Você está na página 1de 106

This book is due at the LOUIS R.

WILSON LIBRARY on the


last date stamped under "Date Due." If not on hold it may be
renewed by bringing it to the library.

DATE
DUE

NOV

P-

DATE
DUE

RFT
RET

?7

OVT
RET

BIBLIOTHQUE
DE L'COLE

DES HAUTES TUDES


PUBLIE SOUS LES AUSPICES

DU MINISTRE DE L'INSTRUCTION PUBLIQUE

SCIENCES HISTORIQUES ET PHILOLOGIQUES

CENT QUATRE-VINGTIME FASCICULE


HYGINI

ASTRONOMICA

TEXTE DU MANUSCRIT TIRONIEN DE MILAN


PUBLI PAR

Emile

CHATELAIN

et

Paul

LEGENDRE.

PARIS
LIBRAIRIE HONOR CHAMPION, DITEUR
5,

QUAI MALAQUAIS

1909
Tous droits rservs

Bibliothque de l'cole des Hautes tudes

(section des sciences

historiques et philologiques).
Liste des fascicules parus [de l'origine (1869)
I.

dcembre

1909],

du langage, par Max Mller, traduit par L. Havet.


La chronologie dans la
formation des langues indo-europennes, par G. Curtius, traduit par A. Bergaigne.
4 fr.
tudes sur les Pagi de la Gaule, par Auguste Longnon, l 6 partie l'Astenois, le Boulonnais et le
Ternois. Avec 2 cartes (puis).
Notes critiques sur Colluthus, par Edouard Tournier (puis).
6 fr.
Nouvel essai sur la formation du pluriel bris en arabe, par Stanislas Gu yard (puis).
5 fr.
Anciens glossaires romans, corrigs et expliqus par F. Diez. Traduit par A. Bauer.
4 fr. 75.
De* formes de la conjugaison en gyptien antique, en dmotique et en copte, par G. Maspero.
La. stratification

'

3.
4.

5.

6.

12 fr.

10.

de saint Alexis, textes des xi e xn e xm e et xiv" sicles, publis avec prfaces, variantes,
15 fr.
notes et glossaires par Gaston Paris et L. Pannier.
tudes critiques sur les sources de l'histoire mrovingienne, l re partie. Introduction. Grgoire de
Tours, Marius d'Avenches, par G. Monod et par les membres de la Confrence d'histoire. 6 fr.
Le Bhmin-Vilsa, texte sanscrit publi avec une traduction et des notes par A. Bergaigne. 12 fr
Exercices critiques de la confrence de philologie grecque, recueillis et rdigs par E. Tournier.

11.

tudes sur

12.

Du genre

13.

La procdure de

14.

Itinraire des

7.

8.

9.

La

vie

10

Avec

les

Pagi de

la Gaule,

par Auguste Longnon.

2 e partie

fr.

Les Pagi du diocse de Reims.


7 fr. 50

4 cartes.

pistolaire chez les anciens gyptiens de l'poque

pharaonique, par G. Maspero

(puis).
la

Lex

Salica.

tude sur

le

droit

Frank, travaux de R.

Sohm, traduits

Marcel Thvenin.
15.
16.

17.

pat-

7 fr.

tude topographique, par F. Robiou. Avec 3 cartes (puis).


tude sur Pline le Jeune, par T. Mommsen, traduit par C. Morel (puis).
12 tr.
Du C dans les langues romanes, par Charles Joret.
Cicron. Epistol ad Familiares. Notice sur un manuscrit du xn e sicle, par Charles Thurot,

Dix

mille.

3 tr.
membre de l'Institut.
tudes sur les Comtes et Vicomtes de Limoges antrieurs l'an fOOO, par R. de Lasteyrie. 5 fr.
19. De la formation des mots composs en franais, par A. Darmesteter. Deuxime dition, revue,
12 fr.
corrige et en partie refondue.
20. Quintilien. Institution oratoire, collation d'un manuscrit du X e sicle, par mile Chtelain et
4 fr.
Jules Le Coultre.
21. Hymne Ammon-Ra des papyrus gyptiens du muse de Boulaq, traduit et comment par
22 fr.
Eugne Grbaut.
2. Pleurs de Philippe le Solitaire, pome en vers politiques publi dans le texte pour la premire
3 fr. 75
fois d'aprs six mss. de la Bibl. nat., par l'abb Emmanuel Auvray.
4 fr.
23. Haurvalt et Amerett. Essai sur la mythologie de l'Avesta, par J. Darmesteter.
une
par
Havet
avec
la
dclinaison
latine,
par
M.
F.
Bcheler,
traduit
l'allemand
L.
24. Prcis de
de
prface du traducteur (puis).
25. A nis-el-'Ochchq, trait des termes figurs relatifs la description de la beaut, par Cheref-eddinRami, traduit du persan et annot par Clment Huart.
5 fr. 50.
20. Les Tables Eugubines Texte, traduction et commentaire, avec une grammaire et une introduction historique, par Michel Bral. Accompagn d'un album in-fol. de 13 pl.
30 fr.
27. Questions homriques, par Flix Robiou. Avec 3 cartes.
6 fr.
re
28. Matriaux pour servir l'histoire de la philosophie de l'Inde, par P. Regnaud, l
partie.
9 fr.
29. Ormazd et Ahriman, leurs origines et leur histoire, par James Darmesteter (puis. Il reste
25 fr.
quelques exemplaires sur papier tort).
30. Les mtaux dans les inscriptions gyptiennes, par C. R. Lepsius, trad. par W. Berend, avec des
additions de l'auteur, accompagn de 2 pl. Volume in-4.
12 fr.
31. Histoire de la ville de Saint-Omer et de ses institutions jusqu'au XIV e sicle, par A. Giry.
20 fr.
32. Essai sur le rgne de Trajan, par C. de la Berge.
12 fi.
33. tudes sur l'industrie et la classe industrielle a Paris au XIII e et au XIVe sicle, par Gustave

18.

Fagniez.
34.
35.

30.

37.
38.

12

fr.

10 fr.
Matriaux pour seroir l'histoire de la philosophie de l'Inde, par P. Regnaud, 2 e partie.
Mlanges publis par la section historique et philologique de V cole des Hautes tudes pour le
dixime anniversaire de sa fondation. Avec 10 planches graves.
15 fr.
La religion vdique d'aprs les hymnes du Rig-Veda, par A. Bergaigne. Tome I er (Epuis).
Histoire critique des rgnes de Childrich et Chlodovech, par M. Junghans, traduit par Gabriel
6 fr.
MoNOD,et augment d'une introduction et de notes nouvelles.
Les monuments gyptiens de la Bibliothque nationale (cabinet des mdailles et antiques), par

E. Ledrain, in-i,

12 fr.

liv.

deBavian, texte, traduction et commentaire philologique, avec trois appendices e t


un glossaire, par H. Pognon, l re partie.
0 fr.
Patois de la commune de Vionnaz (Bas-Valais), par J. Gilliron. Avec une carte.
7 fr. 50
12 fr.
Le Querolus, comdie latine anonyme, publie par L. Havet.
L'inscription de Bavian, par H. Pognon, 2 e partie.
6 fr.
De Saturnio Latinorum versu. Scripsit L. Havet.
15 fr.
er
ihudes d'archologie orientale, par Ch. Clermont-Ganneau, tome I en 3 parties in-4 avec

39. L'inscription
40.

41.

42.

43.
41.

25 fr.
planches.
Histoire des institutions municipales de Sentis, par Jules Flammermont.
8 fr.
15 fr.
46. Essai sur les origines du fonds grec de V Escurial, par C. Graux.
47. Les monuments gyptiens de la Bibliothque nationale, par E. Ledrain, 2 e et 3 e liv. in-4 4 (Presque
25 fr.
puis).
48. tude critique sur le texte de Va vie latine de sainte Genevive de Paris, par Ch. Kohler.
6 fr.
20 fr.
49. Deux versions hbraques du Livre de Kalilh et Dimnh, par J. Derenbourg.
50. Recherches critiques sur les relations politiqus de la France avec V Allemagne, de 1292 4378,
par Alfred Leroux.
7 fr. 50.
i5.

<

HYGINI

ASTRONOMIGA

MAON, PROTAT FHIRES, IMPRIMEURS.

HYGINI ASTRONOMICA
TEXTE
DU

MANUSCRIT TIRONIEN DE MILAN


PUBLIE PAR

Emile

CHATELAIN

membre de

Paul

directeur adjoint

a l'cole des hautes tudes

AVEC

LEGENDRE

professeur au lyce michelet


lve diplm
de l'cole des hautes tudes

l'institut

PLANCHES EN HLIOGBA VURE

PARIS
LIBRAIRIE

HONOR CHAMPION, DITEUR


5,

QUAI MALAQUAIS

1909
Tous

droits rservs

et ouvrage forme le 180" fascicule de la Bibliothque de l'Ecole des Hautes tudes

Digitized by the Internet Archive


in

2014

https://archive.org/details/hyginiastronomicOOhygi

BIBLIOT IIQUE
DE L'COLE

DES HAUTES TUDES


PUBLIE SOUS LES AUSPICES

DU MINISTRE DE L'INSTRUCTION PUBLIQUE

SCIENCES HISTORIQUES ET PHILOLOGIQUES

CENT QUATRE-VINTGIME FASCICULE


ASTRONOMICA

HYGINI

TEXTE DU MANUSCRIT TIRONIEN DE MILAN


PUBLIK

Emile

CHATELAIN

PAR

et

Paul

LEGENDRE.

PARIS
LIBRAIRIE HONOR CHAMPION, DITEUR
5,

QUAI

MA LAQUAIS

1909
Tous

droits rservs

BIBLIOTHECAE AMBROSIANAE
TRIA SAECVLA
FELICITER PERAGTA

GRATVLANTVR
EDITORES

805693
Parisiis, an.

in Festo S.

MCMIX

Ambrosii,

dievin a Decembris.

INTRODUCTION

I.

DESCRIPTION DU MANUSCRIT

Le manuscrit M. 12 sup. de la Bibliothque Ambrosienne de Milan est un petit volume form de 254 pages
ou 127

feuillets

de parchemin mesurant 170 millimtres

sur 140.

Nous ^e nous occuperons pas des pages 239-254 copies


au xv e sicle et contenant un texte astronomique mutil
au commencement et la fin; c'est un quaternio gar qui
a

recueilli

cause de

son format

et

du

sujet

trait.

La majeure
ix

Le

sicle,

du volume, qui peut

partie

contient divers traits de

tre attribue au

Bde

le

Vnrable.

titre

thque

qui lui a t fabriqu son entre dans

est le suivant

la biblio-

BEDA
DE TEMPORIBUS ET CERTIS AN-

NORUM SPATHS

M
12. sup.

Antonio Olgiato
eiusdem bibliothecse quant primus

omnium

tractavit

Prsefecto

Avant son entre

mal

reli.

le

volume

avait t et se trouve encore

Les cahiers du texte de Bde sont en dsordre.

Hygini a,stronomica.

INTRODUCTION

Il

Par exemple
de

la

de

la suite

page 210 est

la

page 160

page 231

la

page 203

est la

celle de la

page 238

celle
est

page 227.

la

La plupart des

On

feuillets sont palimpsestes.

distingue

eu gnral facilement une premire criture onciale, qui


peut remonter au vn e

sicle,

employe pour transcrire un

sacramentaire gallican ou mozarabe qui avait

17 lignes

par page et dont la justification mesurait environ 140 sur

110 millimtres. Le texte de Bde est en minuscule carolingienne entremle de notes


faire le

tironiennes.

voyage de Milan, on peut

Du

se rendre

sans

reste,

compte des

caractres employs pour le sacramentaire et pour le texte

de Bde en jetant

les

yeux sur

M. Franz StetTens dans


Palaeo graphie

c'est

Elles

Zodiaque

et

fac-simil qu'a publi

seconde dition de sa Lateinische

la

par

offrent

bon

Les pages 25

que

le

46 ne sont pas palimpsestes,

elles

une

que devait commencer


astronomique

Table

un curieux

calendrier,

permis de conclure que

le

des

dont

le

et je

pense

volume.

le

signes

contenu

ix e sicle.

Les pages 211-212 ne sont pas non plus palimpsestes

d'Hygin qui

suit

elles

immdiatement. Ce

et,

ont d servir de garde au cahier


n'est plus le texte de

Bde, mais un rsum chronologique, d'aprs


ant par les mots:

manuscrit avait t copi

Gorvey [Corbeia nova) au commencement du

rognes du haut,

du

Adam GXXX annorum

lui,

commen-

genuit Sed

Nous transcrivons la page 212 que nous avons


on y trouve un loge trs pompeux de Bde qui

fait

graver,

est

l'uvre

du compilateur.
1.

Trier, 1908, Taf.

Paris,

56, n. 3;

Champion, 1909.

ou dition franaise, par

W. Schmitz avait publi

Remi Coulon,

une courte notice sur

le

ms. de Milan, d'aprs des notes de G. Lwe, dans Rhein. Musum, XXXI,
1876, p. 631, reproduite dans ses Beilrrje zur lateinischen Sprach-

und Literaturkuncle,

1877, p. 259.

INTRODUCTION

Transcription

dune page

111

relative a Bde.

DE QVARTA AETATE.
Quarta seculi aetas coepit a primo anno regni Dauid
uit

vDauid regna-

annis XL.

Colonne gauche

Dauid reg-nauit annis XL.


XL.
Salomon
XVII.
Roboam
Abia

III.

Asa

XLI.

Iosaphat

XXV.

Ioram

vin.

Azarias

1.

Athalia

VII.

Ioas

XL.
XXVIIII

Amasias

Azarias qui et Ozias,

filius

LU.

Amasiae

XVI.
XVI.
XXVIIII.

Ioatham
Achaz
Ezechias

Manasses LV.^

Amon

II.

Iosias

XXXI.

Ioachaz, filius Iosiae,

adduxit

\\

in

Heliachim qui

uinctum

quem uinctum

Aegyptum, mensibus
et Ioa-

||

||

Nechao Farao, rex Aegypti,

III.

chim, filius Iosiae,

quem Nahuchodonosor

cathenis adduxit in Babylone\m], annis XI.

|j

Ioachim, filius Ioacim,


ipse similiter

\\

filii Iosiae,

|j

regnauit

III

captus deductus est in Babylone[m]

Sedechias, filius Iosie,

Colonne droite

||

mensibus; quiet
-

Huius XI mo anno,

rgis

autem Babylonis XVIII secundum dies

lunares, mensellll 10 quiniadie mensis, iuxta solarfes]


,

1.

parfois.

||

\\

dies VIIII Kal.

comme pour celles d'Hygin, nous imprimons en


caractres tironiens et nous laissons en romain tous les mots
lettres, sans tenir compte des abrviations qui les compltent

Pour cette page

italique les

crits en

annis XI.

INTRODUCTION

IV
lui.

luna V, feria VII,

aperta est ciuitas

||

et

ingr es si sunt omnes princi-

pes, rgis Bahylonis possederuntque ciuitatem,

\\

etinde postea Nabu-

zardan princeps militiae exercitus Bahylonis, mense


lnaris, solaris uero

Kal. Aug.

diem quinti mensis uocant.

\\

||

V, Xdiemensis

luna X, quant Hebraei decimam

j|

Destructi sunt mri ciuitatis et templum

est,
anno ex quo fundari coepit
omnes anni ab-initio mundi usque
ad euersionem Hierusalem quae facta est per Nabuchodonosor
anno XI regni Sedechie I11CCC LX1II.

pariter incensum atque

GCGGXXX

uastatum

Colligunlur ergo

\\

\\

\\

||

DE QVINTA AETATE
Sanctae memoriae presbyter Beda, acer ingenio, suauis eloquio,

\\

utraque scientia diuina scilicet atque humana similiter imbutus, qui


clarus

inter scriptores ecclesiae

||

clariora sunt sole,

habetur,

tempore cuius opuscula

quem de temporibus

in lihro
\\

edidit cap.

LXVI

qui prae fatur(?) de sex huius seculi aetalihus et VII uel VIII quietis
uitaeque caelestis
Quintam aetatem seculi quae ab euersione coepit
\\

Hierusalem, quae facta

||

est

per Nabuchodonosor,

\\

et

perseuerat usque

ad aduentum Domini saluatoris in karne[m], ex libri Esdrae prophetae et historia libri Machabeorum et Iosippi atque Africani historiografi usque ad Romam tempora
comprehendit annos DLXXXVIIII
mundi usque ad natiuitatem
et ita fit ut a conditions
Domini saluatoris, quae facta est anno Octauiani Caesaris XLII,
lihro Gronicorum quem idem
sint anni 1IIDCCGCLII
sed et in
sanctus uir non plus mirabilis in uerilate quam credulilate comprehendit, eodem simili modo secundum hebraicam ueritatem a conditione mundi usque
ad natiuitatem Domini similiter ad nuntiauit
Unde sciendum atque firme credendum et nullalenus dubitandum
ueritatem
est omnes annos a conditione mundi secundum hebraicam
usque ad euersionem Hierusalem quae facta est XI anno [regni]
Sedechie ah Nabuchodonosor non posse amplius maiores fieri, sed sicut
Quicquid uero reliquum
supra iam ostenditur, ita tenendi sunt
super est tempus usque ad aduentum Domini in karne[m], maiorum nos 'rorum qui chronicas scripserunl iudicio derelinquo -:nam,
si in his non fallimur annis qui post euersionem
Hierusalem comprehensi sunt, colligunlur omnes anni a conditione mundi (voir la
suite, plus loin, p. vm, XVI).
*

||

\\

\\

\\

||

||

\\

\\

\\

\\

||

||

||

||

\\

1. Rigoureusement saltatoris. Mais, comme il n'y avait pas de signe


propre au mot saluator, on trouve souvent celui de saltator employ pour

l'exprimer.

INTRODUCTION

DESCRIPTION DU CAHIER D'HYGIN

II.

213 226, en tenant compte des pages 216

Les pages

ayant

bis et 217 bis (un feuillet

numrotation

sujet

le

runir au manuscrit

de

si

probablement

et

notes tironiennes auront t

moyen

jadis

dans

au crayon), forment un manuscrit

faite

Le format,

rent.

omis

un motif

de Bde.

C'tait

diff-

des

l'emploi

pour

suffisant

d'ailleurs

la

le faire
le

seul

d'assurer la conservation d'un texte aussi court et

Mais

petites dimensions.

la

runion n'a pas t sans

inconvnients pour les marges du texte dTIygin qui ont

conformment aux dimensions

t obliges de se restreindre

du volume de Bde.
Tandis que
26 lignes

marges

le texte

Il

n'a rien

largeur qui
celle

Le

encore

aujourd'hui

celui d'Hygin, copi avec 37

dans l'opration de
pages.

de Bde, copi rgulirement avec

page,

la

la reliure, la tte

souffert

toutes

ses

43 lignes, a perdu,

de

la

plupart de ses

heureusement dans

le

sens de la

moindre (d'environ 0,01 0,015) que

tait

du volume de Bde.
fil

employ pour coudre

le

cahier d'Hygin est moins

gros et plus blanc que celui qui avait servi au relieur primitif pour les cahiers de Bde.

Tous ces

dtails ont leur

importance pour rechercher l'origine du manuscrit d'Hygin.

En

tte

de

la

premire page d'Hygin

une annotation trace au xv


certain intrt

pour

l'histoire

heur on a cherch
dchiffrer que

les

sicle qui aurait

213) se lisait

pu

offrir

un

de ce petit cahier; par mal-

la faire disparatre et

mots

(p.

Hyginus de

on ne peut gure

sideribus... notarii

1. A l'exception toutefois de la page que nous avons fait graver, mais


qui ne contient pas proprement le texte de Bde, et dont l'histoire (nous
l'avons vu p. n) est intimement lie celle du ms. d'Hygin.

INTRODUCTION

VI

nomenhahent ... in alphaheto nostro. C'tait une remarque


du premier humaniste qui avait reconnu l'existence des
notes tironiennes dans ce morceau.
Il est

peu probable que

cahier, on ne peut dire


avait achev sa tche.

le trait

que

le

Aprs avoir

et a laiss
le

feuillet

1
,

il

s'est

le reste

de

xv pour

amus

rapport

avec

page.

la

contenu de chacune des pages ou de chacune

des planches
tion

en blanc

jamais t

du milieu du

transcrit le feuillet

verso six lignes qui n'ont aucun

crire au

Voici

ait

feuillets

copiste connaisseur des notes

combler l'omission du troisime

Hygin

d'Hygin

manque les deux

transcrit en entier. S'il

hliographiques

jointes

notre publica-

Incipit

(page 213 du manuscrit).

Etsi te studio

grammaticae

artis

Finit: unde reliqui circuli finiuntur

d. Bunte,
II (p.

Inc. [Huius

Fin. et

ita

autem neque

pi

19,

1-22, 17.

214 du ms.).

exitus.,.1 ideo

quod

in

rotundo

quattuor tempora dfinit


P. 22, 17- 26, 17.

Ici

doit tre reporte la page xv du cahier. Voy. ci-dessous.


III (p.

Inc.

215 du ms.).

Spherae habitari, illam quoque

in simili causa

Fin. fguram plaustri similarent


P. 29, 2-32, 14.

IV
Inc. [Itaque et

(p.

