Você está na página 1de 58

PENGUKURAN EMISIVITAS EFEKTIF RATA-RATA

SUATU MATERIAL PADAT


(SOLID MATERIALS)
Lia Dessy K.*), Luqman Hakim*), Erfin Arif*), Triyas Marweni*), Naili Saidatin*), Eka
Viandari*), Tri Yekti U.*)
*) program study s1 fisika universitas airlangga
ABSTRAK
Telah dilakukan percobaan pengukuran emisivitas rata-rata suatu material padat.
Emisivitas ini mengindikasikan seberapa besar transfer radiasi termal yang dapat
dipancarkan oleh suatu material padat. Eksperimen ini dilakukan dengan cara mengubah
termperatur material untuk mendapatkan nilai emisivitas pada berbagai temperatur.
Material yang digunakan pada eksperimen adalah logam stainnless, seng dan kuningan yang
berbentuk lingkaran.
Penentuan emisivitas ini dapat memberikan karakter terhadap suatu bahan jika akan
diaplikasikan dalam kehidupan sehari-hari seperti pada peralatan memasak,perindustrian
dan lain sebagainya . Besar kecilnya emisivitas suatu bahan dipengaruhi oleh jarak dan
suhu serta jenis bahan yang digunakan. Untuk itulah digunakan 3 macam perlakuan pada
percobaan ini yakni; variasi bahan, variasi suhu dan variasi jarak..

Kata kunci : emisivitas, stainless, seng, kuningan.

A. PENDAHULUAN
B.

J.
Energi radian yang

dipancarkan dari sebuah radiator

E= e E i d
0

ideal (plackian) dapat dinyatakan


denag persamaan stefan-boltzman:
C.

K. Dimana

adalah rasio antara

Ei= T 4 ( 1) radiasi ideal dengan radiasi aktual


untuk temperatur permukaan yang
sama pada panjang gelombang
D.

Dimana ei = daya

yang telah tertentu dan diartikan

emisif dari sebuah radiator ideal

sebagai emisivitas monokromatik.

pada temperatur t

L. Dengan meninjau nilai emisivitas

E. = konstanta stefan-boltzman
F. T= suhu mutlak permukaan
G.
E i

Dengan

e i

monokromatik

sebagai

fungsi dari arah radiasi yang

menandai

berkenaan dengan normal dari


sebagai energi radia yang

permukaan

pancaran

dipancarkan per satuan penjang

diartikan

gelombang

dipancarkan

pada

panjang

sebagai

dan

energi

dari

yang

permukaan

gelombang untuk sebuah radiator

atas,maka pengukuran yang dibuat

ideal,maka daya emisif selanjutnya

untuk penentuan e diambil atas

dapat dinyatakan sebagai:

daerah kecil disekitar normalnya.


Kemudian dengan membagi yang

H.

dipacarkan

dari

permukaan

berkenaan dengan pengukuran


Ei= E i d(2)
0
yang dibuat pada normalnya
dengan radiasi ideal,maka nilai
I. Untuk

sebuah

radiator

ideal,daya emisif menjadi:

non-

emisivitas efektif rata-rata yang


berkenaan

dengan

gelombang

pada

diperoleh:

panjang
normalnya

M.

V.

e me =

E
=
Ei

e E d
0

E
e me = 4 =
T

( 4)

E d
0

W. Nilai eme selanjutnya dinyatakan


sebagai rasio energi radian yang

N. Persamaan (4) merupakan definisi

dipancarkan

dari emisivitas efektif rata-rata eme


berkenaan

dengan

radiasi

permukaan

dari

oleh
pada

sebuah

termperatur

dengan radiasi dari sebuah radiator

permukaan pada sembarang sudut.

ideal pada temperatur yang sama.

O. Persamaan (3) menjadi :

X. Dari

P.

persamaan

ditentukan

(8)

dengan

nilai

mengukur

energi yang dipancarkan dari


E=eme E i d (5)
sebuah
permukaan
dengan
0

radiator.dengan mengacu pada hasil


penelitian dari boelter analisis

Q. Atau
R.
E=eme E i (6)

S. Dengan

melakukan

dari hasil yang diperoleh dengan


radiometer dinyatakn sebagai:
Y.
qnet
=eme F RO
AR

substitusi

persamaan (1) ke persamaan (6)


diperoleh :
T.
Z. Namun
4
E=eme T (7)

qnet
AR

sama dengan energi

yang terdeteksi oleh radiometer


U. Definisi eme juga dapat dinyatakan
dengan menggunakan persamaan
(7) dan (2) sebagai :

sebagai emv(r).oleh karena itu

AA.

AH.

konstanta

sensitivitas kalibrasi radiometer =


E mv (86,83
R) kcal/mh2/mv
e me =
(10)
4
4
F RO AI.
( TEo T
)
R
mv(r) = output radiometer
AB.
bentuk

Dimana fro adalah faktor


yang

ditentukan

AJ. Fro

= faktor bentuk

AK.

To

oleh

suhu

permukaan sampel

persamaan:

AL.
AC.

