Projekt

Kronologjia historike e Lufts s Ftoht

#MesueseAurela

DURRES 2016-2017

Ese Dhe Projekte Per Studentet

Projekt
Tema: Lufta e Ftoht dhe marrdhniet midis dy
blloqeve kundrshtare

Punoi : #MesueseAurela

Lufta e Ftoht dhe marrdhniet midis dy blloqeve kundrshtare

Ajo u quajt Lufta e Ftoh pr shkak se t dyja palt kundrshtare nuk dshironin fillimin e nj
konflikti t drejtprdrejt dhe t armatosur, pasi mendohej se armt brthamore mund t
shkatrronin gjithka. Prandaj, ata luftuan duke mbshtetur pal kundrshtare n konflikte n
zona t ndryshme t bots si dhe me deklarata t ndrsjellta, q shpesh her synonin t bnin
armikun t dukej qesharak.
Gjat Lufts s Ftoht, prve dy grupeve kundrshtare atij t SHBA-s s bashku me vendet
perndimore e demokratike nga njra an dhe Bashkimit Sovjetik me vendet lindore e komuniste
nga ana tjetr ekzistonte edhe nj grup i tret. Ky grup ishte i prbr nga vendet q nuk
dshironin t ishin aleat t njrs apo tjetrs pal n luft.
Harry Truman ishte presidenti i Shteteve t Bashkuara kur filloi Lufta e Ftoht.
Strategjia e tij pr luftn prfshiu edhe t ashtuquajturn Doktrina Truman, e cila ishte nj plan
pr tu dhn fonde vendeve t
krcnuara nga komunizmi.
Ky plan funksionoi mjaft mir n
rastin e Turqis dhe Greqis, t
cilat nuk arritn t zotroheshin
nga sovjetikt fal fondeve
amerikane.

Me rndsi ishte edhe Plani Marshall, q kishte si qllim prforcimin e ekonomive dhe qeverive
t Evrops perndimore me an t financimit t tyre.
Pas Lufts s Dyt Botrore vendet fituese t lufts vendosn t ndanin Gjermanin n dy pjes
dhe Berlini ishte n pjesn lindore t vendit q zotrohej nga komunistt. Por megjithat pjesa
perndimore e qytetit iu la n dorzim Shteteve t Bashkuara dhe aleatve t tyre.
Nj nga momentet m t tensionuara t Lufts s Ftoht ishte bllokimi nga ana e Bashkimit
Sovjetik i rrugve dhe hekurudhave q onin n pjesn perndimore t qytetit. Presidenti Truman
vendosi t prgjigjej duke drguar furnizime me ushqime, qymyr, dhe ilae me an t
aeroplanve ushtarak.

N kt veprim, q zgjati m tepr se nj vit, Shtetet e Bashkuara u mbshtetn dhe u ndihmuan

nga Britania e Madhe dhe Franca.
N vitin 1949 u krijua Organizata e Traktatit t Atlantikut Verior, e njohur si NATO-ja. Synimi i
ksaj aleance ushtarake ishte mbrojta kundr forcave sovjetike n Evrop. Gjasht vjet m von,
Bashkimi Sovjetik dhe aleatt e tij evropiano-lindor formuan aleancn e tyre ushtarake t
quajtur Pakti i Varshavs.
N vitin 1953, udhheqsi i Bashkimit Sovjetik Josif Stalini vdiq. Kjo i dha mundsin presidentit
t athershm amerikan Ajzsenhauer t fillonte t kumunikonte me udhheqsit e rinj t vendit
komunist. N korrikun e vitit 1955, u zhvillua n Gjenev t Zvicrs nj takim historik midis
presidentit Ajzenhauer dhe kryetarit Sovjetik t Bashkimit Nikolai Bulganin. Edhe pse nuk u
arritn marrveshje t mdha, ai takim ishte me shum rndsi, qoft edhe pr vet faktin se dy
udhheqsit e vendeve m t fuqishme n bot njkohsisht edhe kundrshtar n Luftn e
Ftoht i dhan dorn njri-tjetrit.
Po n vitet 50, Shtetet e Bashkuara filluan t drgonin kshilltar ushtarak pr t ndihmuar
Vietnamin e Jugut q t mbrohej nga Vietnami i Veriut, i cili ishte komunist. Ky ishte fillimi i asaj
q m von do t shndrrohej n nj luft t gjat. Shtetet e Bashkuara e pan veten zhytura n
at luft, ku u vran gjithashtu me dhjetra mijra ushtar amerikan.
Presidenti Xhon Kenedi pasoi zotin Ajzenhaur si President i Shteteve t Bashkuara n vitin 1961.
Gjat po atij viti, dhjetra mijra qytetar gjermano-lindor filluan t arratiseshin n perndim.
Qeveria e Gjermanis Lindore ndrtoi nj mur n Berlin duke ndar kshtu fizikisht pjesn
perndimore nga ajo lindore e qytetit. Rojet pran ktij kufiri qllonin me arm kdo q
tentonte t arratisej duke kaluar murin.

N vitin 1962, shrbimet amerikane t zbulimit njoftuan se n Kub ishin vendosur raketa t
Bashkimit Sovjetik. Ky zbulim solli tensione q mund t kishin uar n fillimin e nj lufte
brthamore. Por udhheqsi sovjetik Hrushov ra dakord t hiqte ato raketa prej vendit fqinj t
SHBA-s, me kusht q Amerika t mos ndrhynte n Kub.
Gjat presidencs s zotit Kenedi u arritn disa marrveshje t rndsishme pr paksimin e
rezervave t armve, prshir ato brthamore. U instalua gjithashtu nj linj e drejtprdrejt
telefonike midis Kremlinit dhe Shtpis s Bardh.
Kto prmirsime n marrdhniet midis dy vendeve vazhduan edhe n kohn e presidentit
Nikson. Ai dhe udhheqsi sovjetik Brezhnjev u takuan disa her dhe nnshkruan t tjera
marrveshje mbi kontrollin e stoqeve t armve
Por, ngjarja q do t sillte ndryshime rrnjsore n marrdhniet midis dy vendeve ishte
zgjedhja e Mikail Gorbaovit si ushheqs i Bashkimit Sovjetik n vitin 1985. Ai u takua katr
her me presidentin amerikan Regan. Udhheqsi Gorbaov trhoqi trupat sovjetike nga
Afganistani si dhe nnshkroi nj marrveshje pr zhdukjen totale t raketave brthamore me
rreze t mesme dhe t shkurtr.
Ai gjithashtu vendosi t mos ndrhynte kur n vitin 1989 vendet e Evrops Lindore filluan t
shkpusnin nj nga nj kontaktet me Kremlinin, si pasoj e protestave popullore brenda tyre.
Muri i Berlinit, simboli i Lufts s Ftoht, u rrzua n nntor t atij viti. Brenda disa muajve
Gjermania u bashkua. N vitin 1991, vendet e Paktit t Varshavs e deklaruan at aleanc
zyrtarisht t prfunduar. Lufta e Ftoht kishte marr fund.

