr msn" diye sorunca, Gaybi okunun zelliklerini,
zel nianlarn sayar. Abdal Musa Sultan zerindeki hilat kaldrarak brnde sapl oku
gstererek "Bu muydu?" deyince durumu anlayan Gaybi, tekkede kalmak, Abdal Musa
Sultan'a mrid olmak iin srar eder, gnlerce direnir, sonunda tekkeye mrid olarak kabul
edilir. Salar, sakal, by, ka usturayla tra edilir. Kaygusuz Abdal Menakpname
sinde bu olaanst ykler anlatlr. Gelin bu byk ozan, ince duygu ve dncelerini
rd iirlerinde ve dz yazlarnda izleyelim:

----

219
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -KAYGUSUZABDAL
------

RLERNDEN RNEKLER
-1Ycelerden yce grdm
Erbabsn sen koca Tanr
Alem okur kelam ile
Sen okursun hece Tanr

Kldan

kpr yaratmsn
Gelsin kullar gesin dey
Hele biz yle duralm
Yiit isen ge a Tanr

Asi kullar yaratmsn

dursun dey
Onlar koymu orada
Sen kmsn uca Tanr

Kaygusuz Abdal yaradan

Gel iegr u cr'adan
Kaldr perdeyi aradan
Gezelim bilece Tanr

Varsn yle

Erbab: Uzman, Alem: Herkes, Kelam: Sz, Mihnet: 'Zor, Cur'a: Esrar

kab

-2Ademi balktan yuurdun yaptn

Yappda neylersin bundan sana ne
Halk ettin insan saldn cihane
Sahpda neylersin bundan sana ne

J.

Bakkal msn teraziyi neylersin

in gcn yoktur gnl eylersin
Kulun gnahn tartp neylersin
Geiver suundan bundan sana ne

Katran kazann dkver gitsin

Mmin olan kullar didare yetsin
Emreyle ylana tamuyu yutsun
Sndrsn tamuyu bundan sana ne
Kaygusuz Abdal' m szmz budur
Her nerde arsam hak onda hazr
Hep dzaha bastrrsn kim nedir
Yakma kullarn bundan sana ne

Didar: Yz- Cemal, Tamu: Cehennem, Dzah: Tuzak- Fak

-3-Evliyadan gelen kelam

Okunan Kur'an deil mi?
Gerek evliyann sz
Sure- yi Rahman deil mi ?
n Hak seni yaratt
Zatna mir'at tuttuu
Tecelli- yi zat kld
Sureti insan deil mi ?

J.

Hak haberin dinleyene

Candan kabul eyleyene
Hakk bilip anlayana
zmz brhan deil mi ?
Ey Kaygusuz halinn'ola
Sen de gidegr bu yola
Hak kerem edicek kula
Hak gnden ayan deil mi ?

Mir' at: Ayna, Tecelli zat: Tanr'nn hakkyla grnts, Burada A 'raf suresinin 172.
ayetine iaret vardr. Burhan: Kant- Belge, Hak: Kantlanmas olanaksz gerek,
Batl: Geersiz- Hkmsz. Hak gnden ayan deil mi tmcesi: "El Hakk Ezhar
Mineemsu hadisinin tam Trke'ye evirisidir.

220

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJiSi

Beylerimiz Alvan gln stne

Alar gelir ahm Abdal Musa'ya
Urum abdallar postun enine
Balar gelir ahm Abdal Musa'ya
Urum abdallar gelir dost deyu
Enimizde aba, hrka, post dey
Hastalar gelir derman istey
Salar gelir ahm Abdal Musa'ya

-4.J, Meydannda dara durmu gerekler

alnr

ko kurbanlara baklar
kudm, alr sancaklar
Tular gelir ahm Abdal Musa'ya
Dlr

krardr ko yiidin yular

Fakhlar

ekemez gelmez ileri

Akpnar'n, Yeilgl'n sular

alar

gelir ahm Abdal Musa'ya

Hind'den bezirganlar gelir yaynr

alar doyunur
Aklarn gelir, bunda soyunur
Erler gelir ahm Abdal Musa'ya

Ali'm Zlfikarn alm destine

Sallar durmaz Yezitlerin kasdna
Tmen tmen Gen Ali'nin stne
Srlar gelir ahm Abdal Musa'ya

Her matem aynda kanlar saarlar

Uyandrp Hak ran yakarlar
Demine hu, deyip glbenk ekerler
Nurlar gelir ahm Abdal Musa'ya

Benim bir isteim vardr Kerimden

Mnkir bilmez evliyann halinden (srrndan)
Kaygusuz'um ayr dtm pirimden
Alar gelir ahm Abdal Musa'ya

Pier lokmalar,

Carup ekmek: Sprmek,- Somat: Sofra,- Muhannes: Eksikli insan,- Gani, Kerim: Cmert- Tanr'nn isimlerinden

-5Alar avradn kts 6

Dizini diker oturur

inin kolayn bilmez
Yzn ykar oturur

Yata yata karn ie

Eiin dibine ier
keleine kurt der
Ayrann dker oturur

Kocas

Uaklar oynar a

yabandan gelir
O bir ahbaz avrat olur
leyin bir orba vurur
Altn drter oturur
iftiler getirir demri
Bana brnm emri
Dnyaya yedirmez hamr
Tekneye bakar oturur

6 Eksk etein kts

Kpekler yur bula

Kargaya kaptrm ka
Havaya bakar oturur
Kz srm

dizine
Bakar oturur yzne
O demde ela gzne
Srmeler eker oturur

KAYGUSUZABDAL

Kaygusuz'um der, atlmaz

Pazara gtrsem.satlmaz
Koynuna girsen yatlmaz
Bir manda ker oturur

Boazna

takar akii
bulmaz kekii
Yepyeni tuman sk
Dizine takar oturur
Ana

ahbaz: iri doan kuu, gsterili, yiit kimse- Yor: Ykar -

Tuman: Don

-6Evliyadan gelen kelam, okunan Kur'an deil mi ?(*)

Gerek velinin szleri, sureti rahman deil mi ?
n seni hak yaratt kendye mir'at etti
Tecelli- i zat ettii sureti insan deil mi ?
Hak haberin dinleyene, candan kabul eyleyene
Hakk bilip anlayana, szmz burhan deil mi ?
Gerek elini tutmayan gnln ana pektirmeyen
Hakk batl semeyen, cahil nadan deil mi ?
Ey Kaygusuz halin nola, gitmez isen doru yola
Hak kerem etse bir kula, hakikat ayan deil mi ?
('") 3 nolu iirin varyantdr.

-7Baltann sapn kapt

Hey erenler, hey gaziler

Avrat bizi deyazd
ekti sakalm kopard

Kannn

kpn skt
Silkindi stme kt
Kemiklerim krayazd

Bym yolayazd
Kalkp direi kapnca

Avrat sormad suumu

ekti kopard sam
Krd eyemin ucunu
Yine bizi deyazd

Kaamadm sapnca

karnma deince

Barsan dkeyazd
Aldk avratn hasn

ektik denein yasn

Bamda krd su tasn
Kafacn krayazd

Avrat oldu bize vezir

Bizi etti kye kizir
Gahi tuz ister gahi bezir
nek edip saayazd
Kaygusuz'um der ki nidem
Bam alam nere gidem
Ben bu avrat ne edem
Bizi kyden kovayazd

Has: Soylu, Kizir: Ky kahyas -

Avrat:

Kadn

- Bezir:

Acya.

221

222

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-8.

Ben bu aka deli

Bu sakal krkann
Dost ile bilieli
Bu sakal krkann

Var m bunda bir hatam

Gayr gnlden atam
ok mu gelir bir tutam
Bu sakal krkann

Ben krkann o biter

imende blbl ter
Usta berber der yeter
Bu sakal krkann

Ben gezerim yazda

Kuvvetim var bazuda
Ne iim var kazda
Bu sakal krkann

Aka olup mlazm

Bilindi cmle rfizm
Gayr sakal ne lazm
Bu sakal krkann

Kaba sakal istemem

Hep kesile gam yemem
Hi ksa uzun demem
Bu sakal krkann

Ben alarm tanbura

Giyinirim tennre
Hak eran uyara
Bu sakal krkann

Sakalmla bam
Bymla kam

Hak onara iimi

Bu sakal krkann
Kaygusuz Abdal menem
furtu bilmenem
Bir tyn koymanam
Bu sakal krkann
Fart

Kazada: Kadda, Bilieli: Birleeli, Mlazm: Aday- Stajiyer, Tennre: Bir tr

giysisi - Fart- furt: Grlt, bo sz.

dervi

-9Ey emir efendi bana

Daha namaz sorar msn
Dur haber vereyim sana
Daha namaz sorar msn
Yanar yreim oddur
Bilmeyene mkil derttir
Sabah namaz drttr
Daha namaz sorar msn
Gah alaram gah glerem
hacet dilerem
leyi hem on klaram
Daha namaz sorar msn

Tanrmdan

Namaz sorucusun bildim

Tefti ettim ben de buldum
kindiyi sekiz kldm
Daha namaz sorar msn
Akam namaz

hod

betir

bize hotur
on tr
Daha namaz sorar msn

Onu

klma

Yats Namaz

Gndzle gece krk rekat

On yedi farz yirmi snnet
Vitir vacip rekat
Daha namaz sorar msn

KAYGUSUZABDAL

Adm sorarsn fakdr

223

Kimine vaciptir zekat

Kimine vaciptir salat
Yedi bin be yz altm tahhiyat
Daha namaz sorar msn

Mektepte ocuk okutur

Cuma hem bayram ikidir
Daha namaz sorar msn
Efendi sarn deirmi

Pirimizden olsun himmet

Yaradan AUah'a minnet
Yedi bin iki yz snnet
Daha namaz sorar msn

it kulan sar m

Teravih namaz yirmi

Daha namaz sorar msn
zatndan hayran oluram
Farz u snneti kluram
Bir yllk namaz bilirem
Daha namaz sorar msn

Tamap

Camilerde olan imam

Bunu bilmez ou tamam
Drt bin alt yz seksen selam
Daha namaz sorar msn

Kamillerde olur irfan

Gster hoca bende noksan
Vitir vacip bin seksen
Daha namaz sorar msn

oldu nk namaz
Kimini oku kimini yaz
Alt bin yz yirmi farz
Daha namaz sorar msn

Bir namaz vardr cenaze

O da gelir bir gn bize
Kaygusuz gibi aklsza
Daha namaz sorar msn

Hacet: Gereklilik, Od: Ate, Mkil: 'Zor, Hod: Kendi, Fak: islam hukukusu, Deirmi: Yuvarlak, Himmet: alma, Minnet: iyilik etme- iyilii baakakma, Tahhya: Tanr

mr versin diye selam, Vacip: 'Zorunlu, gerekli.

-10Ey zn insan bilen

Var edep ren edep
Ey edep erkan bilen
Var edep ren edep
Edeptir asl ra'at
Klli sfat cmle zat
Varln edebe sat
Var edep ren edep
Gel Hakka olma asi

Ta gide gnlm pas

Drt kitabn manas
Var edep ren edep

Gaflet iinde uyan

Edepsiz olma ey can
Ediptir asl- iman
Var edep ren edep
Edep gerektir kula
iimiz temiz ola
Edepsiz girme yola
Var edep ren edep

Edeptir Hakk'a yakn

Bilir isen Hak hakkn
Edepsiz olma sakn
Var edep ren edep

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

224

Bu edep atayi dir

Aka yz suyudur
Evliyalar huyudur
Var edep ren edep

Edebi bekler talib

Edeptir Hak'tan nasib
Edepsiz olma habib
Var edep ren edep

Gel Hak.k'a ikrar isen

Aklara yar isen
Yz suyun ister isen
Var edep ren edep

Edepli ol can isen

Hakk' bil insan isen
Mtak- Sultan isen
Var edep ren edep

Edep gerektir ere

yolu doru vara
Edepsiz olma yere
Var edep ren edep

Edeptir Hakk'a delil

Edepten olma gafil
Olmayasn bi- hasl
Var edep ren edep

Kaygusuz Abdal uyan

Ak bil aka boyan
yle demitir diyen
Var edep ren edep
Gaflet: Habersizlik- Dalgnlk, Edep: Terbiye-Aktre, Atayi: Armaan, krar: Kararlatrma dil ile syleme, Habib: Sevgili- Dost, Mtak: zleyen
-11-

Koyun bine yeticeiz

Srmee de yara olur
Beyzn satcaz
Harlanmaa gere

olur

Berktir erenler barusu

Bine saylr birisi
Elli'ki teke derisi
Pabucuma yora olur

Bin batmandan olsa kazan

Ustager deil mi dzen
Hayranlk esince cana
Bengilik de gere olur
Doymaz ise yalvar Hakk'a
Nazar kl bucaa yke
Onsekiz kalnca yuka
Tam gnlmce gevre olur
Kaygusuz Abdal bulunca
Gel otur pilav gelince
On tekne hamur halince
Bir onan re olur

Yeticeiz: yetince, ulanca, varnca - Yara: lazm (yaramak'tan gelen bu kelime

silah, gerekli ey, levazm anlamlarna gelir)- Satacaz: satnca - Berk: kuvvetli
- Baro: bur, kale - Ell'iki: elli iki (Vezin yznden byle okunuyor) - Yora:
pabucun st ksm. - Ustager: usta, iyi i yapan - Dzmek: yapmak, baarmak,
tanzim etmek - Hayranlk: esrarn verdii keyif - Bengilik: esrarkelik - Nazar
klmak: bakmak - Yoka: yufka Onan: iyi, dzgn, uygun (Bu iir, srrealist
iirleri andrmaktadr).

KAYGUSUZABDAl

225

-12Kaplu kaplu

baalar

Kanatlanm umaa

Kertenkele derilmi
Diler krm gemee

Kelebek buday ekermi

Manisa ovasna
Sivrisinek d~rilmi
Irgad olup bimee

Kelebek ok yay alm

Ava ikara km
Tonuzlan korkutur

Bir sinek bir"devenin

ekmi budun koparm

Ayular karmaa

Bir yar ister komaa

Kazzaza balta koydum

erviin deremezem
uval ayrda gezer
Seirdben kamaa

Bir aksack karnca

Krk ~atman tuz yklenmi
Gah yorgalar gah seker
ehre gider satmaa

Ergene'nin kprs
Susuzluktan bunalm
Edirne minaresi
Eilmi su imee

Tonuz dn eylemi
Ayuya kzn vermi
Maymun snd getirmi
Kaftan gnlek bimee

Allahmn danda

Deve hamama girmi

Dana tellaklik eder

Salnban seirdir

bin balk klam

Susuzluktan bunalm
Kanl ister gmee

Susr natr olmu

Nbet ister kmaa

Leylek koduk dourmu

Ovadan zurna alar

Kaygusuz'un szleri

Balk kavaa km

Bunca yalan syledin

Girer misin umaa

Hindistan'n kozlar

St daln bimee

Kaplubaa: kaplumbaa

Derilmek: toplanmak, bir araya gelmek - ikar: av

- ikara kmak: ava kmak, avlanmak - Tonuz: domuz - Ayu: ay - Kazzaz: ibriim bken, ip yapan - ervi: yemekteki ya - Dermek: toplamak, devirmek - Seirtmek: acele komak - Seirdiben: seirterek - Kanl: kan (ki
tekerlek stne konmu bir tahtadan meydana gelen ve kzler tarafndan ekilen iptidai araba) - Koduk, Kodak: eek yavrusu, spa - Daln: daln, Salnban: sa lnarak - Komak: kucaklamak- Yorgalamak: rahvan gitmek -Snd: makas
- Gnlek: gmlek - Susr: susr, manda - Koz: ceviz - Bunca: bu kadar
- Umak: cennet (bu iirde srrealist iirleri andrr) - Mut: eski bir l - Ergene: Trakyada bir rmak - Biryan: Kebab - Tellak: Ykayc - Yunmak: y kanmak - Zift: katran - Batman: eski bir l
-

226

ALEVi VE BEKTA/ iJRLERI ANTOWJ/SI

-13-

.J,

Blble glzar gerek

Tutiye eker gerek
Sarrafa gevher gerek
La ilahe illallah

Cmle alem zat imi

Derya- y hikmet imi
Hakk- ila vuslat imi
La ilahe illallah

Can alan can bilr

nsan insan bilr
Her srr sultan bilr
La ilahe illallah

Saf ol altun gibi

Tecelli kl gn gibi
Leyla di Mecnun gibi
La ilahe illallah

Zihi mkit zevrak

Gzn a anlayu bak
Gayri ne var klli Hak
La ilahe illallah

Kalma cihan mlkine

yine
Dahi kuvvetdr dine
La ilahe illallah
Aslna dngil

Tesbih zikr eylegil

Allah'a kr eylegil
Bu sz Fkr eylegil
La ilahe illallah
(Dilga

sh: 20)

-14Dedim ey dilber kulunam

Yr hey torlak der
Sen dahi yolunmamsn
Szlerin taslak der

.J,

Yr hey dervi yoluna

Sende yoktur sim zer
Aklsz sersem zavall
Cimri v plak der

Dedim ey dilber lebinden

Bir buse versen n'ola
Alnna sapan kayas
Ensene tokmak der

Serteser gezmi cihan

Kurt m tabanna
Borusu yann dver
Kaba tak tak der

Sordum suum nedir benim

Halime klmaz nazar
Bu sz senin ne hakkndr
Syleme kstah der

Yata klhan buca

Yz gz is pis
Giyd eski kepenek
Etei sak sak eder

Haline bak uluna bak

Bu dahi sevmi beni
Niyyetl gaza deil mi
Dnben ahmak der

Kauban

kurtulamadm

ol torlan

elinden
Her seher karma gelir
arr Hak Hak der
Ho gelir bu Kaygusuz'a
Bir kazan kuzulu pilav
Yz elli yalca rek
Ol dahi yumak der

Torlak: gen, acemi, batni inanlara sahip dervi- Yolunmak: tra olmak, ehliyet sa}J.ibi olmak - Taslak: her hangi bir eyin ilenmemi hali - Leh: dudak -

KAYGUSUZABDAL

227

p - N'ola: ne ola, ne olur - Nazar klmak: bakmak - Niyyetl gazi:

niyeti - Dnben: dnerek - Sim zer: gm ve altn.- Cimri: nekes,
var yemez - Serteser: batan baa - Cihan: dnya - Kepenek: abadan yaplm
geni kolsuz. yakasz st giyimi (ii- Batni inanlara sahip olan dervilerin kepenek
giydiklerini eski kaynaklardan anlyoruz. imdi Anadolu'da obanlar kepenek giyerler) - Kauban: kaarak - armak: barmak- Kuzlu: Kuzulu (Vezin yznden byle kul/anlyor)

Buse:

sava

Bu iirde bir zellik vardr. Her drtln ilk dizesi sekiz heceli olduu halde ikinci
dize yedi, drdnc dize alt hecelidir. Bu bakmdan slamdan nceki trke iirlerin zelliklerini tamaktadr.

-15Yamru yumru sylerim

Her szm kelek gibi
Ben avare gezerim
Sahrada leylek gibi

Arifler sohbetinde
Marifet syleseler
Ben de hemen dnmem
rerim kpek gibi

im kalb szm yalan

Ben deil adm filan
Bu halk insana derim
Szm gerek gibi

Geri Hakk'n halkym

Marifetsiz aylakm
Arifler sohbetinden
Kaann rkek gibi

Ak kular

Bu marifet ilminden
Haberim yok cahilim
Benden mana sorsalar
Szlerim srek gibi

derilse
dane verilse
Usulm toya benzer
Avazn rdek gibi
Aktan

Terketmedim benlii
Bilmedim insanl
Suretim adem veli
Her huyum eek gibi

Aklar
Aikar

can iinde
grd Hakk'

itmenin manas
Olmya

grmek gibi

Miskin Serayi kydn

Kul oldun sen nefsine
Senin hrs hevesin
Tuttu seni fak gibi

Kelek: olmam kavun ve karpuz, ham - Avare: ba bo - Bu halk insana: bu

halka, bu insanlara - Derilmek: bir araya gelmek, toplanmak - Dane: tane, yem
- Usul: mzikteki esaslar (Kudm denilen iftenarayla, zilli, yahut zilsiz tefle usul
tutulur, yani hzl ve hafif vurular gsterilir) -Toy: Bir tr uzun boyunlu gzel bir
ku - Avaz: ses - Terketmek: brakmak - Suret: ekil - Arif: an/yan, irfan
ehli - Marifet: bilmek, tasavvufta, tasavvufa ait szler - Aylak: isiz gsz lm, ilim: bilgi - Cahil: bilgisiz - Srek: sren, aya yere taklan - Aikar:
ak, gizli deil -Miskin: pek yoksul - Sarayi: Kaygusuz'un, baz iirlerinde kul-.
/and mahlas - Hrs hevesin: hrsn ve hevesin - Fak: tuzak. - Usul: boy

228

ALEVi VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJiSi

-16Bu adem dedikleri

El ayakla ba deil
Adem manaya derler
Suret ile ka deil

...

Ademdedir klli hal

lm hikmet gft il kal
Adem katnda alem
Dane- i haha deil

Geri et deridir
Cmlenin serveridir
Hakk'n kudret srrdr
Gayre bakmak ho deil

Adem odur ey hoca

Gdas mana ola
Maksud ademden ahi
Hayal ile d deil

Adem mana- y mutlak

Ademdedir nutk- Hak
Ademden gafil olma
Nefsi de serke deil

Kendi zn bilen
Maksudun bulan kii
Hakk' bilen dorudur
Yalanc kalla deil

Bu Kaygusuz Abdal' a
Ak demen dnyada
Nak suret gzetir
Maksudu nakka deil
Adem: insan - Mana: suretle, yani ekille tezahr eden i, z - Suret: grn
ekil Et deri: et ve deri - Cmle: hepsi, tm - Server: ba, reis, ulu Gayr: bakas - Mana- y mutlak: hi bir eyle kaytlanmyan z, srf z ve i Nutk- Hak: Tanr sz Serke: ba eken, itaatsiz Klli: tekmil, btn lm hikmet gft kal: bilgi ve hikmet, sz ve laf - Kat: yan - Dane- i haha:
haha tanesi (insann yannda alem, bir haha tanesi kadar bile deerli deildir)
- Hoca, Hace: zengin tacir - Maksud: kasdedilen ey, maksad, erek - Ahi: Kardeim (Bir esnaf tekilat olan ve bilhassa XIII- XVI. yzyllarda, Anadolu ve Rumeli'de yaygn bulunan Ftuvvet ehli eyhlerine de ahi derlerdi) - Demen: demeyin
- Nak: resim, zinet, zahir, grn - Nakka, ressam (Burada, nak ve suretle
alemi, nakkala da Tanry kasdediyor)

KAYGUSUZABDAL

229

-17Bir kaz aldm ben kandan

Boynu da uzun borudan
Krk abdal kann kurutan
Krk gn oldu kaynadram kaynamaz

J..

Kazmn kanad selki

Dii koyun emmi tilki
Nuh Nebi'den kalm belki
Krk gn oldu kaynadram kaynamaz

Sekizimiz odun eker

Dokuzumuz ate yakar
Kaz kaldrm ban bakar
Krk gn oldu kaynadram kaynamaz

Kazmn kanad

Kaza verdik bir ka aka

Eti kemiinden peke
Ne kazan kald ne kepe
Krk gn oldu kaynadram kaynamaz

Kazmn kanad ala

Kaz deilmi be bu azm

Krk yl kaf dan gezmi

san
etinden iri
Salk ile satma kar
Krk gn oldu kaynadram kaynamaz
Kemii

Var yr git gle gle

Bamza kalma bela
Krk gn oldu kaynadram kaynamaz

kaynamaz

Suyuna biz saldk bulgur

Bulgur Allah dey kalgr
Be yarenler bu ne haldr
Krk gn oldu kaynadram kaynamaz

Kaz koyduk bir ocaa

Utu gitti bir bucaa
Bu ne haldir hac aa
Krk gn oldu kaynadram kaynamaz

Kaygusuz Abdal n'idelim

Ahd ile vefa gdelim
Kaldrp postu gidelim
Krk gn oldu kaynadram kaynamaz

Kanadn kuyruun dzm

Krk

gn oldu

kaynadram

Abdal: salarn, kalarn, byklarn ve sakallarn usturayla tra ettiren, davul ve

dmbeleklerle, sancaklarla toplu halde gezen ii- Batni bir dervi topluluu Doru
dan doruya dervi anlamna da gelir. -Aka: para - Peke: daha pek, daha sert
- Azm: yol saptm - Kafda: eskilere gre dnyay epeevre kuatm olan
bir da. Arkasnda devler ve ejderhalar varm. - Selki: hafif, yein. - Nuh Nebi:
Adem peygamber torunlarndan bir peygamber. Bunun zamannda, insanlar azm, o
da beddua etmi, Tanr, gkten yamur yadrm, yerden sular fkrm, tufan olmu ve herkes lm, yalnz Nuh 'un gemisine binen insan ve hayvanlar kurtulmu, in san ve hayvan soyu, bunlardan tremi. Nuh Nebiden kalm sz, eskilik bildiren
bir szdr. -Ala: ela - Kalglamak: oynamak, yukarya doru frlamak - Yaren: dost (dost anlamna gelen yar sznn cem'i olan yaran'dan bozma) - Nidelim: ne edelim, ne yapalm.

230

ALEVi VE BEKTA/ /JRLERi ANTOLOJiS

- 18-

J..

Dost senin yznden zge

Ben kble- i can bilmezem
Pirin hsnn severim
Bir gayr iman bilmezem
Bana derler ki eytani
Senin yolun azdrr
Ben u zerrak suflerden
Gayr bir eytan bilmezem

Sufi- i satos nedendir

Hsne mnkir geindii
Ne aceb bela geliptir
u ki ben dosttan bilmezem
O ah- hsnn akna
zm viran klmam
Kaygusuz Abdal' dr adm
Cbbe v kaftan bilmezem

zge: baka, ayr - Kble- i can: can kblesi (kble ibadette dnlen taraf ve yerdir)
- Bilmezem: bilmem - Pir: ihtiyar, ulu, tarikat kuran, yahut o yolun by Hsn: gzellik - eyatin: eytanlar (eytan, mslman inancna gre, atein dumansz

alevinden yaratlm. meleklerle beraber uzun zaman Tanrya ibadet etmi,

hatta melekler, bu ibadeti grp armlar, ilk insan ve ilk peygamber olan Adem
yaratlnca Tanr, meleklere, ona secde edin diye emir vermi, hepsi secde ettii
halde eytan secde etmemi ve Tanrmn lanetine urayp cennetten srlm. Bu
yzden Adem'e ve eine dman olmu ve bir dzenle cennete girip, Tanrnn, yemeyin dedii meyvadan yedirmi, onlara ve soylarna kyamete dek, kendisi ve soyu,
dman olmutur) - Yol azdrmak: yol kaybettirmek, yoldan karmak, yanltmak
- Zerrak: hilebaz, dzenci, mrayi - Sufi: Tasavvuf ehli, dervi (Melamet, yani
knanma yolunu tutan ve tekke, giyim, tren gibi eylerle halktan ayrlmay kabul etmiyenler, su.fi/eri, bu kaytlara bal olduklar iin ho grmezler. Mevlevi ve Bektailer, melameti stn tutarlar ve bu tarikat/er, esas bakmdan, Melamet yolundan
meydana gelmi tarikatlardr) - Sufi-i salus: mrayi su.fi - Mnkir geinmek:
gerekten inkar etmedii halde kendisini inkar ediyor gstermek - ah- hsn: g-

zellik padiah -

Klmam: klmm.

-19Allah Tanr yaradan

Gel iegr cur'a- dan
Yar ile yar olagr
ksn ayar aradan
Bekle gnl bostann
Susr girmesin
Key sakn uursun
Kandili minareden

J..

Fil ykn karncaya

Ykletme ekebilmez
La'I gevher kymetin
Umma seng- i hareden
Hacca vardm der isen
Kanda vardn hacca sen
Klavuzsuz ku umaz
Bunca da dereden

KAYGUSUZABDAL

Hacca varan kiinin

Gnl yapmak iidir
Gnl Hakk'n beytidir
Sakn sen emmareden

insan nur- kadimdir

Hasta deil hekimdir
Sen dahi insan isen
Anla bu esrareden

Sen zn bil nesin

Hak sende sen kandesin
Hakk' bilmek dilersen
Ge a ile kareden

Ak olan bu yolda
Can ile ba oynadr
Sen dahi ak isen
Bakma gel kenareden

Dnya ahret demegil

Bili yad demegil
Uzak savaa dme
Ge kuru sehhareden

Sen insan sorarsan

Hak'tai ayn deildir
Sfat zat- mutlak
Hrkas ar pareden

Tfllayn

Aklna akl deme

Szne delil deme
nki kurtaramazsn
Nefsini emmareden

dembedem
Dambu dambu syleme
Mansur'layn olursun
Bilmezsen mdareden

231

Kaygusuz'un hneri
Helva v biryan yemek
Andan zge hneri
Umma bu biareden
Cur'a- dan: esrar iilen kabak - Ayar: gayr/ar, yar olmyan dman - Susr:
manda - Key: ok, pek. gayet - Seng-i hara, hara: mermer ta, sert ta. granit
-- Hac: Mslmanlkta, zengin ve yol zahmetine katlanacak bedeni kabiliyeti olan
kii, ayn zamanda yol emniyeti de varsa mrnde bir kere Mekke'ye gider, kble olan
Kii'be'yi ziyaret eder, orada muayyen treni yapar ve hac olur. Buna haccetmek derler. Sufilerde gerek Kii'be gnldr ve gnl yapmak, hacca gitmekten stndr Kanda: nerde - Beyt: ev - Emmare: fazlasyla ktl emreden nefis - A ile
kare: akla kara, dedi- kodu, kuru laf. bo sz - Demegil: sakn deme (gil, gl, fiillerin sonuna gelir kat'ilik bildirir, tekit anlamn verir.) - Sehhare: byc kar,
dnya - Tdl, td'd: ocuk - Td'illaym: ocuk gibi - Dem be dem: andan ana, her
an, her zaman -Dambu dambu: abuk sabuk -Mdare, mdara: yumuak huyluluk, herkesle ho geinmek - Nr- kadim: evveline evvel olmyan nur - Esrare,
esrar: srlar, gizli eyler - Kenare: kenar, ky

232

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER ANTOLOJiSi

-20-

J.

Esrara pien lokma

Karnmz a, tez olsa
Kahvaltya yz tavuk
yz elli kaz olsa

Pise

gelse felte felte

Otursak yesek tarta tarta
Seksen bin pimi yumurta
lecik tuz olsa

kii idik handan

Karnmz at dnden
araba buday undan
Bir kabaca somun olsa

kzn ba ile
gelse d ile
Seksen sini bii ile
be ahbap, bir saz olsa

Pise

Kaygusuz'um kaldr elin

kr, Mevl'ya doru yolun
Ahbabmz yz gelin
ki yz elli de kz olsa

Sar

Pise

gelse kazan bii

Araya alsak kii
El hazr, bekler a
Be on kazan hoaf olsa

Felte felte: (Burada) byk kaplarla - lecik: lek, buday lmeye yarayan
l arac, lekcik - Bii: bir eit yal ekmek, pii - El hazn: kak elde sofrada bekleme.

-21Dnya geimn gam m ekerim

Vafir bostan eker, kabak satarm

Eer

bu sene kar isem yaza

bir para Grc, Abaza
Elime gese on kadar Zaza
Yolar sakaln kavlak satarm

Gider Yaprakl 'ya alrm tosun

renmi olmazsa acemi olsun
Mteri gelince semizce bulsun
Baz bilmezlere torlak satarm

Attariye layk mutaf dzerim

Bir kutunun derununa bezerim
ehirlerde durmam, kyde gezerim
Abanoz aacndan tarak satarm

Atmaca beslerim ahine nisbet

Alr mahir beyler, ona ne minnet
Birini bir ata veririm elbet
Baz ahmaklara aylak satarm

Sen kusura bakma hoca fak

Sylersin yalan, unuttun Hakk'
Gider Rum dne, alrm ak
Gezerim kylerde bak satarm

Tolaym

Baktm

Bir ift kz alrm

Tellallk ederim,

ki kesede kalmad para

durmam avara
Pazarba koymaz ise pazara
kar kenarlarda malak satarm

renbere de lazmdr vesselam

Bir kanls on parayadr tamam

Gnde be on kanl orak satarm

karm arya bir at alrm

Beslemesin pek kolayn bilirim
Paras ok akn adam bulurum
Eyerini soyar da plak satarm

Kaygusuz'um, harceyledim varm

Bu gn koyup kayrma yarn
ok sylyon, sen kesmezsin dilini
Kalkar da azna aplak satarm

Kanl: kan arabas

orak: tuz -

aplak:

hasl

tokat sille - Kavlak:

kelam

plak.

KAYGUSUZABDAL

233

-22Beng ile seyretmeye ah bize bir ba olsa

Iss souk olmasa havas hub sa olsa
Pireden incinmesek kar u yamur olsa
Sinek hey vzlamasa ana hem yasa olsa
Dobruca ovasndan byk yal rekler
Akkirman'n yandan benzimiz hey a olsa
Cmle cihan koyunun semiz yahn etseler
Biz yemee balasak engeller ra olsa
Gaziler helvasndan cihan dopdolu olsa
Zlbiye halkalar st dah o olsa
Kanda bir gl varsa badem paluze olup
Bir yanndan di ursak evresi bal ya olsa
Dpdz bu ya ovalar her biri bo durmasa
Sulu eftalisi ok bin zml ba olsa
Kaygusuz Abdal otur kimin ye kimin gtr
Sufiye koz kalmad Abdala kayma olsa
Beng: esrar, -

Zlbiye:

Paluze: pelte - Koz: ceviz - Urak: vursak tatl - Semiz: besili - Ursak: Batrsak.

Hub: gzel -

Niastadan yaplan

-23Esrar
yle
Hzr

yle

grdm bu gn binmi gider bir ata

kim dervi olmu hergiz sylemez hata

donudur donu Hakk'a dorudur yn

cst eyler beni eriince gizl tata

Krmz don giyinr yeil kubbe sarunur

Miskinlikten grnr iner alak sfata

Sufiler bunu yerer bittii yeri sorar

Gazel olmadan derer hissesi var kuvvete
Sufi yemez haram der gizlice de grem der
Gelen yl ok derem der ister birazn sata
Bir kii kim ayktr yabanda bir o yoktur
Ann hi akl yoktur ta'neyleye bu ota

234

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSI

Bir kii kim

hayrandr

yer gk ana seyrandr

nsan deil hayvandr ban brye yata

Gel iy miskin Kaygusuz esrardan al tn

Bu aklar otudur yemez verme her tata
Hergiz: asla, hi - Cst: arama, aratrma - Ta'n: yerme, svme - Tat: Mogol - Seyran: Gren, bakan - Don: Giysi.

-24Evliyaya eri bakma gn ve mekan elindedir

Mlke hkm veren odur iki cihan elindedir
Sen an

yle sanrsn

Evliyann srr

sencileyin bir ademdir

vardr gizli ayan elindedir

Hak bunda getirdi an kullarn irad iin

steyene iman verir kahr ihsan elindedir
Hak zatyla sfatyla tecelli eyledi ona
hak varldr emr- i sbhan elindedir

Varl

Kaygusuz Abdal bu srr okudum anladm bildim

imdi bu alemin hkm kamil insan elindedir
Kahr hsan: iyilik ve ktlk - Sphan: Tanr'nn sfatlarndan - Sencileyin:
Senin gibi - Sr: Giz - Tecelle: Grnm - rad: Aydnlatma.
-25Eriti ood-

Kn hamu

olan kular aceb kim

derd ile geldi lisane

nevruz glistiine
Glistan vakt yetti kim uyane

(6)

(2)

Temamen yeryz cnbie geldi

Behite benzedi devr- i zamane

(7)

Yine blbl glistan arzu kld

Tutiye ekker baku virane

(3)

Glistan goncesin at donand

Divane oldu blbller divane

(8)

Zihi fazl- bahar revnak- gl

Zihi zevk safa nam niane

(4)

Yine simurga haber verdi hdhd

(9)

Bezendi da sahra nir- i rahmet

Nihanl nesneler geldi iyane

(1)

Otan bana konmu ahane

(5)

Gvercin ifti ile tegeldi

Dudak dudaa verdi can cane
(11)

Frak

(10) Hazaran revnaka geldi emenler

Ki

serzeni klar

Eer bildinse ho Kaygusuz Abdal

Yzn hak eylegil pir cvane

hur- i cihane

KAYGUSUZ ABDAL

235

AIKLAMA

1.

Gl bahesine nevruz (yeni gn anlamna gelen nevruz. martn yirmibirinci gndr ve o gn, ilk baharn balangcdr) yeli geldi, ulat, gl bahesinin uya naca zaman geldi.

2.

Btn yeryz canland, harekete geldi. Zaman dnd de yle bir hale geldi ki
adeta cennete benzedi.

3.

Gl bahesi,

4.

Otan bana, padiahasna konmu

koncatarn at, donand,

blbller deli divane oldu.

olan simurga, htht (Htht, avu kuu

da dediimiz kutur. Sylenceye gre Seba Me.likesi Belkis'e, Sleyman Peygamber'in mektubunu gtrmtr. Simurg, otuz ku anlamna gelir. Vcudunda otuz kuun belirtisi olduundan, yahut otuz ku byklnde bulundu undan bu adla anlan bu kua anka da derler. smi var, cismi yok olan bu kua
biz de, zmrd anka denir. Masallara girmi mitolojik bir kutur.) yine haber
ulatrd:

5.

Gvercin, iftiyle terek geldi. Dudak dudaa verdiler, cana can kattlar.

6.

Ne alacak ey ki kn susan kular,

7.

Yine blbl, gl bahesini zledi, dudu

yerler yurd oldu.

8.

ayrlk yznden,

kuuna eker

dertle dile geldiler.

sunuldu,

baykua ykk

Baharda ne bir stnlk, ne de bolluk var, gl, ne de parlak. Ne zevk, ne safa,

ne n bu.

9.
10.

Da

da rahmet nuruyla bezendi, ova da. Gizli eyler, meydana geldi.

imenler, binlerce gzellie nail oldular, ylesine parladlar ki cennetteki huri

bile cilvelerde bulunuyor, onlara darlp dokunakl szler sylyorlar.

kzlarna

11.

Kaygsz Abdal, eer bunlar bildinse ne ho. Yzn ihtiyara kar da toprak
et, gence kar da, Kendini herkesten aa say, herkese hizmet et.faydal ol).

-26(1)

Bu saraya adem oldu padiah

Suret- i Ademde geldi bunda ah

(4)

(2)

Ademi kendiyle nikap eyledi

Ademin gnl iinde syledi

(5) Ol ki nutkn adem'e can eyledi

n gnl Hakk'n evidir iy safa

Beyt- i Hak dedi gnl Mustafa

(6)

(3)

Cmle ilmin hem kab olmu gnl

Nutk- Hak gnle eyler hem nzUI
Kendiyi gnlde pinhan eyledi
Bu gnlm srrn sen iy yiit
Gel ber Kaygusuz'dan iit

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJiSi

236

AIKLAMA
1.

Tanr
Tanr

2.

Tanr insan

Bunu

3.

gnlde sultan oldu

insan grntsnde dnyaya geldi
kendisine rt edindi
dili ile gnl syledi

insann

nsann gnl Tanr evidir

nk Hz. Muhammed gnl hak evidir dedi

4.

Gnlde tm bilgiler vardr

Tanrsal szler gnle gemitir

5.

Tanr soluuyla insana fledi

Sonra gnlne konuk oldu

6.

Ey yiit bu, gnln gizlerini

Gel birazda Kaygsz Abdal'dan dinle

-27-

Dolap- Name
(5) niltiden delindi dertl barm
Firakndan cier dnd kebaba

(1) S1al ettim bu gn ben bir dolaba

Dedim niin srersin yzn aba

(2) Neden barn deliktir gzlerin ab

(6) Ne zulmetti sana bu ehr- i gaddar

Ki derdin deftere smaz hisaba

Dkersin gzlerinden ya traba

(3)

Kararn

yok gece gndz dnersin

Sebep neydi satan bu ikaba

(4) Elif haddin bklm enge dnm

(7) Gznden kan revan olmu sehergah

Geceler varmadn bir lahza haba

(8)

nilersin sadan dnm rebaba

Duhanndan

senin yand dil- i zar

i derdin bir kitaba

Yazlmaz ehr-

(9) Sual oldu dolabn dndnden

Dolap ho dlenip geldi cevaba

AIKLAMA
1.

Bu gn ben bir dolaba sordum, dedim ki: Niin yzn suya srmedesin?

2.

Neden

3.

Kararn
dn?

barn

delik, gzlerin yal, neden gzlerinden topraa ya dkersin?

yok, gece gndz dnp

durmadasn.

Sebep neydi ki bu cezaya

ura

KAYGUSUZ ABDAL

237

4.

Elif gibi usul boyun bklm, enge dnm. nlemedesin, sesin rebap sesine
benzemi. (Arap alfabesinin ilk harfi olan ve bizimde a ve e harflerine uyan
elif dz ve yukardan aa ekilen bir izgi olduundan boya benzetilmitir.
eng, eski Yunanllarn bir'ine benziyen ve yay gibi bklm bir tahtaya gerilen tellerden meydana gelen bir mzik aletidir. Rebab, sap tanburdan ksa, a nana deri gerilmi ve yayla alnan bir algdr. Sesi, gayet kalndr ve
gerekten de iniltiye benzer.)

5.

Dertli barm, iniltiden delindi,

dnd.

6.

Bu gaddar felek, sana ne zulmde bulundu ki derdin deftere

gelmez.

7.

Seher a gznden kanlar akmada, geceleri bir an bile uyumuyorsun.

8.

Alayp inleyen gnl, bandaki duman grd de

anlatarak hi bir kitaba yazmaya olanak yok.

9.

ayrln

duydum da

cierim yand,

kebaba

smaz.

hesaba

yand ykld.

Dolaba, bu dnnn nedeni sorulunca bir ho dlenip

Derdini yayp

ylece yant

vermiye

balad

-28Cevab-

dolab

(10)

Dolab aydur eya emin era

Cevab iitmee tutgl kula

(18)

Dnp boynuma taktlar kemendi

Srttler dolandm her soka

(11)

Geirmitim

seradan gnlm ben

serapa hem buda

(19)

Sokaklarda yatardm n!e mddet

Gelen geen basarlard aya

ooyumdu yetmi arn

belimden er kuca

(20)

Zekiriyya gibi biti beni de

Dolab iin drettiler yara

(21)

Demir mhlar dokanp yreime

Kaza desti ile crhin oma

Yetirmiim

(12)

Yetimezdi
Kaamazd

(13)

Gelirdi her taraftan trl

kular

Budamda kurarlard ota

(14)

terdi tfiti v kumriyy drme

Geirdim bin zaman bu resme a

(22)

Dolab oldum dnerim dost deyben

Gzm ya sular daim bu ba

(15)

Heva murgu heves ban gezerken

Uzad mr kuunun tuza

(23)

Felek kime sunarsa bir kak bal

Sonunda kusturur tas ile a

(16)

Kaza erdi meer dest- i kaderden

Ki bir ahs eriip ald naca

(24)

Sleyman'n srerken tahtn yel

Fena toprana erdi yara

(17)

Yklp

(25)

Sikender de cihan gezdi Kaf Kaf

Dnp hkmeyledi srd yasa

yzmn stne dtm

cismim dura

Krld kalmad

ALEV VE BEKTA RLER ANTOWJiS

238

(26)

Kan

Kisri kan Husrev kan Sam

Bilinmez anlarn yurdu dura

(27) iittim bu cevab n dolaptan

ekip el ettim alemden fera

(28)

Sabr

seccadesin altma aldm

Tevekklden kuanuban kua

(29) Szn ey Kaygusuz irfana syle

Ne bilsin ekeri dana buza

AIKLAMA
Dolabn yamt
Yantm iitmek

, kulan

/O.

Dolap der ki:

bana, dinle

11.

Gnlm, bu yeryznden geirmitim,

boy atmtm.

12.

Boyum yetmi arnd, kimse yetiemezdi. erlerin kuca bile beni koamaz.
elleriyle beni kucaklayamaz/ard.

13.

Her taraftan trl kular gelirdi de budamda ota kurarlard

14.

Dudu, kumru, tura ter dururdu. Bir zaman bu eit bir dem srdm.

15.

Sevgi kuu heves ban gezerken mr kuunun tuza

16.

Galiba kader elinden kaza eriti ki bir adam gelip att ve nacan

17.

Ykldm,

18.

Dnp boynuma kemendi taktlar, srttler, her soka dolandm.

19.

Nice zaman sokaklarda yatardm. Gelen, geen,

20.

'Zekerriya Peygamber gibi beni de bitiler, dolap yapmak iin ne gerekse hepsini hazrladlar. ('Zekeriyya peygamber, kendisine inanmayanlardan kam ve
ii oyuk bir aacn iine girmi. fakat dmanlar kendisini bulup aala bera her tepesinden, testereyle ikiye bimiler.)

21.

Yreime,

22.

Nihayet dolap oldum, dost diye diye dnerim, gzmn

sular durur.

23.

Felek, kime bir kak bal sunarsa sonunda tasla zehir kusturur.

24.

Sleyman Peygamber'in tahtn yel gtrrken sonunda yata, yokluk toprana erdi. (Btn yaratklar, Sleyman Peygamber'in emrinde olduu gibi rzgar da emrindeymi ve buyruuyla, tahtn bir yerden bir yere yel gtrrm.)

iin, a gzmn

batan baa

a, kulak ver

budaklar bitirerek ycelere

ak

uzad.
ald.

yzmn stne dtm, cismimin dura kalmad, ykld.

ayayla

stme basar geerdi.

zaman oma, kaza ve kader eliyle demir mhlar mhlad.

ya,

daima bu

ba

KAYGUSUZ ABDAL

239

25.

skender'de Kaftan Kafa dnyay gezdi, aleme hkmetti, .hkmn o da bir

zaman srd. (Burada anlan skender, mehur Makedonya'l hkmdar deil
dir. Kur'an'da anlan ve dou illeriyle bat illerini ele geirdii anlatlan
Zlkarneyn'dir. Zlkarneyn, eskilerce skender sanlmtr. Son incelemelere
gre Tevrat'ta da ad geen bu hkmdar, Med ve Fars hkmdar
Keyhsrev'dir. Kafda eskilere gre, dnyay kuatan ok yksek bir dadr ve
dnyann insanlara meskn ksm, bu dala biter. Bu bakmdan dnyann bir
ucundan br ucuna yerine, kaftan kafa denegelmitir.)

26.

Hani Kisra, hani Husrev, hani Sam? Yurtlar; df!raklar bile bilinmez. (Kisrf ve
Kisra, Husrev kelimesinin arapalam eklidir. Nuirevan'a takapken
sonradan eski ran ahlarnn hepsine Kisra denmitir. Sam, ran'n mitolojik
tarihinde milli kahraman olan Rstem'in babasnn addr, o da bir
kahramanm.)

27.

Dolabn

bu yantn

iitince

alemden el ektim. hi bir eye aldr etmez oldum.

28.

Sab"

29.

Ey K :.ygusuz, szn tam arif kiiye syle. Danayla buza,

seccadesini altma yaydm, belime Tanr 'ya dayanma kuan

-29Hak getire nimeti yle nasip eyle kim

Drt yanna alasn su gibi rma ile
Evvela yz bin somun hem yz elli bin pide
yz elli bin rek bunca katmer ya ile
Anca yeter bin deve, bin de ann kei
Elli bin su sr altm bin mala ile
Bin kzle bin inek hardall yahni ola
Paasn edeler sirke sanmsa ile
Bin koyunun yahnisi bin dahi epi kei
Elli bin pryan kuzu altm bin ola ile
On bin toklu bin iek cmlesi kebap ola
Terbiyesin ideler baharl suma ile
Tavuk rdek bi hesap ancileyin kaz dahi
Kimisi btn kebap, kim kavrulmu ya ile
Bldrcnla gvercin tabak tabak yrsn
Tarac ile keklii tayalar a ile

ekeri

kuandm.

ne bilsin?

240

ALEV/ VE BEKTA/ liRLERI ANTOLOJiSi

Elli bin kazan pilav elli bin de zerdesi

Yal herse bin kazan hallolmu oma ile
Krk bir kazan paluze elli bin mahallebi
Bin bunca stl pirin fafuri ana ile

Trl trl orbalar nazik kfte kymalar

Asideyi hmeri bin sahan kayma ile
Elli bin sini brek elli bin de baklava
Mamunya ho dizile bihesap taba ile
Gaziler helvasn getireler bin sini
Bin bunca halka ini yiyevz parma ile
Elli bin cevizliden elli bin sapuniden
Zlbiye dahi dura ortada yuma ile
amn kuru zm tamam bin batman ola
Getireler ortaya harar ile a ile

Yz kerre yz bin karpuz ol kadar kavun ile

Kesip eker ekeler dizeler taba ile
eftali kays

bin boha her birisi

Hem ayvann iyisi ho olur durma ile
Elli bin batman kiraz elli bin de zerdali
Bin bunca elma armut illa zm ba ile
Trl trl erbetler mecliste hazr ola
Nu edelim biz an eseli era ile
Hak yetire nimeti cmle tamam eyledik
Dahi dilberler gerek on drt on be a ile
Saz- tanbur ho avaz ifte ifte alnsn
Zevk idelim mrmz gemesin fera ile
Bu demleri srelim alemde ser sa iken
Son serencam sineyi gmerler topra ile
Cmle kellim hep fani, vefas yok dnyann
Ey Kaygusuz fenaya aldanmagl la ile

KAYGUSUZABDAL

-30Behey karde, yolumuza giremezsin demedim mi ?

Bizim gizli srrmza eremezsin demedim mi?
Bu srr
Bu srr

demeler
gayr

bilmez, bilenler de haber vermez,

gz grmez, gremezsin demedim mi ?

Ula

bir mride ula, akt gznden kanl ya

Yezidden ka behey karde, kaamazsn demedim mi ?
Erenlerden bu bir name, ne gidersin, Halep, iime
Gel uy on iki imame, uyamazsn demedim mi ?
ler yediler erkiinn, bilerler srer devrann
Krklar cem'inde devrann, kesemezsin demedim mi

Aliye ismullah derler yzne secde ederler

yerine ba koyarlar, koyamazsn demedim mi ?

Ta

Bu Kaygusuz ezeliden, himmet alm ol veliden

Oku duy ilm- i Aliden, duyamazsn demedim mi ?

-31-

.J,

Dervilik hrkada
lslk

tacda deil
ondadr sata deildir

Hakk'

ister isen Ademden iste

lrak'ta Mekke'de Hac'da deildir
Dp

Var bir gerek erden kuan kua

Anlar kurt yemez ucda deildir
Ak
Ak

bir kardein hatrn ykma

secde deildir

Eilp kldn

ile legr Kaygusuz Abdal

ile lmezsen gte deildir

-32slamn artn sual edersen

cmalinde art betir efendi

Muradn

Ann

ger inan renmek ise,

da adedi etir efendi

Savn

ile salat, zekat ile ha

Maln var ise, hak yoluna sa
Biri ehadettir, lisann a
Bu sana acaib itir efendi

.J, Peygamberleri sev, onlara inan

nanmayanlardr, ol nare yanan
Melek, kitap, ahret olmaz m ahsen
Var ise imann hotur efendi

Din Muhammed dini, cmleden asl

Gayri dinleri bilmeyen nasl
Ziya de deildir, farzdr gusl
Mazmaza, istinak beden yatr efendi

241

242

ALEV VE BEKTA RLERi ANTOLOJiSi

.!.

Biz drt biliriz abdestin farzn

Gel renmee var ise kastn
Dirseklerin mail, yumal destin
Vech ile ricleyn yatr efendi
var bil ki salatn
menziline iletin
Ayne'l-yakin var ise bir illetin
Ann da adedi etir efendi
Oniki

art

Hacesten, necasten eyle taharet

Art avret yerini etme kerahet
stikbal- kble vakitle niyet
Bu alt saydm dtr efendi
Tekbir al ellerin bana gtr
Kyam, kraet, rku, scuddur
Kade-i ahirede bir miktar otur
Klarsan ne gzel itir efendi

Klp an

Kaygusuz Abdal' n bildigi byle

Noksan var ise dorusun syle
Su bulunmaz ise teyemmm eyle
ki darp bir niyet tr efendi

-33Para
Ol zaman ki yo idi bu ka'inat
Zat iinde nihan idi her sfat

Zat iinde bu sfat mestur idi

Bu vcud yok idi heman nur idi
Ne nebi var idi ol dem ne veli
Zat iinde nihan idi her sfat
Yir gk hazine iinde sr idi
kilik yo idi heman bir idi

(Glistan, Ankara Milli Ktphane No: 645., sh: 45)

Para
Dokuz felek bizm sayvanumuzdur
Yidi yir yzi hem seyranumuzdur
Zira insan suretidr donumuz
Kamu alem bizm hayranumuzdur
(Divan v. 300 b.)

Para
Amayn szn yzinden perdesin
Bildreyin size harcdan hasn

Sz iinden size bir drl nian

ne dimektr la- mekan

Anladaym

La- mekan dimek de maksud ne

Asl fer'i neden ald her bir i

imi

U- mekan dimek mekansuz yir midr

Yoksa onun da mekan var mdur

(Glistan, sh: 44)

Kainat: evren, - Mestr: rtl,

kapal,

perdeli, -

- La Mekin: Yensiz
Para
Benem cmle vcud iindeki can
Benem klli sfat her trl erkan
Benem leyli benem Mecnun ki derler
Benem ol ki zm zme hayran

Para
Acayibsin, acebsin, bu'l- acebsin
zn matlUbsun zgeye talibsin
Cihan batan baa klli nfir old
Her eyada hakikat menur old
Dahi her bir sada kld enel- hak
Ruen old bu ma'ni srr- mulak
Nikabn ad

yzinden bu dilber
Bu ne szdr ne Mansur'dur ne ber- dar
Aka

her mekan Mekke oluptur

Mekke bilmeyene sevda oluptur
Srata'l mstakim dpdz yol
zini anlayan klli ol old

old

Sayvan: ardak. -

Suret: Yz

244

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJ/Si

Para
Bu k ile cihan oldu mnevver
Bu k ile dner knbed- i devvar
Bu k ile denizler cua geldi
Bu k ile felek cnbie geldi

Para
Hakk'a minnet bugn Sultan grdm
Bi- hicap cism inde can grdm
Zerre- y- idm nagfil gnee irdm
Katrem mahveyledi umman grdm

-34Seme Beyitler
Bu'k

mevci yine bamdan ad

eyledi razum ad

Srrum fa

***
Ko szi fari ol Kaygusuz Abdal
Ki szden alr cmle kil kal

***
Yedi tamu sekiz umak hayr u er
HOr u glman dnya ahret sim zer

***
Gel ki meyhanede esrar yiyem arab iem
arho olan bekri bigi zhd salsdan geem

***
Ben bu k greli herdem enel- hak sylerem
Hak deyenin szne sdkla saddak sylerem

***
Feryad figan itdm ka girifdar olmam
ol bir can dil- aramun zlfnde berdar olmam

***

KAYGUSUZABDAL

245

Gnlm yine ol dilbern hsn- i cemalin arzular

Gzlerinn elasn yzinn alin arzular

***
Saraf nnde dkeyim gevheri
Cevheri olan bilir (ol) cevheri

***
Ol derya kim alem mevcinde yeksan
Ol suret kim felek naknda hayran

***
Denizi sakladun katre iinde
Gnei zerrede pinhan edersin
iV) - DZ YAZILARINDAN RNEKLER
a) Dil- ga, yahut Budala- name 'den
"Halikn (Yaradan'n) emri beni kuze- ger (testici) bal gibi devrann arh zerine
koyup dolap gibi dndrd. Gah beni kuze (testi) dzd, gah bozdu. Gah kase dzd, gah
saraylarda kerpi eyledi, gah ayaklar altnda hi eyledi. Gah gl eyledi, baa ktm, gah
gil (kil) eyledi, hake dtm. Gah halk ire aziz eyledi, gah zelil eyledi. Gah insan, gah
hayvan eyledi. Gah gezegende yandm, gah hazine- bandm. Gah kul olup satldm, gfilt
dellal olup sattm. Gah oynayp uttum, gfilt bilmeyip utuldum. Gah beni hakim eyledi, gah
hakem eyledi. Gah aziz gah azzaz (ok ycelten), gah bezzaz (bezci), gah attar (aktar),
gah penbe (pamuk) atp hallac eyledi. Gah berber, gah zer- ger (kuyumcu) eyledi.Gah
a, gah ba eyledi. Gah temrc, gah kmrc eyledi. Gah beni arka, gah garba iletti.
Gah deryada mahi, gfilt sahrada ahu eyledi. Gah avc eyledi, gah av oldum. Gah alim oldum, gah cahil oldum. Elkssa (hasl) dnyada bir sfat kalmad bana ettirdi. Gah agird
(renci) oldum, rendim, gah stad oldum rettim. Gah beni ataya oul eyledi, gah
atay bana oul. Gah beni tfl (ocuk) edip analara besletti, gah anay bana kz eyledi, gfilt
beni anaya ata eyledi, gah atalar tfl edip bana besletti. Velhasl banz ne ardaym,
nie bin kere ata belinden ana rahmine, ana rahminden cihana geldim, nie bin kere erendegah perende oldum, nie bin kere kfr imana kartm, nie bin kere zulmata
(karanlklar), gfilt aydnla dtm, nie bin kere drl drl cinslere kartm, nie bin
drl hil'atler (elbise) giydim, nie bin kere drl yakalardan ba gsterdim, nice bin yllar
ainalar gzettim, nie bin isimler ve lakaplar urundum (edindim), nie bin suretlerden
grndm. Velhasl- kelam bu nefis askeri, beni gten gce sald ve kaptan kaba boaltt, ehir be ehir, karye be karye (ky ky) gezdirdi ki dil ile iyan (aklama) ve kalem
birle (ile) beyan olmaz. hvan, in mehfirest: inide key buved manend- i dide (kardeler
bu sz mehurdur iitilen ey grlene benzer mi ki?). Pes imdi iittiini ko (brak), grenden haber al. Elbette bir gn sen dahi gresin, geen hallerine ha glesin, ha glesin.

246

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER ANTOLOJiSi

Hele sz ok, bu nefis askerine ki duoldum (satatm), nalan giryan (inleyip alyan)
olup her gah (daima) tazarru ve zarlk (yalvarma ve alama) ederdim, hi kimse rahm
etmez idi (acmazd), nie zamanlar geer idi, nie devranlar dner idi, neyleyip ne edeceimi bilmez idim, hayran olup kalm idim. Yine bir gn atam at ve anam don (elbise)
etmi idim, hemen kulama bir sada geldi ki: Yeter, gel imdi, kon (artk yerle). Sanki
yo idim, var oldum. Elkssa anadan doup ir- har (emzik ocuu) oldum, tfl oldum, bali oldum, yiit oldum, pir (yal) oldum, nagah bir gn ruh ainalarna du oldum
(rastladm). Halimden haber sordular, dediler: Dervi, eri otur, doru syle; az syle, uz
syle; ok sz ba ardr, dediler. Ben ayttm: hvan (kardeler), benim sergzetim tavil
dirazdurur (uzundur) ki andan (pek ok) sefer grdm, yani ok haber getrdm amma
neyleyim, rakyblerden havf (korku) vardr. Nihan (gizli) muhtasar budur ki yirmibe bin
aiyan (yuva) gezdim ve seyrettim. Bilrsen aydr, bundan ey hi bildiin olmaz. Her
ne grrsen agah ol (anla), amma dahleyleme (karma) ve syleme gam dahi ekme. Ey
yar, ikar geti deyp skfit eyledim. amma szlerin dn mdr, ya hayalin midir, ya
sayklar msn dediler. Ben ayttm: Namerddir ol kii kim grmed ve bilmed sz
syleye. Ben atim deilim, ilim bilem, veli deilim, kerametim ola. Karpuz gibi youn
yumru (eri br) bir sz dzp erenler meydanna kodum, grdm menzillerden nian verdim. Arif bildi ki ne dedim. Nadan (cahil), zn hayalde kodu. Anlayana bir kitap
szdr, anlamayana bin sz dahi desen fiiidesi yoktur. Efendi, sz ok, sz sylemek olmaz. Sz var, kalk iinde, sz var hulk iinde.

b) Esrar- Arifin, Maglata- i Kaygusuz' dan:

Dervi

kendye geldi. Fikreyledi, bu grdklerim d mdr? Grd ki d deil,

vakadr. Bu kez dervi yerinden durugeldi (kalkt) aydur (dedi): Ben bu ehri ol vakt
(eskiden) teferrc etmek (gezmek) isterdim, imdi bu, benim koynumda bulundu, ben
bunu bir ho teferrc edeyim der. Filhal (gerekten) yerinden durdu (kalkt), bel balad
bu ehri teferrc eyleye. Ol vakt an grd ki bir kii gelr. Dervi an gricek aytt: Hele
bu kii geldi, bundan bir haber soraym, belki bu yerl ola, grelim ne syler dedi. Ol kii
yakn geldi, selam verdi. Dervi, aleyk ald (kar selam verdi). Oturdular, birbiriyle haber
sorutular. Ol ki, bir aceb sz sylemi, bir ho hikayet eylemi. Dervi rivayet eyler ki ol
kii msafr imi, alemde seyran ederken bu ehre eritim. Bu cihan ki bunda var, bunun
glgesi dm, ol dahi bu cihan suretli ekil balam (meydana gelmi). Her nesne ki bu
cihanda var, vcudu, glgesi gibi bunda dm. Nagah (anszn) yolun eriti, ikisinin
arasna eritim, yle ki, ikisi dahi grnrd. Gnlm oldu ki varaym, ol ehri teferrc
edeyim. Vardm, teferrc eyledim, ol dahi heman bu cihana benzer, bundaki eylerin glgesi deprendi (kmldad) aksi anda dm, heman ol dahi yerde, gkte var idi,
cmlesin teferrc eyledim, hikayet oktur, imdi benim geliim dahi andadr dedi. Dervi
ki bu sz dinledi, grd ki acayib hikayet syler, dervi aydur: Yara (ey dost), sen syledin, benim dahi halimi dinle, hikayet eyledim dedi. Derviin gnl cua geldi (cotu), bu
i'ri aydur:

KAYGUSUZABDAL

247

1- Alem klli vcuddur ben can oldum

Vcudda can ile canan ben oldum
2.
l.
2.

Suretimi gren der ki ademdir

Ma'nide sft- Rahman oldum

Alem, tamamyle bedendir, ben alemin

sevgili kesildim.
eklimi
fat

can

oldum ve varlkta canla canan yani

gren, bu bir insandr der, halbuki manen rahmeti umumi Tanrnn s oldum ben. (Bu iirde, Eflatun'un ide kuramn etkisi aka grlmektedir.)

SEYYT NESM
(1369 - 1417)
A) GENEL OLARAK
Yaam hakknda bilgi veren kaynaklarn birbirini tutmad madeddin Nesimi Diyarbakr

blgesine yerleen trkmenlerdendir. Badad'n:Nesim kasabasnda yetimi,

kuvvetli bir renim grerek Arapa ve Farsa ile tasavvuf bilgilerini ok iyi renmitir.
Hurifilik mezhebini kuran Fazlullah'n mridi, damad ve halifesi olmutur. Anadolu'ya
gelerek Bursa'da bulunmutur. Kul Nesimi ile hi bir balants yoktur. Trk iirinin devlerinden biri olan Nesimi dipsiz ve sonsuz dnce okyanuslarnn dalgcdr. Korkusuzdur. nanldr, ylmaz bir savacdr, engindir, derindir. Bamsz ve durmayan sevgi fr
tnas onu bir yaprak gibi srkler, durur.
eriata aykr

ve heteradoks saylan hurufilik bir ok mrit ve taraftar bulmu. Maddi

bir etki alan olmu. Ancak, an siyaseti din adamlar ve hkmdarlar
tarafndan ho grlmemitir. Fazlullah Timur tarafndan ldrtld gibi Nesimi de izlenmi, bunun zerine kaarak Suriye'ye gitmitir. Fakat cokun tasavvuf heyecanlar,
cokulu konumalar, an panteist grleri nedeniyle orada da barnamam. zellikle
tasavvuf anlamyla Enelhak (Ben Allah'm) Bu sz ilk kez Hallac- Mansur sylemitir.,
(V. M. Kocatrk, a. g. e. sh: 72) demesi, yobaz, dar grl dindarlar ve medreseci e
riatclar kzdrm, kendisi kafir saylarak derisi yzlmek suretiyle - Halep'de ldrlmtr. Tasavvuf zerine iir yazanlar alar boyu etkilemitir.
ve manevi

geni

B) GEREK KMLG
Seyyid Nesimi, XIV. yzyln son yarsyla XV.
byk bir ozanmzdr.

yzyln

ilk bir ka yl

arasnda

ya-

am

Seyyid madeddin Nesimi diye anlr, Badat'ldr. Yaam, kimlii, kiilii konusunda yeterli bilgi yok, dncelerinden dolay derisi yzlerek ldrlmtr (1404).
Alevi- Bektai geleneine gre "yedi ulu ozan"dan biri. Bu ozanlar, Hatayi, FuzQli, Pir
Sultan Abdal, Kul Himmet, Yemini, Virani ve Nesimi'dir. Trk divan yaznnn en byk
ozanlarndan biri saylan Nesimi Hurufilik yoluna baldr, bu kurumun kurucusu Fazlul lah Hurufi'nin izini srm, grlerini benimsemi, varlk birlii inancna balanmtr.
Alevi- Bektai yaznnda Nesimi'nin yeri Hurufilik'in, belli bir odakta Ali'ye yaknlk gstermesi nedeniyledir. zellikle varlk birlii grn savunan, kiiyle Tanr arasnda bir
nitelik ykleyen inan arasnda balant vardr. Tanrnn en yetkin (kamil) insanda grnr duruma geldiini, nesnelletiini, en st dzeyde grnerek en olgun biimde Ali'de

250

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

somutlatn

ortaya atan dnce Ali'yi "yetkin kii" eski syleyile "en kfunil insan" sayar. Onun kiiliinde nesneleen Tanry bulur. te bu inan Nesimi'yi Alevi- Bektai
izgisine yaklatrm, sevdirmitir. Alevi- Bektai yaznnda Huruflik'le ilgili grlere
de yer verildii olmu, bir ok ozan bu konuda baarl kouklar dzenlemitir. Nesimi
onun mahlasdr, esas ad mer'dir.
Bir takm eski cnklerle yazma divan nshalarnda, Seyyid Nesimi mahlasl baz iir
lerin ona maledildii grlmekte ise de bu sav inandrclktan uzaktr. Bunlarn deerden
yoksun olanlarn bir kenara itmek, olduka deer tayanlar da ihtiyatla karlamak, bu
son ksma girenleri, hi deilse, kendine inan ynnden pir edindii Fazlullah tarafndan
Nesimi mahlas verilmeden yazd iirleri saymak gerekir.
"teden beri mahlasnn bana getirilen ve "dinin direi" demek olan mad'd- Din
de onun ad deil, Hazret- i Mevlana'nn babasna Baha''d- Din, mrebbisine Burhan'dDin, kendisine Celal'd- Din, ilk halifesi olan zata Hsam'd- Din... denilmesi kabilinden
ancak bir sayg nvandr. Bununla beraber ozanmz, hemen hemen daima Nesimi, Seyyid Nesimi mam'd- Din Nesimi, mam'd- Din Seyyid Nesimi olarak anlr. Anlalan
udur ki mahlas veya Unvanyla birlikte mahlas kendine ad olmu, bu mahlas ve nvan,
onun asl adn unutturmutur ". (K. E. Krkcolu., a. g. e. sh: 12)
Bir tuyu'unda
"Adum Hak'den Nesimi yazerem"
deyiine baklrsa

ad

Nesimi

ona Hak ynnden yolunu hak yol

bildii stad

Fazullah

tarafndan verilmitir. (ayn yapt)

airimizi hi bir kaynak gstermeden, Osmanl yazarlar (Bursal Tahir Bey, c. il,
sh: 432): "Seyyid mer mam'd- Din Nesimi" ve kitabbiyat rahmetli Nail Bey tarafn

dan hazrlanan ve tek nshas Milli Eitim Bakanl Trk Ansiklopedisi Brosu'nda, yazar hattiyle olan dier bir nshas da Ankara'da Milli Ktphane'de bulunan, srekli ve
ciddi bir emek rn olan Tuhfe- i Nail: "eyh mam'd- Din Seyyid mer Nesimi" suretinde kaydeder. Bu iki esere gre onun anlmayan, Alevi evrelerde yaam olmas nedeniyle tutulmyan ad: mer'dir.
"mamiyye ve sna- Aeriyye" de denilen Ca'feri mezhebinin yaygn olduu evrelerde mer ad sevilmez ve sylenmez; Nesimi, daha ok bu evrelerde yaam, n yapmtr. Onun iin mer adn kullanmamtr.

Muhammed

Ragb

et-

Tabbah'n

A'lfun'n Nbela' bi- Tarihi Halebi'

- ehba' adyla

yaymlad 8 ciltlik Haleb Tarihine (h. 1343 I m. 1925. c. 111, s. 15) brahim el- Haleb'in

Knz ' z- Zeheb'inden

ald

bir kayda gre de Nesimi'nin

asl ad

Ali'dir. (aktaran

ayn yapt)

Rahmetli Ali Emiri Efendi, "Esami- i u'ara- yi Amid- Diyarbakr airlerinin isimleri" adl yazma eserinde (stanbul- Fatih Millet ktphanesi, Ali Emiri, ksm, No:
781 / l) hi bir kaynaa dayanmakszn Nesimi'nin adnn Muslih'd- Din olduunu kayd

SEYYiT NESiM/

251

etmekte ise de bu doru olamaz. Biz, bunu mam'd- Din gibi nvan saymaktayz.
(aktaran ayn yapt)
u'ara

tezkirelerinin bir ksm, Badad yaknlarnda doduu yer olarak gsterilen

Nesim bucandan esinlenerek onun Nesimi (Nesimli) mahlasn~ aldn bildirmekte ise
de ne Hamfil Yakut'un Mu'cem'l- Bldan'nda, ne Tarihu'l FtOh gibi eski kaynaklarda,
ne Tarihu'l- rak gibi yeni eserlerde o civarlarda Nesim yer adna rastlamamakta. Nesimi
gerekten Nesim denilen bir yerde domusa orasnn, ad yaylmam, zamanla unutulmu bir semt veya mahalle olabilir. Mstakim- zade, Mecellet'n- Nisab'da (Sleymaniye ktphanesi, Halit Efendi ksm, No: 628, c. 111, vr. 422) Nesimi'nin Haleb kylerinden biri olduunu syler ki bu da soyut bir iddiadr. (ak~ran Ayn eser)
Mridi Fazullah'n, iirlerinde kulland

Naimi mahlasna vezince ve ekilce de

bu mahlasn alnd veya verildii tahmin edilmektedir. (Nitekim, Hurufilik propagandas iin, Trklerle youn yerlere yollad Halifesinin mahlasnn da benzer
ekilde Refi'i olduunu grmekteyiz.) Mecellet'n- Nisab'la Tuhfe- i Nail'de nvan ve
mahlasnn banda bir de eyh kelimesi vardr.
benzediinden

C) SEYYDLK UNVANINA GELNCE

Bunun gerek bir Seyyidlie mi, yoksa Seyyid grnmek istemeye mi dayandna
bir bilgi yok. Bilindii zere bir Hadis- i erife dayanlarak, Peygamber efendimizin, kz Hazret- i Fatme'den doma ve damad Hazret- i Ali'den olma torunlarndan Hazret- i Hasan'n soyundan gelenlere Seyyid, Hazret- i Hseyin'in soyundan olanlara ise e
rif denilegelmitir. (Nitekim Osmanl devrinde Mekke Emirliine seilen ve Hazret- i Hseyn soyundan gelen zevata erif denilmitir. Onlardan bu gn hayatta olanlar da erifler
diye anlmaktadr.) Bununla beraber, ister birinden, ister dierinden gelsinler, hepsine de
Seyyid denmektedir. Nesimi'nin gerekten o soydan gelip gelmediini , ya da yle tann mak m istediini, yahut ta bu nvann ona tarikat geleneklerine uyularak m verildiini
bilmemekteyiz; (Edip Kemal Krkolu, a. g. e. sh: 18) ancak, bir iirinde
ilikin

"Geri bu gn Nesimi'yem, Haimi'yem, Kureyi'yem;

Bundan uludur ayetm, ayet ana smazam"
dedii, dier

bir iirinde ise mahlasnn

bana

Seyyid szcn

getirdii

Bir gazelinin mahlas beytinde (h. 1286 / m. 1869 basm s. 83):

"n Nesimi'nin Eb- 'l Faz! old Hak'den knyesi
Cmle esmann huruf ayn- i elkabndadr
"Bende sar iki- cihan; ben, bu cihana smazam.
Gevher- i la- mekan benem; kevn mekana smazam"
gibi iirlerini duyunca:

grlr.

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJISI

252

Kardeinin:

"Gel bu sm kimseye fa eyleme!

Han- i has ammeye a eyleme!"
beytini

yazp gnderdii,

onun da:

"Derya- y muhit ci'.ia geldi;

Kevn ile mekan huri'.ia geldi."
beytiyle balayan nl mesnevisi ile yant verdii sylenir. (Osmanl mellifleri, c. il, s.
433; Esimi- i uara- yi Amid, vr. 15 a; Nesimi Divan, Selmin Mmtaz neri, Bak
1926, s. 5).
D) SEYYD NESM NERELDR, NEREDE VE NE ZAMAN DOGMUTUR?
a) "Badad civarnda Nesim karyesinden (kynden) dir." (Latifi Teskiresi, basma
nsha, s. 332) "Badad'da Nesim nahiyesinde tevelld etmitir." (Tuhfe i Nail, No.
3289).
b) "rak halkndan" dr. (Hadikat's Salatin, Trk Tarih Kurumu ktphanesi,
fotokopi, No. 21, vr. 29 a- 30 b.).
c) "... Amidi- diyardr - .... Diyarbakr'hdr." Ak elebi, Mea'ir'- u'ara', FatihMillet Ktphanesi, Ali Emiri ksm, No. 772) "Amiddiyy '1- asi- Diyarbakr asll" dr.
(Ali Emiri, Esimi- i u'ari- yi Amid, Fatih- Millet ktphanesi, A. E. E. ksm, No.
781 I . vr. 53 a) Meair '- u'ara'da hem Nesimi'nin, hem de kardei ah Handan'n
minyatrleri vardr.
) "Tebrizlidir." (Abbas- el Azzavi, Tarihu '1 rak, Badad h. 1357 I m. 1939, c.
111. s. 45).
d) "irazldr" (Riyazu 'I Arifin'den naklen ayn eser, s. 47).
e) "Nusaybin- Nissibin'lidir" (Bursal Tahir Bey, Osmanl mellifleri, stanbul h.
1338/ m. 1918, c. 2, s. 432. Yazma bir divann zahriyyesindeki kayda gre.)
f) Selman Mmtaz, nerettii Nesimi Divan (Bak, 1926) nn bana koyduu nszn bir notunda (s. 6): "ah Handan, Nesimi'nin doma kardei olup doum yeri bulunan irvan'da vefat etmitir. emahi'nin gney- batsnda vaki ve z adyla adlanm ah
Handan kabristannda medfndur. Bu gn bile trbesi mevcud ve ziyaretgahtr. Avam
arasnda asl ad olan ah Handan tahrif olunarak abanda diye syleniyor." diyor. ah
Handan'n irvan'da doduu bilindiine gre kardeinin de orada dnyaya gelmi bulunduu hatra gelebilir.

Bir insann nereli olduuna deil, ne olduuna baklmaldr Nesimi'nin bu yerlerden

birinde veya bilmediimiz daha bakabir yerde domu bulunmas, hakkndaki deer
hkmn deitirmez. (Nitekim Fuzuli iin de Badadh, Hilleli, Ki'.ifeli, Kerbelal denilmitir. O, daima odur.).

SEYYiT NESM

253

Nesimi'nin doum yeri gibi, doum yl da belli deildir. Hurufilik sistemini - belki
de siyasi maksatlarla - kuran Ester- Abadl ihab 'd- Din Fazlullah Na'imi' nin balca
haleflerinden olduuna, bu sistemin de h. 788 I m. 1385 ylnda kurulmu bulunduuna
(A. Glpmarb, Trkiye'de Mezhebler ve Tarikatlar, stanbul, 1969, s. 144.), olgunluk
ana girmemi, kiilii belirmemi bir kimseye kolay kolay halifelik (Sistem- balk)
verilmiyeceine gre Nesimi'nin o srada 40- 45 yanda olduunu , bu takdirde h. 740745 / m. 1339- 1344 yllar arasnda doduunu tahmin etmek mmkndr. (Nitekim Yunus Emre'nin, Kad BurMn'd- Din'in, eyhi'nin, Necati'nin, Zati'nin, Hayali'nin, Fuzuli' nin, Ruhi'nin, Nedim'in .... de doum tarihlerini bilmemekteyiz bu hususlarda trl tahminlere gitmekteyiz.) (Edip Kemal Krkolu a. g. e. s: 20) Gerekten Nesimi hibir eye
sgmaz, Evren bile onun iin dardr kktr. Youn bir ;kiiliin bayraktarln yapan
Nesimi dndklerini hep syler, aklama istemiyle yanar.
E) SEYYD NESM HANG BOYDAN, HANG SOYDAN VE HANG
LEHCE TOPLULUGUNDANDIR?
Kendisi bir iirinde: "Haimi'yem, Kureyi'yem demi olsa, bylece asln baka bir
dayasa, Hakikat's- SalAtin (Trk Tarih Kurumu Ktphanesindeki fotokopi, No.
21, vr. 29 a): "Rumi (Anadolu Trk halkndan) deil, eeri rak halkndan idi, amma
Trki e'ar vafidir (Trke iirleri oktur)" demek suretiyle bunu ima etmi bulunsa bile
Trk dilini kullanmaktaki engin yeteneine, yzyllarn szgecinden geerek Trklemi
bir soydan geldiine, ana dilinin Trke olduuna hkm etmek, Mea'ir '- u'ara'da
(stanbul- Fatih Millet Ktphanesi A. E. E. K1Sm1, No. 772) Ak elebi'nin "Trkmaniyy '1- cins- Trkmenli cinsinden" deyiine hak vermek lazmdr.
rka

iirleri

sylene sylene, yazla yazla tamamen deilse bile ksmen birtakm deiik
liklere uram, tam deimemi ya da pek az deimi metinlerde kulland baz szcklerden, "gelemem" yerine "gelebilmem", "smam" yerine "smazam", "demem" yerine
"demezem" demek gibi etken fiillerle geni zamanlarn olumsuz hallerini ifade edi biime gre Habibi ve Fuzuli gibi onun da dili, Trkenin Ouz lehesine olduka yakn
Azeri lehesindendir.
Farsaya Trke kadar hakim bulunmakla, bir divan tertibine yetecek miktarda
Farsa iirler de yazmakla birlikte, Trke iirlerinin Farsalarndan daha ok ve daha stn ve espirili oluu, ana dilinin Trke olduunu ayrca kantlar.
1-LM
Nesimi stad ve piri Naimi'den hurifilii rendikten ve kabul ettikten sonra hayatn
bu tarikata vakfetmi, mahlasn bile stadnn mahlasndan almtr. Btn Hurufiler gibi
Nesimi de sk takibe uram, srekli kam, muridlerinin, yakn inan sakinlerinin
zellikle Bektailerin iinde yaam 1494 yada 1417 ylnda Halep'te derisi yzlerek ldrlmtr. iirlerinde tasavvufa ve hurifilie ait fikirleri zamann egemen ideolojisine
ynelterek insan kutsallatrma yada tanrlatrma; tanry insanlatrma imgesini tim iir-

254

ALEVi VE BEK.TA/ iiRLERi ANTOWJ/SI

lerinde younlatrarak adeta dorua karmtr. ldrlme nedeni budur. Ozann btn
iirleri insan hakkndadr. Engin ve cokulu bir anlatma sahip olan Nesimi Yakn ve Orta
dou iirinde bir uyana kaynakhk etmitir.

F) SEYYD NESM HANG DNCE VE NAN SSTEMNE BAGLIDIR?

Btn kaynaklara gre Nesimi'nin, Ester- a.ba.d'l iba.b'd- Din Fazullah Naimi'nin,
tasavvufi grlere dayanarak, Kur'an- Kerim'in yorum ve te'villerini baz batni ve batl
inanlara katarak yepyeni, apayr bir sistem ortaya att, yaymaya alt Hurufilii benimsedii ve ad geen tarafndan kendisine de Halifelik verildii mridi saken sistemin
balca propagandaclarndan olduu onun ldrlmesinden sonra gizlenme gerei bile
duymadan faaliyetlerini arttrd, bu amala lm bile gze alarak o zamanlar "Diyar- i
Rum" denilen Anadolu'yu, rak', Suriye'yi dolat, evresine bir ok mrid toplad,
hatta Anadolu belerinden bir ksmna hulfil ettii, kendisi gibi propagandaclar yetitir
dii kesindir. Hurufidir, Fazlullah Hurifinin yardmcs ve damaddr. Harflerin simgesel
anlamlarnda gerei arar.
HURUFLG

.ve piri gibi perdelerin gerisini aratrmay gizler bulup karmay,

ister. Yolu budur. A. Glpnarl, Mezhepler ve Tarikatlar adl eserinde (1969, s. 143): " ... Nusayrilik, Drzilik, Yezidilik gibi esas inanlarnda slami hkmlerden tamamyle ayrlm uydurma bir dindir." der. Halbuki ayn zat,
Milli Eitim Bakanlnca yaynlanmakta bulunan slam Ansiklopedisinin Hurufilik maddesinde (c. 51 l, s. 598- 600): " .. bir tarikattr." hkmn verir. Tasavvuf adl eserinde
ise (1969, s. 156) : "Hurufilie, kkleri eski Hind- ran, hatta Msr'da bulunan batni bir
mezhep diyebiliriz." Grn ne srer. Duygu genilii anlam derinlii asndan ozanlarmz arasnda ilk srada yer alr. ok akc, etkili, uyumlu, yer yer arla varan bir anlata sahiptir.
O,

kaynpederi

adm adm olgunlaarak tanrlamaya

Bir ey hem "din", hem "mezhep" hem de "tarikat" olamaz. A. Glpnarl'y ayr
tesbite gtren, Hurufiliin dine benzer tarikatimsi bir mezheb karakteri tamas, aradan
yzyllar gemi bulunmasna karn henz gerei gibi incelenmemi olmasdr.
Bursal smail Hakk Ferahu'r- Ruh adl risalesinde: " Sm takdis olunsun, Sofya'l
eyh Ba.li Hazretleri, " Bilesin ki Seyyid Nesimi, Fazlu-'lla.h- i Hurufi, Osman Baba ve
daha bakalar gibi Ik adyla n salan habis taifenin bakalarnn hepsi zndk kiilerdir.
Namazlar terk etmeyi mubah sayarlar." dedi.. .. Allah srrn takdis buyursun, Bursal ftade Hazretleri ise" Muhakkak ki Seyyid Nesimi hakikati gzelce anlad. u kadar ki sr
olan baz eyleri aa vurdu" dedi...
u

halde Nesimi, birine gre Ik taifesinden bir

zelce anlad hakikat smn aa vurmu biri" dir.

"zndk" tr; dierine

gre ise, "g-

SEYYiT NESiM/

255

A. Glpnarl slam Ansiklopedisinin Hurufilik maddesinde (c. 5/1, s. 598) : HurufiIiin h. 800 de (m. 1398 de); Tasavvuf adl eserinde (1969, s. 156) : h. _796 da (m. 1394
te); Trkiye'de Mezhepler ve Tarikatlar adl eserinde ise (1969, s. 144): h. 788 de (m.
1386 da) kurulduunu syleyerek ayr tarih gsterir. Hurufiliin olduka uzun bir hazrlan ve zemin hazrlay devresinden sonra. A. Glpnarl'nn, Tahran niversitesi
Pehlevi Dili Profesr Sadk Kiya'nn Vaji- Name- i Grgani adl eserine dayanarak verdii h. 788 (m. 1386) tarihinde yaylmaya balad gr salam ve dorudur. zgn
kiilii Nesimi'yi ekici klan gelerden biridir. Harflerin iindeki kanallardan, deliklerden
akp giderek zndeki atee dmeye, yanmaya alr.
M. R. et- Tabbah, A'lam'n- Nbela' bi- Tarihi Halebi~ - ehba'de (Halep, 1343 I
1295, c. 111, s. 16): " ... O, Haleb Hkmet kona yaknnda, Sultan Hamam bitiiinde,
kendi adyla anlan Tekye'de gmldr. Bu Tekye'nin eyhliine gelenler de Nesimi
adyla anlr." der. Vatikan'a Papa seilenlerin belli adlar allarna benziyen bu hal, Nesimi mahlas bir ok iirlerin ortaya kmasna, zamanla bunlarn Seyyid Nesimi'ye mal
edilmesine, nce yazma, hatta sonra basma divanlara gemesine yol amtr.

G) SEYYD NESM LE KUL NESM'NN AYRICALIKLARI

Edip Kemal

Krkolu

titiz ve deerli incelemesinde bu zellik farkllklarn

yle

sralamaktadr:

1) Vezin (l)

Seyyid Nesimi, iirlerini daima Aruz vezniyle

niyle yazlm iirler onun deildir.

yazmtr.

Bu

bakmdan,

Hece vez-

Seyyid Nesimi, Aruz lsnn karmak ve g llerini baar ile kullanmtr.

Kul Nesimi, Aruz'un monoton ve kullanlmas kolay kalplar iinde kalmtr.
2) Uyak

Seyyid Nesimi'nin iiirlerinde uyak salamdr. Kul Nesimi'ninkilerde ise ok yerde

hatta uyaksz denecek dein bozuktur.

sakattr,

3) Dil
a) Seyyid Nesimi Trkeye hakimdir; iirlerinde pek ok z Trke szcklere yer
Kul Nesimi dile egemen deildir; z Trke szcklere rastlanmaz.

vermitir.

b) Seyyid Nesimi'nin, Trkeleri kadar gzel, ahenkli Farsa

Nesimi'ninse yoktur.

iirleri

de

vardr;

Kul

4)Biem
Seyyid Nesimi'nin uslubu yksektir,
grlmez.

parlaktr; dierinde

bu ykseklik ve

parlaklk

256

ALEVi VE BEKTAi ilRLER ANTOLOJiSi

S) Dnce Yaps
Seyyid Nesimi sadece Hurufi'dir; Bektai ve koyu Alevi deildir, Kul Nesimi ise hem
Bektai, hem de gulattan, mfritlerden saylacak derecede koyu Alevidir. (Bir ok Bektai
ve Alevi eserlerinde u'ara' Tezkirelerinde, Semerat'I- Fuad'a, hatta baz edebiyat tarihlerine geirilen iirlerin bir ksm, yazma Seyyid Nesimi divanlarna alnan iirlerin pek
ou, Kul Nesimi'nindir. Bu, bir takm yanl kanlarn olumasna da neden olmu
tur).Seyyit Nesimi ummandr. Tasavvuf konularn derinlemesine cokuyla iler.
6) Nazire
Kul Nesimi'nin bir ok iirleri Seyyid Nesimi'ye naziredir. Yzeysel bir karlatrma
bile ikisi arasndaki fark belirtmee yeter. Kul Nesimi, Hatayi'nin iirlerine nazireler
yazmtr: Hatayi ise Seyyid Nesimi'nin baz iirlerini tanzir etmitir.
7) Kiilik
Birincisi bilgin ve ariftir; ikincisi sadece halk ozandr. Birincisi itenliki
ikincisi ise onun taklitcisidir.

gerei

an-

laycdr,

Trke ve Farsa divanlardan baka "Mukaddimet'l- Hakiiyk adl Trke mensur

eser Nesimi'ye aid olarak tannmaktadr." (A. Glpmarl, slam Ansiklopedisi, Nesimi
maddesi, c. IX, s. 207).
Onun insOn adl yazma bir risalesi vardr.
Vaktiyle Kayseri alimlerinden Gleki- Zade Haci Zhdi Efendi'nin Mevlevi Ahmed
Remzi Akyrek tarafndan dzenlenen fihristinde, Tasavvuf kitaplar ksmnda 211 sra
numarasnda Nesimi'nin olmak zere "Manzume fi- Mesleki '1- Hurufiyye- Hurufilik meslekini gsterir manzume" adna rastlanmaktadr (E. K. Krkolu a. g. e.)
H) EDEB KLG VE ZELLKLER
Deerli aratrmac, ozan smet Zeki Eybolu, Seyyid Nesimi'nin yazn ve ozan kiiliini aklarken:

"Nesimi'nin iiri, divan yaznn en baarl en olgun rnleridir, onun derinliini, szses uyumunu baka ozanlarda bulmak kolay deildir. Trke iirleri gibi Farsa iirleri de
derin anlaml, srkleyici, varlk birlii anlayn en akc bir syleyile dile getiricidir"
der. (Alevi- Bektai Edebiyat, s: 114).
"Her neye kim baktn ise anda sen Allah' gr
Kancaru kim avn klsan "semme vechullah " gr
Bu ikilik perdesinden ge hicab refkl
Gel bu birlik vahdetinden bak bu ressullah gr
Hace- ekber klmak istersen gel ey zahid ber
kalbi iinde sen bu beytillah gr

Akn

SEYYT NESM/

251

dizelerinin bulunduu iirinde tanr- kii, tanr- nesne zdeliini, birliini iler, vurgular.
"Ey kii, nereye bakarsan bak, orada tanry gr, Nereye ynelirsen ynel tanrnn yzn
gr, Bu ikilii brak birlie gel, rtnmeyi brak, Gel bu birlik znde tanrnn gizini gr,
En byk hac yapmay dilersen ey kaba sofu, ey ikiyzl, Akn gnlne gir, tanrnn
evini orada gr." Ozan, hacc gnnn cumaya denk gelmesini en byk hac (hacc- ekber) diye niteleyen inanca balanarak kiinin gnln ona benzetiyor. Bu benzeti kimi
Alevi- Bektai geleneinde de vardr. Bu grn kkeni Yeni- Platonculuk'tur. 1.S.
nc yzylda ortaya kan, bilge Platon'un kuramndan esinlenen bu gre gre yaratl olay grnmeyen tanrsal zden grnr duruma gelen bir fkrmadr (emanatio).
Yaratmak yoktan var etmek deil, grnmezken grnr olmaktr. Bu gizemci felsefe anlay boya deitirerek islam inanlarna karm, zelliklef tasavvuf odan oluturmu
tur. Nesimi bir iirinde :
Ak katnda

kjr ile islam birdir

Her kanda mesken eyleyse ak emirdir

diyerek "ak" iin onaylamakla yadsmann dine inanmakla inanmamann zde olduunu dile getirir. Nesimi'nin iirlerinde ezgiye ynelik bir ses uyumunun egemen olduu,
duygusal taknln bu ses- sz uyumuyla aa vurulduu anlalr. Bu nedenle Nesimi
bir "uyum ozandr" denebilir. iirinde birbirini izleyen duygusal balamalar, inili kl
duyarlklar, sz oyunlar, kart kavramlarn kullanlmasyla salanan sarsc bulular,
arpc duyular okuyucuyu srkler. Nesimi'nin iirinde yzeyselle derinleeni semek
kolay deildir, onun derinlii yzeyselliin rts altna saklanmtr.
Gerek hadis imi bu ki hUbun vefds yoh
Kim sevdi hUb v didi hUbun cefaiis yoh
Gel gel ber ki sevm- salatn kazas var
Sensz geen zaman- hayatn kazas yoh

Bu dizeleri aklamaya gerek yoktur, syleni kolayl bunu elverili deil, ancak ozann
dile getirdii dnce syleyi kolaylyla ters orantldr. slam dinine gre, namaz evresi, oru gn karlrsa uygun bir dnemde yeniden yerine getirilir (grev aksasa da
yaplr, buna kaza etmek denir). Oysa gnnde yerine getirilmeyen, yaanmayan, sevgiliyle geirilmeyen bir dnemi, gemie karm bir sreyi geri getirme, yeniden yaama,
uygulama (kaza etme) olana yoktur.
Ey glm ey snblm ey ssenim ey anberim
Ey menm nahlim yine habb- nebatim ekkerim
Ey tabibim ey habibim ey canum ey hemdemim
Ey refikim ey efikim ey bem ey dilberim

dizelerini okurken ezginin, ses- sz uyumunun tesinde duygusal bir yaknln scakl
seziliyor, oysa syleyi ok yaln, ozan olmayan birinin de syleyebilecei izlenimini
uyandryor. Tanr ile insan arasnda z birlii var der.

258

ALEV} VE BEKTA/ iiRLER ANTOLOJS

n senindr her kim var ey gnl

Kimden uma.rsn ata var ey gnl
n yetersn sen sana yar ey gnl
Yarini bil olma ayar ey gnl

ok kolay, neredeyse gnmzn diliyle ortaya konmu bir drtlk, ancak biraz zerinde
durunca anlamsal derinlik beliriyor. Ozan, baland varlk birlii inanc nedeniyle, kendine yeterli olmann duyarl iindedir. Ey gnl ne ararsan kendinde ara kendi varln
dna kma, aradnn kendinde olduunu, aradn kendinde bulacan anla, renir.
Gel bu demi ho, grelm evvel geen dem dem deil
Kim bu dem kadrini bilmez eyle bil adem adem deil

srenin deerini bilmenin nemi vurgulanrken, ozann hangi duygu

ortamnda olduu seziliyor. Ona gre kii yaadyla daha senli benlidir, gemii bir anda
yaama, geri getirme olana yoktur. iirleri ar sevgiyle doludur. Eger eriat ondan korkup onu ldrmeseydi topluma onun benimsettirilmesi saglansayd, onun izinde yol alacak insanlk, kukusuz daha ok gzelleir, daha ok durulanp ycelirdi.

dizelerinde

yaanan

Suretn p/i.kize naki ldyezdli mendedir

Menden ayrlma.z bu suret hayali mendedir
Geri zden gitdiin ac firak old veli
Her cihetten baharam vasfn visdli mendedir

Nesimi, zle grnn birlikte bulunduunu, ayrln tabanda olmadn, sevenle sevilenin, bakanla baklann, grenle grlenin zde nitelik tadn sylyor. Bu varlk birlii anlayn kaynanda insann odak varlk olduu gr sakldr.
Nesimi, bata Fuzuli olmak zere, bir ok divan ozann etkilemi, bu arada Anadolukrsal kesimlerinde etkinlik gsteren Alevi- Bektai anlaynn gelimesine, yayl
masna yardm dokunmutur. Alevi- Bektai yaznnda Hurufilik'ten esinlenen kimseler
de vardr. zellikle insan yazlarla (eski yazlarla) betimleyen gelenein kayna Huruf
lik'tir; bu gelenek Bektailer arasnda da yaygndr. Nitekim Bektailerde yazy resime
dntrmek bir beceri saylr. eriatn yasaklad resmin yerini "yaz- resim"alr. Duygu
genilii, anlam derinlii her iirini besler.
'nun

Hak tedlfi Ademolu zdr

Otuziki Hak kelam szdr
Cmle alem bil ki Allah zUdr
Adem ol candr ki gne yzUdr

Alevi- Bektai anlaynn benimsedii varlk birlii inanc Nesimi'nin bu drtlnde dile
gelmektedir. Ozan, insan- tanr zdeliini "z" kavramnda younlatrarak aklarken,
varlk birliinin en etin rneini sergiliyor. Onun derisinin yzlmesine yol aan bu dncesidir. Dnce ve inanlar iirlerinden akca yansr.

SEYYiT NESiM/

259

Nesimi'nin iirlerinden, Anadolu'nun krsal kesimlerinde yaayan, Alevi- Bektai

topluluunun dorudan doruya etkilendii sylenemez (. Zeki Eyb~lu, Alevi- Bektai Edebiyat, s. 113- 115) nsann Tanr, Tanrnn insan olduunu savunur.
Seyyid Nesimi hurufidir, ama hurufliin Bektai- Alevi i_iri zerinde byk etki
Bunun iin Seyyid Nesimi'yi Bektai ve Aleviler yedi ulu dedikleri Fuzuli, Seyyid Nesimi, Hatayi, Pir Sultan, Virani, Yemini, Kul Himmet arasna katmlardr. Onun Alevi- Bektai edebiyat ile bu inancn yaplaarak kimlik kazanmasnda
byk katklan olmutur. iirlerinden rnekler seilirken buna zen gsterildi.
yaratt yadsnamaz.

SEYYD NESM'NN ESERLER

Balca

eserleri Trke ve Farsa divanlandr.

Trke divan ikisi h. 1260 I m. 1844, biri 128611869, biri 1298 / 1881 ylnda olmak zere memleketimizde 4 kez baslmtr. Fuzuli'ninkilerden sonra en ok baslan divan budur. (stanbul Ktphaneleri Trke Yazma Divanlar Katalou'nda "... bir baslm
vardr." denilmesi yanltr.)
Bu basklar arasnda hi bir fark yoktur. mla hatalarna kark sralamalarna kadar
biri dierinin ayndr. Bu basklara Seyyid Nesimi'nin Farsa iirlerinin bir ka ile onun
olmayan (Fazl- Hah Naimi'ye, Seyyid Ali'ye, Refi'ye aid) baz Trke ve Farsa iirler de
alnmtr.
Divann

bir de Bak (1926) basks vardr. Selman Mmtaz adl edebiyat tarihisi takendisindeki minyatrl eksik bir yazmadan faydalanlarak 1260 / 1844 ve l98
/1881 basklar esas tutularak, bunlardaki imla hatalar bile dzeltilmeyerek hazrlanan bu
baskya airimizin hayatna dair 7 sahifelik bir n sz de ilave edilmitir. Divanlarn,
nazn ekillerine ve kafyelerinin alfabetik sralarna gre tertip edilmesi esasken Selman
Mmtaz, iirlerin birinci msra'larnn ilk harflerine gre artc, aramay gletirici bir
sralama tutturmu, bu sebeple Terci'- i Bendler arasndaki balar kopmutur; Trke ve
Farsa iirler de birbirine kartrlmtr.
rafndan,

Ayrca

son dnemlerde Prof. Dr. Hseyin Ayan'n hazrlad Nesimi'nin Trke divan da yaynlanmtr (Nesimi Divan, Hseyin Ayan, Aka Yaynlan, 1990, Ankara)
Bir sunu nsz yazlarndan sonra Nesimi'nin bir ok yaam yks konulan bu eserin
klasik divan dzenlemesine uyularak yazld, ayrca da bir kaynakann tantm yazsn dan sonra kitaba eklendii grlmektedir. Baz eksiklikler, yanllklar bulunmaktadr,
ikinci basksnda dzeltileceine inanyoruz.

260

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJISI

RLERNDEN RNEKLER

-1MESNEV
1. Derya- yi muhit cia geldi;
Kevn ile mekan burua geldi.
2. Sirr- i ezel old ama;
Arif nice eylesn mdara?
3. Her zerre gneden old zahir;
Topraa sc'.id kld tabir.
4.

Nakka

bilindi nak iinde

U'l old iyan Bedah iinde

5.

Ac su era- i Kevser old;

Har- zehre nebat- i ekker old

6. Tiryak mizac tutd a'.i;

L'l- yi mdevver old daru.
7. Klli yer gk Hak old mutlak;
Syler def eng ney "Ene- '1- Hak!"
8.

Ma'uk

Mahv

ile

old

ak old bir zat,

vcud- i nefy .isbat.

9. Her katre muhit- i a'zem old;

Her zerre Mesih- i Meryem old.
10.

Ta keserek old verd nesrin,

Ferhad ile Husrev old irin

11. MescOd ile sacid oldu vabid;

MescOd- i hakiki old sacid.
12. man ile kfr bir ey ald;
Ac ile datlu bir mey ald.
13.

irket aradan gtrdi zahmet;

Vahdetten ald bab- i rahmet.

14. Can ile ten

old

Birledi eriat

15.

bir hakikat;
tarikat

Eya ikilikden old bati,

Baki Ahad old la- yezali.

SEYYiT NESiM/

16. Ey talib eger delsen a'ma,

Gr va'de- i" Kll men aleyba.

11

17. Ref old hicab- ima- sivali- 'ilah';

El- kudretti ve 'l- beka' li- 'llah.
18. Gayr old helak vech kald;
Bahr old u kim bu bahre dald.
19. Ger auh ise basiretn bah;
Gr sende Hakk' v gitme irah !
20. Gr sende seni ne cism cansen
Maksud- i vcud- i " Kn fe- kan sen.
11

21. n m'mine m'min old mir'at,

Mir'atuna bah u anda gr zat!

22. Her kimse ki esrdi bu meyden,

Hayy- i ebed old zat- i Hayy- den,

23. Nefsin
Tevhid

tand

v bildi Rabbi;
habbi.

yolnda ekdi

24. Ey Hak'dan irah olan Azbil,

Ger div delsen ademi bil!

25. Hak'dan sana U- tuti'hu" geldi;

11

Hem" Ve 'scd va 'ktrebib! "deyildi.

26.

alnd kyametin

Ey

27.

nefiri;
safiri ?

sar eitmedn

Harin

gni geldi; uyhudan dr!

nanmaz isen gzni a gr!

28. Uyhudan uyan ki

Maher old;

Gr nice zemane pr29.

Ner old,
Har old,

er old.

uyan! Kuruld Mizan;

inan! Bilindi Yezdan.

30. Sr nin eitmedi kulaun ?

Dayand

bu kpriden

ayaun

31. n mahrem- i " Kul kefli " delsen,

Biganesen ana delsen.

