Wellrose Jeane C.

Sandoval
Grade 5 St. Rahniel

Isang Aralin sa Pagsulat ng mga Sinaunang Filipino

Hindi mahirap ang sumulat ng baybayin ngunit may kahirapan ang pagbasa nito. May isang Kastilang
manunulat noong panahon ng mga Espanyol na nagsabing "kung ano ang dali ng pagsulat ng baybayin
ay siya namang hirap ng pagbasa nito." Ipapaliwanag natin ito mamaya. Pag-aralan muna natin kung
paanong sumulat ng baybayin.
Inaakala ng maraming tao na ang baybayin ay isang kakaibang alpabeto lamang at ang kailangang
gawin ay matutuhan lamang na sumulat ng mga titik at saka gamitin ang mga ito gaya ng ginagawa
natin sa alpabeto ngayon. Akala nila ay maaaring ipagpalit lamang ang bawat modernong titik ng isang
titik ng baybayin. Subalit hindi puwede ito sa baybayin dahil may kaibahan ang baybayin sa mga
alpabeto. Ang baybayin ay isang papantig, o syllabic na paraan ng pagsulat.

Ang Bawat Titik ay Katumbas ng Isang Pantig

Sa ating modernong alpabeto, ang bawat titik ay isang payak na tunog o phoneme na maaaring isang
patinig (vowel) o isang katinig (consonant). Pinagsasama natin ang mga ito upang mabuo ang mga
pantig (syllables). Ang mga pantig na ito ay pinagsasama upang mabuo ang mga salita. Subalit sa
mga tinatawag na papantig na paraan ng pagsulat, tulad ng baybayin, ang bawat titik ay katumbas ng
isang buong pantig. Ang pantig ay maaaring isang kumbinasyon ng ilang tunog o di kaya'y isang patinig
lamang, ngunit karaniwang hindi maaaring maging isang katinig lamang. Ang bilang ng mga titik na
baybayin sa anumang salita ay laging katumbas ng bilang ng mga pantig dito.

Ang mga Titik ng Baybayin

Ito ang lahat ng titik sa "alpabetong" baybayin. Maaaring may iba't ibang anyo ang bawat titik ayon sa
pagsulat ng bawat tao. (Tingnan ang Baybayin Styles.) Ang halimbawang ito ay aking sariling
pagsasama ng iba't ibang lumang istilo. Ang mga titik ay nakahanay ayon sa dating abakada.

Ang mga Katinig

Ang bawat titik na katinig (consonant letter) ay isang pantig na may kasamang patinig na a.
Halimbawa, ang titik na ay hindi isang b lamang kundi ang pantig na ba. Kung isusulat ang salitang
basa, dalawang titik lamang ang kailangan:
at hindi apat na titik:
Narito ang ilan pang halimbawa:

Ang Kudlit
Ano kaya ang dapat nating gawin kung may isusulat tayo na may ibang patinig bukod sa a? Sa ibang
mga palapantigan o syllabary, tulad ng Katakana o Hiragana ng Hapon, kailangang matuto ng marami
pang ibang titik para sa lahat ng kumbinasyon ng mga katinig at patinig. Subalit ang baybayin ay hindi
isang palapantigan lamang. Ang baybayin ay may mga katangian ng isang palapantigan at ng isang
alpabeto rin. Ang tawag sa ganitong paraan ng pagsulat ay isang abugida. Gagamitin pa rin natin ang
mga titik na katinig na nakahanay sa itaas at lalagyan natin ang mga ito ng isang pananda, na
tinatawag na kudlit, upang mapalitan ang tunog ng nilalamang patinig na a.
Ang kahulugan ng kudlit ay gurlis o galos at ito nga ang anyo ng kudlit noong unang panahon, noong
inuukit pa ang baybayin sa kawayan. Ngayon, sumusulat na tayo sa pamamagitan ng bolpen at papel
o computer kaya may iba't ibang hugis ang panandang kudlit. Karaniwang tuldok ito o maikling guhit, o
minsan naman, ay may hugis ng letrang v o hugis ng ulo ng palaso >. Ang hugis ng kudlit ay walang
kaugnayan sa pagbigkas ng isang titik; ang pagbigkas ay batay sa kinalalagyan ng kudlit.
Kung ang kudlit ay nasa itaas ng titik, ang pagbigkas ay I o E. Ganito:

Kung ang kudlit ay nasa ibaba, U o O ang dapat bigkasin. Ganito:

Ang mga Titik na Patinig

Bagama't ang mga kudlit ay karaniwang ginagamit upang maipakita ang tunog ng mga patinig (vowels),
mayroon din namang tatlong bukod-tanging titik na patinig:

Madaling makita na kung may pantig na walang katinig, wala itong titik na malalagyan ng isang kudlit.
Kaya, ang dapat gamitin ay isang titik na patinig. Ang mga titik na ito ay hindi nilalagyan ng anumang
kudlit. Halimbawa:

Tatlo lamang ang mga patinig dahil hindi binigyang pansin ang kaibahan ng bigkas sa I at E, at sa U at
O sa maraming wika ng mga sinaunang Filipino bago nila hiniram ang mga salitang Kastila. Hanggang
ngayon, mapagpapalit ang mga patinig na ito sa mga salita tulad ng lalaki/lalake, babae/kababaihan,
uod/ood, puno/punung-kahoy, at oyaye/oyayi/uyayi (duyan o panghehele). Ang baybayin ay katulad ng
alphabet na Ingles na may limang titik na patinig ngunit may iba't ibang bigkas ang bawat isa.