Kronologjia historike e Lufts s Ftoht

Lufta e Ftohte sht nj nga ngjarjet m kardinale dhe me m ndikim pr rendin ndrkombtar
t kohs, nga origjina e cila daton n fund t Lufts s II-t Botrore dhe deri n prfundimin e
saj n vitin 1989. Roli i saj si tensionues pr sigurin dhe paqen ndrkombtare e bn tepr t
rndsishme studimin e detajeve, q t kuptojm mesazhin q ajo solli dhe at q trashigoi.
Origjina e Lufts s Ftoht lidhet drejtprsdrejti me vitet 1944 1949, sepse menjher pas
muajve pasardhs s Lufts s II-t Botrore ndrmjet Shteteve t Bashkuara t Ameriks dhe
Bashkimit Sovjetik, kishte prplasje t fuqis ideologjike, gjeografike dhe politike. Sovjetikt e
bazonin vazhdimsin e shtetit n arenn ndrkombtare tek konflikti, ndrsa Amerikant kishin
ideale demokratike prandaj ishin t bindur pr nj qndrim dhe koalicion perndimor kundr
BRSS.
Josif Stalini pr dominimin territorial n Europn Lindore krkonte nga Britania e
Madhe dhe SHBA-ja :
1.) Njohjen e pushtimeve territoriale t viteve 1939 1940.
2.) Krijimin e nj rripi sigurie, me an t kontrollit t qyteteve t Europs Lindore.
3.) Kontrollin e s ardhmes s Gjermanis. Por pas ndarjes s Gjermanis n zona okupimi u ra
dakort pr spostimin e kufijve Polak, pr prespektivn e zhvillimit t zgjedhjeve t lira dhe pr
kt arsye SHBA-ja aplikoi Bretton Woods, kjo do t konsolidonte regjimet demokratike dhe
do ti jepte baza solide paqes.
Ideologjia Amerikane nnkuptonte nj gjndje natyrale t paqes, ndrsa Ideologjia Sovjtike e
quante konfliktin ndrkombtar si normalitet, pra paqja kcnohej nga agresiviteti i diktaturave.
Vizionet dypalshe prplaseshin fort, prpara detyrs s ridizejnimit t t gjith sistemit
ndrkombtar. N vitet 1945 1947, t gjndur prreth tavolinave t negocimit mosbesimi
ndrmjet SHBA-s dhe BRSS-s u rrit jashtzakonisht. N fillim t vitit 1947, n Uashington
prher e m tepr po bindeshin pr ndryshimin e fryms n Europ drejt pro-ameikanve dhe
kapitalizmit dhe sa m larg komunizmit dhe BRSS-s.
Pr kt SHBA-ja, aplikoi teorin e rimkmbjes dhe instrumentin e saj Planin Marshall, kjo do
t sillte rnien graduale ose t menjhershme t fuqis Sovjetike, pengimin n Europ t
prhapjes s Stalinizmit Sovjeitk dhe do t ndihmonte Europn Perndimore. Ishte konfiguruar
nj situat q nga njra an ushtrohej forc brutale difensive dhe nga ana tjetr kapacitete
dinamike pr t ndrtuar konsensuse dhe kompromise.

Problemi qndror i Lufts s

Ftoht ishte Gjermania,
Berlini ishte nn okupimin e
katr fituesve dhe e
rrethuar totalisht nga zona
e okupuar nga Sovjetikt
nga e cila varej pr
furnizime dhe shrbime
jetsore. Trupat sovjetike
kishin
bllokuar
hyrjet
toksore
dhe
kishin
ndrprer
energjin
elektrike dhe pr t mos
shkaktur shprthimin e lufts,
SHBA-ja dhe Britania e
Madhe i furnizuan ato nga
ajri me ndihmat baz jetsore.
Zgjidhja e prkohshme erdhi me lindjen n zonn perndimore t Republiks Federale
Gjermane nn kujdesin e tre aleatve e cila ishte parimisht sovrane s brndshmi dhe e
armatosur, ndrsa Republika Demokratike Gjermane ishte e kontrolluar nga Moska me nj
regjim komunist.
M 4 prill 1949, u krijua Organizata e Traktatit t Atlantikut t Veriut (NATO), si nj traktat
mbrojtje kolektive n rast agresioni t njrit prej shteteve aleate dhe si kundrprgjigje BRSS-ja
krijoi m von Paktin e Varshavs.
N vitin 1949, shprthimi i bombs s par brthamore nga Sovjetikt dhe konkludimi i
ofensivs finale t lufts civile t Partis Komuniste Kineze kundr forcave kombtare ishin
ngjarje q alternonin terrenin e konfrontimit bipolare.

Dy ngjarje t tjera q rritn tensionet ishin:

1.) Traktati i Aleancs ndrmjet Kins dhe BRSS-s n vitin 1950.
2.) Autorizimi i operacionit ushtarak nga Stalini kur trupat Koreano Veriore pushtuan Koren e
Jugut. Si kundrprgjigje globale kundr-komunizmit SHBA-ja n vitin 1953 me an t CIA-se,
organizoi nj operacion t fsheht n Iran pr t rrzuar qeverin Mossadeq, m pas nj tjetr

operacion n Guatemala dhe disa t tjer n prgjat Luft s Ftoht.

N vitin 1953, menjher pas vdekjes s Stalinit u hap nj faz e re n marrdhniet
ndrkombtare sepse Nikita Hurshovi pasardhsi i tij, solli nj fushat ndryshimesh dhe iden e
nj Bashkjetese Paqsore.
Deivid Eisenhowe presidenti i SHBA-s, u shpreh se nse Sovjetikt dshironin paqen duhet t
lejonin ribashkimin e Koreve, zgjedhje t lira n Europn Lindore dhe ribashkimin e Gjermanis,
por BRSS-ja nuk ishta gati pr kt ajo nuk donte t humbiste dhe mbi t gjitha nuk donte t
prfundonte Luftn e Ftoht. Hurshovi, vuri theksin tek Raketat Interkontinentale t armatosura
me koka nukleare, kjo e bri do bllok vunerabl, tashm lufta ishte nj opsion vetvrass.
Tendenca pr t prdorur Diplomacin Brthamore q t perfitonin fitore simbolike, pozicione
m t avantazhuara dhe influenc n vendet e Bots s Tret oi n krizat m t rrezikshme t
Lufts s Ftoht. M 1 nntor 1952, Amerikant kishin shprthyer bombn e par termonukleare
por edhe Sovjetikt po kryenin eksperimente t shumta n kt drejtim. Pas prishjes KinoSovjetike, Hurshovi takoi Fidel Kastron q ishte drejt keqsimit t marrdhnieve me SHBA-n.
Duke qn se SHBA-ja, kishte n Turqi dhe Itali rraketa me rreze t mesme pr t goditur BRSSn, Hurshovi vendosi si presion arm analoge n Kub.
Situata u b shum kritike por pas presioneve Amerikane, m pas Hurshovi pranoi t trhiqte
raketat por vetm pasi president i SHBA-s Xhon Kenedi pranoi q nuk do ta sulmonte Kubn.
M 13 gusht 1961, u inicua ndrtimi i Murit t Berlinit q t ndalonte qytetart e Republiks
Demokratike Gjermane t largoheshin nga vendi.
Pas revolucionit Kinez, Uashingtoni kishte par tek Vietnami nj front kruial n Azi, por ishte kjo
q e oi SHBA-n drejt disfats politike e psikologjike m shum se ushtarake. Nga viti 1961,
SHBA-ja mbshteti Vietnamin e Jugut me furnizime, ndihma, kshilltar ushtarak por ishte
President i SHBA-s Lyndon Johnson q e ktheu Vietnamin n nj luft Amerikane.
N vitin 1967, ekosllovakia kishte filluar nj moto reformatorsh dhe lidhi nj marrdhnie
tregtare me Gjermanin Perndimore dhe SHBA-n, si kundrprgjigje menjher Moska e
pushtoi ushtarakisht ekosllovakin, por e njjta dshir egzistonte n Romani, Poloni, dhe
Hungari. N vitin 1970, filluan edhe protestat e para t puntorve n bllokun komunist, kjo
sinjalizonte nj paknaqsi popullore.
N kt koh pozita e SHBA-s po forcohej, duke par konfliktet e brndshme t Kins me
revolucionin kulturor dhe prishjen e saj me BRSS-n. Mao Ce Duni, la menjan radikalizmin
ideologjik dhe i dha sinjale interesi SHBA-s, kjo ishte nj kart diplomatike tepr e fuqishme
pr SHBA-n kundr BRSS-s.