32. Yerden ha- geldi Dabbet 'l- Arz,

U irrini

eyledm sana arz.

261

262

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJISI

33. n sen geesen bu istiviidan,

Aziid olasan gam beladan

34. Ya'ni ki bu istiviidadr Hak,

Ol Millik- i Mlk, Hayy- i mutlak
35. Hak'dan bu Sriit- i Mstakim'i,
Bil- gil ki budur Hak'n Naim'i.
36. Hem hiitem u elmde ferman;
Ya'ni ki benem bu gn Sleyman.
37. MQsa benem, u asit elmde;
Hak'dan ezeli kl belmde.
38.

Mrikden

39.

Halkn eline basar asiiy;

Ya'ni ki biln bu istiviiy.

ider muvahhidi fark;

Eyvah ana kim ii ola zerk.

40. Hem Cennet HQr hem Likadur,

Rahman ile Ar stiviidur.
41. Ademde tecelli kld Allah;
Kl ademe secde, olma gm- riih!
42.

eytanAnn

i liiine uyma zinhar!

szine inanma ey yar'

43. Yzn bu cihetden ola beyzii,

Min- Fazli iUihina teiilii.
44. Adem dkeli Hak old bil- gil!

MescOd- i hakika secde kl- gil !

45. Fazi ister isen hakikate var!
Sa'y eyle bu ie, kalma zinhar!
46. "Enffis- i Nesimi gr ne candr;
Deryii- yi muhit drr- i kandr."
47. Bir bahre dolupdurur Nesimi;
Ya'ni n'ider ol zer ile simi ?1

1 Bu mesnevi'nin beyt sralan basma nshalarla yazma nshalarda baka bakadr. Buraya, iir, Cennet zade nshasndaki sraya uygun olarak aynen alnd.

263

SEYYiT NESiM/

AIKLAMA
sonuna dein ayn l de yazlm olan ve her beytinde ls
tr. Nesimi'nin bu mesnevisi, edas ve ierii bakmndan onun ozan, mutasavvf, zellikle, stn l ve tutkulu ve cokulu kiiliini beli:tmekte, okuyana, dinleyene byk bir san'at ustas, dnce eyilimlerinin toplam, ne olursa olsun ylmaz bir
dava adam olduunu kantlamaktadr. Bunu alar boyunca da sUrdren cokulu ve duygulu bir telkincidir o. "
Mesnevi

"bandan

deien nazn"

1) Her

yan kuatan

deniz,

cotuka cotu; varlk

varlk dura

da

al dad.

da

aldadka

Derya- yi muhit- Her yan kuatan deniz: "Allah'n tecelligfilu, ilahi hakikatlerin, ma'rifet srlarnn idrak mahalli olan gnl" dr.
"Cotuka cotu"

diye

aklanan "ca

geldi." ve

"tatka tat."

ile

karlanan"

bu-

rua geldi." szleriyle "radeyi ve ihtiyar yitirmek; elde olmadan sylemek; kendini tuta-

mamak" demektir.
2) Ezel sm, ortaya dkld, belli oldu; irfan eri
den duysun?

artk

yze glp durma gereini ne-

"arir': "irfan, ilahi hakikatler bilgisini renerek, alarak, abalayarak deil, hal,
esin, ek perdesinin tesine geme yoluyla elde eden" demektir. Bu bilgiye "lm- i ledn"
denir. rfan eri, arif, Allah'a sevab elde etmek iin deil, onun emrini yerine getirmi olmak, zatn ibadete tek layk zat grdn gstermek iin ibadet eder.
3) Her zerre gneten belli oldu, her nesnenin gerei gn na kavutu da topraa
(mayas toprak, unsuru mrekkeb olan Adem'e) ap- ar olan melek Allah'n emrine uyarak
secde etti.
Gne:

"Hakikatlerin hakikat olan hakikat" tir ki "Gizli Hazine" den zuhur alemine
gelip varln var ettiklerine kendini tantmtr. Bir ok batl dinlerde "lah- Tanr" saylm olan gne adna Eski Yunan'da, Roma'da, Ba'lebek'te tapnaklar yaplmtr.
Meleklerin Hazret- i Adem'e olan secdeleri, ona nefh

(frlm) edilmi

bulunan

lahi- ruha gerekli hrmeti gstermelerinden ibarettir. Bu, ayn zamanda onlarn Allah em-

rine

kaytsz, koulsuz

uyma niteliklerinin

gereidir.

Meleklerin secde

buyruuna

uyma-

lar, blis'in isyan etmesi hususlar Kur'an- i Kerim'in il. Bakara suresinin 34.; VII. A'raf

silresinin 11., 12.; XV. Hicr silresinin 29.- 33.; XVII. sra' suresinin 61.; XVIII. Kehf suresinin 50.; XX. Ta- Ha suresinin 116.; XXXVIII. Sad suresinin 72- 75.; ayetlerinde beyan buyrulmutur.
Hazret- i Adem'e secde etme olgusu Hurufi kurallarnda ierik
rak Adem- olu'na, insana secde etme eklini almtr.

deiikliine uraya

4) Bedah'te la'l (deerli kzl ss ta) nasl gz nne serildiyse

renkli ss iinde onu yapann kim olduu ylece bilindi, belli oldu.

eksii

olmayan

264

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

Nakka: Nakc

demektir ki Cenab- i Hak'tan simgedir. Ona Nakka- i Ezel de denir. Nak, renkli olur. Alem de "televvn alemi" dir. Tasavvufta Hak'tan "Nakka, Nakka- i ezel" diye sz almas bundandr.
Bedahin:
en dalk

yapmtr.

Diyar- i Bedah denilen lke Horasan ve Sind blgelerinin kuzeyine dyerlerdir. Bedah denilen yer yakut ocaklaryla, altn ve gm madenleriyle n
air, Bedah adn, temsil yoluyla zikretmitir.

5) Ac su, Kevser
oldu.

arab

oldu; "Har- zehre" denilen

Bu ikilide, air ilahi tecelli

sylyor.

karsnda

ac

Ebu- Cehl Karpuzu

her nesnenin ierik

deitirdiini,

eker

ka-

ktnn iyi

olduunu

Kevser: Cennet'teki bir pnarn ad. Kur'an- i Kerim'in CVIII. Kevser suresinde Peygamber Efendimize ilahi atyye olarak verildii bildirilir. Onu, "bol hayr" "Tkenmez
nesi" olarak yorumlayanlar da vardr. Bu ayetlik sre, Resullullah Efendimizin erkek
ocuklarnn birer birer lmelerinden sonra onun artk nesli kesildi diye sevinen mrik
lere mukabele olmak zere indirilmitir.
Har- Zehr: Hanzal- Ebu- cehl Karpuzu da denilen ac bitkidir. Basma ve bir ok
yazma metinlerde bu szcn "Her zerre" suretinde gemesi hata eseri olsa gerek.
6) Zehir, tiryak gibi, zehir etkisini giderme zellii kazand; Yuvarlak inci ila oldu.
Zehir, ldrr; tiryak, zehirin ldrcln giderir, zehirin zehir olmaktan kt
hakikat olduunu anlatyor. Bu dizenin Mesnevi- i erif- in birinci hikayesi
olan "ah Kenizek" ten mlhem olduu syl~nebilir.
n, batln

L'l- yi Mdevver- L'l- i Mdevver- yuvarlak inci: Bir zehrin addr. Ayrca sirke
gibi bir maddenin iinde eriterek ldrlmek istenilen birine iirilecek inci karmnn
dnlm olmas mmkndr.
7) Yerle gk batan baa mutlak olarak btnyle Hak oldu; bundan dolaydr ki def,
saz ve ney- bir azdan- "Enel- Hak!- Hak benim" der.
Ene'l- Hak: "Cezbe halinde, telaffuz ettiinden dolay Mansur olu Eb-'l- Muys
Hseyn- i Hallac'n aslmasna neden olan, tasavvuf ehlince makbul saylagelen sz" dr.
Hallac, m. 858 sralarnda Beyda'da dnyaya gelmi, 922 de "Ena 'l- Hak!" demekle
"Ena'llah!- Ben, Allahm!" demi olduunu, bylece Allahlk iddia ettiini, byle bir kimsenin er'an ldrlmesi gerektiini sylemilerdir.
Hakk'n

bir ok anlam

vardr:

a) - Esma- Husna'dan, Allah'n Kur'an- i Kerim'de zikredilen 99 isminden biridir.

Bu takdirde "Ena 'l- Hak!": "Ena 'ilah!- Ben, Allahm!" demektir ki akl banda biri tarafndan sylenilmesinin o zaman byle bir er'i cezay gerektirmi olmas yerindedir.
Cezbe halinde sylenmi olmas ise lehde bir zr saylmaldr.

SEYYiT NESiM/

265

b) - Batln zdddr. Bu takdirde "hak": "Geree uygun" demektir. "Ena 'l- Hak"
"Ben, Allahm!" anlamna gelmez. "Ben, batl deilim!" "Hak bende" a.nlamndadr.
c)- Mal, mlk; nasib yerinde
d) -

kullanlr.

Mevcud, sabit; layk karln bildirir.

Tasavvuf ulularndan bir ounun, Hallac'n bu szn benimsemi olmalar, bir ok

Nesimi gibi dillerinden drmemeleri onu, ikinci manaya hami etmelerinden veya deyii cezbeye balamalarndan ileri gelir.
mutasavvf airlerin

Defin (tefin), sazn, neyin "Ena 'l- Hak!" demeleri bunlara verilen simgesel anlamla
ilgilidir. Def' tef): Hakiki sevgili olan Allah' her nefeste istemektir. eng (saz): Bir halden bir hale, bir makamdan bir makama geme aamasdr. Ney de: nsan- i Kamil'dir.
8) Maukta ak (sevilenle seven, Hak'la halk) bir tek stn varlk oldu; artk beerlik
Hak bakasnn gereklilii diye de bir kayg kalmad.

sfatlarn gereksizlii,

Neyf:

"Beeri sfatlarn zatnda

baki

olmas"

sbat: "Hakk'a has sfatlarn zatnda baki olmas"

Vahdet- i Vcud anlaynda Allah'n zat, her eyden mnezzehtir. Sfatlar zatnn
ne ayn, ne gayridir. Dalga denizindir ama deniz deildir; Gnein gnetendir, ama
gne deildir. Grmeden olmaya, bilmeden grmee imkan yoktur.
9) Her damla, ulu deniz grn ald; her zerre Meryem Olu sa gibi dirilticilik
gc kazand.
(Hazret- i sa hakknda Kur'an- Kerim'in il. Bakare, III. Al- i mran, iV. Nisa', V.
Maide, IX. Tevbe (Berae), XIX. Meryem, XXIII. M'minun, XXXIII. Ahzab, XLIII.
Zuhrf, LVII. Hadid, LXI. Saff, LXIV. Tahrim sOrelerindeki ayetler mevcuttur).
10) Ta, kumsuz kuru amur paras gl oldu; Ferhad da, Husrev de irin oldu.
Ayn

Vahdet- i Vcud gr sunuyor. "Ferhad irin" sylencesinin trl varyantlar bulunmaktla birlikte z udur:
"Mihin Banu adl bir kadn hkmdar, kz kardei irin'e bir kk yaptrr; Nakka
Behzad'a da kkn iini ssletir. Hkmdar, Behzad'n yannda alan olu Ferhad'a, o
ise irin'e gnl verir. irin de Ferhad'a ak olmutur. Mihin BanO onu ona vermee raz
olmaz. Bunu duyan Hrmz adl padiah, sava aar. Bu kez onun olu Hsrev, irin'e tutulur. Mihin BanO Ferhad'a, Biststn Da' nn ardndaki suyu kanal aarak getirirse i
rin'i kendisine vereceini syler. Bu, onu zora komadr. Ferhad, iini bitirip muradna
erecei srada, Hsrev'in dads kendisine irin'in ldn syler. O da elindeki klng
bana vurup lr. Bunu duyan irin gelir. Ferhad'n cesedine kapanp alarken sevgilisinin belindeki haneri grr, alp kalbine saplar."
11) Secde edilenle secde eden bir oldu; secde eden gerek secde edilen

sfat ald.

266

ALEV/ VE BEKTAi J/RLER/ ANTOLOJiSi

Kur'an- Kerim'in XIII. Ra'd sresinin 15., XVI. Nahl sOresinin 49., XXII. Hac sOresinin 18., 77., XXV. Furkan sOresinin 60., XXVII. Nemi sOresinin 25., XLI. Fussilet sOresinin 37 ., LIII. Necm sOresinin 62., LXXII. Cin siiresinin l 8., LXXVI. nsan suresinin
26., XCVI. Alak suresinin 19. ayetlerinde gereince yalnz Allah'a secde edileceine gre
"secde edenin gerek secde edilen olmas" n "Yaratcnn gnl kaphyan azamet ve muhabbeti karsnda kulun, bu erimesinden dolay, kendinden geerek yere kapanmas,
bylece toprak olduunu bir kez daha idrak etmesi" eklinde anlamak mmkndr.
12) nanmakla- inanmamak, krarla- inkar ayn ey; ac ile tatl ayn mey oldu.
man (eriatta): "Peygamber vastasyla bildirileni dille syleyip kalbe tasdik (E'ari

inan sistemine gre ayrca yolu, yordam ile amel) etmek" tir. Tasavvufta: "eriat icablayerine getirdikten baka, Hakk'a ynelme, Hakk'n gayrinden yz evirme, kendini
ekme" dir.
rn

Kfr (eriatta): "Allah'n emr, Peygamberin tebli ve tavsiye

inkar", tasavvufta: "Hak'tan gaflet" etme anlamndadr.

13) Vahdet'ten rahmet kaps

ald ortaklk

zahmeti ortadan

buyurduklarn

red ve

kalkt.

Vahdet- i Vcud grnde onlara gre vcud, fanilii olmayan vcuddur ki o da Allah'a zgdr. Hatta Muhyi 'd- Din bn '1- Arabi'nin, Ahaddiyet '1- Vcud adl eserinde
tasrih ettiine gre "Eyann Allah'tan bakasnn vcudu yoktur ki fanilii de olsun.
nk fanilik, vcudun isbatndan sonra dnlebilir. Eer sen, nefsini vcudsuz ve faniliksiz olarak tanrsan ite o zaman Rabbini tanm olursun. Hazret- i Peygamber, "Nefsini bilen Rabbini bilir" demitir; nefsini fani eden Rabbini bilir, dememitir." irket: Allah'n vcuduna karlk eyann da vcudunu vehm etmedir.
14) Can'la ten tek gerek oldu:

eriatla

tarikat birleti.

airin

"ten" dedii, "eriat" tir; "can" dedii de "tarikat" tir. eriat: Peygamberin gshak ve ak yoludur. Uyan selamette, uymayansa dnya ve ahrette melamettedir. eriati yalnz bir hukuk sistemi olarak dnmek yanltr. eriat: Dinsel
ykmllklerin tmdr.

terdii, Hakk'n

Tarikat: "Faraize hazla devam ve nevafile ihtimamla beraber, az yeme, az konuma,

az uyuma, hava ve heves dknlerinden kanma, tutkulardan syrlma, nefsani isteklerden arnma, hal- i Resulle hallenme yolu" dur. eriat olmayan yerde tarikat yoktur.

15) Eya, ikilikten syrld; baki olan bir- tek Allah kald.
16) Ey gerek isteklisi, eer gnl gz grmeyen biri deilsen "Varlk alanndaki
her ey yok olucudur; ancak ve ancak celal ve ikram sahibi olan Rabbinin zat kalr." sr
rnn esintilerini gzle.
kinci dizede geen "Kll men aleyha .. ": Kur'an- i Kerim'in LV. er- Rahman sOresinin 26. ayetinin badr. Vahdet- i Vcud grnde olanlar, kuramlarn bu ayete dayandrrlar. slamn Vahdet- i Vcud anlayyla bat'nn Panteizm gr tamamyla birbirin-

SEYYiT NESiM/

261

den ayrdr; nitekim, Mistizm de slami tasavvuf demek deildir. (Bu konuda Ferit Kam 'an "Vahdet- i Vcud nedir?" ve smail Fenni Erturul'un V:hdet- i Vcud ve
Muhyi 'd- Din- i Arabi" adl eserlerine ba vurabilirler.)
17)

"Allah'n

kalkt.

gayri olma" engeli ortadan

Zaten

kud~et

de

Allah'ndr,

beka da

Allah'ndr.

Tasavvufculara gre, bir tek vcud vardr ki o da "Vcud- i Mutlak" tr. Ezeli kudret
hi bir vcud yoktur. Tek varlk Allah'tr. Evrende grdmz hi bir ey
gerek ve bamsz bir varla sahip deildir; hepsi, Cenab- i Hakk'n birer suretle tecellisinden ibarettir.
ondadr. Baka

Ehi- i Snnet eyay ve mevcutlar Allah'tan baka ve Allah'n yaratt sayar. Mutaise onlar Allah'n trl grnmleri kabul ederler.

savvflar

Bursal smail Hakk Tuhfet '1- Ataiyye adl eserinde "Vahdet dedikleri, kesretin zevalidir; yoksa Rab ile ahdin ittihad deildir." der.

Nuktat '1- Beyan yazar eyh Muhammed: "Allah, kendi cemaline aktr. O sebebten Allah'a ak derler. Cemali mauktur. radesine de ak ad verirler. u halde ak, mauk ve ak birdir." der.
18) "Gayr- Siva-, Allah'tan
dalan, deniz oldu.

bakas"

yok oldu; ancak Yce Varlk yz

kald.

Denize

"Vech" kelimesi Kur'an- i Kerim'in XXVIII. kassas suresinin 88. ayetinden alnm
Ayetin anlam udur: "Ondan (Allah'tan) baka ilah yoktur. Onun vechinden (zatndan)
baka her ey helak bulucudur."
tr.

Mfessirler bu "helak bulma, yok olma"

Vahdet- i Vcud'la izah eder.
19) Eer gnl gzn
gitme!

aksa,

gnl kr

lme

deilsen

balarlar;

tasavvuf ehli ise onu

bak da Hakk' kendinde gr;

sakn

raa

Gnl gzleri ak olanlar, Allah'n velileridir. Veli: "Ermi kii" Ermilik: lahi bir
Velilerin bir ksmn halk da bilir; bir ksmn halk bilmez, Hak bilir. Veliliini,
halk gibi kendisi de bilmeyen veliler bile vardr. Gnl gzleri her eyi grr, gnl kulaklar her sesi duyar. Bildiklerini, duyduklarn, grdklerini izinsiz syliyemezler. Bunlara Rical- i Gayb de denir. Balar Kutub'dur. Kutbun sanda ve solunda bulunan iki zata
imaman denir. Bunlarn manevi toplantlarna katlmak suretiyle Yediler'i oluturan drt
zata "Evtad" ad verilir. Bdela yedi, Rukabll on iki, Nceba krk, Nkabll yz kiidir.
Bunlarn dnda Efrad ve mena vardr ki saylar artar, eksilir. (eyh- i Ekberin beyan)
ihsandr.

20) Allah'n "Yokken var ol!" emriyle var olanlarn amac,

kendini gr nasl bir cisim ve can kaynamas olduunu anla!

istei

sensin! Kendinde

268

ALEVi VE BEKTAi JIRLERI ANTOWJISi

Tasavvufta murad ve ama: "Manevi klavuz" demektir. radesi, Hakk'n iradesi olduu iin mrid, ona uymak zorundadr.
21) Deil mi ki m'mine ayna oldu, aynaya bak da orada Zat' gr!
"M'min M'minin aynasdr" sz Hadis olarak da sylenir. airin "Aynaya bak!"
ayna olan kendine"; ya da "Sana ayna olan bakasna bak!" anlamlarndan biriyle aklamak olanakldr.
syleyiini "Bakasna

22) Bu meyle Zat' grm olmann

Diri olan Zat'tan ebedi dirilik ald.

tadyla

tm sarho olup kendinden geen kimse,

Hayy: Esma-'i Hsna'dandr, ki "Ezeli ve ebedi lmsz; ezelen ve ebeden lmden

mnezzehlik vasfiyle Allah" demektir. Bu manaya gelmek suretiyle Kur'an- i Kerim'in il.
Bakare suresinin 255., III. Al- imran suresinin 2., XXV. Furkan suresinin 58., XL. Gafir
suresinin 65. ayetlerinde geer. Allah'tan baka her canl Kur'an- i Kerim'in III. Al- i imran suresinin 57. ayetlerinde kez yinelenmitir. Bu nedenle "Her nefs, lm tadcdr"
Tasavvufta bir de Hadis olarak rivayet edilen "lmeden evvel ln!" sz vardr ki bu, insansal tutkulardan syrln!" anlamndadr. nsansal tutkular bir tr yktr. Srtnda yk
olan, kaplardan nasl kolay giremezse gnlnde tutku yk bulunan da ylece Hak kap sndan ieri giremez,
23) O arabdan iip de kendinden geen, "Nefsini
lunda bylece dilek tohumunu umut tarlasna ekti.
"Dnya ahiretin ekelgesidir" (tarlasdr),
de "Ne ekersen onu biersin" sz vardr.

"Ektiin

tand, Hakk'

gibi biersin"

da bildi." Birlik yo-

buyrulmu,

dilimizde

"Nefsini tanyan, Rabbini tand." sznn Hadis olmadn iddia edenlere kar baz
tasavvufular Kur'an- i Kerim'in LIX. Har suresinin 19. ayetinde "Nefslerini unuttuklar
iin Allah' unutanlar gibi olmayn!" buyurulduundan sz ederek Hadiste bir ayrlk bulunmadn belirtirler.
24) Ey melek klndaki blis, sen eer eytan'n ta kendisi deilsen insan tan, onun
stnln ren!

Azizil: "eytan'n melekler arasnda yaad, henz Hazret- i Adem'e secde etme
emrine muhatab olmad zamanki ad." air, burada "Aziizim" demekle, kendine muhalefet edenleri, dncesine katlmayanlar kasd etmekte, dsel muhatabnda btn hasm
larn grmektedir.
25) nki, ey Aziizil klkl, Hak'tan senin hakkntla "ona uyma!" emri verilde; ardn
dan, "Secde et de yakla!" denildi.
Birinci dizede geenler ikinci dizede geen Arapa szler ayn sra ile, Kur'an- i Kerim'in XCVI. Alak suresinin 19. ayeti ve Hanefilere gre 15, dier mezhep saliklerine
gre 14 secde ayetinden biridir. air, aktarma yoluyla bu ayeti kendi kuralna gre yorum-
lamaktadr.

SEYYiT NESIMi

26) Kalkm

(Kyamet)

borusu

alnd;

ey

sar,

269

sen Mla, nlayp duran sesi iitmedin

'?
m.

"Boru" demek olan "nefir" den ama, lleri kabirlerinden yekindirmek, Hisab meydan'na gndermek iin ttrlecei Kur'an- i Kerim'in VI. En'am suresinin 73.; XVIII.
Kehf suresinin 99.; XX. Ta- Ha suresinin 102.; XXII.M'minun suresinin 101.; XXVIII.
Nemi suresinin 87.; XXXVI. Yasin suresinin 51.; XXXIX. Zmer suresinin 68.; L. Kaf
suresinin 20.; LXIX. Hakka sfiresinin 13.; LXXVIII. Sebe' suresinin 18. ayetlerinde bildirilen "Sur" ve LXXIV. Mdessir suresinin 8. ayetinde beyan buyrulan "Nakur" dur. air,
"Nefir" szcn, evresinde koparlan grltlerden kinaye olarak kullanmaktadr.
27) Dirilme ve derilme gn geldi, Maher gn gelip att; uykudan (lm uykusundan) toparlanp kalk! nanmazsan gzn arala da olan biteni gr!
airin

"uyku" szyle demek istedii "Gaflet uykusu" dur.

28) Uykudan uyan ki Maher oldu; zamanenin erle ne kadar dolup tatn anla!
29) Herkes bann derdine dt; uyan artk! Hak tartac kuruldu.
Allah olduu bilindi; gerek meydana kt.

Maher

oldu; inan

artk! Allah'n

30) Sur'un sesini

oldu?

kulan duymad m?

Bu kpr'den geerken

Kinaye yoluyla sylenen "Kpr": "Srat Kprs" dr.

deki durgunluktan, ilgisizlikten yaknmaktadr.

air,

ayan

yryemez mi

bu ikili'siyle evresin-

31) Ya Muhammed "Onlara de ki: benimle sizin aranzda Allah gerekli tank olarak
kafi geldi." buyurulmasndaki srra, hikmete vakf olmadna gre sen davaya kar ilgisizsin; o takdirde bildik, tandk deilsin, yabancsn!
ki szc aktarlan "Kul kefa": Kur'an- i Kerim'in XIII. Ra'd sfiresinin 43.; XVI. s
ra' suresinin 96.; XXIX. Ankebat suresinin 52. ayetlerindendir.

32) "Dabbet '1- Arz", yerden birden bire bitiverdi;

oldum.

ite

bak,

srrn

da sana bildirmi

"Dabbet '1- Arz": Kyamet kopaca srada Byk alametlerden biri olarak zuhur
yerde ylanlar gibi srnerek veya bebekler gibi emekliyerek yryecei sylenen, "Ahir Zaman Srngeni" diyebileceimiz korkun bir yaratk ki ad Kur'an- i Kerim'in VI. En'am suresinin 38.; XI. Hud suresinin 6.; XXVII. Nemi suresinin 82.; XXXVI.
Seb' suresinin 14. ayetlerinde geer.
edecei,

air,

"Dabbet '1- Arz" szleriyle kendisi aleyhinde uraanlar kasd etmi olabilir.

33) Sen ancak bu blen denklem izgisinden geince gamden, beladan kurtulursun.
stiva: Hurufi terimlerinden biridir. "nsan yzn sal sollu iki eit ksma blmek
zere yukardan aaya indirilen hayali izgi" anlamndadr.

270

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiS

Kur'an- i Kerim'in il. Bakare silresinin 29.; VII. A'raf suresinin 54.; X. Yilnus silresinin 3.; XIII. R'ad suresinin 2.; XXV. Furkan silresinin 59.; XXXII. Secde suresinin 4.;
LVII. Hadid suresinin 4. ayetlerinde Cenab- i Hak'la ilgili "steva" szcnn masdarn
oluturan "stiva" "Kudretiyle iMta ve istila, azametiyle tecelli etmek" manasna mecazdr.

34) Demek olur ki o "mlk sahibi,

len denklem izgisindedir."

kaytsz, koulsuz,

Diri nitelikleriyle Hak, bu b-

Malik- i Mlk: "Mlkn gerek sahibi" demektir ki Kur'an- i Kerim'in III. Al- i m
ran suresinin 26. ayetinde "Mfilik el- mlk" diye geer.
35) Bu dosdoru yol'un Hak'tan

olduunu

bil! nk bu,

Hakk'n

Naim'idir.

"Dosdoru

yol" diye akladmz "Srit-i Mstakim": "Allah'n bildirdii, Resuhidayet, saadet ve selamet yolu" dur. Kur'an- i Kerim'in 1. Fatiha sresinin 6.; il. Bakare suresinin 142., 213.; III. Al- i imran suresinin 51., 101.; iV. Nisa' suresinin 68., 175.; V. Maide suresinin 16.; VI. En'am suresinin 39., 87., 126., 153., 161.;
VII. A'raf sfiresinin 16.; X. Yunus suresinin 25.; XI? Hud suresinin 56.; XV. Hicr silresinin 41.; XVI. nahl suresinin 76., 121.; XIX. Meryem suresinin 36.; XXII. Hac suresinin
54.; XXIII. M'minun suresinin 73.; XXIV. Nur suresinin 46.; XXXVI. Ya- Sin sresinin
4., 61.; XXXVII. Saffat suresinin l 18.; XLII. ura siiresinin 52.; XLIII. Zuhruf suresinin
43., 61., 64.; XLVIII. Feth suresinin 2., 20.; LXVII. Mlk silresinin 22. ayetlerinde tek
hak yol olarak gsterilir. air, o yolun Hurufilik olduunu sylyor; bunun da Hakk'n
Naim'inden ibaret bulunduunu bildiriyor. "Hakk'n Naim'i" sz tevriyelidir. "Cenab- i
Hakk'n bol ni'meti" anlamnn altnda muktada edindii Esterabad'l Fazlullah Naimi"
lullah'n gsterdii

sakldr.

36) Mhr de bende, ferman da! Demek ki bu gnn Sleyman' benim!.

Nesimi bu beytinde "mkan kimin elinde ise hkm onundur." demek olan ve baka
bir airimiz tarafndan "Mhr kimdeyse Sleyman odur." eklinde nazma sokulan "Mhr kimde ise Sleyman odur." ata- szmz Fazlullah'tan ald "Halifelik- Haleflik"
payesiyle vnmek iin sylyor; buna edebiyatmzda "rad- i Mesel" san'at derler. Sleyman dedii hem melik, hem de Peygamber olan Hazret- i Sleyman'dr. Kitab- i Mukaddesin Ahd-i Atik denilen ksmnda trl ahlakszlklarn kahraman olarak gsterilen
Sleymanla onun hi bir ilgisi yok; arada bir ad benzerlii var.
Sylenceye gre, Hazret- i Sleyman'n mhr olarak kulland yznn kanda
birbirlerini ayn yerden ve tersine kesen aal yukarl iki gen den meydana gelmi alt
keli bir ekil bulunduu, ortasnda da sm- i A'zam'n yazl olduu, bu sayede onun cinlere, eytanlara, devlere .. hkmettii, nitekim bir gn bu mhrn, parmandan denize
dmesi zerine, evvelce kendisine ba een varlklarn, emrini dinlemedikleri, sonunda
bir baln karnndan kmas zerine yine parmana geirince hkmnn yeniden yrmee balad, tlsml zellikleri bulunan ekildeki 6 ucun brahim, shak, Ya'kub,

SEYYiT NESiM/

271

Musa, Harun ve Davud peygamberlere iaret olduu, ucu yukar gelen genin salt Varl, ucu aa gelen geninde onun tecellisi olan evreni gsterdii sylenir. Bu eklin etkisine inanlan muskalara konulduu, slam aleminde uur saylarak baz mezar talarna
kazld, Kadiri taclarnn stne dikilen ve Gl ad verilen kee parasnn ortasnda da
ilendii grlr. Daha baka yerlerde grld bir olgudur. Hac Bekta trbesi giri
duvarnda da bu mevcuttur.
37) Musa benim;

ite

asa elimde;

Hakk'n kuatt

ezeli

kl

ise belimdedir.

Asa: Hazret- i Musa'nn tansk arac olan denei. Ondan Kur'an- i Kerim'in il. Bakare suresinin 60.; VII. A'raf sfiresinin 107., 117., 160.; XX. Ta- Ha suresinin 20., 66.;
XXVI. u'ara sOresinin 33., 44., 45., 63.; XXVII. Nemi su:esinin 10.; XXVIII. Kasas suresinin 31. ayetlerinde bahs edilir.

Belde Kh:
air
olduunu

Dou

tresinde egemenlik simgesidir.

"elde asa", "belde

vurguluyor.

kl"

szleriyle hem manevi, hem maddi etki ve g sahibi

38) Elimdeki bu asa, belimdeki bu

kl, Tanr'ya

ortak koandan,

Tanr'nn birliine

inanan ayrd eder. i gz boyama olann vay bana!.

Zerk:"Dek, hile; riya; iki yzllk" Bunu, "gz boyama" diye akladk.
39) Tanr'ya ortak koandan, Tanr'nn birliine inanan ayrd etme gcn bulan, insan yzndeki blegen denkleme izgisinin (istivann) ne olduunu bilin, renin, anlayn
diye halkn eline bu asay basar.
40) ylesi hem Cennet'tir, hem huridir, hem Hakk'n hak tecellisidir; Rahman'la /r:r' tr, Ar'e istivadr.

41) Allah, Adem'de (adamda) tecelli etti, grnd. Yolunu yitiren olma da _Adem'e
(adama) secde et! (Tazimini ona gster)
42) Ey dost, Rahmet
inanma!

kapsndan kovulmu eytan'a

uyma

sakn!

Onun szne

43) O takdirde yzn yce ilahmzn fazl, keremi (Yce lahmz olan Fazl) sayesinde bu ynden ak olur.
cee

44) Bil ki insan,

secde et!
airin bana

batan aa

Hak kesildi, Hak oldu; yle ise, sen de asl secde edile-

gelenlere bu ikili ile benzerlerinin neden olduu dnlebilir.

45) Eer Fazl ve kerem ararsan belirttiim geree ynel git,

kalma sakn!

kavu!

Bu

ie al;

geri

46) Nesimi'nin nefeslerinden ne can verici olduunu gr! Nesimi engin denizdir, nefesleri de hazinelik incidir.

Cennet- zade nshasnda bu beytin Fazlullah Naimi'nin olduu kaytldr.

272

ALEV/ VE BEKTA/ liRLERI ANTOLOJiSi

47) Nesimi, (incilerle dolu) bir denize dalmtr; bu szmle demek isterim ki o, altn
ne yapar, gm ne yapar? (Aklamalarm hazrlammda, rahmetli Edip Kemal
Krkolu'nun yaptndan yararlanlmtr).

-2MESNEV
1. Ey Hak ehli, yakin imi bu haber,
Ki bilen nefsinidr ehl- i nazer

2. Nefsini kim bildi, bildi Hak'i;

Nefsini bilmeyenler oldu

aki.

3. Ey Hak' isteyen gel insan ol!

Kara d~ olma, la'l mercan ol!
4. Ger dilersen seadet- i ebedi
Tamu'y bil ki, n'in old yedi

5. Sekiz old kapus Uma'n ?

Niye drt old

suy rman?

6. TObi aacnn nedr yemii?

Hak an er yaratd, yohsa dii?

7. HOr u glman neden ibarettr?

"Hve men hO" neye ihettr?
8. Kevser selsebil Ma'- i main,
Mak'ad- i Sdk ile Makam- Emin.
9. Ne dimekdr, bana beyan eyle!
Bu nihan srrn iyan eyle!
10. Ne aseldr, nema, ne harnr leben?
Ol ki Kur'an'da Hak didi rOen.
11.

Bunlarn

Ger ne
12.

Bunlar

asimi nedendr, bil!

olma eri- dil!

eytansan

bilmeyen ne bilmi ola?

"Evi yhlm" ola!

Ad ann:

13. Kim ki bildi bu ince esrar,

Kod elden cihan- i gaddar,
14. Fani old zinden, old Hak;
Bildi kim cmle Hakk imi mutlak

SEYYtr NESiM/

273

15. k u ma'uk u ak old yar;

"Leyse fi- 'd- dari gayrhO deyyar?"
16. Ey Nesimi szndr: Ab- i Hayat;
meyen an kald fi- 'z- Zulmat.

17. Ne bilr dernee can- ver can?

Hzr'e sor, Hzr'e Ab- i Hayvan!
AIKLAMA
1) Ey z sz doru kii, "Nefsini bilen, gerei gr~ndir." haberi ne kadar da sa

lanun

2) Nefsini bilen Hakk' da bilmi oldu; nefsini bilmiyenlerse mutluluktan yoksun

(Beytte geen "aki" ekiya "haydut" anlamna deil, Kur'an- i Kerim'de getii e
kilde said- mutlulua eren" in zdd anlamna alnmtr. (Bkz. XI. Hd sresinin 105.
ayeti.)
kald.

kzl

3) Ey Hakk' (bilmek, anlamak, grmek) isteyen, gel, insan ol! Kara

ss ta ol, mercan ol! Deerli ol da deer kazan.

ta

olma,

deerli

4) Ebedi mutluluk dilersen Cehennem'in neden yedi olduunu bil!

5) Cennet'in kaps neden sekiz oldu? Ya neden
6) Tuba aacnn

yemii

rman

suyu drt oldu?

nedir? Hak onu erkek mi, yoksa dii mi

7) Huri ve Glman nedir? "O olan, O'dur." sz neye

yaratt?

iarettir?

8) "Kevser", "Selsebil", "Ma'- i Main", "Mak'ad- i Sdk", "Makam- i Emin" ...

9) ... dedikleri ne demek, anlat! Bunlardaki gizli

sm akla!.

10) Hakk'n Kur'an- i Kerim'de ap- ak dedii nasl

nasl

baldr, nasl

sudur, nasl

arabdr,

sttr?
11) Bunlarn aslnn neden

olduunu

bil!

Eer eytan deilsen eri

12) Bunlar bilmeyenin bilecei ne vardr? Bylesine 'Evi yklm'

dilli olma!
ad

verilmelidir.

13) Bu ince srlar bilen, kyc evreni brakt, terk etti.

14) Bundan sonra da zn yok edip Hak oldu ve her eyin sz gtrmez gereklikle
Hak'tan ibaret bulunduunu anlad.

15) Sevgili, hem sevgi, hem sevilen, hem seven oldu: "Evde ev sahibinden
yoktur"

sm

bakas

zuhura geldi.

16) Ey Nesimi, szn "Ebedi Hayat Suyu" dur. Onu imiyen Zulumat'ta,

Karanlklar

Diyar'nda kald.

17) yle her canl, cann ne olduunu ne bilir? Sen, "Ebedi Dirilik Suyu" nu, soracaksan, H~'a sor!

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

274

-3NAT-IERF

1. Zihi vcud mutahher, zihi anasri pak!

Ki hak olur kademinde kevakib eflak.
2. Zihi msafr- i Mi'rac, Seyyid 's- Sakaleyn!
Ki basd Ar ile Fer stine kadem alak.

3. Zihi ki

ems

Ohdlar

4.

kamer secde kld arizine;

yir gk halk mstezad- i "fidak!"

Ann senasn

Ann

syler vhil cmle tuyOr;

medayihin eydr deniz dibinde simak.

5. Mekan- i ik- i Muhammed bu gn Nesimi 'yedr;

Kemal- Al- i Nebi- dr ki

kld

ol idrak.

AIKLAMA
1) Her kim z doruluuyla Velilik ah'na sndysa hidayet (dnya da selamet,
ahirette saadet) yoluna erimi olduuna kalbi yatt. (ah- i Velayet- Velilik ah: Hazreti Ali'dir. Veli: Ermi kiidir ki "Hakk'n Hak Dostu" demektir)
2) yle bilesin ki o
yoksunu oldular.

ah'n

kadrini,

ann

inkar edenler,

3) O, ilahi ilimler hazinesidir, kerem denizidir, veliler

ayete benzer.

4) Siz bana, o
dinlemem.
5)

ahla

mi ki benim padiahm odur, yleyse

yklmaa gitmek bana yaramaz.

6) Ben, canla

bundan

dolay

ahdr; syledii

Cennet

her sz, bir

ilgili olandan baka sz sylemeyin! nki ondan zge anlatlan

Deil

sna yanp

ite

bala

gnlden ona kul

eksikliimi (ihtiyacm)

yazlmm;

yce

eiinden

el

bilir;

baka

uzatlacan

umarm.

7)

Bata

Ali'dir, ortada Ali'dir, sonda Ali'dir; bu sylenceye inanmyan kafirdir.

(airin sylemek istedii udur: On iki imam arasnda Ali vardr. Birincisi Hz.
Ali, ikincisi iV. imam Zeyn- l Abidin Ali'dir, sonuncusu da VIII. imam Aliyy- ur Riza'dr)

8) Ey Seyyid Nesimi, ah'a (Hz. Ali'ye) kul ol ki gren, duyan herkes

ve "Ne gzel ettin", "Allah kutsasn, mbarek etsin!" diye..

ini beene

akln,

yetirdi-

SEYYiT NESiM/

275

-4LAH

Bende sar iki cihan, ben bu cihana smazam

Gevher- i lAmekan benem, kevn meklina smazam
Ar ile fer kat nun bende bulundu cmle n
Kes szn v epsem ol, erh beyana smazan

Kevn mekandr ayetim, zatdrr bidayetim,

Sen bu nian ile beni bil ki niana smazam
Kimse gman zann ile olmada Hakk ile bili,
bilen bilir ki ben zann gmana s~azam

Hakk

Surete bak ve mliniyi suret iinde tan kim

Cism ile can benem veli cisme v cana smazam
Hem sedefem hem inciyem, har Srat esinciyem
Bunca kuma raht ile ben bu dkklina smazam
Gene- i nihan benem ben , ayn- i ayan benem ben ,
Gevher- i kan benem ben , bahre v kana smazam.
Geri muhit- i lizamem, Adem admdr ooemem
Tur ile kn fekan benem, ben bu mekana smazam
Can ile hem cihan benem, dehr ile hem zaman benem,
Gr bu latifeyi ki ben dehr zamana smazam.
Enetim ile felek benem, vahy ile hem melek benem,
ek dilini v epsem ol, ben bu lisana smazam
Zerre benem gne benem, ar ile penc e benem,
Sureti gr beyan ile nki beyana smazam
Zat ileem sfat ile, glekerem nebat ile,
Kadr ileem berat ile, beste dehana smazam
Nfile yanan ecer benem, arha kan hacer benem,
Gr bu odn zebanesin, ben bu zebana srnazam.
ehd ile hem eker benem, ems benem, kamer benem,
Ruh- u revan balaram, ruh- u revana smazam.

Tir benem, keman benem, pir benem, civan benem,

Devlet- i cavidan benem, ine v lina smazam.
Geri bu gn Nesimi'yem, Haimiyem, Kureyiyem,
Benden uludur ayetim. ayete ana smazam.

Raht: Mal, mlk -Fers: yeryz-n: nk, sanki - Li mekan: Mekansz,

yersiz - Gevher: lnci,cevher - Kevn: var olmak, varlk - Bidayet: balang Epsem: dilsiz - Guman: sanma, san - Rakt: deme, ev takm - Nihan: gizli,
sakl, bulunmayan - Gene: Hazine- Dehr: Zaman, devir, cihan - Latife: sz,

276

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJIS/

yk - Encm: yldzlar - Gl eker: gl tatls - Nebat: bitki - Dehan: az

- Nar: od, ate - Secer: aa - Hacer: ta - Cavh: dnme - Tir: ok - Caviden: sonsuz- n an: u bu -ems: Gne- Har: kyamet.

-SLAH

n beni bezm- i ezelden eyledi ol yar mest

Ol cihetten grnr bu emime deyyar mest.
Mest- i dergihem, ne mestem bu arab- cz'iden;
Sanma, ey hace, beni kim olmuam bi~ mest.
yle mestem ta kyamet dahi hyar olmazam,
n beni vahdet meyinden eyledi ol yar mest

Rind kalliem, makamm kue- i meyhanedir,

Gelmiem Kaili Beli'dan, ak u hammar mest.
Cu kld

Akl- i Kl, geldi vcuda kainat,

Kaf Nun emrinde oldu bu cihan yekbar mest

Cinn mest ins mest cmle bu vah tuyur,

Hik mest had mest ab mest nar mest.
Ak-

suphani meyinden valih oldu, yle bil:

Ar mest fer mest kevkeb- i seyyar mest.

yle bil tahtessaradan ta sreyya her ne var

Oldu, ey hace, seraser ez mey- i Cabbar mest.

Adem Havva, melaik, bur glman beer,

Kevser Tuba v Rdvan, cennet didar mest.
Nuh Davud Sleyman Zekerya v uayb
Musi mest si mest Ahmed- i Muhtar mest
ah-
Kaif-

merdan, iyr- i Yezdan, piva- y ehi- din,

i srr- vellayet Hayder- i Kerrar mest.

Hace: hoca - Bezm- ezel: elest meclisi - Deyyar: insan - Bikar: isiz. ie ya ramaz - Hyar: ayk, akl banda - Hammar: arap yapan usta - Kalli: hileci, dnek - Yekbar: birka - Tuyur: kular - Hak: toprak - Bad: hava Ab: su - Nar: ate- Mest: sarho - Valih: yayakalan- Fer: dek, hal. yaylma - Kevkeb: yldz - Tahtesera: gk yznde - Sreyya: lker yldz Seraser: batan baa - Meliik: melekler - Cz: Az.

SEYYiT NESiM/

277

-6LAH

Gerek hadis imi bu ki hubbun vefas yok;

Kim sevdi hubbu, dedi ki hubbun cefas yok ?
Akn belas

Kim

ak

yok deyben aka dme var,

oldu kim dedi akn belas yok ?

Ann ki hacc- ekberi, ey can, sen olmadn,

Beyt- l- Haram'a varmam, ann safas yok.
eytandr
Dt

ol ki suretine klmad scud,

bu rene derde kim ann devas yok.

ol can ki senden zke talep etmedi murad,

Hacrine yak sen an ki her dem revas yok.

Ya Rab! Ne em'imi bu mehin yz kim

Yz katnda ems- i dubann ziyas yok.

ann

Bimar- aka can verir, ey can, lehin veli,

Mnkir sanr kim ol efeteynin ifas yok.
Gel, gel beru ki savn salatn kazas var,
Sensiz geen zaman- hayatn kazas yok!
Aynn hatasz,

ey bt- il in, dkt kanm,

Trk- Hata'dr, aslna varr, hatas yok,
Fani cihana bakma, geer mr sevme kim
mrn zevali var cihann bakas yok,
Yarin gelir hemie cefas Nesimi'ye:
Sen sanma kim Nesimi'ye yarin atas yok.

Hub: gzel - Scud: yzn yere srme, kapanma - Rene: ar, sz, dert Hecr: sayklama, ayrlk, brakma - ems: gne - Meh: ay - Duban: duman,
ttn - Reva: uygun - Leb: dudak - Savn u salat: namaz - Zeval: son, biti
- Bimar: Hasta - em: Mum- efeteyn: ki dudak - Demie: Her zaman Ati : Verme. - Hacc- ekber: Byk hac.

-7Gzn a gr ey talih, Ali'dir her kan- sever

Muhammed ak ile dnya Ali'dir kymeti gevher
Muhammed ilme kan oldu Ali nutk- beyan oldu
Ana her sr ayan oldu Ali'dir hace- i kanber

278

ALEV/ VE BEKTA/ 1JRLER1 ANTOLOJJSJ

Ali'dir cmlenin can, Muhammed'dir Ali kan

Hakikattr Ali ami, Ali'dir yar- peygamber
Hezaran trl cnbler, Ali emri ile iler
Varr yazlar, gelir klar, Ali'dir cisme can- perver
Ne bilsin cahil nadan Muhammed ya Ali kimdir
Muhammed server- i dindir, Ali'dir cmleye reh- her
Ali evvel, Ali ahir, Ali batn, Ali zahir
Ali ems- i mnevverdir, Ali'dir nur ile enver
Ali'dir her ey iin can, Ali'dir yar ile mihman
Ali rahim Ali rahman Ali'dir cmleye server
Ali vabid, Ali ehad, Ali ferd il Ali samed
Ali'dir cmleye rahmet, Ali'dir af- i maher
Ali sultan, Ali sbhan, Ali cennet, Ali Rdvan
Ali dindir Ali iman Ali'dir sak- i kevser
Ali'dir ol veliyu'llah, Ali'dir mazhar- Allah
Ali nurundan ey va'llah mnevverdir yedi kiver
Ali'dir Haydar- kerrar, ol ald kal 'a- i Hayber
Ali'dir katil- i kffar, Ali'dir mir- i her Jeker
Nesimi'nin dil can, mnevverdir Ali nuru
Ali vata, Ali aa, Ali'dir server- safder.

Mnevver: aydn - Enver: aydnlanm - Mihman: konuk - Vahid: tek bir Ehad: bir - Nadan: bilmez. cahil - Samed: kimseye ihtiyac olmayan Tanr
- afi: efaat eden - Kiver: lke - Leker: asker - Kffar : Kafirler - Mir :
Komutan - Percver : Besleyen, yetitiren, eiten (ek) - ami : Yce - Server :
Ba - Enver : Parlak - Vala : Yce - A 'la : Ulu - Safder : Yiit.

-8MUHARREMYE

1.

Sacd bu aleme yine mg- i siyeh sema;

Kadd- i henefe old gam il derd ile dil- ta.

2. Kan

dold

Sarard,

lalenin cieri derd da ile,

sayru old emenler keh- rba.

3. Zerd old yine ahid- i simin- her- i emen;

Geydi biri kzl, biri saru, biri kara.

SEYYiT NESiM/

279

4. Gelmez bu gl siline dahi gonce ganc ile;

Gelmez bu asitana dahi nkhet- i saba.

5. Avaz u savt nutkni unutd andelib;

Meclidse enge eng urur isen dimez sada.
6. Srmez srd zevkni blbl neat ilen;
Grmez huzur vaktini gl blblin reva.
7. Susen dilin hard, nedir erguvana gr:
"Yahma eln binaya Muharrem'de, kl haya!"
8. Cevr itdiler bu ayda Al- i Muhammed'e
Ger m'min isen ala, di- gil: "Va musibeti!"
9. Al- i Muhammed'e nice zulm itdi ol Yezid;
La'net ann vcudna, her subh u her mesa'
10. Gonce, emende dop- dolu kan bar derd ile;
Blbl, aada nfile klur: "Ah hasrata!"
11. Nergis, emende uyhuya varmaz bu derd ile;
Gl- ende gl glerse dutar yzlerin bka.
12. Ol gndrr bu gn ki ehid old ah- i Din;
Ol demdedr bu dem ki ahd be- misi- i ma.
13. Ol gl buda kim var ann iki goncesi:
Biri Hasen'drr, birisi ah- i Kerbela.
14. Zeyn- '1- bad Bakr Sadk imam- i Hak,
Mfisi- i Kazm, ol eh- i Din Mfisi- i Riza,
15.

ahum Takyy ba- Naki hem ah- i Askeri,

Sultan- i Din Muhammed- i Mehdi- i mukteda.

16. Her kim ki sevdi can ile Al- i Muhammed'i,

Yarn efi' olur ana mecmu '- i enbiya.
17. Ah eyle ah, gr nicedr alemin ii,
Kim Al- i Mustafa'ya mselman klur cefa.
18. Sen kim Resul'in alini sevmezsen ey pelid !
Taat zikr hayrn olur cmleten heba.
19. Ger gark- i bahr- i ma'syet isen Nesimi sen,
Gam yime kim ef'drr sana Mustafa.
AIKLAMA
Muharrem: Kameri takvimde yln ilk ay, muharremiyye: Bu ayn girmesiyle ba
layan yeni yl kutlamak zere yazlan iirler demektir. Daha ok hicri 61 yl Muharreminin 10 uncu Cuma gn Kerbela'da ehid edilen Hazret- i Hseyn hakknda kaleme alnan

280

ALEVi VE BEKTAi iiRLER/ ANTOLOJiSi

ve "Maktel- name" de denilen mersiyelerdir. Fars edebiyatnda Muhteem- i Kaani'nin,

bizim edebiyatmzda da Fuzuli'nin, Konieli Kazm Paa'nnkiler yaygndr. Nesimi'nin,
bizdeki yazma divanlarnn birinden aldmz, baka nshalarda imdiye kadar rastlanmayan aadaki mersiyesi, deiik bir syleyi biimi tar.
1) Gk, yine bu alemin stne kara misk
iki kat oldu.

2) Lalenin cieri, derdle,

(p- eken) gibi sarard.

sat; meneke dal,

yank yarasyla

gamla, derdle bkld,

kan doldu; imenler

hastaland,

kehrba

3) Gm gsl imen yosmas, sarya boyand; evresindekilerden biri kzl, biri

biri kara giydi. (Kzl: kana boyanmay, san: hastalanmay, kara da: yasa boulmay
simgeler).
sar,

4) Bu gl bahesine gonce krtarak gelmez; seher yelinin kokusu, bu eie bir daha
uramaz.

5) Blbl, tmesini, dem ekmesini,

akmasn

unuttu; saz, penelesen de ses ver-

mez.
6) Blbl tme

an artk enlikle

kavuma

vakti

erguvana ne der bak: "Utan da Muharrem'de eline

kna

geirmez; gl de blble, huzura

brakmaz.

7) Susam, dilini
yakma!"

karp

8) Deil mi ki bu ayda Hazret- i Muhammed'in soyundan olanlara

gerekten m'minsen ala da "Ne musibet, bu!" de.

ac

verdiler,

~er

9) O Yezid, Hazret- i Muhammed'in yaknlarna nasl da zlm etti? Onun canna her
sabah ve her akam la'net olsun! (Yezid szc: "artar, oalr" anlamndadr. Muaviyeolu'nun Hazret- i Hseyn'e ve Ehi- i Beyt'e olan muamelesi yznden ad svme ve svme szleri arasna girmitir.)
10) Gonce, imende derdden bar kanla dop- dolu halde; blbl,
hasret feryad kopararak inlemekte.
11) Nergis, imende bu derd yznden uykuya varamaz; gl
yzlerini at kaplar.

aata

karnda

ah ederek,

gl glerse,

duyanlarn

12) Bu gn, Din

ah'nn ehid olduu

gndr; bu an,

13) O gl budann (Hazret- i Fatme'nin) iki

dir, biri de Kerbela ah Hazret- i Hseyn'dir.

kann

su gibi akt

goncas vardr:

andr.

Biri Hazret- i Hasen' -

14) Hazret- i Hseyn'in soyundan gelenler de, On ki mam'n Hazret- i Ali, Hazret- i
Hasen, Hazret- iHseyn'den sonraki dokuzu da unlardr:

Zeyn '1- bad, Bakr, hak mam Sadk, Musa '1- Kazm, o din ah Mfisa'r- Riza,

SEYYT NESiM/

15) ahm Takyy, sonra Nakyy, sonra Askeri ve

med- i Mehdi.

zatna

uyulan din

sultan

281

Muham-

16) Hazret- i Muhammed'in soyundan olanlar her kim candan sevdiyse yarn ona btn peygamberler efaati olurlar.
17) Ah et, ah! Alemin iinin nasl tersine olduunu undan anla ki Al- i Mustafa'ya,
kafir deil de mslman cefa eder.

18) Sen ki, ey alak, Resfil'n

hep boa gider.

yaknlarn

sevmezsin, elbette ibadetin, zikrin,

hayrn

19) Ey Nesimi, sen eer ar gnahlar denizine bat~san ki sana Cenab- i Mustafa
(Bu beytte Hazret- i Peygamberin "efaatim,"mmetimden byk gnah ile
yenleredir." mealindeki Hadisine telmih vardr.)
efaatidir.

MURABBA' (seme beytler)

l. Ey nur- i dil dide, didaruna

mtakam;

V'ey yar- i pesendide, didaruna mtakam.

2. Ey mah- i peri- peyker, v'ey h1r- i melek- manzer,
Ey Ia'I- i lebi ekker, didaruna mtakam.
3. Ey dil- ber- i dil- daram, sensen ebedi varum,
V'ey yar- i vefa- karum, didaruna mtakam.
4. Ey sahih- i taht tac, canlar sanadur muhtac;
Ey grkl yzi mi'rac, didaruna mtakam.
5. Ey dil- ber- i pinhani, sensz n'iderem cani?
Ey Yusf- i Ken'ani, didaruna mtakam.
6. Ey cmle cihan can, aklarun iman,
V'ey sim gher kan, didaruna mtakam.
7. Ey derdme sen derman, ben gvde v ikun can,
V'ey taze gl- i handan, didaruna mtakam.
8. Ey eme- i Hayvanum, sensz olamaz canum,
Ey canum a cananum, didaruna mtakam.
9. Ey hsni bidayetsz, v'ey lff nihayetsz,
V'Allah ki gayetsz, didaruna mtakam.'
10. Ey can ne siminsen ! Sen can, Nesimi ten
Ey serv- i gl glen, didaruna mtakam.

282

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/SI

AIKLAMA
1) Ey gnl ve gz nuru, yzn candan gresim geldi! Ve ey
yzn candan gresim geldi.

beenilmi

sevgili,

2) Ey peri yzl ay (Ey ay andran peri yzl gzel) ve ey melek grnl huri, ey
ss tana benzer duda eker (gibi tatl) olan, yzn candan gresim geldi!

deerli kzl

varm

3) Ey gnl kapan sevgilim, bitmez zaman sresince

rim, yzn candan gresim geldi!

sensin! Ve ey

vefal

ya-

4) Ey gnllk taht ve sevimlik tac sahibi, canlar sana muhta. Ey kutsal olan yzn
grme, gzler ve gnller iin mi'rac (lahi ykseli yolu) olan, yzn candan gresim
geldi!
5) Ey gizlilik aleminin dilberi, gzeli, sensiz can ne
sufu (kadar gzel olan!) yzn candan gresim geldi!

yaparm?

Ey Ken'an ilinin Yu-

6) Ey btn cihann (herkesin) ruhu, aklarn iman ve gmn (gm gibi ak tenin) ve cevherin (cevher deerinde zelliklerin) oca, yzn candan gresim geldi!
7) Ey ak derdime derman olan, ben gvdeyim,
gle benzeyen gzel, yzn candan gresim geldi!

akn

da

candr.

Ve ey gle taze

8) Ey benim beng su (Ebedi Hayat Suyu) emem, ruhum sensiz olamaz. Ey benim
yzn candan gresim geldi!

canm, cananm,

9) Ey gzellii balangsz ve ey lutfu sonsuz olan, Allah'a and olsun ki sonu gelmez
istekle yzn candan gresim geldi.
10) Ey can (gibi sevilen!) ne kadar da gm gibisin! Sen cansn, Nesimi de tendir.
Ey gl ve gllk selvisi, yzn candan gresim geldi.

-10MLEMMA' KASDE
1. Eyyha 'r- raibune fi- '1- evkat!
Edriktiha fe- ma mada kad flit.
2. Fevt- i fursat Me- kn vakt- i saffist,
Ki besi hest der- cihan affit.
3. rdi bir dem ki behcetinden ann
Sekiz Uma'a dndi Alt Cihat.
4. ke- ma ae aikum va'lem!
Tlivet in- nefs tabet il- evkat.

SEYYiT NESiM/

5. Sebzei Hzr ve cvani yaft,

eme- i ab- ra resid hayat.

6. Nazer it l yer dirildgine;

Rahmet asar gsterr aylit.
7. Daret it- taibati bi- '1- akdlih,
Gannet it- tairliti bi- '1- asvat.
8. Cilve- ger d heme arayis- i ba,
n ber- efruht ruh benat- i nebat.
9. Mey ma'uk u ba u ab- i revan
Bend- igamden bu drd virdi necat.

10. nne- ma 'r- rlihu rahat - ervah,

Ente

irab

revayiha '1- ke'sat!

11. Hasse der- i'tidal- i nev- ruzi

K'ab Kevser d cihan Cennat.
12. Berekat isteme ol ademden
Ki bu mevsimde itmeye harekat.
13. Ne enidi ki Mustafa mi- goft:
"Eksiru zikre hamidi '1- lezzat!"
14.

15.

Hasli nist, mr- i fani- ra,

Cz mlakat- i zat- i pak- sifat.
Sdk

Hak

ile ol kader ki hayy olasan,

anup idesen isbat.

adn

16. Ellezi fi- himayeti kad a,

Men yeffit visalehu kad ft
17. An ki tia be- mlk dad karar,
V'an ki hkme zi- kuuh brd sebat.
18. Kadrinin rifatine bedr- i felek
ki akk old kluben tliat
19. nzilet fi- '1- Kitabi ve '1- ncil,
Ktibet fi- 'z- Zeburi ve 't- Tevrat.
20. Ayet- i adi il bezi il ilm amel
ar vasfest der- t d yek zat
21. Gzmin att- i hasretinde mdam
Nil- gn eylemi donn Furlit

283

22. Unzuru fi'lehu bi- kllin husn;

Fe- ekinnu bihi Ebe- 'l- Hasenat!

23. Ey be- Hzri, Skenderi mehur!

Nur fetest adi- i tu Zulumat.

24. Rum u am mlki

bauna

sadaka,
in Main ola tenne zekat!

25. Baht em'in bu nurdan yahdun,

Ki meseldr: "Zcace- i mikat".

26. Ruh dudarsan Piyade yrde ah,

Fil Ferzin yettir sresen sen At!

27. Nusrettin Rum- li'nde dikdi alem,

Kfri mahv eyledi

Habe'de

guzat.

28. Suda yohdur letafetn: Kani?

Odda var m menabetn, heyhat!

29. Alem 'l- Gayb suretn meseli;

Nak-

i divar suret- i mir'at.

30. Tavrn old

eha Mfisi- var

Kalb Turndan eyledn mikat.

31.

Ba

urup

Sen

erab

karu

cmle, el balar,
iicek, benin benat.

32. Bu yer ehli, feriteler gkde

arurlar: "Bi- nfi Ab- i Hayat!"

33. Cam ilen olduunca leb- ber- leb,

Bade erbet olur, peyale nebat.

34. Grmedi bu kasidenin mislin

Hatt- i "Si- v- D" hatt-i t kat kat.

35.

Mutenem

36.

eker

ni'metn ile her dun

Ben alaram kuru yire naamat.

eflak iinde vafrdr,

Midhatnde bunn gibi ebyat.

37. Nice idneyin teselli n

Sallet el- kalbe uzlet 'l- halevat.

38. Vaktidr kim dua yirine gele,

Mstecab ide

Kadye

'l- Hacat.

SEYYiT NES/Mi

285

39. Ravzasine Resill- i Yezdan'n,

rdgince tahyyet selevat.
40. Hazretinden, yakindrr dilegm,
Devletnden ra ola nekebat!
4 l. n Nesi mi, senndrr ruhm it!
Oldu Kapunde mstahkk- i zekat.
42. Veznn ekslmesn deyildke:
"Failatn melailn feildt."
AIKLAMA

Mlemma': "trl parlak renklere boyanm kuma" anlamndadr. Edebiyat terimi

olarak mlemma': baz dizeleri veya beytleri nazme esas olan dillerden baka dillerde olan
iir anlamna gelir (esas dil Trke ise Arapa veya Farsa: Farsa ise Arapa veya
Trke gibi) Hazret- i Mevlana'nn:
"Mahest, ne- mi- danem horid ruhat, ya ne?
Bu ayrulu odna nice cierm yane"
beytiyle balyan gazeli, F.uzuli'in
Arap yaznnda mlemma' yoktur.
iyice

baz

gazelleri, kasideleri bunun en gzel rnekleridir.

1) Ey zaman seli iinde kendilerini bo eylere kaptranlar,

anlayn ki geen, bir daha dnmemesiye gitti. (Arapa).

2) Deil mi ki
(Farsa)
3) Sevincinden
4) Nefsin
(Arapa)
5)

elence zamandr, frsat

Alt

elden

karma: dny:da

ne

olduklarn

ne afetler

vardr.

Yn'n Sekiz Cennet'e dnd bir an gelir.

acktn, vaktlarnsa tatllatn

Yeillik, Hzr

onlarn

gibi

genleti;

bil de

akn yaad ekilde yaa!

su gzesine de hayat geldi. (Farsa)

6) l yerin dirildiine bak; alametler, rahmet kalntlarn belirtir.

7) Tvbe edenler; kadehlerle halay ekti;
8) Gelinlik kzlar andran bitkilerin
ler gibi ortaya kt. (Farsa)
9)

arap,

kular

sesli sesli tmeye balad.

yanaklar yalnlaynca

sevgili, bahe ve akar su drtls

ac

bahedeki

aalar

gvey-

zincirinden kurtuldu.

10) ilen iki, ruhlarn rahat; sen de gel, kadehlerden yaan yudumla! (Arapa)
11) Hele, u Nevruz uygunluu annda (gece ile gndzn
Kevser oldu, evren de Cennetlere dnd. (Farsa)

denkletii

zamanda) su

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/SI

286

12) Bu mevsimde kmldamayan insandan uur, bereket bekleme!

13) Cenab-

Mustafa'nn

"Lezzetleri kknden skeni, yere ykan (lm) ok ok

(Farsa- Arapa ikinci msra': Hadis- i eriftir.)

ann!" buyurduunu duymadn m?

14) Fani mr iin, sfatlar dup- duru zat ile buluup grmeden baka elde kalacak
bir kazan yoktur. (Farsa)
15) Yaadn srece gerek dost olduunu

Hakk'n adn anp kantlamalsn.

16) yle biridir ki sanki beni korumak iin yaad., Ona kavumay savsaklayann
geti. (Arapa)

zaman bouna

17) yle biridir ki klc memlekete huzur salad. Yine yle biridir ki hkm da
yerinden oynatt. (Farsa)
18) Kadrinin

stnl

hrmetine dolun ay,

ba ee ee

ikiye blnd.

19) (Resulullah'n) Kur'an'da ve ncil'de huyu anld; ZebO.r'da ve Tevrat'ta ad yazld.

20) Adillik, cmertlik, bilgi ve Tanr'nn buyruklarna gre

drt stn niteliidir hepsi sende birleti. (Farsa)

davran

belirtileri onun

21) Gznn zlem att'nda Furat, rengini daima Nilimsilie dndrd. (air bu
beytinde att: "l - Kenar, ky, yan taraf: 2 - rak'ta Dicle ve Frat nehirlerinin birle
mesinden oluan byk nehir" szcyle Frat ve Nil arasnda sz oyunu yapyor)
22) ine bakn; hepsi gzel mi gzel. Bu nedenle hemen ona Haseneler (Gzel iler)
knyesi takn! (Arapa)

Babas

23) Ey Hzrlkla, skenderlikle n salan! Senin adilliin Zulumat' (Karanlklar)

bodu. (Farsa) Hzr, darda kalanlarn imdadna yetitii bildirilen kutsal kiilik
(Hzrlk kelimesiyle vlen zatn hemen imdada yetitiine de iaret edilmektedir. Zulumat: hem karanlklar demektir, hem Hzr'n Ebedi Hayat Pnar'n bulduu, Z- '1- Karneyn ki Boynuzlu nvanyla da anlan skender'in ulamak istedii manevi lkedir. air
bu szckleri de tevriyeli olarak kullanyor)
nura

24) Rum (Anadolu) ve

olsun!

am

lkeleri

bann sadakas,

in ve Main de teninin

zekat

25) Bahtn, n "Zcace- i mikat- Kandil hcresine konulan Sra" diye dillerde
sylenen nesnenin nurundan almtr. (air burada Kur'an- i Kerim'in XXIV. Nur suresinin 35. ayetine telmih etmekte, "zcace- i mikat" sznde aktarma sanat sergiliyor. Burada vd zatn bahtnn parlaklnn Allah'n nurundan geldiini sylyor)
26) Sen ruh tutarsn, ah, Piyade yrtr; At srersen Filini, Ferzini ardndan yetitir!
(Ruh: satran oyununda mhim bir ta, ah: en mhim ta, At: ki! denince yerinin deitirilmesi gereken ta. Fil ve Ferz: ah'a en yakn talar. air burada Satran terimleriyle vd zat'a ran ah'nn hcum olaslklar karsnda ihtiyatl olmasn neriyor)

SEYYiT NESiM/

287

27) Senin yardmn Anadolu'da esenlik bayrann dalgalanmasn salad; savaa

yolladn gaza erleri Habe memleketinde kafirlii sildi, sprd, (Rum- li, burada Anadolu anlamndadr. Oras iman diyar, siyahiler memleketi olan Habe de gnl karanl
demek olan kafirlik simgesidir. Bu beyt, kasidenin o zamanki Msr hkmdarn vme
iin yazld kanatini uyandrmaktadr.)
28) Senin
ululuun atete

grkemliliin

suda yoktur; varsa nerede? Ne

y~k

ki, senin ruhu titreten

bile yok.

29) Gayb alemi diye dillerde dolaan, senin yzndr; inde evrenin grnd sylenen srl ayna, yznn karsnda duvar resmi gibi kalr. (Ayine- i skender de denilen
Ayine- i alem- nma: mitolojiiye gre Aristo tarafndan ~kender iin yaplan, baklnca
iinde grlmeyen eyler grnen aynadr. Tasavvufta, mridin gnlnde simgedir.)
30) ahm, senin davrann Musa'nnki gibi oldu; nk sen Mikat'a kalb Tur'undan
"Evvelden belli edilen grme vakti" demek olan mikat szcyle Hazret- i
Musa'nn Cenab- Hak'la Tfir'da konutuu zamana telmih edilmektedir. Durum Kur'an-
Kerim'in VII. A'raf suresinin 143. ve 155. ayetleriyle beyan buyrulmutur. Arap harfleriyle ayn ekilde yazlan Tfir ve tavr szckleri arasndaki incelik vurgulanyor.)
ulatn.

31) Sen
el

arap imee balaynca delikanllar

ve gen

kzlar karnda sayg

ile

eilip

balarlar.

32) Ve bu yerin, dnyann sakinleri, gkte de melekler: "Ebedi Hayat

yu'nu i!" diye barrlar.
33) Kadehle dudak dudaa gelindiinde, doluyu azna
erbet olur, ac gelmez, ayakl kadeh de eker kam kesilir.

Pnar'nn

gtrdnde itiin

Su-

bade

34) Bu kasidenin benzerini Otuz iki harf, bu gne kadar grmedi; yznn izgisi ise
kat katn grd. (air, Otuz ki Hat szyle Hurufiliin temel gr aratrlyor, vlen
zatnsa buna benzer nice nice kasidelere muhatab olduunu sylemektedir.)
35) Her yoksul, senin lutfuna erdii halde ben, kuru yere,
dururum.

bou bouna nameler alar

36) Dnyalarda eker nasl oksa. senin vlmende de bunun gibi beytler ylesine
oktur. (Eflak: felekler, yldzlarn yrngeleri anlamyla birlikte eker kam yetitirilen
alanlarn da alemidir.)
37) Nasl teselli
den iyiye rtt.

bulaym

ki kimsenin

uramad

yerlerde bzlp durma, kalbi iyi-

38) Duann yerine gelecei, kabul edilecei, Hacetleri Giderici'nin (Cenabonu kabul edecei vakittir.
39)
selamn,

Allah'n

ResUl'nn Ravza- i mutahharesine, Cennet bahesini

salatn erdii zamanlarda,

andran

Hakk'n)

trbesine

288

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER ANTOLOJiSi

40) Ondan ap- ak dileim,

devletinin masun kalmasdr.

niyazm,

senin devletinden musibetlerin

41) Deil mi ki Nesimi, senindir, merhamet et ona!

Kapnda

rak olmas,

zekata hak kazand.

42) "Fiilatn mefailn feilat." denildike senin veznin, tartn, arln eksilmesin,
devam etsin. (Vezn szyle air hem medh ettii zatn manevi arln, hem
de aynen syledii vezni dile getirmektedir)
bykln

-11GAZEL
1. Merhaba, ho geldn ey ruh- i revanum, merhaba!
Ey eker- leb dil- ber- i irin- zebanum, merhaba!

2. n lebn Cam- i Cem old, nefha- i Ruhu- '1- Kuds,

Ey cemilm v'ey cemalm, bahr kil.nm, merhaba!
3. Ey melek firetl Dil- ber, can fidadur yoluna;
"Lahmke lahmi" dedn n, kan kanum, merhaba!
4. Gnlme n senden zge nesne layk grmedm,
Sfiretm, akl muradum, cism canum, merhaba!
5. Geldu yarm, naz ile sord: "Nesimi nicesen?"
Merhaba, ho geldn ey ruh- i revanum merhaba!

AIKLAMA
1) Merhaba, su gibi akp giden ruhum, sevgilim,
eker dudakl, gnl alp giden gzel, merhaba!.

ho

geldin, merhaba! Ey dili

tatl,

2) Deil mi ki dudan Cem'in Cam, Ruhu '1- Kuds'n frts oldu, yle ise ey
gzelim, gzelliin ta kendisi olanm, denizim, kaynam, merhaba!.
3) Ey melek grnl dilberim, senin yoluna, senin uruna can fedadr. Ey Allah'n
sevgilisi, deil mi ki sen Cenab- Ali'ye "Etin, benim etimdir", (Bakalarna hitab ederek
de) "Ali'nin kan, benim kanmdr." dedin, merhaba sana!.
4) Suretim, aklm, muradm, tenim ve
mediim iin, merhaba!.
akp

canm,

gnlme senden

bakasn layk

gr-

5) Sevgilim geldi ve nazl nazl "Nesimi naslsn?" dedi. (Ben de:) "Merhaba, su gibi
giden ruhum,, sevgilim, ho geldin, merhaba!" (dedim).

289

SEYYiT NES/Mi

-12GAZEL

1. Ey haste gnl, derdne derman talebeyle

Ger can diler isen yri canan talebeyle!
2. n Hzr, hayat- i ebedi ister isen gel,
Can tende iken, eme- i Hayvan talebeyle!
3. Ey blbl- i kudsi, ne giriftar- i kafessen?
Sndur kafesi, taze gl- istan taleb eyle!
4. Div ile musahib olann dini hatadu~
Zinhar gel ey ademi insan talebeyle!
5. Tahkik haberdr bu ki: "el- Cinsli inaa- '1- cins"
nsana eri, suhbet- i irfan talebeyle!
6. Ger talib isen bulmaa, matlub dilersen,
Fermana boyun sun, ulu sultan talebeyle!
7. Erkansuz olanlarla refik olma Nesimi,
Yol ehlini gzle, edeb, erkan talebeyle!
AIKLAMA
1) Ey yaral gnl, derdine derman ara! Eer can dileinde isen yr canan ara!
("Taleb: istemek" szc "aramak" eklinde aklad. Zaten Nesimi, devrindeki kullana
gre "istemek" szcne "aramak" anlamn da vermektedir.)

2)

Hzr

gibi, ebedi (lmsz) hayat ararsan, gel, can tende iken Ebedi Dirilik Pnar'n

ara!
3) Ey gnl, ey kutsal blbl, neden kafeste
gl bahesi ara!

4)

eytan'la

ln bana

sohbet arkadal edenin

topla da insan aramaa bak!

yakalanm kalmsn?

tuttuu

yol,

yanltr.

Kafesi

Gel, ey Adem

kr,

krpe

olu,

ak-

5) "Cins cinsiyledir." demilerdir ki bu, geree dayanan bir haberdir. nsanlk iddiasnda isen insana ula, onun meclisinde irfan sohbeti ara! (rfan: lahi hikmetlere, evrenin
srlarna ilikin,

okumakla , almakla deil,

Hakk'n

lutfuyle

kazanlan

bilgi ve sezgi.)

6) Ey Nesimi, yoldan, yntemden haberi olmayanlarla yolda olma! Yol ehlini gzle,
onlarda edep, yol, yntem ara! (Yol ehli: Erenler yolunda olan; salik demektir. Buna ehi- i
tarik denildii de olur.)
7) Tasavvuf esaslarna gre oul vardr: 1- Yol
soydan gelen salik. 3- El olu. Tarikat d olan.

olu,

air,

burada birinciyi kastedmektedir.

olu,

muhib ve mntesib. 2- Bel

290

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

-13GAZEL

1. Habibli furkatn sald metale;

Yrek kana boyand misi- i lale.
2. Nasib olm bana Hak'den, niglira!
Dilmde gice gdz ah nale.

3.

Kaun mihrabna kldum scud;

Veli, mnkir olan ddi dalale.

4. Boyun Tuba, lebndr ab- i Kevser;
Yzn ta'ne ider ems hilale.
5. Rakibn olmasun maksud hasl;
Elif tek kaddmi dndrdi dale.
6. Ben ol gavvas ve can terkin itdm,
Senn yzndeki hatt ile bale.
7. Yer ile gk yaradlmazdan evvel,
Nesimi ak idi ol cemale.

AIKLAMA
1) Ey sevgili,

ayrln skntya soktuu

iin yrek lale gibi kzl kana boyand.

2) Ey sevgili, bana Hak'tan nasib olduu iin dilimde gece- gndz ah var, inilti var!
3) Kann mihrabna doru secdeye kapandm; te yanda inkarc sapkla kapld.
(Burada Hurufi anlayyla eytan'n Allah'n emr etmesine ramen Hazret- i Adem'e
secde etmemesine iaret ediliyor)
4) Boyun Tuba aac,

dudan

kevser suyu; yznse,

gnee,

yeni

doan

aya ta atar.

5) Sevgilimle arama girenin hi bir istei yerine gelmesin. Elif harfi gibi dim- dik
boyumu, dal harfine dndrd, bkt, iki kat etti, beni kocaltt.
6) Yzndeki hatla bene dalg gibi canm feda ettim. (air, sevgilisinin yzn engin denize, ondaki hatla beni o denizin dibindeki sngerle inciye, kendini de bunlar elde
etmek iin hayatn dnmeyen dalga benzetiyor.)
7) Nesimi. o ilahi

gzellie

yerle gk yaratlmadan

akt.

SEYYtr NESiM/

291

-14GAZEL (seme beytler)

1.

Bu ne ber- gzide candur ki gezer bu can iinde!

Bu ne kymeti gherdr ki biter bu kan iinde!

2.

Seni kimdr Adem- ol diyen Allah Allah?

Bu sfetde kim grptr beeri cihan iinde?

3.

Seni benden ey nigarum nice ayra zamane?

Ki gzmle grmiem ben seni l)er mekan iinde.

4.

Yine ney figana geldi, cieri dutud, yand;

Neye urad ne grdi bu tehi miyan iinde?

5.

Dilerem zaman zaman kim seni abaym cihana:

Nie bir yana bu em'in cieri duban iinde?

6.

Bu derin maaniyi gr ki beyan ider Nesimi;

Felekin dili dutuldu bu ulu beyan iinde
AIKLAMA

1) Bu ne seme candr ki bu can iinde gezer durur bu ne deerli cevherdir ki bu can

madeninde ele geer!
2) Allah, Allah, cihan iinde bu nitelikte bir
insan adyla anar?

insan

kim

grmtr

ve seni kimdir ki

3) Seni her mekanda gzmle grdme gre ey baklmasna doyulmayan sevgilim,

benden seni zaman denilen nesne nasl olur da ayrr?
4) Bu bombo ortada, alemde ney, neye urad ve ne grd ki
da yine inildemee balad?

cieri tututu,

ii

yand

(Miyan: Beste ile sylenen bir gftenin deiik nameli nc msradr. Gfte muhammes (belli ekilde 5 msral ise) ifte miyanl olur. 1. msraa zemin, il. ve iV. msra
lara da nakarat denir.)
S) Bu mum gibi yanp yklan an ben, cieri ne zamana kadar duman iinde yana
diye zaman zaman seni aa vurmak, gizlilik perdeni kaldrmak, ne olduunu cihana an tatmak isterim; ne yazk ki buna cr'et edemem. nk cierim yank, ama dilim bal ....
6) Nesimi'nin dile
dili tutuldu.

felein

getirdii, anlatt

derin anlamlara bak! Bu ulu

syleyi karsnda

ALEVi VE BEKTA ilRLERi ANTOLOJiSi

292

-15GAZEL
1.

Gerek hadis imi bu ki: "Hfibn vefas yoh!"

Kim sevdi hfib kim dedi: "Hubn cefas yoh!"

2.

"kn belas yoh!" deyben ika dme kim,

Kim aik oldu kim dedi: "kn belas yoh!"

3.

Ann ki Hace- i Ekberi ey can sen olmadun,

Beyt- '1- Haram'a varmam, ann Safas yoh.

4.

eytan tek ol ki suretine klmad scud,

Bir ince derde ddi ki hergiz devas yoh.

5.

ol can ki senden zge taleb itmedi murad,

Hecrnde yahmaun an her dem, revas yoh.

6.

Aynn hatasuz ey bt- i in tkdi kanum;

Trk- i Hatadur, asime varur, hatas yoh.

7.

Bimar- i ika can virr ey can lebn, veli,

Mnkir sanur ki sol efeteynin ifas yoh.

8.

Savn salat fevt olan an kaza klur;

Sensz gien zeman ile vaktin kazas yoh!

9.

Fani cihana bahma, geer mri sevme kim:

mrin zevali var u cihann bekas yoh!

10.

Ya Rab ne avk imi bu mehim yzi kim

Yzi katinde ems- i dubann ziyas yoh!

l l.

Yarn

ann,

gelr hemie cefas Nesimi'ye;

Sen sanma kim Nesimi'ye yarn atas yoh.
AIKLAMA

1) "Gzelin vefas yok!" sz,

lin cefas yok!" dedi?

2) Sakn "Akn
yok!" dedi?

belas

geree

yok!" diyerek

ne kadar uygun. Kim, gzeli sevdi de "Gze-

aka dme

ki

Ak

olanlar iinde kim

"Akn

belas

3) Senin aknla dolanmay kendine Hace- i Ekber (En byk Hac, Yedi Haclk Hac)
saymyan, varm

da olsa, Beyt 'l- Haram'a varmam, grm de olsa, Safa'y

demektir. ("Hace- i Ekber- En Byk Hac- Yedi Haclk Hac" anlamndadr.)
2 Baz divanlarda bu beyt aadaki ekildedir:
"Gel gel beru ki savm salatn kazas var;
Sensz gien zeman-i hayatn kazas yoh!"

grmemi

SEYYiT NESM

4)
saylr.

293

eytan rnei

suretinde secde etmiyen kimse, umar olmyan bir ince derde dt

O takdirde" ... bir yle derde dt ki dt derdin umar yok,.

5) Senden

bakasn

aramayan

can,

srekli olarak

ayrlk ateinle yakmann gerei

yok.
6) Ey in taplgas, gznn yanlgs kanm dkt. O Hata gzelidir; aslna eker,
yaptnda hata yoktur. (Metinde geen "Trk- i Hata- Hata diyar Trk" sz, "Hata
Gzeli" eklinde akland. Fars edebiyatnda "Trk szc mecazen "Gzel" anlamnda
kullanlr. Hata'nn in'in kuzeyinde bir Trk lkesi olduu, halknn aknclk.la n sald
bilinir. iirde "Hata" ile yanlma demek olan "hata" arasndaki cinas ve tevriye sanat sergileniyor.)
7) Ey can kadar sevgili gzel,
o iki dudan ifas yok sanr.
8) Oru ve namaz vaktini
yoktur.

ak hastasna

karan, nasl

can veren hep

olsa

onlar

dudan

ise

inkarc,

kaza eder; sensiz geen

gren

zamann,

kazas

9) Gc Cihana bakma, geici mr de sevme! nk mrn zevali cihann

yoktur.

bekas

gzelin yz nasl bir tma kayna ki onun karsnda

snk kalr. (Beytte geen "avk" kelimesini arapadaki "evk" olarak deil, Trkede aydnlanma arac yerinde kullanlan "avk" suretinde okunmaldr.)
10) Ya Rab, bu

ay andran

kuluk gneinin

11) Yarn cefas

sanma!

ard

kesilmemesiyle Nesimi'ye gelir; Sen Nesimi'ye

madn

-16GAZEL
1.

Grdm yzni ey sanem, el- minnetti li- 'ilah!

Farz old bana kim diyem: el- minnetti li- 'ilah!

2.

Takdir- i ezel baht ile yar old v buld,

Tedbir- i muhalif adem el- minnetti li- 'ilah!

3.

Birikdi zafer feth ile, alnd bearet;

Geldi ferah, u gitti gam, el- minnetti li- 'ilah!

4.

Mahbub ile n devlet- i vasi old myesser,

Cemid- i zeman u benem el- minnetti li- 'ilah!

5.

Bahtm gnei dod v ikbal ile geldi,

ol ah- i seadet- alem, el- minnetti li- 'ilah!

yarn ba

ol-

294

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJISI

6.

Zulmetde bu gn eme- i Hayvan'e iridm,

n Hzr- i Skender- haem, el- minnet li- 'ilah!

7.

Zlfn haberin virdi saba; gr ne getrd:

Ol kasd- i ferruh- kadem, el- minnetli li- 'ilah!

8.

Kld

9.

ol Ka'be- cenabn kapus devlet bahte,

Gr kim nice old harem, el- minnetli li- 'ilah!

yine aklarine lutf inayet.

ol adeti daim kerem, el- minnet li- 'ilah!

10.

Ey adiye muhtac olan, ey rahate mtak!

Gel gel ki tkendi elem, el- minnetli li- 'ilah!

11.

Ruhu- '1- Kuds'n nefhasidr nazn- i Nesimi_;

Hak virdgine dem- be- dem el- Minnetti li- 'ilah!

AIKLAMA
1) Ey taplas gzel, minnet Allah'a oktandr
iin "Minnet Allah'a!" demek bana farz oldu.

2) Minnet Allah'a ki ezeli takdir,

buldu.

aln yazm,

3) Minnet Allah'a ki zaferle fetih

gam da gitti.

birleti,

grmediim

yzn grdm. Bunun

mutluluk oldu;

mjde davulu

aykr

alnd,

nlemde de son

sevin geldi ve

ite

4) Minnet Allah'a ki sevgili ile bir arada bulunma elverdiinden imdi gnn Cembenim. (Cem: ah; id de: k, aydnlk, gne demektir. Cemid: Ik ah manasna
gelir. Cem: ark mitolojisine gre arab bulan, Cemid: Sleyman aleyi 's- selamn da
nvandr, ona Cemasb da denir. Cemid'i Davud aleyhi 's- selamdr deyip onun olu
olan Sleyman aleyhi 's- selam' da Cemasb olarak ananlar vardr. Beytte geen Cemid,
her iki olasla da uygun.)
id'i

5) Minnet Allah'a ki
geldi.

bahtmn

gn

dodu,

bayra uurlu ah,

olanca grkemiyle

6) Minnet Allah'a ki bu gn, Zulmette skender maiyetli Hzr gibi Ebedi Hayat Pna
rna eritim.

7) Minnet Allah'a ki seher yeli, senin zlfnn haberini verdi; o

bana ne getirdiini gr!

aya uurlu

haber

ulatrcnn

8) Minnet Allah'a ki o daima keremde

iyilik etti, esenlik gsterdi.

aklarna

bulunmay

adet

edinmi

olan sevgili, yine

SEYYiT NESiM/

295

9) Minnet Allah'a ki o avlusu Kabe gibi ebedle ziyaret edilen zatn kaps, bak hele,
nasl

da gnen ve baht barna oldu.

(Harem kelimesi bir ok anlamlar verir. Burada "barnak olarak aklamak daha yerinde "Cenab" da burada "avlu" demektir. Bununla beraber, "harem" in "Harem- i erif;
"cenab" n "hazret" kavramlar da aklamaya k tutmaktadr.)
10) Ey gnl ferahlna ihtiya duyan, ey
gel ki, Allah'a minnet, artk elem tkendi.

zntszl iddetle

arzulayan,

koup

11) Nesimi'nin nazm, Ruh'I- Kuds'n (Cebrail'in Hazret- i Meryem'e olan) srl
etkisini andrr. Hakk'n verdiine kar Allah'a daima de~ecek sonsuz minnet borcumuz
var!

-17GAZEL
l.

Frkatn derdinden ey can yregm kan old gel;

Gzlerm ya cihan dutd, tufan old, gel!.

2.

Frkatn ol derd imi canumda ey can, her kimin

Fikrine ddi bu derdn, akli hayran old, gel!

3.

Senden ayru ddm aular ird bana;

Vuslatn tiryaki hani? Vakt- i ihsan old, gel!

4.

Canumn

5.

ekdi, mgin zlfni ald elmden rzgar;

ol sebebden gnlmin hali perian old, gel!

6.

Geri benden suretn gaibdr ey huri- cemal,

Sanma kim gzden hayaln naki pinhan old, gel!

7.

Hzr

vaslnle Hak'den ittisali var iken,

Devlet- i vaslnden ayru ddi, hicran old, gel!

eger Zulmetde ister eme- i Hayvann,

mutlaka la'ln Ab- i Hayvan old, gel!

Susam

8.

Geri handandur ferahdan az, alm glin,

Andelibin gzleri gr kim ne giryan old, gel!

9.

Yar cevr etmi Nesimi'ye, pervadur; gr ana,

z nigarndan cda zencir zindan old, gel!

296

ALEVi VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJSi

AIKLAMA
1) Ey bana can olan sevgilim, ayrln derdinden yreim kana
Gzlerimin ya cihan kaplad, adeta Tufan oldu; gel artk!

bouldu;

gel

artk!

2) Ey bana can olan sevgilim, senin ayrln benim canmda yle bir derdimi ki bu
derdin her kimin fikrine dtyse akl aa kald. Ne olur, gel artk!
3) Senden ayr dm, bana ne
nerede? hsan vakti oldu, gel artk!

aular

iirdi; sana kavumu olma tiryak, panzehiri

4) Hakk'n lutfu olarak seninle arasnda kavuma balants varken, canm bu birlikte
olma mutluluundan beni yoksun kodu; o mutluluk, gz ve gnl raklna urad.
Sevgi tim, gel artk!
5) Rzgar (yel gibi geen zaman), senin misk kokulu zlfn ekip elimden
dan dolay gnlmn hali perian, gel artk, sevgilim!
6) Suretinden benden gaibse de (Yzn gremesem de) ey Huri
sevgili, gzmden senin hayal naknn silindiini sanma; gel artk!

ald;

gzelliinde

on-

olan

Ebedi Dirilik Pnar'n Zulmette nasl ararsa, seni candan gresi gelen ak
iin, la'li (deerli kzl ss ta) andran dudan ylesine aranan bir "Ebedi Dirilik Suyu" oldu; gel artk.
7)

Hzr,

susam

gln az sevinten glerse de blbln gzlerinin ne kadar ya dker

gr! (Sen, glm, sevin iinde isen de ben blblnn, seni her an anann a
lamakl olduunu gr!) Gel artk!
8)

Alm

olduunu

9) Yar, Nesimi"ye eza etmise bu, uygun bir davrantr. Ne yazk ki z sevgilisinden
uzakta zincir ve zindan ona - Yaarken bile mezar oldu; sevgilim, gel artk!

-18-

GAZEL
.

2.

Sakya Mah- Syam old temam;

Gel beril, sun sagar- i mey ve- 's- selam!
Aikn bayram

Ey saun

yzn aydur;
ruhn Beyt'l- Haram!

maher,

3.

Tevbeden gi sufi, uy rindana kim;

Bade saf old v geldi devr- i cam.

4.

Dane- i haln cihan dutd n,

Turreden n'in dzersen bunca dam?

5.

Arifin kiiy- i mugan old yeri;

Aferin ana, zihi fili mekan!

6.

Giivare kl

Kim ann

Nesimi'nin szin;
hayr '1- kelam.

gftardur

SEYYiT NESM/

297

AIKLAMA
1) Ey saki, oru ay sona erdi; beri gel de mey dolusunu sun! Szn

ksas

bu!

yz dileklere Beyt '1- Haram olan gzel,

grmektir.

akn asl

3) Ey sofu, tvbeden vaz ge, rindlere uy ve bil ki bade duruldu, kadehi

zaman da geldi.

dolatrma

2) Ey sa gnllere
bayram, senin yzndeki

maher,

ay

4) Deil mi ki olta ucundaki yem tanesini

dan bunca tuza artk neden kurar durursun?

andran

5) Arif kii, meyhaneye yerleti; aferin ona!

6) Nesimi'nin szn

kulana

tenin,

Yerletii~yer

kpe et! nk szn

cihan yakalad, aln san

ne yksek makam!

hayrls,

onun

sylediidir.

(iirde geen sagar, mey, bade, saki, Beyt '1- Haram, kuy- i mugan- meyhane, rind,
sufi, dane- i hal... szckleri tasavvuftaki anlamlarna gre anlalmaldr.)

-19GAZEL
l.

Egeri candasen, candan nihansen;

Deglsen candan ayru, bel- ki cansen.

2.

Nian virmez egeri kimse senden,,

Yer gk dop- dolu kli niansen.

3.

Nice gizl diyem benden seni kim,

Neye kim baharam anda iyansen.

4.

Ruhun eyler hacil husn ile ay;

Meger sen fitne- i Ahir- zemansen.

5.

Arebnn nutk baland dilnden;

Diyen kimdr seni ki Trkmansen?

6.

Gren sensen gzmde, grnen sen;

Sz itmezem, veli klli lisansen.

7.

Bu can tarh idp virdm cihan;

Seni buldum ki can ile cihansen.

8.

Bu szler vahy- i mutlakdr gmansuz;

Bu szi bil kim andan tercmansen.

9.

Eltin yu, silk etek bii, "Kn- fe- kan" dan;

Ne ahir zbde- i kevn mekansen.

10.

Nesimi, n bu gn devran senndr,

Cihanda husrev- i sahih- kransen.

ALEVi VE BEKTAi JIRLERI ANTOLOJiSi

298

AIKLAMA
ayr deilsin,

1) Canda olsanda canda gizlisin; candan

olsa olsa cann ta kendisisin.

2) Kimse senden belirti vermezse de yer ve gk dolusu btn belirti sensin.

3) Senin benden gizli
4)

Yanan,

olduunu nasl

syleyeyim? Neye bakarsam onda gzkrsn.

gzellikte ay uda boar; demek sen, haber verdikleri Ahir zaman fitnesi-

sin.
5) Dilinden, Arab'n dili
de onu rkten kimdir?

tutulmutur;

senin Trkmen

Konumazsan

6) Gzmde gren de sensin, grnen de.

han

7) Hem can, hem cihan

da isteyene verdim.
8) Bu szler,

olduun

iin bu

olduunu

can

kukusuz, kaytsz, koulsuz,

ortadan

syleyen, haber verip

da konuulann hepsisin.

kardm,

bir kenara ittim; ci-

kutsal esindir, olduun sz bil!

9) "Ol" emriyle "hemen olan" dan etek silkip elini yu, vazge! Sonuta olu aleminin
ve olma yerinin z deil misin?
10) Devir bu gn senin olduuna gre, ey Nesimi, cihanda baht
luluk yldzlar ayn burda birleen padiah sensin.

ak,

-20GAZEL
1.
2.

Canum yandrd evkum

ey nigarum, kandesen?
Gzlerm nfir, ki- Alem'de varum, kandesen?
Barum

kan eyledi

Ey lebn

vasl erab-

ac

firakun, gel iri!

i ho- gvarum, kandesen?

3.

Frkatn har beni, gr kim, ne mecruh eyledi;

Ey gzi nergis habib- i gl- izarum, kandesen?

4.

Sabrmi yamalad evkun, kararum kalmad;

Ey benm fu"amum, ey sabr kararum, kandesen '!

5.

Eyledi ikun beni kalkan melamet tirine;

Ey gzi, ka belikl ehriyarum, kandesen?

6.

7.

Senden ayruk gnlme yokdur vefalu yar dost;

Ey cefasuz husni kamil yar- i garum, kandesen?

yzn em'inden rak dmiem, pervane tek,

Yanerem leyl nehar ey nOr u narum, kandesen?

devlet ve mut-

SEYYiT NESiM/
evk: k

299

Nigar: resim, gzel, sevgi - Kande: Nerde - Firak: ayrlk - FirHar: diken - Mecruh: hasta, yaral - ara: bezeyen, donatan, ssle yen - Tir: ok - em: mum - Leylnehar: gece gndz - garum: sadk bal Nar : Ate - Hsn: Gzellik - Vefa: Ballk.
kat:

at

-21GAZEL
l.

Cihan, yzn gneinden mnevver olmudur;

Saba, saun kohusndan muanber olmud:r.

2.

Lebn katinde utandum ki eydem:: Ab- i Hayat;

eker szin ne diyem kim mkerrer olmudur.

3.

Dua ilen ne dileyem senn itin, n- kim:

ki- Cihan, sana Hak'den myesser olmudur.

4.

Kimin ki gnli diledi ayauni pmek,

Ban oynamak ana mukarrer olmudur.

5.

Nasibumi nice sa'y ile artram, n kim,

Ezelde "Nahn kessemna" mukadder olmudur.

6.

Seher yeli geleli snbln diyarndan,

i ehi- i muhabbet muatter olmudur.

Meam-

7.

Nesimi, ey eh- i huban, cemaln greli,

Gzinde suret- i Rahman musavver olmudur.

AIKLAMA
1) Evren yznn
anber kesilmi.

gneiyle aydnlanm;

seher yeli sann kokusundan anberlemi,

2) Dudann nnde Beng Su'yu (Ah- Hayat' Ebedi Hayat Pnarnn suyunu) anmaktan utandm; ekerden ne sz aaym ki ok ok sylenmitir. (Kand- i mkerrer- mkerer eker: koyu eker erbeti, akide ekeridir ki sevgilisinin iki dudandan kinayedir.)
3) ki- Cihan (Dnya ve Ahiret) mutluluu Hak'tan sana zaten ihsan buyurulmu olduu

iin

hakknda

dua ile ne dilekte bulunaym?

4) Ayan pmek dileyene bayla oynamak (ban feda etmek) karan verilmitir.
oynamak" deyimi "Cann feda etmekten ekinmemek" demektir. Tevriyeli kullan
lan "ba" kelimesiyle "ayak" arasnda da tezad hneri gsterilmitir.)
("Ba

S) Nasibimi, alma ile nasl arttraym- nk ezelde, ncesiz zamanda Allah'n

"Biz onlarn dnya hayatnda geimliini aralarnda bldk" hkm alnlara yazlmtr.
(Beytte geen "Nahn kasemna": Kur'an- Kerim'in XLIII. Zuhuf suresinin 32. ayetinden
aktarlmtr. Ayet, "Kimse kimsenin rzkn, ksmetini yemez" anlamndadr.)

ALEVi VE BEKTA/ ilRLERl ANTOLOJiSi

300

6) Seher yeli snbls

sann

lkesinden esip geleli, muhabbet ehlinin burnunu

trla

doldunnutur.

7) Ey gzeller ah, Nesimi senin

gzelliini

greli, gznde Rahman'n rahmet sureti

belinnee, ekillenmee balamtr.

-22GAZEL
l.

La'l- i nabun emesinde Ab- Hayvan gizldr;

Dre- i yakutunda ey can, drr mercan gizldr.

2.

Leblern,irin dehanun hukkasndan sirr ile,

Aar esrarn ve- likin sirr- i pinhan gizldr.

3.

Canumun can gamndr, ol sebebden ey nigar!

ad olur canum ki canda daim ol can gizldr.

4.

Mahbub ile n devlet- i vasi old myesser,

i zeman u benem el- minnetti li- 'ilah!

Cemid-

5.

ol hadeng- i gamzeden kim cana urd gzlern,

Kan gider yrekden emma zahm- i peykan gizldr.

6.

Ey tabib- i amih, el ek are klmakdan bana!

Akn cannda daim derd- i canan gizldr.

7.

Kani' old derd ile senden Nesimi, ey nigar!

sebebden kim senn derdnde dennan gizldr.

ol

AIKLAMA
1) Su katlmam kzl ss tan andran dudann kaynanda Ebedilik Dirilik Suyu
(lmszlk Suyu) gizlidir; ey can tatllnda olan sevgili, senin yakut kutunda (Yakut
kutusuna benzeyen aznda) inci, mercan (inci gibi di, mercan gibi damak) gizlidir.

2)

Dudaklarn hokkay andran tatl azndan

gizlice

srlarn

aarsa da

aklanmas

gerekli olmayan sr, yine gizlidir.

3) Senin tasan benim
sevin duyar.

canmn can olduu

iin ey gzel, canda o can gizli

kaldka

canm

4) Gzlerinin canma frlatp saplad gamze oku nedeniyle yrekten kan gider; ne
are ki temren yaras gizlidir, ide, ieridedir.
5) Parltl ay daima gece brgsne brndne gre yzn, anber kokulu zlfnde
gizlenirse bunda alacak nesne yoktur.

SEYYiT NESIMi

6) Ey akn hekim, bana umar

sevilenin derdi gizlidir.

arayp

301

bulmaktan vaz ge! nk sevenin ruhunda

7) Senin derdinde derman gizli olduu iin ey gzel grnl yar, Nesimi derd hususunda senden gelene el ap rza gsterdi. (Aslnda kani olmak: kanaat getirmek: "El
amak, alak gnlllk etmek demektir.)

-23GAZEL
l.

Gel gel ki senden ayru,

mtaka

can gerekmez;

Mtaka sensz ey can, ki- Cihan gerekmez

2.

Gl- zara, serve gnlm meyi eylemez; annn,

Kaddnden ayru ey can serv- i revan gerekmez.

3.

ol bi- nian buldum, ann nian oldum;

Yzin grene ayruh nam nian gerekmez.

4.

n hasl old ey can vasln bana cihanda,

Oldum visale kani': kevn mekan gerekmez!

5.

Grdm seni gmansuz, her dil- berin yzinde;

Hakk- el- yakin grene, zann gman gerekmez.

6.

Mgin sauna virdm ki- Cihan ey yar!

Assya urayana klca

ziyan gerekmez.

7.

Kaunle kirpgn n sayd eyledi cihan,

Sayyad elinde ayruh tir keman gerekmez.

8.

irin

Fa

lebn meyinden n esrdi Nesimi,

old sirr- i pinhan, erh u beyan gerekmez.

AIKLAMA
1) Gel gel ki candan gresi gelene senden zge can gerekmez; ey can, gresi gelen
ki- Cihan (Dnye ve Ahiret) gerekmez. (Didara erebilmek iin dnya meylinden olduu

kadar ahiret kaygsndan da

syrlmak lazmdr, demilerdir.)

2) Ey can, boyundan baka salngan selvi

sine, selviye akmaz, dnp bakmaz.

artk gerekmedii

iin gnlm, gl bahe-

3) O grnr belirtisi olmayan buldum, onun belirtisi, oldum.

grene baka ad, baka belirti gerekmez.

Artk

onun yzn

4) Ey can, sana ben dnya gzyle kavutum; kavumay yeter buldum. Bundan
sonra bana varln da, var olunacak yerin de gerei yok.

302

ALEVi VE BEKTAi IJRLERI ANTOWJISI

5) Seni "Bu, odur!" diyerek her gzelin yznde grdm; gerekliine phe etmeden grene "Bu, o olmasa gerek!", "Bu, o mudur?" demek yaramaz. ("Hakka '1- yakin":
tasavvufta "Ahadiyyet makamnda Hakk' mahede etme mazhariyeti" dir.)
6) Ey yar, senin misk kokulu sana ki- Cihan' (Dnyay, Ahireti) verdim. Bylesine kazanc olann kl kadar bile ziyan ettii sylenemez. (Tasavvufta sa, zlf, turre,
giysu ... Zat- Ahaddiyyetin sfatlarndan biri olarak kabul grr.)
7) Deil mi ki kanla kirpiin cihan avlad, artk avcnn elinde oka, yaya gerek

yoktur.
8) Deil mi ki Nesimi, tatl dudann arabyla mest oldu, kendinden geti, saklad
sr; ayrca amaa,

sylemeye gerek olmayacak ekilde ortaya yayld.