216 du ms.).

quod proximum...] Aratus quidem non hac

re

Fin. interfectores eius animi conscientia


P. 32, 14-36, 2.

V
Inc. [Permoti statim.

(p.

217 du ms.).

domicilia sibi

Fin. dicitur etiam a Vulgano facta

P. 36,2-39,

5.

1. La matire comprise dans ce feuillet pourrait servira reconstituer l'archtype, si, comme il est probable, notre copiste avait pass une ou deux
pages du volume qu'il transcrivait.

INTRODUCTION

VI
Inc.

[ex auro

216 /us du ms.).

(p.

gemmis. ..] conscripserunt,

indicis

et

VII

hnc

alfe-

runt

Fin. faeta de testudiue Orpheo

est tradita qui

P. 39, 5-43,

VII

217 bis du ms.).

(p.

Inc. [Calliopes et Oeagri filius...] uxoris Eurydicis

Fin. Perseus hic nobilitatis causa et quod

mortem

iri-

P. 43, 1-46, 5.

VIII

218 du ms.).

(p.

Inc. [usitato gnre concubitionis.

Fin.

ad!

Gorgonas

Aegiochum appellatum, qui quod eam

dilig*e[ba t

P. 46, 5-49, 15.


Ici

deux

on constate une lacune qui semble avoir t de quatre pages ou


feuillets

formant jadis

Inc. et louis

centre du cahier.

le

IX

(p.

219 du ms.).

Ammonis templum cum arietinis cornibus


cum Atheniensibus

Fin. quo tempore Lacedemonii

P. 61, 15-65,4.

X
Inc. [bellum gesserunt.

Fin. Quare Terram

(p.

.]

220 du ms.).

dimidiam uitam

permotam Scorpionem eduxisse


P. 65,4-68,19.

XI
Inc. [qui

eum

interficere.

Fin. calamitate

(p.
.]

221 du ms.).

aliqua re sibi confideret

cum fam

affecti

P. 68, 19-72, 8.

XII
Inc. [forent oppressi.

Fin. prius sacrificrent

(p.

222 du ms.).

quam laetitiae capere


quam agere incepissent
j

P. 72, 8-76, 2.

XIII

(p.

223 du ms.).

Inc. F(igura) Hydrae. Hydra.

Fin. et

hedum

et

Hesperam nominatam
P. 76,3-80,

XIV

(p.

Inc. [Quinta stella est Mercurii.

Fin, Olor, huius ala una

6.

224 du ms.).
.

.]

data existimatur

est.

P. 80, 7-83, 25.

INTRODUCTION

VIII

XV
Inc.

Nam

Fin. Sed

(p.

225 du ms.).

Ariete incipiens uer ostendit

cum uidemus hanc regionem


P. 26, 17-29, 2.

XVI

(p.

226 du ms.).

Cette page contient six lignes d'criture tironienne qui n'ont aucu

rapport avec

le

texte'd'Hygin. C'est la suite de

compilation chro-

la

nologique commence p. 212, et finissant par un calcul pour Tanne


814, anne o fut sans doute copi notre manuscrit ou son original.
C'est pourquoi nous en
.

donnons

transcription

ici la

Domini nostri, anno DCCCXIIII, quo pia


bona semper memoria Karolus gloriosus princeps

.qui est inkarnatio

recordatio[ne] et

ex hoc

\\

migrauit mortali saeculo,

et ei pius princeps sanctae Dei


Lodouuicus successif, in imperio anno
I III DCCLXVI, sed-ut aperte appareat quod dicitur...
conuertamus (?) eosdem annos per 1 1 II am partem et diuidamus (?) quater mille
IUI et super sunt DCCLXVI,
quater centum, quadringenti et super

ecclesiae catholicae

filius (?)

||

\\

||

sunt
III

CCCLXVI,
et

quater

super sunt

II.

XC,CCCLX

et

super sunt VI, quater

Praesens enim annus qui nunc

est

||

asse[m],

secundus

est

post bissextum.

III.

Il est

SA VALEUR POUR LE TEXTE

impossible de dterminer exactement

texte conserv dans notre manuscrit, parce

la

valeur du

que

les divers

manuscrits d'Hygin n'ont pas encore t collationns ni

mme

dcrits

pour

la

plupart.

plus forte raison aucun

classement des diffrentes copies n'a pu tre tent.

Le dernier dileur des Astronomica d'Hygin, Bernhard


Bunle, dont

le

remonte

travail

leons des mss. suivants


D. Cod. Dresdensis

De

1875,

s'est

born aux

183, saec. ix exeuntis vel saec. x ineuntis.

G. Cod. Guelferbytanus 3147 [Aug. 18, 16], saec. xn ineuntis.


H. Cod. Hemsterhusii [Leid. 425], saec. xn (incipit lib. II, 14).
N. Cod. Guelferbytanus 2637 [Aug. 65,

De

plus

il

fol.],

mentionne par exception

cod. Dorvillii, le cod. Ulitii et

le

saec. xv.

cod. Morellii, le

un cod. Vossianus, en

rfrant aux tmoignages des anciens diteurs.

se

INTRODUCTION

Mais

il

existe

IX

mme

un grand nombre de manuscrits,

d'une antiquit respectable, qui devraient tre examins

d'une dition critique. Nous

fond, pour tablir les bases


citerons par

exemple

B\le. Bibliothque de l'Universit. Ms. F.


Berne. Bibliothque de

la Ville.

II.

33

Ms. 45, olim Fioriacensis, saec.

Bruxelles. Bibliothque royale. Ms.

Leyde. Bibliothque de l'Universit. Vossianus, Q. 92,


avec figures.
Montpellier. Bibliothque de l'Universit. Ms. 334, saec.

Munich.

x.

10078, saec. xii-xni.


saec. xn,

x.

Ms. 13084, saec. X.


Paris. Bibl. nationale. Ms. lat. 8663, Floriacensis, saec. xi, avecfigures.
Ms. lat. 8728, de S. Remi de Reims, puis fonds Barrois,
Bibl. royale.

saec.

Ms.

lat.

x.

11127,

fol.

170v-201, saec.

x.

Rome. Bibliothque du Vatican, Regin. 1260, saec. ix-x.


Saint-Paul en Garinthie. Ms. XXV, c. 16, saec. xi, avec figures.

On

pourrait encore tirer parti des manuscrits qui con-

tiennent le troisime

livre

W.

publi, en 1861, L.

remani

Hasper

1
,

d'Hygin,

Gymnase de Mlhausen en Thuringe. Outre


Bibliothque Nationale
a pris

qu'il

un

assez

lat.

que

tel

l'a

dans un Programme du
le

ms. de

7400 A, copie du xiv

la

sicle,

pour base de sa publication, on en connat

grand

nombre,

dont

la

liste

serait

ici

sans

objet.

Dans

ces conditions nous ne

pouvons que comparer

les

leons du ms. de Milan avec celles qui ont t mentionnes

dans l'apparat critique de l'dition Bunte, notamment avec


le

manuscrit de Dresde considr jusqu'ici

leure base du texte

comme

la

meil-

2
.

1. Hyginus philosopkus, De imaginibus coeli, d. i. das dritte Buch des


Poticon Astronomicon des C. Jul. Hyginus, nach einer Pariser von den im
Druck erschienenen vllig verschiedenen Handschrift zum erstenmal
herausgegeben. Leipzig, Dyk, 1861, 32 p. in-8.
2. Il semble mme que ce ms. n'a pas t collationn par Bunte avec
toute la rigueur dsirable. La Bibliothque de l'Universit de Paris possde un exemplaire (LL. d. 64) de l'dition Bunte qui a appartenu P. von
Winterfeld en 1893 et qui porte en marge quelques rectifications avec
variantes du ms. de Dresde, d'aprs un nouvel examen du volume,

INTRODUCTION

M. Legendre ayant
manuscrit

11127 de

latin

on trouvera

les

pris
la

peine

la

de collationner

le

Bibliothque Nationale, dont

leons dans notre apparat critique pour les

principaux passages, c'est un modeste jalon de plus pos

dans

but de guider

le

premire vue

futur diteur d'Hygin.

le

le ras.

de Milan nous a conserv un texte

mdiocre. Le scribe, domin par

assez

proccupation

la

d'user peu de parchemin et d'arriver ce but en montrant

mme

en
fait

temps sa connaissance des notes tironiennes,

preuve d'une grande ngligence en beaucoup de

omis plusieurs lignes, alors que deux phrases

mme,
par

le

lum

line.

soit

mot

par

Mineruae

Une

(VIII, 36).

habitari possit

(pl.

Il

finissaient de

XV,

31

mot

(VIII, 12), ou par le

),

soit

bel-

autre omission de 55 lettres (Apol-

XIII, 9,

filium), pl.

mots

les

cas.

difficile

expliquer, provient

peut-tre d'une ligne passe, ce qui donnerait une indication sur

manuscrit original. Enfin,

le

nombre de

grand

exemple
cente

leon de

expectanti

commis un

scribe a

fautes qui semblent personnelles,

intumescente

le

15) au

(III,

lieu

(XIII, 21) au lieu de

dj fautive pour

ex optato

de

bon

par

ingraues-

exoptanti

texte de D.

Dans d'autres cas le ms. de Milan est correct, mme


quand D est fautif par exemple, il a conserv tuis
;

au lieu de

(I, 3)

suis

L'archtype du manuscrit de Milan devait tre orn des


figures reprsentant

les

constellations, semblables celles

nombre de manuscrits

qu'on trouve dans un certain

mme

un certain nombre d'ditions d'Hygin, depuis

incunables jusqu' l'dition de Muncker. Car


trop

si

et
les

notre scribe,

conome de parchemin, n'a pas laiss de place au


reproduit
il a du moins consciencieusement

dessinateur,
les

lgendes

endroit

il

qui

accompagnaient

a conserv les titres

F(igura)

Scorpii

etc.

Il

les

dessins.

F(igura)
a

mme

chaque

Andromedae

une remarque

INTRODUCTION

importante

trs

faire

trouvent ordinairement dans


indique pour

Tandis que

ici.

mentionnes dans

les constellations sont

se

notre scribe les

le livre III,

le livre II, c'est--dire la

figures

les

que

premire

fois

le trait.

C'est

un

indice qui permettra de rattacher sa copie une famille de

manuscrits, quand la classification des copies sera possible.

IV.

SON IMPORTANCE PALOGRAPHIQUE

Quels que soient

que pourra rendre notre

les services

cahier au futur diteur d'Hygin, on ne saurait lui contester

une grande valeur au point de vue palographique.


que nous avons

fort

peu d'exemples, dans

les

On

sait

manuscrits

qui intressent les tudes classiques, de l'emploi des notes

Les

tironiennes.

scribes de

carolingienne

l'poque

taient arrivs connatre, au

moins partiellement,

qui

l'usage

de ces notes se sont rarement rsigns transcrire un texte

complet avec

les

signes tachy graphiques.

On

ne trouve

gure que des psautiers ou des recueils de prires.


textes plus ou
partie en

On

moins classiques

lettres,

sont

transcrits partie en notes,

eux-mmes extrmement

ne peut tudier, jusqu'ici, que

Octauiani Caesaris epigramma

Les

les suivants

rares.

Gonuiuae, letricas hodie secludite

curas [3 distiques], publi par Hermann Hagen


d'aprs le Bernensis
109, avec quelques extraits de S. Ambroise, de S. Augustin et du

mdecin Marcus.
Fragments d'un commentaire tendu sur les Bucoliques de Virgile,
publi rcemment par M. Paul Legendre 2
d'aprs le ms. 13 de
,

Chartres.

Pline
lettre,
1.

le

jeune, Epistulae.

publies par

M.

S.

La

premire

G. de Vries

Programma, Acad. Bern.,

3
,

et

en partie

d'aprs

1880, et Rheinisches

le

la

seconde

Vossianus Q. 98.

Musum, XXXV,

Cf. Poetae lat. minores, d. Baehrens,t. IV, p. 111.


2. tudes tironiennes..., Paris, Champion, 1907 (Bibl.

p. 569.

de l'cole des
hautes tudes, fasc. 165).
3. Exercitationes palaeogr. in bibliotheca Vniuersitatis Lugduno-Batauae
instaurandas iterum indicit S. G. de Vries, Lugd.-Bat., 1890.

INTRODUCTION

XII

Laudes Dei de Dracontius, publis par W. Meyer


concours deW. Schmitz, d'aprs le ms. Meermann-Phillipps

Gentons
avec

le

des

1824 de Berlin.

Hormis

ces textes on ne rencontre que des passages de

grammairiens ;Priscien, Boce,

ou de Pres de

Isidore),

TEglise (S. Jrme, S. Grgoire, Version latine de S. Jean

Chrysostome,

Un

etc.),

ou des compilations mdicales.

d'Hygin copi en notes tironiennes

trait

une raret palographique

et

Ton

verra, dans

parmi

suivant, quel enthousiasme a excit


la

les

donc

est

le

chapitre

palographes

recherche d'un semblable manuscrit dont on avait perdu


depuis une lettre de Pierre Bembo.

la trace

Le

nous devons l'excution du cahier con-

scribe, auquel

serv dans le manuscrit de Milan, ne connaissait pas et ne

prenait pas

peine de chercher dans

la

Commentarii notarum

son exemplaire des

les signes tironiens qu'il aurait fallu

Comme ses

employer pour transcrire tous les mots d'Hygin.


contemporains,

mais

lettres;
S'il

se

uator
qui

il

de

sert

c'est

alterne l'emploi des notes avec celui des

il

commet peu de
la

saltator

une erreur qui ne

on peut

tait,

note

dire, passe

Dans un grand nombre de


la clart

fautes

de sa transcription

contre les

pour exprimer

lui est

lire.

Il suffit

sal-

pas particulire et

en usage.
cas
et

il
il

semble avoir dout de


a

ajout au-dessus du

signe tironien, soit en entier, soit en partie, le


devait

rgles.

mot qu'on

de parcourir nos planches pour s'en

convaincre.

Sa connaissance des notes tironiennes


des dfaillances.

mer

uti,

il

telle sorte

vesperi.

1.

Par exemple

place la dsinence

que

Une

la

fois

pl.
i

VIII,

n'tait pas l'abri


1.

18,

pour expri-

au-dessous du radical

de

note qu'il crit signifierait rigoureusement


(pl.

IV, 38)

il

emploie

Sitzungsberichte der Berlin, Akacl., 1890, p. 257

pour exprimer
et suiv.

INTRODUCTION

autem

le

mme

du mot

signe rgulier

ailleurs (pl. II, 5)

alter,

confusion que j'avais note jadis

De

dont

se sert lui-

il

est curieux de retrouver cette

il

XIII

dans

manuscrit du

le

oratore de Gicron conserv Avranches.

On

peut remarquer aussi, pour exprimer

une note particulire


dans

les

(pl.

nom Orpheus,

VII, 4) qu'on chercherait en vain

Kopp

ouvrages de

le

259) et de Schmitz (106,

(II,

94).

En
la

gnral, cependant, notre scribe observe les rgles de

tachy graphie,

de lecture proviennent sur-

et les difficults

tout de la finesse de son criture et du

gr des lignes qui

le force

rapprochement exaaux

placer les dsinences

lignes suprieures ou infrieures,

le

lecteur doit aller les

chercher.

LE MANUSCRIT DE BEMBO

V.

Dans une

lettre

fameuse, Pierre

Jules II de lui avoir confi


trait

d'Hygin,

dans lesquels

De

il

Bembo

remercie

Quod ad

sideribus, transcrit en caractres obscurs

avait

reconnu

te superioribus

cum

quaeque

legi

citatis

l'criture

vetustissimis,

tachygraphique de

posse nullo plane

si illas

est

missus notis per-

aetate nostra inusitatis atque incognitis,

modo

videbantur, perpetuum in eo

Nam cummihieum

feli-

librum

interprtait notas aliqua ratione possem, id tenta-

voluere omnes eius paginas atque inspicere


quod cum facerem multo tamen plus in tuo iussu
atque tduciae inueniendi id quod quaerebam, quam autin susceptibique renuntiarem,

diligenter cpi
spei

diebus liber e Dacia

tum

tuae cursum tenoremque perspexi...

ddisses, vt

rem

pape

un manuscrit fragmentaire du

Gicron, autrement dit les notes tironiennes

scriptus

le

quae nulla ostendebatur, aut in raea industria laboreque ponebam. Itaque, cum singula perscrutarer oculis, animaduerti

tae rei facilitate,

in

extrema quadam pagina nostris


1.

Introduction

Epist. famil., V, 8.

la lecture

litteris,

exesis

tamen

des notes tironiennes, p. 166.

et dimidiatis

INTRODUCTION

XIV

fere scriptum versiculum, qui ostendebat illum esse

librum notis anti-

quis perscriptum, quibus qui vsi fuissent notarii essent appellati. Eral

autem

quidem liber Higini commentariorum de sideribus quaedam


Eo lecto, statim admonitus sum rationem essa illam Cicero-

is

portio.

nianam

scribendi...

Quamobrem Higiniano
Dacico

illo collato,

nostris litteris

altero,

rum plurimarum percepi

quidem sensus, non

qui

scripto,

libro

cum

varias multiplicesque sensus nota-

sig-nificationes

ipsis

tantummodo

mutatis notis sed etiam interpunctionibus notarum parumper variatis

commutabantur multis omnino, sed tamen

quadam

certis, et via

ratione dispositis et praefinitis modis, vt in artem redigi,

si

ac

quis adhi-

vsum atque consuetudinem nostrorum hominum, posse mihi non difficillime viderentur. Qua cum ex re
magna m voluptatem caperem, quod tibi me in eo cumulate satisfacturum arbitrabar, aliquanto etiam maiorem hanc meam voluptatem illud
bere diligentiam vellet, et redire in

quod nonnullos sciebam claros atque doctissimos aetate nostra


eum ipsum librum dederas cog-noscendum, cum peracri
diligentia huius rei scientiam tuo iussu inuestigauissent, nihil omnino

fecit,

viros, quibus

profecisse.

Il est trs

important, on

verra tout l'heure, de peser

Bembo

termes de cette ptre.

les

le

de fvrier (20 janvier 1513), que

manuscrit tudier

comme

Jules II

Il

pape

le

ne dit pas qu'il

mourut

on peut supposer que


volume.

il

crit, le

mois suivant

le

Bembo

a gard

persuadait au pape que,

donn ce

lui a

le lui ait

rendu, et

(21 fvrier 1513),

avec

s'il

13 des calendes

lui le

trouvait des impri-

meurs capables de reproduire ces signes antiques,


pour

un nouveau

lui

suivant

Bembo,

de gloire

titre

illustrer

Rien

ce serait

ne pouvait,

davantage son rgne que de res-

taurer cet art trouv par Cicron,


alors ignor totalement

el

prcieux

2
.

si

longtemps en honneur

Cicron lui-mme devait bon-

Quam quidem quoniam

tibifortuna occasionem tribuit, quo rei etiam


futurorum hominum memoriae clarius nomen coramendetur et celebretur tuum; incumbe quaeso in eam curani, et animi tui
qui sua magnitudine capere omnia et complecti potest, partem aliquam huic
etiam cogitationi largiare, vt et doctis et probis (si qui sunt, qui profecto
sunt) perquisitis impressoribus mandes, vt hoc scribendi genus in lucem
1.

itterariae hac in parte

reuocent.
2.

Huic tu bibliothecae quod ornamentum, quam venustatem, quam

XV

INTRODUCTION

que son invention, nglige pendant

dir de joie en pensant

tant de sicles, tait parvenue la connaissance de Jules II.

La

Bembo

de

lettre

jouit d'une large publicit.

Repro-

duite dans la prface place par J. Gruter en tte des Notes

tironiennes qu'il dita


tiones

fut

elle

diplomatique

premier

le

mentionne dans

la suite
le

de ses Inscrip-

Nouveau

trait

de

2
.

Le clbre restaurateur des tudes tironiennes, U. Fred.


Kopp, ne pouvait se taire sur ce sujet. Aprs avoir
dplor que les manuscrits ne nous fournissent que des
textes ecclsiastiques,

il

ajoutait

3
:

Sunt tamen majoris momenti alii libri Tironiani, ut... Hyginus de


Quodsi auctorum classicorum opra hisce notis scripta

sideribus...

ex tenebris, in quibus forte jacent, aliquando in lucem proferentur,


quos,

obsecro, philologi fructus

quum

notas ipsis

esse

literis

ex lectionum varietate percipient,

vulgaribus

compertum habeamus

saepe clariores distinctioresque

Jules Tardif rappelle le

mme

fait

en ces termes

4
:

Le pape Jules II ayant reu un manuscrit en notes, renfermant les


commentaires d'Hygin sur les astres, le cardinal Bembo essaya vaine-

ment de

le

lire

il

s'excuse dans une de ses lettres

(lib.

V, epist.

8)

de n'avoir pu y parvenir, en rappelant que depuis un temps immmorial les notes avaient cess d'tre en usage, et il dplore l'oubli o est

tombe

criture, qui lui

cette

parat digne de fixer l'attention

des

savants.