Mga Huling Katinig

Nakita na natin na may mga bukod na titik para sa mga patinig na hindi sumusunod sa isang katinig,
ngunit papaano ang mga katinig na hindi sinusundan ng isang patinig? Ito ang tinatawag na mga
huling katinig ng pantig (syllable final consonants) at ito ang dahilan kung bakit mas mahirap basahin
ang baybayin kaysa sulatin ito. Walang paraan upang maisulat ang mga huling katinig na ito.
Halimbawa, sa isang salita tulad ng bundok hindi maaaring isulat ang mga titik na n at k dahil walang
patinig ang mga ito at ang lahat ng katinig ng baybayin ay laging binibigkas nang may patinig. Kung
isusulat natin ang n at k, ang bigkas sa salita ay magiging bu-na-do-ka. Kaya, hindi dapat isulat ang
ganitong mga titik. Ang kailangan ay hulalan lamang ng mambabasa ang kahulugan at tamang bigkas
ng isang salita batay sa paksa o pinag-uusapan ng sulatin. Ganito ang pagsulat sa bundok:
hindi:
Heto ang ilan pang halimbawa:

Mga Kakaibang Katinig

Hindi kakaiba ang mga titik na d at ng sa mga sinaunang Filipino subalit dapat suriin natin ang mga
ito upang hindi tayo malilito.

Ang Titik Para sa Da at Ra

Isa lamang ang titik sa baybayin para sa d at r, ang . Ang pagbigkas nito ay batay sa kinalalagyan ng
titik sa loob ng isang salita. Maihahambing ito sa patakaran natin ngayon na kapag ang d ay
napagitna sa dalawang patinig, ito ay karaniwang ipagpapalit sa r. (Marami ang kataliwasan sa
patakaran ngayon ngunit mas sinusunod ito noong unang panahon.) Halimbawa, kung ikakabit nating
ang panlaping ma sa mga salitang dangal at dunong, ang kalalabasan ay marangal at marunong
ngunit sa baybayin, hindi papalitan ang titik na .

Ang ibang mga wika sa Filipinas noong unang panahon ay may ibang pamamaraan upang isulat ang
tunog ng r. May gumamit ng titik na d/ra ( ) gaya ng Tagalog at may iba namang gumamit ng titik na
la para sa tunog ng r. At may iba pa ring gumamit ng pareho.

Ang Titik Para Sa Nga

Sa kasalukuyang wikang Filipino, ang ng ay itinuturing na iisang titik ngunit dalawang titik ang
kailangan upang maisulat ito, ang n at ang g. Sa baybayin, ang ng ay talagang iisang titik lamang, ang
, at ito ang dapat gamitin para sa tunog ng ng. Halimbawa, kung isusulat natin sa baybayin ang
salitang hanga nang may n at g, ang bigkas dito ay magiging ha-na-ga. Ganito ang dapat:

hindi:
Mga Bantas
Ang mga bantas (punctuation) sa baybayin ay isa o dalawang guhit na patayo lamang, ||, ayon sa
kagustuhan ng manunulat. Ang paggamit sa guhit ay katulad ng isang kuwit (comma) o tuldok (period).
Sa katotohanan, magagamit ito gaya ng anumang bantas na mayroon sa ating sulat ngayon. Ang
karaniwang pagsulat ng mga sinaunang Filipino ay tuloy-tuloy at walang agwat-agwat sa pagitan ng
mga salita. Paminsan-minsan ay pinaghiwalay nila ang isang salita sa pagitan ng dalawang guhit
subalit kadalasan ay inilagay lamang nila ang mga guhit kahit saan nila gusto. Kaya ang mga
pangungusap ay nahati-hati nang may iba't ibang bilang ng salita sa bawat bahagi.
Ang Kastilang Kudlit +
Inimbento ng isang prayleng Kastila na si Francisco Lopez ang isang bagong uri ng kudlit noong taong
1620 upang malutas ang suliranin sa pagsulat ng mga huling katinig. Hugis krus ang kaniyang kudlit
at inilagay niya ito sa ibaba ng mga titik upang bawiin ang tunog ng patinig. Halimbawa:

Hindi tinanggap ng mga Filipino noon ang paraan ni Lopez dahil nakasagabal lamang daw ito sa
madaling pagsulat at hindi naman kasi sila nahirapan sa pagbasa sa dating paraan. Ngunit popular na
ngayon ito sa mga taong natuklasan muli ang baybayin na hindi nakakaalam ng pinagmulan ng
Kastilang kudlit.

Heto ang dalawang anyo ng isang awit. Sa kaliwa, ginamit ang kudlit ni Lopez (+) at pinaghiwalay ang
mga salita upang madaling basahin. Sa kanan naman, makikita ang paraan ng pagsulat ng mga
sinaunang Filipino.

Mga Bilang
Noong panahon bago dumating ang mga Kastila, karaniwang ginamit ng mga sinaunang Filipino ang
baybayin sa pagsulat ng mga tula lamang o di kaya'y maiikling mensahe sa isa't isa. Hindi nila
iniangkop ang baybayin upang gamitin sa pangangalakal o mga kaalamang pang-agham kaya hindi ito
nagkaroon ng mga pambilang. Ang mga bilang ay isinulat nang buo kagaya ng lahat ng ibang salita.
May isang kasulatan na may mga bilang sa Baybayin Handwriting of the 1600s.