-24KITA
.

Na- cins suhbeti, degl illa TamO od;

Fazl eyle ya lahi "ecima min- el azab!"

2.

Div- i recimi ademe hem- suhbet eylemek,

Sahib- nazer bilr ki hatadur, degl savab.

3.

Hem- dem ne resm ilen ola Cibril Ehremen?

Mnis ne tavr ilen ola tuti ile gurab?

AIKLAMA
1) Soysuzla konuup grmek, arkadalk etmek, Cehennem ateinden
Ey Tanrm, lutf et de "Bizi o azabdan koru!"

baka

bir ey

deildir.

2) Talanm, lanetlenmi eytan adamla sohbet arkada etmek, derin gr olan

bilir ki, doru, deildir, hatadr. (Bu beytte eytan'n Cennet'te Hazret- i Adem'le konuup
onu aldatmas hadisesini anmsatyor: Kur'an- Kerim'in il. Bakara sOresinin 35., 36.; VII.
A'raf sresinin 19., 22., 27.; XX. Ta- Ha sOresinin 120., 121. ayetleri. Hristiyanln
"Zelle- i Ula: lk Yanlma" inanc da buraya dayanr.)
3) Cebrail'le
olur?

eytan

ne suretle

arkada

olurlar?

Papaanla

karga hangi eda ile can

yolda

(Ehrimen de denilen Ehremen: Fars mitolojisinde "er lah" dr ki eytan'dan kinayedir.)

SEYYiT NESiM/

303

-25Ey naz ok dil- her beni yandrma hicrin narna

n yanarm pervane tek em'- i ruhun envarna
Hicrin arab acdr mtiika iirme an
Niin ki yar ol auyu iirmez ey can yarna
Hsnnden ey ems kamer afaka dt fitneler
Kimdir yeten endiesi zlf robun esrarna
Dnya v ukbada bana maksud sensin yoksa ben
Ukbaya sensiz bakmazam hem dnyenin m1kdarna
Vaslndan oldum n gani mlk ile mali n'eylerim
Ben knfekan vermiim vasi- ruhun didarna

Saar hayalin nakn l'l'- i eb- var gzm

Ey ileri dr- dane bak ol l'l'- i eh- varna
Yzn "ene')- Hakk' beni zlfnde her- dar eyledi
Mansur olandr aslan alemde akn darna
Tesbih ile seccade n zerk ehlinin erkandr
Aklara zlfn yeter da'vet klan znnanna
Ger vasl olmak yar ile istersen ey ak bu gn
Gel ur Nesimi tek kafa kevn mekann varna

Agu : Zekir - Znnar: Sa, Papaz kemeri - Mtak: zleyen - Envar: Parlak
- Lulu: nci-ehvar: yi ve iri cins inci- Zerk: Hile, riya, dalavere.

-26Dt gnl ala gzn ana v karasna

Ayruk anunla kimsenin a ne v karas ne

Geldi figana can yine ney kimi suz u derd ile

Kim ne bilir bu hastann derdi nedir devas ne
Turralarn ceialarn
Eylemiim

sorma bu mbtelaya kim

feda anun canm her belasna

nk cefasz ey gnl kimse murada irmedi

Cevre tahamml eyle tur ol sanemin cefasna
Nur u ziya iindeyim garka veli bu halimi
Ol ne bilir ki dmedi mihr- i ruhun hevasna

304

ALEV VE BEKTA RLER ANTOWJS

Yek- cihet olgl ey gnl can u cihana ur kafa

Yzn doru tut Haka ur kamunun kafasna
Hsn cemfile bakmaa ar safa nazar gerek
Dmesin arsz nazar ayinenin safasna
Dil- ber elinde akn katli neden haram ola
Aka n hala! eder vasln kan bahasna
Ald al

f ile ol ala gzl gnlm

Gr bu ali ne dm ol gzlerinin alasna
n bu yalanc dnyenin akbeti fenayimi
Ge kamudan Nesimi tek bakma anun bakasna

-27Rahmeti geldi iriti Fazl- rahmann yine

gld ol glistann yine

iei ald

Gnlmn ahvalini geldi gzmden sordu yar

Avni irdi derde yanan cana dermann yine
Geldi rOh- efza lebinden susam cana selam
Hzra en'am iriti ab- hayvann yine
Firkatin devran geti geldi eyyam- visal
Mddet- i mr tkendi ac hicrann yine
Gl gtrd perde yznden ald nev- bahar
Revnak geldi V nuru ba u bstann yine
Zulmetinden leylet'l- hicrin bana ayruk ne gam
Nuru n dt bana ol mah- tabann yine
Zlfnn ahdndan esti dil- berin bUy- vefa
Anberi yayld ol zlf- i periann yine
Bama kutlu ayan geldi bast ol nigar
Glgesi dt bana serv- i hramann yine

Ahd peymanndan ey yar istedi can ol yumak

Koymad mihrin vefas ahd peymann yine
Ey kamer aynn bela yetmez midi alemde kim
Fitne oldu halka zlf- i anber- efann yine
n Nesimi' nin susam kanna yarn lebi
N'oldu ey mnkir sana kim kaynad kann yine

SEYYT NESM

305

Efza: Artran (ek) - Efan: saan (ek) Hraman: Salnarak - Revnak: Parlaklk
- Leh: Dudak - Kamer: ay - Efsan: Saan, serpen - Nigar: Resim - Peyman:
And - Peymane: Byk kadeh - Fitne: Kartrc - Bu: Koku.

-28Bir saki- i baki ki vefa kld visale

Lutf ile nazar kld bana sundu piyale
tim kadehi pr mey- i ma'uk elinden
Cismim kamu can oldu v can urad hale

Can mest- i elest oldu ve la- ya'kli medhu

Gnl kadeh- i drd iip irdi zlale
Her bir ser- i mu Mansur olup syler ene'!- Hak
Hakka mey ienler iriirler bu hayale
Her kimi ki yakmad v yandrmad firkat
Yusuf- sfat irimedi can nur- visale
Yandrd eha akn
Akndan

kl olan

odu kld beni kl

klli kemale

iriir

Ahr

n'iderim dnya bana erzani klma

Seni dilerim klma beni gayra havale

Seyyid dah epsem ki ezelden eh- i takdur

Her kimseye z kadri ilen sundu nevale

Erzan: Bol, ucuz - Medhu: arm - Zlal: Saf. hafif soguk su - Frrkat: Ayrlk - Mest-i Elest: Ruhlarn ilk toplantsnda verdikleri szn heyacan ile sarho
olmalar - Nevale: Nasib, yiyecek - Ser-i Mu: Kl ba - Epsem: Dilsiz.

-29Drm anberin zlfn hmayun glgesin aya

Te'ala'llah zehi snbl te'fa'llah zehi saye

Nazirin yazamaz ayruk ezel nakka ruh- sarn

Ki hsnn devri hatm oldu bu ruh- sar- dil- araya
Kan mi'racna sufi irimek ister ey huri
Veli her kasr idrakin ur1cu irmez ol yaya

Yzn

ve'- ems

Tanktr

yasindir kanla kirpiin taha

ellezi esra bu mi'rac bu esra ya

306

ALEVi VE BEKTAi JIRLEKI ANTOWJISI

Ruhun esma- i hsnadr te'ala anh gr kim

Ne ihsan eylemi muhsin bu hsn- i suret- esmaya
Sandr

Kan

leylet'I- esra kan esrar- ma evha

Haktan irimi can bu ma evha v evha ya

Visalin kymeti drdr nihayetsiz deniz akn

Bu drrn kann ol buldu ki gark oldu bu deryaya
Ruhun rengi san huyu ne ziba reng budur kim
Gl gl- zara gnderdi brakt mki sahraya
Gel ey suf scOd eyle bu simin- her sehi- serve
Ki emr- i ve'scd geldi bu ziba kadd- i balaya
Perian zlfnn halin n'dersin bilmek ey akl
Bu sevda ince sevdadr dolama sen bu sevdaya
San vaslndan ol ak hayat- sermedi buldu
Ki teslim eyledi cann bu reyhan- semen- saya

Mu'anber habbirin Trki evin yamalad akln

Mool her kanda varrsa der tara u yamaya
Meheng- i Mecme'u'I- Bahreyn hurOc etti mekanndan
Sedef azndaki drr brakt ka'r- deryaya
Bu gn ol mah- tabann yzn gr zahir ey abid
Ki mahrum oldu ol hasir ki magrOr oldu ferdaya

Nesimi n seni buldu d alemden vahid oldu

Kesildi mft V benlikten

ulat

zat- 1 yektaya

Zehi : Ne gzel - Ziba: Ssl - Evha: Tek - Mah- taban: Ay yzl - Abid:
Kul - Dilara: Gnl alan - Tara: Yama, capul - Semen-say: Yaseminci.
-30are yoktur yare epsem ey gnl yar isteme
Derde n derman bulunmaz rence timar isteme
Dnyenin yarndan istersin vefii akln kan
Hasl olmaz nesneyi fkr eyle zinhar isteme
Mnkirin ikrar yoktur Hakka ey sahih- nazar
Hakka ikrar eyle sen mnkirden ikrar isteme
Zulmeti oktur cihann zulmetinden key sakn
Ey gzm aydnl zulmetten envar isteme

SEYYiTNESM

307

Deme M- mahrem ne bilsin akn esirn

Mahrem ol esrarn bul zge esrar isteme

Dnyenin mukdar yoktur ger bilirsen kadrini

Kadrine inanma anun kadr mikdar isteme
Gzn sen amaynca ey likadan bi- haber
Suretin grmek temenna klma didar isteme
Bunca mihnet ekmeyince her dikenden bir zaman
Blbl- i ak kimi arma gl- zar isteme
steyen murdar kerkesdir mdam ey turfe lm

Hazretin eh-

baz

oy ya'ni ki murdar isteme

Cifedir dnya anun talibleri ad kilab

Olma kelb an kim oldu ad murdar isteme
erbeti

aguludur fani cihann sen anun

daru umma zinhar isteme

erbetinden nu-

Varl

fanidir anun ey gafil bekasz dnyenin

beka mmkin deil var isteme

ol bekaszdan

Geri Haktan vahid oldu nfir ile anest nar

Ey Nesimi n ulatn nurunun nar isteme
- Key: Ne zaman- Zinhar: Sakn - Turfe: Yeni - Kilap: Kp_ekCife: Pislik - Vahid: Tek - Mdam: Daima - Kerkes: Akbaba - Likadan: Cehreden, gzel yzden - Key: ok - Zinhar: Asla.

Rene:

Sknt

ler -

- 31 -

Ey Ruh- Kuds cife- i murdara yapma

G.1 zar- cinan koyuban bara yapma
Mahbub- emin yar- ebed var iken ey dost
tutma vu ayara yapma

Ayar etein

Mansfir kim sen ister isen menzil- i a'la

tirme beka darr feM dara yapma
Ey kpeyi inciden eden benden iit pehd
Sz drrm tut l'l'- i eh- vara yapma
KalUdan eger aleme ikir ile geldin
kirru terk eyleme inkara yapma
Ey ma'rifetin Mushaf hem kenz ile misbah
Miftah budur mecma'- muhtara yapma

308

ALEV VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/Si

Benlik satann nk deal kt kuma

Var an meta' iste bu hazara yapma
Kesb eylemeyen ahireti an deli bil
Ger akl isen dnye- i gaddara yapma
Sa kararn

Zlfne yapt Nesimi

Ey hada viren mrn znnara yapma
Pehd: Sz - Misbah: ra - Darr: Sknt - Dar: Aslma yem - Znnar: Papaz
kua - Agyar: Dman - Gaddar: Kaba zalim - Mahbub: Sevgili.

-32Lale z ban yarmtr Hseyniler kimi

Kana boyanm ehid- i Kerbelann akna
La fota illa Ali nin ma'nisin fehm eyleyen
arr ol kim Aliyy'I- Murtazann akna
Kerbelada ok belalar geti ol eh- zadeye
Sen dah oynat ban ol belann akna
ahmn ak

durur gnlm iinde der- ezel

Kn fekandan gemiim Al- i Abann akna

Hadim- i fakr oldu Ahmed ezdi engur erbetin

Krklar nu etti an Mustafann akna
Okugl

la'net hemie ol la'in mrike

Bir iim su vermedi ahr Hudann akna
Ey Nesimi seng ile ldr Yezid- i mriki
Er deildir kim ki almaz tii ahm akna
Kn fekan: Olan oldu Yoksullara hizmet veren -

Mrik:
Hemie:

Ortak - Engr: arap - Hadim-i fakr:

Daima - Seng: Mezar.

-33Her kim ki mtak olmad ol dil- berin didfu-na

rimedi Musa kimi anest naran nuruna
Yarn likasn

Kim

ol

iste sen gel cann ver vashna

nigara ok deil sen kalma dnya varna

Kalfi bela da yar ile kavli n kldn ey gnl

Kavlinde sadk dur ki ben inanmm ikrfu-na

SEYYT NESM

309

Ya Rab ne em'in nurudur ol suretin envarna

Kim nuh felek pervanedir ol suretin envarna
n dnye cifedir dedi Hakkn resOi talioo
Kelb olma sen gel fari ol bakma anun murdarna
n dil- berin yolunda terk etti Nesimi cann
Bil ok deil can u cihan ger terk ederse yarna
Lika: Yz - Kelp: t - Mtak: Tutkun - em: Mum - Nar: Ate: Enver: Parlaklk.

- 34Benefe zlfn salm gl ste anberin saye

Gnl hayran u zar olmu bu reyhan- semen- saye

Lctfil'cttcn verir aks- lebi la'I- i Bedahana

Zarafetten urar ta'ne dii l'l- i talaye
Perian- hal olmutur gnl zlfn sevadndan
Bu divane neden dm bu pi- a- pi- i sevdaya
Hatr reyhan durur gr kim genni Kevser stnde
Ve ya rahmetten ayettir okunmu bedr ilen aya

Ezel nakka yazarken cemalin nakine damm

Kalemden nokta- i anber bu gl- berk- i dil- araya
Ne gl ola glistanda ki benzeye bu ruh- sara
Ne serv ola ki bstanda ola hem- ta bu balaya
Ne irin erhini aydur Nesimi leblerin ya Rab
Ki mest oldu halavetten bu tuti - i eker- haya
Bedr: Dolunay - Berk: Yaprak - Dil-ara: Gnl alan - Benefse: Meneke Saye: Glge - Leb: Dudak - Ruhsar: Yanak, yz - Pi a pi: Pek dolak.

- 35Ak

bela yolunda gerek kim hamOI ola

ana ne gelirse kab11 ola

Ma'ukdan

Gerek muhibbe cevr cefa nk yar eder

Niin cefadan incine gamdan melOI ola
Naz na'im cennet- i cavid iindedir
Dil- berden ol gnl ki murad husOI ola
irin-

halavet ol yemi imi ki sidresi

hub- hlkat urun- usOI ola

Zatnda

310

ALEV VE BEKTA iRLER ANTOLOJS

Ger erh edersem ayet- i hsnn kitabn

Her bab iinde fazlna yz bin fusiil ola
Her akn ki yar ile oldu ira v n
Arif katnda ad anun bu'l- Fuzul ola
Yoktur nasibi ak- hakiki can ey gnl
ol salikin ki mridi nak ukOI ola
Ey halikin emanetini zayi'eyleyen
durur adn ki zaliimen cehOI ola

Layk

Mi'raca kt ruh- Nesimi burak ile

ol iaeden ne fa'ide kim la- zelOI ola
Sidre: Kiraz - Zell: Yumuak bal - Fusl: Mi, - Ukul: Akllar - Cehl:
Cahil - Hamul: Dayanakl, sabrl - Burak: Uan cennet biniti - Lae: Le.

-36ol

leb- i irine ya Rab ger eker dersem n'ola

aya ger kamer dersem n'ola

ol gne tal'atl

Ademi nev'inde mislin grmemi devr- i felek

ol cihetten ger sana hayr'l- beer dersem n'ola
ol gl zre dalan anber sfatl snble
Anber reyhan aceb ya mk- i ter dersem n'ola

Bilmeyen akn tarikin her habersiz giifile

n hidayet bulmam ger bi- haber dersem n'ola
Sensiz ey can u cihan bir pula demez U'inat
Hie demez nesneye ger ol kadar dersem n'ola
Ger yzn ayn grene ey cihann fitnesi
bhesiz Hakk gren sahib- nazar dersem n'ola
Kim ki Hakk perdesiz yznde ey can grmedi
Bi- basirettir ana ger bi- basar dersem n'ola
Nur- imandr cemalin kim ki saddakna demez
Kiifir ti mrikdir ana div eger dirsem n'ola
Zlf ruhsarndr ey can sure- i Nuru Dhan
Ger bu ma'niden ana am u seher dersem n'ola
n Nesimi' nin makam Kaf imi Ankfilayn
ol mu'alla- kadre ger ali- gher dersem n'ola
Tal'at: Yz, cehre Saddak: Gerek -

am:

Gece - Gher: Cevher, tz - Mualla: Yce, yksek Anka gibi.

Ankalayn:

-37Bu ne kadd ne kimettir ki benzer serv- i balaya

Bu nee hsn- i surettir ki nur ihsan eder aya
Ne hurid- i mnevverdir yzn alemde ya Rab Jtjm
Melektir vfilih hayran bu gn hsn- i dil- araya
Kandr "kabe kavseyn" gr ki esrar ne mulakdir
Veli bu srr ol bildi ki kurban ola ol yaya

Lebin ol la'I- i ahmerdir diin ol drr- i gevherdir

Ki la'li topraa sald brakt drri deryaya .
Ruhun kimi mzeyyendir gl ile lalenin rengi
aksi dmtr meger kim verd- i hamraya

Yanan

Cihann topra

nk ahir anber olmutur

Saba mkin san buyun saal da u sahraya

Visfilin isteyen ak aceb sevdaya dmtr

Cihan u can terk eyler der her kim bu sevdaya
Bu gn ey hublarn ah emir- i dil- beran sensin
Hayalin lekeri verdi gnl ehrini yamaya
Gzmden geri pinhandr Nesimi sureti yarn
Grnen vechidir anun nazar kldka her caya

Serv-i baha: Uzun boylu - Kamet: Boy - Mulak: Kank - Drr: nci - Hub:
Gzel - Leker: Asker - Dil-i beran: En gzel gnl.
-38Gel ey ser- ke nasihattan brak akln kulana
Gzet kim nee lezzetler verir cann dimana
Gel olma za- ve ebter yegil ttlti kimi ekker
it blbl nee ter konuban gl budana
Geirdin mrn mhmel gerek ala gerekse gl
Dah elin irer degl anun frdevs bana
Bu fani dnyede baki kalma deyu gman etme
Yakin bilgi! fena yeli irer mrn irana
Vcudun mlkn oda dilersen yanmaya akl
Akt akln pnarnn suyun dinin bu ana
Ko ge bu dnyenin varn ve murdardan yunup arn
Ki didar gresin yarn binip cennet burana

312

ALEVi VEBEKTAi /iRLERi ANTOLOJS

ular

kim

yazn

Brakmazlar

u kn yemezler dane- i tevi

gnl kuun bu dnyann tuzana

Azk

al bendini berkit gidersen bir yola sen kim

Azksz yayalar doymaz bu dnyann uzana
yi geldi yavuz gitti ne etti kendye etti

Nazar klmad kimsenin

karasna

v ana

Amelden nesnesi yoktur Nesimi bu fena oda

Eli bo yneldi u gider baki tuzana

Mhmet:

Baklmam, braklm

yen, zrriyet, soy sop,

Hayrsz

Frdevs:

7.a-ve:

Bir cennet ad - Ebter: Sonu gelmeKarga gibi.

-39Ay ile gn scOd eder suret- i dil- aberayine

Ay ile gn nedir kim ol dmeye hak- i payine
Cam- cihan- nmiidr ol sende iki cihan gr
n gresin sen olasn can u cihan ayine
Fa'il- i mutlak bu gn her ki diler gre ayan
Bak sen anun cemaline Hakk gre mu'ayine
Ak- sadk

ol durur Hak yoluna ehid ola

Hakk- dini olun anun vermi anun bahiiyine

Yusuf- Msr- can u dil ya':i ki Fazl- z'I- celiil

Geldi safa v lutf ile ehr- i beden serayine
Kld

geda vcudurur kll kelime v kelam

Rzk- hsn budur ki eh sundu bu gn gedayine
Her ki Nesimi tek scud Fazl- ilaha klmad
Div gibi bu gn an bil ki bu yolda tayana

Zl-celal: Ululuk - Geda: Kul - Hsn: Gzellik - Scut:

-40zahidi zhd ile sanma ki harabiita gele

Okurum Musiyi Tur- mnacata gele
Ge

Kur'ana uruc ede dedi Cebra'il

Demedi kim bu iki yzne atana gele

Kadi iyitmemiim kim vere fetva yzne

Ben imam grmm secde kla Uta gele

Olu.

SEYYTNESM

313

Ben ehadet getiririm yzn griceiz

M'minin iman oldur ki ehadata gele
Sz nefy oldu imamn yzne kble dedim
Mrikin arh- gvah kaan isbata gele
Div ola ol ki yzn gre gzn yuma
Sanmanz suf kimi ak- tamata gele
Zatn

bildi cihan cmli sfat- ebedi

Bu sfat bilen adem bula yol zata gele

Knt kenzin ola ol ayni Nesimi kimi u_

Si V du mrg ola ki hatt- semavata gele

Gvah: Tank - Tamat: Sama - Zahid: Sofu - Zhd: badet - Harabat: Meyhane - Nefy : Srgn - Knt kenzi: Tanrnn gizli bir hazine iken bilinmeyi di lemisini

isaret

eder.

-41 Derde mtak olmayan kimdir ki derman isteye

Kalb- i mevti bilmeyen sen sanma kim can isteye
Cevheri olmak gerektir cevheri bilmek gerek
Her kimin gnlnde vardr kim vara kan isteye
Can ile dnya v ukba her kim ol terk etmedi
Mdde'idir sanma kim ol vara canan isteye
Hzr ile zulmatn tanmayan hayvan kimi
Ne bilir kim kanda vara ab- hayvan isteye

Her kim ol tanmad kendi vcudu ehrini

Ol geda- himmet ne yoldan vara sultan isteye
Anberin zlf anun kim ki dolat boynuna
Ba top olsun anun ger zge evgan isteye
Zlfnn kfrn egeri ehi- i Faz! iman bilir
Ey Nesimi sorma sen kim kafir iman isteye

Cevher: Tz - Mtak: Ttukun - Mddei: Sav - Kan: Maden - Zulmat: Karanlk - Mevt: lm - Ukba: Ahiret.

314

ALEVi VE BEKTAi IJRLER/ ANTOLOJiSi

-42Mevsim- i nev- ruz- nisan akW- oldu yine

ehrimiz eyh bu gn ho bade- hW- oldu yine
Gonceden gl ba kard ald yznden nikah
Blbl- i eyda hatib- i lale- zW- oldu yine
Eski dnya yeni hil'at giydi bu mevsimde u
ehremiz trl bu gn nak nigW- oldu yine
Nergisi gr cam ilendi mey sunar gafillere
Cmlesin mest eyledi kendi huma- oldu yine
Bade imek ravzada ger sen dilersen bur ile
Yar elin tut baheye gir nev- bahar oldu yine
Sakya cam getir kim ben uattm tevbeyi
Eski ta'limim benim bi- i'tibW- oldu yine

Sen Nesimi razm ey tan yeli yare yetir

Sensizim halim perian bi- karW- oldu yine
Humar: kinin verdii sersemlik - Us: ite, imdi nisan: Yeni nisan gn - Nak nigar: Resim ve ss.

Hilat: Kaftan - Nevruz

-43n beyan oldu rumuz- alleme'l- esma bize

Ruen oldu nkte- i srr- eb-. i esra bize
Zerre- i mihriz egeri matla'- mihr olmuuz
Katre- i bahrz velikin mevc urur derya bize
Bilmiiz dnya- y Faninin nedir keyfiyyeti
zahir olmutur hafaya alem- i ukha bize

Sufiya biz ekmeziz imrQz u ferda

fussasn

bn- i vaktiz la- ceram imrQz olur ferda bize

mmebatn zbdesiyiz halka mehur olmuuz
yle zatz

kim bulunmaz bir dah hem- ta bize

W- unsurdur bizi surette kldran karar

Yoksa ma'nide makam- kurb- Haktr ca bize
Cennet- i didfu-dr maksOd- ehi- i ma'rifet
Bir neges ansz gerekmez cennet'l- me'va bize
Biz ki mani gleninde syleriz blbl kimi
Hasret iltr lutf ile tuti- i ekker- ha bize

SEYYITNESIMI

315

Ey Nesimi gMil olma ol hmliyOn- pieyiz

Kim klar her dem tecelli KMdan Ankli bize
mnz: Bu gn -

Ferda: yarn -

Zbde: z - Licerem: Besbelli - Nigar: Resim - Rumuz: Simge - Allemel esma: Tanr'nn btn isimleri - Kurb: Yaknlk
- Ravza: Bahe - Mihriz: Naz gnei - Tuti: Dudu kuu.

-44Yzn her kim ki grd suret- i rahman dedi

La'lini can Hzra sordu eme- i hayvan dedi

Suretin eklilini sordum emin- i hazrete

Vahy- i mutlaktr ki gelmi Haktan u brhiln dedi
Kaynad akn tenoru alemi gark eyledi
Gr bu tufan dedim akn budur Tfifiln dedi

Kim ki kurban klmad akndan urun cann

Ad nildlindr bu yolda akl ana nadan dedi
Ruha sordum suretin tefsirini harften be- harf
Ben dah ol suretin erhindeyim hayran dedi
Ey nigann suretinden hashn nak hayal
Derdimi sordum tabibe sendedir derman dedi
Kfrn sordu bana zlfn fakih ey can dedim
kafir zehi imlin dedi

Akn imandr

Ahsen- i surettir insan secde kl insana kim

Fa'bd iyyah ve'sucd hilliki'l- insan dedi
La'lini yakfitu mercandr dedi aynn aceb
Menba- ervaha niin ma'den- i mercan dedi
Tfl imi

ma'nide her kim ol gne ruh- sarna

Gabgab- simine top u zlfne evgan dedi

Sorma darn halini minberde va'zn satana

Dara kmaz ba ene'l- hak ger dedi yalan dedi
Levh- mahfuzun hurufu ya'ni ka u kirpigin
Cmle Kur'an'dr inan kim Hak budur Kur'an dedi
Can bana sordu cemalin adn ey can dedim
Lutf u ihsandr te'alil'llah zehi ihsan dedi
Knt kenzin smn sordum nigann hattna
Zlfnn her tilresi u bendedir pinhan dedi

316

ALEVi VE BEKTA iiRLER ANTOWJS

Ey likadan ayr dm emiyi terk eyle kim

Vadi- i Makdesde emi MOsi- i Imran dedi
Ger ehid oldu Nesimi dil- berin akndan u
Kan bahas Haktr anun ol demez sbhan dedi
Ahsen: Gzel - Gab gab: ene alt - Tenuk: Yufka, ince, - ur: Tu zlu Zehi: Ne de ho. ne de gzel - Fakih: Fkh - Levh mahfuz: Evrendeki btn
olgularn yazl olduuna inanlan defter - Tdl: Gen - Menba: Kaynak.

-45Leblerin erbetine eme- i hayvan susad

Sulu incilerine tene kimi can susad
ekerin piste- i handanna kim susmaya
Sanma kim yalnz ana piste- i handan susad

Anberin snbln kim senema arzulamaz

Vaslna lale- i sir- ab ile reyhan susad
'

Sznn dadna irin- eker oldu tene

Ne ekerdir bu kim ana ekeristan susad
Cevr bi- diid ile dkd cigerim kann yar
yle benzer ki ciger kann canan susad
Nee kahr eylesin akna rahm eyle
Ki senin rahmetine ak- hayran susad
Sayr oldum kerem et akm sormaa gel
Ki gnl vaslna ey derdime derman susad
Susadm vasln grmeklie

ey can u cihan
yle kim Yusuf iin Ya'kub- Ken'an susad
naz ile gel ki benim didelerim
Ayagn tozuna ey Husrev- i hfibiin susad
Salnp

Gl kimi gle gel aradan perde gtr

Ki yzn grmegine dide- i giryan susad
Ey Nesimi szn tuhfe iin bahra ilet
Kim anun dikkatine drr ile mercan susad
Hban: Gzel - Giryan: Alayan - Dide: Gz - Bidad: Adaletsiz - Tuhfe: Armagan - eme-yi hayvan: Ab- hayat, bengisu.

sam

Tene:

Su -

SEYYiT NESiM/

317

-46Dn gece bir dil- ber ile aymz ma'mur idi

Likin ol hOn- hire gzler uykudan mahmur idi
Gzlerin szm v zm cann aklarn
Asl zlfnde yz bin ibli v MansOr idi
Zlf subhane'llezi esra bi'abdih ayeti
Yana zre mselsel hatt ile mestur idi
Hsn levhnda yazlm hOblarn ah deyip
Smme ene'nahu halkan ahar- mehur idi
Szlerimden zahir oldu ey Mesiha mu'cizat
bir iaret aka bin sOr idi

Dudandan

Boyu TOba yz cennet adeke'l- urcOn ka

Gzleri ve'n- necmi anun sinesi ve't- tur idi
Hem- niin idi Nesimi dn gece bir yar ile
Gnl ad u vakti hrrem meclisi pr- nur idi
Mestur: izilmi - Mi\selles: gen - Ay: Yaay - Urcn: Kurumu hurma
- Hem-niin: Oturan, oturmu, birlikte - Hrrem: en - Necm: Yldz Pr-nur: Nur dolu- Hun-kar: Kan ien zalim - Likin: Lakin.

dal

-47Senema yzn glnden gle gle gl utand

Racii eyledi dudan eker nebat kand
Kara kalarn yayndan bana kirpik okun atar
Ala gzlerin meger kim yine kanma susad
Sitem etmek ile baa ki gnl usana senden
Kime aydayum kim anun siteminde can usand
Gzn dzer szersin dil cana kasd edersin
Bu nedir ki sen edersin elebi bu gn efendi
Ne meta'a kymet etsem seni ey ikar- devlet
Ki cihan bahas demez klna san kemendi
Nee naz u ive ilen oda yakasn cihan
Bu gn uykulu gznden yine fitneler uyand
Dn gn iki gzmden aktr iner dane
kaniyle gr kim bu yzm ne ho

Cierim

Habei suretli benler odu taptlar yanaktan

Nece yerde Mcibin der iseler oda sependi

boyand

318

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

Kara snbln nikab ki hicab dm aya

Gtr ey sanem yznden ki Nesimi oda yand
Senem: Puta benzer -

Heft:

Yedi-ive: Siiyleyi

Utanm

- Aydayum: Siiyleyim -Fitne: Ktlk -Hcap: Ar.

Racii:

ikar:

Av-

-48Saba zlfn nesiminden cihan cmle can etti

Deminden gr saba zlfn ki ne canlar revan etti
Boyundur Sidre v Tuba yzndr cennet huri
Hat u halin kelam oldu bu esrar beyan etti
Gtrd perde yznden yedu'llah ey kamer- tal'at
Bu ok destan ile gr kim ne ma'niler ayan etti
Hat u halindir ey dil- ber ale'l- ari'steva rahman
Budur ol mkil ayet kim ukuli bi- zeban etti
Yzndr kble- i iman kanla kirpiin Kur'an
Budur ol ab- hayvan kim lehinde Hak nihan etti
Ne glendir yzn ba ki ra'na iei anun
Cihan reng huyundan dikensiz glistan etti
Abir il anber udun sknd kadr hazar
Mu'anber zlfn ta kim seba.anber- fean etti
Ya

levh stne Haktan yazld oniki ayet

vahyi bu ayAtn rumuzun terceman etti

Kan

Ruhun nardr ol ate ki dud- iyti'alinden

Kelim'ullah yol buldu v Hak heft- asman etti
Kazadr kalarn kavsi kaderdir kirpiin sehmi
Beni ama iin aynn bu ma'niden nian etti

Mekan u kevne smaz n kadimin zat- bi- misli

Nesimi kaf u nun oldu mekann la- mekan etti
Esrar: Giz - Yedu'llah: Allah'n kudreti - Nesim: Esinti - Kamer-talat: Ay
yzl - Ukuli bizeban: Akll dilsiz Ahir: Geici - vd: Od aac - Fesan: Saan, serpen - buy: Koku - sehmi: Okla ilgili - Dd- iyti'al: inin, iiznn ah - Asman:
Giik - Kavs: Eri - Mekan u kevn: Yer, mal.

SEYYITNESIMI

319

-49Gzlerim yarn gamndan aktr dr- daneyi

Gamda yanar da'ima gr ak- pervaneyi
Cann

terk eyle kim bu yolda canan bulasn

Her ki can verdi bu yolda buldu ol cananeyi
Naklini arz etme va'z aka her dem- be- dem
halini bil koy bu uzun efsaneyi

Akn

Gel arab- hamr nu et ime her peymaneden

Ta- ebed yarn gamndan imiim peymaneyi
n kim aydursun Hak her yerde hazrdr niin
Fark edersin seni gafil mescid mey- haneyi
Ademi cennetten rak eyleyen n bodadr
Neylesin n kim yznde grd mkin daneyi
Gene- i ma'mur eyleyen gnlmde yarn vasldr
Vasi ile ma'muru buldun neylerim viraneyi
sterim

nk bulunmaz sann her taresi

gafil olma zlf- i mk- efaneyi

Gizlenmitir

Zlfnn sevdas iroi ak- divaneye

Zlfne kld mukayyed ak- divaneyi
Ma'rifet satar gelir her ma'rifetsiz canavar
Bazardr aina bilme ko bu biganeyi
Hub cemalinden Nesimi ebcedi kld tamam
Okudu andan gtrd sin in- dendiineyi
Hamr: arap - Mukayyed:
Sin in: Di.

Kaytl

- Dendane:

Di,

tarak - Bigane:

-50Ne Tubadr boyun ya Rab kim irdi Ara balas

Ne snbldr san gr kim cihan tuttu kavgas
Gne tal'atl yzndr bu gn alemde ey dil- her
Ki her ma'nide kamildir bulunmaz misi hemtas

Ne yamac

Mool

indir gzn ya Rab ki devrinde

yedi iklime yamas

Yaylmtr yasagndan

Kaytsz

320

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Sedeften geri ey dil- ber kar kymetli inciler

Velikin zge cevherdir diin l'l'- i laHis
CemaJin vasln Haktan diler alemde her ak
VeJi ol drr- imek nOnun bulunmaz ka'r- deryas
Karadr giydii

ya gk hemie zahidin ya Rab

Ne matem dm ana kim tkenmez hi anun

yas

arab

u ahidin zikri dilimden gitmedi ta kim

Beni sevdadan esritti nigarm ayn- ehHis
Riyali zahidin da'im ii tevzir kavgadr
Veli kar etmez ol divin bana tevzir kavgas
KuJi'llahumme malik n bana ta'viz ti hizr oldu
Halas oldum yvesvisden gider senden bu vesvas
Bu gn ferdadan ey va'z beni korkutma epsem dur
Ki korkusuzdur ol arif ki imrOz oldu ferdas
Yzn levhnda ey huri ilahi grmeyen gafil
Yakin kim grgs anun yznden gitmemi

pas

Nesimi n beni buldu iriti cmle maksOda

vasla hatm oldu tamam oldu temennas

Murad

Tal'at: Yz, ehre - Hemta: Benzer, eit - Epsem: Dilsiz - Ferda: Yarm - Ruz:
Gn - Halas: Kurtulu - Vesvas: eytan - Taviz: dn - Femenna: Egilme Hzr: Bengsu, Hzr peygamber - Riyal: Para - Tezvir: ftira.

-51Vasim aceb ne candr kim can imi bahas

Yzn ne nur imi gr kim gz krpar zyas
Her kim seni demez kim rahman sfatl
tirmi ol kara gn Hak ile Hak- inas

Haksn

Nakka nak

iinde hsnnde grd zahir

Gzgsnn yznden her kim giderdi pas

Cemid-

i alem oldur ma'nide ey kamer kim

Ferhunde suretindir cam- cihan- nmas

Mestane gzlerinden dt cihana kavga

An m desem anun ya gzleri karas
Ala gznde Hak n yazm on iki ayet
U Mushaf utu tefsir u aynmn alas

SEYYiT NESM

321

Ey 7Ahid uta meydan fa oldu reng- i vahdet

Terk eyla alini kim bu reng imi boyas
Sufi boyand ala alinden olma gafil
Niin ki ali oktur zerk ehlinin libiis
HObQn yzne bakmak ziihid hatadr aydur
Fikri hatadr anun egri durur kyiis
Dnya v ahrette ii7Ad idim elif tek
ekti beni belaya bfiliisnn belas
Senden seni Nesimi n istedi v buldu
Bildi ki Hak katnda makbOI imi du'as
inasi: Tanyc - Makbul: Kabul, geerli - Libas:Giysi - Ferhunde: Kutsal,
mutlu, ugurlu - Fa oldu: Biilindi, gizi kalmad, akland - U: Ku yuvas Mushaf: Kur'an - Mestane: Hayran, baygn - Zerk: Gmmek, akmak.

-52Yara klan cefay n yara klar cefiisn

Ey dil anun cefiisna katlan unut vefasn
Kim ki irimek istedi yce boyun visaline
Oldu hemie farz ana ekmek anun beliisn
Derd ile ho ge ey gnl gamdan usanma da'ima
Ak-

derd- mendine derdi veren devasn

Zlf kan karasna vermiim ey senem gnl

Bilmemi ol yz kara zlf kan karasn
Vaslu firftka vasta nk kaderdir ey gnl
Cehd ile kimse kaderin men' edemez kaziisn
Kevn mekana vasln kymet ilen baha klan
yoktur anun yznde nur bilmez anun bahasn
Ta bileler ki am imi aleme feyzin ey gne
Yerde v gkte gsterir mihr- i ruhun ziyasn
Ka'be yzndr ey sanem yzne secde eylerim
Hacsym bu Ka'be'nin ben bilirim safasn
Ayinesinde suretin nakn grmeyen ayan
Ayineden gidermemi ol kara gnl pasn
Canma ol ala gzn eyledii cefalar
Ol ne bilir ki grmemi gzlerinin alasn

322

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

Zlf- dtasn anun kevn mekana ey gnl

Al v iki cihana sen verme bir ince tasn
Geri atasdr cefa aka ol vefaszn
Can ile ister ey gnl ak anun atasn
in Htaya suretin nakn gnder ey sanem
Ta bt- i ine tapann gstersin hatasn
Geri sz Nesimi' nin kabil- i kimiya imi
Ta u hadide sanma kim hare ide kimiyasn
Hemie: Daima - Kevn mekan: Varlk, evren - Bt: Put - Am: Genel - Eltaf: latif, gzel, has - Feyz: retim - Frak: Ayrlk - Ceht: aba - Kimiya:
Yap - Yabis: Kuru.

-53Ey klan da'vi ki ahm adi insafn kan

Ger safa ehlinden oldun mereb- i safn kan
Her kuun olmaz sa'detli Hma tek glgesi
nk simurgum der isen la- mekan Katn kan
Ratb ile yabis ne kim var ademin zatndadr
Ger sen onun nshassan ratb ile cafn kan
Ehi- i rfann yeri ukbMa n a'raf imi
n bu ariflerden oldun urf u a'rafn kan
Muhtesib hazara geldi Hakk batldan seer
Kalbim andr diyen ol doru sarrafn kan
Kaf u nun emrinden oldu ma- yekun ma- kan ile
Ger bu levhin ebcedisen nun ile katn kan
Lutf eger Haktan umarsan gster ihsan lutf kl
Lutf ihsanndan uman yara eltafn kan
Bam top eyledim meydana girdim oynann
Ey bu meydandan kaan ol urduun lafn kan

Ey Nesimi e cihetten n ulatn yar ile

Bi- cihat oldu hududun yoktur etrafn kan

Eftal : Lutujlar - Ratb : Taze, yeil - La mekan: Mekansz - Ma-yekun: Topluca - Ukba: te dnya ahiret - Muhtesip: Belediye memuru - e: Alt.

SEYYiT NESiM/

323

-54Ta snbl- i gl pQun gl- her- i tere deli

Yz fitne her ucundan devr- i kamere deli
ol gamze siMmndan canma bir ok attn
Ol oku ki attn sen yanm cigere ddi

Her kim diledi grmek didarn gne tek

Bi- sabr u karar oldu her bam u dere ddi
Anber kokusu tuttu yer yznn ser- ta- ser
Ta turralann buyu bad- sehere ddi

Her kim haberin syler irin dudan ya Rab

ol mmteni'u'l- cevher kimden habere ddi
irin lehini bir gn gl- ekkere erh ettim
El yakaya urdu gl efgan ekere ddi

nce belinin n kim bil klca vcudu yok

Thmet arada niin zerrin kemere ddi

Aks- i gl- i renginin deli mey- i gl- renge

Sagar dedi ene'!- hak mey ur u ere ddi
Tubaya nazar klmak umakta bana dmez
Niin ki benim gnlm ol sim- bere deli
Ey em' Nesimi tek niin cigerin yanar
Sen dah meger gnlm ol tiic- sere ddi

Siham : Oklar - Bam: Dam,

- Sim-her: Gm olan.

at

ur:

Tuzlu - Yabis: Kuru - Sagar_: Kadeh

-55Ey bad- saba benden ilet yara selam

ol gamzeleri arbedeci ayn harami
Mtaka

nedir are bana bildir an kim

Ger fursat ola yara deirmek bu peyam

Yandrd

beni yandnc firkati anun

Bir dah kan kim grem ol mah- tamam

Ol levhdir ey yz kamer gl yanagn kim

Rh'l- Kuds ol levhden indirdi kelam
Ma'nide yzn kblesi ol arif imi kim
Yzndr anun kblesi v aynindir imam

324

ALEV VE BEKTA RLER ANTOWJS/

Maksudu kimin kim iki alemde ne sensin

Maksudunu itirdi v feth olmad kam
Bezminde ezel sakisi la'lin bana sunmu
Ol badeyi kim Ruh- kudusdr kii cam
Vasim ebedi baht imi amma nideyim kim
Devran degil Mki v peyveste devam
Namusa beni da'vet eder nbh u mme
Ey hace nider ak olan neng ile mm
Gl- gn yangn levhdr ol levh- varak kim
Gkten melek indirdi getirdi bu peyam
Hsnn kuludur Husrev-i seyyare ilen ay
Ey la'line can bende v yazuklu gulam
Vasfnda
Hans

Nesimi szn ara kard

sadefin incisi buldu bu nizam

Zlfnden halinden anun ayrym ayr

Ey Hak bana ver sen yine ol dane v diim
Peyam: Haber - Peyvest:

Ulama

- Neng: Ayp, utanma.

-56-

AcebA bu huri yzl meh- i bedr ya peri mi

Boyu serv- i bstani yana gl- i tari mi
Leb- i can- feza- y la'lin vurur iib- Hzra ta'ne
Bu eker dudakl ya'ni sz yle ekkeri mi
Derim oda gricek bu melek- nijiid buru
AcebA bu in btnn yz nak- Azeri mi

Ardan

sala suyundan ekeri irin lebidir

Hacil eyleyen gl- ab- gl iirz deri mi

Bu teselsl ile devri drr meh- i tamama

em- i kadr glgesi ya iki zlf enberi mi
Gz ku u zlf hali bu cihan taladlar
Kamu bu emir- i hsnn sipehi v lekeri mi
Dklr sze gelicek dr- i l'l' leblerinden
Aceb ol sadef dehann dii nazn- cevheri mi
Sa ile hem- dem olmu bu ikeste- dil Nesimi
Gel eger inanmaz isen demi gr ki anber mi

Teselsl: Zincirleme -

ikeste: Krk

- Dehan:

Agz.

SEYYiT NESM/

-57Apardn gnlm benden bu gn ol cenneti huri

Gtr perde cemalinden ki sensin aynnn nun

Bu gn yevm'l- hicab oldu yzn devrinden ey meh- ri

Ki n koptu kyamet grebilmezler meger un
Firak u mihnet- i hicrin yakptr gnlmn ehriri
Nala bir kez visalinden yapasn beyt- i ma'mur
Mnacat ederim dn gn senin devletin kuyunda
Yzn nur- tecellidir dah ben neylerim !fir
San habl'l- metininden ne gam ger boynuma taksan
Senin mi'rac- zlfnden aslm gr bu Mansfin
eha

Kim

la'lin arabndan Nesimi yle ser- hodur

valih hayran dilemez ah- engun

ald

-58Meger mkin san huyu nesim- i subha yar old

Ki can- perver demi anun san tek mk- bar ald
Yzn devrinde ey hfiri cemal hsn ile her kim
Kamer tek dt da'vaya yznden erm- sar ald
Hilalin klibe kevseyni ne kudret kavs imi ya Rab
Ki kurban oldu ol yaya cihan u can ikar ald
Yznden kim ki eytan tek hidayet bulmad niira
Ezelden ta- ebed ekiz la'in ehi- i nar ald
Egeri firkatin kdr ki el- berd advvd- din
Haka minnet ki vashndan gl ald bahar ald
Ne Tubadr boyun ya Rab ki serv ana scfid eyler
Ne kevserdir aceb la'lin ki hamr bi- humar ald
Sulu incilerin drc kodu endieler adn
Meger endiennin ayn lebin devrinde var old
Syamn aydr yzn san Kadr uta Hak tank
Gel ey vahyi bilen arif ki Kur'an likar old
Sam kalfi bela remzin neden fa eyledi halka
Meger kavi kararndan karan bi- karar old

Rumuz- Leylet'l- esra gel ey salik iit benden

Ki ol bildi bu remzi kim emin- i kirdigar old

325

326

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Hisabn

sa'ati geldi ne sayarsn ne sanarsn

bil kim hisabn bi- umar oldJ

umarn san

Vcudun ehrini fethet emir ehr- i yar ol kim

Bu ehri kim ki feth etti emir ehr- i yar old
Ben ol MansOrum ey arif ki Haktan bulmuum nusret
Ene'I- hak sylerim niin ki mrm pay- dar old
Hve'I- evvel hve'I- ahr gider senden ikilik kim
Nesimi yar ile n kim ulat klli yar old
mar: Say

- Hve: O, Tanr - Humar: Uyku - erm: Utanma - Kibe-yi

kevseyn: Hz. Muhammedin gge agmasndan Allah'a iki yay boyu yaklamas.

-59Grkl yzn ayndan alem mnevver old

irin szn katnda ekker mkerrer old
irin
ol

lebini her kim getirdi dile and

sa'at ol irin sz azndan ekker old

Mkin san gubar yolda olal yele

Cennet kimi cihann topra anber old

Zlfn karangusunda yol ister idi gnlm

Yzn ira ana lutf etti reh- ber old
ol uykulu gznden koptu meger kyamet
K'afak fitnesinden pr- ur u pr- er old
Yalanc

mdde'inin kalbini at ocaa

kim kamil mihekk zer old

Aktr ol kii

Toprak olal sanma kim dt cevherinden

Toprak iken Nesimi gr kim ne cevher old

Mkerrer: Tekrar - Mihekk: lek - Zer: Altn.

-60Hsnne subbanehO kim ki ehid olmad

Tfili' u baht anun bil ki sa'id olmad
Hsnne ey nOr- Hak secde klan ta- ebed
melektir anun div- i pelid olmad

Ad

Sdk ile her kimse kim tutmad akn yolun

salik arif deil eyh u reid olmad

SEYYiT NESM/

327

Hamd sipas eylerim hsnne ey bi- bedel

Hsnne hamd eyleyen gayra hamid olmad
Suret- i rahman bil arn gel tan kim
Bilmeyen ol sureti ar- mecid olmad
Kef kiimat

ile menzilet- i evliya

Bulmaysar her kim aka mrid olmad
Her gecesi her gn Kadr ile bayram olur
Vaslna her kim karib oldu ba'id olmad
Nahn kasemnada Hak her ne ki kasem eyledi
Zerrece ol ksmete naks u mezid olmad
Geri san vasfdr zll- medid ey gne
Uhide ol cennetin ztt medid olmad
Uramad ahmn atei

ol cana kim
kadid olmad

ol gnein tabna cismi

inne wbi edidayet- i hicin imi

iddet- i hicrin haan sa'bu edid vahid
Kim ki Nesimi kimi olmad ferd- i vahid
Vahid- imutlak deil zf- vahid olmad

Said: Kutlu - Kadid: Kuru - edid: Doru - Medid: Uzun - Hamid: vl meye deer - Mecid: an, eref. Tanr-Ba'id: uzak - Mezid: Bym - Kasem: Yemin - Zili: Horluk - edid: iddetli - Vahid: Birlik.

-61 Nar- cahime ta'n eder ak odunun harareti

Arif isen gel ey gnl bil bu dakik iareti
Dnyede cbidan evi kimse iin yaplmad
Ge bu ger haibeden koy bu fena imareti
Saltanat u imarete ak ile tekyelenme kim
Be gn imi bu dnyenin saltanat u emareti
Sufli cihana vermedi gnln ol ki bildi kim
Mihnet rene imi anun tahtile v vezareti
Ka'be iinde grmeyen ol sanemi mu'ayene
Hi imi ol safamzn sa'yi ile ziyareti
nceden incedir bu sz fa'teberil ki kendden
Dahi edemez bu mantka her kiinin abareti

328

ALEVi VE BEKTAi iRLER ANTOWJS

Kim ki bu bahra dalmad maen tahuru bilmedi

Tayib tiihir olmad yoktur anun tahareti
Zerk u riya tarikna varma v nefse uyma kim
Kimseye ass eylemez ol seferin ticareti
Halk ile emr- i kn fekan zat sfatdr anun
Hakk bu resme bilmeyen bal imi besareti
Vech ile gamzesi anun aklm garet eyledi
Kimse bu resme grmedi kfilir iinde gareti
Verdi Nesimi cann vasi- ruhun bahasna
Gr bu ira v bey' kim yoktur anun hasreti

Tayib: Ayplama - Tahir: Temiz - Say: - Rene: Ar, sz - Manentahur:

Ruha ok temiz - Taharet: Temizlik - Garet: Yagma - Besaret: Derin gr,
ak gZ. - Abaret: Hesapllk.

-62erbetin ac

firkatin

nu

ederim eker kimi

siper kimi

Canm tutmuum gamn karsna

Yakma beni firak ilen nk ben ey yz kamer

Halis muhlis olmuum ak- ruhunda zer kimi
Kurmaa

koyma yayn salma beni firaka kim

Doram oklar anun yregini sihir kimi
Ta greler ki maribin gnei dodu ey kamer
Tarf- nikabn gtr halka grn kamer kimi

Kim ki melek kimi sana klmad secde ey sanem

imi mnkir- i bi- basar kimi

Ta- ebed ad div

Geri hidayet eyledi Musiye nar ilen secer

hadidir yzn nuruna ol secer kimi

Aka

Sdk u safa v zevk ilen Hakk'a ula v vasl ol

Zann u gmana muhtemil olma eger meger kimi

Senden ezelde ey kamer aka geldi bir haber

Bir dah senden isterim anclayn haber kimi
Hat hatn Nesimiyi oda brakt yandrr
Gr ki ne ho tter kokar Od ile mk- i ter kimi

SEYYiT NESiM/

329

-63Cennet- i and imi yzn uta lebinde Kevseri

Kadr Berat imi san MI batn melekleri
Gfiliye- bu sanla n can ile vuslat etmiim
in Tatar bulmuum Od ile mk anberi
Ma'den- ruh eger desem leblerine aceb deil
Cevher cevheri bilir sen bana sor bu cevheri
Hsn cemfil suretin kbledir u bu ina~niden
Suretine scOd eder ay ile ems- i haveri'
Can ile kim ki gnln akna klmad vatan
Dive msellem eyledi memleket- i Sikenderi
Da'iresinde snbln nokta gnetir ay ile
Gr ne imi bu noktann da'ire- i mdevveri
Levh- zamire akn subh- ezelde11 yazmm
Mahv edemez bu safhadan kimse bu nak- peykeri
Kiver- i emn afiyet ma'rifetin cihandr
Ey melik- i zamane gel fethede gr bu kiveri
Har

hisab mahere ~il isen gel uta gr

zlfnn ol arasat u maheri

Halkalarnda

Yzne kar ey melek hsnn gme kim ana

Ay ile gn scOd eder anda peri dker peri
Dil- beri eyle ey gnl ge kamudan ki kamudan
Eylemeyince dil- beri bulmad kimse dil- beri
Gl- ekeri ne vech ile benzedeyim dudana
Kim hacil eyledi lebin gl- eker ile ekkeri
Ak etein tut ey gnl at ban ayana
Gr ne derim sana iit aka yapma ser- seri

ekti san Nesimiyi enber- i aka neylesin

enber anundun oynasn devr- i kamerden enberi
Subh: Sabah lke.

ekker: Kukucu, tatl -

Peyker: Yz, surat -

Kiver: klim,

330

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/SI

-64Ey nafe- i in san siyah

Hsnnn deli kyd mihr mfil
akku'l-

erh

kamer ile istividan

eyle bu smn ke- nm- hi

Makslduna bulmad

hidayet
Her kimse ki bilmedi bu rah

Misli v naziri yoktur anun

Vasfnda ne syleyem ilahi
ol baa ki tac- devlet indi
Neyler kameri nider klah

Ger ni'met- i cavidan dilersen

Hayvanlara koy bu ab u kfil
Ey aka gneh diyen gneh- kar
Terk eylemezem ben ol gnah
Sultandr iki cihanda ol kim
Hak oldu anun pt penah

Ey aka adu v hsne mnkir

Tezvir ile ekme bunca fil
n vahdete buldu yol muvahhid
Cerh oldu bu mrikin gvah
Mahv oldu Nesimi ak iinde
Derya- y muhita dt mfili

-65Bahr- muhit imi gnl yoktur anun kenaresi

La'lile selsebil imi ah ile seng- haresi
Fani- i mutlak olmuum Hak ileyim Hak olmuum
Kim ki Hak diler budur aresi uta aresi
a'a'snda mahv olur ay ile gn bu Zhrenin
Gr ki ne aftab imi ol felein sitaresi
Kirpiinin hadengine urad hasta yreim
Ey bu oka inanmayan u cigerimde yaresi

Srr- elest rabbikum nk gtrd perdeyi

Zahide ass eylemez hrka- i pare paresi

SEYYiT NESiM/
Turrasnn cefalar saga

gelmez ey gnl
Sen bu umire dme kim ben bilirim umaresi
Hans hezAreden durur gamzeleri blkl kim
Durmaz anun hadengine bin erinin hewesi

Can u cihana zlfnn taresin al u verme kim

Versen ucuz ola henz can u cihana taresi
Aka
er'

ezelden vermiim crete gnlmn evin

ile kimse ta- ebed fesh edemez icaresi

Kalarnn

rumuzuna akl iremez Nesiiniye

Gr ne kadar dakik imi kalarnn iiresi

-66Merhaba ey bahr- zatn gevher- i yek- danesi

em'- i vahdettir cemalin kn fekan pervanesi
Ta- ebed hsnn nnde secde- i kr eylerim
Ey cemalin ka'be sensin knt kenzin hanesi
Kim ki gavvas oldu buldu vahdetin bahrnda dr
Alemin cismi sedeftir suretin dr- danesi
Ey bana mkin sandan gnln kurtar diyen
Hans akldr selasiden kar divanesi
Zahidin efsanesin koy syle akn halini
Akn sem'na sgmaz zahidin efsanesi
Gzleri sevda meyinden alemi mest eyledi
Gr ne meyden esrimitir nergis- i mestanesi
Dil- berin la'li ezel bezminde iirmi bana
ol meyi kim nh- felektir kem- terin peymanesi
nk viran gnlm ey can mesken oldu akna
stemez ayruk imaret gnlmn viranesi
Ey bu eyda gnlmn derdin soran her dem bana
Derdini bildirmez illa ak oduna yanas
Canm krane

verdim ol nigann

vaslna

Dmedi layk diria vaslnn kranesi

M'minin ka'be yeridir kafirin bt- hanedir

Akn dost eiidir ka'be v bt- hanesi
Buldu la'linden Nesimi nefha- i Ruhu'l- Kuds
Ey Nesiminin hayat cannn cananesi

331

332

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJSi

-67Merhabll inslln- kllmil canmn cananesi

Alemin cismi sadeftir sen misin dr- danesi
Vechinin Seb'a'l- mesani okuyan gnden beri
Gr ki ne divane dm akn divanesi
Ta sekllhm erbetinden iti bu hasta gnl
Seyr- i ev ednllya buldu kaynad hum- hllnesi
n bize ma'lum oluptur ma'ni- i Umm'l- Kitab
Arifim sem'ma smaz zllhidin efsllnesi
ol Hzr bi- are imi llb- hayvlln dediler
Ta lebin aynna irmez yoktur anun hllnesi

Ahsen- i takvimi bilen n ene'l- hak demesin

Bes neden ber- dllr oluptur Mansfun divanesi
Kllfirin bt- hllnesi var m'minin beyt'l- harllm
yar eeidir ka'be v bt- hllnesi

Akn
em'-

i vahdettir cemlllin sohbeti rOen klar

Seyyidin pervanesi

Karda ho ho yanadr

-68Cemlllindir bu rencOrun iflls

ifll''l- kalb mahbfibun likllsKandr

vahy aynn llyetu'llah

Nehllr u leyi anun a u karas
Visalin zevkn ol can bilir kim
Anun canndadr akn bellls
Cem ol arifdir ey dil- ber kim oldu
Yzn ayine- i giti- nmlls
Alas gzlerin llf'ak tuttu
Ne lll eyler aceb aynn alas

Gel ey ak ehid ol ak iinde

Ki Hakdr ol ehidin kan bahlls
Riyayi zllhid eyler aka inkllr
Grn ol mnkirin zerk u riylls
Fakih adem katnda secde klmaz
Meger eytandr ol umun Hudlls

SEYYiT NESiM/
Kyamet

koptu ey tacir zeru'l- bey'

Ki yoktur ol gnn bey' u iras
Eger safsen ey suf giy atlas
Ki bi- kadr oldu tamatn libis
Nesimidir vcud- ferd- i mutlak
Bu teyhidin ehaddandr esas

-69Ene'l- hak sylerim Haktan ale'l- ari'stevl! geldi

Yzndr sure- i Rahman ale'r- rahman afa geldi
Misal- i ka'bedir yzn fela ted' u ma'a'llah
yetmi yidi harf oldu yznden kafha geldi
Otuz iki hurufu kim yznden Hak ayan etti
Bearet bu idi Haktan hatndan ta v ha geldi
Yznden geri heft ayet okurum min kelami'llah
Salat ansz kabul olmaz ki Haktan bu nida geldi
Scuda gelmedi eytan hidayet bulmad nura
Sana her kim scud etti ana Haktan nida geldi
Ben ol Mansura ey arif ki da' im sylerim ya hU
Beni ber- dar eden Haktr bu dar u Mansura geldi
Dem- i sa kimi nutkun hayat u can verir her dem
Haka minnet ki vaslndan hayat- can feza geldi
Sandan kef olur
San

her dem bana ahd vefa- buyu

ahd vefisndan bana abd vefa geldi

Nesimi buldu la'linden hayat- eme- i hayvan

Ki Hzr abn ien ekiz hayat- can- beka geldi

-70El- minnet li'llah ki bu gn yar ele girdi

Gnlm dileyen dil- ber dil- dar ele girdi
Na- mahreme fa etme benim srrm ilahi
Ma'nisi bu kim mahrem- i esrar ele girdi
Gel la'l- i lebin ekkerini kasd ilet kim
Ol la'l- i lebi tenk eker- bar ele girdi

333

334

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Gel fursat ele girmi iken an karma

Ayar helfilc eyle ki dil- dar ele girdi
Ey MOsi eger yzne mtak isen anun
tirme tecelliyi ki didh ele girdi
Ah etme dah derd ile ey blbl- i ak
n irdi bahar glen- i glzar ele girdi
Mat etti san huyu bu gn mk- i Tatar
Ol buyi saan nafe- i Tatar ele girdi
MahbOb- emin yar- ebed buldu Nesimi
kr eyledi kim yar- vefa- dh ele girdi

-71Yzn vahyi bize brhan iriti

Yznden te'vil- i Frkan iriti
Yzndr Hak kitab vahy- i mrsel
Zehi devlet sana kandan iriti
Kanla kirpiin Turan danda
Nee bir MOsi- i mran iriti

Beka- y mutlak oldum ak iinde

Ezelden n tene ol can iriti
ttirme Msrn sen ey Nesimi

il

Msra

Yusuf- Ken'an

iriti

-72Vcud- Mustafa esma deil mi

Bu srr bilmeyen a'ma deil mi
Msemmadr
uhud-

hafa- y kenz- i mahfi

kenz- i hak ahfa deil mi

Kitab- bel eta v srr- tenzil

Kanla zlfn ev edna deil mi
Tekarrab ya habib el- Hakku minh
Vcudun mescid- i Aksa deil mi
Semavat ile erzyyat bil kim
Medar- lam u bi a'la deil mi

SEYYITNESIMI
Zuhur- nur- brahim Hlim
Be- din- i Mustafa eda deil mi
Tecelli- i cemal- i la- mekan
Mesaf- Hak yzn esfa deil mi
Temenna- y lika- y Hak te'ala
Mezahir kblesi evla deil mi
Cemal- i Mustafa grd Nesimi
Yzn evba ve ma evba deil mi

-73Her dil alem serveririz ya Muhammed ya Ali

Cmlenin hem mihterisiz ya Muhammed ya Ali
Hadi- i rahman il sizsiz her d alemde bu gn
Cmle nazr manzansz ya Muhammed ya Ali
Du cihann afitab u mab- tab u ems'sz
Zulmetin hem enverisiz ya Muhammed ya Ali
annzda geldi hem taba ve yasin bel eta
Ve'd- duhanun defterisiz ya Muhammed ya Ali

Ayet- i lev- lak ilen hem la- fetann ma'nisi

Lahmike lahmi yerisiz ya Muhammed ya Ali
Emr- i ma'rufun beyan sizden oldu likar
Nehy ilerden berisiz ya Muhammed ya Ali
Drr- i eb- var ile gevher nutkunuzdur bi- gman
U- mekann cevherisiz ya Muhammed ya Ali
Ol zaman kim kldnz cmcmeyi ihya eden
Padiah- Berberisiz ya Muhammed ya Ali
Hayberiler tek zeberdesti yine kati eyleyen
ldren hem Anterisiz ya Muhammed ya Ali
Tanlag

gnde eta'at hem yine sizden olur

Hem ResUI il Haydarisz ya Muhammed ya Ali

Fatma

Bab-

Zehra betQJ- i kurrat'I ayn resul

bbersiz ya Muhammed ya Ali

eberr

ah Zeyn'l- Abidindir ol imam- reh- nma

ah Bakr Ca'fersiz ya Muhammed ya Ali

335

336

ALEV/ VE BEKTA/ JiRLERI ANTOWJ/SJ

Musi- i Kazm imam hem Rza v hem Taki

Hem Ali- i Askerisiz ya Muhammed ya Ali
Mehdi- i sfilib- zamandr Hadi- i rahman bu gn
Evvel hem ahnsz ya Muhammed ya Ali
Tanla
ah-

gnde ef'at sizden umar has u an

yevm'l- maherisiz ya Muhammed ya Ali

Ma'den - i sdk u saffi v hem yine lutf u kerem

Hem sadefn cevherisiz ya Muhanmad ya Ali
Bu fakir - i bi - neva sizden umar her dem deva
Lutf ile ihsan verisiz ya Muhammed ya Ali
Bu Nesimi pr - zehandr vasfnida neylesin
Gece gndz szlerisiz ya Muhammed ya Ali

Zeberdest: Mahir, eli stn - Neva: Ses, seda - Betl: Hz. Muhammedin lakab
- Reh-nma: Yol gsteren - Kurrat'I ayn: Gz nuru - Sdk: Sadk Mihter: Daha byk-Tabi: Sure ad - Yasin: Sure ad - hel-eta: Ayet- Ve'd
duha: Ayet .....,.... Lev-lak: Ayet - La-feta: Hz. Ali hakkndaki - Lahmike lahmi:
Etin etimden hadisi iaret ediyor - Nehy: Yasak.
-74Ey yzn nur - zat - Yezdani
Vey ruhundur sft - rahmani
Kirpiin ka u zlf ruh - sarn
Hak kelamdr oku Kur'an

Levh - mahfuz - Hak ala'I - tahkik

Ademi bil eer zi - insani
Ka'be kavseyn ile Mselman ol
Allah Allah budur Mselmani
Kfr - i zlfn sevadna iman
Getire buldu nur - iman
Leb - i la'linden ien ab - hayat
Nide zulmette ab - hayvan
Yznn huld ravza - i Rdvan
Cennet -i And etmi glistan
Uyma eytana nefsini ldr
Odlara yakma-ta- ebed can

SEYYiT NESiM/

Cana gir gr cemal - i canana

Kalmayan cana buldu canan
Srr

- sbhiine'llezi esra
vechinde dost - Rabbani

Yazd

Secde kl Ademe ferite gibi

Sen tekebbrden olma eytani
Gel bu gn fani ol beka bulasn
Tanla sfid eylemez peimani
Ay u gn secde kldlar yzne
Ey cemal ile Yusuf - sllni
htiyar eyle fakr dervi ol
Fakr

bil tac taht - sultani

Fazl - Haktan Nesimi indi sana

Milket - i hlltem - i Sleymani

-75Oldum nigerlln ak - hayran - flani

Sad bunculayn hasta be - kurban - flllni
Billah ser can cmle be - krane vedeydim
Ger olsa idim bir gece mihman - flani
Barm
Kann

diler navek - i mjglln ile her dem

dker sihr ile emlln - flani

Batan ayaa klli vcudum oda yand

Ya Rab yaraya derdime derman - flani
ahn kuluyum eylemiim yz keret ikrar
Bel balamm bende be - ferman - flani

Sundum elimi damenine bes ki tutuptum

Balad kapu koymad der - ban - filani
Anber salr zlfne ger llne klarsa
ekker dklr ez - Ieb dendan - flllni
Bu ehri koyup uta gider hasta Nesimi
Bed - nllm - cihan oldu be - devran - flani

337

338

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

-76Reva mdr reva mdr habibi

Ki oda yandrrsn ben garibi
Beni bu derd - i aka sen braktn
Yine sensin bu derdimin tabibi
Cemalin gleninden hiie li'llah
Ki mahrum gnderesin andelibi
Kan mihrabna ba
Meer

koymayanlar
boynunda baldr salibi

Yolundan dnmezem kesmem midi

Veli senden kesebilmem rakibi
Yazar kirpiklerin nasrun mina'llah
Okur dudaklarn fethan karibi
Nesimi' nin bu Mblar arasndan
Cefa v derd imi anun nasibi

-77Zlfn gecesi Kadr durur al yanan ay

Mi'rac yzn sidre boyun kan iki yay
Alemde seni kld gnl kendye maksOd
Fikri ne ulu nesne zehi akl i. zehi ray
Endie

ile aklm iki alemi gezdi

Sensiz nee kim istediler bulmadlar cay

Her kim ki san kfrne ikrar getirmez

M'min deil ol dinin itirmi ana ok vay
Ol

ba

ki baht eylemedi akna kurban

tozuna ey serv - i dil - aray

Demez ayan

Mutnb kimi her zerre ene'l - hak dey syler

Ey nara giriftar oluban dur yine iil nay
Zatnda Nesimi deil ol zat kim anun
Mislin gresin ya bulasn zatna hem - tay

-78Cemalhin kble - i iman deil mi

Vcudun mazhar - insan deil mi
Budur ar - muhit - i kul hva'llah
Kii kim bilmedi hayvan deil mi

SEYYiT NESiM/

Kamu arh - felek ser - gete hayran

Senin ehrinde ser - gerdan deil mi
Ali

smn

ne bilsin her mnafk

mi

Mnafk kblesi eytan deil

Ama gn tecelli eyledi u

Gne devrinde ho devran deil mi
Kamu alem kitab - kul kefadr
Cemalin kaf ve'! - Kur'an deil mi
Cemalin glenidir zlf - i mahbub
Beni Adem kamu hayran deil mi
Namaz u zikr tesbih u ibadet
San kfrnde ho pinhan deil mi
Vcud - Mutlakinden oldu Adem
Risfilet kaps Frkan deil mi
Mukallid nk bilmez ilm - i tevhid
Muhavvid olmayan nadan deil mi
Nesimi srr - er - rahman taba
Oluptur ortada mizan deil mi

-79Ta grd gne ay yzn der - be - der old

Bedr aya zeval irdi v devr - i kamer old
imad - kadin kld rem Mna cevHin
Serv ana esir oldu v benden beter old

Ol jale ki dt gl - i ruh - sannz ste

Bir ketre ya tamd v yz late ter old
Arif iiren cr'ay ey husrev - i Mban
Alem diline dt v sahib - nazar old
n grd Nesimi yzn zlfe ulam
Bildi eb - i hicrann vakt - seher old

-80Gel gr seni seven akn derd ahn

evkndan ah eder eritir seng aheni
Cevr cefa v hasret ile yana yakla
Bir dem ki grmedi kul olan padiahn

339

340

ALEV/ VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

Dnya kara olur gzme anda kim yzn

Pinhan edende snbln ebrinde mahn
Halin Habe erisini ekmi Rum iline
Zlfn Tatara balad hsnn sipahn
Her dilde sam suretin ve'd - duhasdr
Ve'l - leyl okurum gece zlf - i siyahn
San Hrnayi glgesini asla stme
Ol kim bana giydire devlet kUihn

Nefsin bilenden ol ey Nesimi bil zn

Her kim ki bildi nefsini bildi ilahm

-81~

Ger beyan edem sana esma - y ruh - efzamz

n Mesiha seyr edersin alim - i balamz
Adem - i hakiden esma renenlerdir melek
Divin asl od idi renmedi esmamz
Anda esma okuduk esma - kl derler bize
Gam deil div er msellem tutmasa da'vamz
Biz halife - zadeyiz yer mlkmzdr ta - ebed
Hie demez kimseler n bilmedi mevlamz
Ger sen andan ilm - i esma renirsin la - cerem
Hak katnda bir greydin bu tamam a'zamz
stivann girdiinden ger verirsen sen haber
Gresin eyada ruen cmle istivamz

nirah - sadr basl klmayan Musa kimi

Ksr

- elvah etmeyen grmez yed - i beyzamz

Tis'a ayat - ate Mfisi v levhn srrn

ster isen gel tavaf et mescid - i aksamz
Hayme - i mi'adn esran asann hikmeti
Anlayaym der isen oku bizim inamz
Ta'ne ursa ger bize nadan u a'ma gam deil
Div - i zahir - bin ne bilsin srr - na - peydamz
Secde edenler melektir Ademe ey ademi
Secde asarn bul ta gresin simamz

SEYYiT NESiM/
Keti

- i Nuha her an kim girmedi oldu helak

ister olasn sen bizim deryamz

Bulasn

Gel sevadl' vechi gr kim fakr - mutlaktr ad

Ruen anla ka'be kavseyn ile ev ednamz
Nefy - i isbat asldr lakin ne ass mde'i
U da kald gelmedi ta kim gre illamz
Kaf u nundur ka'inatn asin lakin kimsenin
yok mecali okuya esma gre eczacmz
Anlarn kim Hak te'ala gzn at dnye<le

Grd a'Ia ile esfel alem - i halamz

Lezzeten li''liribin hamr - haka'ik ie gr

Ola kim ayb etmeyesin uri gavgamz
Alimim derdin velakin cehlin oldu akar
nk grdler hala'ik menzil - i a'lamz
Nerre ir pie - i tevhid sahih - kudretim
Tilkiler kaan bileserdir bizim me'vamz
erh - i ma'ni ger mutavveldir yeter tenbih iin
Anlar olursan bu remz nkte - i garramz

Ey Nesimi n Sleyman oldu ku dilin bilen

Kafa varp grmek ister bu bizim Ankamz

-82Ey cemalin nurudur Allahu nurun paresi

Ey yanan tal'atndan mah - taban paresi
Kul hva'llahu ehad kld visalin vasfn
Ey gne suretli Adem derdimin kl aresi
Mlih - tabandr yzn inna hedeynlih's - sebil
Senden zge mmi yoktur are - i bi - aresi
Suretin vazfnda kld vasf - esma - y sfat
KM u nurdur tanm yer ile gkn aras
U kelam u ayet- i Hak leysefiba min ftfir
Mushaf - kul ya baddidir san si - paresi

Gzlerin sihr - i mbindirey cemalin lem - yezel

La - yezali nur anundur canm anun paresi
Eyyha'I - atan de can vergi! niflirn la'line
nk mahbilb - ezel ekti za'ifin yaras

341

342

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/Sl

Kim ki vfilih olmad hsnne ey bedr'd - ddi

Surete Adem durur ma'nide divin haresi
nneli'llahi'I - beka. grmeyen anda ayan
ol

hicab oldu hemie nefsimin emm&-esi

Ey Nesimi ol sanem Allahu nurun smdr

Halkaya meydana girdin oyna ban yaras

-83Eer

sen bende isen tan Hudan

Huda v hem Muhammed Mustafan

Bedev'atlar binip atlas giyerdim

Tutam dedim ser - a - ser bu cihan
Yiyip iip hemie ay ederdim
Alrdm dnyede gnlm seveni
Feragat dnyenin nik bedinden
Oturmutum yine bir gn nihani
Beni tutdu diyanmdan stma
Yadma getirip lm nian
Smgm titreir benzim sarard
Kuruttu koymad damarda kan
Benim bir lahzada nutkum tutuldu
Ban ste okudular kur'an
Dudaklarm
Tanmaz

kurur bilmem ne diyem

oldum u yah yaman

Suyu azma panbuglan koyarlar

Na - gah geldi bana aklm revan
Gz atm drt yanm grdm hala'ik
Ylm stme pir civan
Dilim hi sylemez gnlm iinde
aret bilmezem aram an
Dedim ne ie geldin ka.bzu'r - ruh
Dedi kabz itmege ruh - revan
Dedim bir dem aman ver bu fakre
Dedi hi kimseye vermem aman

SEYYiT NESiM/

Gzm bakar iken hi bakmaz oldu

Ki tahkik oldu u lm nian
Ayam gah ekip gah uzadrdm
Vcudumda nefes kalmad kan

Kim aydur oldu kim der can vardr

Grrler yreim kopar revan
Bu halet geldi baa ahi ldm
Meded dedim ta bilmez kimse kan
Amelden zge bana yar yoktur
Getirdi boaza almaa can
Zen ferzendlerin kavn karabet
Benimin kamusu eder figan
Oul uaklarm rt

cmle

ittim ol zamanda grdm an

Helalim el urup yzn yrtt

San yolup eder her den figan
Kulagm iitir

her ne ki derler
Cevabm verebilmem akl kan
Kefen istemege gassfile varp
Diyerler kim revan yuyun an
Soyundu yuyucu geldi revani
Kulama gelir halkn figani
Diri iken beni isterler idi
lende arz eder bana yaban
l yz sovuktur kimse bakmaz
Akbet unuturlarrn olan
kardlar

Apardlar

beni evim iinde

beni halktan nihani

rahtm
Yumurlad

kard yere yd
yuyucu ald an

Biri su dkben birisi yuyar

Temaa kldlar halkn kalan

Beni n yuyucu yudu artt

Yine boynuma giydirdi kefeni

343

344

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJSi

dikti olgad tabUta sald

Beni drt kimse gtrd revani
Kimi nmce alar kimi vay der
lm koymaz kamu yah yaman
M'ezzin bank eder syle sala der
itti has u am dedi salan
Beni indirdiler kabrim iine
Kesek balk ile rtp revani
Kur'an okudular ol zamanda
Du'a kld kamu yah yaman
Olar gitge kulagm n iitti
Kim ol Mnker Nekir geldi revani
Dediler bana kim Rabbini syle
lahi andm anda Mustafan
Dediler syle yaz her ne khpsan
Dedim devat - kalem kat kan
Dedi azun devat parmak kalemdir
Kefen kat durur tiz yazg! an
Evet yazdm ne kim hayrm var idi
zm ad z iime adumani
Dediler errini dah yaz imdi
erim yoktur kabul etmezler an
Dediler kim gvab olsa ne dersin
Dedim kalmaz szm peyda nihani
Elim ayaklarm verdi gvab
Ne kim klm idim yah yaman
Hasenatn ziyade geldi Haktan
Azad oldum kr kldm revani

Anunn kim olmasa doru cevab

ekerler alna da - nian
Kalr da'im azab iinde bed - hfil
Cehennemdir anun mlk mekan

Zebaniler der odlu omakla

lahi kimseye gsterme an

SEYYiT NESiM/
Brakma

kimseye sarf etmez idim

Koyup vardm kamu m!l - i cihan

Ne kim mal sa'yim ile ym idim

kamusun koydum kalan

Brakp

Bana hayr ettiim kald Nesimi

Ki hak yarglaya hayr eyleyeni

-84Cennete tebih eyleyen bulmad vech - i fiil - beri
Katresi az yarmn mest eder ab - Kevseri
Ma'rifet ehline yzn ka'be belal benlerin
Mihr!b - candr kalarn aynn imam Ca'feri
Kadr Rega'ib Berat u hat u zlf halidir
Muhammedin kodu gider melekleri

Mi'racdr

Mlk benim diyen kan kodu gider bu kiveri

Gr nee ma'zul eylemi sahih - i mlk Sikenderi
Zhre v m!h u Mteri dost ilinin avular
arh ile arh uran bilir nee dner bu enberi
Savn salat hacc ile kimsene dost innedi
Zlf ile hali eyledi gnlm cmleden beri

Mlk - i bekadadr yerin d!r - fen!da ey peri

Yeri sen andan istegil cmleye ol verir yeri
Bunda im!na gelmeyen bulmad srr - Ahmedi
ah Ali gerek veli ta ki yka bu Hayberi
Aka nian

ger istersen can ile ba nesnedir

Sz ile bitmedi bu i kt Nesimi' den deri

-85Suretin naknda her kim grmedi nakk!n

Vahib - i suret anun gzsz yaratm ban
Lehlerin irin

nig!rn

firkat hicrandr
gzlerinden yan

Aktan yannca em'in

Dmedi batl hayale olmad sevdas ham

Her kimin kim ak oduyla Hak piirdi an

345

346

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Ka'be kavseynin rumuzun sanma kim fehm eyleye

Kim ki zahir grmedi ol mah - bedrin kan
Geri ferra meliktir anber - efan snbln
nk ben sultan buldum neylerim ferran
Hakka vasl rind Haktan ayndr zabid grn
Hankahn eyhini mey - hanenin evban
Hasln mescid bucanda gr ahr kim nedir
Ey melabat eyleyen mey - hanenin kallan

Dem - be - dem sufi melamet tan atar

iini gr tan

aka

Ta kymetsizdir anun
Yan yandrd akn

Kim ki

hem kurusun gnlmn

kurusu yan

dt aka yandrd

Gnlmn ehrinde akn bir imaret yapt kim

Ta - ebed andan koparmaz nh felek bir tan
Canm akn

ezelde yolda etti kendye

Koymaya yoldaln Hakkn bilen yoldam

Ey Nesimi halini ger kimse bilmez gam deil

Hak bilir halk - cihann smn hem fan

-86Yarn sattn babasz

Hie demez ol

kii

bilmedin mikdann
kim hie satar yann

Cevheri nadan elinden mteri

alr

ucuz

Cevheri bilmez ne bilsin cevherin bazarn

Kim ki yarndan bekasz cann grd aziz
Yarn

yitirdi nadan

Akn esrarn ak

bulmad dil - dann

gerektir kim bile

Olmayan ak ne bilsin akn esrann

Kim ki kurban olmad aknda ol ma'ukann
in deil da'visi anun neylerim gftarn
Her kimin fi'li riyadr ya sz gerek deil
Kavline inanma anun hie say ikrann
Neylesin yarn cefasn ekmeyip ak mdam
nk yar ister hemie akn azarn
Dara k yan ey ene'l - hak syleyen Mansur eger

SEYYiT NESiM/

Ahiret d8rndan istersen selfilnet darn

Zahidin tesbihidir la havl zikri la ilah
Ey gnl sen syle yarn la'l - i ekker - barn
Kim ki yarn zlfn elden kodu bin can ile
Bi - basar topraa sald nafe - i Tatarm
Ey Nesimi inciyi drri bilen sarrafa sat
Cevheri nadan satmaz l'l' - i eb - varn

-87Vaslndr

Cansn

ab - hayvan ben Hzra sordum an

yakin velikin arif bilir bu can

Yzn ezel gnnde Ievhndan oldu zahir

Hakkn kelam ile seb'an mine'l - mesani
Alemde Hak sureti yzndr ol gne kim
Kld gnnde zahir esrar - la - mekan
Esra ebinde ya'ni mkin san sevad
Ayndan oldu peyda ol gevher - i niban
Ma'ukann yolunda kurban ol ey gnl kim
Oldur iki cihanda gereklerin nian

Hsnn tecellisinden MOsa gider znden

Kimden gelir gr ahr mtak:a len terani
ol ka'benin sfatn ehi - i safaya sor kim
Ayn'l - yakin gz ile her eyde grm an

Ey can u cihann maiyeti v ayn

Aynsn ehi - i aynn hem can u hem cihan
Surette kirpiindir ehr - sa'adet el - hak
Ma'nide ka'be kavseyn iki kan keman
Gaybu gmandan artuk ey zahid urma dem kim
Hakku'l - yakini buldum tarh eyledim gman
Mansur ene'l - hak aydur ya'ni ki Hak benim Hak
n Hak ayan imi gr kim grmeye ayan
Oldu lebinden meyinden hayy - i ebed Nesini
Hzr abn her kim iti hayy oldu cavidani

347

348

ALEV VE BEKTAi RLERi ANTOWJS/

-88Cemlilin fitnesi tuttu cihan

kard perdeden raz - nihfu
Neden ak cihan u can sensiz
Ki sensin akn canu cihan
Leb - i la'lin arabn ieni sor
Ki kimdir ien ab - zindegW
Susam kanma la'lin iittim
Bu devlet ak - miskine kan

Grn ol gamzeyi kim uykusundan

Uyard fitne - i ahr zaman
Lebindir eme - i hayvan veli kr
Ki her hayvan - tabi'at bilmez an
Visalindir visalindir visalin
Na'im huld mr - i cavidani
Egeri bi - niansn kimse hergiz
Niansz bulmamtr nian

Nesiminin

mekan

la - mekandr

Mekansz akn Hakdr mekan

-89Gel gel ki kapt evk - cemalin kararm

Fa eyledi firak - ruhun hal - i zarm
Ya Rab zamane hakkna ben neyledim kim ol
Benden cefa v cevr ile ayrd yarm
Yakt firakn ey gl - i handan iimde nar
Gel gel syndr ab - visalinle narm

Vasim ikarn olmu iken baht - sa'd ile

Kard hasidin gz benden ikarm
Nak
Nak

u nigar gr felein kim ne nak ile

eyledi v ald elimden nigarm

Mansilr - aka ahretin dar oldu dar

Ol gnde gel ki ho gresin darm
Ey Lata tapc seni ayb etmezem neden
Kim grmemisin ol sanem - i gl' - zarm

SEYYiT NESiM/
evkn katnda alayc gz dker yan
Fazl - bahfu-a dndr gldr babann

Ben yar bulmuum iki alemde ihtiyar

Benden kim ayra sanema ihtiyarm
Dtm lebin visalin meyinden humarna
Gel gel hem ol arab ile defet humfu-m

Zlf ruhun umfu-n gel sor Nesimiye

Ta sen hisabn bilesin ben umanm

-90Yzndr glistan bi'llah deil mi

Szndr kn fekan billah deil mi
Ale'l - ari'steva rahman yakn kim
Yzndr ol mekan bi'llah deil mi
Ruhun banda ey huri sfatl
Cihan oldu cinan bi'llah deil mi
Sandadr Hta v in Ruma
Saba anber - fean bi'llah deil mi

Sznden n cihan geldi vcuda

Szndr cism can bi'llah deil mi
Dudandr ki srr - knt kenzin
Beyan eyler beyan bi'llah deil mi
Batndan

buldum er - rahman taba

Budur senden nian bi'llah deil mi

Lehin ab - hayatndandr ey can

Ki Hzr oldu revan bi'llah deil mi
Sana irin - dehan ey Husrev - i hsn
Diyen irin - dehan bi'llah deil mi
Kanla kirpiin yzn gnnde
Aceb tir keman bi'llah deil mi

Seni Hak grmeyen zahirde a'ma

Gznde Hak nihan bi'llah deil mi
Lehin aknda can vermek hemie
Hayat - cavidan bi'llah deil mi

349

350

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Debanndan

hadisi klmayan gu
Sz gayb u gmin bi'llah deil mi

Yzndr ey kamer suretli fitne

Zaman ahr zaman bi'llah deil mi
Hak oldu gnlmn ehrinde zahir
Zehi mizenderan bi'llah deil mi
Visalin kiverin feth eyl~yen can
eb - i kiver - sitin bi'llah deil mi
Klndan ince grdm incedir hem
Belin nazik miyan bi'llah deil mi

Sevid - a'zam ile Msr - cami'

Yzndr ya flan bi'llah deil mi
Sanla Arzn
Ad

can Mushaftr
NQr u Dilhan bi'llah deil mi

Yzndr ka'besi ehi - i selamn

Mbarek hanedan bi'llah deil mi
Bu gn va'z beni ferdaya salar
Yalanc kssa - ban bi'llah deil mi
Bana can sordu kim zlfn ne yerdir
Dedim dar'l - emin bi'llah.deil mi
Ruhun esrarn em' eyledi fa
Zehi ate - zeban bi'llah deil mi
Yznden ta kamer fark u tefavt
Zemin ta asuman bi'llah deil mi
Diyen kim noktadr ad dehann
Aca'ib hurde - dan bi'llah deil mi
Cihan

Zehi

tuttu hsnn dastan

bi'llah deil mi

ho dastar

Dilinden cu eder derya - y a'zam

Ne hfib bahr - revan bi'llah deil mi
Kyamet kametinden oldu zahir
Bela - y na - gehin bi'llah deil mi

Nesimi cevher - i ferd oldu anun

la - mekan bi'llah deil mi

Mekan

-91Yzndr bi - nian ol bi - nian

Hat u halin durur anun nian
Revadr

ger desem yzne anun

Kelamu'llah ile Seb'a'I - mesani

Ayan oldu rumuz - mim ledn kim

Lehin eyler ana erh u beyan
Yzndr suret - i rahman eeri
Ki cz sahi b - nazar kes bilmez an
Gel ey sufi Bakn didarn gr
Ki Hak oldu ayan koy sen gman
Visalin her kime oldu myesser
Na'im huld mr - i cavidani
Nesimi nin elinden her kim iti
iirir da'im ab - zindegani

-92ki alem onundur kim gzne Hak ayan old

Hakk

grd Hak bildi Hak kim bi - gman old

Eger Musa kimi gelmek tecelli grmek istersen

Nazar kl yzne gr kim iki alem ayan old
Ta'ala'llah ne

zibasn

Kanla kirpiin

ki hsnn devr - i banda

zlfn yznde glistan old

Kyamet koptu hsnnden yedi iklime yayld

Senin kadd kyamndan bu gn ahr zaman old

elipa zlf halinden san Leyli durur amma

riti ayet - i fenzur ad Nur u Dilhan old
Nigarn

la'line her dem dker ehd stne ekker

Veli gafil ni bilsin kim neden irin - dehan old

Mekana simad zatn ezeldendir bidayatn

Nesiminin bu ma'niden mekan la - mekan

old

352

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJISI

-93Ger sana erh edevz hasyyet - i esmamz

Bilesin Haktan rumuz - Leylet'l - esrhmz
Ceddimiz ruh - mcerreddir biz anda domuuz
Na - halef ferzendiyiz unutmuuz abamz
Ger fakiriz sureta ma'nide sultanlar biziz
Bendeyiz amma ki had eyledik mevlamz
Suret ma'nide Haktan gayri yoktur arada
Sureta ta'n eyleme fehm etmedin ma'namz
Biz Huday bilmiiz ayn'l - yakin ilme'l - yakin
her eyde zahir haliku'l - eyamz

Grmz

Biz Hday bilben bulduumuza rek edip

Zahid - i hod - bin verir ldrme fetvamz
Ey Nesimi ka'be kavseynin rumuzun syle kim
Bilesin Haktan rumuz - kurb - ev ednamz

-94Benim yar - vefa - dann gel ah

Melek suretli dil - dann gel ah
Benim blbl kimi nalan giryan
Yz ba u glistann gel ah
Mahabbet gnlm yakt be - gayet
Kerem kl zlf - i znnhm gel ah
Senin akn beni divane kld
Habibim munisim canm gel ah
Gel ah kim Nesimi na - tvandr
Leb - i Ia'l - i eker - barm gel ah

-95Firkatin derdi nigha barm kan eyledi

Rzgha oldu muhalif vasl hicran eyledi
Canm ya'ni visalin benden ayrd felek
Gel bu cansz ak gr kim ne bi - can eyledi

Barmn kann

gzmden aktr her dem gamn

Ey sanem evkn beni gr kim ne giryan eyledi
Derdimin dermann Fazlndan Allah eyleye
Her devasz derde n oldur ki derman eyledi
Srr

gene imi anun yeri viranedir

Yakt akn gnlm ol gence viran eyledi
-

akn

Senden ayn dtm takdir imi benden deil

Haktr ey can her ne kim takdir - i Yezdan eyledi
Cann verdi Nesimi n san zincirine ~

Niin anun meskenin zincir zndan eyledi

-96Sendedir ol gene - i pinhan gezme her viraneyi

Denize dal andan iste ey gnl dr - daneyi
Can ver cananeyi bul olma bi - canane kim
Tende can yok anun kim bulmad cananeyi

Sekahm rabbhm hamnndan ikrah eyleyen

Tevbe kl gaflet meyinden sndr ol peymaneyi
Ey Halc her yerde hazrdr diyen eri nazar
Bes ne ma'niden seersin ka'beden bt - haneyi
Ey eken umaa mkin zlf - i pr - inin beni
Cennete zincir - i zlfndr eken divaneyi
Kim ki aydur Ademi dama brakan danedir
lale - gn ysnde mkin daneyi

Grmemitir

Gene - i mahfdir san ey n beer suretli Hak

Niin edersin bu gizli gonce mahrem aneyi
ncedir zlfn rumuzu aneni az ak
Diline brakma anun ~lf - i mk - efaneyi

Nara atan cann n em' iin pervanedir

ol sebebden yandrr pervaneyi

Narna em'

Ey gelen kfilO bela dan ma'rifetsiz canavar

Hak basiretsiz yaratm ta - ebed biganeyi
n makalid's - semavat ey Nesimi sendedir
KM u lamndan gtrgil sin in - dendaneyi

354

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-97Can nee tebih eylesin cennete vasi - dil - beri

nk lebinden itiler erbet - i ab - Kevseri
ns melek scQd eder hsnne ey sanem senin
Ak

ile bendedir kamer Zhre v

mfil

u Mteri

Sende bulundu gevherin kan bu gn bu ma'niden

Cevheri cevheri bilir ol ne bilir bu cevheri
Kevn mekana vermezem zlf cemilini anun
Kim ola kim bu vech ile sata bu mk anberi
Hur ile cennet lika cmle senindir yle bil
Zlfn ucunda gizlidir ol arasat maheri
Hsn ruhun tarikn kim ki bu yolda istedi
rdi hakikat ehline oldu anunla reh - beri
em'i

- ruhunda gnlmn hasl bu durur kim u

Nuruna reh - ber eyledi cem' - i ruhunla haveri

Dar - fenadan isterim mlk - i beka evin bu gn

Ger bakarsan bu fikrime bulmuum u Sikenderi
Kametini griceiz Tuba kaan kyam ede
Boyuna nisbet etmezem serv ile hem sanavberi
Tir hadengine gnl istedi kim esir ola
Sine ana doyamad barn deldi haneri
Mu'cizidir Nesimi' nin Fazl inayet eyleyen
Hakk bu resme tamd buldu bu derde reh - beri

-98Mah -

tabandr

Tal'atndan

yzn ey aftab - haveri

mnfa'ildir ems mal u Mteri

Zhredir alnn nigara kalarn kavs - i kuzeh

Hatt - zebzin zlfn ile Cebrailin eb - peri
Ar

- azamdr cemalin sidre boyun ey gne

Suretin cennet - i adnin leblerinder Kevseri

Mushaf - Hakdr yzn ma'ni iinde bi - hlaf

Zlf ka u kirpiindir ol kitabn hatlar
Krk iinde ferd yektasn eya mahbQb - dil
cihetten secde kld hsnne hiir u peri

ol

SEYYT NFSIMI

Dil - beri kldn senin gayrinden ey can paresi

Anun iin n sen oldun hasta gnlm dil - beri
Ey Nesimi secde kl hsnne kar dil - berin
nk hublar suretidir Hak te'ala mazhar

-99Aynlktan

yar benim barm biryan eyledi

zn bir yana sald beni beryan eyledi

Za'feran tek benzimi dndrd ol bi - rahm~yar

Dmeni handan edip dostunu giryan eyledi
Ald

gnlm klmad ol bi - vefa bir kez vefa

Yakt ma'mur ehrimi gr nee viran eyledi
Canmn zahmndan

Cierimde

ey can Mb gelmez aynma

zahm - peykan tir - i mjgan eyledi

idirse ta erir hasrette ah u zanm

Ol gl - endam yar gr gnlm zindan eyledi

Cehd kldm ok visale yetmedim ektim firak

Tedbir ana neylesin takdir - i yezdan eyledi
Ey Nesimi subh - dem var arza kl dil - dara sen
Gamzeye versin nasihat yoksa ok kan eyledi
MSTEzADLAR

- 99 I aKirpikleri n iki cihann esiridir

Bu devr - i Zhalde
Ol gnei gr kim ana ol peyk - i deridir
Gn burc - Hamelde
Katip ki yz harfini yazd si v dQdan
ginni sekizden
Ol Adem - i haki budur adem haberidir
Ol mahrem - i esrar
Kim alem - i suret yolunun hac seferidir
Fkr eyle amelde
MQsi - sfat olgl be - mnacat -
Gster yed - i beyza

hemie

355

356

ALEV VE BEKTAi iRLER ANTOLOJiS

Didar

anun n gece gndz nazrdr

Bu Tur - zlelde

Ukbaya turu alemi - i zata bula gr yol

Anla bu sfat
Dnya dediin nesne grdn beeridir
Nakdi anun elde
Gel kfunete srrn geip ol cennete dahil
Didar gresin
Arif olann ravza -
Kalr o mahalde

rdvan

yeridir

Mkin sa

elden koma zinhar Nesimi

Nfunusu yele ver

Mki ki anun yanann em'i eridir

Ol safi bu halde

-99/b-

Ta kld tecelli bu benim gnlme Allah

Lutf ile ey va'llah
Firkatta yanan canma vasi irdi be - dil - bfil
El - minnetti li'llah
Na - gah iriti bana ilhfun zi - hazret
Gafletten uyandm
Vahdet gnei dodu v ilm oldu seher - gah
Gam kalmad bi'llah
Ey - gayb - hviyyet bana nutk - ahadiyyet
Aytd ki fe - firrQ
Terk eyledim u mlk ile mfil vatan u cah
Yas tuttum ila'llah
Fani okudum dnyeni ez - riiy - hakikat
Didara deitim
Tecrid olup aytdm ki tevekkelt ala'llah
Kul klln mina'llah
Ez - riiy - hakikat bana her nesne ki irdi
Ez - hazret - i Ali
Reddiyet ile klmadm hi nesneden ikrah
Ta olmaya bi - rah

SEYYT NES/Mi

Ma'uk - hakiki zi - kerem nk brakd

Brka' zi - ruh - hod

Mahv oldu feleklerde kevakib gne mal

secde be - dergah

Kl

Ger arif isen koyma Nesimi demin elden

Bu Ademi tan
rfan ile kl dnyede hazar ma'a'llah
Ta kla nazar ah

- 99/c Sal burka' yznden aya suret - i rahman .