Tr

absolut

= to + 273
suhu

absolut

termokopel
AM.

= tr + 273

r
F RO= 2 AN.
(11)
2
r
+
L
AO.
METODOLOGI PERCOBAAN
AP.
AD.
sampel

pengukuran emisivitas rata-rata ini

Dimana r dan l secara

berturut-turut

jari-jari

dilakukan dengan menggunakan

permukaan

perangkat Radiation Heat Trasnfer

adalah

dan

jarak

OSK 4569. Pengukuran emisivitas

sampel ke sensor.
AE.

Pada

Eksperimen

peralatan

ini

yang

dilakukan

dengan

cara

emisivitas

memanaskan logam yang diuji

efektif rata-rata suatu material

dengan electric heater unit pada

padat

perangkat tersebut. Suhu heater

digunakan

ini,nilai

dapat

diperoleh

melalui

rumusan berikut:
AF.

dinaikkan

dengan

memutar

temperature

regulator

ke

arah

kanan. Suhu logam diukur dengan


mengarahkan saklar thermo taps
To 4
selector pada t1 dan mengarahkan

100
saklar radio-thermo couple selector

4,88 F RO pada termometer, sedangkan untuk


c E (R)
e me = mv mengukur suhu radiometer saklar

thermo taps selector diarahkan


pada

(12)
AG.

Dimana

t2.

Banyaknya

intensitas

radiasi diukur dengan mengarahkan


saklar radiometer thermo couple
selector

pada

radiometer

dan

hasilnya akan ditampilkan pada


digital voltmeter.

BM.
2. Seng
BN.

AQ.
AR.
HASIL DAN PEMBAHASAN
AS.
material

Logam
yang

diaplikasikan

Perc

termasuk

sangat
pada

banyak

kehidupan

ini disesuaikan dengan kebutuhan


dan fungsinya agar tidak terjadi
kerugian dalam penggunaannya.
perlu

sebelum

digunakan

salah

satu

mengapa

pembuatan

alat

tertentu

hasil

dengan 2 variasi :
1. Stainless

.
AV.
KeBC.

AZ.
BA.

Suhu
Nilai

BB.

AY.

Variasi
Jarak
Nilai

BD.

BJ.

1
BY.

BZ.

0,066

CA.

0,0825

2
CB.

CC.

0,011

CD.

0,114

Variasi
Suhu
Nilai

CK.
CL.

Variasi
Jarak
Nilai em

CH.
CI.
CJ.

CM.

em

KeCN.

CO.

0,069

CP.

0,041

1
CQ.

CR.

0,068

CS.

0,039

2
CT.

CU.

0,056

CV.

0,033

0,132

CX.

KESIMPULAN
CY. Dari percobaan menentukan
emisivitas suatu bahan material.

em

dapat

em

2
BI.
3
BL.

Varias

AX.

BG.

0,096

1
BF.

BX.

CW.

AW.

Perc

0,12

.
CG.

perhitungan untuk masing-masing bahan

AU.

BW.

Perc

juga.
merupakan

em

KeBV.

CF.

membutuhkan bahan baku tertentu


AT. Berikut

BU.

Variasi
Jarak
Nilai em

3. Kuningan

emisivitas tiap bahan berbedasebabnya

BS.
BT.

CE.

contohnya adalah emisivitas. Nilai


beda,itulah

Variasi
Suhu
Nilai

dilakukan

indentifikasi karakter suatu bahan

BR.

.
BO.

sehari-hari. Penggunaan material

Sangat

BP.
BQ.

BE.

0,01

disimpulkan

bahwa

dari

ketiga bahan yang diuji, stainless


memiliki nilai emisivitas tertinggi,

3
0,078

BH.

0,0427

0,035

BK.

0,0412

sedangkan
terendaha
kuningan.

nilai
adalh

emisivitas
pada

bahan

CZ. Semakin tinggi suhu maka


nilai

emisivitas

rendah,

akan

begitupun

semakin

sebaliknya.

Semakin jauh jarak maka akan


semakin

kecil

emisivitasnya
sebaliknya.

juga
dan

nilai

begitupun

DA.
DB.
DAFTAR PUSTAKA
DC. Tipler, Paul A., 1991, FISIKA
Untuk Sains Dan Teknik.Edisi ketiga,alih
bahasa : Dra. La Prasetio, M.Sc, Rahmad
W Adi, Ph.D, Jakarta : Erlangga.

DD.

LAMPIRAN

A. DATA HASIL PENGAMATAN


Bahan = Stainless
Variasi Suhu
DE.
Perc
DF.
KeDP.
1
DZ.
2
EJ.

DG.

R DH.

(cm)

DQ.
EA.
EK.

(cm)

Perc
EV.
KeFF.
1
FP.
2
FZ.
3

GK.
Perc
GL.
KeGV.
1
HF.
2
HP.

(t1)

FQ.
GA.

(cm)

(t1)

2 FI.

HG.
HQ.