La

lettre

de

Bembo

a t cite encore par R. Foerster

5
,

etiam auctoritatem addere atque tribuere maiorem possis, hoc illius diuini
prope hominis inuento in lucem reddito, hac scribendi arte -restituta, plane
non video.... Atque ipse quidem profecto Cicero affici laetitia est existimandus si haec sentit, cum intelligat ingenii sui egregia monumenta, quae
tt saeculis in obliuionis nocte iacuerunt, ad tuam primum notitiam peruenisse.
1.

Ex

officina

2.

T.

II (1757), p.

Gommeliana, 1602,

in-fol.

570.

Palaeographia critica, Mannhemii, t. 1(1817), p. 326.


Mmoires sur les notes tironiennes (1852), p. 10 (Extr. des Mmoires
prsents VAcad. desinscr., 2 e srie, t. III).
5. Jahrb.f. Philologie, CXXI, 1880, p. 56.
3.

4.

INTRODUCTION

XVI

de Gardthausen, par Eugne

propos de la Palographie

Mntz

et

Enfin

les

Teuffel

par

et

S.

de Vries

derniers

2
.

de

historiens

Martin Schantz

4
,

littrature

la

mentionnent

comme

latine,

disparu

le

curieux manuscrit de Bembo.


L'opinion bien accrdite a

d'Hygin

manuscrit

dans

En

5
.

que

les textes

que

manuscrit d'Hygin

j'ai

Bembo. Mais

si

Ton passe en

tenu reproduire, rien ne prouve

revue
le

russit jamais le trou-

dsespoir de cause, on a exprim des doutes sur

valeur du tmoignage de

la

le

du Vatican.

Bibliothque

la

Wilhelm Schmitz notamment ne


ver

longtemps chercher

fait

soit

jamais entr dans

la Biblio-

thque apostolique.
vraisemblable qu'Angelo

Serait-il

dans tous

les sens les

une foule de textes


s'intressait

Mai,

qui

retourna

manuscrits du Vatican pour en

indits, n'en

tirer

et jamais parl, lui qui

vivement aux notes tironiennes, tout en dcla-

rant qu'il n'y connaissait rien, et qui a fait graver en tte

du tome

de ses Classici auctores

ornant une page

tome

du Juvnal en

W.

ligne tachygraphique

capitale,

et

en tte

du

toute une colonne de Scriptura notaria emprunte

au Vatic. Regin. 846 qui a


de

la

Schmitz sous

le titre

fait l'objet

de

la publication

de Miscellanea tironiana en

1896?
trs probable,

est

Il

Bembo

aura gard avec

comme

(1521)

Bembo

le

dit

plus haut, que

volume pour chercher

reproduire

Aprs

la

passa par Padoue et Venise

1.

La Bibliothque du Vatican au XVIe

2.

Op.

3.

Geschichte

cit.,

l'ai

lui le petit

un imprimeur capable de

Lon

je

sicle. Paris,

der rmischen Litteratur,

neu

Geschichte der rmischen Litteratur, 2 e Aufl.,

5. Cf. S.

il

n'est

Leroux, 1886, p.

7.

p. 20.

bearb. v.

L.

5 e Aufl., p. 616.
4.

mort de

de Vries, op.

cit., p. 21.

t. II,

p. 335.

Schwabe.

INTRODUCTION

donc pas tonnant que


gar dans

le

Nord de

le

parchemin tant cherch


reportons

du cahier conserv Milan, nous devons


suivantes

description

la

remarques

faire les

Bembo est dsign sous le titre de


n'est pas commun. C'est sans doute un

Le texte vu par

De

se soit

l'Italie.

maintenant, nous nous

Si,

XVII

sideribus, qui

sans aucune autorit forg par un

titre

modernes d'aprs

le

donnent ordinairement au
titres

temps

des

lettr

contenu de l'ouvrage. Les manuscrits


trait

poelica astronomica,

astronomique d'Hygin

de astronomia,

de

les

ratione

spherae, de ornatu celi sive de facie celi vel de ymaginibus


celestibus

La

1
.

suscription

signale que dans

Hygini de sideribus

un manuscrit perdu dont

le

n'a t

souvenir se

trouve aux marges d'un exemplaire de l'dition de Muncker.

Or un

titre,

trac d'une criture de la Renaissance, laisse

voir encore dans

le

manuscrit de Milan

les

mots

Hyginus

de sideribus.

Bembo

dam

avait lu au

bord d'une page

pagina) une ligne dj efface

tamen

tris litteris, exesis

et

[in

extrema qua-

presque

et dimidiatis)

illisible [nos-

mentionnant que ce

parchemin renfermait des notes antiques, raison pour laquelle


ceux qui

les

employaient avaient t

nous pouvons dchiffrer de


Milan

les

mots

3 Enfin

notarii

Bembo

mme

en

nomms
tte

nomen habent

notarii

et

du manuscrit de

rapporte que son exemplaire contenait

une partie seulement [quaedam portio) du

trait,

et le

manuscrit de Milan n'en contient gure plus de

la moiti.

Voil bien des raisons pour admettre que

manuscrit

le

de Bembo, cherch en vain au Vatican, n'est autre que


cahier d'Hygin retrouv dans

le

manuscrit

le

12 de Milan 2

Neue Jahrb. f. Philologie, XCIII, 1865, p. 761, not.


dj mis cette hypothse dans une communication faite FAca-

1.

Cf. C. Bursian,

2.

J'ai

INTRODUCTION

XVIII

On
crit

pourrait objecter que

le

cahier de Milan

n'est

pas

entirement en notes tironiennes, mais a-t-on jamais

trouv un manuscrit dans lequel les notes ne soient pas

mlanges avec des mots

crits

en

courantes

lettres

? Il

mille chances contre une pour que jamais on n'ait copi un


trait

d'Hygin tout entier en pures notes tironiennes.

Quant au pays d'o provenait le manuscrit de Bembo,


soi-disant la Dacie, on ne peut en tirer aucune consquence.
Le tmoignage du cardinal signifie seulement qu'un personnage de ce pays avait voulu
ceaux de parchemin qui

lui

cadeau au pape de mor-

faire

semblaient curieux.

D'autres pourront encore aller

Bembo,

sur

le

sort

la

chasse de l'Hygin de

duquel on a tant gmi sans

mais je suis de plus en plus persuad que

le

connatre,

c'est lui qui a

reu un asile sr et tranquille sur les rayons de l'Ambrosienne,

quand

le zle

ardent du cardinal Frdric Borrome

codices undique conquireret

suivant la mention glo-

rieuse inscrite sur tant de volumes, afin de doter ses conci-

toyens d'une des plus riches bibliothques du monde.

Le but de ce

prlat clair a t atteint.

valle de trois sicles,

la

Aprs un

inter-

valeur du premier bibliothcaire

de l'Ambrosienne, Andra Olgiati, apparat au grand jour;

on ne saurait contester
manuscrits acquis avec

sa perspicacit

les

la littrature

ont t rcemment inventories par


lui

le

choix des

fonds du cardinal. Les immenses

ressources de cet tablissement pour

dans un catalogue que

dans

MM.

hellnique

Martini et Bassi

envient beaucoup de grandes

bibliothques de l'Europe. Le regrett Geriani, qu'un demisicle a


scrit,

vu

riv son poste de prfet,

pench sur un manu-

toujours prt accueillir d'un doux sourire et saluer

dmie des inscriptions

Comptes rendus,
Revue des bibliothques, XIII, 1903, p. 224-

et belles-lettres le 17 avril 1903 (cf.

1903, p. 169-174). Voir aussi


228.

INTRODUCTION

dans leur propre langue


tr

les travailleurs trangers,

largement quel profit peuvent

par l'Ambrosienne aux tudes latines


vale,

il

faudrait

ses ressources

une poque o

se partout

Borrome

En

et l'histoire

mdi-

textes indits en

amliores avec

Albums palographiques

savants allemands, anglais,

mme

rendus

Quelle quantit de pages a-t-on photogra-

phies pour les

d'ditions ont

mon-

les services

un gros volume. Que de

combien

a-t-on tirs,

de cette collection

tirer

Pour esquisser

de l'Orient.

les lettres

XIX

cette

march en

Qu'il soit permis


trente-trois ans, a

la

franais,

tte

italiens,

photographie

matire encore

entrepris par des


suisses,

et

n'tait pas autori-

la

bibliothque

de

du progrs.

un de

ses

vieux amis qui, depuis

pu goter une douzaine de

fois les

dou-

ceurs du travail dans son enceinte sympathique, de prendre

une modeste part aux ftes du troisime centenaire de l'Ambrosienne, en lui apportant la preuve que parmi ses innom-

brables richesses se trouve un des documents les plus pr-

cieux

et les plus clbres

de

la

tachygraphie latine.

Emile Chtelain.
Paris, 8

dcembre 1909.

AU LECTEUR

AVIS

Nous avons adopt

le

systme de transcription en usage pour

les textes tironiens.

Toutes

les notes tironiennes sont traduites

lorsqu'un caractre

et

correspond

runi ces deux mots par

un

trait

en lettres italiques,

deux mots, nous avons


d'union, comme pour non

solum, quod-cum, sed-ut, in-medio, ab-his,

etc.

nous sparons non


par deux notes.

nulli, parce

que

le scribe

Au

contraire,

exprim

le

mot

Les transcriptions mclausa, e^postulatae indiquent qu'il n'y


que les syllabes in, ex.
Nous avons mis entre crochets droits les lettres qui doivent

a de tironien

tre

ajoutes

au

texte,

notamment

employant presque toujours

le sigle

de celui qui tait rserv

l'adjectif.

De mme pour
les

les parties

pour [h]ac,

de la

rognes dans

le

scribe

conjonction ac au lieu

le

haut des pages ou

endroits tout fait illisibles, nous avons ajout entre cro-

chets le texte de l'dition Bunte.

Les caractres romains indiquent les mots que le scribe a


en minuscule ordinaire nous n'avons pas tenu
compte, dans notre transcription, des abrviations courantes
exprims

de l'criture carolingienne,

le

but de notre publicatiop

tant

simplement l'tude des notes tironiennes.


Pour conserver autant que possible la physionomie du
manuscrit, nous avons mme reproduit les trois points (
:)
placs la fin des phrases, suivant en cela l'exemple du regrett
Wilhelm Schmitz, quoique cette ponctuation ne soit pas spciale aux manuscrits tironiens et que les copistes de l'poque
carolingienne l'emploient souvent. Elle a du moins l'avantage

de faciliter

la

lecture.

E. Ch., P. L.

[HYGINI ASTRONOMICA]

(Pages 19, i22, 17 de l'dition Bunte.)

[LIBER PRIMVS]
Et si te stvdio grammaticae artis indvctvm 2 non-solum
uersuum moderati~ne quam pauci peruiderunt, sed historiarum
quoque uarietate, qua scientia rerum perspicitur, 3 praestare
1

||

\\

quae

uideo,

facilius etiam scriptis suis perspici potest, desiderans

potius scientiam

quam

liberalem iudicem

tamen

*quo magis
||

exercitatur et non nullis etiam saepius in his rbus occupatus


uideor, et ne nihil in adolescentia laborasse dicerer,

esse

b
||

et

imperitorum iudicio desidiae subirem crimen, hoc uelut rudimento


0
scientiae nisus scripsi ad te, non ut
imperito monstrans, sed-ut
||

scientissimum commonens.

Spherae figurationem circulorumque quae

nem,

quae

in ea

sunt notatio-

non aequis partibus diuiderentur.


et quae partes eius
non habitentur, ut multis iustisque 8 de causis hominibus carere

||

et

ratio fuerit ut

Praeterea terrae marisque definitionem,


\\

In

D
G
N
H
P

Codex Dresdensis De

Bu. Editio

adnotatione

sig,is

his utimur

183, saec. ix-x.

Guelferbytanus, Aug. 18, 16, saec. xft.


Guelferbytanus, Aug. 65. fol., saec. xv.
Hemsterhusii, saec. xn (Incip.lib. II, cap.

14).

Paris, lat. 11127, saec. x-xi.

quam

ddit Bern. Bunte, Lipsiae 1875.


I

Linea 3 suis D, tuis P Bu.


scientem Bu.
4 et ne nihil D P, ne nihil Bu.
6 quae] qui Bu.

Hygini astronomie a.

exercitatus Bu.

HYGINI AMBROSIANI

Et rursus redeuntes ad spheminatim pernumerauimus Exinde


uniuscuiusque signi historias causamque ad sidera perlationis
Eodemloco 10 nobis utile est persequi eorumcorostendimus
porum deformationem et in lus numerum stellarum
Nec prae/ermisimus ostendere ad VII circulorum nota- 11 tionem, quae
corpora aut paires corporum peruenirent et quemadmodum abDiximus etiam in aestiui circuli defnitione,
his diuiderentur
12
idem hiemalis uocaretur et quid eos fefellerit
quaerentes non
qui ita senserint ; et quid in ea parte spherae solis efficiat cuj*sus
13 Praeterea quare in VIII partes diuiderentur, ordine exposuimus
Scripsimus etiam quo loco circulus aequinoctialis foret
14
In
constitutus, et quid
efficeret ad eum perueniens sol
eiusdem circuli demonstratione ostendimus quare Aries inter sidera
uideantur

ram duo

et

ordine exposuimus

XXX signa no-||

||

||

||

||

||

celerrimus diceretur

15

Y* &\ig& praeterea

||

de hiemali circulo dixi-

mus. Exinde zodiacum circulum definiuimus et eius effeclus, et


quare potius XII signa quam XI 10 numerarentur
quid etiam
nobis de reliquis circulis uideretur
His propositis rbus ad id

||

uenimus ut exponeremus utrum 17 mundus ipse cum stellis


uerteretur, an mundo stante stellae uagae ferrerentur : et quid
18
de eo nobis et compluribus uideretur
et qua ratione ipse
Praeterea quare non nulla signa celerius
mundus uerteretur
exor ta serius occiderent^ non nulla etiam tardius exorta 19 citius
quare etiam quae signa pariter orianad occasum peruenirent
Eodem loco diximus quare essent in
tur, non simul occidant
sphera 20 superiorainterioribushemiciclii aequalia,etquod modis
Praeterea serip- 21 simus induostellas uidere non possimus
decim signorum ortu quae de reliquis corpora exoriri, et quae
loci

||

||

||

||

||

Deinde ordine perscripeodem tempore occidere uiderenlur


22
sol
utrum
mundo
cum
simus
fixus uerteretur an ipse per
et cum ipse per se moueatur et contra signoruni
se moueretur

||

xl] xxx D N P.
G P, rursusque Bu.
deformationes Bu.
uisum est Bu.
11 quae G P, que N, quo D Bu.
quaerentes quare non Bu.
12 in N P, de D Bu.
diuideremus Bu.
13 quare circulos in Bu.
ferentur P, ferrentur Bu.
17 uagae stellae Bu.
tardius ceteris exorta Bu.
18 et qua G P, quaque DNfiu.
19 quare non essent Bu.
20 interioribus D G N P, inferioribus Bu. hemiciclii D, -cli P N, hemicyclis
Bu.
quot Bu.
8 et

rursus

10 utile

PAGINA
ortus eat,

23
||

quare uidealur

cum mundo

exoriri et occidere

Deinde protinus de lunae cursu pauca proposuimus et utrum suo


eclypsis solis et lunae quomodo
an alieno lumine 24 utemtur

||

quare luna per eundem circulum iter faciens, celerius


currere uideatur ; 25 et quid fefellerit eos qui itasenserint

feret

sole

||

sint an VII,
quantum
utrum V certe errent, m an omnes ; et V quomodo currant
Diximus etiam qua ratione priores astrologi non eodem tempore
signa et reliquas stellas reuerti dixerunt ; 27 et quare Meton diligentissime ohseruasse uideatur, et quid reliquos fefellerit in eadem

habent interuallum, et utrum

stellas

et

||

||

causa.
et uariis rbus non erit mirum aut
pertimescendum quod tantum numerum uersuum scripserimus
neque enim magnitudinem uoluminis, sed rerum 29 multitudiQuod si longior in sermone
nem ueritos conuenit spectare
30
uisus fuero, non mea facunditate, sed rei necessitate
factum
nec si breuius aliquid dixero, minus idem ualere conexistimato
Elenim praeter nostram
fidito quam si esset audiendum uerhis
scriptionem 31 spherae quae fuerunt ab Arato obscurius dicta,
persecuti planius ostendimus, ut penitus id quod cepimus exqui32 Quod si uel optimis usus auctorihus
sisse uideremur
effeci,
ut neque breuius neque uerius diceret quisquam, non immerito
fuerim laudari dignus a-uobis, 33 quae uel amplissima laus est
hominibus doctis
si minus, non deprecamur in [h]ac confectione
nostram scientiam ponderari
ideoque maioribus etiam milaboribus 3 cogitamus in quibus in filium exerceamur et quibus
uolumus nos probare possimus
Etenim necessariis nostris
hominibus scientissimis maximas 35 res scripsimus, ne leuibus

In hisigitur tam multis

28

||

||

||

||

||

\\

''

||

||

occupati rbus, populi captamus existimationem

de eo quod neglegimus
et

sed ne diutius

loquamur, ad propositum ueniemus,


initium rerum demonstrabimus
3fi

||

22

utrum

sol Bu.

contra duodecim signorum Bu.

24 eclipsis Bu.
26 dixerint Bu.
29 ueritosj peritos Bu.

quam si pluribus esset Bu.


coepimus Bu.
33 hominibus est doctis Bu.
30
31

34 et filium] Posset fere legi et ipsum, quod


quam exhibent ceteri codd. et Bu.

minus abhorreret a lectione uera

et ipsi,

35 ne]

non Bu.

36 ue mundo.

Mundus Bu.

stellis

omnibus Bu.

HYGINI AMBROSIASI

MVNDVS appellatur

[I]

omnibus

et

37
||

SPHERA

stellis

qui constat ex sole

is

et

luna et terra

quaedam in rotundo con for mata, omnibus ex partibusaequalis apparens, unde reliqui circuli finiuntur
estspecies

\\

II
(Pages 22, 17

26, 17

de l'dition Bunte.)

[Huius autem neque exitus neque initium potest

ideo]

quod

in

rotundo omnes tractus

deliniri,

et initia et exitus significari

possunt.

||

2 [II]

CENTRON

est cuius ab-initio

circum ductio spherae

terminatur ac terrae positio constituta declaratur.


[III]

Demensio, que

3
||

totius ostenditur spherae,

cumex

utris-

que partibus eius ad extremam circtzmductionem rectae aut


4 quae dimensio
uirgulae perducuntur;
a compluribus axis est
appellata
Huius autem cacumina, quibus maxime sphera
quorum alter ad aquilonem 5 specnititur, poli appellantur
||

||

tans boreus, alter oppositus austro notius est dictus


[IV]

SIGNIFIGATIONES quaedam

spherae circuli appellantur

circum-

in

6
\\

ductione

quibus paralleloe dicuntur qui

maximi autem sunt


ad eundem polum constituai finiuntur
qui eodem centro sphre continentur
Horizon appellatur is qui termint ea quae perspici aut non
Hic autem 8 incerta ratione definitur quouideri possunt

|]

||

modo qui polo subiectus est circulis his qui


modo duobus extremis et aequalibus nixis

||

37

paralleloe dicuntur
9

modo

aliis

parti-

de sphaera. Sphaera Bu.


II

significari D G N P, signifcare Bu.


de dimensione. Dimensio, quae Bu.
de centro. Centro Bu.
rectae ut uirgulae Bu.
3 sphaerae est cum Bu.
de circvlis add. P post dictus.
5 spirans P
subiectus et circulis Bu.
8 quo modo poloque D,quod modo polo Bu.
leli Bu.
nixus Bu.
1

paral-

PAGINA

II

bus adiectus terrae peruidetur, ita-ut quocumque

fuerit sphera

conlocata.

[V] Polus

boreus appellatar peruideri potest

qui

10
||

sem-

autem ratione dissimili semper est a conspectu


autem mundi statio phisice dicitur
11
ea est in boreo polo pnitaut omnia adextris partibus exoririin
Exortus est enim subita Vl quaesinistris occidere uideantur
occasus autem pari de
dam species obiecta nostro conspectui

per

notius

remotus

NATVRALIS

||

||

causa, ut erepta ab oculis uisa


[VI] In

mundi

definitione

qui non,

13

14
||

V, in

circidi sunt paralleloe

||

spherae consistit praeter

quibus tota ratio


appellatur

eum qui

zodiacus

ut ceteri circuli, certa demensione fini-

Graecis est dictus

tur et inclinacior aliis uidetur \oyo a

autem quos supra diximus, 15 sic in spera meciuntur, initio


sumto a polo qui boreus appellatur ad eum qui notius et antar||

uocatur

ticus

rium diuiditur
in tota sphera

XXX

||

unumquodque hemisphe-

ita-uti partes factas

dimensio signifcari uidealur

In

LX

partes factas

boreo VI partibus ex

quod

tur

Deinde'ab eodem principio

17

||

utraque finitione sumptis cuius ducitur

cuius centro ipse polus finitur


tur,

16

partes

18
:

circulus arcticus appella-

||

eum arcturum simulacra

ut mclausa perspiciunursarum specie ficta 19 septentriones


appellantur, ideo quod sol cum ad eum ab hoc circulo de-reliquis
V partibus sumptis eodem centro quo supra diximus circulus
ducitur qui 20 terinos tropicos appellatur, ideo quod sol cum ad
eumcirculum peruenit,aestatem efficit eisqui inaquilonis finibus
sunt, hiemem autem eis 21 quos austri flatibusoppositos ante diximus
Praeterea quod ultra eum circulum sol non transit etsta:

intra

quae signa a

nostris

||

||

\\

timreuertitur tropicus est appellatus


9 ita

de polo add. P Polus


GNP.
GNP

utcumque Bu.