Tarh eyle gman
Her kim ki cemalin gre ey Husrev - i huban
Kurban ede can
Fari deilim evk

- ruhundan dn gn ben
Yanmaktaym ey dost
Ya'kub - sfat klma beni zar u perian
Ey Yusuf - sani
Aramm

ile akl u hem iman u dil din

Kimdir sanema san

Herkim ki gtrmez hat ile haline iman

Kafir derim an
Rahm eyle aya server - i huban ki
Sen ah - ganisin

fakrim

Ol hal batn aka hem kble v iman

Ey bahr - me'ani
Her kim ki seni Hak deyben secdeye inmez
nkara dptr
Klgl nazarndan an

Ol yz

merdud eytan

karan

Pervane - sfat em' - ruhun narna yand

Biare Nesimi
Rahm eyle ana lutf ile ey husrev - i huban
Yandrmagl an

351

358

ALEVi VE BEKTA/ JIRLERI ANTOWJISI

-99/dSald haberin ey hsnnz ey Husrev - i huban

Gavgaya cihan
Ruen klar envar -

ruhun ey meh - i taban

Kevn ile mekan

ayeste

- i der - gah - Hak olmak diler isen

COya-y Hak ol kim
Her kim ki Hak tanmad olmad insan
Hayvan degl an
Fani olasrdr bu cihan akbet'l - emr
Rahm eyle bana sen
Bilgi! ki vefa eylemeye kimseye ey can
Bu dnye - i fani
nsan grn kim nee bu tineti kld
Hak z kereminden

Ziba yaratptr sanema halik - i sbhan

Bu cism ile can
Her kim ki demez suretine mazhar -
andan

Hakdr

Vakf degil

Ol bi - habere syle ki ta kalmaya nrutan

Bilsin bu beyan
Her kim ki senin gzlerine mteri olmaz
Cana Nesimi
Klmaz

dil can kalarnn yayna kurban

Ak deme an

DRTLKLER
1

Nuruna kld nazar ol halik - pervane

Aba dnd derdim ol hayretten oldu tarumar
Ol nurun kandiline yazmt der - rOz - umfu'
..a - feta illa Ali la - seyfe illa z'I - fekar

2
Ttnnden nh felek oldu mu'allak ser - nign
Kpgnden yedi kat yerler dendi dfu"
Ol felekler gidiinden syledi ay ile gn
U - feta illa Ali la - seyfe illa z'l - fekm

3
Kudretinden Hak yaratt kubbe - i zerrin - nigm
Kubbenin hem girRinden oldu bu ley nehm
arl - gerdan anu~f~miyle dndrd medar
U - feta illa Ali a - s~fe illa z'I - fekfu"
'~-

4
Akl u ak u nefs - i can hazrette idi intizfu"
Bir avu topraa n kld nazar perverdigar
Ademin cismi anun ismiyle oldu stvm
U - feta illa Ali la - seyfe illa z'l - fekfu"

s
Ademe verdi keramet huld cennat'n - na'im
Cmle ana secde kld gayr eytani'r - racim
Ademin vechinde yedi hatt yazmt kadim
U - feta illa Ali a - seyfe illa z'l - fekm

6
Nemrudun mancnndan nma atld Halil
glzfu" eyledi ana n ol Rabb - celil
Bu mbarek ismi geldi nma urdu Cebra'il
U - feta illa Ali a - seyfe illa z'l - fekh
Nfil

7
Eyyuba oldu havale yedi yl rene bela
Rabbena sylerdi da'im hazretinde Rabbena
U bu ismi yad kld buldu ol gamdan neca
U - feta illa Ali la - seyfe illa z'I - fekh

8
Samiri Fir'avn iin sihr etti ha - izn - i Huda
Hem nida Msaya geldi sald elinden asa
U - teMf hakkna geldi bu ism ilen d'a
U - feta illa Ali la - seyfe illa z 'l - fekh

360

ALEVi VE BEKTA/ iRLERi ANTOLOJiSi

9
Ta Sleyman nebi oldu cihanda padiah
ns ile cinn tuyur ferman idi M - hkm - i - fil
Hateminin nakna yazd bu ismi ol ilah
U - feta illa Ali la - seyfe illa z'I - fekar

10
Hakkn

emriyle getirdi Cebra'il Adem demi

Hem meamndan frd kamil etti Meryemi
si anun ismini yad etti boldu hem - demi
U - feta illa Ali 1 - seyfe illa z'I - fekar
11

Ahmed Mahmud u Kasm kt ber - ar - mecid

Hem Esedu'llah grd dergaha olmu mrid
Ber - mezid olsun ana bu ism devlet ber - mezid
U - feta illa Ali la - seyfe illa z'l - fekar

12
Gitti bu hicran demi geldi eyyam - bahar
Sad hezaran murg - zar ald old murg zar
Blbl kumri mutabbak syledi vasfn hezar
u - feta illa Ali la - seyfe illa z'l - fekar

13
Dnyeye geldi Ali n ad oldu eh - suvar
Yerler anun ismi le nk tuttular karar
slam anun ismi ile slama geldi iftihar
U - feta illa Ali la - seyfe illa z'l - fekar

14
Ta hayalinle gnl mlknde seyran eylerim
Ben beni ol ahmn medhinde hayran eylerim
Ben Nesimiyim ebin vasfn destan eylerim
U - feta illa Ali la - seyfe illa z'I - fekar

SEYYiT NESiM/

TERC -

BENDLER

-A1
Perde iinde alnr bir saz
Kim eder ak nevazn agaz
Geh neva seyrini klar uak
Bzrgn namesin tutar eh - naz
Arif anlar bu namenin remzin
Aine olmayana vermez raz
Sen iit bu niyaz ey talib
Ben bu pinhan klmazam enbaz
Bezm kurmu arab ier Mahmud
Meclis esbabn dzer ayaz
Sohbet arayiin dzer ma'uk
ive birle klar itab ile naz
Lakin ol nalenin misali budur
Zerrelerden iitirim avaz
Ki nian ire bi - nian benim u
On sekiz bin cihana can benim u

n
nk deryaya irie bu Frat
La - ceram derler ana bahr ile zat
Mevcidir ka'inat bu deryann
Bes anunla tutar karar u sebat
Vuslatdr

Hsnnn

anun hur u kusur

gleni durur cennat

Hem araben tahfir - si - dem

Hem ebistan iinde ab - hayat
Kesretin iletti nuku oldu
koy kim bir oldu zat

Nak

Sohbet arayiin dzer ma'uk

ive birle klar itab ile naz

sfat

361

362

ALEV/ VE BEKTA/ JIRLERi ANTOLOJiSi

Ukin ol nalenin misali budur

Zerrelerden iitirim avaz
Ki nian ire bi - nian benim u
On sekiz bin cihana can benim u

m
n nian ana bi - nian oldu
Her mekiin ana U - mekan oldu
smine bir tecelli kld ilah

La - cerem bir sfat ayan oldu

Emr kld cihan yaratt
Ol sfat bu cihana can oldu
Ademi - ekldir ki giydi ol
Ten cihannda mihman oldu
Geri zahirde ok durur bu kafes
Lik ma'nide bir herman oldu
Sad - hezariin kafeste bir blbl
Hak dilinde terceman oldu
Bildin ise bu remzi ey talib
Sana bu ma'ni ho beyan oldu
Ki nian ire bi - nian benim u
On sekiz bin cihana can benim u

iV
Nak arasnda ben ki pinhiinm
Sanki bulutta mah - tiibanm

Defterinden elif durur kur'an

Nokta eklinde gr ne divanm
Ma'ni yakutun iste ey gavvas
Katre bahrnda gr ne ummamn
Habs edeli cehfiletin divini
Ma'rifet mlkne Sleymanm
Sure - i Niis u sure - i Rahman
Bu haber huccetinde brhiinm

SEYYiT NESiM/

Seni zAhid beni beer sanma

Ademi suretinde rahmanm
Tarumar eyledi gamn erisin
Bu szn ma'nisine handanm
Ki nian ire bi - nian benim u
On sekiz bin cihana can benim u

v
Dil - berin hsnne nikah nedir
zata perde olan hicab nedir
Ref eder bu hicab kim ki bilir
Gnlmn ka'besine bab nedir
Sen bilirsin bu ince esrar
Bu su'al ile ayt cevab nedir
Su v gl - ab u gl kokusuyla
Su nedir gl nedir gl - ab nedir
Mustafa Hakk bu surette grp
bhe emr ettiinde ah nedir
nk alem bilindi ademdir
Bes vcudunda afitilb nedir
nk adem vcudu can oldu
Bes cehennemdeki azab nedir
Ki nian ire bi - nian benim u
On sekiz bin cihana can benim u

VI
Akn

derdime deva grdm

grdm

Vashn canma ifa

Tur - Musada bir varak buldum

Yazal hat - len tera grdm
Leyi - i firkatte tal'ahn necmin
Sure - i ems - i ve'd - duha grdm
Gnlm eflakine ne kim baktm
Ve's - sema ve ma bena grdm

363

364

ALEVi VE BEKTA/ liRLERi ANTOWJS

Her mek!n mescid oldu hem ka'be

Merve hakknda n safa grdm
Ak divanna ne kim baktm
Ziihidin ta'atn heba grdm

Dost ehrindedir Nesimi garib

Bu sz ehlini aina grdm
Ki nian ire bi - nian benim u
On sekiz bin cihana can benim u

VII
Entaka'I - akline da'vake
Eskete'I - akne ma'niike
Bir heva sald gnlme hsnn
Sanma akim innehCi muhyyake
Kametin istivasdr kblem
Na'bd nesta'in iyyake
Can ber - dar edeli dar san
Tale umri ve ugli sevdake

Lehlerin cam verdi Hzra hayat

Nl'me min mskirati aynake
Mantki

ko Nesimi pend iit

Deme an ki Une mahyake
Ki nian ire bi - nian benim u
On sekiz bin cihana can benim u

1
Hat ile bu resme hal olur mu
Sevdas kimi hayal olur mu
Cadu gzn filine alndm
ehlayile nergis al olur mu
Zlfn gtr ey kamer yznden
Bedrim gecesi hilal olur mu

SEYYiT NESiM/

Haver gneisin ey peri - ruh

Kamil gnee zeval olur mu
Akn ad vahid oldu bi - misi
zat - 1 ehade misal olur mu

Aksi diinin gzme dt

Emvac kimi belal olur mu
Azn yeri kand ab - hayvan
Her eme suyu zlal olur mu

U'lin inebi ezel meyidir

meyene hamr u bal olur mu
Bilsem bu meyi haram eden kim
Fetva buhcak helal olur mu
Koparal kametin kyameti
Tubada gr i'tidal olur mu

Sen hsn cemile dedi tahsin

Bir sencileyin cemal olur mu
Niin koyaym etein elden
Divaneye kil kal olur mu
Ak ile cihan vcuda geldi
Bundan dah yeg kemal olur mu

n doldu vcudum evi senlik

Mahv oldu i dost bende benlik

n
Hsnn
Yetmi

varak lisana geldi

iki tercemana geldi

Zlfndeki kaf u nun ne szdr

Kim ayet - i kn fekana geldi
Ey cevher - i bi - araz ne cansn
Cismin erefi bu kana geldi
Mkin san arasna dtm

Kim grd beni figana geldi

Sorsam seni Hzr msn ey can
Azn yeri cavidana geldi
Ruh - sarn ezel gnnde dodu
Akn eseri bu cana geldi

365

366

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Bir sencileyin gzel yegane

itmemiim cihana geldi
Nei etti ciger kan bu eme
Gamzen oku n niana geldi

Esrar - rumuz etti sfatn

Bu mantk ile beyana geldi
Kim dedi sana Kaf - Kur'an
Simrg sana aiyana geldi
n kanz oldu kabe kavseyn
Cadu gzne krana geldi
Bu da'viye mnkir oldu kafir
Karard yz il ana geldi
Ben sana baha.sz olmuum kul
Bu denli kula bahane geldi
n doldu vcudum evi senlik
Mahv oldu i dost bende benlik

m
Koyma yzm nikab iinde
oldu adem hicab iinde

Har

Datma yanan

zre zlfn
Neyler bu gne sehab iinde

Grdm seni n felekte gn tek

Buldum seni hem kitab iinde
Vasln

bu mahalde ele girdi

Mislin mi var u bu bab iinde
Mkin sana

Musa kimi

scud kldm
tnab iinde

Cadu gzn uykudan uyand

Fitne klar idi hab iinde
Bir buse bana keremden in'am
Et ki kalasn sevab iinde
Erat

- kyamet oldu kaddin

Var sor ki nedir hisab iinde

Geh eng kimi iki kat oldum

Nevha klarm rebab iinde

Geh akn ile gzm dolar can

Terkik ederim arab iinde
Geh dem kimi dem urup yanarm
Pier cigerim kebab iinde
Ta'rif ederim ki sensin a'raf
rfm tandn hicab iinde
Her kim sana mnkir oldu ey can
Nefsini kodu azab iinde
n doldu vcudum evi senlik
Mahv oldu i dost bende benlik

iV
Sen Merve ile bana Safasn
Ucdan uca gnlme safasn
Aklara sidre ~etindir
Hublukda zehi ki mntehasn

si - nefesinden u dirildim
Bu mu'ciz ile ki can - fedsn

n kalarn oldu kabe kavseyn

akku'l - kamer ile istevasn
Tuttum bu zemin asman
Haver gnei v meh - likasn
Kaf oldu binlere vcudun
Simurg kimi kimyasn
Sayende irr hma - ya tal'at
Kim dedi sana ki sen hmasn
Hem zahmime senden oldu merhem
Her derdime ahr ol devasn
n kahr ile lutf mazhanndr
Surette safa v hem veffisn
Bu ikide birliin sebat
Hzr oldun u dah liyasn
Yasin okuyal ey mnadi
Kldn bu cihan ok u ya sen

368

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Benden bana nia'nide mukarreb

Kim der sana suret~ cdasn
Gitme nazarmdan ey peri - ruh
Gzlerime nur ve ruenasn
n doldu vcudum evi senlik
Mahv oldu i dost bende benlik

v
Zlfn sevda - a'zam oldu
M'min olan ana mahrem oldu
Gne yzn eyledi beni mahv
Gzm ya nk eb - nem oldu

Her kim ki visaline iriti

Cam iti v kendisi Cem oldu
Mevcine hayalinin delden
Szm dr hatrm yem oldu
Mihrab kan v ka'be yzn
Fitnesi cihana zemzem oldu
Sevdas bamda salarnn
Usand

hayal ile ham oldu

La'l - i lebine beyan - mu'ciz

Dedim ki Mesih - i Meryem oldu
Karg

boyunu greli Tlba

szn ile hem - dem oldu

ekker

Her kim seni bildi Hakk bildi

Her kim Rak bildi Adem oldu
Cuyende klan muhabbetinden
Kerhi ile ibli Edhem oldu
Ey ive - frO huni gamzen
Okuna siper bu sinem oldu
Hem derdime vaslm oldu dufi
Hem zahmime dah merhem oldu
n doldu vcudum evi senlik
Mahv oldu i dost bende benlik

SEYYiT NESiM/

VI
Gahi ben har u zar edersin
Geh zer ile dil - figar edersin
Geh lale kimi harab ser - mest
Nergis kimi geh humar edersin
Leyli yzn ile her geceler
ol em' kimi nehar edersin
Ya Rab bu safa yanan ile
edersin

Batnlar fikar

Bir bak ile ey ahu gzl

ir olur ise ikar edersin
Bu hsn ile bu letafet ile
Ayla gn bi - karar edersin
Husrevleri husrevi szyle
irin kimi erm - sar edersin
n dodun ey ahret gn sen
Ho sa'at rzgar edersin
Ey huri bu gn visalin ile
Mevsimleri nev - bahar edersin
Hakkma getirmiim ehadet
Aklar ehriyar

edersin

Zlfn greli mdam rindim

Mansur olurum ki dar edersin
n zahmime sende oldu merhem
Hem derdime sen timar edersin
Evvel sana secda klmm ben
Ahr beni ihtiyar edersin
n doldu vcudum evi senlik
Mahv oldu i dost bende benlik
VII
Ey otuz iki Hakn sfat
Nur ile bezedin u bu zat
Cmle zlmat ruen ettin
Ruen doal yzn cihat

369

370

ALEV/ VE BEKTA/ J/RLER ANTOWJiSI

Salarnn istivasdr kim
Arz etti Halil iin necat

Mi'raca beni yetirdi zlfn

Kadre irenin budur Berat
Ey hsn si kar demidir
ile zekat

Aklara r

Enhar kimi getirdi cua

suyu eme - i hayat

Azn

Hak Fatiha okudu cemalin

Ansuz kabul etmedi salat
Msr oda yakt akn odu
Kasid lebin eyledi zekat

Vasim harem oldu ey bt - i in

in eyledi ka'be ile Ut
ahn

ruhun utdu ol felekten

bu cihan ah mat

Kldn

Olmad

bilirim olmaysar
Sensiz kamu alemin sebat
Levlake lemma halakt'l - eflak

Akn

ki yaratt

ka'inat

lnne'l - hasenat ak iinde

Hsn oldu Nesimi seyyi 'at
n doldu vcudum evi senlik
Mahv oldu i dost bende benlik

-C1
Mushaf - natkm kelam oldum
Bende - i fi v zac u lam oldum
Subh - ezelde yzn grdm
Ebedi zlfn ile am oldum
Leblerinden hayat - lem yezeli
eli selsebil cam oldum

SEYYtr NESiM/
Padiah - cihan benim nkim
Mahv edip benlii gulim oldum
Ak tahtm durur Sleymanm
Hdhdm Belksa peyim oldum

Zat - mutlak vcudum oldu yakin

Sayd - Simurg u dine dim oldum
Nergisin emini humir edeli
ile gona - reng film oldum

Mk

Subh - demde nesim - i zlf - i nigir

riip aka selam oldum

Nefesimden mu'attar iffilc

Klp enfsde ho - metin oldum
arhn agazn anladr bu szm
Zaz u edvir ile makim oldum

Bi - niin smn ayin ederim

Gndz ile subh u im oldum
n grnd gzme ol dil - yar
K'anda zge cihanda yok deyyir

il

Faz! - Hakkn iriti devrim

Zahir etti rumuz - Frkin
Kirpii kayile
Kefeder

raz -

zlfnden
- sbhin

srr

Hakk kld mahede

tahkik
Kim ki bildi bu vech - i insin

Hzr

bulup hayat - lem - yezeli

ti li - linden ib - hayvin
Az bir noktadr rumuzu anun
Gsterir hatem - i Sleyman

Nee hat ehlini gubir ettin

Nesh edelden batnda reyhin
Bu sa'adet topunu kim ald
Ki cihan ire oldu meydan

371

372

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Vuslata ulap beka bulasn

Ger klarsan bu ter kimi fani
Ruh - Kuds oldu nutkum ey can kim
Tarh kldm arada cisman
Vech - i Adem ki Ar - rahmandr
Gzlerim anda grd Y ezdan
Leb la'lin hayaline her dem
Dkt emim bu la'l mercan
n grnd gzme ol dil - yar
K'anda zge cihanda yok deyyiir

m
nk ben bi - neva v kamm
Meygede ire rind evbam
Nazharm muzhir ile bir zatm
Grnen nak iinde nakkam

Bu ene'l - hak rumuzunu her dem

Sylerim var niin ki sr - fiim
Sufi gelgil arab - saf ielim
Gel beni gr ki nee ho - bam
Felek umman u heft zemin
Hem kitab ire ol kuru yam
Nutk - Hakkm mera i pindiiri
Bu aniisrla gr i tam
Sensiz olmaz cihanda eya n
Geri kilh u ve geri haham
Zlf hsnn hevasile her dem
Subh - demde nesime ferram
Leb dendannn hayalinden
Nazarndan ki la'l dr - pam
Yek - cihet getem ez - reh - i kat
Geri der - pi - i halk kalmam
Ma - siva'llahtan el ekip imdi
ile hemie kalmam

Akn

n grnd gzme ol dil - yar

K'anda zge cihanda yok deyyiir

iV
Dadanda yzne zlfn yar
Bu dil - akn melameti var

Mest olanda lebiden i hyar

Nergisin gzleri hem oldu humar
n cihan cennet oldu hsnnden
Andalibi neden gl eyledi zar
Vech - i Ademde otuz iki hat
Mfisiye syledi ena'llah nar
Merkez - i hake kld cmle scud
Melek hem felek bu heft seyyar
Ta ki

ems

Douhan

- i meark ez - marib
nurun eyledi izhar

ndi sa v nutku eyledi fa

Oldu cahil eyledi intcar
em - i mestin ezelde grm idim
Ebedi olmazam dah hyar

Buldu zlfn hevasile eb - i tar

Doldu zlfn safasle enhar
Kaf u nun emr kld oldu zuhfir
e cihetten geldi ho gftar
Heme n hest vacib'I - mevcud
Grnr trl trl bu esrar
n grnd gzme ol dil - yar
K'anda zge cihanda yok deyyar

v
Ak

- Hak irdi mutrb ile saz

Davud ile idim dem - saz

Name

Kenz - i mahfi tlsnun eyledi ak

oldu Hak ald raz

Akar

Srr - Hakkn rumuzu oldu ayan

Dar - Mansfira geldi aka baz

Vech - i Adem sfat - Hakdr n

Nutk - Hak oldu kim klar agaz
Her kim ister makam - Mahmudu
Fazl yolunda dnmesin ayaz

374

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJSi

Evvel ahr v zahir batn

Cmle ol bi - erik bi - enbaz
Zlf - i damide dane - i mkun
Greli murg - dil klar pervaz
Hat u halin beyan - Haktr kim
Gsterir dem - be - dem bu ive - nvaz
Giydi insan donunu eya hep
Yerde gkte kamu neib fraz
Gn yzn pertevinden oldu
Gece zlfn ucundan oldu draz
Hakk imi nutk - Hak irdi bu gn
Can u dilden kulama avaz
n grnd gzme ol dil - yar
K'anda zge cihanda yok deyyar

VI
Gitti firkat iriti ayn - visal
Zerrece kalmad gzmde hayal
Zulmet ire hayat imi bildim
Zlf - i hatt - lebinden ab - zlal
Ab - hayvan la'line tebih .
Eyleyenler zehi hayal - i muhal
Cennet selsebil hur u kusur
Vechini Hak bilene oldu helal
Hakka ula arif ol arif
Men aref srryla buldu kemal
Sa'y kn der - cihan u kamil bil
Kim irimez kemlile zerre zeval
Ehi - i tevhid

iriti

Kald irkette

sufi

Hakka yakin
melal

yle

Div hsnnden irrnedi hasenat

Seyyi'at oldu kld a'miil
La - mekan oldu ad eyada
El - nian srr u levn bi - ekal
Vech - i Adem sfat - Hak be - ylikn
Si v du hat ulaike'l - abdiil

SEYYiT NESiM/

Li ma'a'llah makam - vadettir

Ehi - i kesret ne bilsin an ne hal
n grnd gzme ol dil - yar
K'anda zge cihanda yok deyyar

vn
Aka

vech - zf - p!k - i Huda

Oldu ma'uk iinde ol peyda
Levh - mahfuz imi yzn dil cihan
Grnr misi - i cam - fiti - nma
Kabe kavseynin zre zlfeynin
akk eder vechini il bedr - i dca
Hsnnn burka'n bM - seher
zre sanki sta

Salal gne

Hatt u halin kitabdr mestfir

rakk - Tilr - Mfisi - lika

Yazl

Geldi Mehdi hidayet etti Mesih

Nutka geldi fasih zemin sema
V ech - i ademden zge cmleyi hem
Limeni'I - mlk dedi kamu fen!
Bini et benlii Nesim bu gn
Ki bulasn vis!I - i ayn - beka
Hzr elinden ielim ab - hayat
Lam u biden iriti cam - Huda

Zlfnn zulmetinde kalm iken

Dodu hsn grnd ems - i duba
n grnd gzme ol dil - yar
K'anda zge cihanda yok deyyar

TUYUGLAR
-1-2Vahdetin ehrinde seyran eylerim,
Dalmam ol bahre kim p!yan yoh,
Ben seni cismimde hayran eylerim,
Batmam ol gence kim husran yoh,
Gencimi ademde pinhan eylerim,
Bulmuam ol bedri kim noksan yoh,
Girmiem ol ehre kim viran yoh.
Ademi hem Hak hem insan eylerim.

315

376

ALEVi VE BEKTA iJRLER ANTOLOJiSi

-3-

-4-

Bivefa dnyadan usand gnl,

Yok dedi dnyay yok sand gnl,
Dt akn odna yand gnl,
Vahdetin kandabna kand gnl.

-50ld

n devlet myesser bauna,

Yaraur zerrin klehler bauna,
Devleti Hak itdi efser bauna,
Hem fda bin tac - i Kayser bftuna !

-7Geldi Hak'dan mjdeci bir gnde drd;

Kim bize be virdi bir gnlk yourd.
Ol dahi yarus su, yarus durd;
Bahii Trkn mi yedr yoksa Krd?

-9Ak imi Simur

u ak Kuh - i Kaf;

ka smaz laf ik olmaz gzaf.

Kim ki ister Ka'beyi klmak tavaf,

Hem ii ar gerek, hem ta saf.

-11ol

boyu ra'naya verdm gnlmi;

ol gzi ehlaya verdm gnlmi;
ol gne simaya verdm gnlmi;
ol yzi nur aya verdm gnlmi.

-13Gel ki

mtak olmuum didarna

Vermiim

can zlf - i anber sanna

Mahrem ettin n beni esrarna
Ey peri gel ek beni der - danna

-15Bi - vefasna dnyede umma vefa

nk yoktur dnye yoktan ne safa
Rencine dp anin ekma cefa
Bulmaz anun hastas hergiz ifa

Gzlerim bahdha ey ah alnuna,

Gkden indi sanuram mah alnuna,
Grdm anda "Ahsene 'ilah" ayetin;
Ohdum men barek - Allah, alnuna.

-6Ey tabib - i hazik- i nazk - mizac!

Sen bilrsen haste gnlme ilac.
Olmuam kul ben sana ez - can il dil;
ive ilen nazuna ne ihtiyac?

-8Kandedr yar ey gnl yar isteme!

Derd hasl kl, deva var, isteme!
Bi - vefa dnyada dil - dar isteme!
n vefa yohdur, vefa - dar isteme!

-10Ey kamer zlfn ebinde ru - siyah,

Mihr - i ruhsarun katinde tire mah !
Gimeyen ikunde mr old tebah;
Taatnden zge taatler gnah!

-12n senndr her ne kim var, ey gnl'

Kimden umarsan ata var ey gnl!
n yetersen sen sana yar ey gnl,
Yarun bil olma ayar ey gnl!

-14Dnyeye n cife dedi Mustafa

Adem olan olmaya talih ana
t yemidir dnye an ver ana
te layktr il murdar gfir yana

-16Kim elif dedi de kim ha bu yana

Ben anunn demiim ha bu yanan
Gn yzn olal me'va bu yana
Can verir ehi - i temaa bu yana

SEYYiT NESiM/

-17Ey yzn men'indehfi ilm'l - kitab

Kul kefa geldi cemalinden hitab
Suretin Haktr gtr Haktan nikab
Hak budur va'llahu a'lem bi's - sevab

-19Ey yanandan mnevver aftab

Dt hsnn pertevinden ay tab
Kirpiin zlfn kan mm'l - Kitab
Oldu yznden ayan yevm'I - hisab

-21Canmn

cananesisin ey habib
Hublarn ferzanesisin ey habib
Knt kenzin hanesisin ey habib
Vahdetin dr - danesisin ey habib

-23Var elinden atn yabana at

Hak - perest ol Hakk tan olma at
Dnyenin devrinde n yoktur sebat
Atn karma ruhtan olma mat

-25Kaf u nun emrinden oldu ka'inat

Hem sfattr kaf u nun hem ayn - zat
Kaf u nundan vacib oldu mmkinat
Bil ki sensin alem - i zat sfat

-27Gelmiim

kalii beladan mey - perest

Akm mestim veli mest - i elest
Ey gzn sevdalarndan fitne mest
Snbln her taresi ma'nide est

-29zzet eyle ey mrne ey z'l - hayat

Bu hayat iindir ancak bu memat

Dnyede bin l mr sren kii
Bulmad ancak lmden ol necat

-18Ey san devrinde mestur Afitab

Vey yzn alemde mehur afitab
Utanr hsnnden ey hfir afitab
Senden oldu mest il" mahmur afitab

-20Ey kamer yzlu gtr Haktan nikab

Kim yznden ruen oldu aftab
Arada bunca nedendir bu hicab
erh eder me'indehfi ilm'l - kitab

-22Ey znden bi - haber gafil garib

Bilmemisin sen bu esrar - acib
Olmasn mahrem bu srra her rakib
Hem nan pinhan gerek srr - habib

-24Ey hatn Hzr u lehin ab - hayat

Anberin zlfn eb - i Kadr Berat
Mihr mah ister cemalinden zekat
Fa'ilatn fa'ilatun ffillat

-26Ey ruhun ayknda aklm ah - mat .

Selsebildir hatn ayn'l - hayat
Unsurun drt oldu haddin e cihat
Gafletin mestlii hem bulmaz necat

-28Ey yzn ayal - envar - sfat

Zlf halin sure - i ve'I - mrselat
Ayan tozuna demez ka'inat
Fa'ilatn fa'ilatn fa'ilat

-30Bir iki gn n cihandr cay - get

Fa'ide ne n gelenler der - get
Derd ile sen zn klma melfil
adman ol ta gelince heft het

377

378

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

-31Ey tabib - i bazik- i nazik- meuc

Sen bilirsin hasta gnlme ilac
Ey gnl yle sana kul olmuum
ive ile naza yoktur ihtiyac

-33Saki - i gl - ruh elinden bir kadeh

perian hatrn olsun ferah
Mey haram ise Rakn lutf halal
Kamu mezhebde budur kavi - esah

-35Derdine aklarn derman yoh

Zerk oh ahidlerin iman yoh
Tenleri vardr velikin can yoh
Ahdna sabit deil ikan yoh

-37Ey boyun Tuba yzn dar'l - hulud

Hsnnde hurid malt eyler scfid
Ey san tozu abir mk ud
kt akn ateinden arha dud

-39Ey cemalin kul hva'llahu ehad

Suretin nakidir Allahu's - samed
Bir ucu zlfn ezel biri ebed
Hsnne eytan imi min la - seced

-41Ey cemalin kaf ha ya ayn sad

Ma'ni - i yasin sandan mstefad
Kadd -ima Tuba aya huri - nijad
Secde -i vechide mi'rac'l - 'ibad

-43y ar elinden n mey - i dil - ke gelir

erim Haktan ne gelse ho gelir
On sekiz bin alemin srrn bilen
Ka'beteyni atcak seh e gelir

-32Dodu maribden gne

indi Mesih
Gr Mesihi sen misin yahud kebih
Ge kinayetten ki remz oldu sarih
Burgu alnd v har oldu sahih

-34Gnlm yamalad ol ali oh

ol kzl gl rengi gl - gun ah oh
Zlfnn srr uzundur hali oh
ol eker szl tudan bal oh

-36Ey boyun Tuba yzn dar'I - hulud

Hsnnde hurid mah eyler scud
Tali'in burcunda cem' oldu su'ud
Bist het si v du yok nur bud

-38Kim ki oldu tal'i Haktan sa'id

Olmad eytan kimi ad mrid
Kim ki nefsin bilmedi Haktan ba'id
Gndz akam oldu Kadr yd

-40Ey ezel nuru cemalinden ta - ebed

Bende nak oldu hayalin ta - ebed
Bi - gurub oldu hilalin ta - ebed
Ey gne yoktur zevalin ta - ebed

-42ol ka sa

bt - i meh - ve gelir
Kirpik okundan dolu tir - ke gelir
Hak meyinden gzleri ser - ho gelir
Kirpik ka hisab e gelir

-44Hakka yar ol kim sana yar ol yeter

n Hak yar eyledin var ol yeter
Nura nur ol nara nar ol yeter
Ademe oldur seza - var ol yeter

SEYYiT NESiM/

-46-

-45Suretin Mushaftr ey bedr - i mnir

Hilkatin ser - ta - kademdir dil - pezir
Ehi - i irfan ol ne esMb - sa'ir
Bil ki Haktr hem semi' u hem basir

suretli yar - dil' - pezir

Tal'atndan utanr bedr - i mnir
Neyleyim kim ben fakirim sen emir
Hasretinden yregim her dem erir
Ey

gne

-47Ey gnl Hak sendedir Hak sendedir

Syle Hakk kim ene'l - hak sendedir
Hakk - mutlak zat - mutlak sendedir
Mushafn hatt muhakkak sendedir

-48Gel ki sensin Ar u krsi sendedir

Bist het il otuz iki sendedir
Ey Nesimi Rl!h - Kudsi sendedir
Cmlenin ol ee aksi sendedir

-49Hak te'iilann kelam sendedir

Fa v zad bil ki lam sendedir
Ravzann Daru's - selam sendedir
Gr kelam hem selam sendedir

-50Fitnenin ba gz sevdasdr
ur u er hsn - i ruhun kavgasdr
Kevserin hamn lebin sahbasdr
inci diin l'l' - y lalasdr

-51Ve'd - dubann aftab yzdr

Dil - berin hsn kitab yzdr
Hayme - i mi'ad ile Musay bil
U bu ma'niden tnab yzndr

-52Hak te'ala Adem olu zdr

Otuz iki Hak kelam szdr
Cmle alem bil ki Allah zdr
Adem ol candr ki gne yzdr

-54-

-53Cevher - i ferd ademin kanndadr

Knt kenzin Ademin anndadr
Geri eytan ademin kanndadr
Srr - esma Ademin canndadr

Arifn can

sedef irfandr
Kalb - i arif gevher Allah kandr
Adem isen ma'ni gster ademi
Ma'nisiz adem hacedir ya nedir

-55Ehl - i irfan Ademi can bahdr

Sohbeti can u cihanda yahdr
Suret - i arif d alem nakdr
Gnlne gir arifin kil tadr

-57Gitti k imdi tevecch yazadr

Dest - i kudret gr ne hatlar yazadr
Bir kadehten cmle eya esrimi
Aylan bir bir humar yazadr

-56Akn

oduna gnl pervanedir

Takatn yok bilmezem perva nedir
Fursat olunca gnl sen yanadr
Akn ayini budur ya nedir

-58Ey gnl ta girdiin bnyaddr

Ak pirdir akl anun reddaddr
Her ne kim sani' yaratt sun' ile
Varcas agird akl ustaddr

319

380

ALEVi VE BEKTAi }}RLERI ANTOLOJiSi

-59Mahzen - i sdk u sefa sinindedir

Mesken - i mihr vefa sinindedir
Hasta gnlme ifa sinindedir
Her ne derd olsa deva sinindedir

-60n eh - i Biibil zenahdiinndadr

Habs - gah - i dil zenahdiinndadr
Ho - heva menzil zenahdanndadr
Mahzen - i mkn zeniihdanndadr

-61Ger sana erden irimeye nazar

Bilmeyesen senden ey can sen haber
Tut bir erin etein ey mu'teber
Ta ki o senden sana vere haber

-62Ey ki etmek isteyen dosta sefer

Senliinden sen seni eyle gzer
Varln yoklua deir ser - te - ser
Ta bulasn vasln dosttan eser

-63Her ki bildi nefsini rahmandr

Bilmeyenler nefsini eytandr
Ehi - i irfan ademin insandr
Ma'rifetten bi - haber hayvandr

-64Ger Hak oldun Hak sfatn kandadr

Hak - sfat ol gr ki zatn kandadr
Ger muhit oldun cihann kandadr
Ey Kemah ahr friitn kandadr

-65ok zamane geldi geti ok medar

Benden rak olmamtr doru yar
Gnlmn kudsinde sakindir emin
Cennet - i a'ladadr ley! nehar

-66Hak te'fa varl Ademdedir

Ev anundur ol bu evde demdedir
Bildi eytan bu srr gamdadr
Ol sebebden ta ebed miitemdedir

-67Her ne yerde gkte var Ademde var

Her ki ylda ayda var Ademde var
Ne ki elde yzde var kademde var
Bu sz fehm etmeyen adem davar

-68Hak szn gr kim nee dr - diinedir

Hak szn bilmeyenler tanadr
Cahil nadan ne bilsin diineyi
Daneyi dana bilir kim diinedir

-70-

-69Nokta - i pergar - i kudret halidir

Bilmeyen ol hali Haktan halidir
Ger toza hali hayali aynma
Uta bu aynma dm ahalidir

Ustad

egri v hem yalancdr

Ac yalan anun zarb acdr
Fitnenin pama anun tacdr
Mekr a esriis v mi'racdr

-71Gel muhit - i aka bir kez dala gr

Vahdetin drrin iinden ala gr
Ademe kl secde mekri sala gr
Olma eytan dme mekr ala gr

Ey iki alemde hsnn bi - nazir

Fitneli ka kemandr gamze tir
Anberin zlfn tozundadr abir
Maher oldu koptu hsnnden nefir

-72-

SEYYiT NESM/

-73Hak te'alann kelam nurdur

Grmeyen ol nuru Haktan durdur
n ene'I - hak syleyen Mansurdur
Geldi srafil elinde surdur

-75Salarn

Kadr Beratn leylidir

Mecnun hsnn Leylidir
Hem - demin da'im hayalin haylidir
Suretin savn salatn Leylidir
Akn

-77Saf ien da'im safa hasl klar

Drd ien derde deva hasl klar
Kim ki yar - bi - vefa hasl klar
Canna yz bin bela hasl klar

-79Ey Hak her yerde aydursan ki var

Sende bes Hak var imi Hak sende var
Enbiyann srrn bilmez davar
Ksmet olmaz dive rah - hogvar

-81gne yzn hayrandr

ile anber san tarhandr
n Nesimi alemin sultandr
Devr anun devran anun devrandr

Ay ile
Mk

-83Cennetin verdi yzn gl - nardr

em' - i vahdettir yzn gl - zandr
Ay ile gn yznn envardr
Leylet'I - esra san esrardr

-85n vcudundur nigara ehriyar

Suret ma'nide sensin ehriyar
Ma'ni - i akku'I - kemer n sendedir
steva eyle cemalin ehriyar

-74Kalarn yay

beni kurban eder

Suretin nak beni hayran eder
Ger bu kudret mu'cizi brhan eder
Cmle eya sende l seyran eder

-76-
Ey san her tasna bin can esir
Suretin yekta v hsnn bi - nazir
Mushafn yazs reyhan u debir
Hem sem' u bi - bedelsin hem basir

-78Ey harimi gzlerin yamaclar

Ka'be yzndr mela'ik haclar
Akna mmet olandr naciler
Ey dudandan hacil halvaclar

-80Kabe kavseyn iki kan yaydr

Ve'd - duhann emsi zn aydr
Dnye v ukba san bir tabdr
Dr bilir her kim ki ol deryaydr

-82Tuttu yznden cihan cmle nur

Hak hidayet kld Mehdiden zuhur
ndi sa geldi ol Musa v Tur
Zahir oldu m'mine cennfit u hur

-84Kametin her dem kyamet gsterir

Gr bu kaddi kim ne kamet gsterir
Ka'be yznden alamet gsterir
Fitneli aynn imamet gsterir

-86Gzlerin ayn - beladr ey pser

Gnlmz sen ykuban kim yapsar
Ak olan kiiler bu dnyede
Mahbubun elin ayan piser

381

382

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/SI

-87Sure - i Rahman benim Hak bendedir

U - yezali zat - mutlak bendedir
Knt kenzin kenzi el - hak bendedir
Geldi Turan Nuh u zevrak bendedir

-89sinin asln bilen Meryemdedir

Hem Sleyman hikmeti hatemdedir

On sekiz bin alemin srrn bilen
Ve Iekad kerrame beni Adem dedir

-91em'na gne

yzn pervanedir
Can sadeftir suretin dr - danedir
Nukl u mey la'lin gzn peymanedir
Mest - i akn mescid mey - hanedir

-93Akreb old alemin halk v mar

Fitne yayld ala kavmi' - erar
Kanda var bir an batn doru yar
Kan insaf mrvvet kimde var

-95Akn seyran ol alemdedir

Grmeyen ol alemi matemdedir
Knt kenzin gevheri Ademdedir
Adem ol meydir ki cam - Cemdedir

-97Mahumun yznden oldu perde nur

Geldi Haktan ayet - i Allahu nur
Ey hat u halin tecelli yz nur
Suretin ma'nisidir cennat u hur

-99Fitnedir aynn yzn ems kemer

Fitne - i devr - i kamer sensin meger
Suretin Hakdr budur Haktan haber
Syleyen Haktr veli ad beer

-88Kld

insan mazharndan Hak zuhur

Ademin vechindedir si v du nur
Dil - berindir cennet glman hOr
Vechidir Tevrat ncil Zebur

-99Kaf u nOn ma'nide klli ma'nidir

Ya'ni kaf u nun sadefdir ma'ni dr
Har u nerin suru u alnd tur
Kametin geldi kyamet imdidr

-92Anz yarn

cinan bustandr
Ol kadi Tuba sa reyhandr
Kuy - cennet ehli hem Rdvanndr
Bes rakib bu ortann eytandr

-94Ab u haki eyledi n Hak hamir

Arn halk eyledi ya'ni serir
Hsn sultan eyledi ~k vezir
Ak u ma'uk ile ak oldu bir

-96Ey gne yzl cemalin fitnedir

Nun u mim ayn dillin fitnedir
Ey bt - i gl - ehre aln fitnedir
Gamze ciidO zlf halin fitnedir

-98Suretin levhnda Hak kld zuhur

Zlf ruh - sarndadr har nr
Ey yanagn ayet - i Allahu nur
Ey boyun Tuba ruhun cennat u hur

-100Ey cemalin hsnne hayran kamer

Snbln devrindedir pinhan kamer
Lem - yezel gnesin ey taban kamer
Glge verdi hsnne devran kamer

SEYYtr NESiM/

-101Her ne kim takdir - i Yezdani klar

Ayn - i hikmettir Hak erzani klar
ah iki alemde insan klar
Her ne kim gnl diler an klar

-103Fa v z8d u lama dt gnlmz

Grd ayn cama dt gnlmz
Arzu - y hama dt gnlmz
Gr ne muhkem dama dt gnlmz

-105Sensiz ey can gnlm aram eylemez

Can yanar ey sabr ey dil aram eylemez
La'lini devlet bana cam eylemez
Niin ey serv - i gl - endam eylemez

-107Ey cemfilin suret - i rahmanmz

Vey dudan eme - i hayvanmz
Kalarndr ruz - subhane'llezi
Ey visalin erbeti imanmz

-109-

-102Fi v zid u lama dt gnlmz

Ka'be v ihrama dt gnlmz
Ak - bi - encama dt gnlmz
Cividini nama dt gnlmz

-104Perde yznden gtrd mahmz

Haktan oldu Hakka doru rihmz
Suret ma'nide Haktr iihmz
Dinle lailahe fa'lliihmz

-106Fi v zid u lama dt gnlmz

Nergisin tek ciima dt gnlmz
Snblnden ama dt gnlmz
Diine grd diima dt gnlmz

-108Bir aca'ib aha dt gnlmz

Bedr yzl miiha dt gnlmz
Ta ki Fazlu'llaha dt gnlmz
U hakiki riiha dt gnlmz

-110-

Fazl - Haktr vakf - esrarmz

Fazl - Haktandr kamu envarmz
Faz) - Hak gstermi idi kanmz
Faz) - Haktr Faz - Hak mi'marmz

Marib manktan oldu seyrimiz

Yedi yldz ay iki burc aslmz
Bist het si v ddur seyrimiz
Faz - Hak oldu bu yolda pirimiz

-111Ehl - i irfann makam Kiif imi

Arif - i Rab arif - i a'raf imi
Bilmeyen ol kiif sz laf imi
zn bilen yakin sarraf imi

nk hem evvel hem ahr yar imi

Kfr din ma'nide bir bazar imi
Ak sufinin ii inkar imi
Hrkas bt secdesi znnar imi

-113Alemi yz glistan eylemi

Blbl ser - mest hayran eylemi
Anberin zlfn perian eylemi
Miihn ebrinde pinhan eylemi

-112-

-114Cmle Haktr her ne kim mevcud imi

Hakka sacid Hakka Hak mescud imi
n iki alemde bir ma'bud imi
Secdeden ban eken merdd imi

383

384

ALEVi VE BEKTA/ JIRLERI ANTOLOJiSi

-115Ey yzn ol levh kim mahfuz imi

Her zaman bir nev' ile melfuz imi
Enbiya bu noktadan mahzfiz imi
Bu haber blisten mahfuz imi

-117Kalann kim fayet a'la tiik imi

Ruh anun mi'racna mtak imi
Suretin kim mazhar - hallak imi
Ka'be - i can kble - i uak imi

-119Sen yz mah - tamam buldum u

Cennet Daru's - selam buldum u
ekmedin yolda beriyye zahmetin
Ka'be v Beyt'l - haram buldum u

-121Bu Nesiminin ol dil - darm

Nee dil - dar kamu anda var imi
Nefsini bilen l'l - ebsar imi
Kim ki nefsin bilmedi ayar imi

-123n Sleyman olu ustiid er imi

Hasl glden cihann har imi
Hakka yarn der veli ayar imi
Ol yalancdan Huda bi - zar imi

-125Akn ad

neden abdal imi

Anda kim ad hemie dfil imi
Harf - i dfil oldu vcud - Haimi
Kim ki nefsin tand abdfil imi

-127n ezelden kudret ile bi - galat

Yzne nak eyledi si v dfi hat
Ger Hak grmek dilersen bi - vasat
Bellidir fi - suretin abin katat

-116Kn fekann nk asl zat imi

Cmle eya vahdet ayat imi
Kim ki hayvan oldu ad at imi
Oynad at veli ah - mat imi

-118Dil - berin la'linde eya esrimi

Snbln leylinde Esra esrimi
Nergisin devrinde sevda esrimi
Gzlerin aykmdr ya esrimi

-120Suretin tiiha ile yasin imi

ki kan sure - i tiisin imi
Tfir imi yzn diin ve't - tin imi
Hak dedi arif seni ol hsn imi

-122Ca'd - zlfn anber - efan eylemi

Nafe - i ini perian eylemi
Can - merdm nee top eylemi
n nigarn zlf evgan eylemi

-124Mustafa medll Adem dal imi

Dfil medlul Mustafada hfil imi
Alem - i ulvi v slf kfil imi
Kim ki bildi zn abdal imi

-126Akn ad

neden abdal imi

Nfin u ayn mim adal dfil imi
Harfler ire harf - i sakt dal imi
Her ki aktr ad abdal imi

-128Ey Haka mtak olan u sende Hak

Ebcedi unutma yanlma sebak
Ey kitabndan yz gl ber - varak
Perde ref oldu v ald tabak

SEYYiT NESiM/

-129Gel ki camdan canm yakt firak

Razm na - mahreme akt firak
Boynuma hasret ipin takt firak
Canm gr kim ne ho yakt firak

-131Haktan banladk
hakikat anladk
Mescid - idilden edenler i'tikaf
Bin gecemiz on gn oldu tanladk

n ezan -

hal

Be namazn srrn

-133Bama agaldan

sevda - y ak
Oldu canm bi - ser bi - pay - ak
Vey harab - abad ma'mur olsar
nkim oldu menzil me'va - y ak

-135Akn

Beyt'l - haramdr yzn

Arifin Daru's - selamdr yzn
Ehi - i imann imamdr yzn
Dnye v ukba tamamdr yzn

-137Suret - i Haktan iarettir yzn

Ehi - i tevhide biarettir yzn
Hace u ihram u ziyarettir yzn
Cmle eyadan ibarettir yzn

-139Pertev - i nur - tecellidir yzn

Glen - i firdevs - i alidir yzn
De ol kim ayn - ma'nidir yzn
Hur - aynn nur - aynidir yzn

-141Aka

iman ile dindir yzn

Bir ad bt - hane - i indir yzn
Ebced taba v yasindir yzn
Ar u krsi tursinindir yzn

-130Fazl - Haktan n hidayet buldu Hak

Suretin tefsirini verdi sebak
U tharrik ayetinden bir varak
Okuyanlar istivasn.kld ak

-132n zmrrd kld aynma akik

M - be - m1 eyler gnl fikr - i dakik
Dil gavvas oldu der - bahr - amik
Dr getirdi gel haridar ol refik

-134Hak te'alann kelamdr yzn

Cennetin Daru's - selamdr yzn
Ayet - i Seb'a - 1 - mesanidir yzn
Ba - cennet ergavandr yzn

-136Ayet - i Seb'a 'I - mesanidir yzn

Otuz ikinin niandr yzn
Ba - cennet ergevandr yzn
Mihr mahn armaandr yzn

-1380tuz ikinin alamdr yzn

Ka'benin Beyt'I - haramdr yzn
Otuz ikinin niandr yzn
Mihr mahn armaandr yzn

-140Maherin hurid

mahdr yzn
Her ne kim vardr kemahidir yzn
Suret - i Hakkn gvahdr yzn
Si v d1 nutk - ilahidir yzn

-142Fazl - Hakkn Cavidandr yzn

Alemin doru gvahdr yzn
Ehi - i a'rafa ma'nidir yzn
Bt - perestlik em' - handr yzn

385

386

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER} ANTOWJ/S/

-143Mazhar - esma - y kl oldu yzn

Hakka varmak doru yol oldu yzn
Hadi - i cmle rusl oldu yzn
Sagar u saki v ml oldu yzn

-144Ey gne nur - tecellidir yzn

Sureti fi'l - cmle ma'nidir yzn
Sureti bi - n u mevlidir yzn
Ebced ile lam elif bidir yzn

-145Ve'd - dubann afitabdr yzn

Cami'u'l - hsnn kitabdr yzn
Maherin yevm'l - hisabdr yzn
Cennetin em' u arabdr yzn

-146Ve'd - dubann afitabdr yzn

Dil - berin vechi kitabdr yzn
Hayme - i mi'ad - cann yle bil
Ubu ma'niden tnabdr yzn

-147Kble

- i erbAb - ta'attr yzn

Nsha - i erat - sa'attr yzn
Sani - sun' - sna'attr yzn
Gr nee yevm - i efa'attr yzn

-149Tuti - i cana ekerdir szlerin

Lehlerin la'l gherdir szlerin
Gel nisar et kim drerdir szlerin
Ey ki mercan u gher dr szerin

-151Sihr ile iletti cad1 gzlerin

Nergisin gznde uyku gzlerin
Merk ile her lahza yakt gzlerin
Gnlme brakt korku gzlerin

-153Gzlerin sevdasna dt gnl

Fitnenin gavgasna dt gnl
Alt drdn tasna dt gnl
Vahdetin deryasna dt gnl

-155Her ki Hakkn ilmine mahrem deil

Ol azazil divdir adem deil
Ma'rifetle gemeyen dem dem deil
Cahilin yoktur demi adem deil

-148em'

- tevfik u hidayettir yzn

Suret - i Haktan kinilyettir yzn
Bi - bidayet bi - nihayettir yzn
Hem nihayet hem hidayettir yzn

-150Sihr ile sayyad - candr gzlerin

Fitne - i ahr zamandr gzlerin
Bileler kim bi - emandr gzlerin
Dile gelmez dil - sitandr gzlerin

-152Dnyenin ehlinden usand gnl

Gaflet uykusundan uyand gnl
Hakk incitmekten utand gnl
Hakka dnd Hakka dayand gnl

-154Bir acaib dilbere dt gnl

Bir eli yetmez bir yere dt gnl
Bir meh - i nik - ahtere dt gnl
Bir bt - i simin - bere dt gnl

-156Yzn Haktan evirme Hakk bil

Sure - i ve't - tun tan rakk bil
Mustafann parmandan akk bil
Selsebil oldu dudan zevk bil

SEYYITNES/ltl/

-157Hak sever hObu v Hakdan Hakk bil

Levh ile ve't tun tan rakk bil
Gr bu bedrin istivasn akk bil
Nara satma sen an uma bil

-159Huccet'llah oldu nutkun natk ol

Hakka ihlas iste Haktan sadk ol
Ger lika Haktan dilersen ak ol
Haliku'l - halk gr andan halik ol

-161Perdesiz ma'budunu gr abid ol

Olma eytan gel turaba sacid ol
Cennet - i baki na'im - i halid ol
Ge ikilikten vcud - vahid ol

-163Ak imi

baki v hsnn la - yezal

Ak smaz n end kil kal
Lem yelid hsnn ve lem yUled cemal
Hsnne subhanehu celle celal

-165Ey cemalin afimb - la - yezal

Vey dudan eme - i ab - zlal
Bareke'llah ey habib - i ho - hzal
Yoluna canm feda kanm halal

-167Bulmuum Hakk

ene'l - hak sylerim

Hak benim Hak bendedir Hak sylerim
Gr bu esrar ne muglak sylerim
Sadkm kavlimde saddak sylerim

-169Menzil - i Mahmud imi ali makam

Ol makam iste Haktan ve's - selam
Geri ayndr kamer ad mdam
Dolmaynca olmad nuru tamam

-158Hakka doru bak v Hak doru bil

Doru kavi ol doru fi'l ol doru dil
n buyurdu scd Rabb - celil
scd yetmez mi fosana delil

-160Ge ikilikten elif tek vahid ol

Hakk gr Ademde Hakka sacid ol
Gel fenann b~nna d halid ol
Ka'beyi tan v Uta abid ol

-162Ey behitten taze gelmi taze gl

Havz - Kevser ruen abm taze gl
Hsnne ey ah - alem cmle kul
Kim durur diyen seni kim Hak deil

-164Ben otuz iki hurufum lem - yezel

Yoktur ortam ne mislim ne bedel
n ebeddir ahrm evvel ezel
Evvel ahr benim ezze ve cel

-166Her neye kim bakarm Hak bakarm.

Bakm Haktr ene'l - hak bakarm
Hakka mutlak zat - mutlak bakarm
Bi - gman Hakkm muhakkak bakarm

-168Secde emrin tutmayan eytan - ln

Hak yaratm an min nari's - semlm
Gelmedi eytana n Haktan ultlm
Ol cehtlln addr Haktan zulm

-170Gel nzasn iste Hakkn sen mdam

nk Haktr yarn iste mdam
Dnye mhmeldir anun devri tamam
Sal elinden umada ey nik - nam

387

388

ALEV VE BEKTA/ iiRLER ANTOLOJS

-171Ravza - i Rdvan yzndr ve's - selam

Suret - i rahman yzndr ve's - selam
Ar - Hak ey can yzndr ve's - selam
Levh ile Kur'an yzndr ve's - selam

-172Levh ile Kur'an yzndr ve's - selam

Hak te'aladan gelen sensin kelam
Suretin devrinde hsn oldu tamam
Ey san taha yzn Beyt'I - haram

-173Yara her sa'at selam olsun selam

ret ayi mdam olsun mdam
Yarsz sohbet haram olsun haram
Yara bu ma'ni tamam olsun tamam

-174Ka'beden maksud yzndr ve's - selam

Fitneler ba gzndr ve's - selam
Kaf ve'I - Kur 'an szndr ve's - selam
Fa'il - i mutlak zndr ve's - selam

-175Vechimi Allaha teslim etmiim

Suret - i rahmana ta'zim etmiim
Nutkumu eyada taksim etmiim
Gr bu esrar ne teflim etmiim

-176Ben ezelden mest ser - ho gelmiim

Hzra su M1saya ate gelmiim
Levh - mahfuzum mnakka gelmiim
ar u penc heft ile e gelmiim

-177Ben ezelde ak ile pir olmuum

Gah iki anunla geh bir olmuum
Ahsen - i surette tahmir olmuum
Kadirim her emre takdir olmuum

-178Suretin naknda hayran olmuum

V azlna ulaal can olmuum
Akla smaz gene - i pinhan olmuum
La - mekan tahtnda sultan olmuum

-17901 dem srafil hem sur olmuum

Gr ene') - hakdan ne Mansur olmuum
Selsebilim cennet hur olmuum
Gence viran aka ma'mur olmuum

-180Alnnn ayna hayran olmuum

Gzlerin aline mihman olmuum
Kalarn yasna kurban olmuum
Kirpiin okuna nian olmuum

-181iinde gr ne hayran olmuum

Cism iinde ser - be - ser can olmuum
lm iinde bahr - Umman olmuum
La - mekan gencine viran olmuum

-182Fazl - Haktan ben hidayet bulmuum

Suretin nakn ayet bulmuum
Mertebe alemde gayet bulmuum
Ol sebebden ben velayet bulmuum

-183Nur - akn u'lesinde yanmm

Cigerim kan ile boyanmm
Kandasn ey Fazl - z'I - 'ari'l - azim
Ben fraknda zi - can usanmm

-184Ben cihanda la'bili derviim

Klli varm Hak yolunda vermiim
Ben adem mlkne varp irmiim
Bu vcudum zinetin hep <lirmiim

Ak

SEYYT NESiM/

-185-

-186-

Mestim ol meyden ki mahmur olmazam

Haktan rak ta - ebed dur olmazam
n ben ol saam ki rencfir olmazam
Gam deil ger dive mehur olmazam

Ben vcud - mutlakm mutlak derim

Hak tanktr Hak bilir kim Hak derim
Knt kenzen srrn mulak derim
Eyledim parma aya ak derim

-187Adm Haktan Nesimi yazarm

Bil bu ma'niden ne simem ya zerim
Hem hidayet eylerim hem azarm
Hem bt uatc hem Azerim

-188Vahdetin barnda her dem yzerim

Gevheri ol bahr iinde dzerim
ki yzlnn ~erisin yzerim
Ma'den - i balir elinden szerim

-189Vahdetin ehrinde seyran ederim

Ben seni cismimde hayran eylerim
Gencimi Ademde pinhan eylerim
Ademi hem Hak hem insan eylerim

-191-

-190Hakka senden koyma kim dad eyleyem

Ta - ebed senden Hak yad eyleyem
Sa'yni hi umunu bad eyleyem
Gamda yanan dmeni ad eyleyem

-192-

Grdm ol ay v bayram eyledim

Ol lebi mey gzleri cam eyledim
Hacca verdim azn - i ihram eyledim
Fa v zad ulam Hak - nam eyledim

Gzlerin esrarn fna eyledim

Gr ne meyden ierim a eyledim
Grmeyen Hakk adn ta eyledim
Arife tahsin a - ba eyledim

-193Blbl oldum bir aca'ib terim

Od iimdedir bu gn ho tozarm
Geri bu dem szlerimden dterim
Kfr ile dini bir - a - ber tutarm

-194Mushafn harfi v evrak benim

Kll ey'n halikn baki benim
Mey benim saar benim saki benim
Alemin semmi v tiryaki benim

-195n ezelden ta - ebed baki benim

Kn fekann halk v hallak benim
Vahdetin bezminde n saki benim
Enfsn ayat u afak benim

-197Dnyede mrn grdm bir tutam

Bir tutam dnyay nee bir tutam
Biri tuttum ikisini tutmadm
Gam deil ger dive mehur olmazam

-196La - mekann tahtna sultan benim

Knt kenzin srrna brhan benim
Hem - dem - i sa v hem mran benim
Cennet - i baki v hem Rdvan benim

-198Szn candan sevenler ey hmam

Hall olur gnldeki mkil tamam
Dklr ekker dehanmdan mdam
Ekimez hi tatl lafzn ve's - selam

389

390

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-199Perdeden mah - syam oldu tamam

Kble - i Beyt'I - haram oldu tamam
Zhd imi sevda - y ham oldu tamam
Sufye mey ver ki cam oldu tamam

-200Perde yznden gtrd Hak tamam

Gel Hakn didann gr ve's - selam
Ben ezelden grmm Mushaf kelam
Gencini fa eyledi Beyt'I - haram

-201Kbledir yzn kara kan imam

Zlf kandr tehiyyat selam
Ey san maher ruhun Beyt'I - haram
Suretin devrinde hsn oldu tamam

-202Ey cihan ak ehline sensiz haram

Her dem olsun yzne yz bin selam
Suretin Mushafdr ey Tuba - hram
Kirpiin kanla zlfndr imam

-203Vechine cebbar - i alemden selam

Olmasn ey bedr - sima a - yenam
n cemalin Hzr imi aynn kelam
Maszhar - Allah yzn bedr't - tamam

-204Dnye Hadis Allahn zat kadim

Kadir kahhar oldur hem hakim
Allahn emrin tut ey gnl selim
Varna rahmet klandr ol rahim

-205Suretindir bi'ssmi'llahi'r - rahim

Suretindir mazhar - zat - kadim
Ayetu'llah nk senden oldu fa
Hem lebinden ilm hikmet mstakim

-206Ey cemalin mazhar - zat - kadim

Suretin Allah u rahman u rahim
Vechine cmle mela'ik ins cin
Secde kld gayr - i eytan - racim

-207Gel beni avare klan dil - berim

Barm sad - pare klan dil - berim
Eiinde ben kulun yanar iken
Meylini yadlara klan dil - berim

-208Na - gehan bustana girdim subh - dem

Lalenin grdm elinde cam - Cem
Nergis iittim der idi dem - be - dem
Dem bu demdr dem bu demdr dem bu dem

-209Ey yzn banda snbl lale - in

Arzn gldr sandr mk - i in
Ey szn doru hadisin cmle - in
Dt anber - in sandan mk - i in

-210Hak tecelli eyledi Musa iin

Ne Aristalis Bu - Sina iin
Ey gnl ol hur - meh - sima iin
Secde kl hem ol kad - i bala iin

-2110lmad

n hacca ikranm btn

Oldun anlardan meger la ylkinln
Bilmedin n Hakta vav mim nun
Toncuya git sen gerekse ton bu tn

-212Canm yandrd evkn kandasn

Bundasn

ma'nide geri andasn

Ey kamer yzl meh - i tabende sen
Gel ki eksiz baki v payendesin

SEYYiT NESiM/

-213Hak te'ala perdesiz oldu ayan

Sur uruldu sur - srafil uyan
Ey yzn Haktan otuz iki nian
Mushafn esrarn kld beyan

-214Perdeden mab - tamam ol.du ayan

Kble v Beyt'l - haram oldu ayan
Zfilidin sevdas Mm oldu ayan
Sufiye mey ver ki cam oldu ayan

-216-

-215Ger dilersen haliki etmek ayan

Harfsiz sen nee eylersin beyan
Harfden zge hfilika yoktur nian
Ger tappsan gel beyan eyle beyan

La - mekan rast ilettim rah ben

emsimin ardnca doru mah ben
Eiimde bende buldum ah ben
Vermezem bin ta'at bir ah ben

-217aha

bir bi - basiret ademim ben

Ki na - bina - y her d alemim ben
Kemine kem - terim kemden kerim ben
efkat kla ahm hrremim ben

-218Ey znden bi - haber gafil uyan

Hakka gel kim Hak deil batl uyan
Olma Fani aleme ma'il uyan
Ma'rifetten nesne kl hasl uyan

-219Har

maksfid - hala'ik ya emin

Fazl - Haktr rahmeten li'l - alemin
Fazl ile z'l - kuvveti habl'l - metin
N'tihi men yea' yevm'd - din

-220Ger sen istersen Hak bilmek yakin

Gel Nesimiden apargl reh - berin
Te'vil eyle ayet - i tfiri sinin
Ger olam dersen min esbabi'l - yakin

-222-

-221Marib

Enbiyann savn

Kan

ah

manka Haktr syleyen

bir ak bu gn Hak isteyen
Hak ayan oldu v Hakk grmeyen
Oldu eytan Ademi Hak bilmeyen

-223Ey dolu senden cihan senden cihan

Hem cihann aynsan hem cism can
Kalarn harfinden oldu kn fekan
Senden oldu her ne kim oldu ayan

-225Ger seni sen tannsan bi - gman

Sendedir Hak sende gr Hakk ayan
Ruh - Kudsn nefhasndan ya'ni can
Cavidan ol hayy hayy - cavidan

yd ey flan
Alidir bil hakikat bi - gman
Nee ruz u sitte eyyam u kamu
ah Alidir ah Ali tahkik inan

-224Haktan agah ol ki Hakdr cavidan

Hak buyurdu men aleyba kll fan
Koy cihan gel ki fanidir cihan
Gr nee her gn gider her karvan

-226nk verdin gnln bir yara sen

Halk edben yara yigrek yara sen
Mdde'i ol yar iin agyara sen
Verme yarn srrn deyyara sen

391

392

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

-227ok hala'ik geldi v geti zaman

Dediler kim bir sn vardr nihan
Geldi Fazlu'llah imam - gayb - dan
Knt kenzin srrn kld ayan

-228Bunca hay u hu v bunca hay u hu

A ark ulak imi ii kuru
Geri olur maherin ad ulu
Barm kld bu bahi yaralu

-229Ey hayas grkl v yz sulu

Kahramani gzlerindir srmel
On sekiz bin alem stnden dolu
Dile gelmez vasfn u ann ulu

-230Secde eyler yzne mihr ile mah

- i in sandan oldu r - siyah
Ar - rahmandr yzn Haktr gvah
Hubluun Msrnda sensin padiah

Mk

-231Ey yzn mm'I - kitab Fatiha

Kalarn vahy hitab Fatiha
Saklam mah nikah il Fatiha
Can - feza la'lin arab Fatiha

-232Can feda canlar feda enfasna

Secde kl n Hak demi balasna
Dt alem Hak nefis kavgasna
Cahil irmez zlfnn yektasna

-234-

-233Fazl Rabb - z'I - celal oldu bize

Muhsin il hsn cemal oldu bize
Atamz sahih - kemal oldu bize
Anamz sd halat oldu bize

Mescid mey - hane bir oldu bize

Div ile eytan esir oldu bize
Gam ferah diken harir oldu bize
Dil - berin ak emir oldu bize

-236-

-235Ak

ile gece harir oldu bize

Cennetin nuru hamir oldu bize
Ar Allahn serir oldu bize
ki alem cmle bir oldu bize

-237Hakk batl sanma Hak yoktur deme

Rab benim rabb'I - felak yoktur deme
Yazc yazan varak yoktur deme
em' yandr sen gasak yoktur deme

-239Kim elif tek vahid ferd olmad

Bilme merd an kim ol merd olmad
Kim ki Hak riihnda bi - gerd olmad
Dd cz ahen - i serd olmad

Canmn

la'li meyidir cam ile

Zlf halin danesidir dam ile
Ben zeman bulmuum eyyam ile
Vahidim ol zat - bi - encam ile

-238Grmm her eyde Hakk - mutlak

Ger deilsen la - ey itirme Hak
Kim ki Hakk bulmad oldu aki
Gel ki Tufan oldu iste zevrak

-240Dedim zlfn kemendi perem old

Dedim canm anunn dirhem old
Dedim kuyun itiyim ey kamer - ruh
Dedi bu dah ya'ni Adem old

SEYYiT NESiM/

-241Sabr ile atlas olur tut yapra

Yiidi har gsterir tut yapra
Bir kii bir kiiye klma sefer
Yiidi ya su eker ya topra

-243-Dnyan

benim diyenler kalmad

kim bu cihana gelmedi
Her vcuda bir nian labd gerek
Bir niansz er anadan olmad
Sanasn

-245Zlf - i anber - saya verdim gnlmi

La'I - i ruh - efzaya verdim gnlmi
Ka tek sevdaya verdim gnlmi
Gr ne muhkem yaya verdim gnlmi

-24701 yz zibaya verdim gnlmi

Zlf tek sevdaya verdim gnlmi
Ol kad - i balaya verdim gnlmi
Gr nee sevdaya verdim gnlmi

-249Ademe gel ademi bil ademi

Ademi olanlarn budur demi
Bu demin zatnda derdimin demi
Hak ruhun ruhu durur nedir demi

-251-

Nar - Musa v asadr ah Ali

Afitab - Kibriyadr ah Ali
Ayet- i Hak nmadr ah Ali
btida v intibadr ah Ali

-253Suretin Mushaftr ey can paresi

Lutf u hsn ol Mushafn si - paresi
Cana kar etti firakn yaras
Gr nedir anun devas aresi

393

-242lmezindin her kim ld ileri

Yoluna cennet sarya yollar
Havz - Kevser selsebil ab - hayat
Anda elbet kandra susuzlar

-244-
Ey san buyu Mesihann demi
Fitneye hsnn brakt 'alemi
Knt kenz in smdr akn gam
Olmad eytan bu smn mahremi

-246Na - gehlin bir aya verdim gnlmi

Can ile yamaya verdim gnlmi
Hsn - i bi - hamtaya verdim gnlmi
Mnteha blilaye verdim gnlmi

-248Gzleri pr - baba verdim gnlmi

Lehleri cllaba verdim gnlmi
Ol yz meh - taba verdim gnlmi
z zm gark - aba verdim gnlm

-250Kaf ile nundan yaratt alemi

Erba'in gnde yogurmu Ademi
Dem bu demdr dem bu demdr bil bu demi
Ademe urdu bu demden Hak demi

-252Glistan - melekuttur ah Ali

ir - i kuh - ceberuttur ah Ali
Yunus u derya v huttur ah Ali
Hem 'asa Musi dtuddur ah Ali

-254Ey muhit - bahrnn dr - danesi

Knt kenz in gencinin viranesi
n kim oldu aikara gencimiz
Adem oldu alemin divanesi

394

ALEVi VE BEKTA/ /JRLERI ANTOLOJiSi

-255KM ve'I - Kur'an dr ol mahn yzi

Grmesin yavuz gz ol ahn yzi
Fani olmaz hergiz Allahn yzi
Halik olsun div - i gm - rahn yzi

-256Ey kamer tal'atl ems - i haveri

Ravza yzndr dudan Kevseri
Ger seni grse idi dde peri
Oda salayd otuz iki peri

-257Firkatin derdi bana Hak eyledi

Canm yandrd efgar eyledi
Gel ki ev kn halimi zar eyledi
Alemi sensiz bana dar eyledi

Kametin kapt kyamet eyledi

Kaddini gr kim ne kamet eyledi
Ka'bede her kim ikamet eyledi
Gzlerin ana imamet eyledi

-259Ey gnl Mansur ene'l - hak syledi

Hak idi v Hak dedi Hak syledi
Marifet srrm mutlak syledi
Arif amenna ve saddak syledi

-260Kim ki Esrar - Nesimi bilmedi

zzeti Faz) - Na'imi bilmedi
Div rahman rahimi bilmedi
Mazhar - zat - kadimi bilmedi

-261Ma'rifet ehline Hak bina dedi

Ve'llezine cahed fina dedi
Seni kendzne har eyleme
Hak senin hakknda kerremna dedi

-262Hak dedi kim yer yedi v gk yedi

U - mekan tahtnda gizlidir yedi
Gizli ademde ayan old yedi
Drt yedi bir kez neden oldu yedi

-263-

-258-

Ey kaunla kirpiin zlfndr yedi

Ol yedi kim eytan an bilmedi
Hak bu srr Ahmede kef eyledi
ol sebebden Ahmede ummi dedi

-264Kirpiin kanla zlfndr yedi

Yer yedi v gk yedi sende yedi
Ne sebebden haftann ad yedi
Bunda hikmet var durur Mushaf yedi

-265Ey lehin vasi - hayat - sermedi

Hatt - halindir cemalin ebcedi
Kirpiin kanla zlfndr yedi
Ol yedi kim Ahmedi mest eyledi

-266Kim ki Haktan tutmad pend ey kii

Onmad hergiz anun Hakdan ii
Ad ne erkektir anun ne dii
ayuban parmam anun dii

-267Ey benim gnlm alan gzleri

Vay benim barm delen szleri
Ben ikayet kimden edem ey habib
zleridir zleridir zleri

-268Ey yzn ol levh kim mahfuz idi

Her zaman bir mevc ile melfuz idi
Enbiya bu noktadan mahzuz idi
Bu haber blisten mahfuz idi

SEYYT NF.SM/

395

TARKAT KAPISI: Buyruk'a gre tarikta kaps denizdir; kendi zn bulmaktr;

ettir; eiktir; fitildir. Gerek yolun balangcdr.

renmektir; inantr;

Makalat'a gre tarikat makamlar: 1) El alp tvbe klmak, 2) Mrit olmak; 3) San
gidermek, libasn giymek, 4) Mcahede, gynmek, 5) Hizmet etmek, 6) Korku duymak,
7) Umut tutmak, 8) Hrka, zenbil, makas, seccade, berat, hidayet; 9) Makam sahibi olmak,
nasihat sahibi olmak, cemiyet sahibi olmak, muhabbet sahibi olmak 10) Ak, evk ve
fakirlik. Buyruk'a gre tarikatn makamlar: 1) Mritten el alp tvbe klma, 2) Talip
olma, 3) Sana ve giysilerine nem vermeyip dnya nimetlerine balanmama, 4) Sabir
olma, 5) Hrmetli olma, 6) Korku duyma, 7) Tanndan umut kesmeme, 8) Hidayete erme,
9) Toplum iinde uyumlu olma, t dinleme, sevecen olma, 10) Ak, evk ve fakirlik.
Tarikat kaps ikinci kapdr. Gnl kaylarn ierir. Sahibi Hz. Ali'dir. Simgesi oddur.
Ate insan ktle srkler. Maka/ata gre, zahitler tarikat kavmindendir. Asl od'dur.
Ate gibi hergn yanarlar. Bu dnya da kendini olgunlatranlar ahirette trl trl
azaptan kurtulurlar. Zahitlerin ibadeti, her an Tanrnn adn anmaktr. Zahitler takva
sahibidir. Biat arapa sz verme anlamna gelir. Biat, bir isteklinin (talib)in biat treniyle
bir uyarcya teslim olmasdr. Talip mrit ile el ele tutuur, daha sonra telkin yaplr.
ikrar alnr. El ele tutumak istekli, uyarc (mrit) araclyla nce Hz. Ali'ye, oradan
Hz. Muhammed'e ve Tann'ya erimi olur. Kuran' Kerimdeki "el ele el hakka" ayetine
dayanr. Kayna bu ayettir. Tarikat kapsna varlmadan nce gnll grevliye bavurur,
yola girmek istediini bildirir. Dede yada mrit yahut baba onu bir rehbere teslim eder.
Rehber "gnll"ye yol hakknda gerekli bilgileri verir, uyulmas gereken kurallar ona
belletir, onu grgye hazrlar. Yetime sresini rehber saptar. Rehber gnllnn
yetitiini syleyince, dede gn belirler. O yerdeki talipleri, dkn olmayanlar ayn-
ceme arr. Yolun biimsel hazrlklar grevlilerce tamamlanr. Rehber, gnllye
yardm ve klavuzluk ederek grgye getirir. Ayn- cem de yaplan tren sonunda gnll
tarikata talip olur. Mrid olarak girer. Mrid gnllden sonraki basamaktr. Onun iin
ykselme yollar aktr.

TARKATTA EGTM
Bektailikte eitim almakta olan kiinin, srekli olarak ortada olan, eriilmesi
mmkn olan bilgilere ve gereklere ulaabilmesini, onlar alglayp, anlayabilecek
duruma (hal'e) gelebilmesini salamak dorultusunda eitim, durmakszn srdrlr. Bu
ynteme, "kabn geniletmek" denilmektedir. Dolaysyla eitim yntemi, "bireyin
kabn genileterek, gerei alglayabilecek, onu gerekleri, idrak edebilecek, zevk
edebilecek hal'e (dem'e) getirebilmektedir. Bu yolda mrid sadece yol gsterir. Bundan
sonra eitimi alana kalmtr. Temel prensip "seni senden aldk, sana teslim ettik"
eklindedir. Kefinin almasyla, srr sezecektir.

insan bilgisinin snrlar vardr. Snrlar deikendir. Zaman iinde daha ok ey

bilgi daarc iine girmektedir. insanda bilgiye ulamak, daha fazla bilmek iin
sonsuz bir aba vardr. Ancak, bilgimiz ne kadar genilerse genilesin hep bir bilinmezlik
ile snrl kalr. Bu snr izgisini ileriye attka bilgilerimize bireyler ekleriz. Ama, izgi
hep vardr. Bilinmezlik diyar hep oradadr. Bilemediklerimize de ulama abamz bizim
insann

396

ALEVi VE BEKTAi JiRLER ANTOWJSi

bildiklerimizi de elde edebilmemizin tek yoludur. Dnceyle ve aklla bulabildiimiz

eyler bilgilerimizdir. Artk bilinenler hanesindedir. Ancak, bilinmezlik snrn
zorlamamz da dnceyle olur, bu sefer dnceye sezgi elik eder. Bilgilerle giderek
snra ulanca sezgiye bavurulur. Yeni bilgileri kefetmek ancak sezgiyle yola
kmakla olasdr. te, tasavvufta bilmekten te, zevk etmek terimiyle aklanan,
toplumsal ispat olmayan ama bireysel deneyimle elde edilen varglara sezgiyle
ulalabildiidir. Bunun iin insann sezgi yeteneini gelitirmesi gerekir. Sezgide ak'n
gc vardr.
Trk tasavvufunda Ak, oluturucu gtr. (135) Sevgi olarak ortaya ktnda
yapc; kin olarak ortaya ktnda ykc gtr. nsan da kendi kimliini bu gle
oluturur. Sevgi ile yapc, kinle ykc kiilik gelitirir. Tasavvufta hedeflenen insan-
kamil rneine sevgi ile ulalabilir. Sevginin rn iyilik, kinin rn ktlktr. nsan-
kamil dncesinden ktl karm olan kimsedir. Dolaysyla sevgiyle hareket
edecek ve yapc bir kiilie sahip olacaktr.
(Belkis Temren, Tasavvuf Dncesinde Demokrasi S: 72)

NEDM
Elimizde yaam, gerek kimlii, doum ve lm tarihleri., asl ad ve eserleri hakyeterli bilgi yok. Ancak Sehi teskiresinde yalnz aadaki drtl bulunan
Nedimi, onbeinci yzyln yarsnda yaam bir Bektai ozan. Ancak Sehi teskiresinde
ki yetersiz bilgiler mevcut.
knda

Sehi, onun, iirde ve zellikle gazel biiminde usta lduunu, sohbetlerinin tatl, e
siz, her eyden arnm, Tanr akyla dop - dolu bulunduunu ve Bektai giysileriyle
dolatn yazyor. Bir ok dergilerde aktan sz eden ifrleri vardr.
Felein yazd ak burcunda
Ki dnem ben dahi bir ucunda
Ne zekatn edem tama - maln
Ne namaznda ne orucunda

NEFES
Velleyli iza yaa buyurdu Sbhan
Vennehari iza tecella'sdr
Ali'dir esrada eyada ayan
Bilcmle erenler mbtelasdr
Kn emriyle halk olundu her eya
Mevcud olub nefsen illa vs'aha
Zuhur etti bunca ruh - i enbiya
Adem Safiyullah ibtidasdr

J,

Akl

fikir ermez srr - Yezdan'a

Buyurdu Vel - asr innel - insan'a
eriat rahn ah - sultana
Tevdi' kld Hatml - enbiya'sdr

Nedimi gel gzle bab -

rzay

Muhammed Mustafa mihr vefay

ir - i Hda Aliy - yel - Murteza'y
Hakikat bu halkn muktedasdr

yai, vennehar: "Her taraf. karanla boan geceye ve aydnlatan

Leyi suresi: 1.2. ayet. - Vel - asr innel - insan: "Akp giden a iin" Asr
suresi: 1.2. ayet. - Kn: ol - Halk olundu: Yaratld - Mukteda: Uyulan. rnek
tutulan.

Velleyli izi

gnee"

MARFET KAPISI

Buyruk'a gre marifet kaps dalgtr, szn anlamn bilmektir; kendini eitmektir,
dindir; kandr; svedir, yadr. Marifet kaps, gzellikleri, gerei yklenmedir.
Makalat'a gre "marifet kapsnda ilham, fehm, ak, evk ve muhabbet cana kondu;
can dirildi; akl egemen oldu; geleni, varan bildi, nk tm nesneler canla dirilir; can
marifet ile dirilir. Onun iin marifetli canlar, erenler candr; marifetsiz canlar, hayvanlar

398

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

candr.

Su olarak alglanan marifet, gnl gznden akar ve batan olarak bitince kan
sular ... " der. Tanr vergisi olarak kalbe atlan, gnle dogan anlam, sezgi, bilgi anlamna gelir. Esin (ilham), us ve duyularn aracl olmadan tanrsal gereklerin ve gizlerin, varlk ve olaylarn i yznn velinin gnlne domas biiminde alglanr. Makalat
"Akl eriat ve tarikat kaplar iin gereklidir; marifet ve hakikat kaplarnda akla gereksinme yoktur" derken bir ters bilin ortaya karr. Ancak beyin, marifet kaps ile daha az
dnme etkinliinde bulunur. retkin aamaya srar. Tarikat inantr. An- daim manevi ilkeler btndr. Tanrnn eksiksiz sureti olarak beliren nsan- kamil kutbun yaama grn, varaca noktay belirler. Bu aktr, sevgidir. Tanrsal varl sevmedir.
Sevginin insan btnyle egemenlii altna alnmasyla sevenin sevilende kendini yok
etmesidir. Fiziksel dnya, hakikatn yokluktaki bir yansmasdr. kilik, Tanr'nn varl
gereini insandan saklayan bir rtdr. nsan iinden kt kaynakla yeniden birleme
eilimi vardr. nsanda kendi beniyle bir savan iine girer; ikilik alarak "ben" fethedilir. Bu ak insann iindedir ve Tanr yapsnn bir parasdr. Akl ve sevgi yar iindedir.
Bylece Tanr yer yzne iner, yeryz Tanrlar. nsan konuan Kuran olur.
can

TEMENNAY
Gerek

ad, doum

ve lm tarihleri, kimlii bilinmeyen Temennayi'nin onbeinci

ve lm tarihleri bilinmiyor. Ancak Temennayi'nin
ra edip kylerde, kentlerde dolat biliniyor.

yzylda yaad sanlyor. Doum

sakaln, kan byn

Kayseri'lidir. Latifi, tezkeresinde, onun "ruhlar gne" inandn bildirir. Baki'nin

yaamna ait bir dergide Temennayi'nin, son dnemlerinde cezbeye kapld bilinmektedir. Hurufi yn ve inanlar ar basan cokulu bir Be~tai ozandr.
"Cami - n - Nezair" de u nefesi mevcuttur:
ol kadar gstermitir bana devran gnlm
Kim sanurdum grmek olmaz em - i insan gnlm

Bilmezem kim bu cihan ire vcudu yok mudur

Yoksa vardur erh benden kld pinhan gnlm
Ey acep kadir olub bir gn giyem mi ben an
Kaddi bala kendi ziba cana ol can gnlm
Berr bahr ire sadef var intizar zre durub
aub gzedirem ab - nisan gnlm

Azm

Ruma ah u padiah olmuca hrrem olurem

Beni asdarvan karb klsa ihsan gnlm
Sofi kalender ol kazt sa sakal
Sana bu bir tuzaktr gider bu kl kaali
em:

gz - erh: felek. - Kadd - i bili: uzun boylu - Zibi: parlak - Berr

bahr: kara ve deniz - Ab - Nisan: nisan yagmuru, sylenceye gre, nisan aynda
sedefler, deniz dibinden su yzne kp, yagmur danelerini iine alp. sedef
yaparm." - Hurrem: en. neeli - Kl kaal: Dedikodu.

MEYDAN - MARFET MAKAMLARI - DAR

Alevi - Bektailikte meydan, bir ibadet yeri olarak caminin yerini tutar. Camide e
riat, meydanda marifet, camide kbleye dn, meydanda karlkl kble olu vardr.
Camide hoca ve mezzin, meydanda mrit ve rehber vardr. Camide yazl Kuran, meydanda konuan Kuran okunur. Cami dnya meydandr, gven yeridir, orada yaplan ibadet bor demedir. Meydan ise, byk maherdir. nsan sonsuz yaama gtren lm

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

400

sahnesidir, bir Kurban yeridir; sonsuz saltanat yeridir. Orada yaplan ibadet Mirac'a varmak iindir. Tarikat yolcusu nefsinden syrlarak gnle; gnlden srra; srdan ruha;
ruhtan Hakk'a Hak'tan halka geder (Esat Korkmaz - Drt Kap - Krk Makam s: 88).
- Dar- Fazl (Fazlullah- Hurufi); yzst yere kapanma duruudur.
Dar- Nesimi: Diz st
yzdrmeye hazr olmaktr.

temsil edilir. Nesimi gibi yol

uruna

derisini

Hseyin: Ayak mhrleme duruuyla anlatlr. Dar- Fatma, Dar- Hseyin

ve Hseyin gibi yol ugruna cann vermeye hazr olmay simgeler. Marifet kap snn sahibi Ali, simgesi sudur. Marifet kapsnda insan yolcudur, hicrete kmtr.
Alemleri, evreleri, varlk alanlarn bir bir gezer. Duygularndan birey iradesinden syrlr,
benliini Tanr benliinde yok eder. Marifet alemine erenler gayb- izafyi alglarlar.
Makalat'a gre arifler marifet kavmidir, asllar sudur; su ardr, artcdr; ariflerde ardr;
artcdr. Makalata gre marifet Makamlar: l) Eden, 2) Korku, 3) Perhizkarlk, 4) Sabr
kanaat, 5) Utanmak, 6) Cmertilk, 7) lim, 8) Miskinlik, 9) Marifet, 10) Kendi zn
bilmektir. Buyruk'a gre Marifet makamlar: l) Edep, 2) Hayat, 3) Sabr, 4) Kanaat, 5)
Utanmak, 6) Cmertlik, 7) lim, 8) Teslim ve rzada olmak, 9) Marifet, 10) Kendi zn
bilmektir.
-

Dar

duruuyla

Fatma

SADIK ABDAL
Alevi - Bektai airleri arasnda "Sadk" mahlasn tayan ve bilinen ozan vardr.
Bunlardan birincisi 15. yzylda yaayan Sadk Abdal'dr. kincisi 18. yzylda yaam
Malatyal (Hekimhan ilesinin Gven kynden) Sadk Babadr. nc Sadk ise
amlca tekkesine bal 1897'de vefat eden Sadk Babadr.
Gerek kimlii, yaptlar, doum ve lm tarihleri ve asl ad bilinmeyen ve tahmini
on beinci yzylda yaad sanlan Sadk Abdal, Dimetokal bir Bektai ozandr. Kzl
Deli Sultan'dan (Seyyid Ali Sultan) el almtr. Ankara Genel Ktphanesinde kaytl (A 15 / 35) bir divan vardr.
Sadk adndaki dier

yeri geldiinde yaadklar yzyllarda anlacaklardr. Bu

Sadk Abdal'n Elyazma Divan, Rstem Abdal adndaki bir dervi tarafndan (1155 H.
1742 M.) ylnda kopya edilmitir. Divanndaki iirler, tarihi belge nitelii tarlar. Sadk
Abdal, Fatih Sultan Mehmed dnemine kadar yaamtr. Kzl Deli Sultan'n (804 H. 1401 M.)., Kaygusuz Abdal'n (833 H. - 1478 M.) ylnda ldkleri gz nnde tutulursa
ve ayrca Sadk Abdal'n divanndaki iirlerde de bu kiilerden sz edildii dnlrse
onun, onbeinci yzylda yaad kesindir. Bununla birlikte Divannda Balm Sultan'dan
hi sz etmemektedir. Bu onun Balm Sultan dnemine yetimediini gsterir. Balm
Sultan, Seyyid Ali Sultandan sonra postniinlie (862 H. - 1457 M.) ylnda gemitir.
(905 H. - 1499 M.) ylnda Hac Bekta Veli dergahnda posta oturmutur. Bu hesaba gre
Sadk Abdal'n 862 H. ylndan nce lm olmas gerekir.
iki

air

-1-

Dahi ol Hac Bekta - Veli'dir bil heman hod at

bildinse bu sm bilirsin at - iclali
Dahi Abdal Musa Sultan ann sm ann ayni
l1h - i nur - i Rahman idi ol ahn ahvali

Eer

Hem ann smdr Kzl Deli Sultan cemal issi

Kemal kudret issi hem ki sabit cmle efali
Mkemmel oldu annla tarikn cmle erkan
Annn imdi kamiller annla buldu ikmali
Dilimden syledi ol ah tamam divan - pr rehber
Tamam mrid mkemmeldir eer fehmeylesen kaali
Bu divann eya Sadk ki altm alt gn ire
Tamam oldu bihamdillah seraser buldu ikmali

402

ALEV/ VE BEKTA/ J/RLERI ANTOWJ/S/

-2Dediler ism - i blendine ann Seyyid Ali

Dahi mahlasna Kzl Deli denildi gzin
Akribadr ana Sultan Hac Bekta - Veli
Ya'ni evlad - Ali asi - erifile said
Caferi Sadk'a o ah - Veli kld nazar
Ber murad etti beni klmad mahrum - mid
O Seyyid Ali'nin makamnda bul
Visali tamamen murad zre hep
Ali'dir hemen kendisi bil o ah
Denildi Kzl Deli hemn lakab
Bu Sadk kulunu eden var hem ol
Veriser ne kim klsa Sadk taleb
n nazar klm Keremden ahmz Kzl Deli
Bulmuam ulvi makamn kalmad sfli mizac
clal: sayg gsterilen, yce -

Erkan: yol, tzk - Fehm etme: anlama Seraser: batcinbaa - Ulvi: ulu, yce - Sufli: adi, aal - Mizac: karakter Blend: yksek, ulu - Gzin: sekin - Said: kutlu - Visal: kavuma - Kemal :
Olgunluk - Hod : Kendi - Iss : Sahip - Efal : eylemler - Seraser :
Batanbaa - Uluhi: Kutsal - Cemal: GZelyz - Kaal: Sz.

-3Velilerden sakn sen olma gafil

Onlardr aleme lutf ss vahib
Veliler cmlesi hakdr muhakkak
Cihanda hazr u nazr u gaib
Cihana serbeser sultan idi bil
Hsameddin ah ol kutb - i galib
Elinde zerre idi san cihan hem
Kamuya azl nasb u hkm - i sahih
Dahi mahlas dediler ona Otman
Ann sen batn ismin anla talih
Ki Arifler dediler bil Gani ah
Ganidir bi zeval ol kutb - i galib
Serapa nfir idi ol ah - Zinnur
Hakk' buldu erien ana talib

SADIK ABDAL

403

Ann srr

idi Hzr Baba bil

Ki kendsi idi ol ah - galib

Kara Baba ana mahlas dediler

Ki batn ol Gani ah idi vacib
Serinde tic - Bektai idi hem
Tamam ol nur idi hem kevne sahip
Gelp Kzl Deli tekkesine ol
Tamam erkan idp icra esAlib

Ki sofra hem ra istedi ol ah

Dil candan verildi ana vahib
Olub meskun kenar - Akdeniz'de
Ki ol Talk ky kurbinde saib
Eyi Sadk rehinde can veren er
Naimi lutfuna erdi o talih
Gafil: habersiz - Vahib: baglayc - Serapa: batanbaa Ser: ba
-Serbeser: bsbtn - Azl: iten karma - Nesb: atama - Iss: sahip Esalip: Sahipler - Saib: uygunluk - Zerre: en kk para - Kevn : Varolma,
varlk - Meskun : Oturan - Kurbi : Yakm. - Naim:

-4Mustafa'dr

rehber- i brhAnmz
Dilde matlub ol Ali pinhanmz

Ol Hasen'dir rAz - dilde gn gibi

Hem Hseyn akna dktk kanmz

Rahm ltfunda o Zeynelabidin

Serbeser kld mzeyyen canmz
Talib tilmiz olduk Bakr'n
Ol bize kef eyledi Kur'an'mz
Can ile hem Ca'fer'e olduk mrid
Cmle irad eyledi irfanmz
Kld

hem Musi - i Klizm kef - raz

Cmle srr bildirb burhanmz
Hem Ali MOsa Rza'nn akna
Tic - ulvi giydi dervianmz

404

ALEVi VE BEKTA iRLER ANTOLOJiS

Hem t:Aki akna kld ictinab

Masivadan daima insanmz
Hem Naki kld bizi bil cmle pak
- Hak'dr dilde her mihmanmz

Ak

Askeri'ye asker olduk can ile

Naci oldu cmle ol merdanmz
ok hidayet eyledi Mehdi bize
Hem kade eyledi erkanmz

Sidlka bu frka - i nacilerin

Ol imamlar ahmz sultanmz

Rehber: klavuz - Brhan: kant - Matlub: istenen - Rahm: acma Mzeyyen: sslenmi - Tilmiz: renci - Masiva: Tanr'dan bakalar Kade: amak - Naci: kurtulmu, esenlik - Frka - i naci: kurtulmu frka
(Meseli ehli beyti kemeseli sefinetn nuhn rekebe fiyha munca ve men tahallafe
anha haleke: Benim ehi - i Beytim Nuhun gemisi gibidir. Kim o gemiye binerse
kurtulua erer. Ondan ayrlanlar boulur.) Hadis - i erif - Riz: sr, giz - Pak:
temiz - tinab: ekinme, saknma - rad: aydnlatma - Hidayet: doru yolu
arama - Ulvi : Kutsal, ulu - Mihman: Konuk.

-5Dem bu demdir gel taleb kl

Ta eresin menzile kl sr'at

vuslat

Ak

isen ra - Bektaiye gel

Can ile kl bu tarika rabeti

Hem mrid ol mridin - sadka

Ta bulasn izz cah - devleti
Lutf - i Hak'dr ehi - i irfan tekkesi
Rehnuma bil ekme asla gurbeti
Kaim olub tekkelerde sen mdam
Can vere gr eyleme hi avdeti
Hulkin ahsen eyle anda san trab
Ta bulasn Zlcemfil'e kurbeti
Hadim olup hem emin ol anda sen
Cmleye kl sadkane lfeti
Kil kalin f'I halin kl drst
Bi tekellf eyleme sen illeti

SADIK ABDAL

405

Ol emmre hem levvame ile mahv

Merd - i rab ol ldre gr hayyeti
Ak

Ak

- hyAr isen ger a gzn

ile yan eyleme hi fikreti

Va'delenmi saltanat sadklara

Hak kerimdir can ile kl sr'ati

Sanma dvar rab - Hak'k sen bu gn

Cmle Asan terk edince gafleti
Hac Bekta

- Veli'yi anla bil

Bendesi ol ta bulasn rifati
Ger perian olsa gnln na.s in
FAri olub cmleden kl uzleti
BAT - giran bAr - dnya bi sebat
Ana yetmez derviin bil takati
Ehi - i dnyadan beri ol sen mdAm
Bi niyaza eyle daim minneti
Sanma ni'met erie hi gayrdan
Kanda olsan lff - Hak bil ni'meti
Canib - i Hak'dan bila rayb

Sadka

Sadkann saltanatdr ksmeti

zz cah devlet: yksek mertebe - Rehmna: yol gsteren - Mdam:. devaml

- Avdet: dn - Hulk ahsen: gzel ahlak - Zlcemal: gzel Tanr Kurbet: yaknlk - Hadim: hizmeti - lfet: dostluk - Bi tekellf: zensiz Emmare, levvime: nefis aamalar - Hyar: ayk - Bar: yk - Giran: arlk
- Bila rayb: phesiz - Canip: Yan - Merd i rah: Yol merdi- Rifat: Ycelik
- Uzlet: Tenha - Asan: Kolay - Hayyet : Ylanlar - Trab: Toprak - Nas:
Halk - Fari: Uzak - Takat: G.

-6Hac Bekta

Veli iin

Cihann nazn ol kutb - i alem ah bihemta

Fuad - kalb - i insan eder ma'mur u hem ihya

Kani bir blbl - i kudsi ki ya'ni air - i ekme)

derya - yi vasfndan cihan pr kla esda

Ann

406

ALEVi VE BEKTA/ /JRLER/ ANTOWJISI

Cihanda natvlin mrde dil an klmaa zinde

Hemen oldur kamu dillerde destan zat - bihemtli
Eeri

mrde - i nemle nazar klsa hemen hod

Eder simrg - i ankadan cihan ire an anka

ah

Rehinde can serdlide olanlar buldular Hak'k

olara devlet - i ukbli

Mheyylidr verilmitir

Cihanda cmle uaka hatadr dedi klimiller

Tarik - blib - lutfundan ki gayr klsalar meleli
Mkemmel arife asla gerekmez gayri vaslndan
Ann n imdi klimiller geb llidan dedi illi
Hak'kn esrarn bilen an fehm eyledi anlar
Murad zre cemal - i Zlcelal'e oldular ilka

Ki ya'ni evvel ahr veliler ins - i kamiller

tahkik akl ermez buna ili ili

Ann smdrr

Hem oldur m'mine daim bilrsen fail - i eltlif

Murad zre eder sfilik olan m'minleri ihyli
Gel imdi mnkir mel'un ker!mlitn ann seyret
Yeri belli nie cansz yrdd hacer hfilii
Hezarlin mnkirin erziikn ol eyledi ihzlir
Aktt yerden ol lib - mutahhar slif u hem sermli
Buyurdu ol kerdi nahl - i y~bis dline verdi hem
Hacerler syledi emrine ann kurde - i kbrli
Dahi lutf - i rliufundan tenezzl eyledi emtiir
Veli fehm etmedi zlihid dahi fehm eylemez ili ili
ecaatle nazar klm Y enier kullarna ol
Sez! oldu ana ann in fursat - kbrli

Hem oldur katil - i ifrit efi - i yar - Sleyman

Verir slidklara her derd - i mkilden neclit ibka
Der - i plikinde ann her hudlim iikeri tahkik
erif hem said oldu dahi a'lli ile a'lli
Cihanda klmam kimse klmayiser ann gibi
Kamu esrar - Hak'k ak - slidklara ifli
Hakikat srr -

Hak'k

hem tamamen eyledi izhlir

Kezablardr beyanatndan ayru her suhangOyli

Kelam cmle kudrettir ki her lafznda bin hikmet

Dahi lafz - uluhisi makallit - erif a'lli

-7Hak'kn ayn - kelamdr ann buyurduu erkan

Ol erkana olan mahir olardr bil erif a'la

Murad etse kamu alem ann evsafn yazmaz

Adedsiz bi hezaran ol keramet eyledi ifa
Ann bisyar keramatn taakkul edemez kimse
Cihan ire tehayyrden niceler oldular eyda

Elifi tac - dal olmu banda nur - i yektadan

Beyan - srr - hikmettir eder tefhim kamu dana
Niyaz hiih

maksudu uakn ruz eb old.ur

keramat mukadder cmleden efza

Ann

lfitf - i

Ann

evsaf - erafn ki i'ar eylemek olmaz

olursa cmle ahlak sema gabra

Eer air

Feda - yi can ser klm rehinde kr ile Sadk

Ann eltiif - sun' undan zeban oldu hem guya
Kutub: her ada Tanrsal tasavvufa yetkili insan - Bihemta: esiz - Fuad: kalb
- Natvan: elimsiz, zavall - Mrde: l - Simurg - anka: anka kuu - Lli:
yok - lla: vardr, yani birisi olumsuzluk, birisi olumluluk anlamndadr. Tahkik: gerekte, aratrma - Hacer: kaya, ta - Erzak: rzk - hzar:
hazrlama - Ab - Mutahhar: temiz su - Nabi - Yabis: kuru aa - frit:
eytan - aker: hizmeti - Said: esenlie ermi - erif: onurlu Kezzab:
yalanc - Suhang: sz syleyen - Taakkul etme: akl etme - Tehayyr: hayret
- eyda: deli - Yekta: biricik, tek- Ruz u eb: gndz - gece - Efzaifazla Eltaf - sun'u: gsterdii latifeler, kerametler - Zeban: dil - Gya: konuan,
syleyen - Evsaf- eraf: ileri gelenlerin nitelikleri - Ekmel: en olgun Mheyya: hazrlanm - mamur: onarml - Nemi: karnca - Melca: snak 'ar: haber verme, yaz ile bildirme - Gabra: yer, toprak - Uak: aklar Eltaf: ltuflar - lka: koma, brakma - Senma: souk, k - Salik: bir yol
tutturan - Kbra: byk - Emtar: yamurlar - Hod: Kendi - Ukba: Ahiret Ladan: Dind - Fehm: Anlama - Keramet: Tansk, mucize - Hezeran:
Binlerce - Rauf: Esirgeyen, ok acyan - Necat: Kurtulu - kba: Srekli klma
- hya: Yapma - Mukadder: Serdad: Baveren - Hazeran: Binkez - Kurde-i
kbra: En byk g - Seza: vme - Hudam- aker: Kul, kle hizmetleri Bisyar: ok.

SURURI
Gerek kimlii tam olarak bilinmeyen bu cokulu bektai. ozanndan. Esrar Dede
teskiresinde hi bir dayanak gsterilmeden Mevlevi diye sz edilmektedir.
Oysa, yaam gezgincilikle gemi bir ozan. Yaam doum ve lm tarihleri ile asl
ve eserleri hakknda yeterli bilgi yok. Divan iiri biimiyle yazd iirleri stn
nitelikli ve byk baar gstergesi tar.
ad

Latifi Tezkiresinde, Sur1ri'nin yaptlarnn

bildiriliyor. Hasan elebi. teskiresinde ise;

basld,

gazel

tarznn esiz olduu

Yavuz Selim zamannda, "Bu dnyann ne'esi ahretin bilincidir." diye "ahrette
sevinmek zere ecele ba koymutur" denilmektedir.
Nefeslerinde Hurufilik felsefesi ve inanc ar basar. On iki imam'a bir ok vglerle
dolu gazeller yazmtr. Ankara Mi11et ktphanesinde. 667 numarada kaytl bir divanesi
bulunmaktadr. ah smail'in yannda ld sanlmaktadr.

-1-

Allemel'esmli ki geldi Ademe Allah'dan

01 kinayedir beyan - i ilm - i Fazlullah'dan
Ka'be - i hsnnde gamzen erh idelden sinemi
Leylet - 1 - mi'raca iridm kelamullahdan
Zlfn ol anka - yi kaf - lamekanidir senin
Kainat sayesi doldurdu z11u11ahdan
zahid - i hodbini kan rayine klmaz scud
Gr ne eytandr ki yz dnderdi vehullahdan
Perde -i izzet ald suretinden alemin
Nazil oldu n kelamuUah Arullahdan
Alem - l - gaybn sratl - mstakimidir san
Ehi - i cennettir geenler bu sebilul1ahdan
Ey Sur1ri zahir batnda grdn phesiz
Sen Aliy - yel - Murtaza'y ah Niirul1ah'dan

Allem'esmi: Tanr adlar, Tanr'nn btn adlarn bilen "Bakara suresi 3l'inci
ayetine iaret vardr - Fazlullah: Hurifiliin kurucusu - Leylet - l - mi'rac:
Mirac gecesi - Anka - y Kaf - lamekan: Mekanszlk dann kuu - Siye:
Glge - Hodbin: Kendini dnen, karc - Perde - i izzet: Ycelik perdesi Nazil oldu: ndi - Kelamullah: Tanr sz. Kur'an - Kerim - Alem - l - gayb:
Gayb alemi , ahret - Sratl - mstakim: Doru yol - Sebilullah: Tanr yolu,
Tanr bolluu. - Batn: i- Vehullah: Tanrnn yz -erh: Aklama.

410

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

-201 menem kim yz tutub, Ayine - i insana men

Fazl - Rahman'dan eritim, Suret - i Rahman'a men
Secde idb ruh - i kudsi, Tek nnde ademin
Okuram esmA - hsn!, Uymazam eytana men
Gene - i TAM'nn tlsm, kef edelden dest - i gayb
Alem - i ta'lim - i ilm - i, Aile - mel - Kur'an'a men
Saki - i baki bana, Bi bade nu - ettirdi kim
Hzr - vakt oldum eritim, eme - i hayvAna men
Zlfnn kfrn, Her si nefeslu dilberin
Nur - i iman bilmeyince, Gelmedim imana men
ol

kamer devrinde balar, Anberin evgln itin

top eyledim girdim, Bu gn meydana men

Bam

Ey Surri alem - l - gaybn, Cemalin grmem

Can gziyle bakmam, TA suret - i insana men
Ayine: Ayna - Ruh - i Kuds: Kutsal ruh Cebrail - Tek: Gibi - Esma - i Hsna:
Tanr 'nn gzel adlar - Gene - i Tihi: Tah. suresinin hazinesi - Dest: El Ailem - el - Kur'an: Kur'an'n srrn bilen - eme - i Hayvan: Ab - hayat,
dirilik suyu - Kfr: rtmek, saklamak - Kamer devri: Hz. Muhammed'in devri
- Alem - l - gayb: Bu grnt alemin arka taraft - evgin : bir tr oyunda
kullanlan denek - Men: ben - Gayb: gizli - Anberin: Kokulu.

-3Ey cemalin MitAb - , Matla - subh - i ezel

Mushaf - hsnn beyandr, Kitab - Lemyezel
Aiyan
Glen

- ara zlfn, ehper - i ruhlkuds

- i firdevse IA'lin, eme - i ir asel

Suret - i Hak'dr cemalin, kim ki ikrar eylemez

Dnye v ukbAda ol, A'madrr belhm edel
Anber - efan snbln, Devrinde ey isi nefes
Devr -i Mehdi'dir kamu, Bir oldu edyan milel
Yzn grd annn, KA'be'den dnd gnl
Kim deildir mu'teber, Taklid ile olan amel
Ey Surri Fazl - , Rabbl - alemin'in rahmeti
suret - i Rahman'e klmtr bedel

Kainat

Afitab - Subh - Ezel: ncesizlik sabahnn balangcnn gnei - Mushaf

hsn: Gzelliin sayfalar - Beyan: Aklama - Kitab lemyezel: Kur'an -
Kerim - Aiyan: Yuva - ehper: ok byk kanat - Gleni tirdevs: Cennet
bahesi - ir asel: St ve bal - Belhm edel: Hayvan gibi - Anberefan
snbl: Gzel kokulu salar - Edyan ii milel: Dinler ve uluslar.

-4Ey hatn

Hzr

Arzn ar

u dehann, eme - i hayvanmz

yanan, Suret - i Rahman'mz

Mushaf - hsnn yazlmtr, Ezelden ta ebed

Levhimiz Tevratmz, ncil'imiz, Frkaan'mz
Levh - i mahfuz - i lahi'dir, Cemalin nshas
U kelam - natk te, Huccet burhanmz
Bakmayub kevn mekana, Gzleriz didarn
Ruh - i kudsz alem - i, A'ladadr seyranmz
Anber efan snbln, kfrnden zge ey sanem
Kafir - i akm olursa, Dinimiz imanmz
Ahsen - i takvime Rahman, Sureti demez fakih
La'net ol mel'Una kim, Oldu bizim eytanmz
Ey Surri ol leb - i mu'ciz, kelamun yadna
Leker - i ervah olur, Her dem bizim mihmanmz

Hat: Ka, sa, kirpik - Dehan: Az - Arz: akak - Levh - i mahfuz: Sakl
sahifeler, Kur'an - Kerim'in asl - Kelam - natk: Syleyen Kur'an, yetkin insan,
Hz. Ali'nin "Ene Kur'an - Natk ve Sebbl - mesani" diye bir yce sz vardr. "Ben
sylenen Kur'an ve Fatiha'ym" anlamna gelir. - Kevn mekan: Evren -Anber
efan snbln: Gzel kokulu salarn - Kfr: rtc - Ahsen - i Takvim: Tin
suresinin 4. ayeti "Biz, insan en gzel biimde, noksansz olarak yarattk... "
anlamndadr. Leh - i mu'ciz kelamun yadna: Azndan kan. akllara
durgunluk veren, szlerinin ansna - Leker - i ervah: Ruh askerleri - Mihman:
Konuk- Ervah : Ruhlar - Yad : Anmsama - Hsn: Gzellik - Sanem: Put,
gzel kimse.