Nga fundi i viteve 1970,

SHBA-ja dhe BRSS-ja ishin
prfshir n nj spirale
antagoniste t armatimit dhe
akuzoheshin reciprokisht q t
kultivonin
strategji
t
rrezikshme
zgjerimi,
ekspansioniste. N vitin 1979,
BRSS-ja pushtoi Afganistanin,
ndrsa m 30 prill 1975
pavarsisht veprimeve t
presidentit
t
SHBA-s
Richard Nixon, Vietnami i
Jugut kapitulloi dhe u
ribashkua nn regjimin komunist. N diplomacin trekndore SHBA, BRSS, Kin ishte Amerika q
luante n t dyja tavolinat. Interesante ishte edhe kriza e Lindjes s Mesme n vitin 1973, Izraeli
ishte i lidhur me SHBA-n ndrsa Egjipti me BRSS-n. N vitin 1975, u nnshkrua Akti i
Helsinkit nga 37 shtete Europiane s bashku me SHBA-n dhe Kanadan, akti obligonte
respektimin e t drejtave dhe lirive themelore t njeriut. Nj marrveshje historike ishte edhe ajo
e paqes ndrmjet Egjiptit dhe Izraelit n vitin 1978 e ndrmjetsuar nga presidenti i SHBA-s
Jimi Carter.
Ndrsa nga viti 1981, presidenti i SHBA-s Ronald Regan krkonte t detyronte Sovjetikt pr
t negociuar n nj pozit m inferiore sepse ideologjia komuniste ishte n rnie. Gjithsesei
rreziku qndronte tek arsenali brthamor q zotronin palt dhe q ishin t gatshme t
lshoheshin brnda disa minutave nga t dy shtetet. Viti 1983, shkoi drejt nj tensionimi nga
frika brthamore dhe Ronald Regan mendoi t rihapte dialogun me Sovjetikt.
Nga ana tjetr Mikail Gorbaovi e njihte situatn dramatike dhe vshtirsit e sistemit sovjetik
dhe ishte i hapur pr zgjidhje t reja. N vitin 1986, Gurbaovi publikisht propozoi nj plan
reduktimi gradual t armatimit brthamor, pr her t par Moska dhe Uashingtoni dialogonin
jo pr stabilizimin e Lufts s Ftoht por pr t prapsuar mekanizmin e rivalitetit ushtarak q e
ushqente.
M pas Gurbaovi lejoi hapjen e kanaleve radio t huaja dhe t televizoineve. N nntor t
vitit 1989, u mendua pr nj hapje t pjesshme t kufijve Gjerman por n rastin e nj regjimi
n rnie nj komunikim n media ndikoi q televizionet t shpallnin hapjen totale t kufijve.
Miliona Berlinez shkuan prgjat pikave t kufirit dhe prgjat Murit t Berlinit dhe rojet pa
urdhra ju dorzuan presioneve dhe hapn kalimet.

Perandoria Sovjetike e Stalinit nuk egzistonte m, kishte marr fund ndarja e Europs n dy
blloqe t kundrta ku Muri i Berlinit ka qn simboli m solid dhe bashk me t ra edhe
ideologjia politike.
Lufta e Ftoht i mori njerzimit nj gjysm shekulli t mbushur me luft
ideologjike ndrmjet sistemit kapitalist dhe atij komunist dhe me nj gar armatimi brthamor
t ashpr por pa i prdorur ato. Zhvillimet dhe inovacionet tekonologjike, politike, ekonomike
ishin n krahun e duhur prgjat Lufts s Ftoht.
Kjo luft mund t kishte shkuar n nj prplasje t drejtprdrejt, por fati dhe koha ishin
prkrah koalicionit perndimor dhe demokracis, t cilat me an t mjeteve diplomatike dhe
presioneve ushtarake arritn t ruanin paqen, stabilitetin, sigurin dhe krijuan Rendin e Ri
Ndrkombtar pr mbar globin.

Lufta e Dyt Botrore

Lufta e Dyt Botrore ishte konflikti i armatosur midis Aleatve dhe Boshtit Nazist, i prbr
nga Italia, Gjermania dhe Japonia nga viti 1939 deri n vitin 1945.
Marrveshja e Versajs n Paris, ngarkoi Gjermanin me t gjitha fajet e lufts. Sanksionet q iu
vendosn ishin t rnda, por Gjermania do t firmoste kt marrveshje. Inflacioni, shkputja e
territoreve, kushtet e kqija t jetess, si edhe shum arsye t tjera do shkaktonin fillimin e asaj
q u quajt Lufta e Dyt Botrore.
Tensioni i madh dhe shtjet e pa prfunduara t Lufts s Par Botrore, do bnin q vetm
pas 20 vjetsh t fillonte Lufta e Dyt Botrore.

Origjina e Lufts
Pas Lufts s Par Botrore e quajtur ndryshe edhe Lufta e Madhe, Konferenca e Parisit (disa e
njohin edhe me emrin Traktati i Versajs) shnoi nj hap t madh n negociatat e paqes. N kt
konferenc merrnin pjes vendet fitimtare n luft si Anglia, Franca e t tjer. Ndrmjet tyre
edhe SHBA e prfaqsuar nga presidenti Wilson. Bisedimet vendosn kushte t rnda mbi palt
humbse. Gjermania ishte nj nga vendet q u dmtua m shum, por Austria n t vrtet pati
humbjet m t mdha si n njerz, ashtu edhe n territore.
Embargo q iu vendos Gjermanis ishte me t vrtet e rnd. Gjermania u limitua n nj ushtri
defensive me 100.000 ushtar si edhe nuk i'u lejua t prodhonte tanke, aeroplan, anije dhe
nndetse. Kjo gjendje e rnduar dhe varfria do t bnte m von t mundur hipjen n pushtet
t forcave naziste n krye me Hitlerin.

Megjithat kjo konferenc nuk pati suksesin e pritur. Presidenti i SHBA-s Wilson, u drgua
mbrapsht me t gjith revoltimin e tij. Loyd George doli n pah me iden se ShBA nuk kishte m
vend aty dhe se Evropa i prkiste evropianve, nj mendim ky q ishte shprehur m par nga
vet amerikant n Doktrinn e Monros. Dokumenti i Wilsonit, i prbr nga 14 pika, u pa si
nj cenim pr Evropn. Pika e 12-t e ktij dokumenti kishte n prmbajtje material me rndsi
edhe pr Shqiprin dhe vendet e vogla t tjera, q sipas tij, duhet t merrnin pavarsin ose t
paktn autonomin (pra ishte nj pik q mbronte t drejtat e shteteve t vogla pr t formuar
shtetin e tyre). Me rndsi sht t
prmendim edhe nj tjetr synim t
ksaj pike q ka lidhje me
Perandorin
Osmane.
Nga Perandoria Osmane krkohej
hapja e gjireve dhe ngushticave
(pas Lufts s Dardaneleve) pr t
gjith, nn vzhgimin e Kombeve t
Bashkuara (q do t ishte
organizata ndrkombtare q
Wilsoni krkonte formimin). N
pikn e 14, ai krkonte formimin e
nj organizate ndrkombtare q
t mund t zgjidhte dhe njkohsisht t parandalonte luftrat dhe konfliktet midis dy ose m
shum shteteve. N kt konferenc ai shprehet se dshiron vetm paqen dhe i jep nj rndsi t
madhe formimit t ksaj organizate ndrkombtare edhe pse pa rezultat.

Evropa
M 1 shtator t vitit 1939, Gjermania e udhhequr nga pushteti nazist me Adolf Hitlerin n krye
pushton Polonin. Kjo ishte br e mundur me an t nj kontrate t fshehur me Bashkimin
Sovjetik. T dyja palt morn pjes n sulmin e 17 shtatorit. Deklarata e vonuar e Francs dhe
Anglis kundr Gjermanis, do t shpallej vetm m 3 shtator t po atij viti. Me kt deklarat,
flota angleze dhe franceze filluan manovrimin e gjer n ujrat territoriale t Evrops. N kto
kushte, me an t Sulmit Blitzz Creig (Sulm rrufe), Gjermania pushton dhe shtie n dor
shpejtPolonin, Norvegjin, Holandn, Belgjikn dhe Francn n 1940. N 1941 do t merrte
edhe Jugosllavin, Greqin si dhe Shqiprin. Trupat italiane, n aleanc me boshtin nazist, do
t sulmonin trupat britanike n Afrikn e Veriut. Deri n ver t 1941, Gjermania kishte arritur t
shtinte n dor t tr Francn dhe pjesn m t madhe t Evrops. Britania e Bashkuar, tashm
qndronte vetm pa aleat me sy nga ShBA-t, megjithat pushtimi i saj u b i pamundur pr
shkak t forcave ajrore (Royal Air Force) dhe detare (Royal Navy).

Duke e par Britanin si nj armik t pashpres dhe t dobt, Hitleri kthehet nga Bashkimi
Sovjetik, me nj sulm t befasishm m 22 qershor 1941, duke prishur kshtu marrveshjen e
mossulmimit q kishte br me t. N fundin e vitit 1941, Gjermania kishte pushtuar nj pjes t
konsiderueshme t Bashkimit Sovjetik, por hapi i tyre do t ndalej jasht Mosks, n betejn e
Stalingradit. Gjat betejave t prgjakshme n Stalingrad, q pr m tepr dukej si nj luft
personale midis Hitlerit dhe Stalinit, rrethimi dhe kapja e Garnizonit t Gjasht t trupave
gjermane, e bri Gjermanin t mendonte se nuk do t ishte nj nism e leht marrja e Rusis.
Sulmi rrufe i Gjermanis naziste, dukej sikur nuk kishte dobi n tokat e mbuluara me bor dhe t
pa fundme t Rusis. Beteja e Stalingradit u zhvillua n vitet 1942-1943 ku boshti nazist pati
humbje t mdha. Humbja tjetr n Betejn e Kursk dhe thyerja e Syrgjynosjes s Leningradit do
ti jepte lufts nj pamje tjetr tashm. Ushtria e kuqe duket e paprmbajtshme dhe tashm nga
nj mbrojtje e fort, kalon n ofensiv t prgjithshme, duke gjmuar Wehrmacht deri n Berlin.
N Betejn e Berlinit, Ushtria e Kuqe merr lagjet e ktij qyteti nj nga nj, deri sa m 30 prill
1945, Hitleri kryen vetvrasje n bunkerin ku strehohej, duke mos par rrug shptimi.