E EZ.
(t2)

(R)

(0C)

T FB.
0

1 FL.

0,2

T FC.
r

(0C)

3 FM.

03
,01
3 EH. 3 EI.
0

03,2

T FD.
r

3 FN.

,03

T FE.
M

(R)

FH.

2,5
,503
,24
10
80
0,1
03,1
,01
FR. 2 FS.
4 FT.
1 FU. 1 FV. 3 FW. 3 FX. 3 FY. 0

0
GB.

(cm)

1 FK.

83,9

3 DY.

R GN.

4 FJ.

E FA.

13
0
6 EF.
3 EG.

3 DX.

L EY.

3 DW.

,684
,23
0,6
33,6
0,2
03,2
,02
2 EM. 4 EN. 1 EO. 1 EP.
3 EQ. 3 ER. 3 ES.
0

(cm)

GW.

(0C)

5
EL.

10,9

4 DV.

T DO.

,23

1 DU.

T DN.

,61
,23
0
2 EC. 2 ED. 1 EE.

3 FO.

,503
,24
10
80
0,1
03,1
,05
1 GC. 4 GD. 1 GE. 1 GF. 3 GG. 3 GH. 3 GI.
0

7,5
,503
GJ.
Bahan = Seng
Variasi Suhu
GM.

(0C)

T DM.

5
EB.

R EX.

1 DT.

T DL.

2 DS.

(cm)

FG.

(t2)

E DK.

DR.

5
,87
ET.
Variasi Jarak
EW.

E DJ.

EU.

L DI.

L GO.
0

(t1)

,24

E GP.
(t2)

3 GZ.

10

E GQ.
0

(0C)

1 HA.

80

T GR.
0

9 HB.

0,1

T GS.
r

(0C)

3 HC.

03,1

T GT.
r

3 HD.

,06

T GU.
M

(R)

GX.

2 GY.

3 HE.

5
HH.

,85
,23
0,5
63,5
0,2
03,2
,07
2 HI.
3 HJ. 1 HK. 9 HL. 3 HM. 3 HN. 3 HO. 0

5
HR.

,95
,24
0,7
67,5
0,1
03,1
,075
2 HS. 4 HT. 1 HU. 1 HV. 3 HW. 3 HX. 3 HY. 0

,54

,24

10,1

83,1

0,1

03,1

,09

HZ.
Variasi Jarak
IA.
Perc
IB.
KeIL.
1
IV.
2
JF.
3

JR.
Perc
JS.
KeKC.
1
KM.
2
KW.

IC.

R ID.

(cm)

IM.
IW.
JG.

(cm)

Perc
LI.
KeLS.
1
MC.
2
MM.

(t1)

KN.
KX.

MD.
MN.

(0C)

(cm)

L JV.
0

(t1)

E JW.
(t2)

(0C)

(R)

T JY.

0,1

T JZ.
0

(0C)

T KA.
r

T KB.
M

(R)

,91
,23
0,6
63,6
0,2
03,2
,04
2 KP. 4 KQ. 1 KR. 9 KS. 3 KT. 3 KU. 3 KV. 0

5
KY.

,04
,24
0,9
63,9
0,1
03,1
,04
2 KZ. 4 LA. 1 LB. 1 LC. 3 LD. 3 LE. 3 LF.
0

(cm)

(t1)

E LM.
(t2)

4 LW.

E LN.
0

(0C)

1 LX.

73,8

T LO.
0

1 LY.

0,1

T LP.
r

(0C)

3 LZ.

3 KK.

,16

5
KO.

L LL.

3 KJ.

03,1

2 KF.

00,8

9 KI.

3 IU.

KE.

,24

1 KH.

93,3

3 IT.

R LK.

3 KG.

E JX.

3 IS.

20,3

1 IR.

7,5
,04
,24
20,3
93,3
0,1
03,1
,15
JH. 1 JI.
5 JJ.
1 JK. 1 JL.
3 JM. 3 JN.
3 JO. 0
,24

1 IQ.

T IK.

(cm)

LT.

(0C)

T IJ.

,04
,24
20,3
93,3
0,1
03,1
,14
1 IY.
5 IZ.
1 JA.
1 JB.
3 JC.
3 JD.
3 JE.
0

R JU.

5 IP.

T II.

0
IX.

5
,42
LG.
Variasi Jarak
LJ.

(t2)

T IH.

2 IO.

(cm)

KD.

E IG.

IN.

5
,04
JP.
JQ.
Bahan = Kuningan
Variasi Suhu
JT.

E IF.

LH.

L IE.

03,1

T LQ.
r

3 MA.

3 KL.

,04

T LR.
M

(R)

LU.

1 LV.

3 MB.

8
ME.

,84
,25
10,8
83,8
0,1
03,1
,06
1 MF. 4 MG. 1 MH. 1 MI. 3 MJ. 3 MK. 3 ML. 0

6
MO.

,84
,25
10,8
83,8
0,1
03,1
,07
1 MP. 4 MQ. 1 MR. 1 MS. 3 MT. 3 MU. 3 MV. 0

,84

,25

10,8

MW.
MX.
B. ANALISIS PERHITUNGAN
Bahan = Stainless
Variasi Suhu
MY.