-5Kametim gamdan bkld, snbl- grtap tek

Gzlerim kan ile doldu lale-yi sirab tek
Ceng itin dem dil-i karadan ol serv-i revan
Ta saklar sine-yi simin iinde ab tek
Ak kynde nemed-puem ki, ne'! dadan
Cismin zre her taraf olmuturur glab tek

Kamet: Bel - Prtap: Taze - Sirab: Doymu - Cenk: San - Dil-i Karadan:
Ta gibi kat gnl Serv-i revan: Yryen - Selvi - sine-yi sim: Gm renkli
gn - Ab: Su - Koy: Ky - Nemed-puem: Kee ve aba giyen kii - Glap:
Glsuyu.

412

ALEV/ VE BEKTA/ IJRLER/ ANTOWJIS/

-6Ey cemalin kulhu vallah vey yanan V edduha

Kafu vel-Kur'an sand!r tal-atin Bedr-d-dtaa
Srr- Subhanellezi esra muanber kakln
Lehlerin Ruh-l kdus kaddin draht- mnteha

Onsekizbin alemin esrarn harfen-be-haf

levhinde yazm kAtib-i kilk-i kaza

Arzn

Hatt- mgininle

ruhsann beyannda senin

Hak teala dedi errahman alel-ar-istiva

Atei

inni Enallah ey beer suretli Hak

Pertev-i em'i ruhinde gsterir nOr- lika
Zfilide gel sOret-i zibay inkAr etme kim
Dilberin vechindedir ayine-i giti-nma
Ey Sururi aiyan kudsa pervaz edemez
Her kimin kim ahbaz- aka olmaz ana

Aaklama

"Ey yz" syle Tanr birdir olan. yana kuluk suresini andran yznn parlakl
ol buyruunun ba harfi ve Kurandr, alnna dklen gzel kokulu
salarn yce Tanr 'nn gizemlerini saklayan birer belirtidir. Dduaklarn insanlara
can veren, lleri dirilten kutsal soluktur. boyun varlk lkelerinin Tanrsal snr
olan mntehadr. Alnyazsn yazanlar senin yzne onsikizbin evreni yazp gemi.
Tanr btn gizlilikleri, gzellikleri ile senin yznde grnyor. Sen canl konuan
bir Tanr'sn, sen Kur'ansn. Tanr insan klna girmi sende grnyor. Kur'anda
yazl ne varsa (sendedir, yznde, yananda yazldr bsbtn). nsan Tanr ile
birdir. Ey beer suretli Hak bunu aka vurguluyor.
aydr, san

KK.ABDAL
(KEK ABDAL)
Gerek kimlii, eserleri, doum ve lm tarihleriyle asl ad bilinmeyen Kk
Abdal, onbeinci ya da onaltnc yzylda yaam bir Bektai ozan. Daha ok Otman
Baba velayetnamesini yazm olmas nedeniyle tannr. Otman Baba velayetnamesini dz
yaz ile yazmtr. Ancak, her blm arasna on, on be beyitlik mesnevi eklinde
manzumeler de koymutur. Velayetname metninden anlalaca zere, Kk Abdal'n
tasavvufa, eriata, Kur'an'a ve Hadis'e ilikin yeterli bilgisi olduu grlyor. Kk
Abdal sz edilen velayetnamede yeri geldike, imam - Cafer - i Sadk'n Makalat'ndan
da alntlar yapmtr. Dili, olduka duru, anlatm akcdr. Olaylar, gereki bir biimde
verir. Kitabn sonunda:

"Ben fakire velilik madeni, Kk Abdal demitir. Velayetnameyi, nazm ve

nesir olarak yazdm. Ak ve sadklara yadigar braktm. Bu velayetnameyi, Otman
Baba'mn lmnden alt yl sonra, 888'de tamamladm." demektedir. Bylece yaam
yksne aklk getirmektedir. Otman Baba Velayetnamesi Rahmetli Bedri Noyan
tarafndan yeni yaz ile yaynlanmtr.
-1-

Bihamdillah bu meydana, Muhammed Mustafa geldi

krar ettik birliine, Aliy - yel - Mrteza geldi

Ali krklara ba oldu, Hzr'a hem yolda oldu

Hasan Hseyn karde oldu, ehid - i Kerbela geld.i
Kerbela'da kan sald, Neyleyim serden geildi
Anda kevserler iildi, Sekahm Rabbhm geldi
ahn methin okur diller, Alm bahede gller
Anda kevser ien kuJlar, mam piva geldi

Muhammed'e inen Kur'an, Okundu Nezzel - el - frkan

Utanp pirinden korkan, ksz oldu geda geldi

(Kek Abdal) bu biare, Nail oldu bu gftare

Niyaz eyledi o yare, Hemen Mansur dare geldi
Krklar:

Eshab - Soffa'nn ilk ekirdegini oluturan kiiler - Sekahm

Rabbhm: Ayet - mam Piva: mam ve yol gsteren - Nazzel el frkan:
Ayet - Dir : Dar agac, yer - Geda: kul.

414

ALEV/ VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJS

-2(Mnacat)
Ey Hda - y Hfilk - Rab - l - la
Rahmetin ab eriti her kula
Sensin evvel ahr ire ba hayat
Bu hayatn diriliinde hi memat
Evvelin n evvelisin bi zeval
hem ahrsn ba kemal

Ahrn

Halik - ul mlk - i ebedsin hem ezel

Kadir - - hayy - - ilah - - lemyezel
Milk - i zatn nuruna yoktur hicab
Gece gndz olmaz hem mah - i tab
Alima ilm - i derenun hakkn
Aliya izz cemalin hakkn
Adem - i evvel dahi Kur'an iin
Hatem - i ahr dahi furkan iin
Evliya v enbiya sr - r hakk
yolunda akn kahr hakk

Ak

Na murad etme Rahimsin sen bizi

visal etgil bizi

Vuslatna layk

Geri kldk crm - i isyan hata

Faz! - ihsann bize yeter ata
Kul olann her ii noksan ol ur
ah olann bahii ihsan olur
kr

minnet ey Hdaya her zaman

Hkmne ferman oluptur ins can

Kend fikr - i zannmz klma hicab

A vn fazln her zaman olsun necab
Koma isyan ire kaldk ya gani
Sen halas et lutfun ile her gam
Dedik - ettik bu niyaz ya ilah
Pes kabul et izzn iin padiah

(Otman Baba Velayetnamesi'nden)

Memat: lm - Bi zeval: lmsz - Kadir: Kudretli - Hay: Diri - Ferman
olmak: Ba emek - Halas: Kurtulma - Na Murad: Murat almayan - Ahr:
Son - Halk: Tanr - Ba Hayat: Hayat ile - Lemyezel: Yok olmaz - Hicab:

KKABDAL

415

Ar, utanma - zz: Deer, ycelik - Pes: imde, yle ise, bundan sonra. - Necah:
Soylu -Avn: Yardm - Fazl: Erdem - Halik - ul mlk - i ebedsin hem ezel :
ncesiz ve sonrasz mlknn yaratcs - Mnacaat: Ya/var, yakar, Tanr'ya
dua, itenlikli iir - Zeval: son - Ba kemal : Olgunluk ile - Hatem: yzk.

HAKKAT KAPISI

Buyruk'a gre Hakikat kaps incidir, szn anlamna, kendi zne ermektir, gerei
grmektir; erdemdir, candr, kilittir, ktr. Hakikat bir esin makamdr. Esin kulun kendi
istei, gc ve almasna bal olmakszn Tanr verg~si olarak kalbe atlan gnle
doan anlam, sezgi ve bilgidir. Einde aldanma ve yanlma pay yoktur. Aklla eliir gibi
grnen bu durum aslnda bir grntdr. retici insan marifet kapsyla inan kanalnda
Hakk'la Hak olmay amalyan bir varlk eklinde ortaya kar. Doa st glerle
donanmaya balar. Halk adna, topluluk adna baz misyonlar yklenen bir kii duyular
tesi bir kanalda ilerliyormu izlenimi verir. Hakk'la Hak olan insan- kamil; zaman ve
mekan dnda egemendir. Hakikat Hz. Ali'nin anna geldi. Simgesi topraktr. Toprak,
inanta ah- Merdan Ali'dir. Sahibi Ali'dir. Babas Muhammed Mustafadr. Abdesti,
kendi aybn grp bakalarnn aybn rtmektir. Makalat'a gre Hakikat kapsnn
makamlar: l) Trab olmak, 2) radet, 3) Eline, diline, beline sahip olmak, 4) Dnya iin
yaratlm tm nesne onlardan emin olmak. 5) Mlk ssna yzn srp, yzn suyun
bulmak, 5) Sohbette Hakikat esrarn sylemek, 7) Seyir, 8) Sr, 0) Mnacaat, 10)
Mahede.

Buyruk'a gre hakikat kaplar: 1) Turab olmak, 2) radet, 3) Eline, diline, beline
sahip olmak, 4) Seyir, 5) Tevekkl, 6) Sohbet, 7) Sr, 8) Rza, 9) Dnce, 10) Tanr
zlemini yrekten karmama'dr.
TEVHD

Btn

varlk

dier eleri

trlerinin Tanr'da "bir"

ve zellikleri unlardr:

olduuna

inanma

anlamna

gelen Tevhid'in

-Tanrdan baka varlk tanmama,

Tanrnn birliine,

Ali'nin Tanrnn velisi

olduuna

- Tanr'nn yansmas (grnts) durumunda olan

grp sevme, bunu bir ibadet olarak alglama.
Tevhidin evresi
a) Telkin:

inanma.
canl-cansz

tm

varlklar

bir

vardr:

eriat kapsndan

Tarikat kapsna girmedir. Yani kabuktan, ze

vartr.

b) lbas: Tarikat kapsndan marifet kapsna gitmedir. Yani kendi zne yolculuktur.

416

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

c) Ahadiyet: Marifet kapsndan hakikat

zyle birletirip yok olmadr.

kapsna

girme kabul edilir. Yani zn

Tann'nn

Vahdet-i Mevcut: Tanr'ya yakn olma. Tanryla bir olmadr. nsan-Evren-Tanr

lsnden oluan "birlii", Tanr olarak alglamadr. lk dnem Vahdet-i vucud
biiminde ne kan bu tasavvufu anlay zamanla, Alevi-Bektailerde vahdet-i mevcut
biimine dnt. Bu anlayta oluturanda, oluan da, olu da birdir. Yani bir nsan
Evren-Tanr lsnden oluan birliktir. Tanr'dan baka mevcut yoktur. Bu "La mevcudu llallah" eklinde ifade editir. Varlk tektir, birdir. Yaratanla yaratlan zdetir. Yani
yaratma yoktan varetme deil, gizlilikten grnt alanna kmadr.

BARAK BABA
A) YAAM YKS
Gerek kimlii, yaam, doum - lm tarihleri, soyu-sopu ve eserleri hakknda yeterli bilgi ve belge bulunmayan Barak Baba Anadolu'da Osmanl ncesi dnem Kalenderiliine damgasn vurmu, Alevi - Bektailik zerinde byk etkileri olmu Trkmen kkenli Kalenderi eyhidir, asl ad bilinmemektedir. A. Yaar Ocak Kalenderiler isimli
yaptnda dnemin hemen btn kaynaklarnn ondan bahsettiini yazyorsa da yaam
konusunda kesin bilgi yok. Tokat yaknlarnda bir kyde doduu. zengin bir aileden olduu, Sar Saltk'n muridi bulunduu, Barak (uzun tyl, mavi gzl kpek) lakabnn
bizzat onun tarafndan verildii biliniyor. Btn Anadolu'yu, Krm', hatta ran'n bir
ksmn gezen Barak Baba Mool - lhan'l hkmdar Gazan Han (1295 - 1304) tarafn
dan kabul edilmitir. Giyim kuamyla Mool amanlarna benzeyen Barak Baba'nn bir
Seluklu ehzadesi olduu da rivayet edilir. Uzun yllar piri Sar Saltuk'la birlikte Dobruca'da kald sylenir. ranl hkmdarlar zerinde byk nfuz sahibidir. 1307 / 8 de grevli olarak gnderildii Gilan'da Geylan emiri Topas tarafndan yanndaki mritleriyle
birlikte 40 yanda iken ldrlmtr. Sultaniye de Olcaytu Hdabente tarafndan ansna
ina edilen trbeye gmlmtr. Garip klklarla dolarlar, balarnn iki yann boynuzlarla ssler, kee klah giyer, boynuzlarna kk anlar ve boyal kemerler takarlard.
Salarn, sakallarn kazr, byklarn uzatrlard. Kendisinin ve dervilerinin ald davul eliinde dans ederlerdi.
Hac Bekta Veli Velayetnamesinde ise,
Yunus Emre divanndaki:

Hac Bekta

Veli mridleri

arasnda anlr.

"Yunus'a Tapduktan old, hem Barak'tan Saltuka

Bu nasib n kld ben nice pinhan olam"
dizesiyle bize tarikat ktn (seceresini) bildirmektedir. Tapduk Emre Barakllardandr.
Kalenderi ve Haydaridir. Bu tarikatlar Bektailik yola iinde erimi, ancak onun kurumlamasnda da etkili olmulardr. Barak Baba Anadolu da, evresinde kalabalk bir mrit
kitlesi oluturmutur. eriata aykr dnceleriyle tannr.
Barak Baba'dan yazl olarak bize kalan "Kelimat - Barak Baba" adl kk risaledir. Bugn bilinen ve 1449'da Amasya'da yazlan en eski nshas" Hilmi Ziya lken tarafndan Mihrab dergisinin 13 -14. saysnda 1340 tarihinde yaynlanmtr. Siyasi faaliyetleri yannda, slam yayma abalan, Kalenderilik tarikatndaki durumu itibaryla olaa
nst bir mevkiye sahiptir. Barak Baba Yunus Emre'yi, sonraki btn Bektai ve Alevi a
irlerini etkilemitir.

418

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANl'OWJ/SI

Bu kk kitab, Kutb'l Alevi, Farsa erh etmi, bu erhi Hzrolu lyas Trkeye
Barak Baba Risalesi farsa erhi ve Trke evirisiyle Abdlbaki Glpnarh
tarafndan yaynlanmur. (Bkz. Yunus Emre ve Tasavvuf 2. Bask. 1992 sh: 252 - 279)
evirmitir.

Bu otantik eser, erhsiz yedi heceli iirler halindedir. erheden Kutb'l Alevi, adn
daki ahstr. Kutb - al Alevi, Barak Baba'nn szlerini, iirlerini erh ederken, byk ustalk ve isabet gsteriyor. Hakikat ehlini, tarikat ehlinden ayrrken, eriatn emirlerini bile
birer hicap sayyor, Batni inanlar, dnceleri hi gizlemeden ap - ak sergiliyor. Ama
yeri gelince de eriat kurallarna uyuyor, gerekirse izgiden ieri girebiliyor. eriat kurallarn anca da szlerine bir te'vil kaps hazrlyor, bu kapy daima ak tutuyor. Kutb al Alevi'nin bilgisi salam, salkl ve temellidir. nl tasavvufulardan, Mevlana'dan,
Sadi'den, Abdullah Ansari'den, Firdevsi'den rnekler alr, erhinde ayetlere, hadislere,
hatta ataszlerine bile yer verir. Dili akc ve gzeldir. Biemi (uslubu), gerekten ekici,
zgn ve salamdr, erhte yanl bir tmce, Farsa ve Arapa kurallara uymayan bir terkib, bir tek imla hatas yok. erheden temkinlidir, ayan nereye bastn, nasl adm attn bilir. Hzrolu lyas'n erhi ise, harfi harfine Kutb'un erhinin aynen Trkeye evirisidir. Elde mevcut erh, Barak Baba'nn ldrlmesinden krksekiz yl sonra yazlm
tr. Risale marjinal ve orjinaldir, srrealist izler tar.
Kutb - al Alevi
Abdulbaki

"erh

- i Kelimat -

eyh

Glpnarh, Hac Bekta

Barak"

kitabna:

Veli Velayetnamesi

adl kitabnda

Barak Baba

hakknda u aklamay yapmaktadr:

"Barak Baba. Barrak yazm, fakat Barak Baba

zum Vilayet - Name'de de nce,

olduu muhakkaktr.

Nitekim man-

Hem Burak Baba muhibbn badur

Hidmeti ern bunlarun iidr
diye Barak'

yanl harekeledii

halde sonradan:

Bir halife bil ki Barak Baba'dur

Erdr ol ad ana hem mertebedr
beytinde dzeltmekdedir. Mensur Vilayet - Name'de, Barak Baba'nn yalnz ad anld
halde Firdevsi'nin manzum Vilayet - Namesi'nde onun menakbndan yle bahsediliyor:
Bais oldur yle ad olmasna
Erden ana yle nutk gelmesine
Hazret - i Hnkar ah - evliya
Tacdar - etkya vu asfya
Kld istifra

bir gn nagehan
Er ana dir yri derhal (iy) flan
Anda istifra itdm rt an
Bil nasibe irgrem bu dem seni

idp an varup gr neyledi

bu resme re'y tedbir eyledi

Er nasib did varsa budur

itgil kim sana lazm budur

Nil
An

derhal nO itdi cmlesin

andan ne ki vardur cmlesin

Ald

Dndi tiz Hnkar'a iridi heman

Bakuban yilzine ol kutb - cihan
Didmi nil
urba

itdn mi didi
gibi an yutdn m didi

Ho

bakarsun barakumsn barakum

Sana oldurur nasibm bil benm

Andan ana geldi Miat - garib

Rtbet - i erlik ana old nasib
Sonra ana ar alamet virdiler
Bugadu yirine an srdiler
Hem Barak kllu olurlar kamus
Sa gtrrler dah hep cmlesi
Bu menkbe, Barak Baba'yla Saru Saltuk arasnda geer. Manzum Vilayet - Name,
Saru Saltuk'un yerine Hac Bekta' alyor. Barak Baba, Anadolu'yu, am ve Haleb'i gezmi, Msr'a girmek istemi, fakat sokmamlar, Moollar tarafndan elilikle Giylan'a
gnderilmi, 1307 - 1308 da kaza oturtulmak suretiyle Giylan'da ldrlmtr. Byk
larn koyverir, sakaln tra ettirir, baz defa da salarn, .kalarn, byklarn, sakaln
usturayla yltr, davul, dmbelek, nefir aldrr, oynar, sema eder, boy.nuna boyanm
ak kemikleri takar, boynuzlu tac giyer, kendisinin klna brnm olan dervileriyle
beraber gezerdi. Arap tarihlerinde, hakknda epeyce bilgi bulunan bu eyh, atiya tarznda
baz szler sylemi, szleri, kendisinden elli alt, elli yedi yl sonra, Kutb - al Alevi tarafndan farsa erhedilmitir. Firdevsi - i Rumi, bu erhi Trkeye tercme edip kendisine
mal etmitir. Barak Baba, szleri arasnda, Saru Saltuk'un dervii olduunu aklar. Yunus
Emre'de,
"Yunus'a Tapduktan old, hem Barak'tan Saltuka
Bu nasib n u kld ben nice pinhan olan"
bulunan Baba Tapduk'un, Barakllardan olduunu syler (Yunus Emre
A. Glpnarl, s. 187. Barak Baba iin Yunus Emre Hayat adl
esere baknz, s. 36 49. Barak Baba'nn szleri, ayn eserdedir, s. 202 - 207. lyas
bni Hzr'n, yani Firdevsi'nin erhi, daha dorusu Kutb al -Alevi'nin farsa erhi
beytiyle,

mridi

Divan, Hazrlayan:

420

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

iin Haydar Ali Diriz'n "Kutbl -Alevi'nin Barak Baba risalesi erhi" adl makalesine baknz: Trkiyat Mec. Cilt: IX, st. 1951, s. 167 - 170). Manzum Vilayet Name, Barak Baba'nn Bigadi'te bir makam, ya da tekkesi olduunu ve Barakllarn sa
koyverdiklerini de bildiriyor. Barak Baba'nn, ldrld zaman krk yalarnda olduu,
hemen hemen btn kaynaklarca bildirilmektedir. Bu bakmdan, Hac Bekta, onun lmnden otuzalt, otuz yedi yl nce lmtr; Hac Bekta'la grmesine imkan yoktur"
(A. Glpnarh, a. g. e. s: 128 - 130)
BARAK BABA RSALES
Rahman ve Rahim Allah adyle
Sonsuz hamd, nihayetsiz v, ancak o padiahadr ki marifet ab - hayatn ihlas sahiplerinin gnllerinin ta iinden dillerinin kysna aktmtr. Nitekim, "Kim krk sabah,
zn Tanr'ya verirse, bilgi ve hikmet kaynaklar, gnlnden diline akar" denmitir.
(Hadis. Al Cami - al Sagyr fi Ahadis al Bair al - Nazir, Msr, il. s: 143). Saysz,
aalardaki yapraklar, yamur katreleri kadar dua ve sena, o iki dnya sahibinin, o "ki
yay kadar kald aralar" makaam ssnn (Ayet LIII. 9) tertemiz ruhuna, miskler kokan
bedenine olsun ki ona uymak, gerek sevgilinin sevgisini balar. Nitekim "De ki: Allah'
seviyorsanz bana uyun da Allah da siz kullarna ki mmetin uyaca kiilerdir, eriatine
uyanlar doru yola gtren onlardr. Nitekim "Sahabem yldzlar gibidir; hangisine uyarsanz si?i doru yola gtrr" denmitir (Hadis).
Bundan sonra, sevgi arabyla esriyenlerden, Tanr tapsna ulaanlardan eyh BarakAllah srrn kutsasn. Szlerini erh iin bir ka sz yazld, geri sevgi kadehiyle coanlarn szleri, her dinleyen kiinin gnlne uz gelmez; hayret lnde ba dnp dolaanlarn szlerini anlamaya her ark kiinin gc yetmez; fakat kudreti ulu olsun, feyz ihsan eden Tanr'dan umarm ki bu remizleri yazan ve bu defineleri anlatan, aresizlerin en
aresizi Kutb - al - Alevi'nin anlat ayan doruluun ana caddesinden, gerekliin dz
yolundan saptrmaz, o yolda yrtr lutfuyla, cmertliiyle.
'n,

Allah ruhunu kutlasn, eyh buyuruyor:

"Bismillahi dem her dem bedem dem dem dem bu dem:
Yara -Allah mi yei'ya yahkumu mi yrid."
Haber de gelmitir: "Baarlmas dilenen hangi
sonu gelmez o iin" (Al - Camii, il, s: 77)

"Remizlere bismillahla balanr,

Bahar, bismillahla alr.
Btn hayrlar bismillahla elde edilir.
Gnller bismillahla ferahlar.
Bilgi sahibi, Tanr adn
Anmadan sze balamaz."

olursa olsun, besmelesiz balanrsa

BARAK BABA

421

Bu yzden o da Tanr adyla sze balad ve "Bismillah" buyurdu. Sonra "Dem" buyurdu. Deme, Trkede ve Farsada nefese denir. Nitekim Firdevsi - .i TOrsi de "eh name"de:
"Emret, atmn eerini vursunlar,
frsnler"

Borular

der. Ayn zamanda vakte de dem derler. Trkede dua yerine kullanrlar, dem bolsun yom
bolsun derler (Bolsun, olsun demektir). Yani gaflet tozuyla kararp paslanm gnl sahibi
marifetten dem vurmaz.
"ki dnyada da bu t yeter:
Tanr olmadka canndan

bir nefes bile kmaz

Bir soluk bile alamazsn."

Baka

bir eyh de:

Btn mrmde seninle bir nefes alrsam
Btn mrm o nefesten ibarettir,
Arda - kalan gnler geti gitti

der. Baz eyhler de demilerdir ki: manla kfr, huzurla gafletten ibarettir. Tanr'yla berabersen m'minsin, gaafil olduun an kafirsin.
Beni unutma, isteim ancak bu.
Unutmak, dostlarn artndan deildir.
Bu, sevilenin sevene hitabdr. Herat piri (Abdullah - Ansari), Tanr ruhunu kutlasn,
buyurur: Huzurdaysan bir ses yeter sana, gaafilsen on ses bir pula. Buyurdu ki: "~er dem
bedem dem dem." Bu sz, zikrin devamna iarettir. Yani bir anlk huzura raz olma, her
lahza, her an, onu anmakszn nefes alma da son demde nefesin, sevgilinin huzuruyla k
sn, bylece de kurtulup murada ulaanlardan ol. Nitekim, "Tanr'y ok ann da kurtulup
murada erienlerden olun" denmitir (Ayet LXII, 10) Dem bu dem buyurdu. Bu sz de bu
gnn iini yarna brakmamaya iarettir, nitekim geen geti, gelecekse nedir, bilinmez,
iinde bulunduun ana bak buyurmulardr.
Sen bu gnk ie bak, yarna brakma.
Dnya yarn bir baka trl olur.
Herat piri (Abdullah - Ansari), Tanr ruhunu kutlasn, buyurur ki: Geen bir daha
gelmez, gelmeyecek eye de inanlmaz, kanlmaz. inde bulunduun an ganimet bil, fr
sat say ki o da uzun zaman kalmaz. Yani vakit olu, aziz mrn, erlerin boanm kans
olan alak dnyann isteiyle geirme de hakknda, "And olsun ki apak bir mahrumiyette kald" diye nida edilmesin (Ayet IX, 119).

422

ALEVi VE BEKTA/ J/RLERI ANTOLOJiSi

"u iveli dnya koca - kansna gnl verme ki
Pek ok damadn nikahnda bulunan bir gelindir o."

"Ulu Tanrdn fermandn furmandn."

"Ben grnte, Adem'in oluyum amma
Gerekte ona baba olduuma dair tanm var"
Allah'la bey'atletiler szdr (Ayet XL VIII, 10). Amma mazhariyeti
Muhammed derler. Ahmed adn takarlar.

bakmndan

"Kim o gzelim yzn grdyse gerekte O'nu grd;

Mutlak gzellik zuhur etti, fakat insan ekliyle yzn rtt."
Bu eit srlar amak, yasak edilmi eylerdir, bu yapra kapatalm.
Buyurdu ki:
"Tiniz

tiller st gller, bal rmaklar"

Bu sz, ariflerin irfan mertebelerine ve bilginlerin, birbirinden ayr olan bilgilerine

dili, ucu - buca olmayan denize benzer adeta; o denizde gerek incileri, Tanr srlar vardr. Onlardan elde etmek iin canlaryla oynayan dalglar,
varlklarn yakp yandrmadan ekinmeyen erler gerek.
iarettir. Bazlarnn ar

"Bu boucu denizde dalga vurmak gerek,

Ne gsteri elbisesi gerek, ne yalanclk hrkas, petemal."
Bu taifelerin sz, hakikat alemindedir, bu yzden her dinleyenin anlayna uymaz,
her habersiz kiinin can damana tatl gelmez; tatmayan bilmez, anlamaz...
"Haberi olmayanlar, bu sz iin savamasnlar diye
Dertsizlere bu kadehten sunmadlar."
Nitekim,

"Tiniz

diller" buyurdu, nk bu taife hakiykat ehlidir.

Bazlarnn ar dili, byk bir kuyu mesabesindedir. Bu taifenin szleri, ulama

yolunun yolculuuna, bu yolculuun edeplerine, artlarna, yoldaki tehlikeleri anlatp yolcuyu uyandrmaya, ruha, melekit alemine aid allara dair ve slfike aittir. Bu eit terbiye, adeta tarikat memesinden, henz istekte yetimemi, erimemi ocuklara st vermeye benzer, nitekim st gller buyurdu. Bu taifeye tarikat ehli derler.
Bazlarnn

davet diliyse

tatl

bir kaynak gibidir. nk bu taife, cennetten, hurilernefislerin holand eylerden bahseder, oraya
arr. Gayretleri, cismani lezzetleri elde etmeye sarf edilegelen Mslmanlarn, bu vas
tayla nimete erme saadetinden, nimet verenin devletinden mahrum kalmamalar iin onlar
gzel boylarla huylanmaya arrlar, geici dnya lezzetlerinden ebedi ahiret lezzetlerine
davet ederler. iir:

den,

kklerden, rmaklardan, aalardan,

BARAK BABA

423

"Cennette yahniyle helva midi olmasayd

Bu bir avu taklitinin belleri, rkuda bu eit eilmezdi."
Tanr

ruhunu

kutlasn, Mevlfull

Celali - i Rumi bu anlamda buyurur:

"ocuu

cevizle, kuru zmle kandrrlar;

Yoksa biz neden cevize, meyvaya layk olalm ?"
Hadisten de gelir: "Cennet ehlinin ou, ahmaklardr" (Al Camii, 1., 44). eyh de
bu anlatlanlara iaret ederek "Bal rmaklar" buyurdu. Bu taifeye eriat ehli derler.

"Hanlar, vezirler, bikler, kadlar, danimendler, mesayihler, ahiler, ulular,

azizler"
Yani ey insan oullar, ey insan cinsi, hepiniz ve ey Ahmed eriatine uyanlarn sekinleri, ey Muhammed mmetinin ileri gelenleri, siz, neden asl maksada ulama ve gerek sevgiliye kavuma yolunu, nefis ehvetlerine ve cisme ait lezzetlere uyarak kapadnz?
Hepiniz, hi bir deeri olmayan bir nesneye kaplp aalklarn aal olan tabiat
aleminde karar tuttunuz, ycelerin ycesi olan marifet aleminden, niin uzak kaldnz?
Zamane padiahlarna, ey kakn kullar diyor, u iki gnlk devlete aldandnz da
oturup kaldnz, halka zulmler etmedesiniz, Hak'tan mahrum olmaya raz olmusunuz;
her bireriniz, soru zamannda, azap vaktinde bunu diyeceksiniz:
"Bize glgesinde yer veren o
Zmrd ankaann keke kolu

kanad krlayd."

Neden kul, canda oturan padiah grmez, ylesine padiah ki Sleyman Padiah gibi
Yr, yle bir padiahn tapsn se ki Sleyman Padiah, btn o mevkii,
o ikbali, ona kulluk yznden buldu.
kullar vardr.

Emirlere, vezirlere, beylere, ey bilgisiz nekesler diyor, ey gaflete dp ba dnm

neden kendiniz gibi bir acizin kulluu sizi aldatt, oyalad da gerek padiahn,
mutlak sevgilinin gzne hor grndnz?
kiiler,

"Gerekten de Allah, yce nimetleri sever,

Fakat kt, naho ilere buzeder.

***

Bir zaman, esir olacaksn elbet,

u halde bin yl nimetlere gark olsan da yaasan bile bu zevk o eleme demez"
Zamane kadlarna da diyor ki: A bakla kesilmeden kt kt lenler, a yoksullukla
kalanlar. Denmitir ki: Kim kad olursa baksz kesilip gitmitir. Kadlk, yle bir
hizmettir ki eskiler, duman, nasl varda yemezlerin tenceresinden kaarsa o mevkiye sm sk yapyorsunuz; kendinizi, taraf gzetmek, zulmetmek gibi eyleri er'an reva grerek
cehennem ateine layk ediyorsunuz. Hadiste gelmitir: "Kadlar ksmdr: ki ksm
arp

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

424

cehennemde, bir ksm cennette" (Al - Camii il, 67). Cennete giren

kad

da cennetlik ka-

ddr.

Zamane bilginlerine diyor ki: Ey terimler erbab, dorulua dzenlie gayret etmesi
gereken, fakat bundan ayrlan kiiler, ne diye "Tevrat' bildikleri halde onunla amel etmeyenler, kitaplar yklenmi eee benzer" (Ayet LXII, 5) blne katJdnz? Yce bilgiye
aalk dnyay elde etmeye vesile ettiniz, beylerin, padiahlarn kapsna devama bala
dnz da, "Bilginlerin en ktleri, beyleri ziyaret edenlerdir" (Hadis) hkmnce en kt
bilginler ksmna girdiniz?
Bilginin de uyumu, sen de uykudasn;
Uykudaki uyuyan nasl uyandrabilirsin?
l

Kutb, her iir iin bir aklama, erh kondurur. Bizim iin konusu, amac ve yer darnedeniyle biraz bu erhlere ara verelim, sadece Barak Baba'nn iirlerini alalm:
"Bir ka ham kii, yamal hrka giyinmi,
Sama - sapan bir ka laf bellemi;
Doruluk, anlk yoluna bir ka adm bile atmam bunlar,
Bir ka iyi tannan kiinin adn ktye karm bunlar."

"Bulut da idedir, yel de, gne de, gk de;

Sen bir ekmek elde edesin de gafletle yemeyesin diye.
Hepsi de senin emrinde, hepsinin ba, senin iin dnmede;
Senin buyrua uymaman da insafa smaz artk
(eyh

Sadi, Glistan)

Herkesle beraber olsan bile onunla olmadktan sonra kimseyle beraber deilsin.
Herkesten ayrlsan bile onunla olduktan sonra herkeslesin (Mevlana)
Elest ahdine ait defterin bana bir unutma kalemi ektiniz. Hasl Ulu Tanr, sizin
haliniz esenlik ona, Seyyide hitab ederek haber vermektedir: "Grdn m imdi kendi dileini Tanr edineni?" (Ayet XLV, 23)
"Ey hava ve hevesleri, havalar, hevesleri meydana getiren,
Ey Tann'lar, Tanr'y inciten."
Tanr

ruhunu

kutlasn,

Mevlana - Rum buyurur:

"Tanr sarhoundan baka

Havasndan

halk, hep ocuk.

kurtulandan baka gergin yok." (Mesnevi 1. Cilt)

Doru
doru

ana - caddenin bana gelin ve gnl aynasndaki gaflet tozunu silin. O dos cadde, gnl yoludur, nitekim, Tanr ruhunu kutlasn, buyurur:

"Yiti tiniz, yiti tiniz ortasnda bir aydn gevher"

BARAK BABA

425

Bu sz kalbin tavrlarna iarettir. Bu tavrlar, etraflca "Msrad" da anlatlmtr

(Necmeddin Daye'nin Kitab). Her tavra deniz demitir. Yedinci "Habbet - al - Kalb"
tavrna derler. O tavr, gerek sevgilinin sevgi yeridir, ululuu ululandka ululansn, aydn gevher, bu sevgiden ibarettir. nk hadis - i kudside de gelmitir: "Yerime, gme
smadm da iman sahibi kulumun gnlne sdm". Yani sevgi yeri, ne gktr, ne yer yz, nk bu kaabiliyeti onlara vermedim, fakat bu definenin hazinedarlna layk
olarak iman ehlinin ykk gnln buldum.
Sonra buyurur ki:
''Ol aydn gevhernng yresinde yitmibin da~.
Bu sz, gnln etrafn, evresini kaplayan perdelere iarettir, nk hadiste gelmi
tir ki: "Gerekten de Ulu Tanr'nn, nurdan, zulmetten, yetmibin perdesi vardr". Tanr
onlardan raz olsun, eyhlerin sznde gelmitir: Kulla, ululandka ululansn, Tanr'nn
dostlar arasnda yetmibin perde vardr. Bu perdelerden bir tanesi kalsa ulamaya imkan
yoktur. Bu perdelerin bazs nuranidir, bazs zulmani. Nurani perdeler, bilgiyi, ryazatlan,
kerametleri ve bunlara benzer eyleri grmektir. Keramet sahiplerinin hepsi de perde ardndadr, Tanr'y grmezler denmitir. Nitekim eyh - i Kebir, Tanr ruhunu kutlasn.
"Ol dada arslanlar, kaplanlar, imalar, kiyikler, brler, ayular,
akallar.''
Derken bu yollar amak, bu tehlikeli yerlerden gemek, bu kt huylardan kurtulmak iin kendi eyhinden yardm istiyor; bu ululuu belirtiyor, perdelerin okluunu ve
kendi aczini, u szlerle bildiriyor:
"Heyhite heyht, Saltuk Ata, miskin Barak. 11
Sonra buyuruyor ki:
"renler aydur: biz yrriken t grerz, tmizni neye yoraruz?

Yoma yoraruz, hayra yoraruz. Kaba kaba arafeler, ulu ulu bayramlar, Jonpay, lonp. 11
yol allarna, dler grmelerine, isteklerinin ve bu sonsuz ovada
yol alanlarn dlerinin te'viline iarettir. Diyorlar ki: Bizim havlet vakitlerimizde, "Allah'la bir vaktim olur ki oraya ne Tann'ya yakn bir melek girebilir, ne eriatle gnderilmi
bir peygamber" (Hadis). Mucibince ylesine olaylar meydana gelir ki biz onlar hayra
yorarz, gzellikle te'vil ederiz. O olaylan, ululandka ululanas Tann'dan bir hediye, bir
armaan biliriz de her an bu yzden bir bayram etmi, bir arefeye ulam oluruz.
Bu sz,

yolcularn

"Raksetmek, o vakit hakkndr ki

Yenini iki alemden de silkesin 11

426

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER ANTOWJ/S/

Sonra buyurdu ki:

"Bismillah, Dazar hazar din hazar."
Bismillah demesi, kutlanmak, yomlanmak iindir, nerede anarsa; nitekim szmzn
banda da syledik. imdi bu sz, "Gerekten de Allah, cennet, onlarn olmak zere inananlarn canlarn, mallarn satn ald" ayetine iarettir (Ayet IX,111) Yani Ulu Tanr,
Elest pazarnda, inananlarn mallarn, canlarn alm, karlnda da onlara cennet vermitir. Gerektir ki imdi de inananlar, dnya pazarnda canlarn, mallarn, Tanr yoluna
feda etsinler, o al - verii unutmasnlar da korkulan eylerden emin olsunlar, vadedilenlerle ycelsinler. Bazar din hazar, bu iki hazara iarettir.
Sonra buyurur:
Danimendler ni yazar? Yom yazar,
zer, yom var yoldan azar.

hayr

yazar, yom var, yola d

Yani bilginler iki blktr. Bir bl vadedilen eylerle korkulan eyleri, eit ve
denk olarak halka bildirir, korkuya ve mide ait szleri, beraber syler. Bu yolda t, fay
dal olur. Halkn iinde cehennem korkusu ve cennet midi belirir. Men'edilen nesneleri
yapmazlar. Korkutulan eylerden kurtulmaya savarlar, emirlere koyulurlar, bylece de
vadedilenlere ularlar. "Yom var, yola dzer" budur. Bir blyse daima korkulacak
eyleri sylerler, halk, Tanr rahmetinden me'yus ederler. Halk da bu yzden, kyamet ii,
g bir i. yle de yle sonu kt, hi olmazsa u birka gn ho geirelim der. Yahut da
bu eit bilginler, daima halka, Tanr vaitlerini sylerler, halk, korku makamndan tamamyla karrlar. Bu yzden halkn gnlne, bir cesarettir gelir, korkusuzca sulara dalarlar, ziyana girer, yol aztr. "Yom var yoldan azar" da budur.
Sonra buyurdu ki:
Tnki hazar ni hazar, hazan bu knki hazar.
Bu sz, hkm gemi dinlere iarettir. Yani ey Yahudiler, ey Hristiyanlar ve dinsizler, neden o gelip gemi dinlere ve hkm kalmam kitaplara uyuyorsunuz. Muhammed
dinine gelin ki bu "dinin bilgilerinin her biri, srailoullar peygamberleri gibidir".
Tanr

ruhunu kutlasn, sonra buyurdu ki:

Bu sabakm okgan yolndn nite azar? Her iki yolndan azar, kudret
evgan bilin zer, Tar ren andan bizer.

Sonra buyurdu ki:

"Bismillah, Aydn baca."
Bu sz, gerek yolcusunun gnl penceresine iarettir ki: "Tanr'dan baka yoktur tapacak" zikriyle arnr, cilalanr. Baca, Anadolu Trkesinde pencereye derler.

BARAK BABA

427

"Altm iik, kmi kapu."

Bu sz, gerek yolcusunun gnlne, cennet
mten olan kaplarnn almasna iarettir.

kklerinin, bazs altndan, bazs

g-

Nitekim duydun:

"Birin.
Ve zerde kur kuak ve dane birine dlbend."
cennet taclannn, cennet libaslarnm sunulmasna ve yolcunun himmeti dolaysyla bunlar benimsememesine, kabullenmesine. Bilki gnl penceresi, gayb
aleminden ibaret olan mana alemine yani cenneti, cehennemi, hurileri, kkleri, iekleri,
meyvalar, aalar, rmaklar brakr. Muhammed gibi "Gz ne kayd, ne haddini at"
(Ayet L III, 17). Fetvasnca hepsini terkeder. eyh'in erenliinin kuvvetindeki bereket btn bu sse pse, gz ucuyla baktrmaz da derki:
Bu sz,

iarettir,

"evhet

ehli gibi hevesim de yok, meylim de,

Azck bir rvetle ba eeyim, teslim olaym; mmkn deil.
Akn. canmla karlp birleeli,

Ne cehennem bilirim ben, ne cennet"

Sonra buyurdu ki:

"Yiti kat yir tek, yiti kat kk brk. Tinizler bade, kuh - Kaf
tek ve. n ol badeden idk. mest olduk, hayran olduk. n mest
sodi, hayran sodi, bidar sodi, sebah sodest.''
Bu sz, gerek yolcunun gnl gzne alan ruhaniyet tecellisinin ululuuna iaret
tir. Bu makama "ltibas makam" derler (ltibas: Bir eyin karmas, kuku yaratr duruma
gelmesi anlamndadr. Varlk birliinde olu derecesine gelen, kulluunu unutur. Bu bir
cezbe alemidir. Ancak bu makam da kalrsa da ira'da hak kazanamaz, eksiktir. Bumakamdan dnnce her ey yerli yerine oturur. Olgunluk buradan balar). Bu ukurdan, bu
korkun cehennemden binde bir yolcu, esenlikle kurtulabilir. Mridi, olgun ve olgunla
trabilir bir er deilse, kendi kendisini, bu makarna sahip bilirse u yanlmada ba - aa
der, mahvolur gider, bundan Tanr'ya snrz. Ve der ki:

Ya vuslatn, bama bir adrdr kurar, alr beni iine;

Ya u yanl dnce urunca gider u bam.
Bu halde kendisini, ylesine byk grr ki yedi kat yer, ona sanki bir dektir, dyedi kat gk, sanki bir klahtr, byle grnr ona. Bu ululuktan ylesine susar,
ylesine duda kurur ki unu syler:
emedir,

"ylesine sarhoum ki ben kpn azna azm dayayaym,

Kadehe dklecekmi, biraz durmam gerekmi, yok o sabr bende."

ALEV/ VE BEKTA/ JIRLERI ANTOLOJiSi

428

Feyiz kaynann coup kpren kaynak bandan feyiz denizleri, ylesine kaynar,
kprr akar ki o, timsah gibi bir nefeste hepsini ier, silip smrr de der:

coar,

"Da, baya bir lokmam, deniz, uncack bir iim su bana;

Ben ne eit bir timsahm yarabbi, bana bir kap a, yol gster (Mevlana)"

Bu feyz kadehini ekip iince, bu tecelli libasn alp giyince iinde bir sarholuktur,
belirir, bir varlktr, meydana gelir; ite bu anda olgun ve olgunlatran eyhin erenlii,
yardmna eriir, bu helak edici halden kurtarr onu. Bu sandan kurtulup uyannca, bu
sarholuktan aylp kendine gelince grr ki in seher atm, iltibas ukurundan kurtulur,
dosdoru yola yz tutar, adm atar da der ki: "Hamdolsun Tann'ya bizden gam, gussay
giderdi, gerekten de Rabbimiz, elbette sular rttke rten, mkafatlarn da fazlasyla
veren Tann'dr" (Ayet XXXV, 34)
Sonra buyurdu ki:
"Salnp kendn, bostana kirdn,

bostan oyuuna selam virmePes bilme misn, sar edne tiken bata. Del karda, siir
bostana kir, bostan oyuuna selam vir, otur, toynca yi; aluy oda
yak, koltukla al, tara k."

dn,

Bu sz, gerek alemi yolcusunun iine, gayb hatifinden gelen hitaba iarettir. Bu hitapta, eriat sahibinin emirlerine uymadaki kusura, bu iltibas makamndan meydana gelen
ihmale ait bir uyar sesi vardr. Der ki: A Dervi. Burada, bu yolda ba dnenlere, bu tapda arp kalanlara denen sz udur: "De ki: Allah' seviyorsanz bana uyun da Allah da
sizi sevsin" (Ayet 111, 31). u halde, istek bostanna ayak basmak isteyen kiinin, nce
Mustafa kapsndan girmesi, bid'at duvarndan atlayp girmemesi gerekir ki onu, hrsz
diye tutup rezillikler arsnda knama daraacna ekip ldrmesinler. Bostann beyine,
sahibine, yani Tanr Elisi Muhammed'e selam verir, onun ter - temiz ruhundan medet ve
inayet diler de bu yzden istek ayana azgnlk dikeni batmaz, kendisi de yoldan kalmaz.
Mustafa'nn dos - doru ana - caddesine istek ayan basar, sarslmazsa, tarikat edepleriyle eriat artlarn korursa phe yok ki bu bostann marifet gllerinden demetler toplar,
aalardan, dallardan sevgi meyvalan devirir, himmet eteini bunlarla doldurur, hatta
ylesine doldurur ki iki dnya bu etein iinde kaybolur gider. Sonra onlarla gdalanr,
doyar. Yollardaki engelleri, perdeleri, istek ateiyle yle bir yakar yandrr ki ona uyup
izini izleyeni, bakalarnn gtrmesine imkan olmayan makamlara gtrr.

"Senin civarnda uan sinek,

nesneleri avlar."

Doann avlayamayaca

Yani edebe uyup uan ve avlanmaya kalkan sinek, bid'at havasnda uan, heveslerine uyan ve bylece yllarca uan doann avlayamayaca avlan avlar. Ona denir ki:
Yola dtn, konaklar atn, tehlikeli yerlerden kurtuldun, artk o alemden gel, konak yerine kon, hayret ukurunda yol aztanlan marifet ab - 1 hayatnn kaynak bana ulatr, is-

BARAK BABA

tek lnde susuz kalanlarn

maksat da budur.

damaklarna,

sevgi

arabnn

429

kadehini dk. "Al, tara k" tan

Sonra buyurdu ki:

"Bismillahi, avuntum. Avunlumdn savunlum; mddeiyi devrdm."
Yani eriate uyma hususunda benden meydana gelen aykr eyler sebebinden gnl
yz, sevgilinin vuslat kabesinden dnmt de gayb hatifi, bana yle barmt, yle
azarlamt beni; can kulam duymutu bu sz: "Salnp keldn, siirtdn, bostana
kirdn, sonuna dek". imdi bu kusurun zrn dileyerek diyor ki: Gnl yzn, bra
him gibi sevgilinin tarafna, maksadmn cihetine evirdi~, "Hi phem olmakszn mabudumu tek tanyarak yzm gkleri ve yer - yzn yaratana dndm ve ben, irk koanlardan deilim" (Ayet VI, 79). "Bismillahi avurdum" bu anlamadr. eitli zamanlarda
benden sadr olan ve iyi iler defterine kaydettiim btn iyiliklerimi sHdim:
"Vuslata ehil olmyanlarn
Btn ihsan, keremi irkindir."
Hepsini istifar ettim, "avurdumdn savurdum" ve rahmetten srlm iblis denen
ktler ba, iyilerin, ekinenlerin yollarn vuran "Mddei" yi, bu tvbe istifarn bereketiyle yz - st yere vurdum. "Mddei" nin, nefs - i emmare olmas da caizdir, nk
Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Peygamber onu, dmanlarn en beter dman diye
anlatmtr, nitekim, "Bedeninde bulunan nefsin, senin en byk dmanndr" buyurmu
tur (Munav Al - Cami 1. s. 40). Savatan dnerken de nefisle savamaya iaret ederek
"Kk savatan byk savaa dnyoruz" demitir.
Sonra buyurdu ki:
"Kzup keldm, yortdum, andum andum. Ne olup andum spahi

-yiken bik oldum, knde bir kaz yidm, sultana hyanetlik eylemedm."
Yani elimi, bu sabahn devlet eteine attm, erkeklik gayretini harekete geirdim. s
kuvvetlendi. Ayam, maksudumun yoluna koydum. imdiyedek gezip tozmadaydm, imdi umadaym, ku yemedeyim. Yllarca mddet yiyemediim gday bir
lokma yaptm, bir anda smrdm. Her an, her lahza, daha fazla, daha ileri utum. Yolcuydum, menzile ulatm. Avamdandm, havas snfna girdim (Burada avam, tarikat ehli
olmayanlar anlamndadr. Mevleviler, bu terimi kullanrlar. Bektailer, Zahir, Aleviler
Zahid derler). "Andum andum, ispahiyiken bik oldum" bu anlama gelebilir. Elest gnnn ahdine riayet ettim. Ervah aleminde Tanr birliini ikrar ettiim gibi cesetler aleminde
de o ahde riayette bulundum, akdimden dnmedim. "phe yok ki biz arzettik emaneti
gklere ve yer - yzne ve dalara, derken onlar, onu yklenmekten ekindiler ve ondan
korktular ve onu ykledik insana, phe yok ki ok zalim oldu, ok bilgisiz bir hale geldi"
ayeti gereince (Ayet XXXIII, 72) insann yklendii emanet ykn, gcmn yettii
derecede korudum. "Sultana hyanetlk eylemedm" de budur. "Bizim iin savaanlar
tek

atei

ALEV VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

430

yollarmza

sevk ederiz biz" (Ayet XXIX, 69) mucebince gayb sevgilisi can

srrna yle

nida etti:
"Dinne kuvvet, iy iikin uyat, stanbul ilen Trabzonun irisini kr,
tinize atun

(Kara tinize at: Trkeye tercemesi).

kat. Muhammed'e salavat."

uakm

eriye

Yani, hidayet gcyle glendin, beeri kanadn bizim hviyet havamzn bolubiz de keremimizden sana, onlara karlk meleklere ait kanat ihsan ettik.

unda yaktn;

"Ey gnl, bu yolu dedi - kodu karl vermezler sana,

yokluk kapsndan baka bir yerde vermezler sana
Kularn utuu havada, unu bil ki,
Sen kolunu kanadn brakmadka kol kanat vermezler sana"

Vuslatn,

Bendeki gcn bizim yolumuzda harcadn, biz de sana Tanrsal g verdik. imdi
heva ve nefis derbendi olan stanbul ve Trabzon'u hava ve hevese aykr davranmak ve
hkme uyup muti' olmak mancnyla param - para et; burada lstanbul, Trabzon, mana
alemiyle yrtc hayvanlara ve eytanlara ait kt sfatlardr; ila, hastaln zdd olan ey
lerdir ve tedavi, bunlarla olur. O kt sfatlar kuvvetlenmi, yerlemise de sen, bizim hidayetimizin inayetiyle onlar, yokluk denizine at, tamamyla yok olsunlar. Kuvvetlenmi,
huy edinilmemi kt huylarysa iyi huylara kat, yani iyi huylara dndr. Byk sava
olan bu eit savata, Mustafa'nn ter - temiz ruhundan imdat iste. Muhammed'e salavat
demesi de budur.
Sonra buyurdu ki:
"Karu karu

ardaklar, karsa karsa oyunlar."

Yani bu eit yolculuk ettim, hava ve nefsin tehlikeli yerlerinden getim, kurtuldum,
elimi murat ve maksadmn boynuna doladm, aradm eye dndm, tamamyla ben ol dum. Ter - temiz izafi ruh, insan vcudu lkesinde, yerleip ba keye kuruldu. Ak padiah da ruhun karsna geti, gnl tahtna oturdu. Hilafet saltanatnn lkesi olan
"Alem - i Kbr~" da bir cokunluk, bir dn - dernek, bir zevk ve ne'edir, meydana
geldi. Alemine safalar balayan akn kutlu kademine, yomlu terifine kar gnl, canla
bala kalkt.

Gnlm, canla bala ellerini

ap

yenlerini saarak kalkp oynamaya balad.

Ruhun yerlemesini, akn, gnl havasna gelip

ardaklar karsa karsa oyunlar" szyle anlatyor.

karu

Sonra buyurdu ki:

"Tokuz kz bir sokum."

konmasn,

bu

topluluu, "Karu

BARAK BABA

431

Yani bir lokma. Bu sz, Tanr'yla var olmak aleminin verdii sarholuk alemine,
yok olmak dnyasnda meydana gelen sarholua iarettir. Beeri varlktan sy
rlmaya, Tann sfatlaryla tecelli etmeye iarettir ki: "Tenzih ederim kendimi, zuhurum ne
de uludur" sz, makamn son - ucudur (B. Bistami). "Bedenimde Tann'dan baka bir ey
yok" sz, bu hale rnektir. Bu makamda, varlndan geen ve.Tanr varlyla var olan
gerek yolcusu, yle bir hale gelir ki u rbai, onun halini anlatr:

Tanr'da

"Ak geldi, kanm gibi damarlarmda, derimin altnda akp yrd;

Son - ucu beni benden ald, sevgiliyle doldurdu.
Vcudumun cz'lerini tamamyla sevgili kaplad,
Benden ancak bir ad kald, tesi hep o" (Mevlana)

Bu makamda iki dnyay bir lokma yapsalar da onun himmet azna atsalar bir zerre

bile alk ateini yattrmaz.

"Cebrail bile burda zahmet verirse sana, dk kann
Kan pahasna da rahmet hazinesinden ver."
Bu hali, "Tokuz kz bir sokum" diye anlatmaktadr.
Sonra buyrdu ki:
"Yirdin kkke bir ekser, mutumuz yiti ekser, zihi muz, zihi esker."
nce de sylendii gibi hilafet yurdunda, ruhun yerlemesi ve akn oray yurd
edinmesi dolaysyla bir cokunluktur, kopmutu. Bunu, "karu karu ardaklar, karsa
karsa oyunlar" diye anlatmt. imdiyse diyor ki: Gerek himmet nazarmza kk ve
hor grnr amma arabmzn kadehi, ancak gkle yer - yz arasndaki boluk olabilir.
Layk deildir amma topluluumuzun mutfana odun, ancak Cebrail'in ulu kanad olabilir. iir:
"Bir Mutfak ki Ruh - ul Emin'in kanad, oraya odundur,
evini bezeyenlerin ne ileri var orda?"

eytan

"Kavmin ulusu, o kavme hizmet edendir" mucebince topluluumuzda, iki dnya sahibinden bakas hizmet etmeye layk deildir. nk Ruh - ul - Emin'in kanad bile bu
mutfan ateinin bir kvlcmndaki hararete dayanamaz, nitekim, "Bir ine yordam
yaklasam yanarm" demitir (Sdret al Mnteha'da Cebrail bu sz sylemiti). Bu
mutfaa, Ahmed mmetinin, Muhammed milletinin cieri yanklarnn cierlerinden
baka kebap da layk olmaz.
"Ak mutfanda iyi kiilerden bakalarn kesmezler,
irkin huylu ark bedenlileri kesmezler.
Gerek aksan kesilmekten kama,
Kesilmeyenler murdar lrler."

Gene buyurdu ki:

"Her ki bu sabakn anlad, unlad."

432

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

Yani, doru yola, yoldaki tehlikeli yerlere, bunlardan kurtulma arelerine dair anlatanlayan, ayan doru yola basmtr, artlara riayet ederse ular da. nk temeller korunmadka ulama mmkn deildir denmitir. Ancak klavuzsuz yol alma, yasak edilmi eylerdendir. nk:
tklarn

"Bu kabul edilmi bir manadr ki gnle bir sevgili gerek,

Bu da karlam bir fetvadr ki yola bir klavuz gerek."
Bu yolun yolcularndan ders alp yaklaanlar arasna girer, onlara katlr. Nitekim
"Ve bir de ileri geenler ki herkesi gemilerdir; onlardr mabutlarna yaklatrlanlar"
denmitir (Ayet LVI. 10, 11). te "unlad" nn manas budur.
Sonra buyurdu ki:

"Her ki anlamad, tanlad."

Yani, bu remizleri ve irad anlamayan, bilgisizlik lnde arp kald, maksadn
dan, maksudundan uzak dt, ba dnd. Nitekim ameli olmayan alim, yolda uyuyup
kalm kiiye benzer, uyand m yola der gider; fakat ameli olmayan cahil, yoldan baka
bir yerde uyuyup kalm kiiye benzer, uyannca arr kalr denmitir.
Gene buyurdu ki:

"n tanlad, kavul savul

old.

Her iki kavul savul

old.,

avurt da

vul old. Her iki avurt davul oldu, niter gerek old."

Yani, kum bu eit yolculuun artlarna riayet etmezse arr, sersemleir kalr,
olan bilgisizlik durandan erlerin en yce makam olan marifet konana eriemez. Uzaklk ve bilgisizlik illetiyle hastalanr, beeriyet, hatta hayvanlk makamna giriftfil' olur. Nitekim, "Onlardr hayvanlara benzer kiilerin ta kendileri, hatta onlar, hayvanlardan da sapk" denmitir. Bu eit kiiler, adeta her biri bir ur, bir i, bir
ban, bir illet olan kt huylarn elinde kalrlar ve bu illetlere urayan da ebedi kutluluklardan, daimi inayetlerden mahrum olur, hapse, zindana der. Onun terbiyesi, cerrahn ne
teri mesabesindedir. Kan pis olan, helak edici bir ura mptela bulunan bir neterle lm
deinden kaldrr, kurtarr. Eer byle bir mrid bulunmazsa o vakit ahret yurdunda,
herkesin hastahanesine der ki o hastanenin ad cehennemdir. Orda zebani cerrahlarn tedavisine muhtac olur. Ylanlarn, akreplerin sokmalaryla, dnyada, hava ve hevesine uymak ve ulu sahibin emirlerine aykr hareket etmek yznden vcudunda toplanan pis
eyler dar kar, onu da son - ucu, temiz ve bildik erlerle oturmaya, grmeye layk
eder. Allah'tr doruyu daha iyi bilen, ona dnlp varlr son - ucu. Yoksul Kutb - al
Alevi, bunu anlatmadan, yazmadan kurtuldu yediyzelli alt yl hayrla, zaferle hatmolas
Safer aynn ilk gnlerinde. Hamd alemlerin Rabbi Allah'a. yi son - uc, ondan
ekinenlerindir. Rahmet ve esenlik yarattklarnn en hayrls Muhammed'e ve btn
soyuna. u ksa risaleyi okuyanlardan bir Fatiha niyaz ediyoruz. Umarz, kerem ederler de
esirgemezler. Bir kii senden faydalanrsa ne ziyan olur?
hayvanlk dura

Hadiste de gelmitir: "nsanlarn en hayrls, insanlara en fazla hayr dokunandr"

vesselam (Al - Cami, il, 8).

BARAK BABA

433

BARAK BABA RSALES ZET

zetle bu risale, Barak Baba'nn cezbeli bir annda syledii szlerdir. Belki daha
uzun sylemi olabilir. Belki bellekte bu kadar kald. Belki, ozanlar ancak bu kadarn
yakalayabildiler. lkel dinlerin hepsinde de din temsilcileri ayinde counca, kendinden geince, azndan kpkler saarak, tepinip dnerek anlaml - anlamsz, uyakl uyaksz szler sylerler. Tevil edilir, onun gaybden haber verdii sanlr. Aslnda iyice dikkat edilirse,
her halde erh edildikten sonra "risale" diye adlandrlan bu szler manzum grnmldr. Hatta Bunlar:
Bismillah dem her dem
Dem be dem; dem, dem bu dem
Yefallahu mayea'
Ve Yuhkemu mayurid
Ulu Tengridinferman
Fermandn tengiz tiller,
St gller bal rmaklar,
Hanlar, Vezirler, Bek'ler,
Kadlar, Danimendler,
Meayihler,

ahiler,
U/uglar, Azizler,
Yeti tengiz, yeti tengiz ortasnda bir aydn gevher
Ol aydn gevhering yresinde yetmi bin ta
Ol tada aslanlar, kaplanlar, imer/er, kiyikler, briler, ayular, akallar
HeyMte heyhat; Saltuk Ata, Miskin Barak!
Erenler ayur: Biz yrrken t krriz,
Tmzni niye yorarz? Hayrga yorarz.
Kaba, kaba, ara/eler,
Ulu ulu bayramlar
Ulam ulam Lanbay lonb!
Bismillah
Bazar bazar o bazar
Bazar bazar din bazar
Dnya hazarn zer
Danimendler ni yazar
Hayr yazar yum yazar
Yum var, yolga tzer,
Yum var, yolundan azar
Trk hazar ni bazar
Bismillah Aydn baca, altn eik, km kapu
arde pirin kurkuuk <iane dlbend
Yeti kat yer tk, yeti kat kk brek
Tengiz/er b.de, kuh- kaf tekye

434

ALEV/ VE BEKTA/ IJRLER/ ANTOWJ/Si

n ol b.beden idk
Mest olduk hayran olduk
n mest sdi, hayran sdi, sabah ode est.
Salnb kelding; sigirtding; bostanga kirding
Bostan oyounda selam vermeding
Pes bilirmising, san ettnge tikenbatar olur
Teli karda. siirt, bostanga kir, bostan oyongunda selam vir, otur, toyunca
yi, ii
aluyu odga yak, koltukla, al, targa k!
Bismillah avurdum
Avurdumdn savurdum
Mddeiyi devirdim
Kzb keldim bulmadm
Yutdum dm dm
spahiyken bek oldum
Knde bir bir kaz yedim
Sultanga hiyanetlk eylemedm
Dinge kuvvet urayasuz ev eein vet: stanbul/an
Trabzonun irisingi Karatingize,

uang

eriye kat Muhammede salavat!

Karu karu

arda.klar,
Karsa karsa oyunlar.
Tokuz kz bir sokum,
Yerden kke bir ekser!
Mutumuz yeti ekser,
Zehimut, zehie ekser!
Her ki bu sabakn salad, unglad in ma'ni baed
Her ki anglamad tanglad ... n tanglad, kavul savul oldi.
n kavul savul old, avurt tavul old, n avurt tavul old niter kerek old.

Vallahi d'lem bissavap ve ileyhilmercin vel-meab"

a) Abdulbaki Glpnarl (Yunus Emre 1936).
b) Hilmi Ziya lken eliyle yaymlanan rnek
c) Ankara ktphanesindeki rnek
d) A.

Glpnarl'nn

e) 1. Zeki

Eybolu

kendi

dzenledii

rnek

(Abdal Musa s: 112- 113.) konuyu

incelemilerdir.

gibi yarm uyakl ve yedi hecelidir. Olas uyaksz yerlerde dizeler eksik bellenmitir, olas
ls bozuk yerler de dz yazn deildi, iirde ancak zamanla yanl bellendi, yanl yazld, yanl kopya edildi. Sonuta bu duruma geldi.

BARAK BABA

435

Tarikat silsilesinde (ktnde) Barak Baba'nn mridinin Saru Saltuk olduunu,

Taptuk Emre'nin Barak Baba'ya bal bulunduunu, Yunus Emre'nin iirinden anlyoruz.
Barakllar adn tayan Batni - Kalenderi bir topluluun mevcudiyeti bilinmekle birlikte
Barak Baba'nn Bektai - Alevi yolanda sevilen bir zat olduu, Alevi - Bektai iirinde
etkilerinin bulunduu yadsnamaz. Zaten Anadolu'da bir ok mezarnn bulunmas da
bunu dorular. Baka eserlerinin, iirlerinin olduu bu gne dein yaplan aratrmalara
karn saptanamamtr. Grleri de topluluu gibi Alevi - Bektai yola ve topluluu
iinde erimitir. Alevi - Bektailii derinden etkilemitir.

RSALENN ZEL SZLG

Ahi:

Esnaf rtleyen

Ftuvvet ehlinin

eyhi

ren: Eren, Veli

Anlamak:
Anmak:

Avurd:

Anlamak, idrak etmek.

Anmak,

Yanan

Avurmak:
Aydn:

ma (mga): Da keisi

hatra,

i taraf,

Eilmek,

renler: Erenler, Veliler

dile getirmek.

spahi: Sipahi, Atl asker (Farsa)

bo

ik: Eik

yeri.

evirmek
K

Parlak, kl

Aymak: Sylemek, hitab etmek

Karsa karsa: El rpa rpa

Kavul savul: Sz verip dnmek

B
Dazar: Pazar, al

veri

Kiyik: Geyik
yeri.

Kur kuak: Kemer,

zenmi

Bik: Bey, mevki sahibi, asil, soylu.

altnla, gmle

be-

kemer.

Bil: Bel

Bizmek: Bezmek, usanmak

Lonpay lonp: (Mhmelattan. Lop cup

Bolmak: Olmak

gibi)

Bostan oyuu: Bostan korkuluu

Brii: Kurt

Briik: Brk, baa giyilen klah

D
Danimend:

Mut: Bir hububat ls

Mazhariyet: Yce aama erime

Bilgin (Farsa)

Devrmek: Devirmek
Ni:Ne

E
Ed:Et

Nite:

Nasl,

nice

436

ALEVi VE BEKTAi ilRLERI ANTOLOJiSi

T: D,

rya

Okugan: Okuyan

u
Unlamak: yilemek, shhat bulmak

s
Siirtmek: Komak, atlp komaya ba

lamak

Sokum: Lokma, yudumluk ekmek, yemek

Til: Dil, deniz

kara
Teniz:

Uvatmak: Avutmak, teselli etmek, ufatmak.

kalmak

kys,

Deniz

Tokuz: Dokuz
Tek: Dek, deme

Tn: Dn, gece

Ufak, kk

zmek: Ko>armak

T
Tanlamak: arp

Uak:

denize

uzanm

Yiti: yedi
Yitmi: Yetmi

Yom:

Hayr,

kutluluk

Yormak: Tevil etmek, tabir etmek

Yre: evre, etraf

Yukardaki szlk ile Barak Baba risalesi rahmetli A. Glpnarl'nn Yunus Emre adl
yaptndan alnmtr. Glpnarl'nn bu kitabnda risalenin eski yaz fotokopisi de mevcuttur. Kalenderiler k taifesindendir (eitli tarikatlar vardr) grlyor ki, Barak Baba;
hem risalesi ve erhiyle, zellikle de yaam, tutum ve davranlaryla marjinal bir sufilik
tr olan Kalenderilik yolann inansal ve kltrel dzeyde nitelikli olarak olumasna
katkda bulunmu, Tanr gzelliini gzel delikanllarn yznde temaa etme dnce
sine dein uzam, Hind'de, Anadolu'da btn Kalenderi'lerin dnce ve inanta, klk kyafette, davran ve yaayta bir ve birlii salamay gzetmi, Fakr' tecerrdde, kanaatte, nedametle, diyanet ve riyazatta, melamette, vahdet - i vcudda, "grnmeyen Tanr'ya deil, grnen Tanr'ya tapmakta", ok ak bir hulfil ve tenash fikrini benimsemekle uluhiyette, Hz. Ali kltnde, Mehdi inancnda, tevella ve teberra ilkesinde, erkan edepte, ihar darpta, tese'l (dilenme) ve cerr'de, raks ve semada, ser'i ibadetlerde islama
uyan ve uymayan bir ok yenilikler sergilemi olan Kalenderiler yalanda hak ettii yeri
almtr. (A. Yaar Ocak, Kalenderiler., s: 142 - 194).
"Adem'n ba ardur ve nokta - i bii'dur ve iki ka biri fa'dur ve biri kaf'dur ve iki
gz biri ayn'dur ve biri ayn'dur ve iki kula bir dat ve biri zal'dur" (Kaygusuz Abdal).
Bylece, Barak Baba ve yola Kalenderilik, sonraki heterodoks denilen Alevi-Bektai
tarikatlarn hem derinden etkilemi, hem de zamanla bunlarn ilerinde eriyip onlarla bir
ve beraberlik kimlii oluturmak suretiyle yeni bir ierik kazanarak grev ve ilevini tamamlamtr.

GVEN ABDAL (GEN ABDAL)

Aada

da grlecei gibi Hac Bekta Veli Vilayetnamesinde ad geen Gven

hangi yzylda yaad kesin olarak bilinmemektedir. XVI. yzylda yaayan
Sersem Abdal bir iirinde onu yle anmaktadr:

Abdal'n

Gen Abdal'la Hac Bekta geldiler

Sar Saltg Rumeli'ne saldlar
krolsun dertlere derman oldular
Tavafin kabuldr abdal dediler

Gen Abdal, bektai inanlarna gre Gven Abdal'dr. Yine Gen Abdal mahlasm
tayan iirler de onundur. Sylenceye dayanan bu bilgiler kukusuz tarihsel kesinlik tamaz. Bir Gen Abdal daha var ki, o 19. yzylda yaamtr. Scaeddin tekkesine bal
dr. Sras gelince anacaz.
Gven Abdal adnn halk aznda Gene, Gen Abdal olarak arulagelmesi de bir varGerek ad bilinmemektedir. Vilayetname'de bandan geenler anlatldna
gre, Hac Bekta dneminde ya da ona yakn bir dnemde, Gven adnda bir Bektai
bynn yaad aktr. Elimizdeki Gven Abdal, Gene Abdal mahlasl iirlerin ona
ait olup olmad karanlkta kalr. Gene Abdal'a maledilen iirlerin dili olduka yenidir.
saymdr.

Yukarda
amad

bu gne dein, Gven Abdal'n gerek kiilii kesin olarak akla kavudedik. Hnkar Hac Bekta Velayetnamesinde onun hakknda yle bir. sylence

bulunmaktadr:

"Gven Abdal Destan:

Hnkar'n

hizmetinde Gven Abdal adl bir dervi vard, er terbiyesi grm bir
Bir gn, erenler ah dedi, gnlmde bir sorum var, izin verirseniz syleyeyim.
Hnkar, yle buyurdu. Gven, acaba dedi, eyh kimdir, muhib kimdir, ak kimdir?
Bize lutfedip bildirseniz. Hnkar, hemen, Gven dedi, yerinden kalk, tez git, bir sarrafta
bin altn nezrimiz var, al gel dedi. Gven Abdal, sarraf kimdir, hangi ehirdedir demeden
hemen belini balad, Hnkar'n elini pt, yola revan oldu.

zatt.

Gide - gide vard, bir ehre yetiti. Grd ki pek byk bir ehir. Kendi kendisine,
bizim lkede byle byk bir ehir yoktu, acaba bu ehir, hangi ehir dedi. Kal'ann ii
adamlarla doluydu. Gezerken bir adama, karde dedi, bu il, hangi il, bu ehir hangi ehir?
O adam dedi ki: Buras Hindistan lkesi, bu ehre de Delli (Delhi ?) derler. Gven, bu
sz duyunca ard, kendi kendine, ROm lkesi nerde, Hindistan neme dedi.

438

ALEV/ VE BEKTA/ JIRLERI ANTOWJISI

ehrin

iinde yrmeye balad. Sokak - sokak gezerken pazara ulat, oyana, buyana
giderken grd ki, karda bir sarraf oturmada. Sarraf da bunu grnce hemen
kalkt. Beri gel dervi diye elini sallad. Dervi, dkkana girdi, selam verdi. Sarraf, Gven'e, hangi ildensin dedi. Gven, Rum lkesinden dedi. Kimin hizmetindesin deyince
Gven, Sultan Hac Bekta Hnkar'n hizmetindeyim, bir gn bana, bir sarrafn bize bin
altn nezri var, al gel buyurdu, gn oluyor, bu ehre geldim dedi.
baknp

Sarraf, Hnkar'n adn duyunca hemen dkUnn kapad, Gven Abdal' ald evine
geldi. Arlad, oturttu. gn eitli yemekler verdi. Sonra dervi dedi, nezri olan sarraf
benim. Hindistan denizinde bir vakit ticarete giderken bir yavuz muhalif yel kt, az
kald, gemimiz batacakt. Hemen vilayet erenlerini ardm, beni kurtarn bin altn nezrim olsun dedim. O anda erenler yetiti, gemiyi mubarek eliyle tuttu, kyya kard. Adm
sordum. Adm Hnkar Hac Bekta'tr, Rum lkesindeyim dedi. Rum lkesine nezrimizi
nasl ulatracaz dedim, ben birisini yollarm buyurdu. Ben, o gnderecein adam, ne
ekilde dedim, senin eklini tarif etti. te seni dkkanda grdm, elimle ardm, hamd
olsun ki, hata etmemiim. u bin altn al, erenlere gtr. Sonra bin altn daha sayd, bu da
dedi, erenlerin hizmetinde bulunanlara, onlara ver, yesinler, isinler. Bin altn daha sayd,
yanmzdan bo gitme dedi, bu bin altn da sen harca.
Gven Abdal, o bin altn bir kese iine koyup koynuna sald. Sarrafta vedalap
gene yola revan oldu. ehir iinden giderken bir ardak grd. Birde bakt ki ardan
penceresinde, gn yzl bir gzel kz bakmada, kz grr grmez bin canla ak oldu.
Sabr - karar kalmad, akl bandan gitti. Pencereye gzn dikti, tam gn gece ylece kald. Kz, derviin halini grnce ard, halk grnce ktye yorar dedi, halayn
ard, hali anlatt, git dedi, t verde eksi.n - gitsin hurdan. Kz, bir tacirin kzyd, babas ticarete gitmiti. Halayk, gidip dervi dedi, umduun, eline gemez senin, vazge bu
olmaz sevdadan. Bu kz, ulu bir tacirin kzdr. Kullar, adamlar duyarsa bana i aarlar.
yle bir av elde etmek isteyen kiinin bol altn olmal. Gven Abdal, halayn szlerini iitince alnma, noldu ki, dedi, bin altn, kesesiyle koynundan karp halaya
gsterdi. Halayk bunu grnce kotu kza geldi, bu dervi dedi, tekin adam deil,
koynundan bin altnlk bir kese karp gsterdi. Hasl kelam, aluna tamah ettiler, bir
yolunu bulup dervii ieriye aldlar. Gven Abdal, keseyi karp sevgilisinin nne
koydu. Tam eytan yoluna gideceklerdi ki, Gven, sevgilisinin ayak ucuna otururken bir
de baktlar, duvar ykld, bir el kt, Gven'i, gsnden bir kakt, yere ykt, akln
bandan ald. Kz, bu hali grnce kalku, oturdu. Gven'in akl bana gelince bu ne hal
diye sordu. Gven Abdal, eyhimiz Hac Bekta Hnkar'n vilayetinden oldu dedi,
bylece beni bu kt iten kurtard. Bunun zerine, Rum lkesinden nasl kun, oraya
nasl geldiini, hasl o ana kadar bandan geenleri bir - bir anlatt.
Kz, bu kerameti gzyle grnce erenlere ak oldu, ziyaretine varmak istedi. bin
altn aldlar,

beraberce akam saatinde yola ktlar. Gece yars, yrdler, ssz bir yerde
ki sabah olmu, ama bulunduklar yer yattklar yer deil, kekikli, yavanh bir yer, Arafat aann yanndaki Kzlcaz'den gelen yolun yanndalar.
yattlar. Uyannca baktlar

GVEN ABDAL

439

Kalkp yolE dutler. Halifeler kar ktlar. Grp Hnkar'a gtrdler. Gven Abdal, erenlerin ellerini pp ayaklarna yz srd. Bandan geeni bir - bir anlatt.

Hnkar, Gven Abdal dedi, bu ilerdeki hikmeti bildin mi? Gven buyurun erenler
dedi. Hnkar, sen, bizden eyh kimdir, mrid kim; muhib kimdir, ak kim diye sormutun, biz de sana cevap verdik. Mrid odur ki, senin yaptnyapar. Biz seni hizmete
gnderdik, nereye gideceim, kimi greceim demeden yola dtn, Muhiblii sarraf gsterdi. Bir kerecik denizde helak olayazd, erenler diye ard, bin altn nezretti, vardk,
imdadna yetitik, gemisini kurtardk, admz, yerimizi sordu, haber verdik, seni yolladk,
yle - byle demeden nezrimizi sana teslim etti. eyhlii biz yaptk; seni kolayca gtrp
getirdik, seni o yz karasndan da kurtardk. Aklysa o kz yapt, bir vilayet grmekle
ak oldu bize; buraya gelmedike karar etmedi. Sonra emietti, o kz Gven Abdal'a nikahladlar. Dn - demek oldu, murad alp murat verdiler. (A. Glpnarl, Hac Bekta
Velayetnamesi, sh: 78)
ah

A.

Glpnarl ayn yaptnda

Gven Abdal

hakknda ayrca u aklamalar

yapmak-

tadr:

"Gven Abdal, Cnklerde Gven Abdal mahlasn tayan nefeslere rastlamaktayz,

fakat bunlar dil bakmndan yenidir. Yazla yazla, deie deie mi dil zelliklerini kaybettiler; daha dorusu bu gzel masaln kahraman olan Gven Abdal, Hac Bekta'la
ada mdr? Kesin olarak bir ey syleyemeyiz. Sersem Abdal mahlasn tayan bir nefeste:
Gene Abdal'la Hac Bekta geldiler
Sar Salt Rumeli'ne saldlar
krolsun dertlere dennan oldlar
Tavafin kabuldr Abdal dediler
drtlne rastlyoruz. Gen Abdal, halk tarafndan Gven Abdal sznn ksaltlmas dr.

Bir nefes, rivayete gre 1551 de Hac Bekta tekkesinde Dedebaba olup 1569 - 1570 e
kadar bu hizmette bulunan ve bu tarihte len Sersem Ali Baba'nnsa Gven Abdal'n
XVI. yzyla kadar unutulmadn anlarz" der. (a. g. e. s. 128).
Gven Abdal, zellikle Bektailer arasnda saygyla anlan bir kiilie sahiptir. Gen
Abdal ile Gven Abdal'n ayr kiiler olma olasl da dnlebilir. Ama kesin kant
yoktur. Mehmet Tevfik Oytan'n "Bektailiin yz" adl kitabnda bir ka iirine daha
rastlanmaktadr. Mezar Hac Bekta Veli Trbesi iindedir.

440

ALEV} VE BEKTA} JlRLERi ANTOLOJSi

Gen Abclal'a ait olduu

sanlan iirler:

-1-

Mmin isen bana etme cefay

Allah bir Muhammed Ali akna
Eyilikte ol daim eyle vefay
Allah bir Muhammed Ali akna
Saki doldur bize dolu ielim
Okuyalm ak kitabn seelim
Olur olmaz davalardan geelim
Allah bir Muhammed Ali akna
Pirler nasihatn gzelce dinle
Bozma erkann tatl dil syle
Kemlik edenlere sen eyilik eyle
Allah bir Muhammed Ali akna
Kimsenin aybn gzetme sakn
der isen ger Hakk'a yakn
Erenler huyundan bir merep takn
Allah bir Muhammed Ali akna
Olaym

Gen Abdal 'm Hakk' seversen candan

Hak seni ayrmaz yoldan erkandan
Yalan sz syleme kma imandan
Allah bir Muhammed Ali akna

Kemlik: ktlk -

Mereb:

Tabiat, huy - Erkan: Yol.

-2Sekahum smn syleme sakn

Sakla kulum beni saklaym seni
Cevher - i zatn kefetme sakn
Sakla kulum beni saklaym seni
Elde ayanda dilde gznde
Hakkna raz ol her bir sznde
Canndan ieri kendi znde
Allah bir Muhammed Ali akna
Dizilmi

katara gerekler pirler

emri ile Hakk'a giderler
Hakikat smn syleme derler
Allah bir Muhammed Ali akna
Hakk'n

Gen Abdal'm sakla sen seni sende

Hak seni saklasn can ile tende
Hak buyurdu ben seyredeyim seni bende
Allah bir Muhammed Ali akna

Cevher - i zat: z kiilik - Sekahum sm: Ayet.

GVENABDAL

-3Ey candan sevdiim nur - penahm

Pirim cemalini gresim geldi
Kaldr nikabn ltfeyle ahm
Pirim cemalini gresim geldi
Bir ismi Ali'dir Hayder - i Kerrar
Hasan hulk - rza ol zat - envar
ahm mam Hseyn mmine didar
Pirim cemalini gresim geldi
mam Zeynel - Aba Muhammed Bakir

Keremler kandr ol imam Ca'fer

Nola bir dem hsnn Kabesin gster
Pirim cemalini gresim geldi
Kazm Rza Taki Naki Askeri
Mehdi cmlemizin ulu serveri
Muradm isterim bilmezem gayr
Pirim cemalini gresim geldi

Gen Abdal'm gzel syledi halin

Erenler donatm feyz - i kemalin
Ey mamlar ah gster cemalin
Pirim cemalini gresim geldi

-4Gaflet uykusunda yatar uyanmaz

Can gz kapal gafilan oktur
Hak sz rk fesad cahilan oktur
Kalbi rk fesad cahilan oktur
Mrid-i kamile vermez zn
Gaflet uykusundan amaz gzn
Tatan kat beter syler szn
Bed amelli fesad mnkiran oktur

Nefs atna binmi gezer bouna

Haksz olanlarn Hak'ta ii ne
blis gibi dm halkn peine
eytan dolabna aldanan oktur
Bildiinden amaz

nasihat almaz
mnkir olan imlaya gelmez
Hakk'n yitirmi kendini bilmez
Nefsiyle uraan pehlivan oktur
Asl

441

442

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

Gen Abdal'm herkes mest olur sanma

Her kurban derisi post olur sanma
Her yze gleni dost olur sanma
i kafir d mslman oktur

Nur - Penah: Snlan ruh, Koruyucu nur. - Nikah: rt. - Cemal: Yz - Zat
envar: Nurlar dolu kii, - Didar: Yz, grme, gsterme. - Hsn: Gzellik Sener: nder - Gayn: Baka - Feyz - i Kemal: Yce mutluluk, Bolluk. - Zati
iktiza: (z gerei) bundan anlalan udur: Bir varlk, varln yalnz kendine,
kendi zne borlu olur, varolmak iin baka bir nedeni gerektirmez. Szgelii Tanr
yalnz kendi zyle vardr. Bu zyle varolma onun iin bir gerekimdir, baka trl
olma, dnlme olana yoktur. Herey ancak zddyla bilinir. - Sekahm hamn:
"Rableri onlara tertemiz iecekler iirir" (76. sure, 21. ayet) Sekahm srn:Kuran
Kerimde "Rabbin, insanolunun sulbnden soyunu alp devam ettirmi, onlara: "Ben
sizin Rabbiniz deil miyim" demi ve buna kendilerini tank tutmu, onlarda "Evet
ahidiz" demilerdir (Vll / 172 - 173). Bu, ruhlarn beden bulmadan nceki toplanmalarnn tinsel deneyimi ve simgesi haline gelmitir. ite yaratc bilin ve ona duyulan ak bu Bezmi eleste "Ruhlar Meclisi"nde balamtr. Mutlak gzelliin herhangi bir anlk grnm sonucu oluan "Vecd sarholuu" simgesel olarak arap
sarholuunu anmsatr. Bunun iin baz iirler yle der:
Seninle imitik vahdet arab (HB. Veli)

Sekahm smn syleme sakn (Gen Abdal)

Ezelden imiim cami sekahm

Ann n sylerim her dem enelhak (Nesimi)

Vahdet badesiyle mestiz ezelden

Elest kadehinden tadanlardanz (Dervi Ruhullah)
ikilik duygusu yok olmutur. Artk "Nereye baksa Tann'nn yzn grr; onun zerine
gkteki her yldzdan Tanr r. Tarlada ki her iekten Tanr bakar ona. Tanr onunla tatl
bir sesle konuur. Tm evresinde Tanr vardr, sadece ve sadece Tanr vardr, yreine
eilip baknca harfi harfine Tanr'y okur" (Gibb).

EYH BEDREDDN SMAV

amz Alevilerinin de byk deer verdii, hemen hemen her aydn Alevi yurttan
evinde, ktphanesinde Varidat adl yaph bulunan eyh Bedreddin'in, asl ad Bedreddin
Mahmud Bin Kad - Simavna, Simavna Kad1S1olu eyh Bedreddin olarak bilinir.
(d. 1358 - 65, Simavna - . 1420, Serez). Ortak mlkiyeti savunan retileriyle byk bir
halk ayaklanmasna yol am Osmanl mutasavvf. eltkili ve kark bir kiilie sahip
olan eyhin, tarihsel kaynaklarda soyu ve yaamyla ilgili birbirinden ok farkl bilgiler
var. Torunu Halil Bin smail'in Menakb (yeni yayn 1967) bu tr kitaplara zg abartmalar, olaanstlkler tamakla birlikte, Bedreddin'in yaamyla ilgili en nemli kaynaktr. Buna gre Bedreddin, Simavna Kads tsrail'in oludur. Annesi Simavna tekfurunun kzyd ve sonradan Mslman olarak Melek Hatun adn almtr. Bedreddin ilk
bilgilerini Edirne'de, kadla atanan babasndan ve Molla Yusuf'tan ald. Molla Yusuf'un
lm zerine nce Bursa'da, sonra Konya'da mderris Feyzullah gibi dnemin tannm
alimlerinden fkh, mantk ve astronomi okudu. Oradan Msr'a gitti (1383) ve Kahire'de
Mbarek - ah Manbki'den ders ald. Bu arada hacca giderek drt ay kadar eyh Zili'nin
bilginlerinden de yararland; sonra yeniden Kahire'ye dnd.

nl bilgin Seyyid erif Crcani, hekim Hac Paa ve air Ahmedi ile birlikte eyh
Ekmeleddin Babarti'nin derslerini izledi. Ayn zamanda Memluk Sultan Berkuk'un (hd.
1382 - 99) olu Ferec'e ders verdi. Berkuk'un armaan ettii bir Habe cariye ile evlendi,
ondan bir olu oldu. Bu arada eyh Hseyin Ahlati ile tant, dostluk kurdu, ona balana
rak tasavvufla ilgilenmeye balad. 1404'te Tebriz'e giderek Timur'un saraynda bilginler
arasnda dzenlenen toplantlara katld ve tartmalarda byk baar elde etti. Kahire'ye
dnnce nce Ahlati'nin halifesi, onun lm zerine de tekkenin eyhi oldu.
1405'te Msr'dan ve tekke eyhliinden ayrld ve btn kitaplarn Nil rmana atarak, Konya, Aydn ve zmir zerinden Edime'ye dnd (1406). Edirne'de bir sre sakin bir
yaam srd, sonra yeniden bir Bah Anadolu gezisi yaph. Fetret Devri'ndeki (1402 - 13)
taht mcadeleleri srasnda, 141 l'de Edirne'de hkmdarln ilan eden Musa elebi tarafndan kazaskerlie getirildi. Yaklak yl sren bu grev srasnda Rumeli'nde gr
lerini yayd ve mritlerini nemli devlet grevlerine yerletirdi. Musa elebi'nin, kardei
Mehmed elebi'ye (1. Mehmed) yenilerek ldrlmesi zerine Bedreddin bin ake maala
znik'e srgn edildi (1413).
Mritlerinden Brklce'li Mustafa Aydn, Torlak Kemal Manisa dolaylarnda ayaklannca (1416), eyh Bedreddin znik'ten kaarak lsfendiyaroullarna snd. Daha sonra

Sinop zerinden Krm'a geti. Oradan, kazaskerlii srasnda iyi ilikiler kurduu Eflak
beyi Mircea'nn yanna gitti ve onun da yardmyla Silistre dolaylarnda rgtlenmeye
balad. Ksa srede evresinde derviler, tmarl sipahiler, medrese rencileri, aknclar

444

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

ve devlet grevlilerinden oluan kalabalk bir taraftar kitlesi toplad. Ama bu arada Anadolu'daki ayaklanma bastrlmt. Brklce'li Mustafa ile Torlak Kemal'in, kendisinden
emir almadan zamansz ayaklandklar sonucu yenildiklerini ileri sren eyh Bedreddin, 1.
Mehmed'in Rumeli'ye getiini haber alnca Deliorman'a sakland. Orada (nasl olduu
anlalmayan bir biimde) ele geirilerek Serez'e gtrld. Ulemadan oluan bir mahkemede yargland. ranl Mevlana Haydar'n fetvas zerine ve kendi kendisinin de doru
lamasyla idam edildi. Kemikleri 1924'te Serez'den stanbul'a getirildi. 1961'de Sultan
Mahmud Trbesi'ne gmld.
Dncelerinde Muhyiddin Arabi'nin etkileri grlen eyh Bedreddin, byk bir
alim, hukuku ve dnrdr. Vahdet - i vcut (Varln birlii) dncesine kar Vahdet
- i mevcut dncesini savunmutur. Ona gre doa ve Tanr bir ve ayn eydir. Farkllk
larn, elikilerin ve kartllklarn ortadan kalkt mutlak varlk, birlik olarak Tanr, okluk olarak da doa ya da evrendir. Mutlak varlk madde ve ruh biimlerinde ortaya kar.
Bunlar birbirinden ayrmak olanakszdr. Bedreddin ruh ve maddeyi e dzeyde gstermesiyle mutasavvflardan ayrlr. Mlkiyette ortakl savunmu, Varidat adl nl yap
tnda, tektanrl btn dinlerin asl kaynann bir olduunu ve ahiret ynnden tmnn
ayn yola ktn sylemitir. Kyamet belirtileri olarak deccaln ya da mehdinin gelmeyeceini ve kyametin olmayacan; Cennet ve Cehennem'in dnyaya ilikin simgeler olduunu ileri srmtr. Ahlak konusunda tasavvufa bal kalm, Kuran yorumunda ise
ayetlerin birer simge olduunu syleyerek Batnilie sapmtr.
eyhin

en nemli yapt Varidat'tr. 25 eseri bulunduu belirtilmitir. eyh Bedreddin'in br bilinen yaptlarndan Letaif'I - arat ibadat, muamelat, ukubat gibi fkhn temel konularn ele alr.Srgndeyken znik'te yazd Cami'I - Fusuleyn fkh alanndaki
itihatlarn ierir. Teshil ise Letaif'I - arat'n erhidir. Bedreddin'in gnmze ulaa
mayan yaptlarndan Ukud'I - Cevahir ve era'I - Futuh dilbilgisine, Meserret'I - Kulub ise tasavvufa ilikindir.
eyh Bedreddin ayaklanmasnn nitelii, bir halk ayaklanmas ya da bir saltanat daolup olmad, gnmze dein sren tartmalara yol amtr. Ama bu ayaklanma,
Anadolu'daki benzerleri iinde, nderlerinin ilmiyye snfndan, kazaskerlie kadar ykselmi bir kii olduu tek ayaklanmadr. eyh Bedreddin'in dnceleri ve ayaklanmas
hr ok tarih, felsefe ve edebiyat yaptna konu olmu, lmnden sonra adna Simaviye
tarikat kurulmu, 16. yzylda Anadolu'da ve Rumeli'de onun izinden gidenlere rastlanmtr. (Ana Biritannica c. 3, sh: 515)
vas

Trk dnce yaamn etkileyen eyh Bedreddin'in yaam, kiilii, gr ve eylemleri hakknda eitli ynlerden bir ok aratrma ve inceleme yaplmtr. Lehinde ve aleyhinde bir ok yazlar yazlmtr. Vecihi Timurolu "Simavne Kadsolu eyh Bedreddin
ve Varidat" isimli incelemesinde bu konulara dokunmaktadr. Osmanl tarihilerinden Bin
ahabettin, yazar bilinmeyen Tevarih - i Al - i Osman, Neri tarihi, Kitab Cihannma,
Uru Bey, dris Bitlisi (Het Behit), Takprl Zade Ahmet Efendi (akayk Numaniye), Kafkasyal Mizanc Mur\t Bey (Tarih - l Ebu! - Faruk) ile Bizansl tarihi Dukas,

EYH BEDREDDiN

445

eyh

Bedreddin aleyhine, resmi ideoloji dorultusunda yanl, haksz bilgi ve grler

Kemal (Osmanl tarihi), Solak Zade Tarihi, Mderris erafettin Efendi, Ahmet Mithat Efendi (Mufassal), Ahmet Rasim, M. Faut Kprl, A. Rfk, Ahmet Ate, brahim Konyal gibi bir ok yazar, ona resmi ideoloji dorul
tusunda ou karalayc, olmak zere olumsuz, haksz bir ok eletiriler yneltmemiler
dir. Bunlarn dnda erafettin Yaltkaya, Nazm Hikmet (Bedreddin Destan iir) Mustafa
Akda, etin Yetkin, Abdlbaki Glpnarl, smet Zeki Eybou, Cemil Yener, Necdet
Yurdakul, Orhan Hanerliolu, Rady Fish, P. Wittek, Orhan Asena, Erol Toy (Azap ortaklar - roman), Vecihi Timurolu, Mehmet Zeki, Adnan Advar, Hilmi Ziya lken gibi bir
ok edebiyat, dnr, aratrmac eyh Bedreddin hak~nda olumlu, nesnel, ok ynl
aratrma ve incelemeler yapmlardr.

sunmulardr. Bunlarn yan sra, Namk

KLK YAPISI

ve birbirinden her ynyle farkl eletiriler alan, ann en bilgili aydnlarndan biri diyebileceimiz, Mezheben mam afi'ye, hukuken de mam Hanefi'ye
bal olan eyh Bedreddin'in Alevilik ve Bektailikle ilgisi nedir, herhangi bir balants
var mdr? Niin Alevi ve Bektailer eyh Bedreddin ile arda'lar Torlak Kemal, Brklceli Mustafa'nn ardna taklm, evresinde toplanm, izinden gitmilerdir, Kimdir Bedrettinliler? Nasl bir topluluktur, inanlar, bal olduklar yol, yolak nedir sorularna bulunacak doyurucu yantlar bu balantnn derecesini, boyutunu ve rengini ortaya kara
caktr. e Bedrettin'in elikili kiiliinden balarsak daha doru ve gerek sonular e~de
edebiliriz. eyh srekli arayan, aratran, duraan olmayan bir kiilie sahip. Korkmadan,
ekinmeden, yasak ve engel tanmadan olaylarn, sorunlarn, yanllklarn, elikilerin
zerine gidiyor. Yanl brakmasn ve eletirmesini biliyor. Bedrettin'in dncelerini kitaplarndan daha ok ardllar ve yandalar, devlet yapsndaki eitli ilere yerletirdik
leri, makam sahibi ettikleri ve eylemlerine dorudan ve dolayl katlanlar biliyor. Bu dnceleri eyleme onlar dntryor. eriata kar kan, Heterodoks gr ve dnceler;
benimseyip savunan, tasavvuf yn, Muhittin Arabi'ye dein uzanan eyhin Alevi ve
Bektai bykleriyle bir balants olduu da saptanamamtr. Grt ve etkisinde
kald kiilerin Alevi ve Bektai olmadklar kesin ve aktr. Kendisinin kurulu dzene
kar, insanlarn din, dil, mezhep ayrm yapmakszn hepsinin karde olduunu savunmas, Batni grlerinin Alevi - Bektai grlerine yakn bulunmas, eylem ve yazgda
birlik hem Alevi - Bektaileri onun etrafna toplam, hem de Bedrettinli topluluunu Alevilere yaknlatrp balamtr. Zamanla da Bedrettinli topluluu Alevi ve Bektailer
iinde eriyip yok olmulardr. Bedrettinli'lerin Anadolu'da Ege blgesinde (Aydn, zmir,
Manisa), Rumeli'de (Deliorman), Romanya'da (Bodan) blgelerinde toplu halde bulunduklar Bedrettin ayaklanmasnda drt bin, Brklceli ayaklanmasnda da on bin taraftarn
ldrld eitli tarih kaynaklarnda yazldr.
Bu

dein ar

446

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/Si

Resmi ideoloji ile srekli srtme ve atma halinde olan Bedrettinli'ler her dnemde bask altnda tutulmu ve izlenmitir. Bylece binlercesi yaklm ve ldrlm
lerdir. Zamanla Alevilik ve Bektailik iinde eriyen Bedrettinlilerin gr ve dnceleri
ile inanlar, yollan, uygulamalar hakknda bilgi yok denecek dein azdr.
PirSultan'n aslmasna ilikin resmi bir belge de onun bile "Bedrettinli" olduu belirtilmektedir. Hatta, bir iir Teslim Abdal'nda Bedrettinli olduunu vurgular. Bir ok Alevi
- Bektai ozan ile Msri Niyazi eyh Bedrettin'den ve onun Varidatndan bahsetmektedir.
Bunlarn kaynaklarn kklerini bulmak onlara ulamak iin Varidat bilmek gerekli ve
zorunludur. Ayrca Aliolu, Teslim Abdal, Kul Mustafa ve Dedemolu adl Alevi - Bektai airlerinin "Bedreddnl" olduklar, onun dncesine benzer grler tadklar iin
kovuturmaya uradklar iirlerinden anlalmaktadr.

Bedrettin'in, zellikle, eylemleri ve dnceleriyle Alevi - Bekkendileri gibi dzene kar olduu, Batni dnce
lere sempati duyduklar, hep gizlenip srldkleri, inendikleri, ayaklanma ortamnda
omuz omuza resmi otoriteye kar birletikleri, savatklar, her ynyle yazg birlii ettikleri, yenilince kap birlikte saklandklar bylece birbirlerini her ynden karlkl etkiledikleri, destekledikleri tarihsel kantlara dayal gereklerdir.
Ozan olmayan

eyh

tai topluluklarn etkiledii, eyhinde

te bu nedenlerle onun grlerini yanstmak amacyla kitabmza eyh Bedrettin'in

nl Varidat'nn nemli kesimlerinden paralar aldk. smet Zeki Eybolu evirisinden
aldmz bu metin paralarnda geen baz tasavvuf terimlerinin aklamalarn bu cildin
sonuna koymak suretiyle paralarn dz anlamlan dnda amaladklar anlamlarnda aydnla kmasna, anlalmasna yardmc olmaya altk.

VARDAT' TAN SEME RNEKLER

"Esirgeyen, yarlayan Tanr adyla,

Tanrm

senden

yardm

dileriz, iyilikle bitir ii.

- Ahiret ilerinin, bilgisizlerin sandklan gibi olmadn bil. O iler grnmeyen

(Gayb) ve melekiit evreniyle ilgilidir, sradan kimselerin sandklan gibi duyu evreniyle
deil. Peygamberlerin, z arnm kimselerin szleri dorudur, yanllk onlarn sylediklerini anlamadadr. yi bil, kukulanma, bildirilerle bize ulaan, yazl belgelerle anlat
lp yaylan cennet, huriler, kkler, aalar, yemiler, rmaklar, azap ve ate, bunlara benzeyen baka varlklar szcklerin yzden anlamlaryla aklanamaz, onlarn daha derin
anlamlar vardr. Onlar ancak tanrya yaknlk kuran, ii d arnm kimseler bilirler,
anlarlar. Tapnmay (ibadeti) gerekli gstermenin amac gnlleri geici varlklardan
syrp en yce varla, balangc olmayan varla yneltmektir. Geici varlklara
balanan bir gnlle bin yl namaz klsan sevapla ilgili bir kazancn olmaz" (V.1)

EYH BEDREDDiN

441

- "Bu gvde ile ayrntlar dalp yok olduktan sonra, yeniden eski biimine dnemez, yeniden birleip btnlenemez, varolamaz. ly diriltmenin amac da bu deildir.
Sen nerdesin a akn. Kendini dnyaya vermen, onunla uraman yznden gerei
kavrama yetenein azalmtr. Gerein olgunluklar senin d~dnden bakadr, o olgunluklara ynelmeyiin onlardan uzak kalndandr. Bu anlatlan bilsen, anlasan, ondan
yararlanrdn, gnln o yana ynelirdi. Yemilerle, baka ilgi ~kici nesnelerle aldatlan
bir ocua benziyorsun. Ona iinin ektii nesneleri gstererek bilgi edinmesini salarlar.
Yoksa bilgi edinmekten kanr. Sen, u yolunu arm gnlnle tanry, peygamberleri
tandn, kitaplar okuyarak ne demek istediklerini anladn m sanyorsun? Dersle u
ratka gerei kavramaktan uzaklayorsun, bunu bil. ...
2)

ev:.