Pasojat N se ka nj dhimbje n kt bot, ajo shtrihet gjer n zemrn njerzore.

Dy t rinj gjerman. Fotoja i prket dats mars 1945

Pasojat e Lufts s dyt Botrore ishin t shumta. Rreth 62 milion njerz, q sht ekuivalentja e
2.5% e popullsis s planetit, humbn jetn. Lufta prfundoi me kapitullimin dhe pushtimin e
Gjermanis, humbjen e Japonis dhe Kores si edhe me dorzimin e territoreve t Finlands q
ishin n dor t Sovjetikve. Globi tashm do prballej me nj ekonomi t shkatrruar, si t
Evrops ashtu edhe t Azis. Ushqimi i shfrytzuar nga t dyja palt armike nuk do t ishte i
mjaftueshm pr t gjith popullsin. Shum persona q luftuan u zhgnjyen nga lufta duke
humbur shpresn pr nj jet m t mir (sht pr tu theksuar numri i madh i vetvrasjeve n
periudhn pas lufts e shkaktuar nga depresioni).
Prfundimi i Lufts s Dyt Botrore nuk shihej si ndrra q m n fund t gjitha luftrat do t
prfundonin, por duke ditur kt vende t ndryshme do t merrnin masa. Aleatt do t
formonin OKB-n (Kombet e Bashkuara) t udhhequr nga ShBA n vitin 1945, kjo lidhje do tu
formonte n San Francisko, Kaliforni, me shpresn q konfliktet n t ardhmen nuk do t shkonin
deri aty ku kishin shkuar deri tani. Perandorit q kishin ekzistuar deri ather si Perandoria e
Holands, Perandoria e Francs dhe Perandoria e Britanis, nuk do t ekzistonin m. Aleanca t
reja do t krijoheshin n shum territore t ndryshme si n Azi dhe Afrik.
Filipinet krkonin akoma pavarsin e tyre t plot duke i kujtuar ShBA-s fjaln e dhn pr
pavarsi dhe n 1946 do e fitonin nj gj t till. Pr Gjermanin dhe Polonin do t
hartoheshin territore t reja. Gjermania e ndar n katr zona t ndryshme do t vuante m
shum dnimin e paslufts. Nga katr zonat q ajo u nda, tre pjes ishin n dor t aleatve q
vendosn edhe nj sistem demokratik konstitucional. Pjesa tjetr e mbetur, ishte n dor t
Bashkimit Sovjetik. Ky i fundit shtiu nn kontroll edhe shum vende t tjera t Evrops lindore.
Frontet ishin t dukshm tani. N njrn an qndronin aleatt me ShBA n krye dhe n tjetrn
an qndronte Bashkimi Sovjetik me shtetet satelite t tij. Furnizimi i Evrops me bombn
atomike, do t rriste akoma m shum tensionin dhe kjo do t shnonte fillimin e Lufts s Ftoht

Idealet e Gjermanis
Qllimi kryesor i Gjermanis n at koh ishte rifitimi i territoreve Gjermane, t humbura me
firmosjen e Traktatit t Versajs. Nj qllim tjetr ishte shtimi i territoreve t minoriteteve
gjermani n Austri me iden pr t formuar Gjermanin e Madhe (ide kjo edhe e partis
fashiste e shfaqur n Itali, ku me termin Perandoria Romake, pretendonte t merrte ato
territore q kjo perandori kishte prfshir n t n lashtsi, por kuptohet kjo ishte vetm nj
thirrje propagandistike). Politika e jashtme gjermane kishte lidhje me tokat e shkputura nga
Austria si edhe me pjesn gjuh folse gjermane n territoret e Polonis dhe ekosllovakis t
humbura gjithashtu si pasoj e Traktatit t Versajs. Bisedimet dhe negociatat e Hitlerit me
amberlein (Chamberlein), kishin si justifikim pikrisht kto motive, q lejonin n nj far mnyre
Gjermanin t krkonte kto territore.
Hitleri i paraqiti raporte t shumta Neville amberlainit, ku tregoheshin dhunimi dhe keqtrajtimi
q i bhej minoriteteve gjermane n ato territore. Kur Gjermania naziste, mori kto territore nga
Polonia dhe ekosllovakia, ai u prit ngroht
nga gjermant aty. Por ky entuziazm nuk do
t rezultonte si nj gj pozitive m von. Me
fundin e lufts, kta minoritete, u zhvendosn
me forc nga aty ku ishin. Duke i mbetur vetm
nj vend pr t shkuar, ata do ti drejtoheshin
Gjermanis.
Nj arsye tjetr e fort sht edhe kushtet e
vshtira t vendosura n Konferencn e Parisit.
Hitleri e bindi popullin se vetm partia naziste
do mund ta lironte Gjermanin nga ai pakt.
Shum shpejt, shrbimi ushtarak i detyrueshm
do t rivendosej edhe pse ai ishte ndaluar nga traktati i lart prmendur. Sipas Hitlerit, traktati
po i hiqte Gjermanis dhe gjermanve t drejtn pr t funksionuar si nj shtet i vrtet.
Kto dhe lojra t tjera propagandistike, do t prdoreshin m von nga partia naziste pr t
arritur qllimin e saj t vrtet t lufts. Gjithashtu vetm kshtu partia naziste e Hitlerit mund t
kryente diskriminime shoqrore dhe ideologjike, duke br q nj pjes e mir e intelektualve
dhe kundrshtarsh politik, t largoheshin pr t gjetur streh diku tjetr. Me kto ide,
diskriminimi ndaj hebrenjve kishte filluar, duke marrur prej tyre nj pjes t mir t pasuris dhe
duke i zvendsuar ata nga vendet e larta t puns me punonjs gjerman, q sipas t njjts
propagand, ishin rac ariane (raca m e pastr n bot).

Lvizjet dhe Aleancat para lufts

N fillimet e lufts, Britania dhe Franca ndoqn nj politik mos
veprimi ndaj Gjermanis duke dashur t ruanin paqen n Evrop.
Ka mendime se kjo politik u ndoq pasi kto dy fuqi t mdha
dyshonin n se popujt e tyre do t kishin dshirn t luftonin nj
luft tjetr madhore n kaq pak koh.
Me Marrveshjen e Mynihut (Munich Agreement) n vitin 1938, u
kuptua qart q tashm lufta ishte e pashmangshme, pasi pikrisht
Britania e Madhe dhe Franca, dhan leje pushtimit t atyre tokave
ekosllovake, ku sipas Hitlerit jetonin popullsi gjermano-folse.
amberlain deklaroi se ky ishte nj pakt q do t shnonte paqen n Evrop. Por n t vrtet,
Gjermania pas pushtimit t tokave q i prkisnin, n mars t 1939, do t pushtonte t gjith
ekosllovakin. N m pak se nj vit nga pushtimi i ekosllovakis, Britania e Madhe dhe
Franca, do ti deklaronin luft Gjermanis.
Firmosja e Paktit Molotov-Ribbentrop n Mosk. Mbas Molotov nga e majta n t djatht
qndrojn Shaposhnikov, Ribbentrop dhe Stalin
Me pushtimin e ekosllovakis u pa qart dshtimi i Marrveshjes s Munihut. Gjithashtu Britania
e Madhe dhe Franca arritn n prfundimin se Hitlerit nuk i zihej bes dhe se ai krkonte t
shtrinte pushtetin n t gjith Evropn, nj gj kjo q ata nuk mund ta toleronin. Polonia dhe
Franca do t binin dakord t ndihmonin njra tjetrn m 19 maj 1939, n rast sulmimi nga pala
Gjermane. Britania e Madhe do t ofronte ndihmn e saj ndaj Polonis me t njjtin qllim si
Franca n Mars. M 23 gusht 1939, pakti Gjermano-Rus i Molotov-Ribbentrop do t firmosej
nga t dyja palt. Ky pakt ishte i fsheht dhe kishte si synim kryesisht formimin e nj protokolli
pr t realizuar ndarjen e Evrops qendrore, ndrmjet Nazistve dhe Sovjetikve.
Kjo ndarje do t bhej sipas planeve t interesave dypalshe dhe gjithashtu i premtonte
Bashkimit Sovjetik nj pjes t Polonis.
T dy palt arritn n nj marrveshje q lejonte si Gjermanin dhe Rusin t bridhnin t qeta
dhe t mund t kryenin veprime ushtarake n tokat e njri-tjetrit. Duke kujtuar Luftn e Par
Botrore ku Anglia i kishte bllokuar shum gjra asaj duke br q Gjermania t vuante urin,
Gjermania dshironte nj kontrat me Bashkimin Sovjetik, ku ky i fundit zotohej t shiste
ushqimet, naftn dhe produkte t tjera Gjermanis.