Ab
is

nsigni-

[h]ac circuli
\\

qui Bu.

10 statio quae physice Bu., quae om.D


11 e dextris
est enim G P, enim estBzz.
12 ut
P Bu., aut
In finitione Bu.
paralleli Bu.
13 qui quod non Bu., qui eoquod non P.
14 Xod Bu.
15 metiuntur add. inter versus in nostro cod., Bu.
sumpto Bu.
16 partes factas om. Bu.
signifcari
NP, significare Bu.
17 cuius ducitur] circulus ducitur Bu.
centron ipse est polus finitus qui circulus arcticos Bu.
18 arctorum
Bu., arcturi
inclausa] inclusa Bu.
19 Verba ideo quod sol cum ad eum perperam hic inserta sunt, e uersu

GNP

sequenti tracta.
20 Oepiv Tpo7ttxo'

D G

Bu

21 et] sed

Bu.

rponixog

Bu.

HYG1M AMBROSIANI

ficalione\\\\ ov de-reliquis partibus sumptis ducitur circulus aequi-

quod

noctialis a Graecis hisemerinos appellatus, ideo

eum orbem peruenit, aequinoctium


Hoc circulo facto, dimidia spherae

23

||

conficit

sol

cum ad

parte constituta perspicitur.

contrario item simili ratione a notio polo sex partibus

tis,

24
||

ut supra de boreo diximus, circulus

quod contrarius

uocatur,

niuimus

est circulo
25

[H\acdefinitione

quem

sump-

ductus antarticos

arcticon supra defi-

sphre centroque polo quinotius

||

quinque partibus sumptis, circulus himerinos tropicos


26 a
non nullis brumalis appellatur,
instiluitur a-nobis hiemalis,
ideo quod sol, cum ad eum circulum peruenit, hiemem efficit his
aestatem autem his 27 qui in
qui ad aquilonem exspectant

dicitur,

||

||

Quanto enimab est longius ab-his qui in aquilonis habitant finibus, hoc hieme maiore
conflictantur ; 28 aestas autem his quihus sol appositus peruidetur
Itaque Aethiopes sub utroque orbe necessarie fiunt
Ab hoc circulo ad aequinoctialem circulum 29 reliquae fiunt
partes 1111, ita-ut sol per VIII partes sphre currere uideatur
ZODIAGVS autem circulus sic uel 30 optime definiri poterit ut
austri partibus domicilia constituerunt

||

||

\\

siqnis factis, sicut postea

tur
ibi

eum

oportet

uideatur

mdium

31
\\

semel

dicemus, ex ordine circulus perduca-

LAGTEVS

Qui autem

in

eo

uocatur,

contrarius aequinoctiali,

diuidere ut bis ad

loco ubi

eum

peruenire

aquila conslituitur, iterum

32 XIl im
autem ad eius signi regionem quod Procyon uocatur
V circuli, de quibus supra
partes siqnorum sic diuiduntur
diximus, ita finiuntur ut unusquisque eorum diuidatur in parfcsXH im et ita ex eorum 33 punctis linedieperducantur quae circulo significent factos in quibus duodecim signa describantur
sed a non nullis imperitioribus quaeritur 34 quare non

||

\\

22 tar)[Xpivd appellatur

Bu.

23 pars Bu.
24 vxapXTi/d
25 poli

Bu.

Bu.

est ei circulo

ysijxeptv tpoTitxo;

26 appellatus Bu.

spectant Bu.

Bu.
28 aestate Bu. hi Bu.

27 his]

illis

29 uti Bu.
30 oportet ut

eum Bu.

31 ut] et Bu.

33 circulos Bu.
34 unde] ut de Bu.

Bu.
Bu.

||

PAGINA 11-XV

hoc

aquis partibus circuli finiantur,

quine partes diuidantur


35
||

et ita circuli

est

XXX

unde

partibus

pari ratione ducantur

defendi confidimus posse

id facillime

sphera diuisa

Cum

nullus potest aequalis esse

est eius circuli

enim mdia
:

qui

tamen minor esse uideatur


quamuis proxime eum accdt
Itaque qui primum spheram fecerunt, cum uellent omnium
36

||

aequas

circulorum

uoluerunt

pro rata parte

rationes

esse

\\

quanto-magis a polo discederetur hoc minorem


numerum parcium sumerent in circulis meciendis, quo necesse
his erat maiorem circulum definire; quod etiam\\ 38 ex ipsa sphera

37

signifie are ut

licet intelligere ;

culos fieri et

uiderentur\\

39

quanto-magis a polo discedes, hoc maiores

minorem numerum duci

[h]ac re
effectus

Etsi non in

emispherium diuidatur, sed


ea ratione peruenit

40
||

in

alias quaslibet finitiones,

eius ac si

cir-

eorum
XXX partes unumquodque
ut pares

XXX partes fecisset

tamen

[VII] Zodiacus circulus tribus his subiectus de quibus supra

diximus ex quadam parte contingit aestiuum

41

mdium diuidit
Itaque per
neque extra eum transiens necessario

circulum, aequinoctialem autem

zodiacon circulum currens,

cum

signis his

nit

ad eos quos supra diximus orbes, tamen

dfinit

42
||

quibus

in

hiemalem

et

||

nixus iter conficere uidetur, perueita IIII

tempora

XV
(Pages 26, 17 29, 2 de l'dition Bunte.)

NAM AREETE incipiens uerostendit et TAVRVM et GEMI-

NOS

transiens [idem] significat. Sed

rnm circulum aestiuum

LEONEM

transiens aestatem efficit

35 posse confidimus Bu.


38 fieri necesse est et Bu.
39 eo ratio Bu.
il Itaque Sol per

42

Bu.

necessario

etiam

tamen] et Bu.

XV
Nam ab

[capitibus]
et

et

uideantur Bu.

Ariete Bu.
2 transiens et Virgnem aestatem Bu.
1

iam

tangere uidetur,

cum

Bu.

per

||

-Gemino-

CANGRVM ET

rursus a

3
\\

VIRGINIS

HYGINl AMBROSIANI

extrema parte transire ad aequinoctialem circulum perspicitur


LIBRA autem aequinoctium conficit et autumnum significare

In

4 Ab hocsigno transiens ad SCORPIVM


incipit
ET SAGITTARIVM. Deinde protinus incurrit in hiemalem circulum et
[p CAPRICORNO, AQVARIO, PISGIBVS hiemem transigit :

||

ostenditur non per trs ipsos currere,

Itaque

transiens ad eos peruenire

6
||

sed zodiacon

SED QVONIAM DE H1S REBVS DIXIMVS, NVNG


TERRAE POSITIONEM DEFINIEMVS, ET MARE QUIBVS
VIDEATVR ORDINE EXPONEMVS.
LOGIS INTERFVSVM
||

||

[VIII]

tibus

TERRA

mundi mdia regione

collocata

omnibus par-

aequali dissidens interuallo, centron obtinet spherae

||

Hanc mediam
nus autem

diuidit axis in dimensionetotius terrae

11

itaque et

||

Ocea-

spherae profusus, prope

c/rcraductionis

regione

totius orbis alluit fines

10

||

eum

signa occidentia ad

decidere existimantur. Sic igitur et terras continere poterimus

explanare

Nam

quaecumque

aestiuum finem collocata


una pars Europa, altra

et

||

12
||

quae inter arcticum

ea diuiditur trifarie

est,
13

regio est

ASIA,

tertia

AFRIGA

quibus

uocatur

Europam igitur ab Africa diuidit mare ab extremis finibus et Her^Asiam autem et Lybiam cizm Aegypto disterculis columnae :
minat os Nili fluminisquod Ganopicon appellatur : 15 Asiamab
||

||

Tanais diuidit bifariam se coniciens in paludem quae

Europa,

Meotidis appellatur

[H]ac igitur definitione

detur mare omnibus adiectum finibus terrae

Sed ne uideatur non


bus

nimium

in

LX parti-

||

Itaque qui finis estab aestiuo


feruorem
ad hiemalem, ea terra a Graecis DIAGECAVMENE
quod neque fruges propter exustam terram 20 nasci,

his locis efficit


19

||

ipsos circulos currere Bu.

zodiacum Bu.
de terra. Terra Bu.

10 e regione

||

Bu., regione

eum Bu., ad eum G


Libyam Bu.

11 in
14

mirum, cum sphera


-

defendimus

perui-

ad arcticum finem dumtaxat habitari, sic vel optime


18 Sol enim per mediam regionem spherae currens,
:

circulo

uocatur

facile

diuidatur, ut ante diximus, quare definiuimus ab aestiuo

17
||

circulo

nullis

16
||

19 BiaxejcaufiivY) Bu.

circulos om.
GN

P.

contineri

Bu.

G.

regio

est

GNP; est

om.

Bu.

PAGINA XV

neque homines propter nimiam ardorem durare possunt


regiones spherae duo circulorum,

mae autem

21
||

Extre-

quorum

alter

boreus, alter notius uocatur, fine arctici circuli eteiusqui arcticos

uocatur non habitatur

22
:

ideo

quod

sol

ah his circulis semper

||

uentique quasi duos habent flatus

est longe,

perueniat
tur fine
24

sol

||

Quamuisenim

sol

ad aestiuum circulum, tamen longe ab arctico uideId ita esse hinc quoque licet intelligere
Cum enim

eum circulum qui hiemalis uocatur, et efficiat


prope eum sumus constitutif nimium frigus, quid

peruenit ad

||

nobis,

23

qui

arbitramur
nobis ?

eis

25
||

m definitum

qui longius etiam abstint a

locis frigoris esse

Quod-cum

in [h]ac parte

sperae

fit

in alia parte
\\

putauimus, ideo quod similes eius sunt effectus

Praeterea hinc quoque intelligimus


in aestiuo circulo

calorem

esse,

maximum

illic

quod quae

frigus

27
[|

et

terra habitatur eos

tamen uidemus qui proxime sunt arcticum finem, 28 uti bracis


et eiusmodi uestium
qui autem proximi sunt aestiuo circulo,
29 eos
Habitantur autem sic
Aethiopas et perusto corpore esse
||

\\

30

temperatissimo caelo,

cum

aestiuum circulum

inter

et arc-

||

ticum finem haec peruenit tempera tio


quod ab 31 arctico
circulo frigus, ab aestiuo feruor exortus in-unum concurrens,
32 quod
efficit mediam finem temperatam quae hahitari possit,

||

||

pares eodem perueniat casus. Certum quidem esse

nemo non con-

neque peruenire eo potest quisquam 33 propter interiectum terrae, quae propter ardorem non habitatur
Sed cum
tendit,

||

uidemus hanc regionem

20

||

duorum Bu.

21 antarcticos

GNP,

NP

22 est
abest
23 uidebitur Bu.
25 alia] altra Bu.

Bu., antarticos D, in arcticos G


habitantur Bu.
quasi duos P, assiduos Bu.
Bu.

D Bu.
quae terra D G N P, qua terra Bu.
28 uestimenta D Bu., uestitu uestium
30 perueniat D G N P, proueniat Bu.
26 eius sunt P, sunt eius

27

GNP.

31 Post habitari possit scriha noster omisit


Itaque cum sol ab eo discessit,
hieme necessario conflictamur, quod uentum exorientem non reuerberat sol.
Quod cum ueniat in hac defnitione, illud quoque fieri posse uidemus, ut hiemali
circulo nobis ad antarcticum finem habitari possit.
32 perueniant D G P, proueniant N Bu.
nemo non] nemo Bu.
:

10

HYGIKI A.MBROSIANT

III
(Pages 29, 2 32, 14 de l'dition Bunte.)

spherae habitari, illam quoque in simili [causa posse cons-

titui

suspicamur]

[LIBER SEGVNDVS]
[Sed quoniam quae nobis de terrae positione dicenda fuerunt

sphaeram totam defniuimus, nunc quae] 2 in ea signa sint


singillatim nominabimus
e quibus igitur primum duas Arctos
3
dicemus et
et Draconem, f/emc/e Arctophylaca cum Gorona
eum qui Engonasin uocatur ; exinde Lyram cum Olore et
Gepheo et eius uxore Cassiephia [iliaque An-|| 4 dromeda et
gnre Perseo
Dicemus etiam protinus Aurigam a Graecis
et

||

||

Hemochnmappellatum

Ophiuchum

praeterea

||

cum Aquila

et

Equum

dicemus cum eo sidere


quod Deltoton uocatur
His 6 corporibus enumeratis ad XII
signa perueniemus : ea sunthaec Aries, Taurus, Gemini, deinde
Cancer 7 cum Leone Virgine
praeterea Libra, dimidia pars
Sagitta paruoque Delphine

Inde
||

||

Scorpionis, et ipse Scorpius cura Sagitta rio et Ga-|| 8 pricorno,

autem cum Piscibus reliquas habet partes

Aqua-

His enumeratis,
suo ordine est Goetus cum 9 Eridano flumine et Lepore. Deinde
Orion cum Cane et eo signo quod Procyon uocatur '.Praeterea
10
est Argo cum
Centaure- et Ara, deinde Hydra cum Pisce qui
rius

[|

||

notius uocatur

pro ponere,

11
||

[h]orum omnium non utile uidetur historias


quae certe aut utilitatem ad scientiam aut iucun

ditatem ad delectationem

MAIORIS.

affert

lectori

F(igura)

ARCTVRI

||

m.
3 Gassiepia fliaque eius
I

et Virgine

Getus Bu.

Bu.

gnre

P, genero

Bu.

Bu.

10 inutile Bu.
II adferent vel allrent

DGN

P, Bu.

Figura

Arcturi maioris om. Bu.

PAGINA
12

maxima

Hanc autem Hesiodus

||

Dianam

uenationis inductam ad

nomine, Lycao-

eamque

se applicuisse, a

||

suum

autem ah loue compressa[m] ueritam Dinae

studio

qua mediocriter

dilectam praeter utriusque consimilem naturam

14

esse

nobis Arctos

est

ait esse Galisto

Archadia regnauit

13

eius qui in

nis fliam

diximus, initium

supra

Igitur, ut

[I]. i.

il

III

Postea

dicere euen-

nam iam 15 utero intutum. Quod diutius celare non potuit


mescente prope diem partus in ftumine corpus exercitatione

cum

||

16 non seruasse
Diana cognita est
uirginitatem. Cui dea pro magnitudine suspicionis non minorem
retrihuit poenam
Erepta enim facie uirginali, in ursae speciem
17
In ea figura
est conuersa quae graece arctos appellatur
corporis Archada procreauit
il, Sed-ut ait Amphis comedia-

defessum

recrearet, a

||

||

rum 18 scriba,
nem uenantem
||

cum uirgiamotama conspectu

Iuppiter simulatus effigiem Dianae,


ut adiuuans persequeretur,

Quae rogata

19

a Diana quid ci accidisquod tam grandi utero uideretur, illius peccato id euenisse
dixit
Itaque, propter eius responsum in quam fignram
20 supra diximus eam Diana conuertit
Quae cum in silua ut fera
uagaretur, a quibusdam Aetolorum capta, ad Licaoneni pro
munere in Archadiam 21 cumfdio deducta, ibique dicitur inscia
legis in louis Licei templum se coniecisse; quam confestim fdius
est secutus
Itaque cum eos Archades 22 insecuti interficere

ceterarum compressit

||

set

||

||

Iuppiter

conar'entur,

memor

peccati ereptam Calisto

cum

filio

eamque Arctum, filium autem Arctophy23 nominauit, de


laca
quo posterius dicemus
ht. Non nulli
etiam dixerunt, cum Galisto ab loue esset compressa, Iunonem
24
indignatam in ursam eam conuertisse
quam Dianae
inter sidera collocauit

||

uenanti obviam factam ab ea inter fectam


sidera collocatam
silua

disse ut

quo

Sed aliidicunt cum Galisto Iuppiter

suum

facilius

26
||

peccatum tegeretur

Bu.

non mediocriter Bu.

D G N P Bu.
D Bu., seruasse

15 intumescente] ingrauescente
P, conseruasse
16 obseruasse

18 scriba] scriptor

20

Lycaonem

21 est

esset in

persecutus,

12 nobis est

13

||

postea cognitam inter

Iunonem suspicatam id quod euenit conteneum manifestum diceret deprehendisse


Iouem autem

25
||

et

deducta Bu.
Bu.

25 manifesto

DGNP5u.

Lycaei

Bu.

N.

in ursae speciem con-

12

HYGINI AMBROSTANt

uersam

reliquisse

inuenisse
trasse

27
;

||

Iunonem autem

quam Dianae

Quod factum

Hoc signum, complures

28
||

cum

id recipere,

Iouem haec

constituisse

retulisse ;

Et qui uolunt
non occidit
negant Tethin Oceani uxorem

reliqua sidera eo perueniant in occasum,

quod Tethis Iunonis


pellex. un.

pro uirgine ursam


demons-

interficeret

dixere,

aliqua de-causa institutum esse,


29

eam

ut perspiceretur

effigiem ursae stellis figuratam

||

in eo loco

uenanti ut

sit

nutrix

cui Galisto succubuerit

30

ut

||

Arietus autem Tegeates historiarum scriptor non

non Licaonis, 31 sed


Cethei filiam Licaonis neptem
praeterea Cethea ipsum Engonasim nominari
Reliqua autem superibribus conueniunt
32
Quae res in Nonacri monte Archadie gesta demonstratur
Calisto, sed Megisto

dicit

appellatam,

et

||

||

F(igura)

[II]

ARCTVRI MINORIS.

33
||

Arctus minor.

Glosthenes, qui Naxica conscripsit, ait Cynosuram esse

de

louis

nomine

nutricibus

et

34
||

urbem quae

35

ex

Ideis

Nymphis

Istoe uocalur, a Nicostrato et sodalibus

et

36
||

Non

maiorem

inter curas se

qui louis fuerunt administri.

Gynosuram nymphas

agri

fuisse

Hanc
unam

ab eius quoque

eius constitutam
et portum qui ibi est et
partem Gynosuram appellatam
Hanc autem
||

nulli e^'araHelycen

esse louis nutrices dicunt

37
:

||

et [h]ac

pro beneficio in mundo collocata[s] et utrasque Arctos


appellatas esse, quas nostri septemtriones dixerunt
sed maiorem
Arctum 38 complures plaustri similem dixerunt et Amaxan
Graeci appellauerunt, cuius haec memoriae prodita est causa. In
39 praeuiderunt et numerum stellarum in una
initio qui sidera
re etiam

||

\\

quaque specie corporis constituerunt et non Arctum, sed Plaustrumnominauerunt, ex VII stellis : 40 duae pares et eius(?)
reliquae
maxime in uno loco uiderentur pro bobus haberentur
autem V figuram plaustri similarent.
||

||

27 haec retulisse] aegre tulisse Bu.


29 Tethys Bu.
30 Araethus Bu.
31 Getei Bu.
Engonasin Bu.
32 Figura Arcturi minoris om. Bu.

33
34
35
36
39
40

Glosthenes D G P, Aglostenes N, Aglaosthenes Bu.


urbe quae Histoe uocatur corr. Bu.
constituta Bu.
inter Curetas Bu.
Helicen Bu.
esse] fuisse Bu.
peruideruntfiu.
non (om. et) Bu.
quod ex Bu.
duae quae pares Bu.
bubus D G Bu.
in

PAGINA IV

IV
(Pages 32, 14 36, 2 de l'dition Bunte.)

quod proximum huic

[Itaque et

est

signum Booten nominari

uoluerunt, de quo posterius plura dicemus.] Aratus quidem non


2

[h]ac re Boe-

||

ten nec illud Plaustrum

Actus uideatur ut plaustrum


uersari et Boetes agita-

uidetur errare

XX

et

3 re

|j

Postea enim de VII

sunt a quibusdam

4
||

ut Parmeniscus

stellis,

Itaque

antea plaustrum sequens Bootes appellatur Arcto-

temporibus quibus Homerus

dictus, et isdem

fuit,

Incidit etiam corn||

||

haec Arctus

8 gentius

qiare, si

||

quam maior non omnes hanc


tur

Milesius dicit

appellauit,
:

utuntur Arcto,
obseruant

existimantur
lant

et

haec

Qui non

sit

10
|j

natione fuit

et

certior

intelligere

et

hanc

Fenix ut Herodotus

Igitur omnes qui Peloponensum incolunt priore

Phenices autem a suo inuentore acceperunt,

11
||

hanc studiosius perspiciendo diligentius nauigare


etuere eam ab inuentoris gnre Phenicen appel-

IV
1

Boteas

Fenice appelle-

i2
||

Taies enim qui diligenter de-his rbus exquisiuit

primus Artum

et

obseruent.

historia sit profecta ratio, ut

||

qui hanc obseruant uerius

et illi

nauigare dicantur

uidentur de qua

hanc

6
\\

pluribus erratio, quibus de causis minor

Artos Phenice appelletur


dili-

filax est

qui

et ille

Ille enim dicit


De septemtrionibus
utroque nomine et Arctum et Plaustrum appellari
autem nusquam meminit Artophylaca nominare

est appellata.

ait,

astrologis constitutae, ut ursae

non septem stellarum perficeretur

species

sed

appellari,

dicit

polum qui boreus appellatur


eam dicatur ; in quo mediocriter

circa

Booten Bu.
sed quod Arctus Bu.