- "Yce tanr, Grnmeyeni (El - Gayb') ancak tanr bilir dedi. Bu El - Gayb
szndeki elif, lam birer tanmlama belirtisidir, gerekte bilen yalnz o Bir olan, ne
varsa yok edendir. Btnn btnde olmas kukudan ikillenmelerden uzaktr. Btn varlklar, z bakmdan birlik iindedir, her nesne her nesne de vardr. Grmyor musun tohumda btn aacn var olduunu, btn aacn o tohumdan olutuunu, bunun gibi aa
cn ayrntlarndan her birinde tohumun bulunduunu? Tohumdan aa, aatan tohum
olumaktadr. Btn evrenler zde gerekleir, bu z de bir btn olarak, evrenlerle gerekleir. Btn evrenler bir tozda (Zerre de, atomda) vardr. Bu bilinir, btnn her insanda bulunduu anlalr, bu gizlilik ne denli aydnlanr, insann ne gibi bir rt altnda
bulunduu ortaya karsa, o zaman Ben gizli bir gmydm (hazineydim), bilinmey
sevdim, beni bilsinler diye insanlar yarattm sznn gizemi de o oranda aydnlanr.
Ancak bilen de, anlayan da gene kendisidir (Tanrdr), bakas deil. Tanr btn niteliklerden syrlmtr, oysa gene btn nesnelerle nitelenmitir." (V.4)

- "Gnlde sakl bir ya parasndan oluan fitil ylesine yand eridi ki gnl k
oldu. Gnl binlerce lda kavrad, kaplad, onun k olmas bundandr ite. "(V. 5)

- "Ey gerek yolcusu umutsuzlanma, sen de bu korkulu yerlerden aar bu

edersin." (V. 6)

elde

- "Bir takm insanlar, bir takm insanlara taparlar, kimi altn ve gm paralara,
kimi yenilecek - iilecek nesnelere, yceliklere, vn veren varlklara tapar da tanrya
tapndn sanr" (V. 7)

- "Yce tanr yle der: Biz, gerekten, emaneti gklere, yeryzne, dalara verdik, yklenmekten kandlar, ondan korktular. Onu insana ykledi, o ise pek zalimdi, bil-

ALEV/ VE BEKTA/ JIRLERI ANTOWJiS/

448

gisizdi. Gerei kavrayan, bu emanetin yce tanry bilmek, anlamak olduunu sylemitir. Ben, bu szn tanr rnei (Sureti) anlamnda sylendii kansndaym, nk
Adem yce tanrnn rnei biiminde yaratlmtr. Onun grn biimi tanry yanstr.
Bu tanrya benzeyi zellii yalnz insanda bulunur, baka varlklarda bulunmaz. Bundan
dolay gklere... diye balayan tmcenin gklerdekiler ... biiminde yorumlanmas
gerekmez. Ayetin anlam gklere, yeryzne, dalara niteliindedir. Onlar yklenmekten kandlar, onu insana ykledi, insan bu rahman rneini benimsemeden nce
gvdesi ynnden pek zalimdi, pek bilgisizdi, ancak o nitelii kazandktan sonra doru
lukla davranan oldu, bilgi edindi." (V. 8)

"Seni tanrya (Hak'ka) gtren, tanrya gitmen iin zendiren her nesne melektir,
rahmandr, tanrdan bakasna gtren, zendiren her nesne ise iblistir, eytandr. Seni
yce tanrya ynelten glerin meleklerdir, gvdeye bal ehvet koullarna gtren
glerin de eytandr. A akn sen meleklerle, eytanlarla dolusun, egemenlik stn olanndr. Cin bu ikisi arasnda kalan glerdir.
-

Grmez misin

insann

ve

ylann azndaki

tkrk kendilerine dokunmaz da

baka

lar iin au olur, oysa canllk ikisinde de ortaktr, yarardan da zarardan da beridir. te
tanr hem bunlardan beridir hem de ortaya
tnlerin btndr." (V. 9)

k bakmndan onlardadr,

nk

Tanr

b-

" Tanr znde ortaya k, grn eilimi vardr, bu da tanrnn tikel nesnel~rde
ile gerekleir. Sevgide eilimden ve tanr z gereincedir. Yce
Tanrnn Ben gizli bir gmydm bilinmeyi sevdim, beni bilsinler diye insanlar yarattm szleri bunu gsterir. Baka bir deyile, bu gerekleme de (tahakkuk'ta) yoktu, ortaya k (taayyn) da. Buna karlk ben gene insanlar (halk) yarattm, halkla gerekleip ortaya karak onlar grn alanna getirdim demektedir. Bu anlamla kimi eyhlerin
bilgi ve sevgi konusunda dledikleri anlam arasnda byk bir uzaklk vardr. Uyan da
kendine gel. Bir toplumun hatib, imam ve benzeri nderlerinin amalar gerek deil,
Tanrya ulama olmaynca bu tr topluluklardan ekilmen iin bu sana yeter. Amalar
onlar doru yola getirmekse ona sz yok. badetlerin direi onlardaki belli bir amacn
varldr, o da Tanrdr. Bu direk ortadan kalknca ibadetleri de yok olur, yalnz kt
topluluklar kalr. En dorusu da byle bir toplumdan uzak kalmaktr." (V.12)
-

grn alanna k

- "Var olann Tanr olduunu, baka bir nesne olmadn bil, ama da yalnz odur.
Ya maksud, ya mevcud demelerinin anlam da budur. Birbirinin kart bile olsa, btn
varlklar, tm varla (Tanrya) baldr, aykrlk yalnz aamalar dolaysyladr. Tanr
(Hak) bunlardadr, ancak onlardan beridir, Batl da varlk bakmndan Hak'tr. Onun batl
oluu grecedir. Btn varlklar aamalar nesneler (cisimler) evrenindedir, bu nesneler
yok olsa ruhlar ve soyut varlklardan (mcerredat) baka btn nesneler ortadan kalkar.

EYH BEDREDDiN

449

Mirsad'l - bad yazar bir rnek vererek gvdeleri eker kamlarna, ruhlar da onlardaki
ekere benzetmi, ruhlarn gvdesiz olabilecekleri sansna kaplm, gvdeleri birer
gmlek gibi grmtr. Oysa gerek byle deildir. nsann gvdesi ruhtu, Hak't, rneklerin (suretlerin) birikimiyle younlat, rnekler ortadan kalksa g~ne zelliini kazanr ve
ei olmayan Hak kalr. Hak, etki bakmndan Tanrdr, taplacak varlktr, yaratcdr. Etki
altnda kalmas ynnden de kuldur, yaratlmtr, egemenlik alt!ndadr, isteneni yapma
gereindedir. Bundan dolay btn iler Hak'tandr, grntler (suretler) onun aralardr,
kul grnmnde yalnz Hak (Tanr) vardr. Ancak kul kendisinde Hak'tan ayr bir yetenek, bir g, bir varlk bulunduunu sanrsa buna bilmezlik denir. Bir i yaparken, ii yapan kendisinin de, kulland aracn da ayr ayr birer va,:lk olduunu sanrsa aldanr.
Kulland aracn varl ii yapann varl nedeniyledir. aracn kendi bana varolduuna inanrsa bu kt bilmezliktir. Gerei bilirde kendisinin salt varlk olan Hak'tan geldiini, btn yetkinin Tanrda olduunu, o iin Tanr varlndan dolay kendisinde gerekletiini anlarsa bu iyi bir durumdur. Yapt ii Tanryla olan balants yznden
kendisi yapm gibidir. Bu aamada i grnte insann, gerekte Tanrnndr. Bilgin kii,
yaptm, dzenledim derse gerei syler. Bilgisiz kii bunlar sylerse geree aykr der" (V. 13)
-

"htiyar, bir mazhardan ortaya kan bir ii ortaya koyan bilmektir, o ii yapp

yapmayacan

sanmak deildir. nk iler Tanr isteiyle ortaya kar, o istek de i ve

nedenler yznden aamalarn, rneklerin z gereidir. Bunlar birleip toplannca istek de gerekleir. stein gereklemesi sonucu iler de olur. Oysa insan dilersem yapmam sanr, bu byle deildir. ileri yapmak da byledir. stersem yaparm sanr ki bu da
yanltr. yleyse ihtiyar bir iin olup olmayacan kavramaktr. Hayvanda birbiriyle elien iler grlr, onda ihtiyarn varln sanmak bir kuruntudur ancak. iin dorusu ihtiyar benden duyduundur. Kargann plkte einmesi, geceleyin horozun tmesi ve
buna benzer iler bilgisizlerde, bu hayvanlarda, ihtiyar bulunduu sansn uyandrr, bu
doru deildir. Akl yetersiz kimse ister anlasn ister anlamasn, sezi (kef) yoluyla bize
verilen bilgi budur." (V. 14)

- "Evren soyu, tr bakmndan kesin olarak nszdr (ezelidir, kadimdir), nne

n yoktur, onun sonradan ortaya k z gereidir, zaman ynnden deildir. Hak'tan
eliik nesneler ortaya kar, kimini benimser, kimini benimsemez. Bunlarn Hak'tan
k zn ve aamalarn yaps gereidir ve zorunludur. bunlardan belli bir dzene girenler
ise uygun gelmeyebilir. Bir kimse akl bandayken yapmak istemedii ileri fkelenince
istemeye istemeye yapar, bylece dilemedii ileri yapm olur, yukardaki durum da byledir ite. Tanr dilei z gereidir, varlk aamalarna gre ortaya kar. Yoksa bilgisiz
kimselerin sandklar gibi kt ve iren iler Tanr dileiyle ortaya kmaz. Tanr zalimlerin ileri srdklerinden ok daha ycedir." (V. 15)

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

450

- "Gerei arayan kii hastay andrr, onun diledii olgunluklar da salk, esenlik
gibidir. Bilgisizlik, gerekten uzaklk bir tr hastalktr. Hasta hekime gider, gvenir, hekim ona gerekten ilalar verir, saln dzeltmeye alr. Hasta hekimin verdii ilalar aclarna katlanarak kullanr. te gerei arayan da byledir, bir yol gstericiye uymak gereindedir. Hasta saln kazanr ya da kazanmaz. Ancak saln, esenliin koulu hekimin nerilerine uymaktr. Hekime, senin szn tutmam iin beni sala kavu
turman gerekir, demek akla uygun deildir. Gerek yolundaki engelleri amak isteyen
yolcuya den de sz dinlemektir. Aradm bulamadm srece eyhlerin szlerini dinlemem, demesi yersizdir. Byle sylerse geree varmak istemiyor demektir.
Yararly kazansn diye alr kii
Bilmelidir dileine uygun gelmez her zaman
alr ularsa ereine baarm demek ii
Bir engel kar bozarsa ii susuzdur insan." (V. 16)

- "Peyganberler ocuklarn velileri gibidir. ocuklar yetitirmek isteyen veliler onolmayacak ilerle korkuturlar, olmayacak nesnelere umut balatrlar. Velilerin syledikleri toptan yalan olabilir; ancak peygamberlere yalan yakmadndan onlarn korkutmalarla, umdurmalarla ilgili szleri baka anlamlar tar. Dinleyici o szlere kendi anlay
aamasna gre baka trl anlamlar verebilir, doruyu bilenler (Arifler) ise gerek amacn ne olduunu bilirler. Szgelii, birine u ii baarrsan sana ktan iki ku verilecek,
dendiinde anlatlmak istenen bilgiden, kavraytan iki kutur. Oysa dinleyici bu szlere
herkesin verdii anlam verir. Gerek ama bakadr. D de bunun gibidir. Dte grlen
biimler grldnden bakadr, grld gibi yorumlanmaz. D ok grldRden,
herkes d grdnden, durum az ok bilinir, dnlr, ne anlald yorumla akla
nr. Ancak peygamberlerin yorumlarn erenler bilir, bakalar bilmez, onlar bu konuda
yetkili deildir. Erenler bunu sezile (kef ile) bilirler. Halkn bu konuda kapld sanla
rn neler olduunu anlarsn artk. Tanrya giden yollar trl trldr, onun tadn tadmayan bilmez." (V. 18)
lar

- " Esenlik olsun stne, sa, ruhuyla diri, gvdesiyle ldr. Ancak o tanr ruhu
(ruhullah) olduundan ruh yan stndr. Ruhun lsz olmas nedeniyle onun iin lmemitir dediler. Egemenlik stn olanndr, yoksa elerden kurulu gvdesiyle
(cesediyle) lmemi anlam kmaz bundan. Bu olacak i deildir, anla artk. Sekiz yz
sekiz ylnda bir cuma gn yeiller giyinmi iki kii grdm. Birinin elinde. esenlik stne olsun, sa vard ve lyd. O iki kii sa'nn gvde bakmndan lm olduunu bana
aklar gibiydi, beni uyandryorlard. Tanr daha iyi bilir." (V.19)
" Tanrdan baka tapacak yoktur sz, evrende Tanrdan baka varlk yoktur angelir. Kpek olan eve melek girmez hadisinde geen kpek szc ev ssnn
kpeklik niteliidir, orda meleklikle ilgili bir tat yoktur anlamndadr. Tanr daha iyi bilir."
(V. 26)
-

lamna

EYH BEDREDDiN

451

ti Cahiliye anda grlen putlara tapan insanlar. amzda da kuruntuya kapla

rak yarattklar putlara tapyorlar. Umarm ki Tanr gerei ortaya kanr da insanlar gerek olana taparlar." (V. 27)

ti

Tanr,

btn

ilerin

kendi znden

domas.

olgunluk nitelikleriyle

nitelenmi

bulunmas yznden salt varlktr, ona Tanr denmesi de bundandr. ler, nitelikler ortaya
kan

nesneler ve olgunluklar mazharlar nedeniyle grn sanna kar. Mazharlarn

tm oyunluk aamalarn oluturur. btnle kavuturur. Her mazharda mazharlarn ayrl, aykrl yznden deiik trde nesneler grn alanna kar. okluk mazharlardandr. Btn eksikliklerden beri ve yce olan Tanr ise Bir dir. btn mazharlarda
grnr. Her mazhar grnm bakmndan tekinden ayr ve ona aykrdr. Tanr ise btn mazharlarn zdr. Tanr. mazharlarda kendi zn yanstan niteliklerle grn alanna kar. Buna karlk her nesne gerekten Tanrdr. yleyse onlardan biri Ben Tanr ym derse dorudur, nk her varlk Tanrdan gelmektedir. Mazharlann okluu belli
bir say ile gsterilmesi Tanr varln etkilemez. Bu konu zerinde daha nce de duruldu.
Tanr btn varlk trlerinde grnr. o Bir'dir. Varlklarn her bir Ben Tanrym derse
dorudur. Her nesnede varlk z vardr, hi bir koula balanmakszn her varla Tanr
denmitir. Bir varlktan ister btn nesneler, ister bir takm nesneler bir nitelikle nitelensin, ister niteknmesin gerek deimez. Ancak grn alanna k bakmndan.
mazharlardan bir nesne domad iin. her biri Tanrdan ayrdr.
Gerekte her ey birdir. Szgelii yaratc demek doru olduu gibi nzklandrc demek de dorudur. Kul ile Tanr arasndaki balanty da buna gre oranlar. z bakmndan
okluk ve aykrlk yoktur. okluk yalnz anlama ve deerlendirme bakmndandr. Szn
ksas okluk bir dleme, bir kuruntudur. Tanr vard. o varken baka bir nesne yoktu.
O naslsa gene yledir hadisi ile Her ey yok olur ancak onun gerei kalr, ayeti
bunu gsterir." (V. 28)

- "Yce Tanrnn. sz budur ancak. yeryz yaam bir oyundur. oyalanmadr.

buyurduuna gre yeyz yaamna oyalanma denmitir. Bu insan Hak'tan uzaklatran.
halkla oyalayan varlk anlamndadr. Yeyznn. bir insan Hak'tan baka nesnelerle u
ratrmayan, teki ise Hak'tan ayn nesnelerle uratran olmak zere iki yn vardr. Bir
nesnede insan hem Hak'ka hem de ondan bakasna eken iki yn bulunursa onda yapl
masnda saknca bulunmayan, uygun olanla sakncal ve kanlmas gereken bir zellik
vardr. ite sem! da bu trdendir. zleri doru olan yoksullarn gzel bir ses duyunca gnlleri Tanrya ynelir, ilerinde yeryz kaygs kalmaz, Tanr sevgisiyle dolar. Bu nedenler onlar iin sem! yararldr. uygundur. nsan Tanrya ulatran bir ie yasak demek
mslmana yakr m?" (V. 29)

452

ALEV/ VE BEKTA/ iRLERi ANTOLOJiSi

- Oduna benzeyen tarikatlar ble ayrlr. Bir bl biraz atele tutuur, yatkeninceye dein snmez, iyice yannca da atei kesilir. yokluk tamam olunca
Tanr kalr. szleri bunlar iindir. Bir bl ise ok yatr, iyice kuruyup yal gitmeyince ne yaparsan yap tutumaz. Ortada kalan ble girenlerin kimi yerleri biraz ura
nca tutuur, yanp tkeninceye dein snmez, kimi blmleri ise ok g tutuur, btn
azalncaya ya da gidinceye dek uramay gerektirir. te dinleyenleri bu rnee gre anla
da olaanst bir baar salamaya al. (V. 30)
np

-Tanrnn z btn nesnelerden beridir, buna karlk gelen gene ne varsa ondadr,
o da btn nesnelerdedir. Kendi kendini gerekli klcdr. Onun her tutumda byle oluu
z gereidir.

gerek deil bir d rndr, sonradan olu, nsz olu

(suretlerde) birbirinin ardnca ortaya kar. Oysa grnten beri olan gerek
varlk da bu grn iindedir. Olu olana bulunan nesnenin varl gerek ve varlk ynnden Tanrdr, grn bakmndan ise sonradan olmadr, yaratlmtr. ki denizi birbirine salan, aralarna bir geit koyan, birbirine kartrmayan eksik niteliklerden arn
mtr. Ne olabilen (mmkn) Tanr olur, ne de Tanr iin olabilen (Mmkn) denebilir.
Ancak, grne gre, bunlarn ikside birdir, gerek ynnden Tanrdr, onun dnda
baka bir nesnenin varl sz konusu deildir. Ayrlk grntedir. Baka bir syleyile
salt varlk Tanrdr, taplacak yalnz odur, i yapma, etkileme bakmndan yaratc odur.
Etki altnda kal ynnden de kuldur, yaratlmtr. Btn bu nesnelere yaylmtr, btn
nesneler onunla bezenmitir. Buna karn, Tanr btn niteliklerden, eksiklikten, ycelikten, kararldan, bulantdan beridir. Varlk kaynaklarndan grn alanna kar, varlk
kaynaklarna oranla ayrlk, aykrlk belirir, ancak Tanrya oranla btn nesneler eittir.
Tanrdan baka bir varlk yoktur. Binlerce grntden belirse bile o birdir. Tanr btn
varlklarda grn alanna kar, btn varlklar da onda grnr. Gerekten, grn
alanna kanla grlen k yeri birdir, ayrlk, aykrlk ancak grntedir. Tanr her
nesnede, bulunduu yerin durumuna gre, grnr. Tanrnn dilemesi, istemesi de kendi
z gereidir. Bilgisizlerin, medrese bilginlerinin dndkleri gibi deildir." (V. 31)
Olanak

gr bakmndan

grnlerde

- " Yce Tanrnn onu dzene koyunca ve ona ruhundan frnce demesi zel
olarak bu aamaya varnca anlamndadr. Daha akas, nedenlerin maddede toplanmas
sonucu ruh iin birtakm iler baarma olana doar, bylece frmek szc gnlk dildeki anlama gelmez. Burada yaam bir birletirme duyarldr, nitekim konumak,
glmek de yledir. Sonu olarak insanla teki diriler arasnda varl oluturan birleim
bakmndan ayrlk vardr, bu ayrlk da zde deildir. Bu z, varlk aamalarnn her birinin zel bir nitelikte grn alanna kar. Bu da hayvan aamasnda ruh, insan varl
nda konuan z (nefs - i natka) niteliindedir. Bunlar birbirinden ayr deildir, hay-

EYH BEDREDDN

453

vanda hayvan olan z neyse insanda da insan olan z odur, ayrlk yalnz yetenek
bakmndandr. Gvdeden ayrlmayan tz ite bu yolla grn alann~ kan tzdr. Bu
tz grn alanna knca bozulmaz, ancak grn alanna kan, grnen (suret), onun
yznden bozulur. Tz olduu gibi kalr. Tzn oluup grn alannda gereklemesi
iin de kendisine bir grnt (suret) gerekir." (V. 32)
- " Bize den bir ip ucu gstermek, dostlara den de almaktr. Sonsuz olan gnl evreni, boyuna, ana gre bir yz gsterir, ivediye gerek yok. Her yemiin bir a
vardr, ancak iyice almak, bo oturmamak gerek." (V. 33)
- " Gkkatlarnn gleriyle elerin gleri, bunlarn benzerleri meleklerdir, bunu
da bilesin. Peygamberlerin bu konudaki szleri benim sylediim anlamdadr, bilgisizlerin sandklar gibi deildir." (V. 34)
- " Tanr, znn kaynayla, bilinmez demenin u anlama geldiini bilesin: Tanr
znde bu evrenin btn rnekleri vardr. Bu rnekler sonsuz olarak onunla balantl saylr. Tanr bu rneklerle grn alanna kar. Gene bu rnekler zamann sonsuzca srp
gitmesi sonucu Tanrya balantl klnr, onunla varolduuna inanlr. te Tanrnn bilinmezlii bundandr. Tanr znn kaynana varsa bir kimse iin btn grn alanna
klar (zuhurlar) biter, geree ulalr, anla artk." (V. 35)

- " Salt varlk, varl kendi zyle gerekli olan varlktr. nk birbirinin kart
olan varlkla yokluk gene birbirini gerektirir. Yokluk karsnda varln olmama olana
bulunmaz. Nitekim varln kart olan yokluun da olmama olana yoktur. Varln yok
olma olanann bulunmay bundandr. kisi de bir birinin niteliiyle gizlenemez. Salt
varlk zel bir olanakla olabilir (mmkn) duruma gelmez, byle olursa varln baka bir
varla borlu olur. Bu durumda varl kendi zne oranla yokluk saylabilir. Bylece
salt varlk zne oranla yokluk nitelii kazanr. Bu da olanakszdr. Bu konu zerinde
daha nce de duruldu. Salt varlk zel bir olanakla olabilir duruma gelirse kendi znden
nce baka bir varl gerektirir ki bu da olamaz. Salt yokluk olamaz. Bu yzden salt varlk kendi kendisini gerektiren varlktr, btn nesnelerin varl onunla balantldr. O
varlk da Tanrdr, gene btn nesneler onun grn alandr. Her grn alannda grnen de, gsteren de odur." (V. 36)
- " Salt varlk olan Tanrnn her aamada iki yn vardr. Bunlardan biri etkilemektir. Tanr bu durumda etkileyendir. teki etki altnda kaltr, Tanr bu durumda da etkilenendir. lk durumda varlk Tanr, ikinci durumda evrendi, yaratlmtr, sonradan olmu
tur, anla artk." (V. 37)

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

454

" Salt varlk, salt olutan da, baml olutan da, ikisinin birlikte bulunuundan
da salt varlktr Yce Tanrdr. O ne tmeldir, ne tikeldir. nk tmel (klli) olu
salt bulunma, tikel (cz'i) olu ise baml olma ynndedir. Tanr, btn varlklar kuat
mas, btn varlklarn ondan gelmesi yznden tmel, bir kaynaktan (mazhardan) grn alanna kmas bakmndan de tikel diye nitelenebilir. Oysa onun carl z gerei
tmel ve tikel olutan ncedir. Onlar olmakszn grn alanna k yznden de sonradr. " (V. 38)
-

dolay

- " Btn bu sz edilen nesnelerden daha salt olan, kendinden stn bir aama bu lunmayan varlk salt varlktr. O varlk her aamann stndedir, btn nesneler ondan
varolmutur, her ey odur, o hereydir. Bu aamada varlk iin ncelik, sonralk, grnmek, grnmemek gibi aamalar yoktur. nk her nesneden arnm saylr, te yandan
btn nesneler onunla varlk kazanr, yleyse bu aamada ncesiz - sonrasz ayrm olamaz, ikisi de birdir." (V. 39)

- " Salt varlk iin iki deerlendirme daha vardr: Biri biimlenip ortaya kmamak,
teki biimlenip ortaya kmak." (V. 40)

- "Tasavvuf tamamlannca iki yzllk balar, gerek sofi gzlerle grlmeyen, ku !aklarla iitilmeyen, insan gnlne dmeyen nesneleri grr, duyar, kavrar. nsanlara
durumlarna, anlaylarna uygun szler syleyip kendi gnlndekini gizler. nk anladn insanlara anlatmaya kalkarsa canndan olur, neylesinde iki yzl olmasn. Sari - yi
Sakati'nin szlerinde bu konuya deinilir: Tasavvuf anlam olan bir addr. Sofi, anlay
nn aydnl, eyleminin n sndrmeyen kimsedir. Gnlnde bulunup kitabn kapan bozacak, ykacak szleri sylemez. Onun gnlne doanlar Tanrnn yasaklad
nesnelerin rtsn yrtmaz. Oysa geree ulaan kiinin halka sylediklerine inanmas da
olaandr. Bu durumda ona iki yzl denmez. ki kart ve aykr inanc bir arada bulun durmasna almamas gerekir, nk ikisi de yerine gre gerektir." (V. 43)

" Tanry ve doruyu bilen kimseler lme'I - yakyn ile Ayne'l - yakyn konusunda

deiik szler sylediler. e yaramadndan, onlar, buraya aktarmann gerei yoktur. Bu

yoksulun gnlne doanlar syleyeyim. Bu szlerim yalnz birlikle ilgili deildir, baka
konular da ierir. Szgelii eli ak ve yiit kiinin nitelii kulaktan kulaa aktarlr, insan
onu grmeden, duyduklarna inanr. te buna lme'! - yakyn denir (bilgi ile anlama). Bu
olay birisi grerek kavrarsa bu da Ayne'l - yakyn (grerek anlama) olur. Hakke'I - yakyn
ise kiinin bu durumlar kendi znde yaayarak bilmesi, onlarla nitelenmesidir. Birlikte
(tevhid'te) durum byledir. Kii Tanrnn varln, ondan baka bir etkenin bulunmadn.
kukusuz olarak, kantla bilirse bu da Ayne'l - yakyn olur. Bu szlerde geen grmek

EYH BEDREDDiN

455

szc anlay olduunu

bildirmek iindir, gzle grmek anlamna gelmez, nk Tanr

benzerden, rnekten beridir. nsan, Tanrdan baka bir varlk olmadm, btn varln
Tanr olduunu bilirse. buna da Hakke'l - yakyn denir. nk o, Tanryla gereklemi
kendisine varlk katmtr. Artk btn varlk, birlik yce Tanrnndr." (V. 44)

- "Kimi zaman okumaya daldmda gnlme birisinin grnts der, prl prl
olur, beni iimden eder, gnlmden gitsin isterim gitmez bir trl. Sonra, sabahtan, o
kimse beni grmee gelir, gzmle grrm onu: Esenlik stne olsun, Peygamber,
peygamberlikten yalnz mutulayan szckler kald. buyurmu ve dleri peygamberlik
ayrntlarndan saymtr. Dileyen bir kimsenin dlere nein vermesi, onlar yeterince yo-
rumlamas gerekir. Dlerde bir ok yarar vardr. Bilinmeyen konular, Tanr yoluna giren
yolcunun sal, esenlii ya da ykma uramas, kendisiyle konuanlarn, grenlerin
durumlar dlerle anlalr. Arnm d, Tanr klarndan, bir ktr, gren onunla aydnlanr." (V. 47)

- " Bu k bir gece beni kaplad, kendimden getim, sevindim, tatm, byk bir tat
duydum, u dizeleri okumaya baladm:
Syrl bo

egilimlerden ey nejs lver zntden

Szlanma, yce Tanrdan bakasna el ama." (V. 48)

- " Yce Tanr, Ademe btn adlar belletti. demitir. Bu adlar, yce Tanrnn
olgun ve stn bir varl bildiren adlardr, bu da olgun insandr, melekler deil. Bundan
dolay btn adlar olgun insana belletti. nsan bu adlarn gsterdii niteliklerle,. davran
biimleriyle nitelendi, biimlendi. Meleklerde bu tr nitelenme, biimlenme yoktur. Bu
bir yceliktir, ta, topa gibi nesneleri gsteren harfleri bilmek, tanmak deil. nk
bunu bilmek kolaydr, insanlar arasnda da, melekler arasnda da vnlesi bir i deildir.
"(V. 50)

- " Gkleri, yer yzn, eleri yanstan melekler, onlarda bulunan ve Tanrnn dizre, onlarda, grn alanna kan glerdir. Onlar, bir gz yumup a sresince
bile Tanrya balanmaktan, onun adn anmaktan geri kalmazlar. Tanrya hamdederek,
onun btn eksik niteliklerden beri olduunu sylemeyen bir nesne yoktur. ayeti de bu
anlamdadr. nsann kan damarlarnda dolaan eytanlar ise hayvansal nefsi ehvete srkleyen, o nefiste bulunan glerdir. Bu glere uyularak eriata ve Tanrya kar klr.
Esenlik stne olsun, Peygamberin eytan kan damarlarnda dolar. sz de bu anlamdadr. Ey bilgisizler, siz, Tanrnn, insann i varlyla (batn'la) ilgili bilgiler konusundaki szlerini de, peygamberlerin ve erenlerin sylediklerini de anlamyorsunuz. Onlar
bilirler, alrlar, nerilerde bulunurlar. Bilgisizliiniz, anlaynzn azl, gnllerinizin
lei

ALEV/ VE BEK.TA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

456

bulankl,

ahiret bilgisi konusundaki aknlnz, bu dnyaya dknlnz yznden

i yzn bilemiyorsunuz, o kuruntuladnz, sandnz gibi deildir. Bu konuda
aknla kaplmsnz, sapklk iindesiniz, gerekten ayrlmsnz. Oysa sizin doru
buluunuzda da sapklk vardr. eriat dzenleyen sizi esirgedii iin bu konuyu snr
landrmtr. nk doru bulmanz bilgisizliinizdendir. Nitekim yazg (kader) konusundaki bilgisizliiniz size doru yolu gstermitir. Oysa iin i yzn gremediniz. Peygamberler bu sorunlar bilirler, gnei grdkleri, bildikleri gibi bilirler. Yalnz uslarnzn
yetersizlii nedeniyle bu konuyu size ve aalk kimselere amazlar. Sen de iini artsan
sylediklerini anlarsn." (V. 51)
iin

- " Aacn, ben Tanrym demesi, bu sz syleyen bir insann doru sylediini anlamak iin yerinde bir rnek olabilir. Bu evren Tanrnn grn olduuna gre,
tanrln ileri sren herkesin sz dorudur. nk bu sz evrenin gerek ss olan Tanrnndr, syleyen bireylerin deildir. Nitekim Zeyd'in dili konumaya balayp ben Zeyd'im dese bu sz Zeyd'in znn olduundan dolay dorudur, oysa bir et paras olan, devinen dile oranla doru deildir. nk bu sz syleyen gerekte dil deildir Zeyd'dir.
Aata byledir, insan da. Dil, ben Tanrym derse, bunu syleyen gerekte dil deil insan
olduundan, dorudur. Bu nedenle her krntnn ben Tanrym demesi dorudur. Ancak
bir bakasna o T~mrdr, sen Tanrsn demesi doru deildir. Nitekim dilin ben Zeyd'im
demesi dorudur da bakasnn ben Zeyd'im ya da sen Zeyd'sin demesi doru deildir.
Esenlik stne olsun Peygamberin Tanr vard onunla birlikte baka nesne yoktur.
demesi birlik aamasndan daha stn bir aamay gstermektedir. Btn nesneler bu
aamadan biimlenip grn alanna kar. "(V. 57)
- "Var olu ile yok olu evrenlerinin ikisinin de nsz, sonsuz olduunu, dnya ile
ahiretin varsayldn bilesin. Grnene gelip geici dnya, ievrene kalc, yok olmayan
ahiret denmitir. Varolu yokolu bakmndan ikisi de nsz, sonsuzdur. Ancak stn tutulan nitelie nem verildiinden dnyaya gelip geici, ahirete ise kalc denmitir. " (V.
58)

" Olgun kiilerin edindikleri stn ve erikin tatlar hurilere, kklere, cennetlere
benzetilmitir. Bu tatlar aka anlatlsa bile bilgisiz, dar anlayl kimselerin onlar kavrama olana yoktur. te onlara bu adlarn verilmesi de bundandr. Bu dar anlayllara
iin i yz aklansa bile aldr etmez, dnyaya, dnya tatlarna kaplrlar. Oysa cennet,
huri, kk denince zlemleri oalr, kulluk etmeye balarlar, alrlar, Tanry anarlar.
Tanr yoluna girenlere byle yaplmam, balangta bu tr szler sylenmemi olsayd
bilmedikleri yerden, yava yava yoklua giderlerdi. Tanr gerei syler, doru yolu
gsteren, doru yola gtren odur." (V. 59)
-

EYH BEDREDDN

451

Esenlik stne olsun, Peygamber, insanlarn ellerinde bulunan nesnelerden kada insanlar seni sevsin, Tanr katnda bulunana eilim gstenne, ondan kan da Tanr
seni sevsin buyurmu. Bu sz doru yolu gstermektedir. dllerle ilgili olan Tanr sz
verileri de gerektir, cezalarla ilgili szler de dorudur. Bunlar Hak'tan Hak'la ve Hak'la

Hak iin gerektir." (V. 60)

-

11

lmeden nce l de lmsz olarak diril. Dnyadan, onun verdii tatlardan el

tat tutkularn yok eden, nsz - sonsuz olan gerek varla ular. Byle bir
yaay iin lm yoktur. Oysa insanlar dnya yaayn dileyip byle bir yaama eilim
gstennezler. Bu szn baka bir anlam daha vardr: IUmden nce len kimse tanrsal
huylar kazanr, ad sonsuzca anlr. Sonsuzca ad anlan bir kimse sonsuz olarak diridir.
nc anlam yledir: Ayrntl, geici varlktan eleken, varln tansal varlk kaynaklarndan biri olduunu bilen kimse ikilikten kurtulup gerek varla ular. Bu durumda
onun iin yalnz gerek ve tek varlk kalr. Bu varlk iin yok olma olana bulunamaz. "
-

eken,

11

ar

~~

Hadiste cennetin sekiz, cehennemin yedi kaps var denmitir. Bana bu konularda gelen esinlenme yledir: Ar, cennetin stdr, burlarn bulunduu gk de cennetin yeridir. Burlarn bulunduu ibkey cehennemin stdr, altndaki gklerin her biri
de bir kapdr. Bundan dolay cennetin sekiz kaps vardr. nk atlas denen gn altnda sekiz gk bulunur. Bunlar da burlarn bulunduu gk, Zhal g, Mteri g,
Merih g, Gne g, Zhre g, Utarit g, Ay gdr. Gklerin sonuncusu ay
gdr. Burlarn bulunduu gn ibkey yn cehennemin st olunca altnda yedi
gk kalr. Her gk bir kap olursa cennetin sekiz, cehennemin yedi kaps olur, .anla artk.
Bunu yazdktan sonra Kur'anda yle kolayca bir ayet okumak iin mushaf' atm:
Ayetlerimizi yalanlayanlara ve onlara kar ululuk taslayanlara, onlara inanmayanlara
gklerin kaplar almaz. ayeti karma kt. 11 (V. 62)
-

11

- "Yce Tanr, Taha suresinde sana dalar sorarlarsa de ki: Rabbim onlar un ufak eder, kum gibi savurur da yer yznde ne bir ini grrsn ne bir tmsek. demitir.
Bu szlerden u anlamlar kabilir: Son zamanda tanr z grn alanna kp evreni
birlik kaplayacak, inii, k olmayan tek varlk (Tanr) egemenlii yrtecek, dalan
andran niteliklerin egemenlii sona erecek, zaman ss batan baa birlik olacak, halk da
bu birlie aracak, tanr zyle ilgili yarglar ortaya kacak, niteliklerle ilgili olanlar
gizli kalacak, izleri bile grnmez olacak. Nitekim, yce tanr Enbiya suresinde, yalanlayanlar gnnyorlar m, gklerle yeryz bitiikti, birdi, ikisini yarp ayrdk. der. Bu
ayetin yorumunda gklerle yeryznn bitiik olduunu ilerri snnlerdir. Ben de derim
ki: Bu ayetten ama insandr, gkler Melekut evrenini gsterir, yeryz de duyu evrenini
(mlk). nsan ikisinden olumutur. Dlyatanda bir damla svyken iki evrende birdi.

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

458

Ona ruh frerek ikisini yarp ayrdk. nsanda duyu evreniyle ilgili belirtiler de Melekut
evreniyle ilgili belirtiler de grld. Bunlardan kan anlam bence budur. " (V. 64)

"

Ermilik

(vilayet) Tanry sevmek, onun sevgisiyle gnln doldurmak, dnya

" (V. 65)

tutkusuidan syrlmaktr.

- " hya'l - Ulum ve Kimya's - Saade gerei arama (tahkik) bilgisi ile zenme
(taklid) bilgisi arasnda bir geit (berzah) tr. Bu, evreni dorulukla ynetmek iin gzel,
iyi yoldur. nk gerei dileyen, isteyen kimseler de balangta, tm gerei benimsemeye uygun yetenek ve elverili bir bilim yoktur. Gerekler onlara birden grnrse ondan kanrlar, onu benimsemekten ekinir sapkla derler, doru syleyene inansz
derlerdi. Buna karn onlar bu kitaplarla uratrmak yerindedir. Bu kitaplarda onlarn yeteneklerine uygun szler de vardr, aykr szler de. Bilmedikleri bir yoldan yava yava
geree varrlar, avlanrlar, ite bu kitaplar av aralarn andrr." (V. 66)

- "Cinin melekten, eytanlardan, iblisten daha genel bir szck olduunu bil. Btn
bunlar ruhlar evrenindedir, cisimler evreninden deildir. Gene bunlar tmel ve tikel glerdir. Bunlardan insan Tanrya yaklatrmaya alanlara melekler, Tanrdan uzaklatr
mak, dnyaya balamak isteyenlere eytanlar denmitir. Cinin meleklerden daha genel olduunu sylemitik, bunun kant da kafirler, Tanryla cinler arasnda soydalk vardr
sandlar. ayetidir. nanszlar (kafirler), melekler Tanrnn kzlardr. dediler, cinler ve
eytan Tanrnn kzlardr, demediler. Bundan meleklerin cin kavram kapsam iinde olduu anlalmaktadr." (V. 67)

- " Yce Tanr, Yamur yadrp yeryznde o yamurdan yemiler karrz,

ly de diriltiriz ylece. Bundan t alrsnz artk. demitir. Demek iki kar arasnda bir ayrm yoktur. Bu da kyamet gn dirilen gvdenin ryen gvde olmadn
gsterir. Nitekim yerden biten yemiler de ryenler deildir." (V. 68)

- " Yce Tanr yaratlnz da, yeniden diriliiniz de bir tek insann yaratlmas,
dirilmesi gibidir. demitir. Bu ayet evrenin ycesi, aas, grneni, grnmeyeni konusunda bir tek kiiye benzediini belirtiyor. Demek nesnelerin sayl olmas gvdeyi
oluturan yelerin sayl olmas gibidir. yelerin ok oluu, sayl oluu kiinin de sayl
ve ok olmasn gerektirmez. Bunun gibi, nesnelerin ok sayl oluu da evrenin birliini
bozmaz. nk evren Tanrnn grndr." (V. 69)

EYH BEDREDDiN

459

" Bu iin kesin olarak dnya tutkularndan syrlmakla ie kapana dayand;

zel bir yolun olmadn bilesin. Ancak dnya tutkularndan syrlmalar, an,
zamann deimesiyle deiir. eriatlerin de birbirinden ayrl bundandr. Peygamberlerin davran biimleri de bunu gsterir. Buna karn btn peygamberler doru yoldadr,
yollarnn ayrl yznden birbirine kart saylp knanmazlar."" (V. 70)
-

baka

- " Tanrdan baka tapacak yoktur diyen cennete girer. denmitir. Bunun yaygn
anlam hurilerle, kklerle ve benzerleriyle donatlm cennettir. kinci anlam ise yle
dir: Savata tutsak olan inanszlarn mallar lgarlanr, kendileri de ldrlr. Bu szleri
syleyen lmden, lgardan kurtulup gvenlie kavuur.:Burada, kurtulu, cennet szcyle anlatlm, ba - bahe olarak nitelenmitir. nc anlam ise bu szce bala
nan, bunu canna, malna, oluk ocuuna kalkan edineli kimse btn korkular atlatm;
skntlardan kurtulmu, cennete girmi demektir. Drdnc anlam da yledir: Tanry
tanyan, iki dnyada da, evrenlerde de ondan baka bir varlk bulunmadn anlayan
kimse sorumluluklardan kurtulup gerek cennete girer. Beinci anlam da yle: Bu szckle, bu szcn anlamyla kendini gerekletiren, kendi varlndan syrlan kimse karanlklardan ve cehennemden kurtulur, cennete girip lmszle ular. ster dnya, ister
ahretle ilgili olsun, her yce duruma, her aamaya, duraa cennet dendiini bilesin. Ate,
ylanlar, akrep ve zakkumda btn kt, aalk duruma, duraa denir. Kitaplarda anlat
lan, dinleyip duyulan huriler, kkler ve teki nesneler bizim sylediimiz gibidir. Onlarn dediimiz gibi birer grnt olmasnn kant da udur: Dte kendisini sslenmi, bezenmi, gzel bir bahede ya da yce bir kkte grse bu dileinin gerekleeceine, bir
ycelik kazanacana yorulur. Dte grlen grntler, ahretle ilgili olanlar trndendir,
nk uyku kk lmdr. Uyananlarn grdkleri de cennet, cehennem, huriler, ate,
kkler nedir anla. Buna karlk inceleyip irdelemeden, bu ii iyice kavradk_tan, bunun
byle olduuna inandktan sonra almay, didinmeyi, ie kapan brakma sakn. nk
ie kapan ve nefisle savama olgunluklar, yce durumlar, yksek duraklar salamaya
yarar. Dnya, huriler, kkler, cennetler byleyse alp didinmenin gerei yoktur diyen
kt kiidir, sapktr, insanlar kendisi gibi saptrr, onun ldrlmesi uygundur. Altnc
anlam da udur: Her yce duruma cennet, her aalk duruma cehennem denmitir. Birlik durumu ycedir, Tanrya ortak komak ise ktdr. Tanrdan baka tapacak yoktur diyen kimse aalk durumdan kurtulup yce duruma geer. Yedinci anlam ise: Tanrdan
baka tapacak kimse yoktur deyen kimse putlara tapmay brakr, putlar da dnk olan
duyulara verilen grnlerdir, onlardan yz evirerek gerek olana, duyularla alglanma
yana, yce Tanrya ykselir. Bu ykseli de grnenden grnmeyene ykselmedir. Bylece kii, duyularla alglanandan duyular aana, gizli olana ular, cennet dedikleri de budur. Kur'ann bir d bir de ii var, i yznden de yediye dein iten ie anlam var.
te yedi anlamda burada bitti. Esenlik stne olsun, Peygambere de szcklerin btn
anlamlar verilmitir. Bundan dolay onun sznde de, yce Tanrnn ona bildirdii
Kur'andaki gibi, bu anlamlar vardr. Bu yzden anlay yetenei gsz, aalk kimseler
Kur'an ve badis konusunda olmayacak nesneler dnm, dlere kaplmlardr. Ancak

460

ALEVi VE BEKTA/ liRLERI ANTOWJ/Si

Tanr

ile anlay zdelii iinde olanlardan bakalar bunu bilmezler. Burada da Tanrsal
bir zellik vardr, vahyin bu trden olmas gerekir. Vahyde tutarszlk grenin bu gr
kendi tutarszlndandr. Tanr vahyinde bir tutarszlk yoktur. Her Peygambere gelen
vahy anlam bakmndan btn olaslklar kapsar ve gerektir. O szle her olaslk anlatlmak istenmitir." (V. 71)

- " Esenlik stne olsun, Peygamber anda bir takm kiiler umduklar, sandklar
Deccal'in kmasn, kyametin kopmasn, Dabbetu'l - arz'n ortaya kn ve buna benzer baka olaylarn kendi dnemlerinde gerekleeceini beklerlerdi. Bu konuda kitap yazanlar bile oldu. Ad geen olaylarn yznc ylda olacan, kimileri de Mehdi'nin,
Hatem'l - vilaye'nin yedi yz ile sekiz yz arasnda yeryznde grneceini sylediler.
Oysa, esenlik stne olsun, Peygamberin andan bu yana sekiz yz yl geldi geti de
bilgisiz topluluun kuruntu ettii olaylarn bir teki bile olmad. Daha binlerce yl geer de
onlarn kuruntu ettikleri olaylar olmaz, sandklar gibi l gvdeler de, (cesetler) yeniden
dirilmez.
Bir kalksn ortaln tozu duman
Grrsn at m eek mi bindiin
bilgisizlik denen ateten sana snrm." (V. 72)

- "Yce Tanr, Tanr onlar ardlarndan kavram, kaplamtr. demitir. Benzetmek olmasn, Tanr, Zeyd'in nefsinin gene Zeyd'in btn yelerini batanbaa kaplad
gibi, varl kaplamtr. Zeyd'in yelerinden her birinin grd i, devinme gene Zeyd'indir. yeler Zeyd'in grn alanna k kaynaklardr. Zeyd her yesinde o yenin yeteneine gre grn alanna kar." (V. 73)

- " Yce Tanr, llerdeki halk tmden inansa, ekinse onlara yerden ve gkten bolluklar verdik. demitir. Bu szler, varlk ss olanlar bizim yolumuzda didinseler, Mlk
ve Melekut evrenine zg yollarmz onlara aardk, evrenlerin gereklerini aklayan
Tanrsal esinleri, balar onlar iin kolaylatnrdk, demektir. Gk Melekut'u, yer yz
ise Mlk evrenini gsterir." (V. 75)

- " Sradan kimselerin ibadeti bir alkanlktr, bir inan yoluna ilk giren yolcularn
ibadetleri de umu ve korkuya dayanr. Yolun ortasna gelenler ise yce duraklara varmak,
olgunluklar kazanmak iin ibadete koyulurlar. Yolun sonuna varanlar da eriatn s
nrlarn koruma dncesiyle kulluk ederler. Buna karn ie kapann, dnya tutkularn
dan kurtulmak iin almann ve Tanrya ynelmenin, tanrsal bilginin, Tanr bilgeliklerini, glerini grmenin sonu yoktur. Bundan dolay ie kapann, dnya tutkularndan

EYH BEDREDDN

461

syrlmak iin almann da sonu gelmez. Burada sylenenler bir takm ibadetlerle, gereksiz ilerle ilgilidir, dnya tutkulanndan kurtulmak iin yaplan almalarla ilgili deil
dir." (V. 77)

- " Tanrdan baka btn nesnelerden el ekmek, dnmek, bu konuda uyank ol mak gerekir. insanlar, gerekten Tanry bilseler de sayl kimselerden, belli bireylerden
bakas ona kulluk etmezdi. Ancak, Tanr, onlarn gnllerini mhrledi, bo isteklerine,
dileklerine, d kurmalarndan doan nesnelere tapmaya baladlar, gerek ise byle deildir. Bunun da bir nedeni vardr, yle olmas gerek. 11 ~ 78)

Bir gece oturup yaslanmtm. Birden bire ruhumun gvdemde rpndn grdm. Gene bu srada yanan bir odundan kan yalmn sesine bir ses duydum. Sonra karmda ala benzer bir renk grdm. Kendime geldim, yanmdaki ocakta odun, yandn
grdm. Yalmlanyor, yalmlar kvranr gibi oluyor, kendimde duyduum ses gibi bir ses
karyor. Bendeki durumun bunun bir yansmas olduunu anladm. Varlk birlii nedeniyle ben o'yum o da ben. Grnts grntm olmu, benim grntm de onun grntsne brnm. Benim kvranm onun kvran, grdm renk de yalmn rengi. Ebu
Bekr Sddk, ne grmsen ondan sonra da Tanry grmm, demi. Bir gn evde oturuyordum, gne yoktu, neredeyse ikindi ezan okunacak diye dodu iime. Bir ka kez
geti iimden bu duygu, ikindinin geldiini anladm. Ben bunlar dnrken mezzin
ezan okumaya balad. Ezan sesini duydum, grnmeyeni bilen yalnz o'dur. Kimi vakitler
iimde gl bir yry duyduum olur, yryormuum gibi gelir bana, bunu hem dokunma hem de iitme duyumla sezerim. Yce Tanr, Tanrnn insanlara at, yayd
rahmeti azaltacak yoktur, Tanrnn azalttn, vermediini de verecek buluQmaz. demitir. Bunda bulunan anlamlardan biri de u olabilir: Tanr, bir Peygamber ya da ermi
araclyla insanlar doru yola gtrmeyi diledi mi, bunu nleyecek kimse olamaz, bu
dilei kesinlikle gerekleir. Tanr inanszlar istemese de n tamamlar. "(V. 81)
-

11

- " Ruh, ye ve aralarla gvdenin eylemlerini, devinimlerini, ortaya kartan vardenir. Ruh gvdeden sonra ortaya kmtr. Nitekim bir takm bilgeler ve eski bilginler de byle sylemilerdir. Gene misal evreni araclyla gvde grntsne dnen
nesneye de ruh derler. Burada ruh gvdenin olumasndan ncedir. nk misal evreni
gvdeden bir aama ncedir, gvde grntr. Ruhlar evreni de misal evreninden bir
aama ncedir.yleyse ruh gvdenin ortaya kndan iki aama ncedir. Esenlikler stne olsun, Peygamberin, Ruhlar gvdelerden iki bin yl nce yaratld. hadisinde
bunu gstermesi olasdr, iki aama nce yaratld demektir. Ancak, bu szlerden ruhlarn,
zaman bakmndan, sonradan olutuu anlam karlmamaldr. Esenlik stne olsun,
Peygamber, her aamay bin yl, ikisini iki bin yl olarak dnm, kendi gnlne nasl
domusa yle bildirmitir. Bunun yorumu bizim dediimizdir, bunu iyice belle. Peygamla

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

462

bere bildirilen bir ok bilgi bu biimde

aydnla kar.

Bilgisizler bunlar yorumlama da

yanlmlar, sylendii gibi anlamlardr. in yak budur, onlar yalnz Tanr yaknlar

bilirler. Esenlik stne olsun, Peygambere aklananlarn ou byle duyuyla anlalabilir

biimde ortaya konmutur, bunlarn yorumlanmas gerekir. Bu i, Tanr yaknlar katnda
da byledir. Ancak neden Peygamber yorumlamad da olduu gibi brakt denirse onun da
karli udur: O zaman bilgelik ondayd, yorumlama yetkisi yoktu. imdi byle bir duruma gerek kalmad.
u aknlara

da sylenebilir. Ne alp gerekleri anlama yolunda bir abalar vard,

ne de olgunlarn sylediklerini kavrayacak yetenekleri. u bir ka bilgisiz yznden ba
lar skntya giren olgun kiilere acmak gerek. Bunlar sapklktan kurtarmak iin ellerin den bir i gelmez. Sapklktan kurtanlsalar bile baka bir sapklk ovasna giderler. Ey kr
ve mutsuz kimseler neden t verenlere inanmazsnz, ne oldu size?" (V. 82)

- " Esenlik stne olsun, Peygamber, Kur'ann d ve i anlam vardr. anlam

ise iten ie yedi anlam ierir. dedi. Burada d anlamyla elien i anlamn aklarsak
amacmz d anlamn yadsmak olmaz. nk biz d anlamn da, iten ie yedi anlamn da sylyoruz. Biz sekiz anlamn toplamz. Kur'an ve hadis d anlam bakmndan
da gerektir, i anlam bakmndan da. Ancak bundan gerekle deil de yalnz dncede
yaayanla balantl bir anlam karlrsa o ayn." (V. 83)

- " Dnya uyurken ya da uykuyla uyanklk arasnda bana bir takm szler syledi.
sylediklerinden biri de beni seven yce Tanndan uzaklar, szyd. Gene uyku ve uyanklk arasnda ruhum bana grnd, varlm kaplad. Gne prltsn andran bir parlakl vard. Inn ne sonu vard n snr. Sevinten, cokunluktan alayasm geldi.
Birisi bana, ahiretle dnya aras genlikle yallk arasna benzer der gibiydi. Gnlme bir
sz domu olabilir. Birisi bir durumda gen, baka bir durumda yal olur, deiir. Bir
zaman olur bu evrene dnya, bir zaman gelir ahiret derler. Gene bir gn oturup yaslanm,
yle yumuak bir uykuya dalmtm. Btn varln Tanr olduu bana gsterildi. Ne
varsa oydu, dilim de onun diliydi. O dille bir Ya Allah deyip kendimden getim." (V.
84)

"nsan nefs - i natka ile gvdeden olumutur. Bunlarn ikisinin de ayn ayr az

vardr. Bunlar yararlandrmak, bunlara kar yumuak davranmak gerekir. nsan, bunlara
nasl

gvdesine uygun gelenleri kazanmaya, gvdesini gelitirmeye alrsa ruh iin de

yle yapmal. Daha dorusu olgun kii ruhuna daha ok nem verir. Bunun kartn yapan yoksunlua der." (V. 85)

EYH BEDREDDiN

463

" Esenlik stne olsun, Peygamber, anzn gnlerinde, Tanrnn soluklar

kazanmaya aln. demitir. Size dein esip gelen bu esintilerde olgun kiilerle ilgili bir anlam vardr. Esenlik stne olsun, Peygamber, kii sevdii toplumdandr. demi. nk kii yaklat nesneyle belirlenir. Seven sevilene ynelmitir, yaklamtr. Grmez misin gndz yaklanca tan aar gndzden, gndz geceye yaklanca afak geceden saylr. Gndzle geceyi btnlediinden ikisi de kardetir. afak dnemine gece denirse geceden, gndz denirse gndzden saylr. Gn am da yledir.
Bundan dolay, esenlik stne olsun, Peygamber, Sabah edipte en byk sknts dnya
ilerini yoluna koymak olan kiinin Tanrdan bir bolluk salad yoktur, Tanr onun gnlne drt nesne koyar: Sonsuz olarak kurtulamayaca bir _!.iznt, sonsuz olarak sevemeyecei bir urama, sonsuz olarak kurtulamayaca bir yobulluk, gene sonsuz olarak bitmeyen bir umu. demitir. it (V. 86)
-

vardr, onlar

- "Sofi, vakt oludur, o gnn szlanmakla, gemii dnmekle geirmeyecei

gibi gelecee Je nem vermez. nk boyuna uzayp giden bir umutur bu da. O, gnlerini Tanrnn b:rliini anmakla, zn artmakla geirir, bu sre iinde grd ne varsa
Tanry, onun,, ilgili olanlar dnr. O tek yoruma, tek dnceye balanmaz, bir tek
gelenee uymaz. O, boyuna Tanryladr, gnlnden geldii gibi yrr, yalnz Tanrya bakar, onu grr. Gn olur Tanryla, gn olur halkla oyalanr. Bu iki durumda da gerekle
balamldr. Bu iki durum birbirine uysun uymasn nemi yok, btn iler amaca bal
dr. Bu durumda sofi de vaktin oludur. " (V. 87)

" Kfr aamasna varmayan bir gerek yolcusu nndeki geidi aamaz, onun
da, inanc da btnle kavuamaz. Bu kfr, iki mslmanlk arasnda bir
aamadr. Bu aamada duran dinden kar, bu durumdan Tanrya snrz. Tanrya hamd
olsun ki bu geitte bir sre kaldktan sonra, bize aama kolayl salad. it (V. 88)
-

mslmanl

- " insandaki anlay ve eylemler baka varlklarda, soyut ve daha stn varlklarda
bulunmaz. nsan aamasndaki varlkta grlen ululuklar, ycelik tesi varlklarda yoktur.
nk insan, Tanrnn en yce grnnn ortaya kt bir varlk aamasndadr. Sen
olmasaydn gkleri yaratmazdm. denmesi, meleklere insana secde etmelerinin buyurulmas bundandr. Akl - kll ile Nefs - i kll stnde bulunan varlk aamalarnda in sandaki anlay yetenei yoktur. Onlar bu anlay yeteneini insan aamasna gelince kazanrlar. Varlk, z bakmndan btn niteliklerden beri olan, varlk evrenindeki olaa
nst olular kavrayan, i gren, eylemde bulunan Tanrya zgdr. Sen de grn alanna klar araclyla gerei anlayver ite. " (V. 91)

AI.EVi VE BEKTA/ J/RI.ER/ ANTOWJ/S/

464

"Us, nefs, gnl, ruh btn bunlar grn alanna k aamalar nedeniyle varBu aamalar yznden, Tanr, bir olur gk kat (felek) biiminde grn alanna
kar, bir olur melek. Bir olur eler niteliine brnr, bir olur madenler, bitkiler, hayvan
ve insan klnda grnr, aalklarn en aasna iner, ycelerin en ycesine kar.
eler klna brnen, sonra klktan kla girerek maden grnnde olan, o biimlerde grnen yalnz odur (Tanrdr). Btn grnlerin ss odur. Grnler ortadan
kalksa bile gene salt varlk olan Tanr kalr. Szgelii insann yedii kei insan olur. Btn
dzenleyi, nlem, tmn nefsi, z odur. Dzenden dzene varlyla geen odur.
Gerisini de sen karlatrarak anlamaya al artk. Tanr, yzn yceltsin, Ali'den aktarlmtr: Kalem benim, levh benim, ar benim, krs benim. gibi szler sylemesi
bundandr." (V. 92)
-

lktr.

" Tanr, her hangi bir varlk biimine girerek ermilere bu gnde grnr. nk
bir kulunun biimine girmeye gc yeter. Kueyri Risalesi'nde bu konuda, kerametler blmnde, iki sz aktarlmtr." (V. 93)
-

Tanrnn

- " Bir gece oturuyordum, bir kelebek mumun evresinde dnmeye balad. Bir ka
kez muma arpt, yanar gibi oldu, yere dt, bir daha kmldamad. Bir sre dndm,
onda dirilikle ilgili bir belirti gremedim, ldne inandm. Sonra Ebu Yezid'in bir karncay frp dirilttiini anmsadm. Kelebei aldm, frnce dirilecek kansyla frdm, dirildi, eskisi gibi umaya balad, yalma dememiti dersin. Bunu yadsma Tanr nn her eye gc yeter. " (V. 94)

- " Grnmeyeni ancak Tanr bilir. Grn kavrama yeteneklerinin en olgu nunu tayan arif, kiide grnmeyenle ilgili kimi olaylar bilebilir. nk o, yce Tanr
nn grn alanna kt bir varlktr, bu da bu szn doruluunu gsterir. Esenlik stne olsun, Peygamberlerin uyankken de bu evrenin dna ktklarn, duyu st evrenindeki varlklar dte grr gibi grdklerini bilesin. Grdklerinin kimi yorumu gerektirir. Szgelii dnyann, esenlik stne olsun, Peygambere gzel bir kadn klnda grn gibi. Peygamber, grd kadn dnya diye yorumlad. Bundan dolay, ona gsterilen cennet, huri, ate gibi nesneleri de baka bir anlamda yorumlamal. Kendisine inen
ve kendisine seslenen ayetlerin de byle yorumlanmas gerekir. Bu nedenle, esenlik stne olsun, Kur'ann bir d bir de i yz vardr, i yz de iten ie yedi anlama gelir.
demitir." (V. 95)

"zn grmek, iitmek, yeterli olmak gibi nitelikleri vardr. Bunlar varlk kayBu grn kaynaklar bir yana braklsa bile gene zde
bu nitelikler vardr. Onun (Tanrnn) bu nitelikleri grnen varlk kaynaklarndaki nitelik-

naklarnda grn alanna kar.

EYH BEDREDDN

465

!ere ne benzer ne de benzetilebilir. Us, kuruntu, d kurma bu nitelikleri kavrayamaz. Bu

nitelikler, ruh, cisim, bitki, hayvan, gk ya da yer gibi hangi varlkla ilgili olursa olsun btn nesnelerde vardr, deimez. Btn nesneleri kaplayan, bu nesnelerde diri olan, btn
varlklarda var olan Tanry btn eksikliklerden beri sayann. Btn varlklar onun eksik
niteliklerinden beri olduunu syler." (V. 96)

"Tanr her insann, kuladr, gzdr, dilidir, elidir, gizli ak btn gleridir.
ibadetleri srdrenlerin ona yaklaacaklarn, onu bileceklerini sylemeleri renip
tanmak bakmndandr. nk arif olmayan armtr, ~endisini byle sanmaz. Tpk
bilgisine dayanmayan bilgin kimsenin bilgisiz sayl gibi."' (V. 97)

Artk

etkisinin inanlarn ayrlyla balantl olduunu bilesin. nk kul

inancndan dolay sorumludur. Nitekim bir hadiste de Ben, kulumun katnda, kulumun
beni sand gibiyim. denmitir. Bundan dolay znt, fke, aalk durumlar, tat, bir
varlktan yararlanmak, yce aamalar ayr ayr sezilir. Bir kimseyi zen, onu cehennem tikler arasna sokan olay, bakasn sevindirir, yararlanmalara katlmasn salar. nsana
gre deien d de byledir. Szgelii, birisi kendisini dte plak, yoldan azm grse,
bu durum, d gren mslmansa, din ynnden bir su ilemi, ktlk etmi, hristi
yanla yarar bir davranta bulunmu diye yorumlanr. Oysa bu d bir hristiyan grse
kart anlamda yorumlanr. " (V. 98)
- "

Sularn

- " Sekiz yz on yl Safer ay gecelerinden birinde hastalandm, hastalm gnden

gne artnca yaama umudum kesildi. Yce Tanrya dndm, btn teki varlklar gnlmden kardm. Ey Tanrm, bu hastalkla lecek miyim? dedim. De dalmadan Tanr
bana, bu hastalktan beni kurtaracan syledi. Kendime geldim, mutulanmm sandm,
gnlm yatt. Salk veren odur. " (V. 99)

- " Usun gr, dn, sezi ve ak seik kavray konularnda bir anlama arac
bilesin. Sofilerin usa ayak ba, rt demeleri dnme ve gr nedeniyledir.
nk dnme gcne d kurma ve kuruntu da katlp usu yanltabilir. Bunun sonucu
us da nesneleri olduu gibi kavrayamaz. Usa, dnceye dayanan kelamclarn konulardan
birini dnp bulduktan sonra uzun sre ona balanmalar, daha sonra onu deitirme
leri, en sonunda da bambaka bir biime sokmalar bundandr. Dnce bakmndan usa
balanmak, ona gvenmek geicidir, gnln gerekleri grmesini nler, insan saptrr.
Her us iin iki yn vardr: Biri dnceye, gre dayanan anlay, teki ise gnln ar
tlmasna bal anlay. Usun sezgi yoluyla kavray daha doru, daha gvenli, daha kesindir, yanlmay nler. Gre, dnceye balanan usa d kurmalar karr, o yolda yanlma ok olur. Sezgi ise gnl artmay, Tanrya ynelmeyi, Peygambere uymay, onlarn
olduunu

ALEVi VE BEKTA/ /iRLERI ANTOWJIS/

466

yolunda gitmeyi gerekli

klar. Dnce

yanlma vardr. Gerei

arayan

yolunda gnl arnmas olmadndan, azgnlk,

Peygamberlerin yoluna girmesi, ie kapanmas,
dnya tutkularndan syrlmas, bulank dncelere kaplp usa balanmamas gerekir.
Sonunda bulanklk, karanlk ortadan kalkar, gerek btn aklyla grnr." (V. 100)
kiinin

- " Gkten bir iki yldza elimi dedirdiimi grdm, gn bir blm olan bu
nesneler ondan ayr deildi. O srada unu dndm: Tavuskuunun kanadnda bulunan
renkler de onun ayrntlardr, ondan ayr birer varlk deil. Oysa bir ayrntdaki renk tekinde, bir yerindeki parlaklk baka bir yerinde yoktur. Bunun gibi yldzlar da gn blmlerindendir, renkleri, parlaklklar, aklklar, aralklar ayrdr. Bu durum usa aykr deildir. Elmann kimi yeri al olur da bu allk baka bir yerinde bulunmaz yle ite. " (V.
101)

- "Her nesnenin nnde dnya, sonuna da ahiret denilebilir. Szgelii ktlk etmenin, arap imenin balangcnda tat vardr, oysa z bakmndan ktle yneliktir.
nsan bunlar yaptktan sonra zlr, yapmasaydm diye yaknr. Bu eylemlerin ikisi de bu
dnyadadr, oysa balangc tat, sonu pimanlk oldu. Tada oranla ktlktr, ahirettir. "
(V.102)

- " Sekiz yz on yl cemaziylahrasnn ilk on gecesinden biri olan bir perembe

gecesi sabaha kar eyh Muhyiddin'i grdm. yle diyordu: eytan baka bir lkeye
srmek istedim, sonunda istediimi de yaptim. Bu evrende eytanla ilgili ok az nesne
kald, ekip gitti buradan. Bu d kimi arkadalarma anlattm, unutmamalarn, sorunca
bana bildirmelerini syledim. Tanr daha iyi bilir, yorumu udur: eytan uzakln, eyh
ise yaknln nedenidir. Birlii, yazd kitaplarda, zellikle Fusus da aklamtr.
Ben de o gnlerde Fusus okuyordum, grdm d beni bu konuda uyarmak iindi.
"(V.103)

"Gene uykuya daldm gnlerden birinde, bahede birisinin hQ deyip durdugrdm. Uyannca birisinin Tanr adn andn duydum. Esenlik stne olsun,
Peygamber'in u hadisinin doruluu iime dodu: Cennet bahesinde gezmek isteyen
kimse Tanry ok ansn. Doruyu sylemi Tanrnn elisi. " (V. 104)
-

unu

- "Tanry ok anmak, btn olgunluklarn anahtar niteliindedir. Btn olgunluklar yce Tanrdandr. Bunlar elde etmenin yolu da sevgiye dayanan yaknlktr. Sevgi ise
Tanry anlamakla salanr. Esenlik stne olsun, Peygamber, Kii sevdiini ne ok
anar. demitir. Tanr adn ok anmak ona sevgi duymay salar. nk gnl baka ko-

EYH BEDREDDN

461

nularla bilgilenirse yce Tanr anlalmaz. Gerek yolcusuyla Tanr arasnda bir bala
mann kurulabilmesi iin, Balangta Tanry dnmek, ona balanm~k gerekir. Bu ba
lam, bu uyum salanmas, Tanry anmaya dayanr. Yce Tanrnn, Tanry ok ann,
onu babalarnz andnz gibi daha ok ann. demesi bundandr. Bu buyruklar yol gstermek, yolcuyu uyarmak ve kullar esirgemek iindir. Bylece an, anann gnlnde
yerleir, iine siner. Tanry seven kimse anar, ondan bir tat almaya balar, sonunda da
Tanr kendisine rahmet kaplarn aar. Esenlik stne olsun, Peygamber, Cennetin kapsnda Tanrdan baka tapacak yoktur. Muhammed, Tanrnn elisidir. diyerek Tanry
anmakszn o kapnn anlalp alamayacan bildirdi. "(V. 105)

" Evrende gzel ve irkin bir yan bulunmayan tiir nesne yoktur. Tanr, insana
yaptrmak istedii iin gzel yann gsterir. nsan da o ii ~apar. Gene Tanr yaptrmak istemedii iin, insana gzel olmayan yann gsterir, insan da o ii yapmaz. Durum olgunluk yollarnda da, yollarn nedenleri konusunda da byledir. Tanr, olgunluk aamasna
karmak istedii kimseye, oraya varan gzel yollar, nedenleri gsterir, kii bunlar yapar,
kartlarn, ktlkleri, irkinlikleri gsterir. Kii bunlar yapmaktan saknr, bylece diledii yce eree ular. Szgelimi Tanr adn boyuna anmakda olgunluk aamalarnn
nedenlerindendir. Tanr olgunluklara ulamasn dilediine Tanr adn anmann gzel
yollarn gsterir, o yan sevdirir, Tanr adn anmamamann ktln de gsterir. Bylece kii Tanr adn andka, Tanr kayrasyla yceliklere ular. Dnya tutkularndan
syrlmak gibi baka olaylar da byledir. Her olayda iki durumun bulunmas alacak bir
durum deildir. nk Tanrnn her eye gc yeter. Bunda da nemli bir neden var demektir. Evrende bulunan her krntda kartlar toplu olarak vardr. nk Tanr Cemal ve
Celal nitelikleriyle grn alanna kar. Her varlkta grnen de odur, var olanda. Onda
btn niteliklerin izi vardr. Sularla aalk iler de byledir. "(V. 106)
-

- " Evrenin ycesiyle, aalk olan varlklaryla salkl bir insana benzediini bilesin. Evren yaratlnda da, davranlarnda da kendi zelliini tayan bir nitelikte olup
gene insana benzer. Evrenin en ycelerinin en aalara etkisi olduu gibi iinde bulunan
varlk trlerinden bir takm bir takmyla balantldr. nsandaki glerden kiminin ki miyle balantl oluu gibi. Bu evrenin dzenini salayan, gklerin kendi varlk ortamlarnda zel durumlarda, birbirine uzaklk ve yaknlk bakmndan belli bir biimde bulunmalardr. Gk ycedir, alalr, olduundan baka bir duruma girerse evrenin dzeni
bozulur, demiler, onun nedeni budur ite. " (V. 107)
- " Bu da, Tanr ondan raz olsun, eyh'in szlerinden anlalmaktadr. Esenlik stne olsun, Peygamberden, gvenilir kaytlarla bana u hadis bildirilmitir: ki zincire
bal olmayan kul yoktur. Bunlardan biri yedinci kat ge baldr, teki yedinci kat yere.
Kul alak gnll olursa ge ykselir, kendi kendine byklenirse en aa yere indirilir.
"(V.108)

468

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

TORLAK KEMAL AGITI

Aydn ellerinde ceran gezerdi
Analar al yeil tura bezerdi
Baclar turaya sedef dzerdi
Sedefin stne ayet yazard

Ortaklar, Karaburun da
ceran oldu oynuyor knda
Bir elim harmanda bir elim kand
Kanara kurarz biz de yaknda

ri pirim iri, gr ki olan

ri pirim iri gr ki olan

Kurtar muhanetten elde

kalan

Baparmak

stnden bir bulut ad

Bulut deil de bir koca ad
Alazlanp gelen billah cerad
rahmet ekildi, ok, cda yad
ri ko yiidim urular geldi
Urunun soluu barm

deldi

Aydn'da
Kl

Kurtar muhanetten elde kalan

Sultanolu lekerine

buyurdu
drt bir yana duyurdu
Kl ald ana, bebe savurdu
Yalm esti her yanlar kavurdu
Buyruunu

Vur yolda vuralm, kavga gndr

evveli, gine lmdr

Ahn

Kl rrd,

beyi sultan,
Atn koturdu veziri han
Bizde helal ettik bu kuca can
And verdik yoluna, dkeriz kan

Sultana paadan mutu salnd

Leker ortasnda ziller alnd
Dedemin bana ferman klnd
Bir seher vaktiydi kaddi alnd

ri Dede Sultan kavgaya iri

Sesimi banlasam varabilemez

Gayri benim yzm glebilemez

ndi can gndr gazaya iri

(etin Yetkin, Trk Halk Hareketleri, st. 1974. s: 84 85)- (Erol

Toy, Trk Gerilla Tarihi, st. s: 105)

Atlsyleyen belli deil. Aydn Tknenlerinin ortak an.

EYH BEDREDDN

469

VARDAT N TASAVVUF TERMLER SZLG

-AAhi - yi Ulviye:

Tasavvuf anlayna gre insan gklerle yer yznn frlemesinden olumutur. Bunun iin dokuz kat gk, insann atas saylr. onlara ya yce babalar, yksekteki atalar
anlamna gelen aba - yi ulviye denir. Bu yce babalar da yedi kat gkle (feleklerle)
Ar - Krsi denen kuatclardr.
Adem:
Bu szck Arapa kkenlidir. slam dinine; Tasavvufta geen Yaratl olay ile ilgili
olarak, Musevilik'ten gelmitir. Tevrat'a gre Tanr insan (Adem'i) kendine bakarak
yaratmtr, ona tanrsal bir biim, bir nitelik kazandrmtr. Tanr btn evreni, ondan teki canllar yarattktan sonra, ilk insan olarak da Adem'i yaratmtr. Bundan
dolay insan, biim ve nitelik ynnden Tanr'ya en yakn olan yaratktr Ve Allah
insan kendi suretinde yaratt, onu Allahn suretinde yaratt, onlar erkek ve dii olarak yaratt . Ve Allah onlar mbarek kld. (Tevrat. Tekvin, 1 / 27 - 28). Tevrat'n
iledii bu konu, biraz daha deitirilmi olarak Kur'anda vardr. Adem'den sonra,
onun kaburga kemiinden, yaratlan ikinci insan da ei Havva'dr.
Batnilie gre ise bu olay: Adem, Tanr znden, znn bir gerei (zati iktizas)
olarak etkin g (akl - kll), Havva ise bu etkin gcn kendi znde oluturduu
edilgen g (Nefs - i kll) niteliindedir. eyh Bedreddin'de de yaklak byle bir
inan vardr. Ancak, Tanr - nsan - Evren konusunda" Varlk Birlii "grn benimsedii iin bu yaratl olayn bir yoktan var edi biiminde deil deTanrdan k olarak niteler.

Ahiret:
te dnya, te evren. Gerek olmayan, yalnz dte, hayallerde bulunan bir evren.
Kalkm (kyamet) gnnden sonra balayacana inanlan sonsuz evren. eyh Bedreddin'e gre byle bir evren d rn, bir kuruntu varldr. Aslnda yalnz iinde
yaanlan evren vardr. eriat bu konuda, szcklerin grn anlamlarna aldanarak,
yanl yorumlar yapm ve byle bir evreni uydurmutur. Kur'an'da ahiretin gerek
olduunu bildiren bir ok ayet vardr. eyh Bedreddin bu ayetlerin yanl yorumland kansnda. Bunun iin yadsnmakta, eriat d saylmaktadr.

ALEV/ VE BEKTA/ iJRLER/ ANTOWJ/S/

470

Akl:

nsanda anlamay, kavramay, dnmeyi yneten balca kaynak. Akl, kesin gerei
kavramada sezgi ile birleme, onunla bir uyum iinde bulunma zorundadr. Sezgiden
g almayan bir us (akl) kesin geree varamaz, yanltr, gven duyulmaz hale gelir,
eyh Bedreddin'in ustan anlad ile teki tasavvufularn anladklar arasnda bir
fark yok. Ancak, eyh Bedreddin us kavramndan Tanrsal grn karma, usu da,
kendi dnce dzeninde, bir tanrsal varlk olarak grme dncesinde. Btn varlk
trleri birer tanrsal yansma olduuna gre us (akl) da bu ortakda yer almaktadr, o
da tanrsal bir yansmadr.

Akl Kll (Tm akl):

Tm us, btn evrenin, varlk trlerinin oluunu salayan tanrsal z, yaratc g.
Eski bilginlere gre Tanr yce yaratc bir g'tr. Bu gten, nce, eyleme geici,
devindirici, i grc nitelikler tayan akl - kll (tm us) ortaya kmtr. Buna fa'al akl (eyleme geici, etkileyici, etkin us) denir. ite bu tm us'tan doan, ortaya
kan ikinci varlk da nefs - i kll denen, etkileyici gten yoksun, edilgin (mnfail)
olan bir varlktr. Akl - kll etkileyici olduundan nefs - i kll' ortaya karm.
kisinin etkin, edilgin nitelikleri yznden de gk katlar, onlar yneten uslar ortaya
kmtr. Gk katlarnn deviniminden anasr denen drt ilke (toprak, yel, od, su), bu
drt ilkeden de mevalid denen dourucu z canllar, canszlar, bitkiler, eski deyimle (hayvanat, cemadat, nebatat) olumutur. Tasavvufa gre Tanr, yce evreninden, zne duyduu sevgi gerei grn alanna km, bu ilk grn, bir varlk
aamas niteliinde ini (tenezzl) biiminde olmutur. Bu olay sonucu ak, ilm, ar,
levh, krsi, akl gibi (hakikat - Muhammediye) denilen varlk btn olmutur. Bu
btnden de Melekut ad verilen evren olumutur (zuhur etmitir). Gkler (baka bir
deyimle akllar, uslar) bu evrenin birer grndr. Bylece en yce aamadan,
aaya doru basamak basamak inilerle duyu evreni (iinde yaadmz evren),
drt ilke (toprak, su, yel, od), dourucu z (canszlar, bitkiler, canllar), daha sonra
da insan var olmutur. Bu yansma, srekli bir deiim iindedir.
eyh

Bedreddin, varlk trlerinin oluunu, anlatlan dnce dzeni iinde, biraz daha
olarak aklar. Ona gre olu, yle birbirinden aamal k biiminde deil,
dorudan doruya tanrsal zn grn alanna kmas, kendi znn dta yans
mas eklindedir. Btn varlk trleri tanrsaldr.
deiik

Bu olu olay yledir:

- Yaratc g (kudret - i tatra)
-Tm us (akl - kll), etkin us, etkileyici g.
- Tm nefs (nefs - i kll), etkilenen g.
- Gk katlar (eflak, felekler). Ukul (uslar),
- Drt ilke (anasr: Toprak, su, yel, od).
- z (Mevalid: Canszlar, bitkiler, canllar).
- nsan (varlklarn en olgunu kamili).

EYH BEDREDDN

411

te bu l'arolu dzenini eyh Bedreddin, tanrsal zn varlk trlerinin yeteneklerine

(istidatlarna)

gre deiik aamalarda (mertebelerde), bir grn diye anlar. Tanr

sal zn grn alanna kt varlk trlerine de mazhar adn verir. (. Z. Eybolu a. g. e. sh: 347)
Alem:
Arta,

en yce noktada Tanr (Allah) olmak zere varlk kavram altnda toplanan
nesneler btn, evren. Tanrnn grn alanna k ile var olmutur, Tanrdan
ayr, bamsz bir varlk deildir. Daha dorusu evren (alem) Tanrnn bir grn
olmaktan teye geemez. Bu konuda eyh Bedreddin ile ondan nce gelen tasavvuf
erleri arasnda bir ayrlk yok, felsefi adan konu Yenieflatunculuk'tan kaynaklanmaktadr.

Allah:
Tm trlerin kaynadr. Var olmak, Allah'n grn alanna kmas, bilinmezken
bilinir olmasdr. Varlk birlii'nin (vahdet - i vcud) z, olu olaynn tek ilkesidir.
nszdr, sonsuzdur. nne n, sonuna son yoktur Allah - Evren - nsan bir btn lk iindedir. Ayrlk, kartlk, eliki, ayrnt yalnz grntedir. Allah, niteliklerden syrlmtr, btn eksikliklerden arnmtr (mnezzeh'tir). Salt Varlk'tr.
Amel:
Yaplan i, ilem, fiiller, eylem. eriat ilkelerine uygun davran. insann devinmesi,
eyleme gemesiyle oluan baml olaylar, iler.

Arif:
Bilgili, bilgin. Ancak bu bilgi duyularla, gzlemlerle, okumakla salanan bilgi deil,
sezgiyle, gnl gcyle edinilen gerek, kukudan uzak, kesin bilgidir. Bu bilgi ie
kapan, kendi zne eili ile kazanlabilir. Gerekleri gnlle kavrayan kimseye
arif denir. Bu tr bilgiye irfan denir, arif, irfan olan kimsedir.
Ar:

ardak, adr, cumba, kafes, at, dam, taht anlamnda Arapa ad. Dokuzuncu gk
iinde ar szcn kullanrlar. Tanr'nn kat olduu iin, bu kata ar - ala denir. Arn yresinde, melekler tesbih edip dolarlar. Bu meleklere aryan diyorlar. Arn bir ad da Felek - i Atlas'tr.
Yeryz (arz), gk katlar (Felekler), Burlar, Atlas gibi evreni kuatan katlarn sonuncusu, btn gk katlarn kuatan en byk kat. Tanrnn ilk grn a1anna kp
var olmasn salad en yce varlk alan. Bamsz deildir. Tanr znn grn sonucu biimlenmitir. Tanrsal grn Ar'tan balayp aama aama yeryzne iner.

ALEVi VE BEKTA/ llRLERi ANTOLOJiSi

472

Asi:
Btn varlk trlerinin z, tanrsal gerek. Varlk kavram altnda toplanan btn
nesnelerin kayna, varlk ilkesi, olu kural. Salt Varlk (vcud - i mutlak}, kesin z.
Var olu olaynn balangc.
Ak:
Tanrnn

kendi zne duyduu zlem,

eilim

yznden var olu'u

salayan

itici ilke.

nsanla Tanry, teki varlk trlerini birletiren, Varlk Birlik'ini (vahdet - i vcud) u
gerekletiren

etkin ilke.

Oluun kayna, olgunlamay gerekletiren

zl

eilim.

nsan Tanr'ya ycelten engin duygusal g. Bu gc znde duyan, gnlnde sezen

kimseye de ak denir.

Geree ulatran,

bilmeyi, sevmeyi douran

akl

eken olgu.

Ayb:
Utanlacak

durum,

yaplmamas

gereken

i,

su, bilgisizlik, gereksiz, yersiz davran,

insann saknmas gereken durum. yilikle, gzellikle, erdemle, arnm bir gnlle
badamayan

olay, kt tutum, durum. Yasaklanan, aktre ilkelerine

zd

durum.

Ayn'el Yakin (gzle grlen):

Nesneleri, olaylar, varlklar gzle grerek gerei kavrama renme. Tasavvufta
gnl bilgisinin (rfan'n) kayna vardr. ilki gzle edinilen bilgidir, bunun kayna grmeye dayand iin gz (ayn) dr. Kendini Tanr yoluna veren kul btn
varlk trlerinde Tanrnn bir grn alanna ktn, var olmann tanrsal grn
olduunu grerek kavrar.Bylece, Tann'ya gr yoluyla ular. Bu kavumay, Tanr
gereinin kavranmasn salayan bilgi ypluna (ayn'el - yakin) denir.

Azab:
Kiinin iledii

sulardan, gnahlardan, yanl ilerden, gereksiz eylemlerden dolay

ve ekecei ac, byk znt. bunlardan grecei ceza gnahn yaratt youn isel sknt. eyh Bedreddin'e gre byle dnmek yanl bir yorumun sonucu,
kii iledii sularn, gnahlarn, yanl ilerin, cezay gerektiren davranlarn kar ln bir kuruntu varl olan Ahiret'te deil, yeryznde eker. Onun dnyada ektii aclar, zntler azabtan bakas deildir.
ektii

-BBerzah:
uzayan knt, dil. G, yorucu, zor gibi anlamlarda da kulla nlr. slam inancna gre ruhlarn cennetle cehennem arasnda bir sre bekledikleri
yer.
Karadan denize

doru

Tasavvufta ise berzah dnya ile ahret arasnda bulunan evren demek. eyh Bedreddin bu kavram mam Gazali'nin hya - yi Ulum ile Kimya'ssaade adl yaptlar iin

EYH BEDREDDN

473

kullanr.

Tasavvufa Kur'an'dan gemi bir kavram. Kesin bir anlam yok, ok deiik
nitelikte yorumlanmtr. Kimine gre gvde ile ruh arasndaki qz ayrln belirtir,
kimine gre duyu evreniyle d evreni arasdr, kimine gre Tanr ile insan arasndaki
uzaklktr. Saysz ve eitli anlamlan ieren yorumlar vardr. eyh Bedreddin bunu
geit anlamna kullanmtr. Gazali'nin iki yaptn nitelerken tahkik bilgisiyle taklid
bilgisi arasnda bir berzahtr deyiinden bunu karmak gerekir. Kur'an'da,
Aralarnda, birbirlerini amamak iin bir berzah vardr. (LV I 20) ayetinde berzah
uzaklk, boluk, engel vb. anlamlarda kullanlmtr.

Burlar:
slam dncesine Yunan - Latin uygarlndan, esld Mezapotamya, Msr gk bili-

minden

gemitir.

IUBKCE

LAIINCE

ARAPCA

1-

Ko

Hamel

Ari es

2-

Boa

Sevr

Taurus

3-

kizler

Cevza

Gemini

4-

Yenge

Seretan

Cancer

5-

Arslan

Esed

Leo

6-

Baak

Snble

Virgo

7-

Terazi

Mizan

Libra

8-

Akrep

Akreb

Scorpius

9-

Yay

Kavs

Arcitenens

10-

Olak

Cedi

Caper

11 -

Kova

Devi

Amphora

12-

Balk

Hud

Pisces

slam dncesinde burlar belli gk katlardr, bunlardan oluan btne sekizinci

gk kat ya da Atlas Gk (Felek - i Atlas) denir. eyh Bedreddin bunlar cennet ile
cehennemin yerlerini belirlemeye alrken birer varlk ortam diye yorumlar.

-CCahil:
Bilgisiz, bilmez, anlaysz, budala. oulu: Chela, cebele, cnbal.

Celil:
Tanr adlarndan

biridir. Byklk, ululuk, ycelik anlamna gelir. Tanrnn ezici,

yok edici, engin bir fkeye kaplc niteliklerini anlatr. Ancak bu nitelikler olumlu
anlamdadr, Tanrnn ycelii, ululuu ile balantldr. Tanr btn ilerde gerekeni
yapt iin kalr ile gazab' da ycelik zeredir.

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

474

Cemal:
Tanr adlarndan

biridir. Tanrnn gzelliini, balayc, esirgeyici, koruyucu, yaredici niteliklerini anlatr. Hem Celalin, hemse Cemalin nitelikleri evrende birer
tanrsal grn (tecelli) biimindedir. Gzel yz.

dm

Cennet:
Arapa ad. 1) Umak, 2) Bahe, 3) ok i ac. havadar yer. Edebiyatta, Farsa bihit, behit szckleri kullanlr. Sekiz tane cennetten sz ediliyor. a) Dar - l celal,
b) Der - l selam, c) Cennet - l me'va, d) Cennet - l huld, e) Cennet - l naim, t)
Cennet- l firdevs, g) Cennet - l karar, h) Cennet - l adn.
Aalarla rtlm yerlere de cennet deniyor. yilerin lnce ruhlarnn gittiklerine
inanlan

yer.

Cevher:
Arapa ad. 1) Maya, z. 2) Elmas, deerli ta.3) Horasan'da ve am'da yaplan kl
larn kabzalarna yaplan ak ve kara dalgal benekler, izgiler. 4) Yalnz noktal harflerle ve ebced hesabyla yazlan manzum tarih. Cevhere. mucen, menkul adlar da verilir. Noktasz harflerle yazlanlarna mhmel denir. 5) Kendi kendine bir varl
olup gereklemesi iin, bir baka varla gereksinme duymayan varlk. Tz.
Tasavvufta, dnyann oluumuyla ilgili bir terim olarak kullanlr. Tanr, evreni yaratmadan nce, iri ve ak bir cevher yaratm. Kimileri, buna iri bir inci tanesi diyorlar. Kimilerine gre de, Muhammet'in ruhudur. Kaynanda maddenin asl. Tanr, bu
cevher'i yarattktan sonra, dnp ona, bakm. Cevher, bu sevginin scandan erimi.
Su olmu. Buharndan, gkler olumu. Tortusundan da karalar.
Kendi zyle var olan varl iin baka bir varl gerektirmeyen, salt varlk bir cevher'dir, onun grn alanna kt nesneler (mazharlar) ise, kendi balarna deil
de, baka bir varln araclyla var olurlar. Bunlar cevher deildir. Cevher tz karldr. eyh Bedreddin bu cevher (tz) szcn de tanrsal varlkla e anlamda
kullanmtr. Ona gre yalnz Tanr tz'dr (cevherdir), btn varlklar onun grndr. Onun iin z odur. Yoksa tz ayr, Tanr ayr olsa Varlk birlii ortadan kalkar. Oysa varlk birlii inancna gre var olan tek'tir, her nesne Tanrdadr, Tanr
her nesnededir.

Cihad:
Arapa ad. Din uruna dmanla savama. slam urunda silahl savamaya cihad asgar , tasavvufta, insann kendi kalbinde, Tanr buyruunu yerine getirebilmek
amacyla, dnyaya musallat olan benlikle yapt savaa cihad - ekber denir. Cihad - asgar, kk sava. Cihad - ekber, byk sava. Cihad - ekber ile, salik,
Tanrya varmay engelleyen vcut perdesini ortadan kaldrmak iin, kendisiyle savar.

EYH BEDREDDiN

415

Cin:

Gerekte grnmeyen, buna karn insan, deiik nedenlerle etkileyen varlk, gizli
g. eyh Bedreddin cini yalnz tinsel evrende (ruhlar aleminde) bulunduuna inan
lan, duyu evreninde olmayan bir d varl olarak niteler: ~Cinin melekten, eytan
dan, iblisten daha genel bir szck olduunu bil. Btn bunlar ruhlar evrenindendir,
cisimler evreninden deildir. Gene bunlar tmel ve tikel glerdir. Bunlardan insan
Tanrya yaklatrmaya alanlara melekler, Tanrdan uzaklatrmak, dnyaya bala
mak isteyenlere eytanlar denmitir. (V. 67)
Bununla eyh Bedreddin'in cin kavramndan dinleri_n ileri
bir varl deil de bir gc anlad grlmektedir.

srd

nitelikte gerek

Cism:

Fiziksel varl, biimi olan nesneler.eyh Bedreddin'in dncesine gre dte deil
de duyu evreninde bulunan, somut varlklar birer cism'dir. Nitekim cinleri anlatrken
.... bunlar.. ruhlar evrenindendir.. cisimler evreninden deildir. (V. 67) derken
duyular evreni ile d evrenini kesinlikle birbirinden ayrmaktadr.

Cz:
Kll'n, tikel varlklarda (bireylerde) grn alanna k. Bir btnn en kk
blmlerinden her biri anlamna gelen cz tek tek varlklarda btn yanstan blmdr.

-DDabbet - l arz:
Arapa isim tamlamas. Kyamet belirtilerindendir. Kyametten az nce ortaya ka
sylenen hayvan. Dabbe, yk ve binek hayvan demektir. Dinsel kitaplarda, bu
hayvan betimlenmitir. Boyu, yz metreyi geer. Her organ bir canavara benzetilir.
Elinde Musa'nn asasn tayacak, Tanr'ya inananlarn yzlerini ak bir boyayla,
inanmayanlarnkini kara bir boyayla boyayacak.

ca

Drt lke:
Eskiler anasr - erbabtan toprak, yel, su, od gibi drt varl anlard. Bunlarn belli
oranlarda birlemesiyle varlk kavram altnda btn nesneler oluur. Drt ilkenin
ortaya k yledir:
1) Anadolu'lu bilge Thales (.. 6. y.y.) varln znn su olduunu ileri srd. Ona
gre btn varlk trleri su'dan olumutur. Su'yun yumamas, katlamas, deiik
niteliklere brnmesi sonucu varlk trleri ortaya kmtr. Diriler, bitkiler susuz yaayamaz, kan, yamur, buz, dolu vb. varlk trlerinin su olmas, su ile varlklarn
canllk kazanmas bunu gsterir.

Al.EV/ VE BEKTA iiRLER/ ANTOLOJiSi

476

2) Anadolu'lu bilge Anaksimenes (. . 6. y.y.) su deil yel'in varlk trlerinin ilkesi

olduunu, btn varlklarn yel'den trediini ortaya att. Ona gre yel'in deiik
niteliklere brnmesiyle varlk trleri olumutur.

3) Herakleitos (. . 6. y.y.) varln ilkesi olarak od'u (atei) benimsedi. Ona gre de
btn varlklarn z, kurucu ilkesi od'dur.
4) Empedokles (. . 5. y.y.) varlk trlerinin tek deil drt ilkeden olutuunu, bunlarn da su, yel, od, toprak olduklarm ileri srd. Deiik nitelik tayan bu drt
enin birlemesini salayan g sevgi, ayrlmalarn salayan da tiksinti (nefret) dir
dedi. Bylece yel, toprak, su, od drt enin yannda iki birletirip ayran z'n varl ortaya atld. Bu konu alar boyunca ilendi. Orta ada, zellikle islam dn
cesinde, tasavvufta anasr - erbaa (drt ilke) ad verilen oluturucu elerin gerek
kayna lka Anadolu dncesidir. Btn tasavvufularn benimsedikleri, bu drt
ilkeden oluan, varlk anlay orta aa egemen olmutu.

-EEtvar:
Tav'rn oulu.

Arapa. Haller, hareketler, iler, tarzlar, yollar yordamlar. Mutasavanlamlar verirler bu szce: 1) Nefis, insann i dnyas. Etvar - Seb'a:
Yedi durum demektir. Yedi aamay gsterir. Nefsin tutkularndan arnp Tanrya
ulancaya dein geirecei aamalara bu ad verilir. 2) nsann nefsinin yedi blgesi:
a) Tab. Huy, mizac. b) Nefs, benlik. c) Kalp, yrek, Bilgi merkezidir. d) Ruh. Sevgi
merkezidir. e) Sr. Kalbe yerlemi gzlem yapma gc. gzlem merkezi. f) Hafa.
Sevgi merkezinde, Tanrsal esinlerin geldii yer. g) hfa. Gizleme. 3) Mutlak varln
maddeye dnp bitki, hayvan, insan ve ergin insan olmas iin geirilen sreler.
vflar baka

-FFa'al (Aktif) Etkin:

Szlkte ok alkan, alkan, canl, hareketli, aktif, etkin, eylemde bulunan, srekli
olarak devinen anlamna gelir. Tasavvufta, orta a felsefesinde var oluun nedeni
saylan yaratc g (kudret - i fatha) ile ondan doan tm us (akl - killi) eyleme
geici nitelik tayan fa'al birer varlktr. Bunun baka bir anlam da etkin, etkileyici
olma durumudur. Buna karlk tm nefs (Nefs - i killi) edilgendir (mnfail) pasif.
Tanrdan baka varlk kavram altnda toplanan btn nesnelerin kayna bu fa'al ile
mnfail diye nitelenen akl - nefs ikilisinden olumutur.
Fa'il:
zne, fa'al olan, eylemde bulunan, bir ii yapan, bir eylemi gerg eylemde bulunup varlk trlerinin olumasn sala
dndan fa'il'dir. Akl - killi eyleme geerek nefs - i kll' oluturduundan fa'il'dir
Nefs - i killi ise tm usun (akl - kll'n ; etkisi altnda kalarak eyleme getiinden
yapan deil yaplan (meful) durumundadr.

Eden, yapan,

ileyen,

ekletiren varlk. Tanrsal

EYH BEDREDDN

4TI

Fa'il i Muhtar (Tanr):

zgr, zne, aktif suje. Kendi istemiyle i gren, bamsz, zgr varlk. Tanr btn
eylemlerini kendi z, istemi gerei yaptndan dolay tek fa'il - i Muhtar varlktr.

Fa'il - i Mutlak (Tanr):

Tanr.

Btn eylemlerini kendi z gerei gerekletiren, gene kendi z

trl davranmasna olanak bulunmayan varlk: Salt eylemci, salt yapc,
edici varlk. slam felsefesinde, tasavvufta Tanr karl kullanlan bu iki kavram
(Fa'il - i Muhtar, Fa'il - i Mutlak) ilka dncesinin rnleridir.
Salt

varlk.

gerei baka

Felek:
Gk

katlarnn

gkbilimine gre btn gkleri oluturan yedi vargk katlarna felek denir. Bunlar yer yz yredzenine gre birbiri stnde bulunan, ay'danbalayp Zhal'de

genel

ad. Ortaa

l vardr. Bunlarn bulunduklar

sinde dnen, dizili

biten varlklardr.
1234 5 67-

Ay eski deyimle: Felek - i Kamer (Ay)

Utarid eski deyimiyle: Felek - i Utarid (Merkr)
Zhre eski deyimiyle: Felek - i Zhre (Vens)
Gne eski deyimiyle: Felek - i ems (Gne)
Mirrih eski deyimiyle: Felek - i Mirrih (Merih)
Mteri eski deyimiyle: Felek - i Mteri (Jpiter)
Zhal eski deyimiyle: Felek - i Zhal (Satrn)

Bunlar, gkvarlklarnn bulunduklar gk katlardr. Bundan dolay Yedi Kat Gk

deyimi kullanlr. Bu katlardan (Feleklerden) sonra, bunlar kuatan iki gk kat daha
vardr. Onlar da Burlar'n bulunduu kat Krsi ile btn teki katlar kuatan, engin
gkkat olan, Atlas (Felek - i Atlas), teki adyla Ar'tr.
eyh

Bedreddin bunlarn varlna inanr. Cennet ve Cehennem ikilisini aklarken

anar. Gkkatlaryla ilgili dncelerin slam dncesine ilkadan geldii,
ortaan bu konuda yeni bir gr getirmedii aktr.
bunlar

Fesad (Bozukluk):
Bozucu, kartrc, arabozucu, Tasavvufta Yokolu, varlk kimliinden syrlp ortadan kalk. Daha ok kart olan kevn (olu) szc ile birlikte kevn - fesad
(varolu - yokolu) biiminde sylenir.
eyh Bedreddin de fesad bsbtn ortadan kalk, yok olu anlamna gelmez. Olu
(kevn) bir tanrsal grn olduuna gre yokolu (fesad) da yledir. Tanrsal bir varlk iin yokolu dnlemeyeceine gre fesad da eriatn sand gibi deildir. Varlktan yokluk, yokluktan varlk doacan dnmek bir elikidir. Bundan dolay
fesad kavram ancak deime diye yorumlanabilir. Kart kevn (olu) tur.

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/SI

478

-GGayb (Yokluk):
Gizli, hazr olmayan, grnmez olan, gzle grnmeyen, yalnz dnlebilen, insann bilme gcn aan gizli varlk alan. Tanrsal varlk evreni. Buna Gayb alemi,
alem - i gayb de denir. Gayb' yalnz ermilerin, (Evliyalarn) olgun kiinin (kamil insann) bilebileceine inanlr. Peygamberler de bu gizli evrenden (gayb alemi'nden)
bilgiler veren, onu bilen kimseler olarak kabul edilir.

Gurbet: (Gurbet el)

Doup yaanlan

yerden uzak yer. Tasavvufta gerek yurt tanrsal lkedir, Tanr

znde birlie kavumaktr. Tin (ruh) gvdede, Tanrdan uzak bulunduu srece
kendini yurdundan, ocandan ayr dm (gurbette) sanr. Bu nedenle geldii tanr
sal lkenin zlemini eker durur.
eyh

Bedreddin byle bir durumu Birlik deil okluk sayar. Ona gre btn varlklar
birlik vardr, okluk ile ayrlk szkonusu deildir.
Ona gre gerek anlamda gurbet yoktur.

Tanr'nn grn olduundan

-HHadis (Hadise: olay):

Sonradan olan. nsz - sonsuz olmayan, yaratlan. Varln, Tanr zne oranla, sonradan olan, sonradan ortaya kan tr. Szgelii eriata gre Tanr nsz - sonsuzdur. (ezeli - ebedi'dir). Kendi zne gre vardr, kadim'dir. Onun dnda kalan btn
varlk trleri sonradan olmutur (hadis'tir). n sonu belli olgu. Kart kadimdir.

Hadis:
Hz. Muhammed'in szlerinden derlenen btn, peygamber szleri. Peygamber, kimi
sorunlarla karlatnda bunlara ya kendi istemine ya da Kur'an buyruklarna gre
bir zm bulurdu. Onun bu tr szlerine hadis denir. Bazlarna gre peygamberlerin bir olay karsndaki szsz taknd tutum ve davran da hadis'tir.

Hak:
Tanr, tanrsal varlk. Doru

olan, yaplmas din bakmndan uygun grlen, ahlakla,

inanca aykr dmeyen. eyh Bedreddin'in dncesine gre btn varlk trlerinde
grn alanna kan yce varlk. Evrenin gerei. Kazanlan deer.

Hakki:

Gerek, doruluu kuku gtrmeyen, kesin olan, gvenilir.

EYH BEDREDDiN

419

Hakikat:
Gereklik, doruluk. znde kuku uyandrc bir nitelik bulunmayan. Btn insanlar
iin geerli olan. Tanrsal evrenin varl.

Hakk'el - yakin:
Gerei, baka

aralara bavurmakszn, kendi znde yaayarak, duyarak kavrama

aamas. Bilginin en kesin, en gvenilir kayna. Gerek bilgiye varmann nc
son aamas. Tanryla bir olma. Sezgiyle, akla, ie kapanla elde edilir.

-ibn - i Vakt:
Zamann,

vaktin olu anlamna gelir. Tasavvufta belli bir sre, belli bir yer ile bal
kalmayan, btn zaman, mekan kuatan, aan kimse karlnda kullanlr. Byle
bir kimse iin hi bir snr szkonusu deildir. O gemii de, bu gn de, gelecei
de bilir. Kendini Tanrya adad iin btn varlk balarndan syrlm, znde
Tanr nn yansdn grm, ycelmitir. eyh Bedreddin'e gre Sofi vakt o
ludur, o gnn szlanmakla, gemii dnmekle geirmeyecei gibi gelecee de
nem vermez.. (V. 87) Srekli an' yaar.
Vakt olu (bn - i Vakt) olmak, tasavvufta olgunluun en yksek aamasna varmak
demektir. Byle bir kimse iin artk zamanla, uzamla ilgili btn kayglar ortadan
kalkm demektir.

ihtiyar:
Seme, seilme, katlanma, dayanma gibi deiik anlamlara gelir. eyh Bedreddin' de
ise bu bir olayn Tanrdan geldiini, insann ancak bir grn olduunu bilmek, kavramak anlamndadr. Bundan ayr olarak kendiliinden yapabilme, eyleme geme,
kendi istemini kullanma, isteme gre davranma gibi anlamlar da vardr.
lm'el -yakin:

Kesin bilgi edinme yollarndan biri. Okuyup renerek, bakalarndan dinleyerek

bilgi edinme yoluyla gerei kavrama. Tasavvufta Ayn'el - yakin, ilm'el - yakin,
hakk'el - yakin denen bilgi aamasndan ikincisi olan ilm'el - yakin almakla,
kendini bilime, okumaya, bilgili olanlar, eyhleri dinlemeye vermekle elde edilir. Bu
da kesin bilgi niteliindedir.
mkan (olanak):

Szlk anlam olanak'tr. eyh Bedreddin'de varolma olana,

bilme vb. anlamlarda kullanlr.

varolu

gc, varola-

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

480

stidat (yetenek):
eyh

Bedreddin'e gre, eilim, bir varln znn gerekli kld durum anlamnda
Btn varlk trleri kendi istidat'na (yeteneine) gre oluur, olu alanna kar.
Tanr btn varlk trlerinde o varln, istidatna gre grnr. Tanr znde grnme yetenei vardr, bu yetenek varlk trlerinin zne gre duyulara verilir. Bir
varlk kendi yeteneinin dna kamaz, olmas gerekenden baka trl olamaz.
dr.

-KKadim (ncesiz):
Eski,

balangc

olmayan, eski zaman, ezeli, nceden var olan, sonradan olmayan.