Gjermania tashm nuk friksohej dhe ishte gati ti shpallte luft Britanis s Madhe, Polonis dhe
Francs. Hitleri n fillim qartsoi se ai donte thjesht t shtinte n dor Qytetin e Danzing (do
ishte m e sakt t thuash Qytet-Shtet) dhe Korridorin e Polonis, por qllimet e pushtimit t
plot t Polonis ishin t qarta. Marrveshja midis Britanis s Madhe dhe Polonis n 25 gusht,
nuk do t ndryshonte planet e Hitlerit.

Beteja pr Atlantikun
Ndrkoh n pjesn veriore t Oqeanit Atlantik, anijet luftarake gjermane dhe anijet e vogla t
luftimit si edhe nndetset (kto t fundit t emruara nga britanikt U-boats. Shiko figurn pr
detaje), do t dmtonin rnd Flotn e Aleatve. Nndetset me sa duket ishin shum efektive n
Betejat e Atlantikut. Nj e till do t sulmonte dhe prmbyste anijen transportuese t britanikve
HMS Courageous, ndrsa nj tjetr do t fundoste luftanijen HMS Royal Oak, kur kjo e fundit
qndronte e qet e ankoruar n portin e Scapa Flow (territor n Skoci q shrbeu si baz
detare n dyja luftrat botrore). N katr muajt e par t lufts, kto anije do t fundosnin t
paktn 110 mjete lundruese, duke u kthyer n tmerrin e flots s aleatve. Eficienca m e
madhe e nndetseve ishte kundrejt anijeve tregtare trans-atlantike. sht i diskutueshm
mendimi se eficienca e tyre n kt luft ishte fati dhe guximi. M sakt do ishte t themi se ishin
aftsit luftarake ato q bn kto anije dhe nndetse t korrnin sukses n beteja.

Shembull i nj anije nndetse gjermane. N sfond Luftanija Scharnhorst

Mbas 1943, Gjermania do e kuptonte se nuk kishte shum shpresa t fitonte n det. Aleatt do
t ndrtonin anije m t shpejta se ato q u fundosn. Plani i shoqrimit t do anije me anije t
tjera luftarake do t ulte humbjet e trupave detare. Gjithashtu lufta kundra nndetseve do t
bhej shum efektive. Ktu ka nj merit edhe shpikja e radarit, q arrinte t zbulonte
nndetset Gjermane ku kto t fundit dilnin natn pr tu furnizuar me oksigjen ose pr t br
ndonj riparim t mundshm. Sulmi nga qelli do t ishte i befasishm duke mos i ln nndetses
shum mundsi pr tia mbathur. Prodhimi n mas i Tipit 21 nndetse nuk pati shum efektivitet
prderisa lufta tashm kishte ardhur n prfundimet e saj.
N pjesn jugore t Atlantikut, admirali Graf Spee arriti t fundos nnt anije tregtare
britanike. Kruiserat anglez si HMS Ajax, HMS Exeter dhe HMNZS Achilles do t angazhoheshin
m von kundra admiralit Graf Spee, n at q njihet me emrin Battle of the River Plate (Beteja
e River Plate). Kto kruisera q i prkisnin divizionit t Zelands s re, do t dmtoheshin rnd
n t vrtet, por edhe Graf Spee do t detyrohej t trhiqej n ujrat neutrale t Uruguait, n
Portin e Montevideo.
N Betejn e Atlantikut, flota gjermane nuk do t vepronte sipas rregullave t pashkruara t
lufts.
Robrit q arrinin t shptonin nga fundosja e anijeve, kapeshin dhe i dorzoheshin Gestapo-s
q zakonisht i torturonte dhe ekzekutonte. Jo n pak raste sht qlluar nga anijet luftarake,
kundrejt marinarve t pambrojtur n det. Kjo gj do t kritikoj m von, pas mbarimit t lufts.

Beteja e Britanis
Gjermania u prgatit t pushtonte Britanin e Madhe n vitin 1940 n at q u quajt
Unternehmen Seelwe nga gjermant dhe Operation Sea Lion nga anglezt (Operacioni Luant
e Detit n shqip).
Britania kishte humbur nj pjes t mir t trupave t saj n Dunkirk. Megjithat, Flota Britanike
(Royal Navy) qndronte solide dhe Nazistt e dinin q nuk kishin shpresa kundra saj.
Kshtu u mendua se veprimi m shpresdhns, ishte sulmi nga ajri.
Por edhe Forcat Ajrore Britanike (Royal Air Force) nuk ishin mangt. Gjermanve do tju duhej t
ndesheshin me kto forca.

N vern e vitit 1940, beteja midis ktyre dy Forcave Ajrore do t fillonte. Kjo betej u
pagzua me emrin Beteja e Britanis. Luftwaffe (Forcat Ajrore Gjermane) n fillim do t
prqendronin sulmet e tyre mbi RAF Fighter Command (nj nga tre qendrat komanduese t
Britanis s madhe). Pika t tjera do t ishin edhe aeroporte t ndryshm si edhe stacionet e
radarve, q rezultonin shum dmtuese pr nndetset Gjermane. Pasi Britanikt do t
bombardonin Berlinin, Hitleri vendosi t kundrprgjigjej duke bombarduar Londrn. Sulmi mbi
Londrn njihet si The
Blitz (Operacioni Rrufe
nse do e prshtatnim
n
shqip).
Forcat
Ajrore Gjermane u
dmtuan rnd nga
sulmet mbi Britanin.
Hurricanes
dhe
Spitfires do t bnin t
mundur, q Hitleri ta
rikonsideronte planin e
tij t sulmit mbi
Britanin. Kanali i
Lamashit,
do
t
qndronte n dorn e
Flots Angleze, por Hitleri kishte plane t tjera. Ai do t kthente syt nga lindja, duke anuluar
planet e tjera pr pushtim.

Nj sy mbi Italin
Mbreti i Italis Viktor Emanueli i Tret n t vrtet kishte kundrshtuar pushtimin e Shqipris,
duke e konsideruar si nj rrezik pa fitim. Por Musolini kishte planet e tij. Ultimatumi ndaj
Shqipris pr tju dorzuar Italis u b m 25 mars 1939. Refuzimi i Shqipris pr dorzim,
bri q Benito Musolini ta pushtonte at n 7 prill t 1939. Rezistenca ishte e dobt (Rezistenca
e Durrsit) dhe shum shpejt, trupat ushtarake Italiane do t merrnin kontroll mbi Shqiprin.
Mbreti i Zog, arratiset me familjen e tij n vendin fqinj Greqin dhe m pas n Londr. Pasi
kishte pushtuar Shqiprin, m 28 tetor t 1940 edhe Greqia do t binte n duar t Italianve.
Italia nuk provoi veten t denj pr t mbajtur nn kontroll kto dy vende.
Bombarduesit anglez do t ishin shum eficient kundra anijeve Italiane. Nj luft-anije u fundos,
ndrsa shum t tjera do t dmtoheshin rnd duke dal jasht-prdorimit. Sulmi i avionve
bombardues ndaj Flots Italiane do t bhej e mundur n portin jugor t Tarantos, ku aviont do
t prdornin torpedo pr t fundosur dhe dmtuar anijet Italiane. Torpedot do t
konsideroheshin si shum t rndsishme dhe prdorimi i tyre do t bhej i mundur m von n
sulmin e Japonezve n Pearl Harbor, kundra ShBA-s.