Bootes Bu.
nominari Bu.
Arctos Phoenice Bu.
9 Phoenice Bu.
Thaes enim MilesiusBu.
10 Phoenix Bu.
Milesius om. Bu., habet P.
Peloponnesum Bu.
11 autem quam a Bu.
et obseruant D, et om. Bu.
12 Figura Serpentis om. Bu.
6 Boteas]
7

14

HYGINI AMBR0SIAN1
[III]

SERPENTIS.

F(igura)

||

SERPENS. Hic

ostenditur inter duos Artos coLlocatus

Hesperidum custodisse

||

inter sidera collocatus,

uasto corpore

Qui dicitur aurea mala


14
et ah Hercule interfectus, ah Iunone
quod illius opra Hercules ad eum est

profectus. Qui [hjortum

Iunom.9

15
||

tueri solitus existmatur

enim Phoerecides Iunonem cum duceret Iuppiter uxorem


Terram uenisse ferentem aurea 16 mala cum ramis
Quae
Iunonem admiratam petisse a Terra ut in suis [h]ortis sereret qui
17
erant usque
Athlantem montem
Cuius filiae cum saepius
de arboribus mala decerperent, Iuno dicitur hune ibi custodem
hoc etiam 18 signi erit quod in sideribus supra eum
posuisse
draconem Herculis simulacrum ostenditur, ut Eratosthenes
demonslrat
Quare quoduis licet intelligere 19 hune maxime
draconem dici
Non nulli etiam dixerunt hune draconem a
gigantibus
Mineruae obiectum esse, cum eos oppugnaret
Mineruam 20 autem arreptam draconem contortum ad sidera
iecisse et ad ipsum axem caeli fxisse. Itaque adhuc eum implicato corpore uideri ut nuper ad sidera perlatum
Ait

||

||

||

||

||

2i

F(igura)

[IV]

||

ARGTOPHYLAGIS.

fertur ut sit

Arcas nomine, Callistus

Lycaon,

cum

alia
si

22
||

Iuppiter ad

eum

De hoc

Arctofilax.

et louis filius

in hospitium

quem

dicitur

uenisset,

cum

carne concisum pro epulis apposuisse. Studebat enim scire

deus esset

23
||

minore poena

quisuum hospitium

est affectus

Nam

desideraret

statim Iuppiter

quo facto non


mensa proiecta

domumeius fulmine incendit ; ipsum autem in lupi 24 figuram


conuertit
At pueri membra collecta et composita in-unum
||

cuidam Oetolorum alendum. Qui adolescens factus

ddit

cum

ue-

||

25 naretur

sam
quam
templum quo
.

inter feere cogitans persecutus


ei

in siluis

inscius uidit matrem in ursae speciem conuer-

qui accessisset

2,1
||

est

mors poena

in louis

erat

Lycei

Arcadum

Itaque cum utrumque necesse esset interfici, Iuppiter,


eorum misertus, ereptos inter sidera collocauit, ut ante diximus.
lege.

13 duas Bu.
16 usque ad Bu.
18 quosuis Bu.

Bu.
arreptum Bu.
21 Figura Arctophylacis om. Bu.
24 Aetolorum cuidam Bu.
19 hinc

20

15

PAGINA IV-V

Hic autem e facto sequens ursam perspicitur et Arctum


Non nulli hune Icharum
seruans Arctoflax est appellatus
Erigonis 28 patrem dixerunt, cui propter iusticiam et pietatem
27

Il

||

uinum et uitem et uuam tradidisse, ut


quomodo sereretur et quid ex ea nasceostenderet hominibus
Qui-cum seuisreture cum esset natum q uomodo uti oporteret
existimatur Liber pater

29

||

uitem

set

facile,

et

diligentissime admi-

dicitur hircus in

uineam

||

30 nistrando

se felicem coniecisse et
31

tenerrima folia uideret decerpsisse.

||

iratum tulisse eumque interfecisse

et

ac uento

plnum

eum

sodales circa

Libero ptre

perligasse

33

32
||

floridam fecisset

et

quae

ibi

Quo facto Icharium animo

ex pelle eius utrem fecisse


in-medium proiecisse suosque

cum

saltare coegisse. Alii die unt Icharium,

i/iwmaccepisset, statim utres plenos in plaus-

||

[h]ac re etiam Booten appellatum


Quitrum imposuisse
cum perambulans Atti- 34 eorum es pastoribus ostenderet, non
nulli eorum auiditate pleni nouo gnre potionis inducti somno
35 atque alius aliam
se in partem reiciunt. Vt
consopiuntur,
semimortua membra iactantes, alia ac ce- 36 dat loquebantur
reliqui horum arbitrati uenenum ab Icario datum pastoribus
37
ut eorum pecora abigeret in suos fines Icarium interfectum in
puteum deiecerunt; 38 sed ut alii demonstrant secundum arborem quandam defoderunt. Qui autem oddormierunt exper

||

||

||

||

||

3<)

||

recti
40
||

cum se nunquam

melius quiescere faterentur, ac requirerent

Icarium ut pro benefcio munerarentur, interfectores eius

animi conscientia
||

V
(Pages 36,2 39,5 de l'dition Bunte.)

[permoti statim se fugae mandauerunt et in insulam


27

Icarum Bu.

29 id uti Bu.
30 facile fecisset D.
legitur.
31

Icarum Bu.

N G P.

animo

32 circa G, circum Bu.

falce fecisset corr.

Bu.

felicem

in noslro cod. solo

G P, irato animo Bu.


praeligasse Bu.
Post coegisse noster scriba om. Itaque Eratosthenes

irato

'Ixapiou rcoai TtpcoTa Ttepl xpyov top-^rjaavTO


35 accdt] ac decebat Bu.
36 horum] eorum Bu.
38 obdormierant Bu.

ait

Ceorum

16

HYGINI AMBROSTANI

peruenerant

a quibus ut hospites recepti]

At Erigone

tituerunt.

2
||

domicilia sibi cons-

[permota desiderio parentis,

Icarii filia

cum eum non] 3 redire uideret ac persequi conaretur, canis Ica4 uideretur
obitum domini
rii cui Mera fuerat nomen ululans ut
[|

||

Erigonem. Gui non minimain cogitatae morsuspicionem ostendit neque enim puella timida suspicari

lacrimari, rediit ad
tis

||

debebat nisi patrem interfectum

At
Quod

set.

canis,

filia

6
||

qui tt dies ac menses abes-

uestem eius tenensdentibus, perduxit ad cadauer.

simul ac

uidit, desperata spe, solitudine ac

||

pauperie

eadem arbore qua parens


mortem consci- 9 uit. Gui canis
mortuae spiritu suo parentauit. Nonnulli enim hune in puteum se
10 dixerunt Anhigrum nomine, quare neminem
deiecisse
postea
exeo puteo bibisse memoriae tradiderunt. 11 Quorum casum Iuppiter miseratus, in astris corpora eorum deformauit. Itaque com12 Tcarium Booten, Erigonem Virginem nominauerunt, de
plures
oppressa, multis mise-

1|

rata lacrimis in

sepultus uidebatur, suspendio sibi

||

||

||

||

qua posteriusdicemus. Ganem sua 13 appellatione et specie caniculam dixerunt. Quae a Grecis quod ante maiorem canem exo14
Procyon appellatur. Alii hos a Libero ptre figuratos
ritur
||

||

inter sidra dicunt.

Intrim

cum

15
||

in finibus

Atheniensium multae uirgines sine

mortem consciscerent, 16 quod Erigone


precata ut eodem leto filiae Atheniensium affceren17
foret obitura, nisi Icari mortem persecuti et eum

causa suspendio sibi

moriens erat
tur quo ipsa

||

||

forent ulti. Itaque

cum

haec euenissent,

tibus eis Apollo dedisset responsum,


fa-

19
||

18
||

si

ut ante diximus, peten-

uellent liberare se, satis-

cerent Erigoni. Qui quod ea se suspenderat constituerunt

ut tabula interposita pen-

20
||

pendens uento mouetur. Quo

dente funibus se iactarent, ut qui

sacrificio

v
3 fuerat] fuit

solemni impo-jl

21

suerunt

Vf

Bu.

lacrimare D N Bu.
perduxit G P, perducit D N Bu.
7 simul ac G P, simul ut D Bu.
8 arbore sub qua Bu.
postea neminem Bu.
10 Anigrum Bu.
12 canem autem sua Bu.
16 erat G P, fuerat D Bu.
17 cum id euenisset Bu.
si uellent euentu liberari
18 ddit Bu.
instituerunt Bu.
19 Erigonae Bu.

20 pendente
uerunt Bu.

D G NP,

pendentes corr. Bu.

corr.,

Bu.

quod

sacrificium sollemne insti-

17

PAGINA V

Itaque et priuatim et publie faciunt

id aletioios appellant

et

persequentem cum cane, ut ignotam


soltariam oportebat, medicam appellabant, quos Greci aie23 tidas nominant.

quod eandem patrem

22

||

et
||

Preterea Ganicula exoriens aestu eorum loca et agros fructi-

bus orbabat

24
||

morbo affectos poenas Icario cum dolore


quod latrones recepis- 25 sent. Quorum rex Alis-

et ipsos

sufferre cogebat

||

teus Apollinis et Cyrenis

quo

fac-

26
||

Acteonis pater, petit a parente,

filius,

to calamitate ciuitatem posset liberare.

iubet multis hostiis expiari Icarii mor-

27

ut quo tempore Ganicula exoriretur, dies


28

aestui Ganiculae mederetur.

ab loue impetrauit

29
|)

tem,

||

XL

Quod iussum

ut ethesiae flarent

et

Quem

uentum daret qui

au-

||

||

Aristeus confecit et

quas nonnulli etesias

quod quod annis certo tempore exoriuntur


heniNon nullietiam ethetos enim graece annus est latine

dixerunt,
30

deus

ab loue petere

quod e^postulatae sunt ab loue et ita concesSed de hoc 31 in-medio rclinquetur, ne nos omnia praeripuisse existimemur
Sed-ut ad propositum reuertamur, Hermippus, qui de sideribus scripsit, ait Cererem cum Iasone 32 Letis filio concubuisse,
quamobrem fulmine percussum complures cum Homero dixerunt.
Ex his, ut Petelidas Gnosius 33 historiarum scriplor demonstrat
nascuntur filii duo Philomeus et Plutus, quos negant
Nam Plutum qui diuitior fuerit 3i nihil
inler se conuenisse
fratri suo de bonis concessisse ; Philomelum autem necessario
adductum, quodcumque habuerit ex eo boues duos misse et ipsum
35 primum plaustrum
fabricatum esse. Idque arando et colendo
sias appellauerunt

se

||

||

||

\\

||

agros ex eo se aluisse

tem

cuius

matrem inuenta [m]iratam,


Booten

3(3
||

appell'asse

ut aran:

Ex

hoc

Bu.
eandem] eam Bu.
mendicam i?u. quas Bu. XrjTtSa; Bu.
eorum] Ceorum corr. Bu.

21 aletidos

22

inter sidera constituisse et

23
25 Aristaeus Bu.
Cyrenes Bu.
petiit Bu.
26 expiare Bu.
28 aestum
quod quotannis Bu.
29 etesiaeBu.
Inter uersus add.
corr. Bu. pro heniautos.
31 Iasione Thusci Bu.
32 Petellidesfiu.
ditior Bu.
33 Philomelus Bu.
35 idque] itaque Bu.
arantem eum Bu.

DGNSu.

idestan-nas

xo;

Hygini astronomica.

18

HYGINI AMBROSIANI

autem Pareanta demonstrant natum qui de suo nomine Parios


37 ptre inter
et oppidum Paron appellauit a Libero
sidera
||

collocata

GORONAE.

Corona haec existimatur Ariadne


38 Dicitur enim
in insula Dia dum Ariadne Libero nuberet, hanc primum Coronam
munere accepisse a Venere et Horis, cum ornnes 39 dei in eius
Sed-ut ait qui Cretica conscripsit,
nuptias dona con ferrent
quo tempore Liber ad Minoa uenit, cogitans Ari- 40 atne comprimerez hanc coronam ei munere ddit
Qua delectata, non
recusauit conditionem
Dicitur etiam a Vulgano facta
[V] F(ig ura)
,

fuisse a

Libero ptre inter sidera collocata

||

||

||

||

VI
(Pages 39,

43,

de l'dition Bunte.)

[ex auro et indicis gemmis, per quas Theseus existimatur

t- 2

quod aurum et gemmae


3
autem Argoin obscuro fulgorem luminis effciebant. Qui
lica] conscripserunt, hanc afferunt causam quod Liber impe4
reducetrasset a parente ut Semelam matrem ah inferis
ret et quaerens ad eos descensionem ad Argiuorum fines peruenisset, obviam ei quoddam factum nomine Polypnum homide tenebris labyrinthi ad lucem uenisse

||

[|

nem dignum huius 5 saeculi qui petenti Libero descensioHune autem cum uidisset puerum aetate
nem monstraret
||

miranda corporis pulchritudine

merce-

reliquis praestantem,

dem 6 petisse abeo, quae sine detrimento eius daretur


rum autem matris cupidum, si eam reduxisset iurasse quod

||

facturum;

se

7
||

tamen quod deus homini non pudenti

39
40

Ariadnes Bu.
om. Bu. de corona. Corona P
dum] cum Bu. munere GNP, muneri Bu.
Supra Minoa glossa notis tiron. addita est rex.
Vulcano Bu.
Ariadnen Bu. munere G P, muneri Bu., pro munere P

VI
3
\

iuraret.

37 Figura coronae
38

Libeuellet

Vrba a Libero ptre inter sidera collocata e versu sequenti


tracta habet etiam D.

36 Parianta Bu.

perperam

ita

quod cum Bu.


Hypolipnum Bu.
quoddam] quendam Bu.
uidisset Hypolipnus puerum Bu.

PAGINA VI

19

Quoi Polypnus descensum monstrauit

eum locum

uenisset

||

et

cum

Igitur

Liber ad

coronam quam

uellet descendere,

Venere munere acceperat, deposuit in eo loco qui Stephanus est e


facto appellatus ; noluit enim secum
ferre ne immortale donum
Qui-cum
matrem incolumem
coinquinaretur
mortuorum tactu
reduxisset, coronam dicitur mferastra collocasse utaeterna memos)

Jj

10

nominis

ria

||

afficeretur

Ahi dicunt hanc coronam Thesei


collocatam

Nam

esse, et [h]ac re

qui dicitur in astris Engonasin,

propter
is

eum

Theseus
||

n esse existimatur, de quo posterius plura dicemus


Dicitur enim,
cum Theseus Cretam ad Minoa cum VII uirginibus et VI pueris
1?
uenisset, Mynoa de uirginibus Ariboeam quandam nomine,
candore corporis inductum, comprimere uoluisse
Quod Theseus

j|

passurum 18 negaret ut qui Neptuni filius esset non ualeret


contra tyrannum pro uirginis incolumitate decertare
Itaque
cum iam non de puella, sed de gnre The- 14 sei controuersia
dicitur Mynos
facta esset utrum is Neptuni filius esset necne
aureum de digto sibi detraxisse 15 et in mari proiecisse ; quae
se

||

||

||

Thesea si uellet credidisse Neptuni filium esse


enim ex loue procreatum facile posse 16 dclarais
Itaque

re ferre iubet
se

||

cum

precatus patrem petiit aliquid signi ut satisfaceret se ex eo

natum

ns

statimque tonitru

Simili

17
||

et

fulgore caeli indicium significatio-

de causa Theseus sine ulla precatione aut reli-

Quem confestim delphinum


mari prouoluta, lenissimis fluctibus ad Nereidasperduxit; aquibus anulum Mynos et a Thetide 19 coronam
quam nuptiis a Venere munere acceperat retulit compluribus
lucentem gemmis
Alii autem a Neptuni uxore accepisse
dicunt 20 coronae Ariadnae Theseus dono dicitur ddisse, cum
gione parentis in mari se proiecit

magna multitudo

18

||

||

||

quo Hypolipnus Bu.


Sxcpavo a facto Bu.
muneri Bu.
10 in astris dicitur Bu.
12 Eriboeam Bu.
7

13 negaret
tar

14
15

GP,

negauit

20

Bu.

esset

anulum aureum Bu.


mare Bu.
quae] quem Bu.

comprecatus Bu.
17 mare Bu.
18 Minois Bu.
19 muneri Bu.
16

et ualeret

Bu.

decertare G P,

discep-

D Bu.

tonitru

coronam quam Bu.

credi se

GN

et fulgore P,

esset concessa Bu.

D Bu.
fulgorem

P, se credi

tonitrum

et

DGN

Ariadnis] Ariadnes Bu.

Bu.

20
ei

II

propter uirtutem

22

21
||

mortem Liberum

Erathostenes Herculum

|!

esset

dicit

hanc

intersidera collocasse

ENGONASIN SIVE HERGVLIS.

F(igura)

[VI]

hune

animi magnitudinem uxor

et

autem post Ariadnis

Y GIN I AMBROSIANI

Engonasin

contra draconem colloca-

tum, de quo ante diximus, eumque paratum ut ad decertandum

23

dextra clauam tenentem. Conatufr]


interficere draconem Hesperidum custodem, qui nunquam oculos

sinistramanupellemleonis,\\

somno coactus existimatur, quo magis 24 custos appoesse demonstratur


De hoc e^'amPaniastis in Eraclea dicit
[Hjorum igitur pugnamluppiteradmiratus, znter astra consti25 Habet enim draco
tua
caput erectum
Hercules autem
dextro genu nixus, sinistro pede capitis eius dextram partem
aperuisse

||

situm

||

opprimere conatur
proiecta

cum pelle

quis

hic negat

sit

manu suhlata ut feriens, sinistra


leonis, ut cum maxime dimicansapparer et. Etsi
Aratus 27 quemquam posse demonstrare

dextra

26

[|

||

tamen conabimur, ut aliquid

dicamus
Arietus, ut ante diximus, hune Thetea Licaonis filium, Megisqui uidetur ut lamentans fdiam in ursae
thus 28 patrem dicit
fgurae conuersam, genu nixum palmas diuersas tendere ad caeHegeslenax autem Thesea dixit
lum, uteam sibi 29 restituant

||

ueri simile

sub

quTyzone saxum

quod existimatur, Egeus


ensem posuisse, et Etresi matri praedine ante eum Athenas mitteret quam, sua virtute 31 lapide
30

||

xisse

extollere uidetur,

eo saxo ellepium

\\

sublato, potuisset gladio putri referuere

quam
nulli,

quod

\\

esse

altissimum possit extollat


32
||

quae proxima

ei

Itaque

niti

uidetur,

[H]ac etiam de-causa non

signo est collocata, Thesei esse dixerunt

omni gnre artium lyram quoque didicisse


Alii autem Thamarin
Idque et 33 Aiiacreou dicit

ut eruditus

uidebatur

||

de engonasi. engonasim hune P.


Engonasin siue Herculis om. Bu.
contra] supra Bu.
operuisse Bu.
hoc G N, quo D Bu.
Heraclea Bu.
Panyasis Bu.
26 apparet D G N Bu.
Bu.
Araethus autem Bu. Getea Lycaonis
27 conabimur demonstrare
Bu.
Megistus Bu.
sibidiifiu.
28 figuram Bu.
nixam D, nixus Bu.
Tyzone] Troezene Bu.
29 Hegesianax Bu.
et Aethrae Thesei matri Bu.
30 eo ellopium Bu.
ut quam Bu. (ut om. D G N) altissime Bu.
31 gladium patri referre Bu.
nonnulli lyram Bu. (lyramom. D G)
lapidem extollat Bu. (lapidem om. N)
Tha33 dicit: yyou o' Aiyztzoy rjaio iari Xupyj Bu. (Graeca om. etiam N.)
ianuam] genua Bu.
myrim a Musis Bu.
21 Figura

22 Herculem l?u.
23 conatur Bu.
24 adpositus Bu.

DG

PAGINA

21

VI-VII

Musis excaecatum ut supplicem ad ianuam iacentem dicunt


34 a
a Tharis mulieribus interfici, quod uiderit Liberi
alii OrpheAeschylus autem in fabula quae inscribitur Propatris initia
methe- 35 os Hyomenos Herculem autem non cum dracone, sedcum Liguribus depugnantem. Dicit enim quo temporc Hercules
3S a Gerione boues adduxerit, iter fecisse per Ligurum
fines ; quos
conatis ah eo pecus abducere, 37 manus contulisse et complures
Sed postquam Herculi tela defecerint,
eorum sagittis confxisse
multitudine barbarorum et inopia 38 armorum defessum se ingeIouem autem miserniculasse, multis iam uulneribus acceptis
39
tum filii curasse ut circaeum
magna lapidum copia esset ; quibus se Herculem dfendisse et hostes fugasse
Itaque Iouem
similitudinem pugnantis inter sider constiluisse
Hune etiam
i0 non nulli Ixion brachiis
uinctis esse dixerunt, quod uim Iunoni
41
uoluerit afferre
alii Promethea
in monte Gaucaso uinctum.
in

||

||

\\

||

||

||

||

||

LYRAE. LYRA

[VII] F(igura)

ut Eratosthenes

||

42 ait,

de-causa

m^erastra constituta

quod

de testudine, Orpheo est tradita, qui

initio a

est [h]ac,

Mercurio facta

||

VII
(Pages 43,

-2

46, 5 de l'dition Bunte.)