Bedreddin'e gre evren de, onu dolduran varlk trleri de, madde de, Tanr
znde ilke olarak vard, sonradan yaratlm deildi. Bu nedenle varlk kavram
altnda ne varsa nszdr, balangc, sonu, belli bir ortaya kdnemi yoktur, kadim'dir. Bunun kart ise sonradan olan anlamna gelen badis'tir.
eyh

Kifir:
Kfreden. Tanr buyruklarna uymayan, kar gelen. Ona ortak koan. Arapa isim ve
Kfr ve kran kklerinden tretilmi. Hak'k tanmayan, bilmeyen, imansz,
inansz. Kfr'n kara anlam da var. Karanl savunanlarn inadna, aydnlklar
kararmayacaktr. anlam da dnlebilir. Edebiyatta sevgilinin siyah salar anlasfat.

mndadr.

Kainat (Evren):
Arapa olu demektir. Kevn kknden tremitir, evren karl sylenir. Btn varlk trlerini kaplayan, kuatan Btn. Tasavvufta evren, Tanrnn grn alanna
k (tecelli) sonucu olmutur. Yenieflatunculuk'a gre Tanr kendi varlndan f
krma (sudur) sonucu biimlenmitir. eyh Bedreddin tasavvuf yolunu benimseyerek
bu evrenin (kainat'n) tanrsal bir grn olduunu, Tanr ile birlik iinde bulun duunu ileri srer. Yoksa Bing - bong: Byk patlama bu fkrma mdr?
Kalb:

Gnl. Kiinin i evreni. Tasavvufta ok geni bir yeri olan Kalb'in eyh Bedreddin 'de de zel bir anlam vardr. Bunlar: l) Kalb btn gereklerin ortaya kt. sezgiyle kavranld yerdir. 2) Tanr insan kalb'inde bir k (nur) olarak belirir, insann
iine doar. Bundan dolay Tanrnn evidir. nsann en nemli bir blmdr. 3)
Kalb, gereklerin kazanlmasyla salanan, irfan denen gnl bilgisinin kaynadr.
Bu bilgi insan yanlmalardan, elikilerden korur. Bu bilgi duyularla, d gzlemle
deil, ie kapanla, i gzlemle sezgiyle elde edilir. 4) Kalb'in bir baka zellii de
btn gerekleri gren gz olarak anlalmasdr. Buna kalb gz (gnl gz) denir.
Btn tasavvuf rlarnda gnl gz vardr.
eyh

Bedreddin, bu kalb szcnden bilgi kayna, gerek kavrama gc, sezgi yeri
Ona gre duyular bulanktr, ancak gnl btn kukulardan
uzak, ak, seik bir kesinlik tar.
anlamlarn karr.

EYH BEDREDDiN

481

Kalem:
Arapa isim. 1) Kalem, 2) Ta yontmaya yarayan ara, keski, 3) Tlbent ve ince kumalara ince boyalar ekmek iin kullanlan fra. 4) Yaz trlerinden her biri, 5) Bir
a trnn ad, bir aac alamak iin, baka bir aatan kesilen kalem biimindeki
a ubuu, 6) Yaz, yazmak, 7) Resmi dairelerde, yazmanlk ilemlerinin grld
yer, 8) Bir listede yazl maddelerden her biri.
Kur'an'da geen kalem szcn, yorumcular, ok farkl bir anlamda kullanyor
lar. Geri, yine yaz yazan ara anlam var. Ama, bu aracn nitelii ve ilevi baka.
Ik niteliindedir. Uzunluu, yerle gk aras kadardr. Evrenin yaratlndan ykl
na kadar olacak her eyi yazmtr. u halde, kalemde, Tanr bilgisi vardr. Tanr
bilgisini, o, tutmutur. Sras geldike, o bilginin grntleri dnya yaamna yansr.
Yazmak izmek gibi ilerde kullanlan ara anlamna gelir. Ak, levh, ilm, Ar, akl
vb. varlklarn, kendi grnlerine gre, oluturduklar btn. Tasavvufta hakikat -
Muhammediye adyla anlan bu varlk evreni btn niteliklerin (sfat) kaynadr. Nitelik (sfat) bu kaynaktan grn alanna kla (zuhur ile) oluur. te kalem adyla
nitelenen varlk olay da budur.
eyh

Bedreddin, kalem szc ile btn olu aamalarnn Tanrnn z gerei bir
olarak bilinmesini anlatmak ister. Onun Kalem ne verilirse onu yazar.
demesi de gerek, salt varlk olan Tanr z hangi niteliklerle grn alanna karsa
varlk trleri de o biimde duyulara verilir anlamndadr. Kalem kavram altnda toplanan, ak, levh, ilim, ar, krsi, akl gibi varlk trleri kendiliklerinden deil, Tanr
dan dolay vardr.
grn

Kamil:
Yetkin, erikin, eksiksiz, mkemmel, en olgun. Tasavvufta olgun, bilgi bakmndan
en stn aamaya varm, Tanr niteliklerini kavram kimse. Bu aamaya varan kii,
kendi gnlnde, Tanr nn yansdn, evrenin bir tanrsal grn olduunu bilir. Tasavvufta okluk insan - kamil, kamil insan deyimleri kullanlr ki olgun kii
anlamna gelir.

Kemal:
Olgunluk, yetkinlik, erginlik, eksiksizlik. Bilgi ve erdem bakmndan olgunluk, kendini tasavvufa, Tanrya veren bir kimsenin belli bir bilgi aamasna ykselerek kazand geliim. Tasavvuf yolunda ie kapan, sezgi vb. yollarla kazanlan kemal
varlk birliini kavrama, Tanr - Evren - nsan lsnn birliini anlama, btn
olaylara derin bir anlayla bakmadr. Kimi tasavvuf erleri kemal aamasnn tanrsal
yeteneklerle donanmak olduu inancndadr. Kemal ile kamil nitelii kazanan bir
kimse Tanrya yaklar.

ALEVi VE BEKTA/ itRLERI ANTOWJISI

482

Kesret (okluk):
okluk, Birlik'in kart. inde bulunduumuz evren, barndrd varlk trleri bakmndan, grnte okluk (kesret) tur, gerekte ise yalnz Tanr var olduundan,
Birlik (vahdet) tir. Ama okluk (kesret) grntedir. eyh Bedreddin'de bu kesret
gerek deildir, gerek olan Salt Varlk dediimiz Hak (Tanr) tr, okluk (kesret)
onun deiik nitelikleridir, varlk trlerinin yeteneklerine (istidatlarna) gre grndr.
Kef:

Arapa isimdir. 1) Ama aa karma. 2) Gizli bir eyi bulma. 3) Bir gizi renme.
4) Bir eyin olacan nceden anlama. 5) Tanr tarafndan esinlendirme. 6) Bir yap
iin sarfedilecek parann, yapdan nce hesaplanmas. 7) Aratrma, gzetleme. 'Keif
kolu'. Mutasavvflar kef szcnn gizli bir eyi bulma anlamna dayanarak, bu
szc, bir terim olarak kullanrlar. Bir tasavvuf terimi olarak keif, insan ile Tanr
arasndaki varlk perdesini kaldrmaktr. Fena fi - llah.
Sezi,

sezgi. Bilginin gnlle kavran. Tasavvufta, eyh Bedreddin'de, btn kuku lardan uzak kesin bilginin kayna kef (keif) tir. Duyu verilerinden, us ilkelerinden
ok daha stn, gvenilir, yanlmaz saylan kef olgun kiinin (kamil insann) gerekleri kavrama yoludur. Gerek ancak kef ile olgun kiinin gnlne doar, Tanr'ya bu
yolla varlr.
Kevn (olu):
Olu, ortaya k, biimleni. Bir nesnenin baka bir nesneye dnmesi, suyun bu-

lut, bulutun yamur, dolu, buz vb. biimlerine girmesi. Varlk kavram altnda toplanan btn nesneler iin geerli olan kevn szc eyh Bedreddin'in dilinde tanrsal
grn anlamna gelir. Ona gre var olu bir biim deitirme, dnme, yokluktan
ortaya k deil, Tanr znden fkran grntr. Kevn'in kart fesad (yok olu)
tur.

Killi (Btn, Tm):

Btn olan tm diye nitelenen varlk kayna. Btn tek tek olanlarn
(bireylerin), arapa syleyile fert'lerin stnde bulunan, birlii, btnl salayan
z. Tasavvufta Tanr, kendi z gerei bir kll dr, bireyler (fertler), daha do
rusu cz'ler, onun deiik nitelikler altnda grndr. Tanr akl - kll (tm akl,
tm us) niteliindedir. Ondan kan insan bireyleri ise tikel usla (akl - cz' ile) donatlmtr. Bu tikel us, tm ustan bir blmdr, bir edir. Tanr, onun znden bir grn eklinde oluan evren, daha dorusu, Tanr'dan bir yaratl olarak kt sylenen varlk btn, yaratlm olan ise nefs - i kll'dr. eyh Bedreddin, bu killi kavramndan, varlk btnn, Tanr'nn grnn'den oluan varlk evrenini anlar.

EYH BEDREDDiN

483

-MMaher:
Kalkm gn, btn llerin yeniden dirilerek, yarglanmak zere toplanacaklar gn
ile yer. Btn diriler lp evren boaldktan sonra Tanr'nn daha nceden bildirdii
gn gelip atacak, srafil gelip Sur borusunu ttrnce btn ller dirilecek, yer yznde bulunduklar srece yapp ettiklerinden dolay gnahlar ve sevaplar mizan terazisinde tartlarak yarglanp sulular cehenneme, susuzlar, iyi kimseler cennete gidecekler.
eyh

Bedreddin Kur'an'da byle yorumlanan bu inanca kardr, inanmaz. Ona gre

kalkm gn, yarg gn, yeniden dirilip yarglanma (maher) yoktur, bu bir d
rn bir kuruntudur. Ne varsa bu yaanlan evrendedir. Tek gerek bu yer yz yaamndadr.

Makam:
Szlkte orun, kat, yer anlamlarna gelir. Tasavvufta, Varlk aamas, her varlk trnn, kendi yeteneine uygun bulunduu aama eyh Bedreddin'e gre Tanr btn
varlk trlerinde grn alanna karak olu'u salar. Varlk trlerinde belli yetenekler vardr. Bu yetenekler varlk trlerinin olu nedenleridir. Tanr, varlk stnde,
o trn yeteneine uygun bir nitelikte grnr baka trl olamaz. te varlk trnn, kendi yetenei gereince, bulunduu yere, varlk dzenindeki aamasna
(makam) denir. Tasavvufun btn kollarnda, biraz deiik anlamda, kullanlan makam kavram insann olgunluk bakmndan ulat basama, Tanr ile arasndaki
yaknl gstermek iin de sylenir. nsan olgunlaa olgunlaa ykselir, belli aama
lardan (makam'lardan) geerek Tanr'ya ular. (. Eybolu a. g. e. sh: 365)

z.

Marifet:
Ustalk,

hner, bilgi. Tasavvufta, Gnl bilgisi. Sezgi gc ile gerei kavrama yolu.

insann ie kapan yoluyla kazand, gerei kavrama, anlama yetenei. Tasavvufta

geree (hakikat'a) ulama yollarndan ncs (eriat, tarikat, marifet, hakikat).
Bilgi alannda bu basamaa ulaan kimse tek gerek olan Tanr'ya, onun zn kav ramaya yaklar. eyh Bedreddin'e gre sezgi ile kazanlan bir bilgi aamasdr, bilgi
trdr.

Mazhar (oulu Mezahir):

Bir varlk trnn grn alanna kt ortam. Tanr'nn grn alanna kt suret (varlk rnei). Grn yeri. eyh Bedreddin btn varlk trlerini Tanr'nn grn alanna kt nesnelerdir (mazharlar'dr) der. Mazhar kavramnn burada zel
bir anlam vardr: Tanr tek varlktr. nne n - sonuna son yoktur. Btn varlk
trleri onun birer grn niteliindedir. insan - Evren - Tanr bir dir. Ayrlk
yalnz bu grntedir. Tann'nn grn'ne eski deyimle zahir olma (aa kma)

484

ALEV VE BEKTA/ iiRLER ANTOLOJSi

denir. te zahir olunan yer anlamnda mazhar szc kullanlr. Burada geen mazhar szc de Tanr'nn grn alanna kt nesne demektir, zahir olunan yer
(grnlen yer, nesne) Tanr'nn varlk trlerinde yansmas sonucu oluan varlktr.
Varolu, Tanr'nn yansmas, bir nesnede (mazhar'da) grnmesidir.
Mekin (olu yeri):
Yer, bulunulan yer, yurt, ev. Arapada kevn olu, bir biimden bir baka biime, bir
varlk kimliinden baka bir varlk kimliine dn vb. anlamlarna gelir. te bu
olayn (olu'un) getii, gerekletii varlk alanna mekan denir. Szlk anlam olu
yeridir.
eyh

Bedreddin'e gre, btn varlklarda tanrsal bir nitelik bulunduundan, btn

trleri birer Tanr grn olduundan mekanda kendi bana, bamsz bir
varlk deildir, o Tanr'nn bir grn trdr. Tanr varl dnda, bamsz, baka
bir varlk dnmek, Varlk Birlii inancna aykr deceinden mekan'n da bu anlay dzeni iinde grlmesi gerekir.
varlk

eriat inancna

gre, mekan da ayr bir varlktr, yaratlmtr, ancak Tanr varl ile
Btn varlklar mekan ile balantldr, Tanr ise btn baml
durumlardan olduu gibi mekan'dan da syrlmtr (mnezzeh'tir). Onun iin ancak
lamekan (mekanle ilgisi olmayan) kavram sylenebilir. eyh Bedreddin iin eriatn
bu gr geerli deildir, Tanr ile btn varlk trleri olduu gibi mekan da zde
tir, bir birlik, btnlk iindedir.
balantl deildir.

Melek:
Tanr

ile insan

arasnda araclk yaptna

ve nurdan

olduuna inanlan

tinsel

varlk.

eyh Bedreddin'e gre olaylar, eylemleri gerekletiren tanrsal g, yetki. nsanda

kavrama, devinme, iyilik etme, erdem kazanma vb.

edinileri salayan

yetenek, iyilik

kayna.

Melekt:
Melekler ve ruhlar alemi, Saltanat. Dnce evreni, tinsel (ruhi, manevi) varlklarn
bulunduu duyu st evren. Bu evren grnmez, duyularla alglanmaz, yalnz varl
dnlr.
eyh

Bedreddin bu evrenin gerekliine pek inanr grnmez. Onun bir dnce varsezdirmeye alr.

l, d ortam olduunu

Menizil:
Arapa ad. Menzil szcnn oulu. Menziller, duraklar, konaklar. Menazil - i
kamer: Ay g. Astronomi terimi. zerinde Ay'n hareket ettii var saylan yrngenin zerindeki noktalarn her biri.

EYH BEDREDDN

485

Mertebe:
Szlkte, aama, derece, evre, rtbe, safha anlamlarna gelir. Tasavvufta ise, var olu
bir varlk trnn kendi z gerei bulunduu aama. En olgun varlk olan
insandan en alt basamakta bulunan cansz nesnelere (cemadat'a, ta, maden vb.)
doru adm adm inme aamalarnn her biri. Varlk trlerinin basamaklarndan biri.
aamas,

Mevcud:
Szlkte varolan, bulunan, var olma, bulunma anlamlarna gelir. Arapa var olmak
gelen vecede kknden tremitir, var olan demektir. eyh Bedreddin'in
dnce evreninde yalnz Tanr vardr (mevcud'tur). Bundan dolay, bu kavram,
Tanrnn varln gsterir. Tasavvufta la - mevcudu - illallah deyimi Tanrdan
baka varlk yoktur anlamnda sylenir.
:
anlamna

Evrende grlen btn varlk trleri, Yalnz Tanrnn birer grn, yansmas ol mevcud saylr. Bu nedenle onlar iin mevcud szc dolayl
olarak kullanlabilir.
Mevcud kavramyla yan yana sylenen iki kavram daha vardr ki ikisi de Tanrnn
Bir olduunu, Tek olduunu, evrende ondan baka bir varlk bulunmadn anlatmak iindir.
duklarndan dolay

La - Mabudu - illallah, Tanrdan baka tapacak yoktur, yalnz o vardr, anlamndadr.

Bu deyimde eriatn anlad bir ierik yoktur. eriat, btn varlklarn stnde
bir Tanrnn bulunduunu, bundan dolay ona taplmas geektiini ileri srer. Tasavvuf ise bu kanda deildir, btn varlklar Tanr ile i ie grr. Bu nedenle de
taplmas gereken ne varsa Tanrdr, demek ister. Her ey Tanr, Tanr her ey olduuna gre tapma olay bir zn evresinde dn diye anlalr.
Mevcud szcnn yannda yer alan nc kavram da maksud'tur. Bu da la- maksudu - illallah biiminde, Tanrdan baka erek yoktur, anlamnda sylenir. Tanr btn varlklarda, btn varlklar Tanrda olduundan, insan neyi erek edinse, neyi dnse Tanr ile kar karya gelir, tek erek, tek dnce konusu, tek yn, "tek istek,
Tanrdr. (. Z. Eybolu, a. g. e. sh: 367)
Mezheb (Yol, yolak):
Szkte, bir dinin gr ve anlay ayrlklar nedeniyle ortaya kan kollarndan her
biri anlamna gelir. Arapa gitmek anlamna gelen zehebe kknden tremi
gidilen yol , inan kurumu vb. karl kullanlr olmutur. Bir din kavram olarak eriatn koyduu ilkelere uygun inan kurumu anlamn tad gibi ona aykr
davranmayan kurululara da bu ad verilir. Genel anlamda inan kurumu, zel anlamda dnce r , dnce akm vb. karl sylenir. Felsefede r
anlamna gelir.
slam dncesinde snni mezhebler, snnilie aykr (okluk sapkn saylan) batl
mezhebler gibi iki mezheb tr vardr. iilik, genellikle, beinci mezheb olarak nitelenir, sapkn (heteredoks) saylr. Hanefi, Maliki, Hanbeli, afii mezhebleri snnidir
(ortodoks). Bunlara aykr davranan, Kur'an ile Hadis'i snnilikten baka trl, ona
kart bir anlamda yorumlayanlar ise sapkn (batl) saylmtr.

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJIS/

486

Misal:
rnek, benzer, e. Tasavvufta daha ok misfil alemi diye geer. D evreni, yalnz
evren. Varlk trlerinin grnmeyen rneklerinin,
zlerinin bulunduu ileri srlen evren. Duyu evreninin karh.
dncede varolduuna inanlan

Muhabbet (Sevgi):
Sevme, sevgi, dosta konuma, yarenlik. Tasavvufta, Tanr yoluna giren kimsenin
iine doan zl sevgi. Bir varla kar gnlde uyanan eilim, balanma. Tasavvufta, insanla Tanr yaknln salayan iten gelen zl sevgi.
Mutlak (Salt):
Saltk.

Tasavvufta, Tanr'nn niteliklerini anlatmak iin kullanlr. Salt, kesin, varl

ndan kuku duyulmayan. Daha ok mutlak varlk olarak kullanlr ki kesin, kuku
suz, olduundan baka trl olamayan anlamna gelir. Tanr iin mutlak varlk (Salt
varlk) biiminde sylenir. Varl tartma konusu olamayan nesne.
Mcerredat:
alem. Yalnz dnce evreninde, tanrsal varlk
ortamnda bulunduu ileri srlen duyu st nesneler, soyut varlklar. eyh Bedreddin'e gre bu varlk trleri birer kavram olmaktan teye geemez.

Cismi olmayan,

aklla dnlebilen

Mlk:
1) inde bulunduumuz, duyularmzla algladmz evren. Buna mlk alemi de denir. 2) nsann kendi emeiyle kazand~ iyelik yetkisi altnda bulundurduu varlk
lar, mal - mlk. eyh Bedreddin bu evrenin gerek olduunu, tekilerin ise birer dnce rn olduklarn ileri srer.
Mmkn (Olanakl):
Varlk bakmndan

olma, ortaya

kma,

var

olu olana

bulunan.

Gerektiinde

var

olabilen.

-NNefs:
Arapa ad. Bir ok anlamlara gelir. Burada, canllk, ruh anlamlarnda kullanlyor.
Ruh, can, hayat. nsann yeme ime gibi, yaamsal gereksinmeleri. Kendi, ahs. Asl,
maya, cevher. Bir eyin ta kendisi. Dlsuyu. nsann z, kiiliini oluturan e.
Nefs szcnn gerek tasavvufta, gerekse baka dnce rlarnda deiik anlamlar vardr. Sufiler bu szce kendi grlerine gre anlam verir.Genellikle insan,
insann zn kuran e, geici varlklara balanmay salayan eilim gc, tin
(ruh), can, tinsel varlk, benlik, kiilik vb. deiik yorumlara ak anlamlarda sylenir.

EYH BEDREDDiN

487

Tasavvuf, insann nefse bal btn davranlardan, eilimlerden syrlmasn gerekli

grr. Yalnz Tanr var olduundan, onun dnda bamsz baka bir varlk bulunmadndan, insann nefs'ini ayr bir varlk gibi grmesi birlik'e aykrdr, Tanr kar
snda ikinci bir varlk olduu izlenimini uyandrr. Bundan dolay sufler bu nefs szcnden de Tanr'y anlarlar.
eyh

Bedreddin'e gre nefs de tanrsal bir grn olmaktan teye geemez. Btn
trlerinde olduu gibi nefsde de Tanr varl yansr. Nitekim us, nefs, gnl,
ruh btn bunlar grn alanna k aamalar nedeniyle vardr. (V. 92). (. Z.
Eybolu a. g. e. sh: 370)
varlk

Nefs - i kll:
Tasavvufun benimsedii yaratl aamalarnn ncs olup akl - kl! denen varlktan ortaya kmtr. Etken olan akl - kl! (tm us) karsnda edilgen durumdadr.

Nefs - i

natka:

Konuan.

Syleyen varlk. eyh Bedreddin iin insan Nefs - i natka ile gvdeden
olumutur. (V. 85). Bu durumda nefs - i natka'nn konuan z olduu, insann
gvdesi dnda kalan varln kurduu anlalyor: Natka szc dnp ta narak konuma yetenei , dnme gc vb. anlamlara gelir. Byle olunca insann btnln kuran elerin en nemlisi bu yetenektir demek dorudur. Tasavvuf
anlayna gre insann kimliini, teki varlklar arasndaki yerini belirleyen bu nefs i natka'dr. nsan onunla insan dr.

-RRahim:
merhamet eden. Tanr adlarndan biridir, esirgeyen, koruyan, acyan
anlamlarnda sylenir. eyh Bedreddin bu szc Tanr'y niteleme, onun gzelliklerinden birini aklama dncesiyle kullanr. Tanr rahim niteliiyle eyleme geer,
bu eylem iyilik anlamna gelen, iyilik amacn gden bir eylemdir.
Koruyan,

acyan,

Rahmin:
Herkese, her canlya merhamet eden. Arapa ad. Yaratlm her canlya, mmin, kafir
demeden, kimseyi ayrt etmeden, herkese acyan, herkesi seven, herkese yardm eden
Allah.
l)

Kelamclar, Tanr'ya,

olumlu
2)

sfatlar yakr.

her sfat yaktrmazlar. Onlara gre, Tanr'ya

Onun yakr sfatlar, ycelik ve ululuktur.

yalnz

Mutasavvflar, kelamclar gibi dnmyorlar. Bunlara gre de, evrende iyi kt, gzel - irkin diye bir ey olmadn, tm niteliklerin grece olduklarn,.
Tanr'dan geldiklerini sylerler. zellikle, Muhyiddin bn - i Arabi'nin Fsus -

ALEVi VE BEKTAi lJRLER/ ANTOLOJiSi

488

l Hikem adl yaptna snrlar. eyh Muhyiddin, Tanr'y en iyi niteleyen

sfatn Rahman ad olduunu syler. Btn varlklar, Tanr ile bir olduklarnda, bu gn grece var olan kt - ktlk, zalim - zalimlik, irkin - irkinlik
gibi istenmeyen sfatlarn tm ortadan kalkacak, ortada yalnz gzel - gzellik,
iyi - iyilik kalacak. eyh, bu dncesini gelitirerek, Kur'an'daki kesin buyrua
karn, ksas'a ve lm cezasna kar kyor.
Rahman olumlu Tanr adlarndan biri. Tanr'nn inanl, inansz btn dirilere iyilik,
dile getiren bir szck. Tanr bu Rahman nitelii dolaysyla diriler
arasnda hi bir ayrm yapmaz, farkl davran gstermez.

yardm ediini

Rahmet:
Acma,

koruma, esirgeme anlamlarna gelen bu szck genellikle, Tanr ba, Tanr

vb. karlnda kullanlr. Diriler, bitkiler vb. varlklar iin yararl ne varsa
Tanr'nn bir rahmet'i olarak nitelenir.
kayras

Rza:
Honutluk,

memnunluk, raz olma, pekiyi deme, istek. Szlk anlam onaylama, bir
peki deme, kar kmama. Tasavvufta biraz daha geni anlamda kullanlr. Kar lkl ho grme, kar kmama, gnlle balanma, benimseme. Bu szck daha ok
Tanr adyla yan yana getirilerek rizaenlillah (Tanr isteine uygun olarak, Tanr onayna gre) biiminde sylenir.
ie

Riyazet:
Nefsi krma, dnya rahat ve lezzetlerinden ekinip perhizle kanaat iinde yaama.
Yer yz ilerinden el etek ekerek kendini Tanr'ya verme. e kapan olayn
uygulamak iin, toplumdan uzak kalarak derin dnceye dalma. Genellikle
tarikatlarda yaygn bir olaydr. Kendini Tanr'ya veren kimse, btn kalabalklardan,
insanlardan uzak kalmak iin bir yere (hcreye) ekilir, dnceye dalar, yalnz
Tanr'y dnr. Bylece btn yer yz tutkularndan, geici varlklara duyulan
eilimlerden arnr.

toplumuna, genellikle, daha nceki iki tektanrc dinden (Musevilik,

dini almay da ibadetten sayar, bu yzden ie
kapana pek deer vermez. eyh Bedreddin bunu derin dnmek, olgunlamak,
bilgi alannda kesin sonuca varp kukudan kurtulmak iin gerekli grr.

Riyazet,

slam

Hristiyanlk) gemitir. slam

-SSema:
Alevi ve Bektailer ile Mevlevilerin mzik eliinde oynadktan, tren ve ayin nitelii tayan oyunlar. Tanr adlarn anarak dnmek. zellikle Mevlevilikte alg eli
indeki sema'nn nereden kaynakland kesinlikle bilinmiyor. Bilinen tek konu Mevlana'nn Tanr adlarn anarak dnd, dnerken iirler okuduudur. Ondan sonra

EYH BEDREDDiN

489

gelen Mevlevilik'e bir tarikat nitelii kazandran Sultan Veled bu algl, dnl treni de belli kurallara balamtr. Kimi yorumculara gre sema.gklerin, gnein,
ayn dnn yanstan bir eylemdir. Ancak bu da pek inandrc deildir. Mevlana' nn dnlerinde baka bilimsel nesneler, bilinle, akla ilgili salkl olaylar, dayanaklar arama gerei vardr.
Sfit:

Burada nitelik, nicelik, yer, sra vb. bakmndan niteleyen belirten szck. Nitelik,
kendi bana deil de zde, tzde, dolayl olarak bulunan, tzn, zn tannmasna
yarayan zellik. Szlkte durum (hal), biim, nitelik, zellik; grn, suret vb. karlklar olan sfat szcnn islam dncesinde, tasavvufta z, tz belirleyen,
ancak onlarla var olabilen zellik anlamnda bilinir. Tz (cevher), z (zat) dnda
sfat'n varl dnlemez. z, tz tektir, var olan'dr, buna karlk sfat oktur,
varl dolayldr. Sfat bir grntr, gerek varlk deildir. Bu nedenle var oluunu
tze, ze borludur. Szgelii Tanr tektir, birdir, ancak sfatlar' oktur.
eyh Bedreddin'de sfat tzn, Tanr'nn bir grndr, kendi bana var deildir.
Bundan dolay da gerek varl da tanmaya, kavramaya yetmez. Gerek varlk btn sfatlarn stndedir. Bir bakma sfat da bir grn, suret durumundadr.

Sudr:
Olma, meydana kma. Tasavvufta varlk trlerinin, kendi yeteneklerine
(istidatlarna) gre Tanr znden fkrmas. Yenieflatunculuk'tan alnan bu kavram
Latince emanatio karldr. Var olu, k (nur) olan Tanr znden fkrma
(sudur) sonucu gerekleir. Bundan dolay yaratl bir yoktan var olu deil, salt
varlk olan Tann'dan da vuru, fkrmadr.

Suret:
Dtan grn, klk, d gsteri,

yz, nsha, kopya. Tasavvufta Tanr varlnn,

znn, deiik niteliklerle, varlk trlerinde grn alanna k, grn.
Btn varlklar Tanr znn yansmas sonucu oluur, bu olu ise zat'n (Tanr znn) deiik biimlerdeki grndr. Bundan dolay suret Tanr znn grn
olarak rnei niteliindedir, zn grndr. zn duyulara verili biimidir. Suret bir varlk rneidir. Varln (Tanr'nn) grnmeyen z zat, grnen rnei ise
suret olarak nitelenir. eyh Bedreddin iin suret bir grntr, gerek varln, salt

Tanr

varlk'n yansmas'dr.

-ehadet:

Gzle grlen eyler, gzle grlen ve grlmeyen eyleri bilen Tanr'dr. Tanklk,
bir eyin gerekliine inanma. Gzle grlen, duyularla alglanan evrenin nitelenmesinde kullanlan bir kavramdr. okluk ehadet alemi biiminde geer. Tasavvufta,

ALEVi VE BEK.TA/ iiRLERi ANTOWJIS/

490

grlen, grlmeyen olmak zere iki trl evren vardr. Bundan dolay grnen evrene ehadet alemi, grnmeyen evrene ise gayb alemi denir. eyh Bedreddin daha
ok, bu grlen evrenin gerekliine inanr. Duyu evrenine eski dilde ehadet alemi
denir. Duyularla alglanan, gzle grlen, iinde yaanan evren anlamna sylenir.
eyh Bedreddin'in bu szlerinden duyu evreniyle, duyu st evreni birbirinden ayr
d, bu konuda slam dinine uygun bir yol tuttuu anlalr. Daha sonra bu iki evren den birincisinin deil ikincisinin gerek olduunu syler.
erik:

Szlk anlam ortak demektir. eriatta Tanr tek Bir olduundan orta yoktur anlamnda la - erik diye nitelenir. Tanrnn bir baka varlk trnde grnmesi eriatta
iyi karlanmaz, su saylr. Bundan dolay Tanr'nn benzeri, ei vardr anlamnda
irk komak deyimi kullanlr. Tasavvufa kar kan eriat, Tasavvufun Tanr anlay
n irk (ortak komak) diye yorumlar, yasaklar. eyh Bedreddin'in dilinde erik
kavram Tanrnn btn varlk trlerinde bulunmay, grnmeyii gibi olumsuz bir
anlam ierir. Ona gre Tanr btn varlk trleriyle, evrenle birlik btnlk iindedir.
Ne varsa Tann'dr. Bundan dolay, Tanr dnda yaratlm, ondan ayr bir varlk dnlemez. Var olmak Tanr olmak, Tanr olmak varolmak'tr.

La - eriki - illallah deyimi de Tanr'nn orta yoktur, yalnz Tanr vardr, onun d
nda

bir

varlk

Tanrdr, Tanr

yoktur anlamnda sylenir. Tasavvuf bu deyimi de btn

btn varlklardadr anlamnda kullanlr.

varlk

eytan:
eyh

Bedreddin'de eytan insan ktle iten bir g (kuvvet) diye anlatlr. Yaaldanma, bakalarna ktlk etme eytan'n etkisiyledir. Doruluk, iyilik, gzellik, erdem ise melek denen gizli gcn iidir. nsanda biri ktle, biri iyilie gtren iki kart g vardr. Bunlara da eytan - Melek denir. eyh Bedreddin bu iki
gc islam dininin yorumlad anlamda almaz, onlar birer gc olarak niteler.
nlma,

-TTaayyn:
Szlkte meydana kma, grnme, belli olma anlamlan tar. Grn alanna ka rak var olma, grnr biime girerek varlk nitelii kazanma. Tanr'nn grnmez durumdan grnr duruma geerek btn varlk trlerinin olumasn salamasdr.
eyh

Bedreddin'e gre taayyn Tanr znn bir yansmas sonucu

toplanan btn nesnelerin oluumu anlamna gelir.

varlk kavram

altnda

Tasavvuf anlayna gre, Tanr, z gerei, grnmeyen, btn niteliklerin stnde

bulunan bir varlktr, onun kendiliinden grnr olmas, da vurarak duyulur evrene
yansmas bir yandan evrenin varln bir yanda da onu dolduran btn nesneleri
oluturur. Bylece var olma yoktan yaratlma deil de Tanr znde, grnmezken"
grnr olmadr. Bu yzden grnen de, gren de gene Tann'dr.

EYH BEDREDDN

491

Taayynat:
inde yaadmz duyu evreni ile btn varlk trleri. Taayyri eden varlklar b-

tn, btn

varlk

trleri. Taayyn (grn) ile varolanlar.

Tahakkuk:
Meydana kma, gerekleme, belli olma. Varlk niteliklerini kazanarak gerekleme, duyulur evrene kma. Belli bir anlamda var olma, biimlenme. Hak'kn yerini
bulmas. Tanr'nn grnr duruma gelmesi sonucu varlk kavram altnda toplanan btn nesnelerin olumas.

Tahkik Bilgisi:
Gerek olup olmadn aratrma, gereini kantlama. Arapa hakk szcnden
treyen tahkik, doruyu, gerei arama, aratrma vb. anlamlara gelir. Bir iin, bir
olayn doru olup olmadn ortaya karma, yanl dorudan ayrma karl olarak da sylenir. eyh Bedreddin, bu yaptnda mam Gazzali'nin iki yaptn ele alarak bir karlatrma yapyor (V. 66). Bu dnceyle tahkik szcn kullanyor.
Onun syleyiinden anlaldna gre tahkik szc insan gnlne doan kesin
bilgiyi aramadr. Bu bilgi de sezgi (kef) ile kazanlr. Sezgi bir ie kapan yntemini
gerektirir. Bu yntemle salanan kesin, btn kukulardan uzak bilginin genel geerlii vardr. te tahkik bilgisi dedii de bu olsa gerek. nsan Hakk'a gtren bu tr
bilgidir, yntemdir.

Taklid Bilgisi:
Sezgi yoluyla deil de bakalarndan duyularak edinilen gereklii konusunda gerekli
benimsenen bilgi. Eletiri szgecinden gemeyen duyu bilgisi.
Bakalarna zenilerek, yklenerek salanan genel geerlii olmayan bilgi, bulank
bilgi.

aratrma yaplmadan

eyh

Bedreddin iin nemli bilgi tahkik ile salanandr, onun dnda kalan ise zenti
taklid'dir (V. 66). Tasavvuf erlerince bu tr bilgi, ancak, derinlemek, gerei kavramak iin aama olabilir. Onunla yetinen kimse gnl bilgisi
(irfan) edinemez.
bilgi

diyebileceimiz

Tecelli:
Grnme; Tanr gizinin ve gcnn kiilerde ve nesnelerde grnmesi. Grn.
evrende grn, insan gnlne bir k (nur) olarak yansmas. Tasavvuf
inancna gre evrende ortaya kan btn olaylar, varlklar Tanrnn grn
(Tecellisi) dr.

Tanr'nn

Teehht:
ehadet szcnden

ad. Arapa. Namazda, oturarak ettehiyat duasn okumak.

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

492

Tevhid:
Birletirme, birliine

inanma, bir sayma. Arapa birlik anlamna gelen vahdet szcBir sayma, bir klma vb. anlamlara gelir. Tasavvufta Tanr'dan
baka varlk tanmama, btn varlk trlerinin Tanr znden bir grn, bir k
olarak fikrdna inanma vb. anlamlarda sylenir. eyh Bedreddin'e gre Tevhid
yce bir durumdur, Tanrya ortak komak ise ktdr ancak bu yce durum eriatn
anlad gibi deildir. eriat Tanr ile teki varlklar birbirinden ayrr, yalnz varlk
olarak Tanr birdir, ei, benzeri yoktur demek ister. Tasavvuf, eyh Bedreddin ise
Tanr ile btn varlklar bir sayar. Onlarn anladklar tevhid (birleme) Tanr - nsan
- Evren lsnn Birlik'idir. Nitekim Varidatta geen tevhid szcnden anlad
da bu lnn salad birlik'tir.
nden tremitir.

- Dourulmu z (Mevalid - i Selase):

Eskilerin mevalid - i selase dedikleri bu varlklar maden, bitki, hayvan (insan da bu
trn iindedir) diye e ayrlr. Bunlara cemadat (can - szlar), nebatat (bitkiler),
hayvanat (canllar) gibi adlar da verilir. Bu trl varln olumas en yce yaratc
gten en sonra var olan nesneye doru, yukardan aa dzlen aamalara gredir.
En yce aamada Yaratc G (kudret - i fatra), en alt aamada ise varlklarn en olgunu saylan insan bulunur. Dourulmu z (Mevalid - i salase) ise insandan bir
aama ncedir.
slam dncesinde, biliminde ok yaygn olan bu varlk trnn kayna ilk adr.
zellikle Yunan bilgesi Aristoteles'e dayanr.

mmehit - sfliye:
Aadaki analar anlamna gelen bu szcklerle anlatlmak istenen yel, su, od, toprak
gibi drt edir. nsan bu drt ilke ile gklerin birlemesinden olumutur. Gkler
yce babalar, drt ilke ise aadaki analar anlamna sylenir.

Ulama orucu, Savn - visal: Hi iftar yapmadan, bir ka gn srdrlen oru. nceden
Davud peygamberin tuttuu sylenir. Davud, yirmi drt saatte bir kez iftar aarm.

-VVacib:
Braklmas

zorunlu ve olanakl olmayan, yaplmas gerekli, farzdan sonra gelen buyruk derecesi. Kendi znden dolay gerekli olma, baka trl olamama durumu. Yaplmas, yerine getirilmesi gerekli olan. slam felsefesinde zorunlu anlamnda sylenir. Bu anlamda Tanr iin, onun varln nitelemek iin vacib'l - Vcud denir ki
varl gerekli olan, olmama olana bulunmayan anlamndadr.

EYH BEDREDDiN

493

Vahdet:
Bir tek olma, kendi kendine kal, Tanr yaknl, Tanrya ulama. Birlik, btnlk.
(keseret'in) kart. Tasavvuf inanlarna gre Tanr ile evren, insan, btn
varlk trleri bir birlik iindedir. Bundan dolay var olma!c Tanr znde bulunmak
demektir. Btn varlklar Tanr 'dadr, var olan yalnz Tanr'dr, teki varlk trleri bi rer grn niteliindedir. Bu gre varlk birlii (Vahdet - i Vcud) denir. eyh
Bedreddin'de varlk trleriyle Tanr arasnda birlik, btnlk vardr. Yalnz Tanr
vardr, btn teki varlklar onun.birer grndr. Varlklarn tek asldan ktna
inanma kuramdr.
okluun

Varidat:
Akla gelen, yzeye gelen. Arapa isim. Varide
ie doan eyler, esinler anlamna gelir.

szcnn ouludur. Anmsama,

Vihid:
Bir, tek. Tasavvufta yalnz Tanr iin, onun Bir, Tek olduunu anlamak iin sylenir.
eyh Bedreddin'de btn varlklarn birliini gsterir.

Vilayet (Velayet):
Ermilik,

velilik. Gnln btn tutkulardan, geici nesnelere kar duyulan isteklerbir varln bulunmadna,
varlk kavram altnda toplanan ne varsa Tanr ile zden olduuna inanm yce kii.
Bu tanm tarikatlarn zel anlaylarna gre deiebilir. eyh Bedreddin ise bunu
yukarda aklanan anlamda syler.

den,

eilimlerden arndrlm, Tanr'nn varl dnda

Visal:

Szlk

anlam kavuma, sevdiine kavuma

demektir. Tasavvufta

insann Tanr'ya

ulamas, onun varlnda birlie kavuma anlamnda sylenir. nsan, evrende bulun duu

Tanr'dan, tanrsal lkeden, gerek yurdundan ayrlm, yad illere d

Ruh,. gvdede bulunduu srece kayna olan Tanr'ya, tanrsal ze ei
lim duyar. Bu eilim tutku niteliine brnnce ak'a dnr. Ak, Tanr'ya, gerek
sevgiliye kar duyulan derin zlemdir. te bu sonuca ortaya k, Tanr iin Vcud
- i mutlak (Salt varlk) deyimi kullanlr ki, olmas gerekli, kanlmaz anlamndadr.
Cann cananla kavumasdr.

srece

m saylr.

zlemin giderilmesi, sevilen varlkla bulumas, ayrln ortadan kalkmas olayna

da visal denir.

Vcud:
Var olma, bulunma, gvde, beden, cisim. Varlk, var olu, belli koullar altnda biimleni. Tasavvuf anlayna gre Tanr'nn grn alannda yansmas. Varlklarn
olumasdr. Bu bir olgudur.

ALEVi VE BEKTAi liRLERI ANTOWJISI

494

-YYetkin:
Kesin, btn kukulardan uzak bilgi anlamnda sylenir. aamas vardr. Gzle,
gzlemle salananna ayn'el - yakin, okuyup renmekle, yetkilileri dinlemekle edinilenine ilm'el - yakin, kendi zne dnle, ie kapanla, gerei kendi gnlnde
kavramakla kazanlanna da hakk'el - yakin denir. Tasavvvufta da felsefede de kesin
bilgi ancak yakin nitelii kazanm bilgidir. Edini yolu ne olursa olsun yakin aama
sna varamayan bilgi gvenilir, genel geerlii olan bir bilgi deildir.
eyh

Bedreddin'de, teki tasavvuf erlerinde olduu gibi yakin ile salanan bilgiye
byk bir deer verir. Ancak, onun da, duyu verilerinden ok ie kapanla salanan
bilgiye eilim gsterdii, gvendii biliniyor. Yakin szc kesin bilgi anlamnda
da kullanlr. Kimi szcklerde yakin denince bilgi, kesin bilgi anlalmaktadr. (Bkz.

Ferit Deveeliolu, Osmanlca Trke Ansiklopedik Szlk - M. Nihat zon,

Osmanlca szlk)
deneyle duyu verileriyle pek balantl
Onun kayna sezgi (kef) denen bilgi edinme yoludur. Okuyarak, bilgisine gvenilir, yetkili kimseleri dinleyerek edinilen bilgilerde de temel olan
bu sezgi'dir. Okunandan, dinlenenden sezgi yoluyla karlan kesin, kukudan uzak
sonu nemlidir. Yoksa ilm'el - yakin, hakk'el - yakin trnden bilgilerde deney e
sine nem verilmez. Bundan dolay ilm, ayn bilginin, yakin'n kesin deil, dolayl
kaynaklardr (ilm'den de duyu verilerine dayal bir alg yolu anlalmaldr. Onda da
bilme duyulara balanr.)

Yakin'in byle

aamas olmasna karlk,

olduu dnlemez.

-Z-

Zahir:
Meydanda olan suret, bir eyin d grn, grnen, duyulara verilen varlk. Grn alan olan evren ile onu dolduran btn varlk trleri. Kart batn'dr.

Zakkum:
Arapa ad.
zahil .

Au aac.

Cehennemde

yetien

bir

aa.

Cehennemliklerin

yemei,

Zaman:
geen zaman paras. eriat zaman'n sonradan yaratlm olTasavvuf bu konuda deiik grler ileri srer. eyh Bedreddin 'de ise zaman tek bana bir varlk deil, Tanr zyle balantldr, yaratlmamtr.
Yalnz Tanr var olduundan, onun dnda, bamsz baka bir varlk dnlemez.
Bundan dolay zaman da bir tanrsal grn niteliindedir. nce - sonra balants
ile zaman'n bamsz bir varlk olduu sonucuna varlamaz. Tanr'nn nne n, sonuna son olmadndan (ezeli - ebedi olduundan) onun varlndan ayr bir zaman'n
var olma olana yoktur. Zaman bir boyuttur.
Sre, iki

olu arasnda

duu kansndadr.

EYH BEDREDDN

495

Zat:
Kendi, asl, z, cevher, sonradan olmayan. Tanr'nn z, kendisi. Yalnz kendi kendisiyle var olan, varl iin baka bir nesnenin varln gerektirmeyen. Tz. Btn
geici niteliklerden arnm z varlk.

Zikr:
Hatra

getirme, aza alma, anlatma, iyilikle anma, Tanr adlarn anma bylece gerynelme. Arapa anmak, sylemek anlamna gelir. Tasavvufta Tanr adlarn
anarak onu ululamak karl sylenir. zikr bilhayr, hayrla anma; zikr - i cemil, gzelliini, iyiliini anma, halka - zikr; dervilerin halka oluturarak Tanr adn andk
lar toplulukla yaptklar ibadet. ki trldr, biri toplu olarak, teki tek olarak yaplr.
Yapl da ya sesli (cehri) ya da gizli (hafi) olmak zeri iki trldr. Sesli olan yksek sesle Tanr adlarn anmaya, gizli olan ise ie kapana dayanr.
ee

Zikr,insan

yer yz tutkularndan, gelip geici varlklara balanmaktan kurtarp

ile kar karya getirmek, zn artmak, ycelmek iindir. Aa yukar btn
tarikatlarda, deiik biimlerde, uygulanr. slam dncesine ilka ok tanrc dinlerinden, !!ski tapnaklarda yaplan trenlerden gemitir. Nitekim, bata namaz
(savm) olmak zere btn tapnma (ibadet) trleri de islam dinine oktanrc dinlerden dolayl olarak gemitir. Tasavvufta zikr bir arnma, olgunlama, kendini, zn
bulma yntemi olarak uygulanr. eyh Bedreddin'de de bu anlamdadr, bir arnma,
olgunlama, bilgi alannda (gnl bilgisi) derinleme, gerei kavrama arac olarak
Tanr

yorumlanr.

Zuhur:
Grnme, belli olma, meydana kma, anszn, vakitsiz oluverme. Arapa isim. Grn alanna k, grnmezken grnr olma olay. Tasavvuf anlayna gre, var
olu Tanr znden zuhur'dur, fknnadr, yansmadr, grnmeyenin grnr olmasdr. Bundan dolay zuhur bir olu ilkesidir. Zuhurat ouludur. Umulmad halde
oluveren, ortaya kan eyler, esintiler.

Zulmet:
Arapa isim. Szlk anlam karanlk demektir. Tasavvufta grnmeyen, bilinmeyen,
alglanmayan evren anlamnda sylenir. Varlk trleri duyulur evrende ortaya kma
dan nce, bir z olarak bilinmeyen, karanlklar evreninde vard. Zulumat (zulmetler,
karanlklar) biiminde oul olarak kullanl da yaygndr. Hzr peygamberin alemi
olarak da bilinir. Ona lmszlk emesinin kayna da denilir. Zulmet szc, bilinmezi, zmszl, sonsuz, ar acy, derdi anlatmak iin de kullanlr. Zulmet,
umudun da kayna saylr. Her gecenin bir gndz olduu bunu gerektirir. Zulmetin ieriinde bask oyun saklanr. Kart nur ve ktr.

A'da(adu)
A'lem

Ah
Abi-p
Abid
Ab- Efsun
Ab-Hayvan
Ab-

Kevser
Ab- Mutahhar
Ab- Nisan

Abd ( abid)
Abdal

Abes

Abs
Aceb
Adib
Adivet
Adem
Adem
Ad
Advan (Aduvv-i can)
Afiik
Afitab- Subh- Eul

Agah
Ag (a)

SZLK

-ADmanlar

Daha iyi bilir, bilirim

Su
Aba giyen, Dervi, Fakir
Zengin olma,

varlkl

olma, Bayndr

Gzya

Dirilik suyu
Kevser suyu
Temiz su
Nisan yamuru, sylenceye gre, nisan aynda sedefler,
deniz dibinden su yzne kp, yamur danelerini iine
alp. sedef yaparm.
Kul, kle
Dervi, Tanr

sevgilisi, krk din ulusundan biri. Salarn,

ve sakallann usturayla tra ettiren,
davul ve dmbeleklerle, sancaklarla toplu halde gezen
ii-Batni bir dervi topluluu Dorudan doruya dervi
anlamna da gelir.
kalarn, byklarn

Bo, aslsz

Somurtkan
Acaba
Edepler, treler
Dmanlk, Buz, yalk

lk peygamberin ad, insan

Yokluk
Dman, ya

Can dman
Ufuklar, gkyznn kenarlan
ncesizlik sabahnn balangcnn gnei
Bilgili, Haberli, Uyank
Zehir

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

498
A

ile kare
Aiz eylemek

Akla kara, dedi-kodu, kuru laf,

Ayar

Gayrlar,

bo

sz

Balamak

yar olmyan dman, Bakalar,

Ae

Demir, Zincir,

yabanclar

Kl

Aheste

Yava, ar, yava yava

Alur

Son

Ahi

Esnaf tleyen Ftuvvet ehlinin eyhi, Kardeim (Bir

esnaf tekilat olan ve bilhassa XIII-XVI. yzyllarda,
Anadolu ve Rumeli'de yaygn bulunan Ftuvvet ehli
eyhlerine de ahi derlerdi)

Ahibba ( Ehibba )

Dostlar sevgililer

Ahir

En son, en sondaki

Ahlak
Ahsen-i Takvim

Huylar, davranlar
En gzel, nsan ( Mecazi ), En yce yaradl, Tin
suresinin 4. ayeti "Biz, insan en gzel biimde,
noksansz olarak yarattk... " anlamndadr.

Ahsen

ok gzel
Ceylan, Gzellerin gz ( Mec, )

Ah
Ahz

Almak

Aka(ake)
Akdem
Akl-cz
Akl-

Kll

Akl-Mead

Aktre, Atayi
A-i Yezid
Al-i aba

Para
lk, nce, nceki, daha nceki
Cz'i akl
Tm akl; Tanr bilgisi
Ahirete dnk akl
Armaan,

Al

Muaviye'nin olu Yezid ve onun soyundan gelenler

Muhammed, Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin'den oluan
kutsal topluluk
Hile

Ala

Eli

Alaik
Alef

Alakalar, ilgiler
Cana yakn, teklifsiz
Evren, dnya, cihan, bayrak
Gayb alemi, ahret, Bu grnt alemin arka taraf.
Yce, yksek
Kur'an'n smn bilen

Alem
Alem-l-gayb
Ali
Ailem-el-Kur'an
Allem-Esmi

Tann'nn

btn adlarn bilen "Bakara suresi 31 'inci ayete

iaret vardr.

SZLK

Amil

ler

Amin

Emin olma, balama, ba

An

Anaid

ok inat
Unsurlar, eler, elemanlar
Gzel kokulu salarn
Anlamak, idrak etmek.
Anmak, hatra, dile getirmek.
Mekansz dann kuu _

Anasr

Anber efan snbln

Anlamak
Aonak

Anka-y Kaf-

limekan

Anka

Ari

499

~smi olup cismi olmayan ku, Zmrd Anka kuu

Bezeyen, donatan, ssleyen

karar klma, elenme, rahat, huzur

Aram

Yerleme,

Anz

akak

Arif

Bilge, rfan sahibi, Anlyan, sezgi sahibi, geree ermi

Gkyz ve yeryz
Tavan, taht, ardak; hereyin maddi varl; insann
gnl, gk
stek, heves
Bal, Cennetteki drt rmaktan biri
Asllarn asl, zlerin z
Dergah
Ayaklananlar, kyarnclar
Kfu', fayda
Gkyz
Cennete gidecekleri Hz. Muhammed tarafndan bildirilen
on slam by
Ak, gizli deil
Bildik, tandk
Ku yuvas, ev, mesken
yilik, ihsan
Gzel kokular satan, aktar
Alemler, dnyalar
Cahil halk tabakas

Ar- fer
Ar

Arzuman
Asel
Asi-l-usul
Asitane
Asiyan
Ass

Asuman
Aere-i Mbeere
Aikar
Aina
Aiyan

Ati
Attar
Avilim
Avim
Avare
Avatmak
Avaz
Avdet

Ba bo

Avutrnak, teselli etmek

Ses
Dn

500

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Avn
Avurd
Avunnak
Ayan
Ayat
Aydvar
Ay dm
Ayet-i Kurba

Ayine

Aylak
Aymak
Ayn-el-yakin
Ayn-i irad
Ayn
Ayu
Azim

Azimet

Yardm, yardm

eden

Yanan

i taraf, bo yeri.
Eilmek, evirmek
Belli, ak, meydanda
Ayetler
Syler
Parlak, kl
Kur'an fira suresnn 23 no. ayeti. Burada "Ya
Muhammed sen mmetine syle ki. size tebli ettiim din
hkmlerine mukabil akrabana (yaknlarna)
muhabbetten baka bir ey istemem" denmektedir. Ayette
"akrabann karl" fl-kurba" szc bulunduu iin
ayet bu adla anlmaktadr.
Ayna
isiz gsz
Sylemek, hitab etmek
Bir eyi kendi gzyle grp renme
radn ta kendisi
Gz, Gz pnar, Asl, kendisi, tpks, kaynak
Ay

Kesin karar verme

Gitme, gidi .

Azl

ten karma

Azm

Yol saptm

-BSonra, iki

kab

Ba'de
Badi
Bayda

Zenginde

Bayk

Baylm

Baymak

Zengin olmak

Bi
BiHayat
Bib
Bid
Bide
Bihire

le

Esiz

Hayat ile
Kap

Yel, rzgar, hava

arap, iki
Parlak

Bahr-

bi payan

Usuz bucaksz deniz

Bahr

Deniz, byk gl

Baid

Uzak

Baro

Bur, kale

Bir

Yk

Birgih
Biri

Menzil, ulularn

taps

Yaratan, yaratc, Tanr

Batll

Bo,

Batn

Gizli olan, i yz, lahi sr

Batn

iyz, z, gizli

Batni

Sr

Batman
Bay

Eski bir l

Dazar

Pazar,

Becid

Acele

Bed-baht

Kt talih

Bed-h

Kt huylu

Bed-nam

Kt adam

beyhude, geersiz

ve hakikatla ilgili; Batnilik mezhebine mensup

Zengin
al veri

yeri.

Bed-m

Kt,

Bed
Bedid

Fena, irkin, kt

uursuz

Mehur,

grnr,

ak

Bedr-idca

Karanlklarn aydnlanmas

Bedrd
Begayet

Veda, esenlik, esenleme

Son derece

Beka

Devam, evvelki hal zere kalma

Bekaa

Kal, varlk;

Belagat

Dzgn sz syleme, uz dillilik

Bele

Bedava

Belhm edel
Beli
Bendolmak
Bende
Bendegan

kulun Tanr

Hayvan gibi
Evet, hay hay, peki
Balanmak

Kul, kle
Kleler

Beng

Afyon

Beng

Esrar,

Bengilik

Esrarkelik

varlyla

var oluu

502

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Ber-dir

Aslm,

Berdar olmak

Aslmak;

idam edilmi

Bergzir

Hediye, hatra, anda

Berhudar

Hayrlar

Berk

Sk, kat,

Berr

Kara

Berr bahr

Kara ve deniz

Berre
Bes

Yeter

BesePaa

Ulu kii

BestHet

Yirmi sekiz harf. (Hurufilikle ilgili)

Mansilr gibi dfu'a ekilmek

kazanmak
Kuvvetli

Kuzu

Bevvab

Kapc

Beyaban

Beyan

Aklamak

, Bildirmek

Beyne-h

Ancak Tanr bilir

Beytullah

Tanr

Bezek

Ss

Bezm-i Elest, Bezm-i Ezel

Allah te'alli'nn, ruhlar yarattktan sonra, onlar huzuruna

"Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye sorduu
meclis

evi, Kabe; insan gnl

toplayp

Bezm

Meclis, toplant

Bi-add
Bi-hemta
Bi-hod
Bi-karar

Saysz

Benzersiz
Kendini yitirmi

Bi-kes

Kimsesiz

Bi-riya

Riyasz

Bi-mir

Saysz,

Kararsz

sonsuz

Bi-vcud

Varl

Bi

Olumsuzluk eki

Bikr
Bi kll
Bi tekellf
Bi zeval

Hepsi
Samimi , zensiz
lmsz

Bican

Cansz

Bidar

Uyank,

Bigane

lgisiz, alakasz

olmayan

Dokunulmam

uyumayan

SZLK

Bigi
Bihemta

Esiz

Bihi

Kendinden gemi

503

Gibi

Dik

Bey, mevki sahibi, asil, soylu.

Bil

Bel

Bila rayb

phesiz

Bile

Beraber

Bilelik

Beraberlik

Bili

ilim

Bili

Bildik

Bilimek

Bildik olmak

Bilmezem

Bilmem

Bimarhane

Hastane, bakimevi

Binazir

Benzeri olmayan

Biriet

Bir olma ile, benzer olma

Biryan

Kebab

Bis-kem

ok az

Bi

ok

Die

Orman

Dii

Bir eit yal ekmek, pii

Biti

Kitap

.. . kendinden

Bitrimek

Birlemek

Bizar

Bezdirmek, bezn

Dizmek

Bezmek, usanmak

Dolmak

Olmak

Bostan oyuu

Bostan korkuluu

Boz pusark

Dumanl

Boz yapalak

Fazla tyl

Brknmek

Fkrmak

Brii

Kurt

Brk

Brk,

baa

giyilen klah

Bu halk insana

Bu halka, bu insanlara

Bu'd-i nefs

Nefisten uzaklama

Bugu-bugu

Duman

Buz

Kin, sevmemek

Duhul

Nekeslik

504

ALEV/ VE BEKTA/ J/RLERi ANTOWJIS/

Bular
Bunca
Bunda
Burag-Burak
Burc-i Evliya
Burhin
Burtmak, Bertmek
Buse
Blend
Bnyid
Brdbar
Brehne
Brhan
Brran
Brdet
Bstan
Bt-hane
Bt
Bthin ( Bhtan )

Bunlar
Bu kadar
Burda
Cennet at
Ermiler kenti

Kuvvetli delil,
ncitmek
p

Yksek, ulu
Temel,

asl,

Bi-ka-

esas

Mal-mlk
plak
Kant

Keskin
Soukluk
Ba,

bostan( Bthan )

Tapnak

Put

iftira

Bem

Bi-add
Bi-hemti
Bi-hod

nian

-C-

~"~te

: Benzel.3: Kendini .am'n altncs olan mam Cafer-i Sadk'n reyini

v ___ .tihadn kabul eden mezheb

l..lanil

Bilgisiz

Cahim

Cehennem

Cih
Calib

tibar, makam, mevki, rtbe, yer

Cim
Canib
Canver

ekici, kendine eken,, cezbeden

Kadeh
Taraf, yn
Canl

car

Zor durum, yardm isteme hali

Cividin

lmsz, ebedi; Fazlullah- Hurufi'nin kitab

Kesen
Cad

Cebbar

Krklar

onaran

SZLK

505

Cebri

Zorla

Cedd-s-Sbteyn

mam Hasan ve mam Hseyin'in dedeleri Hz.

Muhammed.

Cehalet

Bilgisizlik

Celd

Direnmek

Cebi

Bilgisizlik , cehalet

Cehri
Celadet
Celil
Celi
Celle Celal ( Celalh )
Cem eylemek

Aktan,

yksek sesle

Yiitlik

Korku veren ehre, yz

Parlak, ak olan
Ululuu

yceldike ycel_sin

ululansn

Toplamak

Cemil

Sevin veren ehre, gzel yz

Cenab
Cennit-i Ridvan

Ulu, hazret
Cennet kapsndaki melek

Cerem

Hata (U-cerem:phesiz, elbette)

Cevahir

nci

Cevien

Zrh

Cevlan, Cevelan
Cevr
Cezbe

Gezinmek

Cezire
Cibril
Cihan

Eziyet, strab
Ruhun heyecana gelmesi, Tarikat ehlinin kendinden
geme hali
Ada

Cife

Cebrail
Dnya
Ktlk, pislik

Cimri

Nekes, var yemez

Cin

Grnmez yaratk

Cin ba
CBim
Cite
Civan
Cd-iseha
Cur'a-dan
Cuyan
C

Oynay

Beden
Le

Gen
Cmertlik
Esrar iilen kabak
Arayan
Arama, soruturma
Coma,

kaynama

506

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

Cildi

Ayn dm

Cmle
Cnn

Hepsi, tm
Delilik; akn stn gelmesiyle,
ilgisinin kesilmsi

insann d

Cr'a
Cmt

Yudum, iim, kadehde kalan son damla

Ct-cii

Aratrmak

arahnna

Arama,

Czziyit-

mselles

alemle

Para buuk eyler

-abuk-buz

abuk igren

aada

Vakitli, vakitsiz

armak

Barmak

aker
ik- giriban etmek
ik
ikik
ak etmek

Hizmeti , Kle, kul, cariye

yrtk, yark

ala

Tanr

arh-

Felek

arsu
ir

zntden yaka yrtmak

Para para
Yrtmak

Gk, dnen gk

Drt yan
Drt; al

avu

Haberci

ec

Tahl yn, buday yn

Bektailerde

elebi

verilen

ve Mevlevilerde Pir soyundan gelenlere

sfat

era, rak

Kandil, mum

eri
eres

Ortak, satc

erl

Felek.

eri

Asker

kence

erp

Yal

ervi

Yemekteki ya

em

Gz

eme-i

Hayvan

eme-sir

Ab-

hayat, dirilik suyu

emesi

ok olan yer

emi-em

Tat

ete

Alt

evgin

Top oyununda kullanlan denek

irk
orak
ks
okal

Kir, pas

telli saz

Tuz

Byk ivi
Bez dokuyan

nk

-DDabtmak

Tepmek

Dadetmek

mdada yetimek

Did
Dahletmek

Adalet
Ktlemek

Dak

Hile

Daldal
Dalalet

Zevk, tat

Dalbnmak

Suda kurtulmak iin rpnmak

Sapklk

Daln

Daln

Dambudambu

Abuksabuk

Damedaa

Yem

Dim

Tuzak
Bilen

Dane-i

haha

Haha tanesi (insann yannda alem, bir

kadar bile deerli deildir)

Dane

Tane, yem

Dan1

Deyi

Dank etmek
Danimend

Sormak
Bilgin (Farsa)

Dapa

Yn olarak

haha

tanesi

Dar-l Emin

Yardm kaps, yardm

Diri

Keyaniyan unvan ile anlan eski ran hkmdarlarndan

Keykubat, Darius.

Darb

Vuru,

Darlk

Sknt

Darpurmak

Sktrmak

vurma

beklenen yer

508

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

Dartnmak

ekinmek

Dav

Dava

Deci

Canavar

Dein

Kadar

Deinni

Yuvarlak

Dehilet

Birinin merhametine, himayesine

Dehan

Az

Dehridn

Aalk

Dehr

Devk,dnya,zaman

Dekaayk

Dakikalar; incelikler

Delalet

Yol gsterme,

Delil

Klavuz,

snma

dnya

klavuzluk,

belge,

tank,

iz,

iaret

Cem ayinlerinde

yaklan

mum,

era

Dem

Nefes; an, zaman

Dem be dem
Demegil

Andan ana, her an, her zaman, git gide

Sakn deme ( gil, gl, fiillerin sonuna gelir kat'ilik bildirir,
tekit anlamn verir.)

Demen

Demeyin

Denci
Deng
Denli, denl
Deprenmek
Derban
Der
Derdmend
Dere
Dergih
Derilmek
Derlengi
Dermande
Dermek
Dern
Dervaze

Knayan

Eit

Kadar
Hareketlenmek
Kapc,
Kap;

bevvab

iinde

Dertli, zntl
Ycelik
Eik;

byk tap;

dervilerin bulunduu yap,

Bir araya gelmek, toplanmak

aylak
Aciz kalm
Toplamak, devirmek
i; gnl
Kale ve

ehir kaps

Dervi

Tasavvuf yoluna girmi

Derzade
Dest-gir

Elden tutan, yardmc

Kap,

kale kaps,

kii

ehir kaps

tekke, kat

Dest
Destan
Destar

El,

avu;

Masal
Sank

Destr

zin

Det

Deva
Devrani rzgar
Devrin

ila

Devnnek
Devvir
Deyyin
Dibi
Didir
Didar
Dil-agah
Dil-dar
Dil
Dilpezar
Dilber
Dildinnek
Dilg
Dilteng

kudret

Zamann

gemesi

Dn;

zaman; kader;
birbirlerine balanarak ve
dnmeleri; mukabele

dervilerin

Tanr'in

halka eklinde
isimlerini zikrederek

Devirmek
Dnen, ok dnen, arheden
Kahhr; hakim; hesap soran;
Deerli

Tanr

bir kuma

Gnl eken, dilber

nsan yz, ehre

Basiretli,

uyank

Sevgili, birinin gnln alm

Gnl
Gzel
Sevgili
Bitirmek, bldrmek, dilimlemek
Tilki
Sklm

Para birimi

Dip

Hemen

Dirmyan

Arada

Dirf'dli
Dirginmek
Diriga

plik iplik
Yazklar

Diri

Yazk

Ayrlmak

olsun, eyvah!

Div-berd

Dev ve eytann esiri olmu

Div

Dev, cin, eytan

Divan
Dizar, didir
Dolunmak

Birisinin eserlerini toplayan kitap; hkmet dairesi

Yz, ehre; cemf, grme
Ay iin batmak

ALEV/ VE BEK:rA/ J/RLERI ANTOWJ/SI

510

Dzah

Su sn, manda
Giysi
Doyunmak
Dolanmak
Dnerek
Duman
Kuluk vakti
Aa, alak talih, altta, aada
Tura kuu
Makam
Kalkmak
almak, abalamak
Uzak, durdurma, mani olma
Rastlamak
Dua edilen kap
Cehennem, Tamu

ki

Deli

Hepsi

Drr

nci

Rya

D var

Zor

Dzmek

Yapmak, baarmak, tanzim etmek

Ebed

Zamann sonsuzluu

Ebr

Bulut

Ebrar

yilik sahipleri, sekinler

Ebr
Ebsem

Ka

Dombay

Don
Doymak
Dlenmek
Dnben

Dd
Dha

Dn
Durac
Durak
Durmak
Durumak

Dr
Du

olmak

Duvack kaps

-E-

Skut etme, sessiz olma

Soyu trememi, evlatsz,

Ebter
Ebvib-

esrar

hayrsz,

Srlarn kaps

Echel

Pek aa, adi, az, pek az

Ed
Edepiemek

Edni

ler, ameller

Edyan milel

Dinler ve uluslar.

kaz edip dzeltmek, uyarmak

sonu gelmeyen

Eral

ler, fiiller
lzdrapla

ikayet, bar

Efgin
Etlik
Efraz
Efsane

Masal, dillere dm olay

Ef.a

Fazla

Ehad
Ehl-i Beyt

Bir, tek; Allah

Ehl-i Harabat
Ehl-i mukarreb
Ehl-i riz
Ehl-ullah
Ekber
Eki-etmek

inleme,

Gkler, felekler, zamanlar

Kaldran,

ykselten

Hane halk, Hz. Muhammed'in yaknlar (Ali,

Hasan, Hseyin ve onlarn soyundan gelenler)
Meyhane adamlar, kalenderler,
Tanrya yakn

Fatma,

berdular

olanlar

Sr ehli,
Tanrya yaklaanlar, Tanr adamlar,

evliyalar, veli

Byk, en byk
Bir ey yemek

Ekmel

Mkemmel, kusursuz olan, eksiksiz, En olgun

Eksikli
El-fakr fahri

Sulu
Fakirlik benim ncmdr, ben onunla nrm
Hadisinden alnm tasavvufi bir deyimdir ki insann,
Allah karsnda kendisinin hi bir ey olmadn aklyla
ve gnlyle duymas ve bilmesi anlamna gelir; benlikten
kurtulma

El almak
El hazn
Elest-bezm

ntisap

Elliz
Elifi tac
Eltaf- sun'u
Eltaf
Elvan

Lafzlar,

Kak

elde sofrada bekleme.

Allahn ruhlar yaratt

zaman "Ben sizin Rabbiniz deil

miyim?" dedii zaman, nsanlarn yaratlnn balangc

Fn

Emicid
Emcek
Emmare
Emr
En'am

szler, kelimeler

Hac Bekta
Gsterdii

Veli'nin tac

latifeler, kerametler

Ltuflar
Renkler
la, merhem

Ulu ve erefli kimseler

Meme
Fazlasyla ktl

emreden nefis

Buyruk
Btn yaratlm canllar

512

ALEV/ VE BEKTA iiRLERi ANTOWJISI

Enbiya

Peygamberler

Endi

Dnen,

Endie

Kuku, phe

Endhr
Ene'l-Hakk

Tasal, kaygl,
Hallac-

ll davranan

Tann'ym

Enf's
Engr
Enin

kederli

Mansur'un Ben Hakk'a

ulatm

veya Ben
anlamndaki aslmasna neden olan sz

Nefesler, ruhlar, yaayanlar

zm
inilti

Enis

Arkada

Envar
Enver
Epsem
Erbain

Nurlar,

klar, parltlar

ok parlak, ok gzel
Dilsiz
Dervilerin

dar bir odada krk gn kalp, az yemesi, az

uyumas ve ibadetle uraarak nefislerini terbiye etmesi
(Bkz. Halvet)

Ergene
Erham
Erkin

Trakyada bir rmak

Erki

Kuvvet

Merhametli, rahim
Direkler, asa, ileri gelenler, elemanlar (ate, hava, su,
toprak); dervilerin yol ve tresi, yol, tzk

Erte
Ervah
Erzak
Eselip
Eser etmek
Estir
Esfel

ok alak, aalk, en aa

Eslib,ashab

Sohbet edenler (Hz. Muhammed ile)

Esir
Eslif
Eslah
Esma-i Hsna

Tutsak

Tanr'nn

Esma

simler

Esrar
Esrik

Gizli olan, bilinmeyen eyler

E'ar

Vezinli kafiyeli szler, en iyi

Saban
Ruhlar, canlar
Rzk

Sahipler
Etkilemek
Yolculuklar

ncekiler
Daha iyi, daha temiz
gzel

adlar

Sarho
iir

syleyen

SZLK
Elik

afaklar;

Ek

Gzya

Ekare

Apak

Etderi

Et ve deri

Etkiyi
Etvar

Allah korkusu ile her trl ktlkten saknan

Hal ve hareketler, tavrlar, tarzlar

Eved

Acele
Ku

Evkr

513

merhametler

yuvalan, ktrm

Evlad-

Mustafa

Hz. Muhammed'in soyu,

Evlad-

Rasul

Hz. Muhammed'in kz Fatma ve onun soyundan gelenler

hl-i

Beyt

Virdler, dualar; tarikat mensuplarnn her gn

selevat ve mnacatlar

Evrid
Evsaf- eraf

leri gelenlerin nitelikleri

Evtin

Vatanlar

Ezel

Zamann nszl, balangc

Ezkir

Zikirler

okuduklar

olmayan

-FFadl
Fah-imezid
Fahr-i kainat
Fahr-l-emicid
Fahr
Fahi

Fak
Fakyr

Fakih (faki)
Fakir-el-merahir

Fakr

nuluk

Byk onur, ok yce eref

Hz. Muhammed'e verilen sfat
nularn nd zat
Byklk, ululuk, eref, onur
Kt i, zina; tamahkarlk
Tuzak.
Yok, yoksul
Din hukuku bilgini
Fakirlikle iftihar eden, ahlak d yntemlerle,
yolsuzluklarla zengin olmay kabul etmeyen
Yoksulluk; Allah'dan bakasna boyun eme, Varlktan
gei

Fakrfena
Fani
Fari

Faris
Farize
Farz-

Yoksulluk (Bkz. El fakr fahri)

lml
Vazgeen
Ata binen, binici
Farz olan

ayn

Allah'n

emri

her

mslmann

yerine getirmesi

lazm

gelen

514

ALEVi VE BEK:TA/ iiRLER/ ANTOWJISI

Farz

Bir hususu bir davaya asl

kesin olarak emrettii iler

Fasid

Bozguncu

Fasile

Ktlk

Fi etmek

Aa

klma, Allah'n yaplmasn

ileyen

vunnak, dile verme

Fayz

Feyiz vennek

Faziullah
Fazl- cihan
Fazl- Yezdan

Tanr erdemlii
Cihann fazl
Tanr'nn yardm,

keremi,
Hurufi
Erdem, stnlk

iyilii

ve ilmine

erien,

kurtulua eren;

Fazl
Fegan
Fehm etme (fehim)
Fehmeylemek
Felek
Feltefelte
Fena
Fena lillah ( fena rdlah )
Fenamlket
Fena mlk

Baran

Anlamak, anlay
Anlamak, farknda olmak
Gz

(Burada) byk kaplarla

Geicilik, yokluk; insftnn kendi
varlnda yok etmesi
Tanr'nn varl iinde yok olmak
Dnyadaki yurt, ev, barnak

Fer'

Dnya, yokluk mlk

Dal, budak, ayrnt

Fer'i
Ferah

Geni

Ferim

Aslla

etmek

benliini Tanr'nn

ilgili olmayan, ikinci dereceden olan

Unutmak
Anlayllk,

abuk sezi

Feraset
Ferda
Ferd-i Yekti
Ferhunde
Feride

Tek

Feriteh

Melek

Feriyk
Ferman
Ferman olmak

Blk
Emir, buyruk, padiahn

Ferra

Spren, sprgeci,
grevlilerden biri

Ferseng

Fersah, millik mesafe

Yarn

Esiz; Tanr

Mbarek, kutlu

verdii yazl

emir

Ba emek
Bektai

cem ayinlerinde ki

SZLK
Fer

Yeryz, yayg. deme

Ferzend
Fesid
Fesahat

Oul,

515

erkek evlat

Bozukluk
Szn

ak,

parlak ve anlalr olmas

Fettanet
Fevri
Frka-i naci

Cazibeli olmak, gz alc olmak

Ftrat

Yaratl,

Fiil
Filmesel
Firak
Firkat
Fitne
Fuad
Furkan
Fuzulluk
Fcur

i. amel

Birdenbire olan
Kurtulmu frka (Meseli ehli beyti kemeseli sefinetn
nuhn rekebe fiyha munca ve men tahallafe anha
haleke:Benim ehl-i Beytim Nuhui gemisi gibidir. Kim o
gemiye binerse kurtulua erer. Ondan ayrlanlar boulur.)
Hadis-i erif

huy, mizac

Mesela, diyelim, rnein

Ayrlk
At, ayrl,

dosttan veya sevgiliden ayrlmak

Ayartma, fesad

karma, karklk,

ihtilal, bozgun

Kalb
ile kt arasndaki fark gsteren ey

yi

Fodul, mnasebetsizlik
Ahlaka aykr durum, iaret, sefihlik
eyler

Fr

Fer'ler, dallar, ikinci dereceden

Fzeli

Erdemli kiiler, faziletler

Gabra
Gadir-Bm

Yer, toprak
Su birikintisi, gl (Hz. Muhammed'in son defa yapt
Kabe ziyaretinden dnerken kendisiyle beraber gelen
insanlar toplayp Hz. Ali'yi kendisine vasi olarak
gsterdii yer)

-G-

Gaffar

Gnahlar

Gafil

Habersiz

Gafir
Gaflet
Gafur-r-rahim

Yarglayan,

Galeme

affeden, Allah

affeden Allah
Anlamamak, gafil olmak, habersizlik
Hakikate, marifete eren kamillerin
Veli'ye verilen sfatlardan biri
Kalabalk

ba, Hac Bekta

516

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

Gaitan
Gam gn
Gamgzar
Gammaz
Garez
Garkolmak

Yuvarlak
Gaml

Gamla vakit geiren

Kavgac
Hn
Boulmak

Ganm

Sadk bal

Gassal
Gavs
Gavvas
Gayr
Gaza
Gazel yapra
Geda
Gedilmek
Geh-gah
Genc-i Tihi
Gencimihan
Gencine-i Karin
Gen
Gen yaz
Geng
Gengez
Ger
Gerdhun
Gerdn
Gerdn-i dn
Gest
Gevher
Gevheri
Gmi

l ykayan

Gybet

Yokluunda aleyhte

Gin
Gina
Giran
Giriftar

Yardma yetien, ermi

Yzc
Bakas
Sava

yaprak
Yoksul, dilenci
Btnl azalmak, gitmek, yrmek
Kimi vakit
Taha suresinin hazinesi
Gizli hazine
Yaknda bulunan hazine
Hazine, define
Sararm

lkbahar
Geni
Geni
Eer

Felek, dnya, sema

Dnen; dnya, felek, baht
Alak dnya
Gezmek

inci
Sarraf
Zenginlik
bulunmak

Geni

Zenginlik
Arlk
Tutulmu, yakalanm, uram,

tutkun

SZLK

Giriv

lk

Giryan

Alayan, alayc

Gonca

Tam

Gkek

Gzel

Gnenmek

Donanmak, sslenmek

Gnlek

Gmlek

almam

Grkl

Gzel

Gv

Gven, itimad

Gymek

ten yanmak

Gyn

Yank

gl

Gynmek

Kendi kendine yanmak, iten ie yanmak

Gz sepek

Dumanl,

Gz szmek

Nazlanmak

Gzg

Ayna

Gubar

Toz

Gufran

Balama,

Gulgule

lk,

puslu

merhamet etme

grlt

Gr

Kabir

Gusli

Boyabdesti

Gussa

Tasa. gam

Gussayemek

Kederlenmek

Gututmak

Dinlemek

Gue

Ke

Gua

Keye

ekilme

Kulak, dinleme,

Gyi

Konuan,

Guyende

Syleyen, nefes okuyan kii

Gft

Sz

Gher

ma

Glgn

Gl renkli;

Glgne

Gl yanakl

Glistan

Gl bahesi

Glizar

Gllk

Glregi

Pembe

Glen

Gl bahesi

Gleni

firdevs

iitme

syleyen

krmz

Cennet bahesi

511

518

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Gilman
Gnde
Gnilemek
Gruh- Naci
Gruh
Grur
Gtar
Gvahi
Gzaf
Gzer
GzerKllmak
Gzide
Gzin

phe,

Zan, sezme,

ikil

Daima
Ynelmek
Gnahlardan kurtulmu, selamete km topluluk, Hz.
Muhammed'in gerek mmeti olan insanlar
Topluluk
Cemaat, Topluluk

Sz
ahitlik, tanklk

Konuma, bo

laf, manasz sz, beyhude

Gemek
Dolamak,

gemek

Sekin
Sekin

-HHah
Habib
Habbe
Habib
Hac

Uyku
Kpk tanesi
Damla, tane
Sevgili-Dost,
Mslmanlkta,

zengin ve yol zahmetine katlanacak

bedeni kabiliyeti olan kii, ayn zamanda yol emniyeti de
varsa mrnde bir kere Mekke'ye gider, kble olan
Ka'be'yi ziyaret eder, orada muayyen treni yapar ve hac
olur. Buna haccetmek derler. Sufilerde gerek Ka'be
gnldr ve gnl yapmak, hacca gitmekten stndr Kanda:nerde - Beyt:ev

Hace

Hoca, hac

Hacer

Kaya,

Hacet

htiya, lzum, dilek

Hadd
Hadi

Snr,

Doru

Hadid

fkeli, hiddetli, titiz

ta

miktar,

eriatta

yolu gsteren

Didim

Hizmeti

Hak-el-yakin
Hak-iPay
Hak

Gereklii phe

gtrmez bilgi, Kesin bilgi.

Ayak tozu, topra

Gerek

suluya verilen ceza

SZLK
Hakayk

Gerekler, hakikatler

Hakir

Deersiz, aa, baya

Hakk

Tann'nn

Dik

Toprak

Halas

Kurtulma

519

gzel isimlerinden biri; gerek

naat

Haller, durumlar

Hilet

Durum

Halhavet

Tatllk,

Halk

Tanr

Bilik

Helak, yok olan

Halil

Cmert. brahim peygamberin lakaplarndan biri

Halis
Hallak

Saf temiz, z sz doru

Yaratan, vareden, Allah

Halvet

Yalnzlk, Kapal

zevk

biryerde yalnz kalma; kimsenin

yer; Tanr ile grme, Krk gn
sren halvete, Erbain karmak denir.
bulunmad kapal

Halvet ehli

Kendi iine kapanan;

Tanr'dan

baka

bir

ey

dnmeyen

Halvetilik (Halvetiyye)

Geree

ve

Tanr'ya

gizli zikirle

ulalacana

inanan

tarikat
Hamd-- lillah

Tanrya krolsun

Hime

Kalem

Hami
Hamir

ipek

Hammal

Tayc

Hammiyet
Hamr

Korumak
arap, Bade

Hamu

Susmu,

Han-han

sessiz
Yemek, sofra

Hanman

Varlk,

Handan

Glen, sevinli

Hinedin

Soylu, byk aile, ocak; Hz. Muhammed'in ev halk.

(Ehl-i Beyt:Hz. mam Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin
A.S. soyu)

Hani&

eri

Har has

r p

Harab

Ykk,

mal, mlk, ev, bark

ren

ALEV} VE BEKTA} J/RLER/ ANTOLOJ}S/

520

Harabat

Harabeler, meyhane, gnl

Harac

Zorla alnan vergi

Harca yetmek

Kafi gelmek

Harici

Dta

Har
Hare

Diken , Eek, hor, zelil, aa,

Menevi, k

Hasamm

Soylular ve halk tabakas; herkes

Hased
Haseneyn

Kskanlk

Hass
Hasl havass

Gerei

Ha

Kerpi

Haa

Asla

Hiik

r p

Hae

Allah hakkyin olmayacak ey

lillah

kalan, din d
baya

titremesi

ki gzel; mam Hasan ve mam Hseyin

bilen

nsanlarn en seilmileri

Haem

Kullar, kleler

Haer

Kalabalk

Haerat

Halk tabakasnn kt

Har

Toplama, lenlerin tekrar dirildikten sonra toplanmas,

ksm,

Bcekler

kyamet

Hat

Ka,

Hatar

Tehlike

Hatem
Hatif

Mhr, mhrl yzk, yzk

Hatm-el-Nebi

Hz. Muhammed, son yalva

Hatm

Son verme, son

Havale

Birisine bir i venne

Havaric
Havass

Asiler; Hz. Ali'ye kar gelenler, Hariciler

sa, kirpik

Gayb,

Haslar,

Havf

Korku

Havsala

anlay

Hay

Diri

bilinmeyen, lm

seilmiler

Hayhuy

Grlt etmek

Haya

Utanma, ar

Hayf

Yazk

Hayranbk

Esrarn verdii

keyif,

beenmek.

SZLK

Hayr-1 beer
Hayr-n-nisa
Hayta varmak
Hayy
Hayz

Hz. Muhamned'in

Hazer
Bazik

ekinme

Kadnlarn

sfatlarndan

en hayrls, Hz.

Fatma

Hilenmek
Sa, canl,

diri; Esma-i Hsna'dan biri, Tann

Kadnlarda ayba

Regl,

olma.

inin ehli, usta, eli uz

Heft

Yedi says

Helak
Delile
Hem-rih
Hemdem

Mahvolma, lme
Tohumlan hekimlikte kullanlan bir bitici
Yol

arkada

Arkada,

skfk, cancier

Demie

Daima

Hemnein

Berabet oturan

Hemraz
Hengam
Hergiz

Zaman, a, vakit

Srda

Asla, hi, hi bir zaman

Heteri

Sekizinci

Heyhat
Hezar
Hezyin

Yazk,

Pek ok, Blbl

Hfzetmek

Saklama, koruma, ezberleme

Hkd

Kin

Haridar

Satn

ne yazk ki

Sama sapan konuma, samalama

alma, istekli

Harka-pu

Dervi, hrka

Hrmen

Harman

Hrs

Hrsn

hevesin

giyen

ve hevesin

HISal

Huylar

Hlm

fke

Hazr-dil

Hzr

Hicab
Hicran
Hidayet
Hidmet
Hikmet
Hil'at

Ar, utanma , perde, rt

gibi gnl olan

Ayrlk
Doru

yolu arama, Hak yoluna gtrme

grmek

Bilinmez ey, Felsefe, hamilik

Elbise, giysi.

521

522

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/SJ

Himmet

almak,

Hoca, Hace

Zengin tacir

Hod
Hodbin
Horduham
Hub

Kendi

Gzel, ho, iyi

Huban

Gzeller, iyiler

Hudi

Tanr,

HutTa

Yarasa, gece kuu

Hk

Hnzr

Hulf
Hulk-

abalamak

Kendini dnen, karc

Krnt

dknt, ufak tefek

Rab, Allah

Sznden dnmek
ahsen

Gzel ahlak

Hlk

Huy, tabiat

Humar

Sarholuktan

Hn

Kan

Hnhar

Kan ien, kan dkc, zalim

Huri

Cennet kz

Hurrem
Hurufi

en,

sonraki sersemlik, baars

gler yzl

Kur'an'

Kerimin harflerinden anlam karmaa alan

mezhep ve bu yolda giden kimse. Hurufilik, Fazlullah
Hurufi tarafndan 14. yzyln sonlarna doru kuruldu

Hurf

Harfler

Hut

Balk

Allah'a,

snma,

yalvarma, O, Tanr

Heylemek

Akl

Hve-1 Baki

Baki kalan o dur, Allah

Hccet-1 brhan

Aklayan,

Hnkar

Bat padiah,

Hsn-i Mudak
Hsn

Salt, tek gzel; Tanr

Gzellik

Hyar

Akll,

ba

-I-Bir ii yapmaktan kanmak

fikir vermek, bilinli

klmak

gerekleri gsteren
sultan, hkmdar

fikirli, zeyrek, ayk

cazet

zin, eyhlik veya hocalk rtbesini isbat iin verilen

diploma, eyhlik berat

clal

Sayg

gsterilen, yce

re

inde

tinab

ekinme, saknma

frit

eytan

p saran ara

va

Ayartma

hdm

Meydana getirme, ortaya karma

hlas

Gnlden gelen dostluk, itenlik, doruluk, z temizlii

nayet

Yardm

htigar etmek

Semek

etme
_

hvan

Sadk dostlar, yol arkadalar, kardeler

hya

Diri,

hzar

Hazrlama

canlandrma,

diriltme, ibadet

krar

Kabul,

ksir

Daima dirilik veren iki; erenlerin

szleri

ktida

Uyumak

lahi

Tanrsal

ilan
ildaz
lldurum

Yldz

Ylan,

saklamayp

syleme, dil ile syleme

baklar

veya anlaml

mar

Yldrm

lka

Koma,

lla

Ancak, mutlaka.

lm-el-yakin

Bilimle doruland kesin bilgi

lm-i Batn

Batn

bm-ihikmet
lm-i Lednn

Tanr'sal

brakma

bilgisi

Eski felsefe
aleme ilikin srlarn zmekle uraan bilim;
Tann'ya zg ezeli bilgi; gnl bilgisi,Gayb ilmi, Allah'n
srlarna ait manevi bilgi

lm hikmet gft kal

Bilgi ve hikmet, sz ve laf

lm, ilim

Bilgi, bilim, sistemli disiplinli bilgiler

ma(mga)

Da

mam

mam Ali ile beraber onun soyundan gelen on iki kiiye

verilen Unvan

keisi

mam Piva

mam ve yol gsteren

m aman

mamlar, Hz. Ali ve soyundan gelen On ki mam

Efendilerimiz A.S.
mame

Sark,

tesbih ba

524

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

mameyn

ki mam; Hz. Hasan ve Hseyin

mamur

Onarml

maret

Bayndrl, yap

mruz

Bugn

lmkQak

Biat etmek. Muti olmak

Bu

nayet

Lutuf, ihsan, iyilik, yardm etmek

yapma

nkiyad

Boyun e:ne, kendini teslim etme

nmek

Gnl alakl

nscan

nsanlar ve cinler

ntikam

alma

ntizar

Beklme

Pek ok

ptida

Balangta,

rab

Arapa da kelimelerin okunu

radet

steme, dileme

Ira

Uzak

en evvel, ilk

irc

Dn, gel

ren

Eren, Veli

renler

Erenler, Veliler

rfan

Bilgi, kltr, evrenin

rgrmek

Gtrmek

Inlamak

Ayrlmak

rkilmek

Tereddte dmek

srrn

tarz

bilme gc

rid

Doru

&

Sahip

&

Sakin, Tenha

spahi

Sipahi,

Iss

Sakip , scak

Istrab

Tasalanma, keder, eziyet

stidrac

nansz ve kafir olanlarn gsterdii keramet; ktnn

hile yoluyla iyi olarak ortaya kmas

stifar

Allah'dan gnahn

stina

Nazlanma, ekinme

'ar

Haber verme, yaz ile bildirme

faak

Korkmak,

yolu gsterme, uyarma,

Atl

aydnlatma

asker (Farsa)

acmak

balamasn

isteme, tvbe etme

SZLK
lnak

Aydnlanmak

ik

Eik

rak

Aydnlatma

ret

Zevk, safa, geim, yaay,

tad

Hogr

tiyak

iddetli

tab
Uika

Azarlamak
Saknma, Allah'dan korkma, dayanma, yaslanma

vaz

Karklk

lvga

Kaygu, endie, korku

vmek

Acele etmek

yan

iye

Belli. ak, meydanda

Sahip, ulu, er

zhar

Aa karma

zz cah- devlet

Yksek mertebe

zm

Deer,

zzet

Ycelik, stnlk

Ka

Yan
Oturma (namazda)

525

soh~t

arzu, istek

ycelik.

-KKa'de
Kaabe Kavseyn

(bkz. Necm suresi-9.) Hz. Muhammed Mi'rac'ca

Cebrail Tann'ya iki yay boyu yaklatnda Ya
Muhammed, ben daha teye geemem, yanarm!
karken;

demitir

Kaabil
Kaabiliyet
Kaadh
Kaadi-l-hacit
Kaadir
Kaail
Kaaim
Kaal
Kaale-yekl
Kaamet
Kaba

Alan, kabul eden

Yetenek, istidat
Yarg

stek ve dilekleri veren; Tanr

Gc yeten
Syleyen, raz olan
Ayakta duran
Sz

Arapa sylemek mastarndan dedi, der...

anlamndaki fiil ekimi
Boy. Namaza dururken sylenen szler
Kaftan, urba, elbise

526

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJIS/

Kabin
Kabz
Kaan
Kauban

Nikah, mehir, nikah paras

Kadd-ibaa

Uzun boylu

Kadd-idal
Kadd
Kadem
Kades-Allah
Kadim
Kadir

Beli bklm, iki kat olmu boy

Almak, skntya drmek

Ne vakit ki
Kaarak

Boy
Ayak;

uurlu i

Allah kutsal

klsn, kutsasn.

nne n olmayan; Tanr, evvelsiz

Deer, kymet

Kafda

Eskilere gre dnyay epeevre kuatm olan bir

Arkasnda devler ve ejderhalar varm.

Kafdankafa
Kahhar

Batan baa

Kahreden, Tanr

Kalr

Zorlama,

Kabri

Zorla, kahrla

Kalt

Kt, ktlk

Kakmak

Kzmak,

ad

batrma,

mahvetme, znt duyma

fkelenmek
yukarya doru frlamak

Kalglamak

Oynamak,

Kalla

Kanck,

Kalmas

Gereksiz sylenen sz,

geveze

Kamer devri
Kamet
Kami
Kimil
Kamu

Hz. Muhammed'in devri

hilebaz, dnek
aslsz

sz syleyen, Herzevekil,

Boy, boy pos

Muradna

eren

Olgun, yetkin.
Hepsi, tm, tamam. Devletle ilgili

Kan-Kerem

yilik ma'deni

Kan

Maden

Kanca

Nasl

Kancasna
Kande

Nenle

Kand

Nerdeki

Kane-yekn

Oldu-olur (Bkz. kaale-yekl)

Kang

Hangi

Nice,

da.

nasl

SZLK

527

Kam

Hani

Kanl

Kan (ki tekerlek stne konmu bit tahtadan meydana

gelen ve kzler tarafndan ekilen iptidai araba)

Kin

Ma'den, bir eyin menba

Kaplubaa

Kaplumbaa

Karak, kara

Yn,

Karanu karan

Karanlk

Karanz

Karanlk

Karar bulmak

Bir yerde eylemek,

bak,

gz karalts

Karava

Kolaylk, hizmeti

Karg

Mzrak

Kar

Beddua, kt dilek

Karin

Yakn

Karmak

Kocamak

Karsa karsa

El rpa rpa

Kase-biz

enliklerde

kazanmak

ini tabaklarla dans eden oyuncu

Kasr

Saray

Kasp kmrmek

Oburca yemek

Ka-kara

Ka

Kat-

Yolculuk yapma

menazil

istik:ar

gz
nd,

Kat

Yan,

Huzur

Kat

Pek, ok, iddetli

Katre

Damla, damlayan ey

Kavi

Kuvvetli gl

Kavulsavul

Sz verip dnmek

Kaygu

Korku, tasa

Kaykmak

Dnmek, kukulanmak

Kayyum

Daim ite gte olan,

olan; Tanr

Kazzaz

briim bken, ip yapan

Kefaret

Sua kar verilen para (bedel)

Kefen

lnn sarld bez

Kek

Dilek, istek

Kelam- natk

Tanr

Syleyen Kur'an, yetkin insan, Hz. Ali'nin "Ene Kur'an-

ve Sebbl-mesani" diye bir yce sz vardr. "Ben
sylenen Kur'an ve Fatiha'ym" anlamna gelir.

Natk

Kelamullah

adlanndan,Ezeli ve ebedi var

Tanr

sz,

Kur'an-

Kerim

528

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Kelim

Sz

Keleci

Sz, kelime

Kelek

Olmam

Keler

Kurbaa

Kelp

Kpek, it

Kem
Kemahi
Keman
Kemin
Kemter
Kenare
Kenz
Kepenek

Az, kt
Olduu

kavun ve karpuz, ham

gibi,

zatna

mahsus,

Kiiye

zel

Yay, kavis
Aa,

pusu

Hakir,

itibarsz, aalk

Kenar,

ky

Hazine, gm
yaplm geni kolsuz, yakasz st giyimi (ii
inanlara sahip olan dervilerin kepenek
giydiklerini eski kaynaklardan anlyoruz. imdi
Anadolu'da obanlar kepenek giyerler)

Abadan
Batni

Keramet

Ululuk, olaanst eyler yapmak

Kerem

Cmertlik,

Kerim

ba,

lutuf
Kerem sahibi, cmerd, ulu, byk,
sahibi

Tanr,

byk ihsan

Kerrar

Savata dne dne kl sallayan, Hayder-i Kerrar (Dne

ne saldran arslan) Hz. Ali'ye verilen nvan

Kesret

okluk, bolluk

Ke

Papaz

Kekl

Dervilerin

Keti

Gemi

Ketm-iadem
Kevn-i mekin
Kevn
Kevser

Hi bir varln
Varlk,

para toplad abanozdan yaplm anak

olmad a

evren, cihan

Varlk

Cennette bir rmak; sonsuz, soy-sop (Hz. Muhammed'e

ait) Kevser Havuzu'nun sakisi, Hz. Ali'dir

Key

ok, pek, gayet

Kezek

Nbet,

Kezzab

Yalanc

Kble-ican

Can kblesi

Knnak

armak,

Kddankda

Btn incelikleriyle

sra

(kble

ibadette dnlen taraf ve yerdir)

bkme

.S7LK
Klmam

Klmm.

Krklar

Eshab- Soffa'nn

Kla

Klak,

ilk ekirdeini olutiran

Askerin barnd yer

Klamak

Kvanmak

Neelenmek,

Kyam

Ayakta durmak (namazda)

Kyamet

Ayaa

orada geirmek
sevinmek, vnmek

kalkmak

Kyas

Karlatrma,

Kyl

Dedi-kodu

kaal

Kzb

Yalan

Kzgn

Ateli

tartma

Kzl

Ktlk

Kibriya
kil- kal

Byklk, ululuk
Dedi kodu

Kiram-nis

Sekin insanlar

Kisvet

Elbise

Kit-zar

Tarla

Kiver

klim, vilayet, lke

Kitab

lemyezel

Kur'an-

Kiyik

Geyik

Koca

Yal

Komak
Kod.ok, Kod.ak
Kopmak
Koz
Kudret
Kufar

kiiler

Kerim

Kucaklamak
Eek

yavrusu,

Ayaa

spa

kalkmak

Ceviz
Gc yetme; Tanr
Susuz yerler,

KuO

Kilit, srg

Kufiir
Kuhl
Kh-iKaaf
Kur kuak
Kurb-i visal
Kurb
Kurmak
Kurret-l-ayn

Tanr

ssz

ller

hkmlerini, yahut bunlardan birini inkar eden

Gze ekilen srme

Kafda

Kemer,

altnla, gmle bezenmi

Tanr'ya erime yaknl

Yaknlk
Yay

germek

Gz aydnl, sevin

kemer.

529

530

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

Kurret-1 ayn
Kusur
Kusur

Gz nuru, parlak, nurlu

Eksikler
kkler

Saraylar,

Kuluk

leden nceki zaman, sabah ile le aras

KutblArifin

Arif ve alimlerin seyyid ve

Veli'ye verilen sfat

Kutb
Kutlu
Kutub
Kuzlu
Kbra
Kduret
Kfr

En ileri,

rtmek, saklamak, Allah'a inanmama, dinsizlik

Kh

Da

Klli

Tekmil, btn

Kn

Tanr'nn

Kn fe-yekn

Tanr, bir eyin olmasn istedii zaman " Ol deyince

olur... " bkz. Ya-sin suresi-82.
Tanr, Ben bir gizli hazine idim, bilinmeyi diledim,
bunun iin halk yaratdm buyurdu. ( u emre dikkat
edilirse, mahlukatn zuhuru, hubb-i Sbhani ile olduu
gibi, vsulu -de ak- Rabbani iledir. Bkz. Binbir Hadis-

Knt kenz

mridi

olan,

Hac Bekta

ba

Uurlu

Her ada Tanrsal tasavvufa yetkili insan

Kuzulu
En byk
znt

evreni yaratrken buyurduu "ol!" emri

emseddin Yeil.)

Knzz-i Hak

Tanr'nn

Ki

Aan

Kide

Alm

Ktah (kutek)

Ksa

Lahza

An

Lain
Lal
Lanet
Latif
Li-cerem
Li-Mekin
Li-taayn

Lanetlenmi

hazineleri

-L-

Dilsiz
Rahmetten yoksun
Gzel
Besbelli, elbette, kukusuz
Mekan

olmayan, mekanszlk alemi

Tann'nn

mutlak varlk alem

Liya'kl

Deli, mecnun

Li-ya'lem
Li-yezal
Li-yu'kal
Li-ys'el
Li
Li Feta

Bilmeyen

Litenahi
Ligari
Leh
Ledn
Lel nehar
Lem-yezal
Leker-i ervah
Leker

Levhi mahfuz

lmsz, yok olmaz, zeval bulmaz

Aklla bulunmaz

Sorumlu tutulmaz
Yok,

olumsuzluk eki

"Fatih yoktur" anlamna gelir. Hz. Muhammed'in "Lil

Feta illa Ali U seyfe illa zlfkar" sznden alnmtr
Bitmez, tkenmez
Zayf, ark

olmak

Dudak
Huzur, kat;

Tanr kat

Gece gndz
Sona eren

k, parlt

Ruh askerleri
Asker
Sakl
Tanr

Levh
Levlak

Hayr,

sahifeler,
bilgisi

Kur'an-

Kerim'in

Korunmu

levh;

stne yaz yazlan dz ta veya tahta, levha

Bir kudsi hadisten alnmtr. Allah'n Hz. Muhammed'e
"Levllake levlak lema Halakt-1 eflak (sen olmasaydn
yeri g yaratmazdm) eklinde bir hitabdr

Leyal

Geceler

Leyi

Gece

Leylet-l-mi'rac
Libas
Likaa

Mirac gecesi

Lman

Dil

Liva-l Hamd
Liva
Lonpaylonp

Hz. Muhammed'in bayra

Ltf

yilik etmek, ihsanda bulunmak

Giysi, elbise
Grp buluma

Bayrak, sancak
(Mhmelattan. Lop cup gibi)

-M-

Ma'bud
Ma'denl-Maarif
Ma'mur

asl

Taplan, Tanr

Marifetler, irfanlar ma'deni

Bayndr

532

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

Ma'uka

Sevilen kadn

Maab

Varlacak

Maani

Anlamlar

Malup

Yenilmi,

Marib

Bat,

Marifet

Allah'n kullarnn gnahlarn balamas

Marur

Gururlu, kibirli, benlikli

yer
yenilen

garb

Maz

z ile i ie

Mah-Tibin

Parlak ay, parlayc

Mal

Ay
ak

Mahabbet

Sevgi, sevmek,

Mahal
Mahayet
Mahbub
Mahbus
Mahfi
Mahfil

Yer, alan

Toplanma yeri

Mahkr

Kahredilmi

Mahlas
Mahluk

airlerin iirlerinde kullandklar

Mahlukat
Mahmur
Mahrem
Maher

Nitelik
Sevgili, sevilmi, sevilen
Hapsedilmi

Gizli, sakl

takma ad, lakap

Yaratlm, yaratlan, yaratk

Yaratlanlar, yaratlmlar

Yar sarho

Gizli
Kyamet

toplants,

toplanacaklar

Tm

ruhlarn

kyamet

yer

Malz

Halis, katksz

Mahza
Mih
Mail
Makam
Makrun
Maksud

Ancak, sadece, yalnz, halis

Maksulat
Maksurat

Elde edilen

Makulat
Man'i

Akl

Ay
Eimli,

meyil

Durak
Yakn, kavumu, yaklam

Dilenen, istenen, Kasdedilen

Para, prkler
yoluyla anlalan

Anlam

ey,

maksad, erek

gn

SZLK
Mana-y

mutlak

Hi bir eyle kaytlanmyan z,

ekille

srf z

ve i

Mana

Suretle, yani

Manend

Eit,

Mans

Byk rtbe, makam

Mar

Ylan

Marifet

Bilmek, tasavvufta, tasavvufa ait szler,

anlamak

Masiva

Tanr'dan baka

tezahr eden i, z.

benzer

btn

varlklar,

Kt

i,

isyan etmek

Maslahat

Yerine gre, icabeden i, sz, eylem

Masnu

San'atla yaplm; uydurulmu

Mark

Doru

Mauk

Sevilen,

Mauka

Sevilen kadn

sevilmi

Matla

Doacak, doacak

yer

Matlab

stenen, meram, aranlan

Matlub
Matrabaz

Talip edilen, istenen

Mazarrat

Zarar vermek

Mazhar
Mazhariye

Yce aama erime

Mazmaza

Az

Mazur

zrl

Me'ml

Umulur, olabilir

Meadin

Ma'denler

Meal

Anlam

Meani
Mecal

Takat, g, tahamml

Mecla

Snak

Mecnun

Deli, divane

Mecruh

Hasta, yaral

Mehul

Bilinmeyen

Meded

Yardm

Meftum

Anlam, kavram

Meftun

Sihirlenmi,

Muhtekir
Ulama, kavuma, ereflenme

su ile alkalamak

Anlamlar, manalar

gnl vermi, hayran

tanmak,

dnya ile ilgili olan

eyler

Masiyyet

533

534

ALEV/ VE BEKTA/ //RLER/ ANTOLOJiSi

Meges

Sinek

Mekaal

S'Z

Mekin

Yer, mahal, hane

Mekkar

Hileci, dzenci

Mekr

Hile

Mekrmet

Ululuk, ycelik

Melaik

Melekler

Melal

Hasret.