Mencari nilai FRO


2

r
0,09
0,0081
=
=
=0,115
2
2
2
2
r + L 0,09 +0,25 0,0706

MZ.

F RO=

NA.

F RO=

NB.

r 2 + L2 2
2
2 2
r +L
| L|
2 Lr 2

| r|+
2 r ( r 2 + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

NC.

r 2 + L2 2
2
2 2
r +L
| L|
2 Lr 2

| r|+
2 r L2

F RO=

| || | | ||

F RO
F RO
r +
L|
r
L

83,8

0,1

03,1

,07

2 2

ND.

0,09 + 0,25
2
2 2
0,09 + 0,25
|0,0005|
2 ( 0,25 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,252 )

F RO =

NE.

F RO=

NF.

F RO=0,00113+0,000406=0,00154

0,01125
0,00405
|0,00498436
||0,0005|+|0,00498436
||0,0005|

NG. Sehingga diperoleh

NH.
NI.

F RO=( 0,115 0,00154 )

Dari data hasil pengamatan, maka kita dapat mencari nilai e m untuk

masing-masing percobaan :
1. Percobaan ke-1

NJ.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

NK.

313 4

100

4,88(0,115)
86,83( 0,01)
e me =

NL.

e me =

0,8683
=0,1323
6,561

| ||

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

313 4

100
313 4

100

4,88 (0,115) |0,05|


4 ( 86,83 )( 0,01 )

4,88( 0,115)|0,05|+
4 ( 86,83 )( 0,01 )

|0,00154|+
4,88 ( 0,115 )2
86,83 ( 0,01 )

|0,005|+
4,88(0,115)
86,83

e me =

e me =0,066+0,00177+ 0,00103+0,0012=0,07

NM.

Sehungga didapatkan :e me =( 0,1323 0,07)

2. Percobaan ke-2

NN.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

NO.

333,6 4

100

4,88(0,115)
86,83( 0,02)
e me =

e me =

NP.

1,7366
=0,0787
22,077

| ||

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

333,6 4

100
333,6 4

100
|0,00154|
4,88 ( 0,115 )2
86,83 ( 0,02 )

|0,005|+
4,88(0,115)
86,83

eme =

4,88 (0,115) |0,05|


4 ( 86,83 )( 0,02 )

4,88( 0,115)|0,05|+
4 ( 86,83 )( 0,02 )

NQ.

e me =0,0197+0,001054 +0,0015+0,0024=0,025
Sehungga didapatkan :e me =( 0,0787 0,025)

NR.

3. Percobaan ke-3
To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

NS.

383,9 4

100

4,88(0,115 )
86,83( 0,03)
e me =

NT.

NU.

e me =

2,6049
=0,035
74,47

| |

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
| E MV|
4,88 F RO
c

e me =

NV.

To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

383,9 4

100
|0,005|
4,88(0,115)
86,83

e me =

383,9 4

100
|0,00154|
2
4,88 ( 0,115 )
86,83 ( 0,03 )

NW.

NX.

4,88 (0,115) |0,05|


4 ( 86,83 )( 0,03 )

4,88( 0,115)|0,05|+
4 ( 86,83 )( 0,03 )

e me =0,0058+0,00047+ 0,0015+0,0024=0,01
Sehungga didapatkan :e me =( 0,035 0,01)

NY.
NZ.

Variasi Jarak
1. Percobaan ke-1
OA. Mencari nilai FRO :
r2
0,09 2
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,138
2
2
OB.
r + L 0,09 +0,225 0,0587

| || | | ||

F RO
F RO
r +
L|
r
L

OC.

F RO=

OD.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

|
r|+
2
2 r ( r + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

OE.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

| r|+
2 r L2

F RO=

OF.

0,09 + 0,225
0,092+ 0,2252 2
|0,0005|
2 ( 0,225 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,2252 )

F RO=

OG.

F RO=

OH.

F RO=0,00132+ 0,000529=0,00184

OI.

2 2

0,0091125
0,003645
|0,00344569
||0,0005|+|0,00344569
||0,0005|

Sehingga diperoleh

OJ.

F R O =( 0,138 0,00184 )

OK. Mencari nilai eme :

OL.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

OM.

380 4

100

4,88(0,138)
86,83( 0,01)
e me =

ON.

e me =

0,8683
=0,01
83,583

| ||

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

380 4

100
|0,005|
4,88( 0,138)
86,83

e me =

380 4

100
|0,00184|
2
4,88 ( 0,138 )
86,83 ( 0,01 )

OO.

OP.

4,88 (0,138)|0,05|
4 ( 86,83 ) ( 0,01 )

4,88(0,138) |0,05|+
4 ( 86,83 ) ( 0,01 )

e me =0,0052+0,000133+0,000325+ 0,001=0,0 067

OQ.