Azia si Fush-Betej
Luftrat Japoneze n Oqeanin Paqsor e njohur si Lufta Sino-Japoneze. Lufta Sino-Japoneze
filloi n 1937 me sulmin e Japonis ndaj Kins. Q nga 1931, Japonia mbante t pushtuar
Manurian dhe me dat 7 korrik t 1937, ajo do lshonte sulme t shumta ndaj Kins n afrsi t
Beiping (Bezhingu i sotm). Japonezt avancuan t pathyeshm deri n Betejn e Shangait, ku
ndaluan hapin. Shangai do t binte n dhjetor 1937. Pak m von edhe kryeqyteti Nanzhing do
t binte. Qeveria Kineze u largua nga aty duke shkuar n ongqing.
Gjat ksaj lufte, Japonia kreu masakra t shumta, duke mbjellur terror mbi popullsin civile.
Keqtrajtime t shumta u kryen edhe kundrejt robrve t lufts q u gjendn prball torturash
njerzore. Pr tu prmendur sht Masakra e Nanjing, ku vetm brenda nj muaji, do t
masakroheshin m shum se 300 mij civil.
Lufta e dyt midis Rusis dhe Japonis
M 8 maj 1939, 700 kalors (por numri i ktyre trupave mund t jet i diskutueshm) kaluan
lumin Khalka. Kjo sipas japonezve ishte kufiri i Manurias. Si mongolt dhe sovjetikt, u
justifikuan duke thn se ata e dinin kufirin 20 milje m tutje n lindje. Kjo nuk ndaloi forcat e
Manuris dhe forcat mongole t hapnin zjarr mbi njra tjetrn. Nuk do kalonin shum dit dhe
Japonia ashtu si edhe Bashkimi Sovjetik, do t drgonin trupa t shumta n asistenc t ktyre
vendeve q ishin nn kontrollin e tyre. Kontingjenti i madh i karvanve do t ndeshej ashpr me
kontingjentin tjetr armik, nj luft kjo q do t zgjaste deri n shtator t atij viti. Nuk pati
fitimtar n kt luft, por kjo luft do t bnte m von t mundur firmosje e Paktit MolotovRibbentrop. T friksuar nga hapja e nj lufte me dy fronte, Sovjetikt nnshkruan kt
marrveshje t fsheht me nazistt. Nuk ka t dhna shum t sakta, por mendohet se do t
kishte 18 mij humbje nga pala Japoneze dhe 9 mij humbje nga pala Ruso-Mongole. Kjo ishte
lufta e dyt q zhvillohej midis ktyre dy fuqive.

Nj shikim mbi Luftn Sino-Japoneze

Deri n 1940, asnj nga palt nuk kishte br ndonj
progres t dukshm. Lufta u duk sikur po qndronte pezull.
Kina ishte me t vrtet e dmtuar, por ShBA do e financonte
at si edhe do t vente n dispozicion t Kins aviont
Flying Tigers, q do t jepnin ndihmesn n kt luft.
Azia Juglindore gjithashtu do t shikonte luftime t ashpra.
Japonia m 22 shtator, kishte arritur t shtinte n dor territore t Indo-Kins, q ishin n duar t
Francezve. Krkesa e Japonis pr t marr bazat e ndrtuara vetm dy muaj m par, nuk
ishte nj surpriz. ShBA e pa kt veprim si t paprshtatshm dhe kjo do t bnte q ShBA t
thyente marrveshjen e vitit 1911, duke vn mbi mallrat japonez embargo, ajo nuk do lejonte
eksportimin e lndve t domosdoshme pr luftn q Japonia po zhvillonte.

I Gjith Globi n Luft: 1941

Ndihma e ShBA-s
Pas rnies s Francs n 1940, ShBA e pa si t domosdoshme t ndrhynte n kt luft q po
prfshinte globin. Megjithat n ato vite, ShBA nuk ishte n gjendje shum t mir dhe disa
mendonin q ShBA, nuk kishte fonde t mjaftueshme pr t ndihmuar n luft. Pavarsisht nga
kjo Frenklin Rusvelt (Franklin D. Roosevelt), do krkonte nga kongresi t drejtn e Lend-Lease
act (Ky sht ai akt ku kongresi i jep t drejt presidentit t ShBA-s t jap ndihm ushtarake,
armatime dhe fonde monetare atyre vendeve q Presidenti mendonte se po luftonin pr t
siguruar territoret e ShBA-s, nj akt ky nga ku shum vende si Anglia, Bashkimi Sovjetik, Kina e
t tjer do t prfitonin). Ky akt u aprovua nga kongresi m 11 mars 1941 dhe i siguroi
kryesisht Britanis dhe 37 vendeve t tjera rreth 50 bilion dollar n furnizime ushtarake dhe
mjete t tjera t nevojshme pr luftn. Nga ky fond, Britania dhe Komunuelthi (Commonwealth)
do t prfitonin 31.4 bilion dollar.
Duke par kt lvizje t ShBA-s, Kanadaja duke iu prshtatur t njjtit plan, do t jepte nj
fond prej 4.7 bilion dollarsh (Dollar Amerikan), Britanis s Madhe dhe Bashkimit Sovjetik.

Pushtimi i Jugosllavis, Greqis dhe Shqipris

M 6 prill 1941, forcat Gjermane, Italiane dhe Bullgare, sulmuan dhe pushtuan Jugosllavin.
Lufta do mbaronte me dat 17 prill me dorzimin e shpejt t Jugosllavis si edhe me krijimin e
nj qeverie kukull me qendr n Kroaci. Vetm dy grupe do t vazhdonin luftimet. Grupi
komunist AVNOJ, t udhhequr nga Tito, m von do t tregonte eprsi n forc dhe influenc
ndaj grupit tjetr t etnikve t udhhequr nga Draa Mihailovi. Gjithashtu, m 6 prill,
Gjermania do t pushtonte Greqin, duke futur trupat e saj nga Bullgaria.
Rezistenca Greke ishte e gatshme t luftonte, por pavarsisht nga kjo ata ishin shum m t
pakt n numr dhe detyrimisht humbn. Kshtu me dat 27 prill, Athina do t bie edhe pse, me
merit t Britanis s Madhe, m shum se 50 000 trupa ushtarake greke mundn t trhiqeshin
diku tjetr, pr t luftuar mbase m von. Shqipria gjithashtu ra pre e pushtimit nazist. Me
vendosjen e nj qeverie-kukull n Shqipri, Nazistt shprehn qart se nuk do t ishin kalimthi
aty. Lufta e shqiptarve do t ishte nj luft partizane dhe u drejtua nga grupi komunist me n
krye Enver Hoxhn.
Lufta n Ballkan, pavarsisht se nuk do t prbnte ndonj problem pr Gjermanin, do t
vononte sulmin e saj ndaj Bashkimit Sovjetik pr nj periudh prej 6 javsh.

Sovjetikt nn Sulm
Q nga koha q Pakti Molotov-Ribbentrop ishte firmosur n gusht t 1939, Bashkimi sovjetik
kishte pajisur Gjermanin me armatime dhe t mira t tjera t domosdoshme pr pushtimin e
Evrops. Megjithat, kur Gjermania do ti kthehej kundra ish-aleatit s saj, Stalini do t arrinte
n prfundimin q edhe Britanikt dhe Francezt kishin arritur m par; Hitlerit nuk i zihet bes.
M 22.06.1941, operacioni m i madh n histori do t fillonte; Operacioni Barbarosa. Tre
grupe ushtarake gjermane, t prbr nga 4 milion njerz, do t hynin n territorin rus duke
shkatrruar gati t gjith divizionet e Ushtris s Kuqe, n saj t strategjis s rrethimit. Ushtria
e Kuqe q ndodhej n pjesn perndimore t Bashkimit Sovjetik t psonte humbje t mdha.
Prball ksaj situate, Sovjetikt u trhoqn pr n Ural, duke marr at q mund t merrnin dhe
duke shkatrruar at q nuk mund t merrnin. Asgj nuk duhet t binte n dor t armikut (nj
strategji kjo q sht prdorur edhe kundra Napoleon Bonapartit). N Ural, rust do mund t
rigrupoheshin dhe furnizimi i Ushtris s Kuqe, mund t bhej i mundur.

Komandantt Suprem; 5 qershor 1945 n Berlin: Bernard Montgomery, Dwight D.