Melamet

Knamak;

Melami

Parltlar, aydnlk

Meld

Snacak yer (Melce-i Kurbu Huda Allah'a

Allah'a snma)

Melekt

Melekler, kuvvetler alemi, Maddi olmayan alem

Mellah

Gemici

Mell

Mahzun,

Memat

lm

sklma, sknt

dnya

malndan

bkm, usanm,

yz evirmek
olma,

elemli, zgn

Men-Aref

Kendini bilme, kendini ktlkten koruma

Men

Ben

Menahi

Yaplmas

gnah olan

yakn

eyler

Menal

Eriilen

Menazil

Menziller, konaklar

Menba

Kaynak

Menca

Kurtulu

Menfa

Srlen yer.srgn yeri

Meng

Kpe

Menkr

nkar eden

Menna

Engel olan, men eden

Mennan

Bol bol nimet veren; Tanr

Mensh

Hkm kaldrm

Mensur

Ferman, berat

yeri, necat bulma

Menur

Belge

Menzil

Konaklamak

Merazar

Cayrlk,

Merd-i akl

Akll kii

Merdan

Yiitler, mert insanlar (Hz. Ali'nin

Merdan. Yiitlerin ah)

imenlik, reddedilmi
sfatlarndandr. ah-

SZLK

Merdane
Merdd
Merduman
Mergul- Ukul
Merhum
Mersiye
Merva
Mesel
Mesel balamak
Mesiha
Meskenet
Mest
Mestane
Mestiir
Meayih

Mee
Megul

Mehun
Mereb
Merur

Meta
Mevali
Mevc
Mevcurmak
Mevcudat
Meveddet
Mevt
Mevzua
Mey
Mezahir
Mezhep
Mezid
Miftah
Mihman

535

Ercesine. erkeke
Koulmu

nsanlar.

Adamlar
Akln ahenkli sesi, gzel ses
Rahmetli
At

Rivayet eden, syleyen

rnek
rnek vermek
ifa veren hayat veren (Hz. sa'nn ifa veren nefesinden
kinayettir)
Yokluk. yoksulluk. Benlikten varlktan geme
Sarho, akr keyf
Sarho, sarholar. sarhoasna

rtl
eyhler. ulular. ihtiyarlar. erenler
Farsa bieden bozma orman
Bir eyle uraan
Dolu, dolmu
Huy, tabiat. yol. ama, su iilen yer
Sevinli. sevinmi
Satlacak mal, eya
Yksek rtbeli kad'lar, bilginler. kleler. rne.vleviyyet
payesine ulam sarkl alimler
Dalga
Dalgalanmak
Varlklar

Sevgi. muhabbet
lm. benlii ldrme (mec.)
ll
arap, iki
Bir eyin grnd yerler
Yol, yolak, Dinde anlay. ibadet yolu

Artma. arttrma. oaltma

Anahtar
Konuk. misafir

536

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Mihnet
Mihr

Eziyet, keder, dert

Mihrap

Namazda imamn durduu kbleye kar

Miktar
Milk
Mil ket

Had

Min'-ems

Anahtar

Minber
Mir-imiran

Camide hutbe okunan yer

Mir

Leker, konutan

Mir'at

Ayna

Mi"an
Misbah
Miskin

nci

Sevgi,gne,nuhabbet
oyulmu

yer

Saltanat
Varlk

Beylerbeyi

Mun,

kandil
varln

Yok, Yoksul;

varlktan kurtulmu,

Mikat

Kandil konan hcre

Miyan-bend
Mizac
Mizan
Muallak
Muamma
Muarrefat
Muattar
Muazzeb
Mubahhal
Muciz
Mugayyebat
Muhakkik
Muhal
Muhalit
Muhammes
Muhanet
Muhayyile
Muhdesat
Muhib

Kemer,

Hakk'a vermi vehin'deki

yokluk, varlktan benlikten gemi.

kuak

Karakter , huy
Terazi, br dnyada kurulacak bir tr terazi
Asln, ertelenmi, askda kalm, bolukta
Anlalmas _g

duran

olan sz

Bilinenler
Gzel kokulu
Eziyet eken,

sknt

gren

Bahil, cimri, pinte, nekes

Acze dren,

bakalarn

geride brakan, izin veren

Grnmeyen eyler
Geree ermi,

gerekleyen

nkansz, uygun, olmayacak ey

Aykr, karn
Be msral

manzume

bitirmeyen, nekes

Hayalgc
cad edilen, yeniden meydana getirilen

Seven, bir tarikata giren, dost,

ile bal olan kii

Hac Bekta

Veli'ye sevgi

SZLK

Muhibban
Muhit
Muhkem
Muhlis
Muhtasar
Muin
Mukabil
Mukarreb
Mukarrer

Muhibler

Muktedi

Kendisine uyan, rnek tutulan, uyulan

Mumiyan
Munmm

Beli kl gibi ince, sevgili

Mur-Lenk

Topal

Murdar

Pis, le

Murg-ueb

Gece kuu

Mr
Mu.safra
Musahib
Musavvir
Mushaf- hsn
Mut
Muti
Mutlak
Mutrib

Karnca

Her eyi kapsayan

Salam

Halis, dostluu itenlikli olan, z doru, zg

zetlenmi
Yardmc, kurtarc

Kar

Y aknlatnlm
Kesinlemi

Dzenlenmi
karnca

Temiz, arnm
Yol kardei, sohbette bulunan, arkada
Varlklara ekil

veren, Tanr

Gzelliin sayfalar

Bir hububat ls
taat eden
Salt, bir kaytla kaytlanmam
alg

alan

Mum

karl cret

M'min
Mbareze
Mbariz
Mbin
Mcerred
Mcrim
Mcteba

nanan, mslman
Sava,

aba

Sava

eri, savaan

Ak,

belli

Tek, yalnz;

evlenmemi

Gnahkar
Seilmi, sekin, gzide (Mctebai memduha:vlerek

seilen)

Mdam
Mdami
Mdare, mdara

537

Devaml,

srekli, boyuna

Daini
Yumuak

huyluluk, herkesle ho geinmek

538

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJISI

Mdavim

Devam eden, devaml

Mdebbir

Tedbirli

Mennes
Mheyya

Diil, kadn

Mhnnlmak

Susturulmak

Mjgan

Kirpikler

Mkevvenat

Yaratlmlarn

Hazrlanm

tm, evren

Mlebbes

Giyinmi

Mlki bekaa

Sonsuzluk lkesi

Mlk-i dier

Baka varlklar,

Mlk-i ezel

nne n olmayan ezeli lke, Sonsuz, sevalsiz, ezeli,

saltanat

Mlki fena
Mlk

Dnya yokluk mlk

Mlket
Mmeyyiz

lke

ahiret

Varlk

Ayrdeden

Mmin

nanan

Mnacat

Gizlice dua etme, Tann'ya yalvarma

Mnafk

Nifak karan, iki yzl

Mnci

Kurtaran, halaskar

Mndemi

Drlp sarlm

Mneccim

Yldz

Mnevver
Mnezzeh

Temiz, ar, artlm,

Mnferid

Yalnz,

Mnir

Ik

Mnkad

Tabi olmu, inkiyad etmi

Mnker-Nekir
Mnker

Kabirde soru soran iki melek

bilgini

Aydnlatlm, nurlandnlm
arnm

tek

veren, parlak

Makbul olmayan

Mnkir

nkar eden

Mnkir geinmek

Gerekten inkar
gstermek

Mrde

Mrebbi

Terbiye eden, yetitiren

Mrg-i gnl

Gnl kuu

Mrid

Dervi,

talib

etmedii

halde kendisini inkar ediyor

_ _ _ _ _ _ _ _S__'ZL_K

Mrsel

Gnderilmi, eriat

Mahede

sahibi peygamber
Doru yola gtren eyh, nder
Dininden dnm
Erlik, adamlk
Kendinden gemi kii, Boulmak isteyen
Doru, drst
Toplayan, toplanan
Gz ile grme, grmek, gerei grmek

Merref

ereflendirilmi, erefli

Mk

Misk
Zor, g

Mrid

Mrteci
Mrvvet
Mstaraf

Mstakim
Mstecmi

Mkil
Mrik

Mzekker

Tann'ya e ortak tanyan

zleyen, isteyen, arzu eden, zlem eken
Ktlkten saknan
ekinen, saknan, Allah'dan korkan
Kolay bulunup yaplan, kolay gelen. kolaylabran
Erkeil, erkek

Mzeyyen

Sslenmi

Mtak

Mttaki
Mtteakin
Myesser

539

irk koan.

-NN'ola
Na-Murad
Na't
Naci
Naar

Nidin
Nigih
Nagehan
Naan

Nahcir

Nahiv
Nahl-

Yabis

Ne ola, ne olur
Murat almayan
Hz. Muhammed'i ven kaside
Kurtulmu, esenlik, selamete kavuan
aresiz, aciz
Cahil, terbiyesiz, nobran
Anszn

Anszn,

beklenmedik bir zamanda

Nameler
Av. Tutulmu hayvan
Szdizimi, gramer
Kuru aa

Nakam

Muradna ermemi

Nakd

Ake, pein eldeki ey

Eksiklik
Hz. Muhammed'in soyundan gelenlerin ilerini yrten

Naks

Nakib-l-Eraf

540

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Nakib

Bir toplumun bakan; tekkede eyhin vekili

Nakka

Ssleme sanats,

Naks

Eksik olmak

Nak

Resim, zinet, zahir,

nak

yapan

grn

Naknigir

Ss ps

Naku

an, kilise an

Nalin

nleyen

Nalenali

Alayp szlama

Nam

n, ad, san

Namerd

Merd olmayan, korkak, alak

Nami
Nin
Nareste

Byyen, boy atan, reyen

Ekmek

Nar

Ate

Nasb

Rzk,

Erimemi,

gen

pay

Nasihat-aniz

t alnacak sz

Nis

nsanlar

Nai

1) Ne'et eden ileri gelen, 2) Mezhepten

3) Engel

Natk

Syleyen, konuan

Natvan
Nazniyaz
Nazar

elimsiz, zavall

dar,

Nazlanmak, yalvarmak
Bak,

bakmak

Nazarass

Bak

Nazarkdmak
Nazargih

Bakmak
Bak

sahibi,

Mrit, Bakyla

feyz veren

yeri

Nazenin

Narin, cilveli (Tarik-i nazenin + Bektai yolu)

Nazk

nce, zayf

Nazil oldu

lndi

Nazir

Benzer, e

Nazzel-el-frkan

Ayet.

Na, tvan

Gsz zayf

Neag

Ayp,

Nebi

Peygamber, haberci, haber getiren

ar, haya

Necabet

Soyluluk, soy temizlii

Necaset

nsan pislii, kazurat, murdar

kt

kii,

Necl

Evlad, oul, slale

Necn

Yldz

Nedamet

Pimanlk

Nef
Nefes

Fayda

NeO

frmek

Nefrin

Lanet ve beddua etmek

Nefs-i Emmare
Nefs

nsan zevk iine iten kt istek

Soluk, deyi

Can, ruh, insan

Nehar
Neheng

Timsah

Nekes

Cimri, i bitirmez

Nem
Nerdin
Nesb
Nese
Nesl-i ezber
Nesi

Islaklk

Gndz

Tavla oyunu
Atama
Nesne
Gzel soy, nurlu soy
Kuak,

soy

Neidefzi

Sevin artran

Nevebah

Neelendiren,

keyf veren

Ner

Datmak

Neva

Ses, seda, ahenk, name

Nevale
Nevbahar

Yiyinti

Nevbet

Sra,

Nevcivan

Taze, gen,

lkbahar

nbet
delikanl

Neyeker

eker kam

Nezbullah
Nezil
Nezr

Allaha snmak
Adak, adama, dergah'a yaplan

Ni

Ne

Nial
Nemi
Nicenite
Niceme

Ayakkablar, nalnlar

Her nekadar

Nicesi

oklar,

Yukardan aaya inen

Karnca
Nasl,

ne kadar
ok kimseler

ba

542

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANl'OWJIS/

Nida

Seslenme

Nidelim

Ne edelim, ne yapalm.

Nifak

iki yzllk. ktlk

lenmek, beddua etmek

Nifrin
Nigah

Bak

Nigar

Resim, gzel, sevgi

Nihan

Gizli, grnmeyen

Nihayet
Nikhisal

Son, netice
Huyu iyi olan, ahlak gzel olan

Nik-nam

Nam

Nikaabe

Nakiblik, vekillik
Eraf

iyi olan, n iyi olan

Nikah

Peygamber soyunun hkmetle olan

etme
Pee, yz rts, perde

Nisar

Samak, datmak

Nisarolmak

Salp

Nikaabet-i

Nisbet

ilerinde

vekillik

dklmek
Ballk, ilgi, kyaslama

Niin

Unutma
Unutmak
Belirti, iz

Niteki

Nasl

Nitmek

Neetmek

Niyaz

Yalvar,

Niyazat

Niyazlar

Niyyetl gazi

Sava

Nker

Azlktan, olmay

Nufte

Erlik suyu, meni, ak mrekkep

Nuh Nebi

Adem peygamber torunlarndan bir peygamber. Bunun

zamannda, insanlar azm, o da beddua etmi, Tanr,
gkten yamur yadrm, yerden sular fkrm, tufan
olmu ve herkes lm, yalnz Nuh'un gemisine binen
insan ve hayvanlar kurtulmu, insan ve hayvan soyu,
bunlardan tremi. Nuh Nebiden kalm sz, eskilik
bildiren bir szdr.

Nukl

V'azgeme,cayma

Nur

Ik, aydnlk

Nur olmak, nu etmek

mek, mest olmak, tad bulmak

Nisyan
Nisyan

ki, nice, nitekim

Tann'ya snma, yalvarmak

niyeti

S7LK
Nr-

Nush

Evveline evvel olmyan nur

Nasihat verme, t

mek

Nutk-Hak

Tannsz
Deyi, Nefes

kadim

Nutuk
Nzl
Nkte
Nmayan
Nmayi

Nsha-i kbra
Nzl

nmek

Espiri

Grnen, meydanda, aikar

Gsteri
Suret-kebir, byk nsha~
Yiyecek iecek

Ocak

-0-Ocaktan gelenler yol ulularnn soyundan gelenler

Bir tarikata bal olan yneticilerin geldikleri soy

Od

Ate

Olan

Oratmak

Ergenlik ana gelmemi erkek ocuk

Kk erkek ocuk
Bir derde, bir ie drmek, mptela etmek

On-Uru

Hrsz

Okugan
Okumak
Ol
Olavuz
Oldur
Oluk dem
Olunrusa
Onan

Okuyan

Ocak-zade

Olanck

armak

O, O kii, o ey
Olalm

O'dur
O anda, hemen, derhal
Olsayd, olabilse
yi, dzgn, uygun (Bu iir, sr realist iirleri
andrmaktadr.

Onmak
Onulmak
d

indirmek
mek

543

Dzene girmek
Dzene rahata kavumak
Edep, safra kesesi
Asl, z, maya, akl, fikir
Akln bana almak
vmek
Nasihat

544

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

lecik
mr-fani
n
ndl
rtrmek
r, r

te
tr
z

ok, fazla, ziyade, fazla, ziyade

lek, buday lmeye yarayan l arac, lekcik
lml, yok olacak mr
nce, evvel
dl
rtnmek
Onda bir
leri, br dnya
in, dolay

zge

Baka, yabanc

zg

zlemek

zellikle bir eye ait olan

tiyak duymak

Pi,piy

i) Ayak, 2) Hisse

Padah

Padiah

Pak
Palan, plan

Temiz, ar
Hayvana vurulan eer, semer aras
Kemend, dizgin
Pelte
Pamuk
Para
Ulu, reis
Ayaklar altnda kalm
Son
Destek, direk
Duran, lmsz
Ayaklar albnda
Daha pek, daha sert
Snacak yer

-P-

Palheng
Paluze
Panbuk
Pare
Paa

Pay-mal
Payan
Payanda
Payctar
Payma

Peke

Penah

kuma

Penahi

Snma, snlan

Pene-i Al-i aba

Muhammed, Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin belisi. Bu

be kiiyi temsil eden, bir elin be parmana verilen
anlam

Perakende

Dank

Perde-i izzet
Peri

Ycelik perdesi
ok gzel; cin kzlan

Perian

Dank

Perran
Pertev

Ik

Pervane-ve

Pervane gibi

Perverde
Perverdigar
Pes
Peygam
Peykir
Peyman
Peymanesi dolmak
Peymane
Pindar, Pendar

Beslenmi, eitilmi

Uan

Besleyen, byten, Rzklandnc, terbiye edici; Tanr

Sonra, demek ki
Haber
Sava, dme

Yemin
Eceli gelmek
Kadeh
Zannetme; bbrlenme

Per

Kanat

Pinhan
Pir-i peyker
Pir

Gizli
Pir ehreli, pir yzl
htiyar, ulu, tarikat kuran, yahut o yolun by, dinde
ve ibadette bir yntem meydana getiren kii, din ulusu
Pirler, evliyalar
nder
nde giden
rtlm, rt puide
Ard ve n
San'at
ok Tanr'l kavimlerde tapndklar heykelcikler, sair
yapma ekiller
Kadeh
Ake, deeri az para
slamiyetten nce kabedeki putlardan biri

Piran
Pi-kadem
Pi-rev
Pi-va
Pipes

Pie
Piude

Piyale
Pul
Put-Uu.az
Pr-nur

Nurlu,

kl

Pser

Oul.ocuk

Ral

Yol

Rahi
Rahm

Gmek
Acma, esirgeme, koruma

Rahman

Herkese merhamet eden Allah, Rahmeti herkesi kavrayan

-R-

546

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANI'OWJ/S/

Rahmet

Acmak

Raht

Mal, mlk

Ram

taat eden, boyun een

Rana
Rast

Gzel,

ho,

Doru,

dz

Rasul-ullah
Raygan

Tann'nn

latif

temsilcisi, Hz. Muhammed

Bedava, ucuz

Riz

Sr,

Rebab
Reca
Reh-Nma
Rebi-kir
Rehber
Rehbin
Remz-i dil
Rencr
Revan

Bir mzik aleti

gizlenen ey

Dilemek, istemek, yalvarmak

Yol gsteren, nder, peinden gidilen
Kurtanc

Klavuz, yol gsterici

Yol gsteren
Gnl

iareti

Hasta
Yryen, giden, akan

Revi

Gidi,

Rdvan

Raz

Rfat

stnlk, ululuk

Rfk

Yumuaklk, tatllk

Rhlet

Gme, lme

Rka

Ksa

Rical
Rical'i Gaib

Mevki sahibi kiiler, erkekler

tarz, uslup

olmak,

honutluk,

cennette bir melek

mektup, dileke, zerine yaz

yazlan krtas,

bir yaz

ekli

Rical-i gayb = Her devirde olan fakat bilinmeyen ve

Allah'n emirlerine gre yeryzndeki insanlar idare
eden mbarek kimseler
aldrsz, dervi

Rind

Kalender,

Rindan

Kalenderler,

derviler

Risalet

Elilik, peygamberlik

Ride

iplik. ilgi, ba

Riya

Gsteri, grnsn diye ibadet, z sz bir olmayan, iki

yzllk

Riyazat

Az yemek, az imek, az uyumak, yoluyla yaplan ibadet

Ruh-iKuds
Ruh-o revan

Kutsal ruh Cebrail

Gezen, bir yerde durmayan ruh

SZLK

Ruhsari
Rumuz

541

Yanak, yz, ehre

aretler, manas gizli szler, remizler; simgeler, anlam
kapal

szler

Ruz

Gn, gndz

Ruzueb

Gndz-gece

RU
Rm.i

Yz, ehre

Rku

Namazda bel dz hale gelmek ve ellerle dizler tutulmak

zere eilmek

Rd- Read

Manevi doru yolu bulup ona gitme

Rzgar

Zaman

Rzk

-S-

Saad
Sabak

dl, ders, mesk

Sabr

Dayanmak

Sabilolmak
Sabit-Kadem
Sabit
Sabr
Sacid
Sadat
Saddak
Sadik

Bol olmak, balanmak

Kutluluk

Sznde duran
duran
Sabrl

Secde eden, alnn yere koyan

Seyyidler
Gerek
Doru,

gerek

Sadr

Sadrazam szcnn klsaltlm,

Sid-hezar
Safa-nazar

Yz bin
Temiz, riyasz,

Safa

Temizzlik, arlk

Safalamak

Erler ve dostlarla gnl temizliiyle muamele

Safi

Temiz,

Sif

Dizi,

Sa-sallk

Esenlik

San

stek, Hlya

Sahavet

Cmertlik, el

kazasker

ehvetsiz bakl

ar

sra,

Bakan,

hiza

akl,

cmert

Sahba

arap

Sahha

Afiyet olsun yerine sylenen sz

548

ALEV/ VE BEKTA liRLERI ANTOLOJSi

Sahih-kran

Evreni

Sahih-liva
Sahib-serir
Sahih-zaman
Sahih-kabul
Saib

Hz. Muhammedi'in bayran

buyruu altna

tayan

Taht sahibi
Zamann sahibi; mam Muhammed Mehdi

Kabul eden
Uygunluk
Esenlie ermi,

Said

alan; talihli ve baarl padiah

kutlu

Sail

Soran, dilenen; akan, dilenci

Sain

Oru tutan

Saky

Su ve iki sunan

Sakka
Sakula glmek
Sala
Salaca

Su datan, su veren
Aldatmak
ar

stnde l gtrlen tahta

SaW

Dzelmek, iyilik, dine ballk

Satir

En byk,

Salat-

subh

Salat
Salatm
Salavat
Salik
Salus
Salus, salusluk, saluslamak :

ba

kumandan

Sabah namaz
Namaz, dua
Sultanlar
Hz. Peygamber ve soyuna dua
Yola, tarikata giren, Bir yol tutturan
Gsterii,

yobaz, hilekar

Dzenbaz, Riyakar, suret

huyu huy edinmek

aruluu,

iki yzllk, Bu kt

Pek yksek, ulu, kimseye muhta olmayan, Tanr

Simed
Sanmak

Saplamak

Sanem

Gzel kimse, taplan

Sapmasz

Sapmakszn

Sarp i

G i

Satamak

Bir g ie uramak

Sata pazar

Alveri

Satacaz

Sabnca

Savn
Sayakmak
Siye
Saykal-saykal urmak

Koruma, muhafaza, siyanet

Aslna ulamak

Glge
Parlaklk,

parlatmak

Sayn

Hasta

Sayvan

Glgelik

Sayyad

Avc

Saz

Bir alg aleti

Sazkar etmek

Dzene sokmak

Seb

Gece

Seb'l mesan

Yedi kat gkyz, fatiha suresi

Sebak

Ders, dl

Sebel

Bakiye, arta kalan

Sebil

Yol; pek ok

Sebilullah

Tanr

Secde

Ellerin ve alnn yere yaptrlmas yeklindeki ibadet

vaziyeti, cem ayinlerinde tanrya niyaz

Sefil

Sefil, yoksul

Sefer

Yolculuk

Sefer etmek

Bir yere gitmek

yolu

Seirdi ben

Seirterek

Seirtmek

Acele komak ,

Sehhare

Byc kan, dnya

Sekahm hamri

Kur'an'n dehr suresinin 21. ayetinde "Sekahm

Rabbihm eraben tahUra" szcnden kaynaklanan
deyim., Tertemiz araplar iirir, anlamnda

Sekahm Rabbhm

komak

Kurann
deil

( VII. sure 172-173. ayeti. "Ben sizin.Rabbiniz

miyim" anlamna

Selamet

Esenlik

Selef

Bir grevde daha nce bulunmu kimse, eski adam

Selki

Hafif, yein.

Selsebil

Cennette bir pnar

Sem

itme, kulak verme, duymak

Sema

Dinsel raks, semah

Semiz

Besili

Semmi-sefid

Ak zehir

Sena

vme, v

Seng -i hara, hara

Mermer ta, sert ta, granit

Seng

Ta

Senma

Souk, k

Ser-brehne

Ba ak

550

ALEVi VE BEICTAI iiRLERi ANfOWJISI

Ser-eme

Kaynan ba,

Ser-efraz

Bakalarndan

Ser-ho

Sarho

Ser-maye
Ser-mest
Ser
Serap
Serapa
Seraser
Serbeser
Serdar
Serencam
Serfiraz
Serfr
Sergerdan

Anamal

Ba

Sergzet

Serven, birinin bandan geen olaylar

Serkan

Sarho

nder
stn olan,

ba

stnde olan

Sarho
Ba

lde insann gzne grlen vaha, su hayali

Batanbaa
Batanbaa

Bsbtn,

batan baa

Bakomutan
Batan

geen

Ba yukar,

Ba eme,

stn

sz dinleme

dnen, sersem,

akn

olma

Serke

Ba

Serteser
Server

Batan baa,

Serzeni

Baa

Setret-1 Mnteha

Son perde, en son aama, daha sonras olmayan durak.

(Mi'rac'da Hz. Muhamned'in vard son merhale)

Settar
Sevi

rten, Allah
Muhabbet, sevgi, ak

Sevimek

Srekli aka de duran

olmak
Sevrikmek
Seyf-i kaat
Seyr-i fillah
Seyr
Seyr an-illah
Seyr ila'ilah
Seyr maa 'ilah
Seyrab
Seyran

eken, itaatsiz

Babu,

hep, btn

ulu, ileri gelen

kakma, takaza

Bakmak
Keskin kl
Tarikatta izlenen usuln ikinci mertebesi, (Seyr-llallah,
Seyr-fiUah, seyr-maallah, Seyr-anillah)
Gitmek
Tanr'ya

ynelen yolculuk

Tanr

yolculuk

Tanr

ile yolculuk

Suya kanm doymu

Gezinme

SZLK

551

Seyretmek

Gezmek

Seyyid

Efendi; Hz. Muhammed'in torunu Hz . .Hzeyin soyundan

gelen

Sbt

Torun

Sddlyk

Gerek

Smak

Krmak

Smd

Makas
Alt olmak, bozguna uramak

Smkmak

Smmak

Krlmak.

Srat

Yol; cehennemin stndeki

kpr

Sratl-mstakim

Doru

Srf

Yalnz

bozulmak

kldan

ince,

kltan

keskin

yol

Srreylemek

Gizlemek

Szmak

Madenin erimesi,

Si-mrg -i Kaaf
Si v d

Kafdann Zmrdanka's

kalpnn

gitmesi
(Bkz. Simrg)

says; varlk

trlerini znde topladna

gre otuz ve otuz iki
kutsal saydr. zellikle Hurufi Mezhebinde otuziki
harfin ayr ayn anlamlar vardr.

Otuz iki

inanlan say. Baz mutasavvflara

Siccin

Cehennem

Siirtmek

Komak, atlp komaya balamak

Sim zer
Simurg- anka
Simrg

Gm

ve altn

Anka kuu
Kafdanda yaad sanlan,

znde yanstan masal

Sinek mek
Sinle snlek
Sipahi
Sir

Le

olmak

Mezarlk,
Atl

otuz rengi olan ve otuz kuu

(Si v d)

hayvan

mezar ta

asker

Tok
gidii, ahlak

Siret
Sitr
Siva
Siyanet
Siyaset

Tann'dan gayr

Sofi, sufi

Tasavvuf yolunu benimseyen

Sofu

Dindar

Bir kimsenin ii,

Perde, rt

varlkar

Koruma
Oldurmak

552

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

Soulmak

Suyu, seli ekilmek

Sohbet
Sokum
Soru-hesap

Grp konumak

Lokma, yudumluk ekmek, yemek

Kyametten

dnyada

sonra

maherde,

ldkten sonra kabirde,

iki meleke

yaplan ilenen ilerin hesabnn

sorulmas
Soncu-Soncular

Kabirde soru soran iki melek ( Mnker-Nker)

Synmek
Sz atmak
Sz katmak
Subh
Suci

Snmek, bitip snmek

Sz sylemek. sz sze ulamak
Birisi bir sz sylerken szne

katp

eklentiler yapmak

Salihler, gnah ilemeyenlen, temiz insanlar, sabah

iki

Sud

Fayda

Sudr
Seyfullah
Sufi-i salus
Sufi

Gsler; k
Alllah'n klc

Mrayi sufi , iki yzl sofu

Tasavvuf ehli, dervi (Melamet, yani knanma yolunu
tutan ve tekke, giyim, tren gibi eylerle halktan
ayrlmay kabul etmiyenler, sufileri, bu kaytlara bal
olduklar iin ho grmezler. Mevlevi ve Bektailer,
melameti stn tutarlar ve bu tarikatler, esas bakmdan,
melamet yolundan meydana gelmi tarikatlardr )

Suhang
Suhendin

Sz syleyen
Ne sylediini bilen

Sok

ar,

Sulh
Sulti ( Sutli )
Sun
Sunullah
Sur-na
Sur dd

Zriyet, evladlar, soy

Adi,

sokak

aa

Yap, i,
Allah'n

sanat

kudreti

Bir eit nefesli alg

Kyamette srafil adl byk melein fleyecei boru,

ddk
D grn,

biim, ekil, yz, gzellik

Suret
Suret gz

Can gz karl

Sr

Boynuz, boru, kale, hisar

Susak
Susahk

Su imeye mahsus kap

Susamak

SZLK
Susn

Manda

Suz

Yan, yak

Suzan
Scud
Shan
Skker

Yakan, yakc
Secde etmek
Sz,

Smk

Kemik
Sngk

553

eker

Sngek
Snmek
Snnet
Sphan

kmak,

uzamak

Sruyu gelmek
Ssmek

Hz. Peygamberlerin ileri, buyruklar

Allah, Noksan sfatlardan _mnezzeh
Sren, aya yere taklan
Srnmek
Yeerip bymek

kker

eker

ad

Sevinli, memnun
Sevinli olma hali
Sevinli
Nee, sevin
Sevin
Sevinli olan
Gzellik padiah

S~k

-adhurrem
adan, adman
adi
adilik
aduman
ah-

hsn
ah- Kevneyn

ki cihann padiah; Hz. Muhammed

ah-eb

Hkmdar

aheneh

Padiahlar padiah

aklmak

Kuun nee

akir

kreden

amseher

Akam sabah
Tokat sille
Kent, ehir
Kur'an'n Dehr suresinin 21. ayetinde Tanr'nn cennette
olanlara iireceinden bahsettii arap, temiz iki
Sevin, srur, kaide d

aplak

ar

araben
az

Tahr

eamet

Uursuzluk

eb

Gece

ile tmesi

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

554
ecaat

Yiitlik,

ecer

Aa, denek,

efakat, evkat

Esirgemek

yreklilik
odun

efi-l-mcrimeyn

Mcrimlere efaat eden, Hz. Muhammed

efi

efaat

ehd

Bal

ehinah

ahlar ah

eden, bir suun balanmas iin araclk eden

ehla

Ela gzl, koyu mavi, ela.

ehper

ok byk kanat

ehvar

aha yakacak

ek

phe,

em

Mum

em'a

era,

emir

Kl

zan, tereddt
mum, mumlu fitil

ems

Gne

er

Ktlk

eref-i

Siyadet

surette, byk ok deerli inci

Seyyidlik erefi

erer-nik

Ate

erha

Kesilmi, dilinmi, ey,

erif

Hz, Hasan'n soyundan gelen, onurlu

evk-i

tib

saan,

Tanr

erik

Ortak

Alt

cihet

kvlcm

saan
para

sevgisiyle coma, yanma

yn, yukar, aa, n, ard, sa, sol

emek

zmek, karmak

eolmak

Rastlamak

eta

Alt

evk

Arzu, keyif,

eyatin

mslman inancna gre, atein

alevinden yaratlm, meleklerle beraber uzun
zaman Tanrya ibadet etmi, hatta melekler, bu ibadeti
grp armlar, ilk insan ve ilk peygamber olan Adem
yaratlnca Tanr, meleklere, ona secde edin diye emir
vermi, hepsi secde ettii halde eytan secde etmemi ve
Tanrnn lanetine urayp cennetten srlm. Bu yzden
Adem'e ve eine dman olmu ve bir dzenle cennete
girip, Tanrnn, yemeyin dedii meyvadan yedirmi,
onlara ve soylarna kyamete dek, kendisi ve soyu,
dman olmutur )

telli saz
ne'e, k

eytanlar (eytan,

dumansz

SZLK
ey'ullah ey'en

lillah

Allah iin bir ey, istenirken dervilerin syledikleri sz

eybetin

Saa sakala ak drmek, ihtiyarlamak

eyda

Divane, akdan

akln kaybetmi,

deli

eyh

Ulu, ihtiyar; uyulan, tarikat kurucusu

ikar

Av

ikara kmak

Ava kmak, avlanmak

ir-i

Tanr arslan,

Yezdan

ir-ar

Arslan

ir

Arslan

ir

asel

Hz. Ali'nin

sfatlarndan

biri

avcs

St ve bal

irin

Tatl;

irk

Tann'ya ortak koma, en byk gnah

ive

Cilveli hareket

ivekar

Cilveli, iveli

Gerhad ve Husrev'in sevdikleri

kzn ad

ol

om

Uursuz

uara

airler,

ozanlar

ul

Megul

olma; dert

ukr-kr

Grlen lutfa edilen ihsana elde edilen nimete

maddi, manevi minnet

ule

Parlaklk

ule

vermek

Parldamak, aydnlatmak

uride

Perian

r (ar)

Tuzlu,

reylemek

Comak

coup

kprmek

-TTa-nihayet
Ta
Ta'n
Taakkul etme
Taat
Tabd baz
Tabir
Tabi
Tab
Taban

555

Sonunadek
Grnen evresi, ufuk, uzak
Yerme, svme
Akl

etme

badet

Davul alan
D

yormak

Davul
Ik

Parlak,

karlk

ALEVi VE BEKTA iiRLER/ ANTOWJISI

556

Tacil

Acele etmek

Ta

Baa

Tad

Lezzet

giyilen

deerli serpu

Tayir

Bakalatrma,

Taharet

Temizlik, temizlenme

bozma. deitirme

Tahir

Temiz

Tahkik

Gerekte , aratrma,

soruturma

Tahmir

Yourmak

Taht'es-sera

Yerin alt

Takaza

htiya, luzum, sklt1rma

Takrir

Anlatmak

Taksir

Kusur etmek, hata

Taktr

Kaderlemek,

Taktir

Damlatmak

Takva

Tann'dan korkma, kendini ibadete verme, dinin yasak

kiisel deer

ettii eylerden saknma

Talbmmak

rpnmak

Talep

stemek, istem

Talib

steyen, istekli, Bektai yolunda ocakzadelere bal olan

kii

Tama

stne derek elde etmeye almak, a gzllk

Tamadar

Tamah sahibi

Tammak

Damlamak

Tamu

Cehennem

Tan

Ufuk,

Tan'a

Knama,

Tanlamak

arp

dou,

sabah;

aacak ey

yermek

kalmak

Tanla

Seher anda. sabah erken

Tap klmak

Yklmak

Tapya

Huzurda durmak

durmak

Tapmak

Bulmak

Taprmak

Teslim etmek

Tar-mar

Karma kark,

Tarap

Gam, gussa

Tara

Tari

olmak

Krlmak

Ortaya kma

dank, perian

Tarik
Tarikat

Yol

Taslak

Her hangi bir eyin ilenmemi hali

Tasvir
Tat
Tavk
Tay etmek
Tayyib
Tazarru

Geree

varan yol

Resim, yaz ile tarif etme

Mool
Gerdanlk;

kudret

Denk tutmak, e kabul etmek, drp bkme sarma

yi, gzel, ho

Yal varma, kendini kk grerek istekde bulunma

Taz

Arap at

Te'lifkerde
Tebareke
Teberri, teberra

Yazlm

eser

Mbarek, kutsal olan

Ehl-i Beyt'in dmanlarna dman olmak, onlara ve
dostlarna selam, vermek, sevmemek, rak durmak, beri
olmak, yz evirmek, dmanna dost olmak.

Teberrk

Kutlamak; hediye,

Tecella, tecelli

Grnmek

armaan

Tecelli

Grnme, belirme, talih

Tecelliyat
Tecerriid
Tecrid

Tann'nn

Soyutlamak
Tek brakmak, soyma, ayrma, hereyden el ayak ekip
AHah'a ynelme, tek olmak, evlenmemek
Akll hareket
Hayra yorma, uur sayma

Tedbir
Tefe'l
Tefekkr
Teferrii
Tefrid
Tefrik
Tefsir
Tehayyr
Tehdit

Tek olu

Tehi

Bo

Tek

Gibi

Tek oturmak
Tekbir
Tekebbr

insan gnlnde grnleri

Dnme,

zihin yorma

Ferahlamak,

almak,

gezip dolamak

Ayrmak

Yorum, manay amak

Hayret
Birinin gzn korkutma, gz da

Uslu durmak
AHah Ekber
getirmek
Ululamak

=Tanr

uludur demek, ululamak, tekbir

558

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

Tekye klmak

Gvenmek

Telef

Yok etme, ldrme

Tellak
Telvin

Ykayc

Renklendirmek;

Temaa

Seyir

Temenna eylemek
Temevvc
Temyiz

stemek, nnde eilmek

Dalgalanmak

Teneir

zerinde l ykanan tahta

Teng

Dar

Ayrmak,

Teniz

Deniz

Tennur
Tercman ( Terceman )

Tandr

Terketmek
Tersa
Tervende
Tesbih

Brakmak

insann

halden hale girmesi

semek

Belli ilerde derviler veya grevliler

dzenli dualar

tarafndan

Hrstiyan

Turfanda
Tanr'nn

noksan sfatlarndan mnezzeh olduunu

sylemek muayyen duay ve sena'y say ile zikretmek

Tene-dilan

Gnl susamlar

Tene

Susam

Tevi

Tarikata giren kimsenin bu yolda vecd'e,

kaplmay dilemesi

Tevaf
Tevazu
Tevekkl
Tevella
Tevessl

Ziyaret etme, niyaz etme (Tavaf)

Tann'ya dayanmak gvenmek

Tevf"ak

Baarya ermek

Tevhid

okunan

cokuya

Alak gnlllk
Ehl-i Beyt'in sevenlerini sevmek, dostlarna dost olmak
Girime,

inanma, sebeb tutma

Bir bilmek; a ilahe illallah... diyerek ibadet etmek,

birlemek, baka Tanr tanmamak

Tanr'y

Teviz
Teyzir
Tezhib
Tezkiye
Tezlik

Kurtarma. selamete karna

Dzen, yalan, ktlk
Sslemek
Artma; insan nefsinin,
heveslerden arnmas

vedilik, abukluk, acul

Tanr

sevgisi

dnda

kalan btn

S7.LK

Tezyin

Ziynetlendirme, ssleme

Tfllayn

ocuk gibi

Tdl-

na reste

559

Ergenlik ana ermemi ocuk

Tdl-tftl

ocuk

T-Bend

Cem ayinlerinde grgs yaplacak olanlarn veya

dknlkden kalkacak olanlarn- beline sarlan kuak

Tmar

Yaray

etmek

emlemek (ilalamak), iyiletirmek

Tig-miijen

Kirpiin klnc

Ti

Kl,

Til

Dil, deniz kys, denize uzanm kara

Tilavet

Okuma, okunma, ezbere syleme

Tilmiz

renci

Timar
Tir

Tedavi etmek, onarmak

Tiryak

Panzehir

Tokumak

Birbirine saldrmak

Tokuz

Dokuz

Tonoz
Torlak

Domuz
Gen, acemi, hatmi inanlara sahip dervi

Toy

Bir tr uzun boyunlu gzel bir ku

Toylamak

Karnn

Tek

Dek, deme

Tbi

Cennette, kkleri yukarda ve dallar yerde olan aa

Tudaolmak

Gnl vermek

Tufan

ok

Ok

doyurmak
Tn

iddetli yamur,

Dn, gece

sel. Hz. Nuh zamannda dnyann sular

sylence

altnda kaldna ilikin

Tuyan

Azmak

Top

Hep, tmden

Trab

Toprak, EbU-Trab

Tu

Rastlamak

olmak

Ttya

=Hz. Ali'nin lakab

Srme

Tuyur

Kular

Tl-

Uzun, olmayacak istek

emel

D,

Ttmek

Duman kmak

Tvana

Din, gl

rya

560

ALEV/ VE BEKTA/ J/RLER/ ANTOLOJiS

-UUbrulmak
Ucub
Umak
Ukba
Ulema

Ulfun
Ulvi
Ulviyyat
Umman
Umran
Unlamak

Urgan
Urmak
Urak

Urudurmak
Urugan

Devrilmek
Kendini beenmek
Cennet
Ahiret, br dnya
Alimler, bilginler
limler, bilgiler

Ulu, yce
erefli varlklara

ait zellikler
Byk, engin deniz, okyanus
Bayndrlk, medeniyetle ilerleme, refah ve saadet
yilemek, shhat bulmak
Kuvvetli ip
Vurmak
Vursak
Hemen kalkmak
Boyuna vuruan

Urumak

Savamak

Uryan
Us

plak

Usan

Aptal, tenbel

Uslu

Akll

Ustaban

Usta, yapc

Ustager

Usta, iyi

Usul

Mzikteki esaslar (Kudm denilen iftenarayla, zilli,

yahut zilsiz tefle usul tutulur, yani hzl ve hafif vurular
gsterilir), Boy

U,

te, imdi

Uak

Ufak, kk

Uanmak

Krlmak

Uatmak

Krmak

Uak

Aklar

Akl

yapan

Uya

Ahmak

Uyakmak

Batmak, gurup etmek

Uz
Uzgelmek

Doru yerinde
Tam ve dzgn hale gelmek,

Uzlet

Bir yana ekilip kendi kendine tenhada yaama,

kesine ekilme

yalnzl~

-Un

ad, san, nam

leen

Hereyi dostlaryla blen, paylaan

lfet

Dostluk

mmehat

Analar, anneler, esaslar, asllar

nas

Halk

ryan, oryan

Ak, plak

stad

Usta, bir ite, bir bilgide ileri olan

stn

Stun, direk

tmek

Gemek, umak

zmek

Koparmak

zlmek

Kopmak

Vacib

Yaplmas

Vade

Vaad

Vahdet

Birlik

Vahib

Balayc

Vahid-ullah

Allah'n birlii

-Vgerekli olan

Vahid

Yalnz,

Vahy

Bir emrin Allah

Valih

aran

tek
tarafndan

akn

Valili hayran

Sersem ve

Varak

Yaprak, kat

Vasl

Erien, ulaan, kavuan

Vasl

ila 'ilah

peygamberlere bildirilmesi

Allah'n birliine ulaan

Ve-lekad-keremna

Asalet, iyilik verildi

Ve'd-dua

Dualarmz

Ve'scd va'kterib

Secde et ve Tanr'ya yakla (Bkz. Alak suresi-19)

sizinle beraberdir

Vebal

Su, gnah

Vecd

Zevk,

Vech-i ahsen

En gzel ekil

Ved

Yz, ehre

Vechullah

Tanri'nn

Vefa

Gereklik, szde duru

Vehm

Yanl

coku;

gnlde olan, Tanr cokunluu

yz,

zan,

gzellii

phe,

sebepsiz korku,

kuku

562

ALEVi VE BEKTA/ JIRLERI ANTOWJISI

Veli

Tanr'sal srlarn bildirildii kii,

Veribimek

Yollamak, gndermek

Ve

Gibi

Vilayet, velayet

Velilik makam, erenlik

Bekta

Vildan
Viran
Virdetmek
Visal ( Vasl )

Veli'nin

manasn

evliya, Hz. Ali ve

Hac

sfatlarndan

veren bir benzetme edat

Yeni domu ocuklar, kullar

ren, ykk
Dualar, belli zamanlarda okunan ayetler veya isimler
Kavuma, ulamak, bulumak

Vuhu

Vahi

Vuslat

Bir eye

Vcud

Varlk.

Vch

Vecihler, yzler,

hayvanlar
ulama, kavuma,

visal

beden
ilikiler

-YYaban

Vahi, yabanc

Yabis
Yadlu
Yid

Kuru
Kt, fena
Yabanc;

makrem olmayan anma

Ya

Dman

Yahi

Yakkl, yiit.

Yakm

Ate ak

Yakin
Yalap yalap

Kesin bilgi ile bilme, yakn

Alev alev

Yalncak

Cplak

Yapalak

1) Tyl, 2) Uzun

Yar

Dost. sevgili

Yara

( Yarak )

gzel

yaprakl

Lazm

tyl ot

(yaramak'tan gelen bu szck silah, gerekli

levazm anlamlarna gelir)

ey,

Yaren ( Yaran )

Dostlar ( dost anlamna gelen yar sznn cem'i olan

yaran'dan bozma )

Yari (yarak)

Dostluk,

yardm

Yarlamak

Acmak,

rahmet etmek

Yastanmak
Yat

Dayanmak, yaslanmak
Yan, ind

Yavvarmak

Kaybolmak

Yavlak

ok fazla

er

Yavuz

Kt,

Yay yasmak

Gerili yay gevetmek

Yaz

Ova

Yazk-yazld

Su gnah, sulu

Yedllah

Allah'n

gnahl

Kudreti. Bektai cem ayinlerinde grlen talib'in

kulana dede tarafndan okunan Kur'an'n Fetih suresinin
10. ayeti:(Yedullah ayeti) "Ey Muhammed phesiz sana
ba eerek ellerini verenler, Allah'a ba eip el vermi
saylrlar. Allah'n eli onlarn elinin stndedir. Verdii
bu szden dnen ancak ~ndi aleyhine dnm olur.
Allah'a verdii sz yerine getirene, Allah byk ecir
verecektir" demektedir.

Yegane

Biricik, tek

Ye

Daha iyi, iyi

Yek

Yeticeiz

Bir
Dz, bir beraber
Benzeri olmayan, biricik
Elden karmak, ziyan etmek
Meylettirmek
Henz, yeniden, imdi
Yetince, ulanca, varnca

Yevm

Gn

Yeksan
Yekta
Yele vermek
Yeltemek
Yenile

Yevm-1 bair

Kt gn, perian gn

Yezal

Zevale eren, biten (U Yezal :Zevalsiz, bitmez)

Yezdan

Allah

Yylamak

Koklamak

Yiti

Yedi

Yitmi

Yetmi

Yol azcilrmak

Yol kaybettirmek, yoldan karmak, yanltmak

Yol dokunmak

Boyuna gitmek

Yolurmak

armak,

Yolunmak

Tra

Yom

Hayr,

yoldan

kmak, hrszlk

olmak, ehliyet sahibi olmak

kutluluk

Yora

Pabucun st ksm.

Yorgalamak

Rahvan gitmek

Yormak

Tevil etmek, tabir etmek

Yort

Ko

etmek

564

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/S/

Yortmak

Komak

Yrmek

Koumak

Yre

evre, etraf

Yr-Yrk

Hzl

Yuka
Yumak-yuym.ak

ykamak, artmak

Yumu

Hizmet

Yunmak
Yuvanmak
Yz dkmek
Yz sulu

gitmek

Yuflca

Ykanmak

Tenbellik
erefsizlikte
erefli

bulunmak

onurlu

-ZZa

Karga

Zahid

Kanan. ekinen, dindar; kaba sofu, softa,

alevi olmayan

Zahir
Zahm

Grnen, ak, belli, yardmc, arka kan

Zakir

Anan

Yara

Zar

Alayan,

Zat-

Allah

Bari Zat- Mutlak

Zat
Zaviye

inleyen

zel, asl
Ke,

tekke, bucak, kk tekke

Zeban
Zebane
Zeber
Zebun

Dil, lisan
Alev, yalm
st
Zayf,

aciz, gsz

Zehre

G, takat

Zeng

Zerrak
Zerre
Zevahir
Zeval
Zeyrek
Zi, zihi
Zibi

Hilebaz, dzenci, mrayi, riyakar

Pek ufak para, molekl
Bir nesne ve bir kimsenin grnr taraflar
Sona erme, yerinden ayrlp gitme
Akll,

zeki,

anlayl, uyank

Hey gidi hey; ne de

Parlak, ssl, yakkl, gzel elbise

ar

sofu,

Zift

Katran

Zillet

Alaklk

Zinde

Canl,

diri

Zinhar
Zir
Zirfevk

Sakn,

asla

Zian

anl, erefli

Aa
Aadan yukar

Ziya-nisar

Ik

Ziyy

Dirilik, hayat

Zuhur

Grnme, meydana kma

serpen

Z'l-Celil

Ululuk sahibi, Tanr

Zbde

Bir eyin en sekini, z

Zhd

Zahidilik, ham sofuluk

Zlbiye

Niastadan yaplan tatl

Zlcemal

Gzel Tanr

Zlf

Sevgilinin sa, yanaklardan aa sarkan sa

Zmre

Blk,

Znnar

Papazlarn balad

snf,

cins, grup
kemer

KAYNAKA
ABDIZADE HSEYN HUSAMEDDN; Amasya Tarihi,
Ankara, 1986.

C:

I, Amasya Bel. Ku. Y.

ABDLHAMT Muhsin; slama ynelen Ykc Hareketler, Ankara, 1986.

ADIV AR A.; Tarih Boyunca lim ve Din, Remzi kitabevii stanbul, 1975.
ALTINAY Refik ; Osmanl Devletinde Rafzlk ve Bektailik, Darulfunun, Ede. Fak.
Mecmuas C. 9 s. 2. stanbul 1932.
ALTINOK, Baki Yaa; Hac Bayram Veli, Bayramilk Melamiler ve Melamilik, Oba
Kitabevi, Ankara 1995.
AKDAG Mustafa ; Trk Halknn Dirlik ve Dzenlik Kavgas (Celali syanlar), Bilgi
Yaynevi, stanbul 1975.
_ _ _ _ ; Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi, (1243-1453), C. 1, 2, Cem Yaynlar
stanbul, 1974.
AKPINAR Turgut ; Trk Tarihinde slamiyet, stanbul, 1993.
AKTA. A. hsan- Ycel Sabri; Ak Kul Fakr, stanbul 1991.
AKYOL Taha ; Medineden Lozan'a, 4. Bask, Milliyet Yaynlar, stanbul 1996.
ALPLAN Ouz; Buda ve Budizm, stanbul
. ANADOL Cemal ; Hoca Ahmet Yesevi, Yesevilik, Kamer Yaynlar, stanbul 1994.
ARAB, eyhlekber ; Muhittin-i El (lbni arabi) Ahadiyyet Risalesi ve Futukat

Mekkiyyesinden Seilmi Tasavvufa Dair Blmler (Haz. Mahmut Saadettin

Bilginer), stanbul 1983.

ARAZ Nezihi; Anadolu Evliyalar, Fati Yaynlar, stanbul, 1958.

_ _ _ _ ;Dertli Dolap, Fati Yaynlar, stanbul, 1961
_ _ _ _ ; Peygamberler Peygamberi Hz. Muhammed, stanbul, 1963.
_ _ _ _ ; Hz. Muhammed'in Torunlar, stanbul, 1960.
_ _ _ _ ;Ak Peygamberi Mevlana, Kervan Yaynlar, stanbul, 1972.

ARISOY Sunullah ; Trk Halk iiri Antolojisi, Bilgi yaynevi, Ankara, 1985.
ARSEL lhan ; Arap Milliyetilii ve Trkler, 3. Bask, Remzi Kitabevi, stanbul, 1977.
_ _ _ _ ; eriat ve Kadn, 3. Bask Remzi Kitabevi, stanbul, 1989.
_ _ _ _ ; eriattan Kssalar, Kaynak Yaynlar, 2. Basm, stanbul 1996.
_ _ _ _ ; Teokratik Devlet Anlayndan Demokratik Devlet
Kitabevi, stanbul, 1993.

Anlayna,

Remzi

568

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/Si

ASAN Veli; Tahtac Trkmen Ozanlar, Kltr Bakanl, Ankara 1997.

ASLAN Ensar; Dou Anadolu Saz airleri, Atatrk niversitesi,

lm.

ASLANOGLU brahim; Divrii airleri, Sivas, 1961

_ _ _ _ ;Pir Sultan Abdallar, Ennan Yaynevi, stanbul, 1984.
_ _ _ _ ;ah smail Hatay, Der Yaynlan, stanbul 1992.
_ _ _ _ ; Kul Himmet stadm, 2. Bask, Can Yaynlar, 1996.
_ _ _ _ ;Sz Mlknn Sultanlar, Sivas, 1985
AKUN

Vehbi Cem; Merzifonlu airler, 1937.

_ _ _ _ ; Sivas Folkloru 1. 1940 ; il. 1943.
_ _ _ _ ;Sivas

airleri,

1948

_ _ _ _ ;Terzi Baba ve Erzincan'n Mutasavvf airleri, 1956

ATAKURT Mithat; Urfa Folklorundan Bir Demet, Ankara, 1951.

ATALAY Adil Ali ; Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi, Can

Yaynlar, stanbul,

1990.
_ _ _ _ ; Noksani Baba, stanbul, Can Yaynlar, 1992.
_ _ _ _ ; M. Yaman; Seyyid Nizamolu, stanbul, 1990.

ATALAY Besim;

Bektailik ve F.clebiyat, Ant Yaynlar, stanbul, 1991.

_ _ _ _ ; Trk Dili

ATILGAN Halil;

le

ibadet,

Ceyhanl Ak

stanbul,

Ferahi, Kltr Bakanl Ankara 1997.

ATE Toktam; Laiklik, mit Yaynlar, stanbul, 1994.

ATE

Sleyman; Kuran-1 Kerim Tefsiri (1-VI) Milliyet Yaynlar, stanbul 1995.

_ _ _ _ ; Slemi ve Tasavvufi Tefsiri, stanbul 1969.

ATLA Vedat; Hazret- i Ali Divan, Ant Yaynlar, stanbul, 1990.

AVCI Ali Haydar ; Kalender elebi Ayaklanmas, AAA Y. Ankara 1998.

AVCioGLU Doan ; Trklerin Tarihi ( 1,2,3,4,5), Tekin Yaynevi, stanbul ( 1978-1982).
AYAN Hseyin; Nesimi

Divan, Aka Yaynlar,

Ankara 1991.

AYDIN Erdoan; slamiyet Gerei (1, il, III, iV), Kaynak Yaynlar, stanbul, 1993.
_ _ _ _ ;Nasl Mslman Olduk?, Baak Yaynlan, stanbul, 1994.
AYUB Nazih; Arap Dnyasnda Din ve Siyaset (ALOGAN Yavuz), stanbul, 1993.

AYYILDIZ Hasan ; Buyruk, Ankara.

BAL Mustafa ;

Dervi

Muhammedim Nuru Vahit Eseri Dillerde

Yaynlar, stanbul 1989.

BALDEMR Hamit; Din ve Alevilik zerine, stanbul, 1994.

BANARLI Nihat Sami ; Trk Dili ve F.clebiyat (1, 11, III), stanbul,

ahit, ahkulu

Der.

KAYNAKA

569

BARDAK Cemal ; Alevilik, Bektailik, Ahilik, Ankara, 1970.

BARKAN, mer Ltfi, Kolonizatr Trk Dervileri, Hamle Yaynlar, stanbul,

Tarihsiz.
BAGZ lhan; izahl Trk Edebiyat Antolojisi, 1986.

BAYKAL Bekir Stk ; Pecevi Tarihi, (1, il), Kltr Bakanl

Yayn,

Ankara, l 992.

BAYRAKTAR Mehmet; Yunus Emre ve Ak Felsefesi, Trkiye Bankas Yayn,

stanbul, 1991.
BAYRI M. Halit; Halk iiri, Varlk Yayn, stanbul, 1976.
_ _ _ _ ; Virani, Maarif Kitaphanesi, stanbul, 1957.

BENDER Cemid; 12 mam ve Alevilik, Berfin Yaynlar, stanbul, 1993.

BENEKAY Yahya; Yaayan Alevilik, stanbul, 1967.
BENNIGSEN Alexandre., QUELQUEJA Y Chantal ; Sultan Galiev ve Sovyet
Mslmanlar (Nezih Uzel), stanbul, 1981.
BERKES Niyazi; slamlk, Ulusculuk, Sosyalizm, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1975.
BEZRC Asm; Pir Sultan, Say Yaynevi, stanbul, 1994.

_ _ _ _ ;Trk Halk iiri, ( 1, il) Say Yaynlar, stanbul, 1994.

BRAY Ahmet; Mahmut'Kulu Divan, Ankara, Kltr Bakanl Yayn 1992.
BRDO<iAN Nejat ; Alevilerin Byk Hkmdar ah smail Hatayi, Can Yaynlar,
stanbul,

1991.

_ _ _ _ ; Anadolu Aleviliinde Yol Ayrm, Mozaik Yaynlar, l 995.

_ _ _ _ ; Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemeleri, stanbul, l 992.
_ _ _ _ ; Anadolu'nun Gizli Kltr Alevilik, Bertin Yaynlan, stanbul, 1990.
_ _ _ _ ; Hasan Dede,

stanbul,

1992.

_ _ _ _ ; ittihat - Terakki'nin Alevilik Bertin Yaynlar, stanbul, 1944.

Bektailik Aratrmas

( Baha Sait Bey)

_ _ _ _ ; elebi Cemalettin Efendi'nin Savunmas, Bertin Yaynlan, stanbul, 1994.

BiRGE John Kngsley; Bektailik Tarihi, Ant Yaynlar, stanbul, 1991.

BORATAV Pertev H Naili; Azgittik, Uzgittik, Adam Yaynlan, stanbul, 1992.
_ _ _ _ ;Folklor ve Edebiyat (1, il), Adam Yaynlan, stanbul, 1990.
_ _ _ _ ;Zaman Zaman iinde, Adam Yaynlan, stanbul, 1992.
____

;zahl

Halk iiri Antolojisi, M.E.B.

Yaynlar,

1943.

_ _ _ _ ; Pir Sultan Abdal (A.B. Gl pnarl ile) Der Yaynlan, stanbul l 991.

BOZKURT Fuat; Aleviliin Toplumsal Boyutlar, Cem Yaynlar, stanbul, 1990.

_ _ _ _ ;Buyruk, Cem Yaynlar, stanbul, 1982.
_ _ _ _ ;Semahlar, Cem Yaynlan, stanbul, 1990.

570

ALEVi VE BEKTAi iiRLER/ ANTOLOJiS

BULUT Faik ; Allah'n Devletinde Demokrasi, Tm Zamanlar Yaynclk, stanbul,

1993.
_ _ _ _ ;slamc rgtler, Tm zamanlar Yaynclk, stanbul 1994.
BURHAN

(Dervi)

; Hacm Sultan Vilayet-Namesi (Dr. Rudlofl, Tschudi Basm - Das

Vilayet - Name des Hadschim Sultan - Metin Teru Berlin 1914).

CAHEN Claude ; slamiyet, Bilgi yaynlar, stanbul, 1990.

_ _ _ _ ; Anadoluda Trkler, Adam Yaynlar,

stanbul

1984.

CANBERK Eray ; Yengi iirleri, stanbul, 1993.

CEBECOGLU Ethem; Hac Bayram - Veli ve Tasavvuf Anlay, Ankara, 1994.
CENGZ, Halil Erdoan, Divan iiri Antolojisi, Bilgi Yaynlar, 1972.
COAN Esat; Hnkar Hac Bekta Veli Makalat, Seha Neriyat, stanbul, 1990.

CUNBUR Mjgan;

Baaklarn

Sesi, 1968.

AGATAY Neet ; Bir Trk Kurumu Olarak Ahilik, Ankara, 1972.

_ _ _ _ ; slamdan nce Arap Tarihi ve Cahiliye a, Ankara, 1963.
ALILAR

Oral; Hz. Ali - Muaviye atmas, 2. Bask, Pencere Yaynlar, stanbul,

1992.

AMUROGLU Reha ; Dnyordu, Bektailikte Zaman Kavray, Metis Yaynlar,

stanbul, 1993.
_ _ _ _ ; Gnmz Aleviliinin Sorunlar, 2. Bask, Ant Yaynlar, stanbul, 1994.
_ _ _ _ ;Sabah Rzgar- Enelhak demiti Nesimi, Metis Yaynlar, stanbul, 1992
_ _ _ _ ; Tarih, Heterodoksi ve Babailer, Der Yaynlar, stanbul, 1990.
_ _ _ _ ;Yenierilerin

Bektailii

ve Vaka-i

erriye,

Ant Yaynlar, 1991.

AGATAY Saadet; Trk Leheleri AUDTCF, Ankara 1978.

IG Muazzez lmiye; Kuran, ncil ve Tevratn Smerdeki Kkeni, Kaynak Yaynlar,
stanbul 1995.
ANTAY Hasan Basri ; Kuran - Kerim ve Meali, ( 1. il. III. ) stanbul 1958.
ELEB Abdullah; Amasyal Fedayi Baba, stanbul, 1991.

OTUKSKEN Betl., BABR Saffet ; Ortaada Felsefe, stanbul, 1989.

DAGLI Muhtar Yahya; Bektai Tomar ve Nefesleri, stanbul, 1935.
DANIMAN Zuhuri; Kocibey Risalesi, stanbul, 1971.

DERV Ahmet Aki, Akpaaolu Tarihi (Atsz) MEB. stanbul 1970.

DANMEND . Hami; Trklk ve Mslmanlk Okat Yaynevi, stanbul 1959.

DEVELoGLU Ferit; Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lugat, stanbul 1994.
DER Anton Fozel; Anadolu Alevilii, Ant Yaynlar, stanbul, 1985

DOGRUL . Rza; Yeryzndeki Dinler Tarihi, stanbul, 1958.

KAYNAKA

571

DUBY Georges ; Ortaa nsanlar ve Kltr, stanbul, 1990.

DURSUN Turan; Kutsal Kitaplarn Kaynaklar (1, 2), Kaynak Yaynlar, stanbul 1995.
_ _ _ _ ; Din Nedir ( 1, 2, 3, 4) Kaynak Yaynlar, stanbul 1995.
_ _ _ _ ; Allah, 2.

Bask,

Kaynak Yaynlar,

stanbul

1991.

DZDAG Erturul ; Ebusuud Efendi Fetvalar, stanbul 1972..

EBULGAZ Bahadr Han, Trklerin Soy Kt (Secere-i Terekime) (Muharrem
Ergin) Tercman Yaynlar, stanbul.
EBUL Hayri Rumi ; Saltuk - Name (1, il) (kr Haluk Akaln) Kltr Bakanl
Yaynlar Ankara, 1987.
EFEND Ahmet Cemalettin; Bektai Sm Nam Risale - yi Mudafaa, stanbul, 1937.
EFLAK Ahmet Dede; Ariflerin Menkbeleri 1. , il. (Tahsin Yazc), MEB Yaynlar,
stanbul, 1986.

ELADE Mircea; Kutsal ve Dind (ev: Mehmet Ali Klbay) Ankara 1991.

_ _ _ _ ; Mitlerin zllikleri, Simavi ncelemesi (ev: Sema Rifat) stanbul 1993.

EVLYA elebi ; Seyahatname (1, il Parmaksz, Kltr Bakanl, 1983.

ELVAN elebi ; Menakbul Kudsiyye, Fi Menasibil-Unsiyye, E. Erunsal - A.

Ocak, stanbul 1984.

Yaar

ELoGLU M., O. Tansel ; Bektai Dedikleri, 2. Basm, Adam Yaynlar, stanbul, 1983.
ERAL Sadk; Anadoluda Alevi Katliamlar, Yaln Yaynlar, stanbul, 1993.
ERBAY Mustafa;

eyh

Safi

Buyruu, Ayyldz Yaynlar,

Ankara, 1994.

_ _ _ _ ; Virani Risalesi, Ayyldz Yaynlar, Ankara, 1994.

ERGN Muharrem; Orhun Abideleri, 7. Bask, Boazii Yaynlan, stanbul, 1980.

.ERGUN Sadettin Nzhet ; Hatayi Divan, ah smail Safevi Hayat ve Nefesleri,

stanbul, 1956.
_ _ _ _ ;Bektai

airleri, MaarfYaynlar, stanbul

1930.

_ _ _ _ ;Bektai - Kzlba Alevi airleri ve Nefesleri, (1, il, 1935; 111, 1956). Maarif
Ktphanesi, stanbul.
_ _ _ _ ; Karacaolan, 15. Bask, MaarifKitaphanesi, stanbul 1956.
_ _ _ _ ; Trk airleri, Maarif Ktphanesi, stanbul, 1935.
ERK Hasan Basri ; slami Mezhepler, Tarikatlar, TDAV, stanbul, 1954.
ERZ Mehmet ; Trkiye'da Alevilik, Bektailik, TDAV, stanbul, 1993.
_ _ _ _ ;Yrkler, TDAV

Yayn stanbul,

1991.

ERSEVEN lhan Cem; Alevilerde Semah, Ekin Yaynlar, stanbul, 1990.

ESEN, Ahmet kr; Anadolu Trkleri, Bankas Yayn, Ankara 1986.
ERTUGRUL smail ; Fenni Vahdet-i Vcud ve bn Arabi (Hzl. Mustafa Kara) nsan
Yaynlar, stanbul 1991.

572

ALEV VE BEKTA/ iRLERi ANTOLOJSi

EYUBOGLU . Zeki; Alevilik - Bektailik Edebiyat, Der Yaynlar, stanbul, 1991.

_ _ _ _ ;slamda Blnmeler elimeler, Miletos Yaynlar, stanbul 1991.
_ _ _ _ ; Gn Inda Tasavvuf Tarikatlar, Mezhepler Tarihi, stanbul, 1987.
_ _ _ _ ;Hatay (ah smail) Geit Kitabevi, stanbul 1991.
_ _ _ _ ;Tarihin lkeleri, stanbul, 1991.
_ _ _ _ ;Abdal Musa, Geit Kitabevi, stanbul 1991.
_ _ _ _ ;Anadolu nanlar -Anadolu Mitolojisi, Geit Kitabevi, stanbul, 1987.
_ _ _ _ ; Kaygusuz Abdal, Geit Yaynevi, Dar Yaynevi, stanbul 1992.
_ _ _ _ ;Anadolu Uygarl, stanbul, 1991.
_ _ _ _ ;Btn Ynleriyle Bektailik, Yeni a Yaynevi, stanbul, 1980.
_ _ _ _ ;Btn Ynleriyle Hac Bekta Veli, stanbul, 1989.
_ _ _ _ ;Trk Dilinin Etimolojik Szl, Sosyal Yaynlar 2. Basm, stanbul 1991.
_ _ _ _ ; Smrlen Alevilik, zgr Yaynevi, stanbul, 1991.
_ _ _ _ ;eyh Bedrettin, Varidat, Uur Yaynevi, stanbul, 1991.
_ _ _ _ ;eytan Ayetleri Sylencesi, Uygarlk Yaynlar, stanbul, 1989.
_ _ _ _ ;Trk iirinde Tanrya Kafa Tutanlar, Kaynak Yaynlar, 2. Bask, stanbul
1991.
_ _ _ _ ;Tanr Yaratan Toprak Anadolu, Sinan Yaynlar, stanbul, 1973.
_ _ _ _ ;Gnmzde Alevilik, Nefer Yaynlan, stanbul 1995.
_ _ _ _ ; Divan iiri ( 1, il ) say yaym, stanbul 1994

EYUBOGLU Sabahattin; Pir Sultan Abdal, Cem Yaynevi, stanbul, 1982.

_ _ _ _ ;Yunus Emre, Cem Yaynevi, stanbul, 1976.
GLERMAN M. Hikmet; Bayezidi Bistami, nklap Yaynlar, stanbul 1956.

FIGLALI Ethem Ruhi; Trkiye'de Alevilik - Bektailik, Seluk Yaynlar, stanbul;

1990.
_ _ _ _ ; amzda tikadi slam Mezhepleri 4. Bask, Seluk Yaynlar, stanbul
1990.
FIRAT M. erif; Dou lleri ve Varto Tarihi, stanbul, 1983.
FI

Rady; Bende Halimce Bedreddinim, 2. Bask, Yn Yaynlar, stanbul 1992.

FROMM Erich ; Psikanaliz ve Din, Artan Yaynlar, stanbul 1991.

FUZUL; Saadete Ermilerin Bahesi, 3. Bask, Maarif Kitabevi, stanbul, 1955.

_ _ _ _ ;Divan ( A. Glpnarl) 2. Bask, nklap ve Aka Kitabevi, stanbul 1961.
_ _ _ _ ; Rind ile Zahid (Prof. Hseyin Ayar) MEB, stanbul 1993.
GARAUDY Roger ; slamn Vadettikleri, 3. Bask (Nezih Uzel) Pnar Yaynlar,
stanbul, 1983.
_ _ _ _ ; Sosyalizm ve slamiyet, Ankara, 1968.

KAYNAKA

513

GAZAL mam ; Sapklktan Kurtulu (ev: M. Rahmi Balaban) Gayret Kitapevi,

stanbul 1947.

GKALP Ziya ; Trklemek - slamlamak - Muasrlamak, stanbul, l 960.

GKBERK Macit ; Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul .l 990.
GLE Nifer; Modem Mahrem, stanbul, 1993.
GLPINARLI Abdlbaki ; Alu Kaife! - Gta, Caferi Mezhebi, Gerek Alevilik,
stanbul, l 966.

_ _ _ _ ;Fuzuli, Trke Divan, Aka Kitabevi,

stanbul

1961.

_ _ _ _ ;Melamilik ve Melamiler, Gri Yaynlar, tanbul 1992.

_ _ _ _ ; slam Tarihi ve slamn lk Devri, nklap Kitabevi, stanbul, 1991.
_ _ _ _ ; KaygusuzAbdal, Hatayi, Kul Himmet, Varlk Yaynlar, stanbul, 1953.
_ _ _ _ ;Melamilik ve Melamiler, Aka-nklap, stanbul, 1931.
_ _ _ _ ; Oniki

mam,

Emek Yaynevi, Ankara, 1960.

_ _ _ _ ;Pir Sultan Abdal, Milliyet Yaynevi, stanbul, 1995.

_ _ _ _ ; Simavna Kadsolu eyh Bedrettin, Remzi Kitabevi, stanbul, 1966.
_ _ _ _ ;Tarih Boyunca slam Mezhepleri, Milliyet Yaynevi, stanbul, 1987.
_ _ _ _ ; (H.H.B. Veli) Velayetname, Remzi Kitabevi, stanbul, 1958.
_ _ _ _ ;Alevi - Bektai Nefesleri, Remzi Kitabevi, stanbul, 1963.
_ _ _ _ ; Mevlanadan Semeler, 2.

Bask, Varlk Yaynlar

1958.

- - - - ; Mevlana'nn Mesnevisi (1, il, III, iV, V, VI) Kltr

1989.
_ _ _ _ ; Hafz Divan

erhi,

Bakanl,

Ankara

MEB, stanbul 1985.

_ _ _ _ ;Yunus Emre ve Tasavvuf, nklap Kitabevi, stanbul, 1992.

_ _ _ _ ;Yunus Emre, nklap Kitabevi,

stanbul,

1991.

_ _ _ _ ; Tasavvuftan Dilimize Geen Deyimler ve Ataszleri, nklap Kitabevi,

stanbul 1977.
_ _ _ _ ;Mminlerin Emiri Hz. Ali, Der Yaynlar, lstanbul 1990.
_ _ _ _ ;Hurufilik Metinleri Katalou, nklap Kitabevi, stanbul 1989.
_ _ _ _ ; 100 Soruda Tasavvuf, nklap Kitabevi, stanbul, l 969.
_ _ _ _ ; Gelibolu'lu Ali - Knhl-Ahbar Tezkiresi, Kltr Bakanl, Ankara 1994.

GUITTON Jean ; BOGDANOV Grichka., BOGDANOV lgor ; Tanr ve Bilim, stanbul,

1991.

GCYENER Fuat ; slam Tarihinde Hazreti Ali, stanbul, 1946.

GL Muhsin; Sdk Baba Divan, Ayyldz Yaynevi, Ankara, 1984.
_ _ _ _ ;Alevilik zerine

Dorular, Ayyldz Yaynlar.

574

ALEVi VE BEKTA iiRLER ANTOWJIS

GLEK Ali Duran; Alevi - Bektai Yolu, stanbul, 1993.

GLERMAN M. Hikmet; Bayezidi Bistami, stanbul, 1958.

GLAN Hasan ; Pir Hac Bekta Veli ve Alevi Bektailiin esaslar, stanbul, l 975.

GLVAHAPOGLU Adil; Hac Bekta Veli, Yorum Yaymev,i Ankara

GNEY, Eflatun Cem; Halk iiri Antolojisi 1947.
_ _ _ _ ;Halk Trkleri 1 (1953) il (1956).
GZEL Abdurrahman ; Kaygusuz Abdal (1, il, III), Kltr Bakanl, Ankara, l 98 l
HALICI Feyzi ;Aklar Geleneine Gnmzde Halk
Ankara l 992.

airleri

(Gldeste) AKDTYK,

HALDUN bni ; Mukaddeme (1, il, 111), MEB. Ankara, l 992.

HALKARNAS Blks ; Anadolu Tanrlar, stanbul, l 975.
_ _ _ _ ;Hey Koca Yurt

HANERLOGLU Orhan; Felsefe Szl, Varlk Yaynlar, stanbul, 1984.

_ _ _ _ ;nanlar S.~lji, 2. Bas, Remzi Kitabevi, stanbul 1993.

_ _ _ _ ;slam nanlar Szl, stanbul 2. Bas, stanbul 1993.
_ _ _ _ ;Mutluluk Dncesi, Varlk Yaynlar, stanbul, 1965.
_ _ _ _ ;Erdem Dncesi, Varlk Yaynlan, 1966.
_ _ _ _ ;zgrlk Dncesi, Varlk Yaynlar, stanbul, 1966.
HARAB Edip ; Harabi, Ayyldz Matbaas, Ankara, Tarihsiz.

HASSAN mit, BERKEY Halil, DEKAN Ayla ; Osmanl Devletine Kadar Trkler,
stanbul, 1987.
HAYAl.; Bey Divan.

HEYET (Diyanet leri Bk.l ) ; Kur'an - Kerim ve Trke Anlam (Meali ) Ankara
1987
HEYET; Hz. Muhammed'in Ehlibeytle ilgili Hadisleri, Ayyldz Mat. Ankara 1990.
HEYET; Hsniye, Ak Kitabevi, stanbul, 1958.
HEYET; Yunus Emre ile Hac Bekta (Bildiriler) stanbul 1971.
HEYET; Trk Dili (Trk iiri zel Says) Say: 445-450, Ocak-Haziran 1989 Ankara.
HEYET ; Meydan Larausse., ( 1 - XIII ) stanbul l 992.
HEYET; Trke Szlk (TDK) Ankara 1992
HEYET; Anabritannica ( 1 - XXII) stanbul 1988.
HIRSCHMAN Albert O. ; Gericiliin Retorii, stanbul, l 994.
HAM bn - i ; Hz. Muhammed'in Hayat (Es - Siret'n - Nebeviyye), Ankara, l 992.

HOCA Saadettin Efendi, Tacu'l-Tevarih /1, il, III, iV, V) (. Parmakszolu) Kltr
Bakanl, Ankara l 992.

KAYNAKA

515

HOODBHOY Pervez Amirali ; slam ve Bilim, (BREY Eser) stanbul, 1993

HOURANI Albert ; Bat Dncesinde slam, (Celal A. Kanat), sarmal Yaynlar,
stanbul, 1994.
Hz. Ali ; Nech'l - Belaga erhi, (A. Glpnarl) stanbul, 1972. .
Hz. Ali' den Devlet Adamlarna tler, stanbul, Tarihsiz.
IBN ARAB (Muhittin Arabi) FusOsu'l-Hikem (M. Nuri Gen. Osman) MEB, stanbul

1971.
iKBAL Muhammed; cavidname, Bankas Yaynlar, Ankara 1971.
NAN Abdulkadir ; amanizm, 4. Bas, Trk Tarih KuruJ!lu, Ankara 1995.

IRVING T. B. ; slam Dnyas (1, il,) stanbul, 1992.

VGN Hayrettin ; Ak Stk Pervane, Ankara, 1976.

_ _ _ _ ; Halk

Edebiyat

1977.

_ _ _ _ ;Geredeli Ak Figani, Ankara, 1994.

z, Mahir; Tasavvuf, Kitabevi Yaym, 5. Bask, stanbul 1995.

KABAKLI Ahmet; Yunus Emre, stanbul,

KALAFAT Yaar; slamiyet ve Trk Halk nanlar, Kltr Bakanl, Ankara 1996.
KALEL Ltfi ; Alevi - Snni nancnda Mevlana, Yunus ve Hac Bekta Gerei,
stanbul,

1993.

_ _ _ _ ;Kimliini Haykran Alevilik, Alev Yaynlan, stanbul, 1993.

_ _ _ _ ; Taplacak lah, stanbul 1991.
KARA, Mustafa; Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah Yaynlan, 3.

Bask,

1995.

KARADAG Metin ; Halk Edebiyat Anlat Trleri, Kars Yaynlar, Ankara l 995.
KARAHAN Abdulkadir ; Fuzuli (Muhiti Hayat
Klasikleri, 2. Bask, Ankara 1995.

ahsiyeti)

Kltr

Bakanl

Trk

KAFESOGLU brahim; Trk Milli Kltr 8. Bask, Boazii Yayn, stanbul 1991.
KAYA Haydar ; Alevi - Bektai, Erkan, Evradi,
_ _ _ _ ;Bektai

Edebiyat,

lmihali, Ayyldz Yaynlar,

Manisa 1993.

Manisa 1989.

KAYGUSUZ smail ; Musahiplik, stanbul 1991.

_ _ _ _ ; Alevilikte Dar ve (Darn Pirleri), stanbul, 1993.
_ _ _ _ ;Alevilik, nan, Kltr, Siyaset Tarihi ve lkeleri (1. Cilt) Alev Yaynlar,
stanbul 1995.
_ _ _ _ ;Son Grg Cemi,

stanbul

1991.

KIRAK alar ; Merutiyetten Gnmze Gericilik, 2. Bask, mge Yaynlar,

stanbul, 1994.
_ _ _ _ ; Trkiye'de Gericilik (1950-1990), stanbul 1994.

576

ALEVi VE BEKTA iJRLERI ANTOLOJS

KIRDAR smet; Hac Bekta Veli, stanbul,

KIYAFET Hasan; Aliali, stanbul, 1993.
KiNDi YusufYakup; Felsefe Risaleleri (Mahmut Kaya), z Yaynclk, stanbul 1994.
KEEL akir; Alevilik Bozkrda Yanan Ate, Ard Yaynevi, Ankara, 1994.

_ _ _ _ ;Osmanl Kim,

eriat

Nedir? Ard Yaynlan, Ankara 1995.

KOCA Turgut; Bektai Alevi airleri ve Nefesleri, stanbul, 1994.

_ _ _ _ ;(Onaran Zeki) - Gldeste (Nefesler, Ezgiler) Ankara 1987.
KOCATRK Mustafa ; ki Cihan Hazinedar Seyyit Veli Baba Sultan ve Trbesi,
Ankara 1990.
KORAY Cenk; Kuran, slamiyet, Atatrk ve 19 Mucizesi, (12. Bask), Altn Kitaplar,
stanbul 1995.
KOCATRK V. Mahir; Divan iiri Antolojisi, Ankara 1962.
_ _ _ _ ;Tekke iiri Antolojisi, Ankara 1955
KO inasi; Gerek slam Dini Nedir- Kur'ana Bakar msnz? (l,2,3), Ankara, 1984.
KO BEY Risalesi ; (Zuhuri Danman) Kltr Bakanl, Ankara 1985.

KOLAYLI Neyzen Tevfik ; Azab Mukaddes, Roman Yaynlar, stanbul, 1948.

KORGUNAL Muharrem Zeki ; Eba Mslim (1,11), 1973.
KORKMAZ Esat; Ansiklopedik Alevilik -Bektailik Terimleri Szl, stanbul, 1993.
_ _ _ _ ; Enelhak, Nefes Yaynlar,
_ _ _ _ ; Drt Kap

Krk

stanbul,

1998.

Makam, ah Kulu Sultan Yayn,

stanbul

l 995.

KUTAY Cemal ; Trke badet, 4. Bask, stanbul l 997.

KUTLU emsettin; air Dertli (1, 2) Tercman 1001 Temel Eser, stanbul 1979.
KPRL Fuat; Bektai airlerine (nsz), stanbul, 1930.
_ _ _ _ ;Osmanl Devletinin Kuruluu, T.T.K., Ankara 1988.
_ _ _ _ ; Trk Dili ve Edebiyat Hakknda Aratrmalar, 3. Bask, stanbul, 1934.
_ _ _ _ ;Edebiyat Aratrmalar, 1. Bask, Ankara 1966.
_ _ _ _ ;Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Diyanet Vakf, Ankara 1976.
_ _ _ _ ;Trk Edebiyat Tarihi, 2. Bask, stanbul 1980.
_ _ _ _ ;Trk Halk Edebiyat Ansiklopedisi, stanbul 1936.
_ _ _ _ ;Trk Saz airleri; 1, il, III, 1962; iV. 1964; V. 1965.
KUMRU Kenzl Mesaip;

(Hazrlayan:

Adil Ali Atalay) Can Yaynlar 1992.

KURDAKUL Necdet; Btn Ynleriyle Bedrettin, stanbul, 1977.

KRKoGLU Kemal Edip; Seyyid Nesimi Divanndan Semeler, Kltr ve Turizm
Bakanl, Ankara, 1985.
LEVEND Agah Sm ; Trk Dili

Edebiyat.

KAYNAKA

571

LEWIS Bernard; slamn Siyasal Sylemi (OKSAY nsal), stanbul, 1993.

MAHMUD S. F.; slam Tarihi, stanbul, 1962
MAKAL Tahir Kutsi; Trk Halk iiri Antolojisi, 1975, 1978.
MARDN erif; Bediuzzaman Said Nursi Olay, letiim Yaynlar, stanbul, 1994.

_ _ _ _ ;Din ve deoloji,

stanbul,

1990.

_ _ _ _ ; Trkiye'de Din ve Siyaset, stanbul, 1992.

MASSIGNON Louis; Kitabu Ahbari'l-Hallac, Paris 1922.

MELIKOFF Irene; Uyur dik Uyardlar, Cem Yaynlar, stanbul, 1993.
_ _ _ _ ; Eba Mslim.

MUMCU Ahmet ; Divan - Hmayun, Ankara, 1976.

MUTLU AY Rauf; Trk Halk iiri Antolojisi, l 972.
NOYAN Bedri ; Bektailik - Alevilik Nedir, Ankara, 1985.
_ _ _ _ ; Mehmed Ali Hilmi Dedebaba Divan, stanbul Tarihsiz.
_ _ _ _ ; Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi, Ankara, l 994.
_ _ _ _ ;Veli Baba Velayetnamesi, stanbul l 994.
_ _ _ _ ; Otman Baba Velayetnamesi, stanbul 1994.

OCAK Ahmet Yaar ; Bektai Menkbnamelerinde slam ncesi nan Motifleri,

Enderun yaynlar, stanbul 1983.
_ _ _ _ ; Kalenderiler, TTK. Ankara, 1992.
_ _ _ _ ;Trk Sufiliine Baklar,

letiim

Kitabevi, 1996.

_ _ _ _ ; Menakpnameler, TTK, Ankara, 1992.

ODYAKMAZ Nevzad;

Bektailik, Mevlevilik, Masonluk, stanbul, 1988.

OHRI skender ; Anadolu'nun yks, stanbul, 1987.

ORAL F.Sreyya; Hz. Muhammed Niin ok Evlendi, Ankara, 1957.
OYT AN M. Tevfik; Bektailiin i yz, ( 1, Il), stanbul.

OZON Mustafa Nihat; Osmanlca Szlk, stanbul, 1958.

GEL Bahaeddin ; slamiyetten nce Trk Kltr Tarihi, Tarih Kurumu Yaynlar,
Ankara, 1991.

LEN Ali Nejat ; slamda Karanln Balangc ve Trk slam Sentezi, Ekin
Yaynlar,

Ankara, 1991.

Z Baki ; Alevilik Nedir, Der Yaynlar, stanbul 1995.

_ _ _ _ ;Aleviliin Tarihsel Konumu, Der Yaynlar, stanbul 1995.
_ _ _ _ ; Kurtulu Savanda Alevi - Bektailer, Ant Yaynlan, stanbul, 1992.
_ _ _ _ ;Osmanllarda Alevi Ayaklanmalar, Can Yaynlar, stanbul 1989.

Z GLAG; Ak Veysel Antolojisi, Uyum Yaynclk, Ankara 1998.

578

ALEV VE BEKTA iiRLERi ANTOWJIS

ZBEY Cemal; Alevilik zerine Tartmalar, Ankara, 1963.

_ _ _ _ ; Fakiri, Ankara, l 953.
_ _ _ _ ; Sadk Baba, Ankara, l 957.
ZDEMR Ahmet; ykleriyle Agtlar, Kltr Bakanl, Ankara 1994.
ZCAN Pirsultan; Varln Douu, stanbul 1992.
ZERDM Sami N. ; Bir Don Bir Gmlek, stanbul, l 975.
ZKAN Aziz; Makalat- Hac Bekta Veli, Ankara, Tarihsiz.
ZKAYA Zeki; Muhammed Et-Ticani Es- Semavi ve Hidayete Erdim, stanbul, 1993.
ZKIRIMLI Atilla ; Toplumsal Bir Bakaldrnn deolojisi Alevilik - Bektailik, Cem
Yaynevi, stanbul, 1990.
_ _ _ _ ;Alevilik - Bektailik ve Edebiyat, stanbul, 1985.
ZTELL Cahit ; Bektai Glleri, zgr Yaynlar, stanbul, 1985.

_ _ _ _ ;Halk Trkleri Evlerinin n, 2. bask, zgr Yayn Datm, stanbul

1983.
_ _ _ _ ;Halk Trkleri, Varlk Yaynlar,

stanbul,

195 3.

_ _ _ _ ;Halk iiri (XIV-:VII) Yzyllar, Varlk, stanbul 1955

_ _ _ _ ; Karacaolan, Milliyet Yaynlan,

stanbul,

1978.

_ _ _ _ ;Krolu - Dadalolu - Kulolu, Milliyet Yaynlar stanbul, 1984.

_ _ _ _ ;Pir Sultan Abdal, Milliyet Yaynlan, stanbul, 1978.
_ _ _ _ ;Pir Sultann Dosttan, Milliyet Yaynlan, 1984.
_ _ _ _ ;Yunus Emre, stanbul, Milliyet Yaynlar, 1971.
ZTOPRAK Halil; Kur'anda Hikmet, Tarihte Hakikat, Can Yaynlar, Ankara, 1956.
ZTRK Yaar Nuri ; Tarih Boyunca Bektailik, Yeni Bayr Yaynlar, stanbul, l 990.
_ _ _ _ ; Kuran- Kerim Meali, Hrriyet Yaynlar, stanbul l 994.
_ _ _ _ ;Kuran ve snnete gre Tasavvuf, 5. Bask, Yeni Boyut Y. stanbul 1993.
_ _ _ _ ;Tasavvuf Ruhu ve Tarikatlar 3. Bask, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 1992.
_ _ _ _ ;Yeniden Yaplanmak, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 1996.
_ _ _ _ ; Hazreti Fatma, 4. Bask, Yeni Boyut, stanbul l 987.
PAKSOY Abdlkadir; Hac Bekta Destan, stanbul, 1992
PAMUKU Ekrem ; Badat'ta lk Trkler, Ankara, l 994.
PARMAKSIZOGLU smet; Hoca Sadeddin Efendi, Tac't Tevarih (l,11,III, iV), Kltr
Bakanl yayn, Ankara, l 994.
PEHLVAN Battal ; Alevi - Bektai Dncesine Gre Allah, 2. Bask Pencere
Yaynlar, stanbul, 1994.

_ _ _ _ ; Alevi Bektai Fkralar, Pencere, stanbul, l 975.

KAYNAKA

519

_ _ _ _ ; Dadalolu, Deniz Kitaplar Yaynlar, stanbul 1984.

_ _ _ _ ;Aleviler ve Diyanet, Deneme, stanbul, 1993.
_ _ _ _ ;Bahe Biziz, Gl Bizdedir, Yazko Yaynlar, stanbul, 1982.
PECEV brahim ; Efendi Peevi Tarihi, 1, il (Bekir Stk Baykal) Kltr Bakanl,
Ankara 1992.

PEKOLCAY Necla ; slami Trk Edebiyat, 2. Bask, Kitabevi Y.aynlar, stanbul, 1976.
RAHM Fazullah; Glzar- Hasaneyn, Can Yaynlar, stanbul, 1987.

ROY Oliver; Siyasal slamn flas (Cneyd Akaln), stanbul, 1994.

ROUX Jean Paul ; Trklerin ve Mogollarn Eski Dini (Aykut Kazancgil) aret
Yaynlar, stanbul 1994.
RUSSEL Bertrand ; Din ve Bilim, stanbul, 1963.
SAD Baha; Bektailer, Trk Yurdu, stanbul, 1927.

SAMANCIOGLU Kemal; Alevi airleri Antolojisi, 1946.

_ _ _ _ ; Bektailik Tarihi,

stanbul,

1945.

SAUSSEY Edmond ; Trk Halk Edebiyat, Ankara, 1952.

SCHIMMEL Anne Marie; Tasavvufun Boyutlar, Adam Yaynlar, stanbul 1992.
SENA Cemil ; Hz. Muhammed'in Felsefesi, Okal Yayn, stanbul, 1967.
SENCER Muzaffer; Dinin Topluma Etkileri, stanbul, 1969.
SELUK lhan Gencay eylan enay Kalkan ; Trkiyede Alevilik ve Bektailik 2.
Bask, Yn. stanbul, 1994.
SEROUYA Henry ; Mistizm, Gizemcilik, Tasavvuf, stanbul, 1967.
SERTOOLU Murat; Evliyalar Evliyas Hac Bekta Veli, (1,11) stanbul, 1966.
SEVGEN Nazmi ;
1982.

Dou

ve

Gneydou

Anadolu'da Trk Beylikleri, TKAE; Ankara,

SEVM Ali; Seluklular Tarihi, TTK, Ankara, 1982.

SEYRC Musa ; Abdal Musa Sultan, Ant Yaynlar, stanbul, 1992.

SEZGN Abdlkadir; Hac Bekta Veli, 4. Bask , Sezgin Ne, stanbul 1991.
SMTH Margaret, zlem Eraydn ; Bir Kadn Sufi Rabia, nsan Yaynlar, stanbul

1991.
SOLAK smet; Zhre Ana, Cemden Gelen Nefesler, zmir, 1994.
SOFUOGLU Cemal; Aklamal Dua Kitab, Diyanet Vakf Yayn, Ankara 1991.
SOYRDEL Dominique; slam, stanbul, 1990.
SZER Ahmet Necdet; Tekke iiri Antolojisi, nklap Kitabevi, 1997.
SZENGL Tark Mmtaz ; Tarih Boyunca Alevilik, 2. Bask, zm Yaynclk-,
stanbul, 1992.

580

ALEV VE BEKTA iiRLER ANTOWJISI

SUNAR Cavit; Tasavvuf Tarihi, A.. lahiyat Fak. Yaynlar 30, Ankara.
SUNGUR Necati; Ahi Divan, Kltr Bakanl, Ankara, 1994.
SMER Ali; Hac Bekta Veli'nin Bilimsel Ynleri, Ankara, 1974.
SMER Faruk ; Ouzlar, (frkmenler) TDA V, stanbul l 992.
_ _ _ _ ;Safevi Devletinin
Ankara, l 976.

Kuruluu

ve

Gelimesinde

Anadolu Trklerinin Rol,

_ _ _ _ ; epnilerTDAV, stanbul 1993.

AHN Yusuf; Kulhak, stanbul, 1987.

- - - - ; Gnl Yolu, stanbul l 993.

AKR Ziya; Kerbela Yakas ve Kerbela'nn ntikam (1,2) stanbul, tarihsiz.
APOLYO

Enver Behnan ; Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Trkiye Yaynevi, stanbul,

1964.

AR Selahattin; slamda Tasavvuf, Toker Yaynlan, stanbul

1991.

ARDAG Rt; Hac Bekta Veli, erhi Besmele, zmir, 1985.

ATIRoGLU Ak Veysel; Dostlar Beni Hatrlasn, Bankas, Ankara. 1970.
EMS TEBRiZt; Konumalar (Makalat) ev. M. Nuri Genosman, MEB, stanbul

1974.
ENER

Cemal ; Alevi Sorunu zerine Dnceler, stanbul, 1994.

_ _ _ _ ; Alevilik Olay, Yn Yaynlar, 2.

Bask, stanbul,

1989.

_ _ _ _ ;Alevilik stne Ne Dediler, Ant Yaynlar, stanbul, 1990.

ERF Mahzuni ; Anadoluyu Kucaklayan Ozan, (hsan Akta Derlemesi), Ankara, 1990.

EYHHSEYNOGLU H. Nedim; Bulam Aireti, Ankara 1990.

_ _ _ _ ;Krecik, Ankara 1993.
TABER Milletler ve Hkmdarlar Tarihi (1, il, III, iV, V) MEB Yaynlar, stanbul

1991.
TANRIKULU Rait; Cemde Makamlar ve 12 Hizmet Bilgisi, Ankara, 1994
TANLL Server; slam amza Yant Verebilir mi?, Soy Yaynlar, stanbul, 1991.

TATLISU Ali Osman; Esma'l Hsna erhi, Aka Yaynlar, stanbul, 1981.
THOMAS'm incili ; Ruh Madde, stanbul, tarihsiz.
TEMREN Belkis; Bektailiin Eitsel ve Kltrel Boyutu, Kltr Bakanl, Ankara
1994.
_ _ _ _ ; Tasavvuf Dncesinde Demokrasi, Kltr Bakanl, Ankara l 995.
TMUR Taner; Osmanl almalar, Yaynlar, Ankara 1989.

_ _ _ _ ;Osmanl

Kimlii,

Hil

Yaynlar, stanbul

1986.

TMURoGLU Vecihi; Varidat, Trkiye Yazlar Yaynlar, Ankara, 1982.

KAYNAKA

581

TMURTA'J{adri; Yunus Emre, stanbul,

_ _ _ _ ;Yunus Emre, nklap ve Aka Basmevi, stanbul 1982.

TOPRAK Burhan; Ballar Baln Buldum Kovanm Yama Olsun, stanbul, 1948.
_ _ _ _ ;Yunus Emre Divan, 2. Cilt, stanbul, Akam Matbaas, 1933-1934.
TOY Erol ; Trk Gerilla Tarihi, stanbul 1983.
TUNAYA Tank Zafer; slamclk Akmlar, stanbul, 1991.
TUN Mustafa ekip ; Bir Din Felsefesine Doru, stanbul, 1957.
TURAN Osman ; Seluklular Tarihi ve slamiyet 3. Bask, Boazii Yaynlar, stanbul,
1993.
_ _ _ _ ;Seluklular Zamannda Trkiye, Boazii Yaynlar, stanbul 1992.
TURAN erafettin ; Trk Kltr Tarihi, Bilgi

yaynlar,

Ankara, 1992.

TURHANER M. Nedim; Allah'n Mezheplerle Mcadelesi, 2. Bask, stanbul, 1966.

TRKDoGAN Orhan; Alevi Bektai Kimlii, Tma Yaynlar, stanbul 1995.
ULUCAY mer; Alevilikte Toplu badet, Adana, 1993.
_ _ _ _ ; Glbang (Alevilikte dua), Adana, 1992.
_ _ _ _ ; Hoca Ahmed Yesevi, Adana 1995.
_ _ _ _ ; ah Hatayi ve Alevilik, Adana, 1993.
ULUSOY A. Celalettin ; Geree ar, stanbul, 1987.
_ _ _ _ ; Hac

Bekta

Veli Klliyesi ve Dier Ziyaret Yerleri

_ _ _ _ ;Hac Bektai Veli ve Alevi - Bektai Yolu, 1980,

_ _ _ _ ;Pir Dergahndan Nefesler, stanbul, 1988.
_ _ _ _ ; Yedi Ulular, stanbul, 1992
ULUDAG Sleyman; Tasavvufun Mahiyeti, 2. Bask, Dergah Yaynlan, stanbul 1984.
URAL Orhan ; Dost elinden Gelen Turna (Erzurumlu Emrah) Hrriyet
stanbul 1976.

Yaynlar,

UMAR Bilge, Trk Halknn Ortaa Tarihi, nklap, stanbul 1998.

UZUNARILI smail Hakk, Enver Ziya KARAL ; Osmanl Tarihi, (1 - 6), Ankara,

1982.
OK Bahriye; slamdan Dnenler ve Yalanc Peygamberler, Cem Yaynlar, 1996.
LKEN Hilmi Ziya; slam Felsefesi, stanbul, 1994.
ZM lyas; Gnmz Alevilii, slam Yaynlar, stanbul 1997.
VURAL Orhan ; Pir Sultan Abdal, stanbul, 1990.
YALIN Aziz ; Yorum ve Aklamalarla Makalat- Hac
Yalman Ali

Rza (Yalkn)

Ankara, 1977.

; Cenupta Trkmen

Bekta

Oymaklar

Veli, Ankara 1991.

(l,11), Kltr

Bakanl,

582

ALEVi VE BEKTA} iiRLER/ ANTOLOJSi

YAMAN Mehmet; Alevilik, 2 Bask, stanbul, 1993

_ _ _ _ ;Hnkar Hac Bekta Veli'nin Vasiyetnamesi (Hz.. M. Yaman) (Kitab - i
Fevaid), Ayyldz Yaynevi, Ankara, 1994.
_ _ _ _ ;Makalat ve Mslmanlk, Glbay Yaynlar, stanbul, 1983.
Y ANYA BEY ;

Divanndan

Semeler (Mehmet avuolu) Kltr Bakanl.

YEMN; Hz. Ali'nin Faziletnamesi, 6. Bask, Can Yaynlar, 1994.

YENER Cemil; eyh Bedrettin, Varidat, stanbul, 1970.

_ _ _ _ ;Trk Halk Edebiyat Antolojisi, nklap Kitabevi, stanbul 1989.
YETKN etin; Trk Halk Hareketleri ve Devrimler (1, il), Say Yaynlar, 3. Bask,
stanbul, 1974.

YEZDAN Fazb;

(Rait Tannkulu),

Cavidanname - i Sagr, Ankara, 1993.

YILDIRIM Ali; Osmanl Engizisyonu, teki Yaynevi, Ankara 1996.

____

;Alevi-Bektai

Nefesleri, Ankara, 1996.

YILDIZ Bekir; Kerbela, Cem Yaynlan, stanbul, 1986.

YNAN Rafet., ELBYK Mesut ; Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri, Gazi .ya,
Ankara, 1988.

YUSU Has Hacip; Kutadgu Bilik, Kltr Bakanl

Yaynlan,

Ankara 1993.

YCEBA Hilmi; Btn Ynleriyle air Eref, Milliyet Yaynlar, stanbul, 1978.

____

;Tekirdal airler, stanbul

1939.

_ _ _ _ ;Btn Ynleriyle air Neyzen Tevfik, 6. Bask, Milliyet Yaynlar, stanbul

1976.
_ _ _ _ ;Btn Ynleriyle Filozof Rza, Tevfik, Milliyet Yaynlan, stanbul 1968.
_ _ _ _ ; Hiciv ve Mizah Edebiyat Antolojisi, stanbul l 976.
YCEKK Ahmet; 100 Soruda Trkiye'de Din ve Siyaset, stanbul, 1983.
YCEL Yaar; 1640 Tarihli Es'ar Defteri, Ankara, 1992.
YRKOGLU R. ; Okunacak En Byk Kitap nsandr, Tarihte ve Gnmzde
Alevilik, Alev Yaynlan, stanbul, 1990.
ZAHR hsan lahi ; ia'nn Kur'an mamet ve Takiyye Anlay, stanbul, 1984.

ZELYUT Rza; Alevi Bektailerde Mizah, stanbul, 1991.

____

;Hac Bekta

Veli, stanbul, 1990.

_ _ _ _ ;Aleviler Ne Yapmal?, Yn Yaynlan, stanbul, 1993.

_ _ _ _ ;Halk iirinde Bakaldr, Soy Yaynlar, stanbul, 1989.
_ _ _ _ ; zkaynaklanna Gre Alevilik, Anadolu Kltr Yaynlan, stanbul, 1990.