Sehungga didapa tkan:e me =(0,01 0,0067)

OR.
2. Percobaan ke-2
OS. Mencari nilai FRO :
r2
0,092
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,1 68
2
2
OT.
r + L 0,09 +0,2 0,0481

| || | | ||

F RO
F RO
r +
L|
r
L

OU.

F RO=

OV.

r +L
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

| r|+
2 r ( r 2 + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

2 2

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2
2 Lr

OW.
| r|+
2 r L2

F RO=

OX.

0,092+ 0,22 2
0,092+ 0,22 2
|0,0005|
2 ( 0,2 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,22 )

F RO=

OY.

F RO=

OZ.

F RO=0,00156+0,0007=0,00 226

PA.

PB.

0,0072
0,00324
|0,00231361
||0,0005|+|0,00231361
||0,0005|

Sehingga diperoleh
F RO=( 0,168 0,00226 )

PC. Mencari nilai eme :

PD.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

PE.

380 4

100

4,88(0,16 8)
86,83( 0,05)
e me =

PF.

e me =

4,3415
=0,0 427
101,753

| |

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

380 4

100
|0,005|
4,88(0,16 8)
86,83

e me =

380 4

100
|0,0 0226|
2
4,88 ( 0,16 8 )
86,83 ( 0,05 )

PG.

PH.

4,88 (0,16 8)|0,05|


4 ( 86,83 ) ( 0,05 )

4,88(0,16 8)|0,05|+
4 ( 86,83 ) ( 0,05 )

e me =0,004 2 7+0,000 574+ 0,00134+0,0041=0,01


Sehungga didapatkan :e me =( 0,0427 0,01)

PI.
PJ.

3. Percobaan ke-3
PK. Mencari nilai FRO :
2
2
r
0,09
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,209
2
2
PL.
r + L 0,09 +0,175 0,038725

| || | | ||

F RO
F RO
r +
L|
r
L

PM.

F RO=

PN.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

|
r|+
2
2 r ( r + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

PO.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2
2 Lr

| r|+
2 r L2

F RO=

PP.

0,092+ 0,1752 2
0,092+ 0,1752 2
|0,0005|
2 ( 0,175 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,1752 )

F RO=

PQ.

F RO=

PR.

F RO=0,00184 +0,000945=0,00278

PS.

PT.

0,0055125
0,00 2835
|0,001499625
||0,0005|+|0,001499625
||0,0005|

Sehingga diperoleh
F RO=( 0,209 0,00278 )

PU. Mencari nilai eme :

PV.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

PW.

380 4

100

4,88(0, 209)
86,83( 0,06)
e me =

PX.

e me =

5,2098
=0,04 1 2
126, 5 86

| |

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

380 4

100
|0,005|
4,88( 0,1209)
86,83

e me =

380 4

100
|0,0 0278|
2
4,88 ( 0, 209 )
86,83 ( 0,06 )

PY.

PZ.

4,88 (0,209)|0,05|
4 ( 86,83 )( 0,06 )

4,88( 0,209)|0,05|+
4 ( 86,83 )( 0,06 )

e me =0,00 343+0,000 548+0,00129+0,00399=0,0 0926


Sehungga didapatkan :e me =( 0,0412 0,00926)

QA.
QB.

Bahan = Seng
Variasi Suhu
QC.

Mencari nilai FRO

QD.

r2
0,09 2
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,115
2
2
r + L 0,09 +0,25 0,0706

QE.

F RO=

QF.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

| r|+
2 r ( r 2 + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

| | | |

F RO
F RO
| r|+
| L|
r
L

QG.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2
2 Lr

| r|+
2 r L2

F RO=

QH.

0,092+ 0,252 2
0,092+ 0,252 2
|0,0005|
2 ( 0,25 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,252 )

F RO =

QI.

F RO=

QJ.

F RO=0,00113+0,000406=0,00154

0,01125
0,00405
|0,00498436
||0,0005|+|0,00498436
||0,0005|

QK. Sehingga diperoleh

QL.

F RO=( 0,115 0,00154 )

QM.

Dari data hasil pengamatan, maka kita dapat mencari nilai e m untuk

masing-masing percobaan :
1. Percobaan ke-1

QN.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

QO.

e me =

QP.

363,5 4

100

4,88(0,115 )
86,83( 0,07)
e me =

6,0781
=0,12
50,5514

| |

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

363,5 4

100
363,5 4

100
|0,00154|
4,88 ( 0,115 )2
86,83 ( 0,07 )

|0,005|+
4,88(0,115 )
86,83

eme =

QQ.

4,88 (0,115) |0,05|


4 ( 86,83 ) ( 0,07 )

4,88( 0,115)|0,05|+
4 ( 86,83 ) ( 0,07 )

e me =0,0086+0,0016+ 0,0034+0,00845=0,02 2
Sehungga didapatkan :e me =( 0,12 0,022)

QR.
QS.

2. Percobaan ke-2

QT.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

QU.

367,5 4

100

4,88(0,115 )
86,83( 0,075)
e me =

QV.

e me =

6,51225
=0,066
98,561

| |

e me =

| |

QW.

QX.