Eisenhower, Georgi Zhukov dhe Jean de Lattre de Tassigny. Komandanti Zhukov organizoi dhe
mori pjes n shum betja mbrojtse dhe ofensiva t ndryshme t ushtris s kuqe.
Von n dhjetor t po atij viti, Trupat Gjermane kishin arritur n dyert e Leningradit, dyert e
Mosks dhe Rostov. Arritja deri aty kishte qen e mundimshme pr Gjermant. Ata kishin humbur
23% t ushtris q kishte sulmuar n fillim. Megjithat gjermant vazhdonin t avanconin. Dimri i
fort i Rusis, do t bnte q ata t ndaleshin. N kto kushte, ishte e pamundur realizimi i sulmit
Blitzkrieg (sulm rrufe) sepse tanket nuk mund t manovronin thjesht n fushat e mbuluara me
bor.
Gjermant e kishin nnvlersuar numrin e madh t ushtarve q Ushtria e Kuqe kishte nn
dispozicion. Ushtart gjerman, nuk ishin t pajisur mir pr nj mot t till. Mungonin mjetet e
transportit dhe makinerit nuk i bnin dot ball motit t ftoht, duke marr parasysh teknologjin
e athershme.

Trupat Gjermane filluan t demoralizohen nga luftimet e pafundme dhe ardhja e trupave t reja
nga Siberia. Kto trupa ishin t shumt dhe drejtoheshin nga Gjenerali Zhukov, nj gjeneral ky
me prvoj nga Lufta e Par Botrore. Gjithashtu, kta ushtar Sovjetik, ishin msuar me ato
kushte t ashpra.
Gjermania kishte avancuar shum prpara, por ksaj radhe Sovjetikt do t kthenin prgjigje.
M 5 dhjetor, Sovjetikt kundrsulmuan dhe i detyruan trupat gjermane t ktheheshin mbrapa
pr kilometra t tra (mendohet 150-250 kilometra). Kjo kishte qen thyerja e par e
gjermanve n luft.
M 25 qershor 1941, lufta e vazhdueshme e sovjetikve me Finlandn, bri q sovjetikt t
ndrmerrnin nj fushat t gjer bombardimesh ajrore kundra ksaj t fundit. Kto bombardime,
filluan pak mbrapa fillimit t Operacionit Barbarosa.
Afrika Veriore dhe Lindja e Mesme
N Afrikn Veriore, Romueli (Rommel), i cilsuar si dhelpra e shkrettirs, fitoi terren n territoret
lindore, duke arritur m n fund n nj pik kye pr aleatt, Tobruk. Sulmet t shumta u lshuan
ndaj portit Tobruk duke e zn at. Dy sulme t aleatve, dshtuan kundra Romuelit, por m
von ofensiva n fund t vitit e mbiquajtur edhe si Operation Crusader (prshtatje n shqip do
ishte Operacioni Lufttart e Shenjt edhe pse theksohet se kjo luft nuk pati asnj karakter
fetare), do t detyronte trupat e Romuelit t trhiqeshin pas luftimesh t ashpra.
N prill dhe maj t vitit 1941, rebelime t shumta do t fillonin n Irak kundra Britanis s
Madhe, edhe pse britanikt morn srish n dor situatn. N muajin e 6-t, aleatt u detyruan
t bnin nj far pushtimi n Siri dhe Liban. N ditn e 17 t po atij muaji, Damska gjithashtu do
t binte n dor t Aleatve. Von n gusht Britanikt dhe Ushtria e Kuqe do t vendoseshin n
Iran, q ishte neutral n luft. Vendosja n Irak do t bhej me qllim pr marrjen dhe
shfrytzimin e nafts nga Ushtria e kuqe pr fushatn kundra Gjermanis.
Prsri n Atlantik
M 9 maj, Destroyer HMS Bulldog (tip anije e aleatve ku Destroyer merr kuptimin e
Shkatarrues) i Flots Britanike do t kapte nj U-Boat (tip nndetse gjermane) gjermane. Nga
kjo nndetse, do t merrej e paprekur nj makineri q u quajt nga Britanikt Enigma Machine.
Ky mjet do t ishte me rndsi jetsore pr fitoren e aleatve n Atlantik. Kjo makin do
drgohej n Bletchley Park dhe do i lejonte aleatve t thyenin dhe t kuptonin kodet e ushtris
gjermane.

Makina Enigma
M 24 maj, luftanija gjermane Bismark, do cenonte Flotn e Aleatve n Oqeanin Atlantik.
Luftanija Britanike Battlecruiser HMS Hood do t fundosej n betejn e Danimarks (Battle of the
Denmark Strait). Pas ksaj, flota e britanikve, do t ndrmerrte nj gjueti t prgjithshme
kundra luftanijes Bismark n pjesn veriore t Oqeanit Atlantik. Kjo nism nuk do t ishte edhe
aq e thjesht pr Britanikt. Njsia ajrore bombarduese Fairey Swordfish, e nisur nga
aeroplanmbajtsja HMS Ark Royal, t pajisur me bomba torpedo, do t sulmonin Bismarkun.
Kto avion nuk rezultuan shum efektiv ndaj saj dhe dmet ishin minimale, por kjo do tia
bnte punn Flots Britanike m t thjesht.
Bismarku m n fund u fundos. Pr fundosjen e saj do u donte nj gjmim prej 2 700 kilometrash
dhe angazhimi i 8 luftanijeve dhe 8 anije Kruizer, 2 aeroplanmbajtse, 11 Kruizerave, 21
Destroyer (Shkatrrues) dhe 6 nndetseve.

ShBA dhe Japonia n Luft

N vern e 1941, ShBA, Britania e Madhe dhe Holanda vendosn embargo ndaj Japonis. Kjo
embargo kishte n qendr ndrprerjen e nafts, n mnyr q Ushtria Japoneze t humbte
superioritetin e saj n luft. Japonia nuk u trhoq nga lufta, madje vazhdoi t avanconte n
territoret Kineze. Japonia do t planifikonte nj sulm ndaj Flots s ShBA-s n Pearl Harbor
(Porti i Perlave). Ajo gjithashtu u prpoq t shtinte n dor, zonat e pasura me naft n dor t
kompanive holandeze (Dutch East Indies n Indonezi). M 7 dhjetor 1941, flota japoneze e
pajisur me anije aeroplanmbajtse, do t sulmonte n mnyr t papritur dhe t rrufeshme Portin
Pearl Harbor, n Hawai.

Ky sulm i pabes, rezultoi i suksesshm. Shum avion q qndronin t qet n baz, do t

shkatrroheshin dhe flota gjithashtu do t goditej rnd. Gjasht Luftanije do t prmbyteshin,
por mendohet se kto t fundit, pas riparimeve t nevojshme, do t fillonin prsri funksionimin e
tyre. Megjithat, katr Aeroplan-Mbajtset q ishin planifikuar pr tu shkatrruar, pr fatin e
mir t Aleatve, nuk ndodheshin n port gjat sulmit. T gjitha ndrtesat dhe infrastrukturat e
dmtuara n Pearl Harbor do t riparoheshin shum shpejt.
Ky sulm nuk u tolerua nga opinioni publik q krkoi ndshkim ndaj Japonis. Nj dit m von,
ShBA, m 8 dhjetor t po atij viti, deklaron luft ndaj Japonis. N t njjtn koh, Kina
gjithashtu do t shpallte zyrtarisht luft ndaj Japonis. Kjo e fundit do t pushtonte Malajzin.
Ndrkoh edhe Britania do t prjetonte nj tragjedi. Prmbytja e luftanijes HMS Prince of
Wales dhe HMS Repulse n 10 dhjetor, do t shkaktonte shum humbje pr Britanikt. Kto anije
ishin prmbytur nga 85 bombardues japonez si edhe nga torpedo t lshuara nga baza
Saigon. N kt humbje t madhe ku 840 ushtar britanik do t humbnin jetn, Winston rill
do t shprehej se ky ishte lajmi m
trondits q ai kishte marr q nga
fillimi i lufts.
Gjermania ndrkoh, i shpall luft
ShBA-s edhe pse n t vrtet nuk
ishte i detyruar q ta bnte nj gj
t till. Hitleri shpresonte q
Japonia do t sulmonte Bashkimin
Sovjetik, ndrkoh q Japonia dhe
Bashkimi Sovjetik kishin lidhur nj
marrveshje mossulmimi ndaj njra
tjetrs. Deklarata e Gjermanis, e
bindi edhe nj her ShBA-n, q nuk kishte asnj arsye q mos prfshihej n luftimet n Evrop.
24 or pas sulmit n Pearl Harbor, Japonia pushton Hong Kongun.
Filipinet dhe kolonit e Britanis s Madhe n Malajzi, Borneo dhe Burma do t psonin t njjtin
fat. Megjithat Japonia n t vrtet po synonte marrjen e tokave t pasura me naft t
kompanis Holandeze Dutch East Indies. Japonia do t ndeshej n rezistencn e Filipineve,
Australis, Zelands s Re, Britanikve, Kanadezve, Indianve si edhe t Amerikanve.
Pavarsisht nga kjo rezistenc, t gjith kto territore do t binin n duart e Japonezve brenda
disa muajsh. Ishulli i Britanikve n Singapor, q mbahej si nj fortes e vrtet, ra n duart e
japonezve. Rnia e ksaj fortese, u cilsua edhe nj her nga rilli si nj nga humbjet m t
turpshme t historis s Britanis.