[Calliopes et Oeagri

filius,

eius rei

maxime

itaque existimatur suo artificio feras etiam ad se


cuisse, qui querens]

studiosus

fuit,

audiendum

adli-

||

uxoris Eurydicis mortem, ad inferos descendisse existimatur,

ibideorum progeniem suo carmin flaudasse, praeter Liberum


4
hune enim ohliuione ductus praetermisit, ut Eneas

et

patrem]

||

in sacrificio

Dianam

Postea igitur Orpheus, ut complures dixe-

34 a Thraciis Bu.

Herculem ait esse, non Bu.


Bu.
adduxerit D N, abduxerit Bu., abstulerit
Ixiona Bu.
41 Figura lyrae om. Bu.,he lyra. lyra P
astra] sidera Bu.
35 npOfj.Y]6sXuo(j.svo,

36
40

a]

ab

D N

VII
4

Oeneus

Bit.

conatos Bu.

HYG1NI AMBROSIANI

22

Olympo monte,

qui Maeedonia diuidit a Thracia,


Panceo sedens, cum cantu delectaretur,
6 dicitur ei Liber obiecisse Bacchas, quae corpus eius discerSed alii dicunt quod initia Liberi 7 sit
ceperet interfecti
Musas autem collecta] membra sepulspeculatus, idei accidisse
turae mandasse, et lyram quo maxime potuerunt 8 beneficio,
illius memoriae causam figuratam stellis inter sidera constituisse
Apollinis et louis uoluntate
Quod Orpheus Apollinem maxime
9
Iuppiter autem filiae beneficium concessit
laudaret,
Alii
autem dicunt Mercurium, cum primum lyram fecisset in Cyllene
monte Archadiae, VII 10 cordas statuisse et Athlantidum nuro quod
Maiaea? illarum numro essel, quae Mercurii est mater
Deinde
postea 11 cum Apollinis boues abegisset, deprehensus ab eo,
quod sibi facilius ignosceret, petenti Apollini, ut diceret se inue12 lyram concessit,
et ab eo uirgulam quandam munere
nisse
accepit
Quam manu tenens Me? curius, cum proficisceretur in
runt,

in

sed-ut Erathostenes

||

ait, in

||

||

||

||

||

||

\\

Archadiam

13

et uidisset

duos dracones inter

||

se

pore alium alium adpetere, ut qui dimicare inter

uirgulam

utrumque

in

facto,

eam uirgulam

nulli

etiam

cum

uirgula faciunt

exemplo
utuntur

Sed-ut

itaque

se uiderentur,
14

discesserunt.

||

pacis causa dixit esse constitutam

Quo

Non

faciunt caduceos, duos dracones implicatos

quod initium Mercurio fuerat

15
:

||

16

pacis.

Eius

eiusmodi certationibus uirgula

athletis et in alteris

et

subiecit

coniuncto cor-

ad propositum reuertamur, Apollo lyra


et postquam citharam inue-

\\

accepta dicitur Orphea docuisse

lyram concessit
Non nulli etiam dixerunt cum Pro17
serpina ad iudicium louis uenisset,cui earum Adonim concederet. Quibus Calliope ab loue datam iudicem, quae Musa
Orphei 18 est mater
itaque iudicasse uti dimidiam partem
nerit,

illi

||

||

Macedoniam Bu.

Eratosthenes Bu panceo D G, Panchaeo P,


.

pancaeo N,

Pangaeo Bu.
6 discerperent
7

collecta

Bu

Bu

quorum Bu.
laudaret D G, laudarat N Bu.
causa Bu.
Arcadiae Bu.
Maia unaex^u.
10 chordas instituisse Bu
ex Atlantidum numro Bu.
diceret se D, dicere liceret GNP, liceret dicere Bu
11 quo Bu.

12 muneri Bu.
13 inter utrumque Bu.
15 athletis G P, adletis D, athleticis Muncker, Bu.
16 postquam ipse citharam Bu.
concessisse Bu
17 uenissefiu.
Galliopen Bu.

alteris] reliquis Bu.


Venerem cum 5u.

PAGINA

anni earum unaqueque possideret


tam, quod non sibi

quae

proprium

10
||

23

Vil

Venerem autem indignaobiecisse omnibus


Orphea amore inductae lia

concessisset

in Tracia essent mulieribus, ut

quaeque appeterent, ut memhra eius 20 discernrent


Cuius caput in mare de fonte perlatunv, fluctibus in insulam
quod ab-his sublatum et sepulturae
Lesbum est reiectum
21
est mandatum
Quo pro heneficio ad musicam artem ingenioLyra autem a Musis, ut ante dixisissime existimantur esse
22
inter astra constituta
Non nulli aiunt quod
mus,
est.
Orpheus primus puerilem amorem induxerit, mulieribus uisum
contumeliam 23 fecisse, [h]ac re ab-his inter fectum
sibi

||

||

||

||

OLORIS, IDESTGIGNI. Olovem hune cignum


Graeci appellant
quem complures, propter ignotam illis
historiam, communi gnre auium ornym appellauerunt. De quo
Iuppiter cum amore
quo haec memoria prodita 25 est causa
[VIII] F(igura)

24

||

\\

inductus Nemesin diligere coepisset, neque ah ea ut concumberet


26

impetrare potuisset, [h]ac

amore

cogitatione

est

liberatus.

Venerem

Iubet enim

aquilae similatam se sequi

ipse in

olorem

Nemesin confugit et in eius


gremio se collocauit
Quem Nemesis non aspernata, amplexu
28 tenens
quam dormientem Iuppiter
somno est consopita
compressit
Ipse autem auolauit, et quod ah hominibus alte
conuersus ut aquilam

27

||

fugiens ad

||

uolans caelo
tif
et

Quod

29
\\

uidebatur,

inter sidera dictus est esse constitu-

eum uolantem
Nemesis autem,

ne falsum diceretur, Iuppiter e facto

aquilam sequentem collocauit in mundo

30

||

auium gner i esset coniuncta, mnsibus actis, ouum procreauit


Quod Mercurius auferensdetulitSparthdimW 31 et Ledae
sedenti in gremium proiecit
ex quo nascitur Helena ceteris
ut quae

specie corporis praestans, quae

Ledam suam

32
||

monte Bu.
Pro quo Bu

20 de
21

ingeniosissimi Bu

23 Figura olorisid est cigni om. Bu., de olore.


24 ornym (suprascr. n) cod. noster,opvw Bu.

olorP.

filiam nominauit.

Olorem] Olor Bu.

De quo haec memoriae Bu.

secum concumberet Bu.


simulatam Bu.

25 ut

26

27 amplexum Bu.
29 consequentem
N Bu.
collocauit
30 esset iuncta Bu.
31 ceteras Bu.
quam Leda Bu.
32 Figura Gephei om. Bu., de cepheo P

N, locauit

corr., Bu.

Gepheus.

Hune Bu.

24
.

HYGINI AMBROSTASI

Alii

sum

autem cum Leda Iouem concubuisse


; de quo in-medio relinquemus

dixerunt

in oiorem conuer

GEPHEI. 33 Cepheum hune Euripides cum


Phoenicis
ceteris
filium, Aethiopum regem, esse demonstrauit,
Andromde 34 ptre m, quam ceto propositam notissimae histo[IX] F(igura)

||

||

Hanc autem Persea periculis liberatam uxorem


Itaque ut totum genus eorum perpetuo maneret,

nae dixerunt
duxisse

35
.

||

ipsumque Gephea
[X] F(igura)

Phocles

inter sidera superiores

CASSIEPHIAE.
plures

numerasse

De

Cassiephia.
36

dixerunt

[h]ac Euripides

sit se forma
Pro quo facto inter sidera sedens in siliquastro constituta est. Quae propter im- 37 pietatem, uertente
se mundo, resupinato capite ferri uidetur

et

et

alii

Nereidas praestare

[|

ut gloriata

||

[XI] F(igura)

ANDROMEDAE.

Andromeda

38
||

haec dicitur

Mineruae beneflcio inter astra collocata, propter a se uirtutem


quod amto profitam periculo Hberarit. 39 Nec enim ah ea minorem animi heneuolentiam beneficio accepit
Nam neque pater
Cepheus et Cassiephiae et mater ah ea potuerunt impetrare,
io quin parentes ac patriam relinquens Persea sequatur. Sed de
[h]ac Euripides hoc eodem nomine 41 fabulam commodissime
||

\\

||

scribit.

[XII] F(igura)
in-

PERSEI. Perseus

hic nobilitate causa et

quod

||

VIII
(Pages 46,

5 49, 15

^usitato g-enere concubitionis

de l'dition Bunte.)

esset natus,

peruenisse. Qui missus a Polydecte Magnetis

ad

sidera dicitur

flio

ad] Gorgonas

Perseum a periculo Bu.


et
Cassiepia Bu.
ipsum quoque Bu.
Figura Cassiephiae om. Bu.
complures Bu.
Sophocles Bu.
37 Figura Andromedae om. Bu., de andromeda P.
38 astra P, sidera Bu.
propter Persei uirtutem, quod eam ceto propositam
34

35

periculo liberarat Bu.


39 pro beneficio Bu.

neque Cassiepia mater Bu.

40 sequeretur Bu.
41

Figura Persei om. Bu.

nobilitatis Bu

PAGINA
2

Mercurio

[a

||

quieum

25

VIII

pegasum

dilexisse existimatur, talaria et]

quam indutus ex acluerso non-poterat


3
ci A6IAOC galeam dixerunt esse, non ut
intcrpretantur, eum Orci galeam usum;

accepit, praeterea galeam

uideri

quidam
quae

res

Itaque Grae-

||

inscientissimae

nemini

4
||

docto potest probari. Fertur etiam a Vulgano

falcem accepisse ex adamante factam, qua


5

interfecit

||

tragoediarum

cilus
6

quod factum nec non

scriptor

Gorgoneum custodes

in

Medussam Gorgonam

scripsit

quibus

in

primo

scripsimus. Quae utraeque uno oculo use

Sed-ut

libro

una earum tradente, exceptam

seus,

in

Aes-

7
||

existimantur

paludem

proiecit. Itaque custodibus excaecatis, facile

|]

Genealogiarum

suo quoque tempore accepto oculo uigilias egisse.

ita

ait

Graecae fuerunt

Phorcusi,

in

8
||

Hune

: et

Per-

Tritonidam

Gorgonam somno

consopitam interfecit
Cuius caput manu sua in pectore 9 dicitur habere collocatum. Euemerus quidem Gorgonam a Minerua

||

interfectam ; de qua alio tempore plura dicemus

dicit

AVRIGAE. Heniochum, hune nos Aurigam uoeamus, nomine Erichtonium, ut Eratosthenes monstrat.
^Quemluppiter cumuidisset primum inter homines equosywa10

|]

[XIII] F(igura)

||

drigis iunxisse, admiratus est ingenium hominis ad Solis inuenta


accessisse,

12
||

quod

Sed Ericthonius

et

is

pr inceps quadrigis

quadrigas, ut ante diximus,

neruae pulchritudine

13
||

14
||

tus

et sacrificia

Mi-

corporis inductus, petisse ah ea ut sibi

Mineruam sese occuJtare in


amorem Ephestius est appellaQuo persecutam Vulganum ferunt coepisse eiuim afferre

nuberet neque impetrasse,


eo

inter deos est usus.

loco

et coepisse

qui propter Vulgani

VIII

petasum Bu.
quam] qua Bu.
"ABoa galeam Bu. galea Bu.
4 Gorgona Bu.
5 nec non] nemo Bu.
Aeschylus Bu.
Phorcisi, Graecae Bu.
6 Gorgonum Bu.
gorgoneum D
in] de Bu.
usae Bu.
7 quoque] quaeque Bu.
exceptum Bu.
8 caput Minerua manu Bu.
9 Euhemerus Bu.
qua G N, quoJBzz.
10 Figura Aurigae om. Bu. de eniocho. eniochvs P
Heniochus Su.
uoeamus] dicinius P, latine dicimus Bu.
Erichthonium Bu.
12 Post Mineruae scriba noster omisit
et templum in arce Atheniensium
primus instituit. De cuius progenie Euripides ita dicit Vulcanum Mineruae.
13 inductum Bu.
14 persecutum Bu.
2

26

HYGINI AMBR0S1ANI

cum

et

plenus cupiditate ad eam ut complexus

15
||

repulsus effudit in terra uoluptatem

permota, pede puluerem

iecit

ria

Eum

Minerua

dicitur

contectum ad Herectie

dum
num

||

Ex

eorum

thonius anguis qui ex terra et


sedit

16

in cistula

hc autem nasciturEric-

qua-

dam

17
|]

filias detulisse, et his

ut myste-

ddisse seruan

Sed-ut homi-

natura cupida, ut eo magis appetant quo interdica-

18
||

tur saepius, uirgines cistam aperuerunt et

Quo

nomen pos-

dissensione

quibus interdixit ne cistulam aperirent

est

se applicaret,

Quo Minerua, pudore

anguem uiderun

Minerua iniecta, de arce Atheniensium


facto,
Anguis autem ad Mineruae clipeum conse praecipitauerunt
fugit et ah ea est 20 educatus : Alii autem anguina tantum
crura habuisse Erichtonium dixerunt eumque primo tempore
adolescentiae ludos 21 Mineruae Panathenea fecisse et ipsum
quadrigis cucurrisse
pro quibus factis inter sidera dicitur
19

||

insania a

\\

||

collocatus

Non

nulli etiam

qui de sideribus

22
\\

scripserunt,

hune natione Orgeum, Orsilochium nomine, primum quadrigarum inuentorem esse dixerunt et pro inuentione siderum
23 Alii
autem hune Mercurii filium ex
locum possedisse
natum,
nomine
Mytilum,
Oenomai aurigam definierunt
Glytia
cuius per notam omnibus mortem pa- 24 rens corpus in mundo
Huius in umero sinistro Caprainstare
constituisse existimatur
25 de quibus non
et in manu sinistra Hedi uidentur formati
Olenum quendam fuisse nomineVulcani filium;
nulli ita dicunt
ex hoc duas nymphas Oegelicen natas, 26 quae louis fuerunt
Alii autem etiam ab-his urbs quasdam appellari et
nutrices
Olenon in Aulide, Helicen autem in Pe- 27 loponense et Oemo

||

||

||

||

||

nia ibi nominari

Parmeniscus

de quibus

autem

ait

28
\\

Homerus
Melissea

in Ialtadis

secundo

quendam

fuisse

dicit.

Cretae

quae
regem ad eius filiam Iouem nutriendum esse delatum
29 admisisse Amaltheam nomine
quod lac non habuerint capram

||

terram Bu.
complexui Bu.
15 cupiditatis Bu.
17 Herectie] Ericthei P, Erechthei Bu.

iniecit Bu.

PanathenaeaBu.
ad om. Bu.
Argeum Bu.
per] post Bu.
23 Myrtilum Bu.

21

22

24

25

26
27

29

Haediiz.
Oegelicen] Aega et Aelicen P, Aega
nomine om. Bu.
appellari dixerunt Bu.
Iliadis Bu.
Ploponnse- Bu.
Haemonia Bu.
ei admisisse Bu.

et

Helicen Bu.

PAGINA VI11-IX

quae eum dicitur educasse

tam essepronutriendus

hedos

31
||

30
||

27

Hanc autem geminos hedos

soli-

creare et fere eo tempore peperisse quo Iuppiter

est allatus

Itaque pr opter

quoque dicitur

ma tris

beneficium

inter sidera collocasse

et

Hos autem

hedos Cleostratus Tenedius dicitur primus inter sidera ostendisse


Muse- 32 us autem dicit Iouem nutritum a Themide et
Amalthea nimpha; quibus eum mater Opis tradidisse existimatur.

33
||

[|

Amaltheam autem habuisse capram quendam


aluisse. Non nulli etiam Ega

quae Iouem dicitur


Z!i

pulchritudinis horribilis aspectus exsistebat


petierunt

||

35 a

36
||

nutrix,

Quo Titanes per-

Terra ut eius corpus obscuraret y

specu quodam celasse dicitur


fuisse

\\

corporis praestantem, cui contrarius

dixerunt. multis candore

territi

ut in deliciis
Solis filiam

quam

Terra

Quae postea louis


Sed-cum
ante ostendimus, demonstratur
adolescentia bellum administrait, guodEgida

ut

in insula Creta.

Iuppiter fidens

Graeci appellauerunt

Itaque facto eo-quod supra declarauimus,

Iuppiter Titanas superans

reqnum est adeptus, et reliqua ossa


animam donauit
et stellis figura-

37
||

egos caprina pelle contecta,

tam memoriae commendauit

Mi ne ru ae

et

38
||

postea quibus ipse uicerat

Euhemerus ait Ega quandam


fuisse Panos uxorem ; eam ab loue compressam 39 peperisse,
quem uiri sui Panos diceret filium
Itaque Petrum Egypan,
Iouem autem Egiocum appellatum. Cui, quod eam dilige-[bat]...
tectus,

concessit

||

(Lacune de 2

feuillets

49, 15 61, 15 de

ou 4 pages, correspondant aux pages

dition Bunte.)

IX
(Pages 61, 15 65, 4 de l'dition Bunte.)

31
32

Et louis Ammonis templum cum

arietinis

cornibus [simula-

Musaeus Bu.

nympha Bu. Ops Bu.


quandam Bu. Aega Bu.

33
36 Posi bellum scriba noster omisit contra Titanas appararet, responsurn est
uellet, ut atyi; pelle tectus et capite Gorgonis bellum
ei,
si uincere
quam
:

Aegida Bu.

quod] quo

37 egos] ayo Bu.


38 Aega Bu

Bu.
anima Bu.

39 Petrum] puerum Bu. (puerum om. N,


Aegiochum Bu.
IX
1

Hammonis Bu.

DN

hic et infra.

in

deleium)

Aegipana Bu.

HYGINl AMBROSIAM

28
cro facto constituit

arietem inter sidera figurauit,

cum

ut

ita

omnia nascentia recrearentur, quae


fere ueris tempore confunt, \h\ac re maxime quod [illius fuga
Liberi recreauit 3 exercitum] praeterea XII signorum uoluit esse,
quod illius optimus exercitui fuerat ductor. Sed de Ammonis
4
simulacro Lon qui res Aegyptias conscribens, ait
cum
Liber Aegyptum et reliquos fines regno teneret et omnia primus
hominibus os tendisse diceretur, Ammonem quendam ex Afri5
ca uenisse et pecoris multitudinem ac/Liberum adduxisse, quo
facilius et eius gratia uteretur et aliquid primus inuenisse dicere6
tur. Itaque et pro beneficio
ei Liber existimatur agrum ddisse
qui est contra Thebas Aegyptias
et qui simulacra faciunt
Ammonis, capite cornuto 7 instituunt, ut homines memoria
teneant eum primum pecus ostendisse
Qui autem Libero facto
uoluerunt assignare 8 quod non petierit ah Ammone, sed ultro ad
eum sit adductum Liberi sidera fixum dixerunt simulacra cornuta, et 9 arietem memoriae causa inter sidera fixum dixerunt.
sol in eius

signo]

foret

||

||

||

||

||

||

||

\\

TAVRI. Taurus

[XXI] F(igura)

quod Europam

constitutus,

ut Euripides dicit

Iuppiter

quod

satis-

ei

Non

11
||

10
||

nulli

hic dicitur inter astra

cum

in

12

effigiemque
F(igura)

\\

sit

conuersa, ut

reliquum corpus obscu-

Exspectat autem ad exortum

continent stellae

HYADVM.

cides Atheniensis

bouem

facere uideretur, inter sidera constituisse,

eius priorpars appareat uttauri, sed

rius uideatur

esse

incolumem transuexerit Cretam,

solis ;

cuius oris

Hyades appellntur. Has autem Phere13


esse demonstrat, numro

Liberi nutrices

||

VII, quas etiam antea

nomina sunt haec


Pulixo,

nymphas Dodonidas

Harum

Ambrosia,
Eudora, Phitile, Goronis,
He dicuntur a Licurg-o figuratae et
||

Phieto, Thiene.

om. Bu. confmnt G P, fiunt


signorum principem Bu.

2 fere

appellatas

14

Bu.

Bu.

4 conscripsit

itaque Bu.