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

+
367,5 4

100
|0,00154|
2
4,88 ( 0,115 )
86,83 ( 0,075 )

367,5 4

100
|0,005|
4,88(0,115)
86,83

e me =

To 4

100
To 4

100
| F RO|
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

eme =

QY.

4,88 (0,115) |0,05|


4 ( 86,83 )( 0,075 )

4,88( 0,115)|0,05|+
4 ( 86,83 )( 0,075 )

e m e =0,0044 +0,00088+0,000346+0,009=0,0 147


Sehungga didapatkan :e me =( 0,066 0,0147)

QZ.
RA.

3. Percobaan ke-3

RB.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

RC.

383,1 4

100

4,88(0,115 )
86,83( 0,09)
e me =

RD.

e me =

7,8147
=0,011
73,455

| ||

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

383,1 4

100
|0,005|
4,88( 0,115)
86,83

e me =

383,1 4

100
|0,0015 4|
2
4,88 ( 0,115 )
86,83 ( 0,09 )

RE.

RF.

4,88(0,115)|0,05|
4 ( 86,83 ) ( 0,09 )

0,115 |0,05|+
4,88
4 ( 86,83 ) ( 0,09 )

e me =0,0059+0,000147+ 0,000337+0,001=0,0 01 7
Sehungga didapatkan :e me =( 0,011 0,0017)

RG.

RH.
Variasi Jarak
1. Percobaan ke-1
RI. Mencari nilai FRO :
r2
0,092
0,0081
RJ. F RO= r 2 + L2 = 0,09 2+0,22 = 0,0481 =0,168

| || | | ||

F RO
F RO
r +
L|
r
L

RK.

F RO=

RL.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

| r|+
2 r ( r 2 + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

RM.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2
2 Lr

| r|+
2 r L2

F RO=

RN.

0,092+ 0,22 2
0,092+ 0,22 2
|0,0005|
2 ( 0,2 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,22 )

F RO=

RO.

F RO=

RP.

F RO=0,00156+0,0007=0,00226

0,0072
0,00324
|0,00231361
||0,0005|+|0,00231361
||0,0005|

RQ. Sehingga diperoleh

RR.

F RO=( 0,168 0,00226 )

RS. Mencari nilai eme :

RT.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

RU.

393,3 4

100

4,88(0,168)
86,83( 0,14)
e me =

RV.

e me =

12,1562
=0,096
126,88

| |

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

393,3 4

100
|0,005|
4,88( 0,168)
86,83

e me =

393,3 4

100
|0,00226|
2
4,88 ( 0,168 )
86,83 ( 0,14 )

RW.

RX.

4,88 (0,168)|0,05|
4 ( 86,83 )( 0,14 )

4,88(0,168) |0,05|+
4 ( 86,83 )( 0,14 )

e me =0,00342+0,000574+ 0,000255+ 0,017=0,0 21


Sehungga didapatkan :e me =( 0,096 0,021)

RY.
RZ.

2. Percobaan ke-2
SA. Mencari nilai FRO :
2
2
r
0,09
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,209
2
2
SB.
r + L 0,09 +0,175 0,038725

| || | | ||

F RO
F RO
r +
L|
r
L

SC.

F RO=

SD.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

|
r|+
2
2 r ( r + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

SE.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2
2 Lr

| r|+
2 r L2

F RO=

SF.

0,092+ 0,1752 2
0,092+ 0,1752 2
|0,0005|
2 ( 0,175 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,1752 )

F RO=

SG.

F RO=

SH.

F RO=0,00184+0,000945=0,00278

SI.

SJ.

0,0055125
0,002835
|0,001499625
||0,0005|+|0,001499625
||0,0005|

Sehingga diperoleh
F RO=( 0,209 0,00278 )

SK. Mencari nilai eme :

SL.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

SM.

393,3 4

100

4,88(0,209)
86,83( 0,15)
e me =

SN.

e me =

13,0245
=0,0 825
157,8

| |

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

393,3 4

100
|0,005|
4,88( 0,1209)
86,83

e me =

393,3 4

100
|0,00278|
2
4,88 ( 0,209 )
86,83 ( 0,15 )

SO.

SP.

4,88 (0,209)|0,05|
4 ( 86,83 )( 0,15 )

4,88( 0,209)|0,05|+
4 ( 86,83 )( 0,15 )

e me =0,00 275+0,00109+0,0027+ 0,00998=0,00926


Sehungga didapatkan :e me =( 0,0825 0,016)

SQ.
SR.

3. Percobaan ke-3
SS. Mencari nilai FRO :
2
2
r
0,09
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,26
2
2
ST.
r + L 0,09 +0,15 0,03 06

| || | | ||

F RO
F RO
r +
L|
r
L

SU.

F RO=

SV.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

|
r|+
2
2 r ( r + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

SW.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2
2 Lr

| r|+
2 r L2

F RO=

SX.

0,092+ 0,152 2
0,092+ 0,152 2
|0,0005|
2 ( 0,1 5 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,1 52 )

F RO=

SY.

F RO=

SZ.