Beteja pr Berlinin

Ushtria e Kuqe kishte mbrritur n Berlin edhe pse marrja e ktij t fundi do t rezultonte nj
fushat shum lodhse dhe me humbje si pr sovjetikt ashtu edhe pr gjermant. Sulmi ndaj
Berlinit nga ana e sovjetikve, do t fillonte m 16 prill.
M 24 prill, tre grupe ushtarake do t rrethonin qytetin. A
sgj nuk mund t futej ose t dilte m nga kryeqyteti Gjerman. Ather, Hitleri, si nj ndrmarrje
e mjerueshme do t bnte thirrje pr ndihm te civilt. Duke rekrutuar adoleshent dhe persona
t moshuar, milicia Volkssturm (q n shqip do t merrte kuptimin Stuhia e Popullit), do t
formohej pr t luftuar kundra nj ushtrie me prvoj si ajo e sovjetikve. Milicia do t kishte
edhe mbshtetjen e atyre veteranve q kishin luftuar edhe m par.
Beteja mori pamjen m t egr t saj dhe Berlini do binte shtpi mbi shtpi dhe lagje mbi lagje.
Nga luftimet n Berlin, pala e sovjetikve do t kishte 305 000 t humbur, ndrsa nga ana
gjermane do t kishte 325 000 t vdekur.
Hitleri dhe do t fshihej n bunkerin e tij nga ku mendohet se dilte shum radh (kjo prfshin
edhe filmimet e dekorimit t fmijve nga ana e Hitlerit q mendohet se jan xhiruar afr
bunkerit ku strehohej).
M 30 prill t vitit t fundit t lufts, ai do t kryente vetvrasje pr mos t rn n duart e
sovjetikve; gruaja e tij Eva Braun gjithashtu do t kryente vetvrasje.

Aleatt n Perndim

Gjenerali Omar Bredli.

Von n janar, aleatt do t rifillonin marshimin e tyre n Gjermani. Pengesa e fundit q i
ndante aleatt nga Gjermania, ishte lumi Rajn. Por edhe ky i fundit do t kalohej n mars t
1945-s. Kalimi u b i mundur vetm pas kapjes s urs s Ludendorf n Remagen. Pasi aleatt
kaluan Rajnin, britanikt do t shkonin n veri-lindje drejt Hamburgut, duke kaluar lumin Elbe pr
t lvizur m tutje drejt Danimarks dhe Detit Baltik. Njsia ushtarake e nnt e amerikanve do
t drejtohej pr nga jugu, ndrsa njsia ushtarake e par amerikane do t drejtohej pr nga
veriu. Kto njsi ushtarake drejtoheshin nga gjenerali n fuqi Omar Bredli. Ky i fundit kishte nn
komand nj numr t konsiderueshm ushtarsh. M 4 prill, rrethimi i Grupit B t trupave
gjermane u b i mundur. Gjermant u izoluan bukur n xhepin e Ruhrit ku 300 000 prej tyre do
t dorzoheshin, duke u shpallur si t burgosur lufte. Aleatt ather (njsia ushtarake e nnt e
amerikanve dhe njsia ushtarake e par amerikane) do t drejtoheshin nga lindja. Ata do t
ndalonin n Elbe, dhe n muajin prill aleatt perndimor do t prplaseshin me aleatt e tyre
lindor, sovjetikt.
Mbase kjo sht arsyeja q shum historian e pranojn iden se aleatt perndimor n t
vrtet po dyndeshin mbi Gjermanin thjesht pr t ndalur nj rrezik sovjetik. N librin e
gjeneralit Zhukov (volumi i dyt i botuar edhe n shqip), Zhukovi hedh nj mendim se me at
ritm, Ushtria e Kuqe mund t kalonte n dor t gjith Evropn q nuk mbahej m n kmb.
Megjithat, gjithmon sipas librit, Zhukovi shprehet se Stalini kishte plane t tjera. Kuptohet q
kto jan mendime q debatohen edhe sot e ksaj dite.

Kapitullimi

Gjermania

Admirali Karl Dnic do t bhej kryetari dhe udhheqsi i Gjermanis pas vetvrasjes s Adolf
Hitlerit. Tashm ishte e qart q lufta ishte e humbur. Trupat gjermane dorzuan Berlinin n
duart e sovjetikve m 2 maj 1945. Forcat gjermane akoma vepruese n Itali do t
dorzoheshin te aleatt perndimor, n po tnjjtn dat. Dy dit m von, trupat ushtarake
gjermane n Danimark dhe Holand do t vepronin n t njjtn mnyr. Kapitullimi i forcave
gjermane n Itali do t ishte i diskutueshm. Sovjetikt do t akuzonin Britanin e Madhe dhe
ShBA-t, pasi kta t fundit (gjithmon sipas sovjetikve), n mars t 1945-s, me an t
"Operacionit Lindja e Diellit" (Operation Sunrise), n mnyr sekrete po bnin marrveshje
paqeje me Gjermanin. Ndrsa komandanti i trupave gjermane n Rheims t Francs, do t
dorzohej m 7 maj. Dorzimi i tyre do t ndiqej nga festimi i "Dits V-E" m 8 maj nga aleatt
perndimor.
9 maji do t ishte dita e festimeve t fitores s sovjetikve,
edhe pse n t vrtet grupe ushtarsh gjerman do t
vazhdonin akoma luftn pr t'u dorzuar prfundimisht m 12
maj. Komandanti n terren i Ushtris s Kuqe, Georgi K. Zhukov
do t parakalonte i hipur mbi kal s bashku me Rokosovskin n
"Sheshin e Kuq" m 24.06.1945 si shenj e mposhtjes
prfundimtare t regjimit nazist

Japonia
Presidenti Rusvelt ishte larguar nga lufta me koh duke i ln vend presidentit t ri
Truman. Harry S. Truman (Herri Truman) me leje t kongresit t ShBA, vendosi t prdorte
nj bomb atomike kundra Japonis q vazhdonte akoma luftimet e vetme kundra t gjithve.
Nj simulim i betejs s Okinavas, pra luftimi i trupave japoneze n tokn e tyre, prfundoi
negativ. Mendimi i nj Normandie tjetr i friksonte amerikant. Simulimi i betejs jepte nj
shifr tmerruese humbjesh nga radht e ushtris s ShBA-s. Gjithashtu, nj betej msymse n
tokat e Japonis, mendohej se do t bnte krdin mbi civilt japonez gjithashtu. M 6
gusht 1945, bombarduesi B-29 Superfortress, e emruar si Enola Gay, do t hidhte bombn
atomike t emruar "Little Boy" (Djali i vogl) mbi Hiroshimn. Qyteti u shkatrrua krejtsisht nga
shprthimi i bombs. Tre dit m von, m 9 gusht 1945, bombarduesi B-29 i emruar Bockscar
do t lshonte mbi Nagasaki bombn e dyt atomike t emruar Fat Man (Burri i Majm). Kjo
pati pasoja shkatrruese pr Japonin e cila do t dorzohej shum shpejt. Gjithashtu, sovjetikt
do t sulmonin trupat japoneze n Manukuo, duke i'u prmbajtur kshtu fjals s tyre dhn n
konferencn e Jalts.
Ajo do t dorzohej m 14 gusht 1945 mbas nj deklarate n t gjitha radiot nga perandori
Hirohito. E njohur si V-J nga Amerikant, kjo dat do t pasohej nga data zyrtare e 2 shtatorit.

Trupat japoneze t mbetura n Kin, u dorzuan te trupat kineze jo n mnyr zyrtare m 9

shtator 1945. Lufta e Globit kishte prfunduar.