Itaque

factum Bu.

et]

DN

adductum Liberi cornuta simulacra feceruntetP. adductum, simulacra illi


cornuta faciunt et arietem Bu.
9 dicunt>fiu.
Figura Tauri om. Bu.,t>e tavro add. in margine P.
10 nonnulli aiunt, cum Io in bouem Bu. (Io om. D G N P).
quae Bu.
11 exspectat D, spectat Bu.
Pherecydes Bu.
12 stellae Hyades appellntur (om. Figura Hyadum) Bu.
fugatae Bu.
14 Pedile, Goronis, Polyxo, Phyto, ThyoneBn. Lycurgo Bu.
8

29

PAGINA IX

Ambrosiam

praeter

omnes ad Tethim pro rugisse, ut

1:'
||

Asclepiades. Sed-ut Pherecides dicit ad Thebas Liberum

latum Iunoni tradi-

16

Oceani

ob causam ah loue

sidera sunt

inter

constitutae

eis

Hya-

quod ex Athlante
quarum Hyademonstrat, quod earum Hyas 18 fuerit

des autem appellatae sunt, ut


et Etera,

Quam

derunt.

||

quod

gratia est relata,

ait

per-

flia

das appellatas esse

Museus,

ait

sint filiae

XV

17

||

procreatae,

||

Qui cum uenans a


leone esset interfectus, V de quitus supra diximus, lamentationibus 19 assiduis permotae, dicuntur interisse, quare eas
quod plurimum de eius morte laborauerunt, Hyadas appellatas
20
Reliquas autem
X sorores dlibrasse de sororum
morte et earum VII mortem sibi conscisse. Quare quod plures
idem senserint, 21 Hyadas dictas. Alexander autem Hyadas ait
frater a sororibus

plurimum

dilectus

||

||

||

dictas

quod

F(igura)
et

lus est Boaotii sint filiae.

PLYADVM.

Pliadasatztem quod ex Plione Oceani

22
|]

Athlante sint natae. In numro VII dicuntur, sed nemo amplius

potest

23

uidere

||

causa proditur

cuius

haec,

quod de

VII

VI cum immortalibus concubuerint, trs cum loue, duae


cum Nep- 24 tuno, una cum Marte, reliqua autem Sisiphi
uxor fuisse demonstratur
Quarum ex Electra et loue Darda(|

num, ex Maia 25 Mercurium, ex Augete Lacedemonia procreatum ex Altione autem et Neptuno Ysea, ex Celeno 20 Lycon et
Nyctea natum. Martem autem ex Terope Enenon procrasse, quam
27
a lii Eoenoma uxorem dixerunt
Meropen autem Sisipho
nuptam Glaucum ge n uisse, q uem complures Bellorophontis patrem
||

||

[|

Quare 28 propter reliquas sorores inter sidera


constitutam
Sed quod homini nubserit, stellameius obscuratam
Aliidicunt Electram non apparere ideo quod Plyades 29 exisesse

dixerunt

||

15
16
17

||

Thetim profugatae Bu.


Inoni Bu.
eis] his Bu.
Hyades] Pliades Bu.
Musaeus Bu.
Atlante et Aethra Bu.
quarum V Hyades Bu.
esse om. Bu.

19 laborarent Bu.

21 Hyadas] PliadasBu.
quod Hyantis et Boeotiae sint .Bu. ( quod hyses pliades
autem, rel. om. D).
Figura Plyadum om. Bu.
22 In D,Hae Bu.
amplius VI Bu., amplius quam sex G P.
23 cum om. GNP.
24 Sisyphi fuisse uxor 5a.
25 Taygete Lacaedemona Bu. Alcyone Bu.
Hyriea Bu.
Celaeno Bu.
26 Lycum Bu.
Sterope Bu.
Oenomaum 5a.
Oenomai Bu.
27 Bellerophontis Bu.

28 eius sorores

Bu

30

HYGINI AMBROSIANI

timentur choream ducere stellas

Se d postquam Troia

sit

capta et

30

permo-

progenies eius quae a Dardano fueritsit euersa, dolore


||

tam ab

his se remouisse et in circulo qui articus dicitur constitisse,

quodam

et

lonpo tempore lamentantem

31

capillo passo uideri

||

Cometen esse appellatam


Sed ZiasPlyadas antiqui
32 deformauerunt,
astrologi seorsum a Tauro
ut ante diximus,
Plesionis et Athlantis filias
Quae cum per Boetiam iter cum
puellis faceret, Oriona 33 concionatum uoluisse ei uim afferre
illam fugere coepisse, Oriona autem secutum esse annos VII neque
34 Iouern autem puellarum misertum inter
inueniri potuisse
astra constituisse et potuisse a non nullis astrologis caudam
35
fugientem eam
Tauri appellatam
Itaque adhuc Orion
Eas stellas nostri Vergilias appelad occasum sequi uidetur
36
quidem
lauerunt, quod post uere exoriuntur
et haec
ampliorem ceteris habent honorem, quod in earum signo exoriente aestas significari uidetur
occidente autem hiems osten37
ditur,
quod aliis non est traditum signis
itaque facto

|j

||

||

||

||

||

GEMINORVM.

Geminos hos complures


Pollucem esse dixerunt ; quos demonsquod
trant omnium fratrum inter se amantissimos fuisse
neque de princi- 39 patu contenderint, neque ullam rem sine communi consilio gesserint
Pro quibus offciis eorum Iuppiter
[XXII]

F(igura)

38

astrologi

||

Gastorem

et

||

notissima

autem

40

sidera

||

pari consilio

donauitet ddit

41
||

eos constituisse existimatur

munerasse

nam

Neptunum

aequoris quibus utuntur

naufragis salutis esse. Alii dixerunt Herculem

Apollinem non nulli etiam Triptolemum, 42 quem supra


diximus, et Iasona a Gerere esse dilectos et ad sidera perlatos.
Sed qui de Gastore et Polluce dicunt 43 hoc amplius arridunt ut
esse et

||

||

29 stellis Bu.
30 arcticus Un.
et quodam
G N P, ex quo Bu.
31 e facto Bu. (e om. D).
32 Plesionis] Pliones Bu.
Boeotiam cum puellis iter^u.
33 concionatum] contio nataim D, comitatum Bu
appellatam D, appellatas Bu.
Bu.
34 iter ad astra
etpostea Bu.
35 fugientes eas Bu.
hae Bu.
uer Bu.
36 in om.D
significatur Bu.
Bu.
Gemini.
37 Figura Geminorum om. Bu. de geminis add. in margine P.

GN

Bu.

D G N Bu., equos his P uulgo.


potestatem naufragis saluti esse Bu.
42 Iasiona Bu.
Lacedaemones D NJ3u.,
Aphidnis Bu.
43 addunt Bu.

40 aequoris] equos
41

-nii P.

Hos

31

PAGINA IX-X

monii

quo tempore Lacede-

in oppido Archidni sit occisus,

Castor

cum Atheniensibus

||

X
(Pages 65, 4 68, 19 de l'dition Bunte.)

cum oppugnarent Spartam

[bellum gesserunt. Alii autem,

Lynceus

et Idas, ibi prisse dixerunt.

concessisse

quemque

fratri]

Pollucem

dimidiam uitam; itaque

2
||

ait

Homerus
eorum

alternis diebus

lucere.

GANGRI.

Cancer dicitur Iunonis beneficio


inter astra collocatus, quod-cum Hercules contra hydram ler[XXIII] F(igura)

neam

constitisset, ex palude

||

pedem

4
||

eius mordicus] arripuisset;

quare Herculem permotum euminterfecisse, Iunonem autem inter


im
5
signis
[quae maxime
sidera constituisse ut esset cum XII
||

solis

cursu continentur]

In eius deformationis parte sunt quidam qui Asini appellantur a

duabus stellis omnino figurati. Liber


enim ab Iunone furore obiecto dicitur fugisseper Trespotiam cogitans ad louis Dodonei 7 oraculum peruenire, unde peteret responsum quo facilius ad pristinum statum mentis perueniret. Sed-cum
uenisset ad quandam pa-|| 8 ludem magnam quam transire non
posset, de quibusdam asellis duobus obuiis factis is dicitur unum
eorum deprehendisse et ita esse traiectus 9 ut omnino aquam non
Libero in testa Cancri

||

[|

||

tetigerit. Itaque,

cum

uenisset ad

templum

louis Dodonei, statim

dicitur furore liberatus asellis gratiam retulisse et inter astra collo-

Non
humanam

casse.

10

nulli etiam dixerunt asino illiquo fuerit uectus,

ddisse. Itaque

eum

postea

cum

uocem

Priapo contendisse
||

de natura et uita ab eo interfectum. Pro quo Liberum miser-

tum

in sideribus adnumerasse, et ut sciretur id

pro deo,

x.
Figura Cancri om. Bu., de caxgro P.
mente captus fugisse Bu.
Thesprotiam Bu.
transuectus Bu.
8 obuiam factis dicitur Bu. (is dicitur D)
9 astra] sidera eos Bu.
eius misertum Bu.
10 uita] uictum Bu.
2

6 dicitur

11
||

non

32

HYGINI AMBROSIANI

pro homine timido quia Iunonem fugerit


dee beneficio fuerat affixus

coistituit qui
12

supra Cancrum

fecisse,
astris.
||

Dicitur etiam alia historia de asellis, ut ait Eratostenes, quo

tempore Iuppiter bello Gigantibus indicto ad eos expug-

13
||

nan-

dos omnes deos conuocauit, uenisse Liberum patrem, Vulcanum,


Satyros, Silenos asellis uectos. Qui

cum non

bus abessent, dicuntur aselli pertimuisse et


magnum clamorem et inauditum Gigantibus
hostes

eorum clamore

in

14

longe ab hosti-

ita

per se quisque

||

15
||

fugam conicerentur

omnes

fecisse, ut

et ita sint

superati.

16
no Tritonis nam is quoque
concam inuentam excauasse secumque ad Gigantas tulisse
17
quendam inauditum per concam misisse. Hoset ibi sonitum
tes autem ueritos ne qua esset immanis fera ab aduersariis adduc18
ta, cuius esset mugitus, fugae se mandasse et ita uictos in hos-

Huic

similis est historia de buti-

||

fertur

||

||

tium potestate peruenisse

[XXIV] F(igura) LEONIS. 19 Lo hic dictus ab loue constituquod omnium ferarum princeps esse existimatur : Non nulli
etiam hoc amplius dicunt quod Herculis prima fuerit haec cer20 et quod eum
tatio
interfecerit. De eo et Phisandrus et complures alii dixerunt uel scripserunt. Cuius supra simulacrum
proxime Virginis sunt 21 aliae VII stellae ad caudam Leonis in
triangulo collocatae, quas crinem Berenicis esse Chonon Samius
ma- 22 thematicus et Calomachus dicit. Cum Ptolemeus Bereni||

tus

||

||

||

cen Ptolemei

rem

et

et

Aristonis filiam sororem

paucis post diebus

nouissime Berenicen,

si

suam

23

duxisse.t

||

Asiam oppugnatam profectus

uictor

Ptolemeus

24
||

redisset, se

uxoesset,

crinem

detonsuram. Quo uoto damnatam crinem in Veneris Arsinoes


Zepheritidis posuisse 25 templo eumque postero die non comparuisse. Quod factum cum rex egre ferret, ut ante diximus, Gonon
||

mathematicus
1J

26

cupiens in re gratiam rgis, dixit crinem inter

||

deae G, eius Bu.

oppugnandos Bu.

12 conuocasset Bu.
bucino Bu.
15 se coniecerint .Bu.
secum Bu.
16 cum c. inu. xcauasset Bu.

sonum Bu.
potestatem Bu. Figura Leonis om. Bu., de leone D P.
Hic dicitur Bu. inter astra constitutus G Bu.
inermis interfecerit. De hoc i?u. dixerunt uel om. Bu. Virginem Bu,
crinesJBu.
Gallimachus Bu Arsinoes Bu.
oppugnatum Bu. nouissime] uouisse/?u.

18 ille
19

20
21

22

mugitus Bu.

23
26 in re] inire

P Bu.

quas

ostendit,

27

esse

||

33

t>AGINA

sidera uideri collocatum et

quasdam uacuas a figura VII stellas


Hanc Berenicen non nulli

fngeret crinem.

cum Callimacho dixerunt equos alere et ad Olimpia mittere

28

con-

||

Alii dicunt hoc ampliu 'Ptolomeum Berenicis


suetam fuisse
patrem, multitudine hostium perterritum, fuga salutem petisse
29 autem saepe
consuetam insiluisse in equum, et relifiliam
:

||

quam partem

exercitus constituisse

interfecisse, reliquos in

chus eam

fugam

magnanimam dixit
quam cuique

et

complures hostium

30

pro quo etiam CallimaEratostenes autem dicit et uir-

iecisse
:

ginibus Lesbiis dotem

||

re-

31
||

lictam a parente

nemo

solueret, iussisse reddi, et inter eas constituisse petitionem.

[XXV] F(igura) VIRGIN1S.

32

Virginem hanc Hesiodus, louis


Themidis filiam dixit
Aratus autem Astrae et Aurore filiam
quae eodem 33 tempore fuerit cum aurea
dixit existimari
saecula hominum, et eorum principem fuisse demonstrat
Quam
propter diligentiam et equitatem Iustitiam appellatam ; 34 neque
Mo tempore ab hominibus exteras nationes bello lacessitas esse,
et

||

\\

||

neque nauigio quemquam usum sed agris co- 35 lendis uitam


agere consueuisse. Sed post eorum obitum qui sint nati, eos
36 quare minus
minus offciosos, magis auaros coepisse feri
,

||

||

Iusticiam inter homines esse conuersatam

Denique causam
peruenisse usque eodem diceretur aeneum genus hominum natum.
Itaque non potuisse pati amplius 37 et ad sidera peruolasse. Sed
hanc alii Fortunam, alii Gererem dixisse uoluerunt, et hoc magis
non conuenit inter eos quod caput eius nimium ^obscurum ui

||

\\

detur

Non

eam Erigone

qua
autem Apollinis filiam ex Chrisothemi
infantem Parthenon nomine appellatam ; eamque,
nulli

supra diximus

Alii

tam et
quod parua interierit, ab Apolline

na-||

39

Icari filiam dixerunt, de

inter sidera collocatam

[XXVIJ F(igura) SCORPII. 4 Seorpius hic propter magnitudinem membrorum in duo signa diuiditur
quarum effi||

32

om.
36
37

39
40

reliquam exercitus copiam Bu


coniecisse Bu
Figura Virginis om.Bu., de virgine D P.
Virginem] Virgo. Bu.
dixit D H, dicit Bu.
Astraei#u.
Bu.
esse] fuisse Bu.
eodem] eo dum Bu.
iam nonBa.
euolasse Bu.
dixisse uoluerunt] dixerunt Bu.
Figura Scorpii om. Bu., de scorpione D P.
quorum unius effigiem Bu.
.

31 solueritBu.

Hygini astronomie a.

dixit alterum

HYGINI AMBROSIAM

34

giem nostri Libram dixerunt


41

causa

-de

sed omnino totam

statutum existimatur

||

signum [h]ac
quod Orion, cum uena-

retur et in eo exercitatissimum se esse confideret, dixisse etiam

Dianae

omnia quae ex terra oriantur


Quare Terram permotam Scorpionem eduxisse
et

Latone

se

42
||

interficereuslere.
||

XI
(Pages 68, 19 72, 8 de l'dition Bunte.)

[qui

eum

Iouem autem utriusque

interficere monstratur.

ani-

mum

admiratum Scorpionem inter astra collocasse, ut species


2 aliqua
eius hominibus documento esset, ne quis eorum]
re sibi
confideret, Dianam autem propterstudium Orionispetisse [ab loue,
ut idem illi beneficium daret petenti, quod Terrae ultro] 3 tri||

||

buisset. Itaque

eum constitutum

ut,

cum

Scorpius exoriatur, occi-

dat Orion.

[XXVII] F(igura) SAGITTARII. 4 Sagittarium hune compluGentaurum esse dixerunt


alii autem [h]ac de causa negaueruntquod nemo Centaurus sagit- 5 tis situsus. Hic autem quaeri||

res

||

tur qui uir equinis cruribus


Satyri

sit

deformatus

Dicunt enim non nulli

hune

et

caudam habeat ut
Trotum nominc,

esse

||

Euphemis Musarum
scriptor;

nutricis filium, ut ait Sotheus tragoediarum

eum domi-

7
||

cilium in monte Elycone habuisse

et

cum

Musis solitum delectari, non nunquam etiam studio uenationis


8 Itaque pro mrita diligentia magna adsecutum
nam

exerceri.
et

||

celerrimum in

esse,

siluis,

pro quo studio

sed et acutissimum in Musis factum

illius petisse

rum numro deformaretur

Musas ab loue

9
||

ut inaliquo astro-

Itaque Iouem fecisse ut

cum omnia

42 eduxisse] misisse Bu.

XI

Figura Sagittarii om. Bu. desagittario DP.


constitutum Bu.
4 Sagittarius Bu.
5 qui uir] qu ur D, cur Bu. Anliqua coniunctioms forma in D seruata mendi
quod admisit scriba noster origo uidetur.
Euphemes Bu.
Sositheus Bu.
6 Grotum Bu.
7 Ilelicone Bu.
sed om. Bu.
X magnam laudem assecutum Bu.
ut cum D, et cum G Bu.
9 eum deformaret G Bu. (eum om. D).
3 ita

35

PAGINA XI
illius artificia

10

uno

||

corpore uellet significare, cruraeius equina

quod equo multum sit usus, et sagiltas adiunxisse, ut ex


11
caudam satyricam
et acumen et celeritas esse uideretur
his
12 quam
in corpore finxisse quod iam non minus hoc Musae
Ante huius pedes stellae sunt paucae
Liber Satyris sit delectus
13 ut
ludentis abiecin rotundo deformatae quam coronam eius
tam non nulli dixerunt
fecisse

I]

||

||

CAPRICORNI. Gapricornus. Huius effiAegypani quern Iuppiter quod-cum [eo] erat


nutritus in sideribus esse uoluit, w^capram nutricem de qua ante
diximus. Hic etiamdicitur, cum Iuppiter 1L Titanas oppugnaret,
primus obiecisse hostibus timorem qui paniscos appellatur, ut ait
Eratostenes. \H\ac etiam de causa eius inferiorem partem piscis
16
esse deformationem, et quod muciribus hostes sit iaculatus pro
lapidum iactatione. Aegyptii autem sacerdos et non nulli
17
poetae, cum complures de Aegypto conuenissent, repente peruenisse eodem Typhonea, acerrimum gyganta et maxime deorum hos18
tem
Quo' timor permotos in alias figuras se conuertisse ;
Mercurium factum esse ibum, Apollinem autem queque Trieicieius
uocatur, Dianam 19 aeluro similatam. Quibus de causis Aegyplios ea g-enera uiolari non sinere demonstrant quod eorum ima20 Eodem tempore Pana dicunt in
gines dicantur
ftumen se
deiecisse et posteriorem partem corporis effigiem piscis, alteram
21
autem hirci fecisse et ita a Tiphone profugisse
cuius cogitatum Iouem admiratum, inter sidera effigiem eius fxisse
[XXVIII] F(igura)

gies

14

similis est

||

||

||

\\

||

||

||

||

[XXIX] F(igura) AQVARII. Aquarium hune complures


Ga- 22 nymedem esse dixerunt
Quem Iuppiter propter pulchritudinem corporis ereptum parentibus deorum ministrum fecisse
23 Itaque ostenditur ut aquam aliquam infunexistimatur

||

llr esse]

||

eius Bu.

12 delectatus

Bu.

Groto Musae H Bu.


et in Bu. quas Bu.

13 Figura Capricorni
14 Aegipani Bu.
15 7iavtxd Bu.
16 formationem Bu.
17 poetae
gi ganta

18

om. Bu

de capricorno P.

muribus P, muricibus Bu sacerdotes Bu.


de Aegypto] dii in Aegyptum Bu. Typhona
.

dicunt Bu.

Bu

ibim Bu.

quae Threicia auis uoc.

21

Bu.

deorum Bu.
Figura Aquarii om. Bu., de aquario P

19 eorum]

23 aliquam] aliquando D, aliquo

Aquarius. Hune. Bu.


Deucaliona Bu.
Bu.

P, aquali corr.

Bu.

36

HYGINI AMBROSIAM

dens

Heg-esianax autem Deucalion dicit esse quod eo rgnante

24

tanta uis aquae

||

se de celo profuderit ut cataclysmus factus

Eubulus autem Gecropem demonstrat esse, antiquitatem^e/iem comme- 25 morans et ostendens,antequamuinum


traditum sit hominibus, aqua in sacrifciis deorum usos esse, et
ante Gecropem rgnasse quam uinumsit inuentum.
esse diceretur

||

||

[XXX] F(igura) PISGIVM. Pisces Dehognetus Eritracus ait


quodam tempore Venerem cum Gupidine filio in Siriam 27 ad
Eodem loco repente Typhonia, de
flumen Euphraten uenisse
quo supra diximus, apparuisse. Venerem autem cum filio in
26

||

flumen 28 se proiecisse et ibi figuram piscium forma mutasse


quo facto, periculo esse liberatos
Itaque postea Syros, qui in
:

||

his locissunt

29
||

proximi, destitisse/)isces esitare, quod uereantur


causa aut deorum

eos capere, ne simili

uideantur,

aut eos

30
||

pisce natos hos dicit, de

quo posterius dicemus

[XXXI] F(igura) GOETI. Goetus.


tuno

sit

missus ut

Andromedam

sed quod a Perseo

31
||

impugnare
autem ex eo

praesidia

ipsos captare. Eratostenes

De hoc

interficeret,

dicitur aut a

quam

propter inma-

sit interfectus,

corporis et illius uirtutem inter sidera collocalum

Nep-

ante diximus
32
||

nitatem

[XXXII] F(igura) ERIDANI. Eridanum hune alii Nylum, comQui autem Nylum
plures etiam 33 Oceanum esse dixerunt
uolunt uoeari, propter magnitudinem eius et utilitatem equissimum esse demonstrant praeterea quod infraeum 34 quaedam
Stella sit clarius ceteris lucens, nomine Ganopos appellata
Canopos autem insula flumine alluitur Nilo

\\

||

[XXXIII] F(igura) LEPORIS.