F RO=0,00 216+0,00 129=0,00 345

0,00 405
0,002 43
|0,00093636
||0,0005|+|0,00093636
||0,0005|

TA. Sehingga diperoleh

TB.

F RO=( 0,2 6 0,00 345 )

TC. Mencari nilai eme :

TD.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

TE.

393,3 4

100

4,88(0,2 6)
86,83( 0,16)
e me =

TF.

e me =

13,8928
=0,114
1 21 , 442

| |

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

393,3 4

100
|0,005|
4,88( 0,26)
86,83

e me =

393,3 4

100
|0,0 0345|
2
4,88 ( 0,26 )
86,83 ( 0,16 )

TG.

TH.

4,88 (0,26)|0,05|
4 ( 86,83 ) ( 0,16 )

4,88(0,26)|0,05|+
4 ( 86,83 ) ( 0,16 )

e me =0,00 357+0,00 151+0,00 233+0, 017=0,00926


Sehungga didapatkan :e me =( 0,114 0,0244)

TI.
TJ.

Bahan = Kuningan
Variasi Suhu
TK.

Mencari nilai FRO

TL.

r2
0,09 2
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,115
2
2
r + L 0,09 +0,25 0,0706

TM.

F RO=

TN.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

| r|+
2 r ( r 2 + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

| | | |

F RO
F RO
| r|+
| L|
r
L

TO.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2
2 Lr

| r|+
2 r L2

F RO=

TP.

0,092+ 0,252 2
0,092+ 0,252 2
|0,0005|
2 ( 0,25 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,252 )

F RO =

TQ.

F RO=

TR.

F RO=0,00113+0,000406=0,00154

TS.

0,01125
0,00405
|0,00498436
||0,0005|+|0,00498436
||0,0005|

Sehingga diperoleh

TT.

F RO=( 0,115 0,00154 )

TU.

Dari data hasil pengamatan, maka kita dapat mencari nilai e m untuk

masing-masing percobaan :
TV.
TW.
TX.
TY.
1. Percobaan ke-1

TZ.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

UA.

363,6 4

100

4,88(0,115)
86,83( 0,04)
e me =

e me =

UB.

3,4732
=0,069
50,552

| ||

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

363,5 4

100
363,6 4

100
|0,00154|
4,88 ( 0,115 )2
86,83 ( 0,04 )

|0,005|+
4,88(0,115 )
86,83

eme =

UC.

4,88 (0,115) |0,05|


4 ( 86,83 ) ( 0,04 )

4,88( 0,115)|0,05|+
4 ( 86,83 ) ( 0,04 )

e me =0,00858+0,000924 +0,00195+0,00 483=0,0 163

UD.

Sehungga didapatkan :e me =( 0,069 0,0163)

UE.
2. Percobaan ke-2

UF.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

UG.

363,9 4

100

4,88(0,115)
86,83( 0,04)
e me =

UH.

e me =

3,4732
=0,068
50,98

| |

e me =

| |

UI.

UJ.

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

+
363,9 4

100
|0,00154|
2
4,88 ( 0,115 )
86,83 ( 0,04 )

363,9 4

100
|0,005|
4,88(0,115)
86,83

e me =

To 4

100
To 4

100
| F RO|
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

eme =

UK.

4,88 (0,115) |0,05|


4 ( 86,83 ) ( 0,04 )

4,88( 0,115)|0,05|+
4 ( 86,83 ) ( 0,04 )

e me =0,00 85+0,000 91+0,00 194+ 0,00 484=0,01 62


Sehungga didapatkan :e me =( 0,068 0,0162)

UL.
UM.

3. Percobaan ke-3

UN.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

UO.

3 73,8 4

100

4,88(0,115)
86,83( 0,04)
e me =

UP.

e me =

3,4732
=0,056
62,138

| |

e me =

| |

UQ.

UR.

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

+
373,8 4

100
|0,00154|
2
4,88 ( 0,115 )
86,83 ( 0,0 4 )

373,8 4

100
|0,005|
4,88(0,115)
86,83

e me =

To 4

100
To 4

100
| F RO|
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

eme =

US.

4,88 (0,115) |0,05|


4 ( 86,83 ) ( 0,0 4 )

4,88( 0,115)|0,05|+
4 ( 86,83 ) ( 0,0 4 )

e me =0,00 698+0,00 75+0,00 17+ 0,00484=0,0147


Sehungga didapatkan :e me =( 0,056 0,021)

UT.
UU.

Variasi Jarak
1. Percobaan ke-1
UV. Mencari nilai FRO :
r2
0,09 2
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,2
2
2
UW.
0,04
05
r + L 0,09 +0,18

| || | | ||

F RO
F RO
r +
L|
r
L

UX.

F RO=

UY.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

| r|+
2 r ( r 2 + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

UZ.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

| r|+
2 r L2

F RO=

VA.

0,09 +0,18
2
2 2
0,09 + 0,18
|0,0005|
2 ( 0,18 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,182 )

F RO =

VB.

F RO=

VC.

F RO=0,00178+0,00089=0,0027

0,00 2916
|0,0005|+|
|0,0005|
|0,005832
|
0,00 164
0,00 164 |

VD. Sehingga diperoleh

VE.

F RO=( 0,2 0,0027 )

VF. Mencari nilai eme :

VG.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

VH.

38 3,3 4

100

4,88(0, 2)
86,83( 0,06)
e me =

VI.

e me =

5,2098
=0,0 41
128,1 8

| ||

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

38 3,3 4

100
|0,005|
4,88 (0,2)
86,83

e me =

38 3,3 4

100
|0,0027|
2
4,88 ( 0,2 )
86,83 ( 0,06 )

VJ.

VK.

4,88 (0, 2)|0,05|


4 ( 86,83 )( 0, 06 )

4,88( 0,2) |0,05|+


4 ( 86,83 )( 0, 06 )

e me =0,0034+ 0,000553+0,00 129+0,0 72=0,0 13


Sehungga didapatkan :e me =( 0,041 0,013)

VL.
VM.

2. Percobaan ke-2
VN. Mencari nilai FRO :
2
2
r
0,09
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,2 4
2
2
VO.
r + L 0,09 +0,16 0,03 37

| || | | ||

F RO
F RO
r +
L|
r
L

VP.

F RO=

VQ.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

|
r|+
2
2 r ( r + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

VR.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2
2 Lr

| r|+
2 r L2

F RO=

VS.

0,092+ 0,16 2 2
0,092+ 0,16 2 2
|0,0005|
2 ( 0,1 6 ) ( 0,092 )

|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,1 62 )

F RO=

VT.

F RO=

VU.

F RO=0,00 203+ 0,00 114=0,00 32

0,00 4608
0,002 592
|0,0011357
||0,0005|+|0,0011357
||0,0005|

VV. Sehingga diperoleh

VW. F RO=( 0,24 0,00 32 )


VX. Mencari nilai eme :

VY.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

VZ.

38 3,3 4

100

4,88 (0,2 4)
86,83( 0, 07)
e me =

WA.

e me =

6,0781
=0,0 39
15 3 , 8

| |

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 c E MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

383,3 4

100
|0,005|
4,88( 0,24 )
86,83

e me =

383,3 4

100
|0,00 32|
2
4,88 ( 0,24 )
86,83 ( 0,07 )

WB.

WC.

4,88 (0,2 4) |0,05|


4 ( 86,83 ) ( 0,07 )

4,88( 0,2 4)|0,05|+


4 ( 86,83 ) ( 0,07 )

e me =0,002 82+ 0,00 052+ 0,00 125+0,00 4=0,0 13

WD.

Sehungga didapatkan :e me =( 0,039 0,013)

WE.
3. Percobaan ke-3
WF. Mencari nilai FRO :
2
2
r
0,09
0,0081
F RO= 2 2 =
=
=0,2 9
2
2
WG.
r + L 0,09 +0,14 0,0277

| | | |
F

RO
RO
WH. F RO= r | r|+ L | L|

WI.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2 Lr 2

|
r|+
2
2 r ( r + L2 )( r 2 ) ( 2 r )

F RO=

WJ.

r 2 + L2 2
r 2 + L2 2
| L|
2
2 Lr

| r|+
2 r L2

F RO=

0,092+ 0,142 2
0,092+ 0,142 2
|0,0005|
2 ( 0,14 ) ( 0,092 )

WK.
|0,0005|+
2 ( 0,09 ) ( 0,14 2 )

F RO =

0,003528
0,002268
WL. F RO= 0,000767 |0,0005|+ 0,000767 |0,0005|

WM.

F RO=0,0023+0,0015=0,003 8

WN. Sehingga diperoleh

WO. F RO=( 0,29 0,003 8 )


WP. Mencari nilai eme :

WQ.

To 4

100

4,88 F RO
cE ( R )
e me = MV

WR.

383,3 4

100

4,88(0,29)
86,83( 0,07)
e me =

WS.

e me =

6,0781
=0, 033
1 85,87

| |

e me =

| |

| | | |

eme
eme
e
e
EMV|+
F RO|+ me | T o|+ me | T R|
|
|
EMV
F RO
T o
T R

To 4

100
To 4

100

4,88 F RO |T R|
4 cE MV ( R )

4,88 F RO | T o|+
4 cE MV ( R )

| F RO|+
4,88 F 2RO
cE MV ( R )

| E MV|+
4,88 F RO
c

e me =

383,3 4

100
|0,005|
4,88( 0,29)
86,83

e me =

383,3 4

100
|0,0038|
2
4,88 ( 0,29 )
86,83 ( 0,07 )

WT.

WU.

4,88 (0,29)|0,05|
4 ( 86,83 )( 0,07 )

4,88( 0,29)|0,05|+
4 ( 86,83 )( 0,07 )

e me =0,00 23+0,00 0432+0,00 1+0,0 034=0,00 71

WV.
WW.

Sehungga didapatkan :e me =( 0,033 0,0071)

Você também pode gostar