24 de celo] e caelo Bu.


26 Figura Piscium om. Bu., de pisce

Lepus. Hic dicitur Orionis


||

Diognetus Erythraeus Bu. Syriam

Bu.
27

Typhona Bu.

29
30
31
32
33
34

D G Bu., cedere P.
Getus5u.
Figura Coeti om. Bu. decoetoP
quam] de qua Bu.
aut] quod Bu.
Eridanus.
Figura Eridani om. Bu., de eridano P
esitare] edere

eum] hune Bu
Figura Leporis om. Bu., de lepore P.

Hune Bu.

Nilum Bu.

37

PAGINA XT-XI1

canem

fugere

uenantis

Nam, cum Oporeum uenatorem

finxissent, uoluerunt etiam significare

36

aliqua de-causa. Itaque

||

Quem non

leporem ad pedes eius fugientem fnxerunt.

Mercurio constitutum

esse dixerunt, eique

datum esse

nulli a

37

praeter

||

quadrupedum ut alios pareret, alios haberet in


uentre
Qui autem ab [h]ac causa dissentiunt 38 negant oportere tam nobilem et tam magnum uenatorem, de quo et ante in
cetera gnera

||

Scorpionis signo diximus, oportere fingi leporem

39

uenari

||

Callimachum quoque accusari q uod-cu m Dianae scriberet laudes,


eara leporum sanguine gaudere eteos uenari 40 dixisset
Itaque

||

Oriona

cum

Tauri decertantem fecerunt

Leporis autem hanc historiam memoriae prodiderunt

Apud

Lero nullum leporum fuisse, sed ex eorum


ciuitate adulescentium quendam, studio generis inductum, ab exteantiquos in insula

ris fnihus\\

41

||

leporem feminam praegnantem

ad eius

attulisse, et

partumdiligentissime ministrasse. Itaque CHm||

43

peperisset,

com-

pluribus eius ciuitatis studium incidisse et partim pretio, partim


benefcio
interualio

mercatos omnes alere

tantam

44
||

coepisse

Ita

non longo

multitudinem leporum procreatam ut

tota

Quibus cum ab hominibus


semina eorum impetu facto omnia comedeQuo facto incolome calamitate affecti, cum fam

insula ab his occupata diceretur

||

45

nihil daretur,

runt

in

||

XII
(Pages 72, 8 76, 2 de l'dition Bunte.)

*- 2

[forent oppressi,

eommuni

consilio totius ciuitatis uix deni-

que eos ex insula abegisse dicuntur. Itaque postea leporis figuram

35 Oporeum] opre eum D, ut oportebat eum Bu.


38 oportere [post negant) om. Bu., habent
P.
40 centauri (sed prioribus litt. tribus expunctis) cod.noster,

DG

leporem Bu.
42 ad om. Bu.
41

43

omnes lepores Bu.

45 incolonie] incolae Bu.

XII
2

Figura Orionis om. Bu., de orione P.

Tauro Bu.

38

HYGINl A3IBR0SIAM

uthomines meminissent

in astris constituisse,

tandum

in uita quin ex

nil esse

quam

eo plus doloris]

tam exop-

laetitiae

capere

posterius cog-erentur.

[XXXIV]

ORIONIS.

F(igura)

3
||

[Orion.

tuni filium dicit ex Euryale Minonis ftlia

autem

ei

ut supra fluctus

4
||

Hune Hesiodus] Nepnatum


concessum

[curreret] ut in terra,

quemadmodum

Phiclo datum dicitur, ut supra aristas curreret neque eas infringeret.


bis,

Aristomacus autem

Mercurium

hospitio

||

liberorum nasceretur

bouem

7
||

fecisset,

immolasse

et

quendam Cratea

dicit

(|

Pindarus autem in insula Chio

fuisse

The-

Hune autem, cum Iouem

et

recepisset, petisse ab-his ut sibi aliquid

Itaque quo facilius petitum impetraret,

pro epulis apposuisse. Quod-cum


Mercurium quod coriumefe boue foret

[h]is

poposcisse Iouem et

quod fecerantuTm&e in corjum infudisse et id sub


terra poni iussisse
ex quopostea natum puerum, quem Gatreus
9
facto Urione nomine appellaret
sed uenustate et consuetuHic dicitur Thebis Chium
dine factum esse ut Orion uoearetur
10 pionis
uenisse et ibi Enofiliam Meropen per uinum cupidiPro quo facto ab Oenopione excetate incensus compressisse
11
existimatur Lemnon ad Vulcanum
catur et, de insula eiectus,
peruenisse, et ab eo quendam ducem Cedaliona nomine accepisse.
Quem collo ferens dicitur adSolem 12 uenisse et ab eo sanatus,
ut se ulcisceretur Chium reuertisse. Oenapiona autem a ciuibus
sub terra custoditum esse. 13 Quem postquam se inuenire posse
desperaret Orion in insulam Cretam peruenisse, et ibi uenari coe-

de-

||

tractum

et

||

||

||

||

||

cum Diana,

que supra 14 diximus et ita ad


Non nulli utem aiunt Oriona cum Oenopione
sider a peruenisse
prope nimia coniunctum amicitia uixisse et 15 quod ei uoluerit
suum studium in uenando probare, Dianae quoque pollicitum

pisse

et ei polliceri

||

\\

Alii dicunt cum Galliquae supra diximus, et ita interfectum


16
macho,
cum Dianae uim uoluerit afferre, ab ea sagittis esse
confixum et ad sider a propter uenandi consimile studium defor

||

Minois Bu.
Bu.
5 quendam Hyriea Bu.
8 Catreus D, Hyrieus Bu.
9 e facto Uriona appellaret Bu. esse] est Bu.
enopionis G, et ibi Oenopionis P.
10 excecatur D, excecatus P, excaecatus Bu.
3

4 Iphiclo

et

Oenopionis Bu., et

ibi

PAGINA

matum
tum

et

39

XII

autem dicit 17 Oriona a Diana esse dilecQuod-cum


paene factum ut ei nupsisse existimaretur

Histrius

\\

Apollo haec referret

saepe

et

eam

obiur-

18
||

gans nihil egisset,

solum uideri conspicatur, contendit


cum Diana eam non posse sagittam mittere ad id 19 quod nigrum
Quae se cum uellet in eos tudio maxime artiin mari uideretur
natantis Orionis longe caput

||

ficem

cum

sagitta missa caput Orionis traiecit.

dici,

ad

fluctus interfectum

cussisse
21

plurimum

litus abiecisset, et se

Diana

per-

obitum prosecuta lacriSed quae post mortem


dicemus

1|

fecerit in eius historiis

[XXXV]

eum

20
||

doleret, multis eius

mis inter sidera statuisse existimatur

eius

Itaque

eum Diana

(F(igura)

GANIS. Ganis

22
||

hic dicitur ab loue cus-

Quem
Europe appositus esse et ad Minoa peruenisse
Procris Cefali uxor laborantem 23 dicitur sanasse, et pro eo beneficio canem munere accepisse, quod Ma studiosa fuerit uena-

tos

j|

tionis

eum

quod cani fuerat datum

et

posset

24

ne ulla fera praeierire

||

Post eius obitum canis ad Gephalum peruenit,

quod Procris eius fuerat uxor


Quem Me ducens secum
Thebas peruenit, ubi erat uulpes cui datum dicebatur ut omnes
canes effugere posset
Itaque cum in-unum peruenissent, Iup

||

25

piter ns -

26 cius

||

quid faceret, ut Istrius

Non

ait,

utrosque in lapidem

hune canem Orionis esse dixerunt et quod


studiosus 27 fuerit uenandi, canem cum eo quoque inter astra
collocatum
Alii autem Icarii canem esse dixerunt, de quo
ante diximus
Quae multa proposita 28 suos habent auctoconuertit

nulli

||

res

||

Sed canis habet in lingua stellam I, quae ipsa canis appellain capite autem alteram quam Isis suo nomine statuts- 29 se existimatur et Sjrion appellasse propter ftammae
tur

1|

D G P, Istrus Bu.
haec referret] aegre ferret Bu.
conspicatus Bu.
cum se Bu.
eiecisset Bu.
Figura Ganis om. Bu., de cane in extremo uersu P.
Gephali Bu.
munere P, muneri Bu.
cum eo canem Bu.
Icari Bu.
Sirion Bu.
praeter ceteras G, prae ceteras D, prae ceteris Bu.

16 Histrius
17

18
19
20
21

22
23
27

29

40

AMBROSIAN1

HYGIiNI

candorem, quod eiusmodi sit ut praeter cleras lucere uideatur


Itaque quo magis eam cognoscerent, 30 Syrion appellasse
.

||

[XXXVI]

PROCYONIS. Procyon

hic ante maiorem


non nullis Orionis 31 esse existimatur. [H]ac etiam de-causa Procyon est appellatus
Sed
isdem omnibus historiis quibus superior canis adnumeratur.

Canem

F(igura)

exoriri uidetur ; sed a

||

>

||

[XXXVII] F(igura) NAVIS. Argo hanc non nulli propter


Argo dixerunt graece appellatam
Alii quod Argus
33 Hanc autem primam
eius fuerit inuentor.
in mari fuisse complures dixerunt et [h]ac re maxime stellis esse figuratam. Hanc
naue[m] factam Pindarus ait 34 in Magnesida oppido, cui
Callimachus autem in isdem finibus ad
Demetrias est nomen
35 templum,
quod Argonaute profciscentes
Apollinis Actii
32

celeritatem

||

||

||

statuisse existimantur in eo loco qui

Pagase uocatur, ideo nauis

primum compacta dicitur, quod est graece Pagase.


Argo ibi
Homerus hune eundem locum in Thessaliae finibus esse dmonsEscilus 37 autem et non nulli aiunt Mineruam quandam
trat
36

|)

||

materiam loquentem eodem


tota effgies\\

38

esse

coniunctam

inter astra uidetur

Sed huius non


enim est a puppi
.

diuisa

usque ad malum, significans ne homines nauibus

fractis perti-

mescerent.
||

9[XXXVIII] F(igura) CENTAVRI. Centaurus hic dicitur


nomine Gyron, Saturni et Filare filius esse, qui non modo cteros 40 Gentauros, sed homines quoque iustitia superasse, AesPietate igitur
colapium et Achillem nutrisse existimatur
41
et diligentia effecit ut inter astra numeretur. Apud hune Hercules cum deuerteretur et simul cum Chyrone sedens sagittas
consideraret, fertur 42 una earum decidisse supra pedem GhyAlii autem dicunt Gentaurum
ronis et ita eum interfecisse
3

||

||

||

30
32
34
35
36

Figura Procyonis ont. Bu., de prochione P.


Figura Navis om. Bu., de argo navi P.

Magnesiae Bu.
Pagasae Bu.
ideo quod Bu.
AeschylusBu.
pegasse D, pagase P, Trayaaat Bu.,nayrlvcLi. coniecit Munck.
37 a Minerua Bu.
Philyrae Bu.
Ghiron Bu.
39 Figura Centauri om. Bu., de centavro P
40 Aesculapium Bu.

PAGINA

41

XII-XIII

miratum quod tam breuibus sagittis ki tam magna corpora Centaurorum interfecerit, ipsum contendere arcum conatum, itaque
ex eius manu sagittam prolapsam in pedem eius incidisse. 44 Pro
\\

||

qua

misertus inter sidera

re Iuppiter eius

eum

cum

constituit

Hune alii
supra aram tenens immolare uidetur
45 rum dixerunt, eum qui aruspicio praeter
Pholonense Gentau-

hostia

quam

ceteros

plurimum

||

ualuisset

itaque ad

Aram cum

hostia uenire

louis uoluntate figuratum.

[XXXIX]

F(igura)

ARAE.

46
||

Ara

in \h]ac

primum

dii existi-

cum Tytanas oppugnare


fecisse. Ah ea consuetudine homines dicuntur instituisse sibi ut cum aliquam rem efficere cogitarent, prius sacrificarent quam agere incepissent.
timantur sacram coniurationem

conarentur

fecisse

eam autem Ciclopas

47

||

||

XIII
(Pages 76,

Crater positus existimatur,

missus a fonte
ficorum]

3
||

de l'dition Bunte.)

HYDRAE.

[XL] F(igura)

ditam causam.]

80, 6

Hydra [in qua Coruus insidere et


de qua hanchabemus memoriae pro-

Coruus Apollinis tutela usus, eo

2
||

aquam puram petitum

uidit

sacrificante,

[arbores complures

immaturas. Eas exspectans du m maturescerent, in

arbore quadam earum consedit. Itaque post aliquot [dies]


ficis et

4
||

coctis

earum comesis, exspectans Apollo


pleno [uolare] 5 festinantem. Pro quo

a coruo compluribus

cum

coruum

uidit

admisso

eius, dicitur

mora corui
ut quamdiu

[alia]
fici

cratre

||

||

quod diu moratus sit Apollinem qui coactus


6 aqua
est usus, [h]ac ignominia adfecisse,

quoquerentur coruus bibere non possit

Pholon esse Bu.


Arae om. Bu., de ara P.

44 Pholonense]
45 Figura

46 sacra et coniurationem Bu.

Titanas Bu. Cyclopas Bu.


XIII

Figura Hydrae om. Bu., de ydra. ydra P.


ad fontem Bu.
5 Apollo Bu.
6 hac igitur ignominia eum adfecisse Bu.
coquerentur Bu.
1

[ideo

42

HYGINI AMBROSIANI

quod]

"guttur habeat pertusum Mis diebus

Il

Itaque

cum

uellet

significare sitimcorui, inter sidera constituit cratera et supposuit

quae coruum sitientem moraretur.

[hydram]

Videtur enim
extremam uerberare, ut tanquam sinat se ad
crateram 9 transire
Histius autem et complures dixerunt
Goronida Phlegiae filiam fuisse
hanc autem ex cum ea concubuisse
Quod-cum uiderit\\ 10 re coruus Appollini nuntiasse;
qui cum fuerit antea candidus, pro incommode- nuntio eum nigrum
11
et Scyn sagittis confxisse.
fecisse
De cratera autem hanc historiam Philarcus scribit. Inter

rostro

||

caudam

eius

j|

||

sonesso que con finis

est

statutum complures dixerunt

Inqua Demiphon
repentina uastitas

13
||

12

Troiae

quidam cum
ciuium

et

ubi

||

Protesilai

sepulchrum

urbs Flagusa nomine dicitur.


regnaret, incidit

interitio

eorum

finibus

miranda. Quare Demipho-

permotum ferunt misisse ad Apollinis oraculum quaerentis


remedium uastitatis
Responso autem dato, ut quod annis una
de nobilium 15 gnre uirgo diis penatibus eorum immolaretur
Demiphon omnium praeter sua sorte ductas inter ficiebat usque
dum cuidam ciuium 16 colo nobilissimo eorum nato perdoluit
na

14

||

||

||

inceptum Demiphonis. Qui negare coegit de sua filia 17 se passurum sortiri, nisi eodem rgis filiae fuissent coniecti. Quo facto
illius rex permotus filiae sine sorte ductam interfecit. Quod
18
Matusi nomine uirginis pater instanti tempore simulauit se
potuisset enim postea
patriae causa non ferre haec re factum
||

||

sorte

19
||

quod paulatim dies rei in


cum se prope amicissimum

ducta nihilominus interire

obliuionem
20

perduxit.

Itaque

||

uirginis pater rgi ostendisset, solemne sacrificium se habere

dixit,

eumque et filias eius ad


futurum suspicatus

nihil aliter

id

conficiendum inuitauit.

21
||

filias

Qui

ante misit, ipse occu-

Phlegyae Bu.
ex Apolline Aesculapium procrasse, sed
9 Istrus Bu.
postea Ischyn Elati filium cum ea Bu.
10 candidus, Apollinem pro Bu.
Phylarchus Bu.
In Ghersoneso quae Bu.
11 Ischyn Bu.
DemiphonD, Demophon corr. Bu.
12 Flagusa G P, Flagiusa D, Elaeusafu.
13 qua re Demophonta Bu.
14 quotannis Bu.
15 omnium filias praeter suas Bu.
coegit] coepit Bu.
16 colo] loco Bu.
17 essent coniectae. Quo facto rex permotus illius filiam sine Bu.
18 Mastusius Bu. ferre haec re] aegre ferre Bu., ferre aegre P.

19 rei] rgi

Bu.

20 rgi uirginis pater Bu.

ut ipse Bu.

PAGINA

patus in re

ciuili

postea ueniref

mixtum

Quod-cum expectanti Matusio

uino

aduenienti rgi pro potione dari iussit. Qui

cum

sanguinem earum

accidisset, filias eius interfecit et

cratera

43

XIII

23

22
||

eu

MatuQuo facto, mare quo Me


sium cum cratre in mari proici iussit
memoriae causa Matusium, portus 24 autem
est proiectus,
adhuc Cratera appellatur
Quem antiqui astrologi stellis de formauerunt, ut homines meminissent malefcium neminem temere
25 lucrare posse, neque obliuionem inimicitiarum
fieri solere. Non
26
esse quo Icarius
nulli cum Eratosthene dicunt eum cratera
Alii aiunt dolium
sit usus, cum hominibus ostenderet uinum
esse quo Mars ab Oto et Phialte sit coniectus.
fdias desideraret, et quid [h]is

factum

esset

||

rescisset,

j|

[|

||

||

27
D

[XLI] F(igura) PISGIS. Piscis qui Notius appellatur. Hic

aquam

excipere a signo Aquario. Qui laborantem


pro quo benefcio simusemasse existimatur
lacrum piscis et eius filiorum de quibus ante diximus inter astra
constituit
Itaque 29 Syri complures pisces non hsitant et
30 de hoc
eorum simulacra inaurata pro diis penatibus colunt

uidetur ore

28

quondam

||

Isin

||

||

et Esaias.

[XLII] Reliquum est nobis de stellisY quae complures ut erraticas, Greci ita planetas dixerunt.

Quarum una est louis, nomine

31
||

quem Heraclides Pontificus ait, quo tempore Prometheus


homines fnxerit 32 fniisset hune pulchritudine corporis reliquos
praestantem fecisse
eumque supprimere cogitaret 33 neque
Pheton,

||

||

Cupidinem

Ioui ut ceteros redderet,

missum Mercurium ad Phetonta


ret et immortalis feret

3
||

Itaque

Ioui

'

persuasisse ut

eum

Quo
ad Iouem

nuntiasse.

facto

ueni-

inter astra collocatum

eius uulgo, rgis D G Bu.


23 Mastusium mare uoeatum est, portus Bu. Crater Bu.
25 lucrare D,lucrari Bu.
26 Icarus Bu. aiunt] autem dicunt Bu. Ephialte Bu.
27 Figura Piscis om.
de pisce P Aquarii Bu.
21 expectanti] exoptanti G, ex optato
22 in cratera Bu.

Bu.

fiu.,

28 Isim Bu., Ysim P.


29 esitant Bu.

30 Esaias] hesi D, Hesias P,


vagis add. in P
disputare de
planetas Graeci Bu.

Hegesias uulgo, Ctesias Bu.


Bu., disputare non habet P

31

Pheton

32

DG, Phaenon

corr. Bu.

finxisset, uelle uidetur

ornauisset
eumque P, cumque
34 Phetonta] Phaenonem Bu.

Tilulum de
quas Bu.

ita

Ponticus Bu.

leste

G Bu.

Bu. Fortasse scriba noster

finxerit

cum

44

H Y GIN I AMBROSIANI

Secunda

quam

stella dicitur Solis,

Saturni dixerunt

alii

:
||

Hanc Eratosthenes a Solis filio Phenontam appellatam dicit


De quo complures scripserunt, ut patris inscienter curru uectus
35

||

36

incenderet terras

danum
37
||

quo facto ah loue fulmine percussum

Tertia Stella Martis

quam

Herculis dixerunt, Veneris

alii

sequens stellam hanc, ut Eratosthenes


canus

cumuxorem Venerem

Marti copia non


stella

cum

in Eri-

deiecerit et a Sole inter sidera sit perlatus.

ait,

de-causa quod

38
||

Vul-

duxisset, propter eius obseruantiam

fieret ut nihil aliud

39

assequi uideretur, nisisua

||

Veneris sidus persequi a Venere non impetrauit. Itaque


ue-

40
j|

hementer amor eum incenderet, significans

stellam Phyriona appellauit


Quarta stella est Veneris,

Iunonis esse dixerunt

traditumest historiis
esse uidetur

41
||

Lucifer nomine ; quam non nulli

Hanc eandem Hesperam appellari, multis


Hoc autem omnium siderum 42 maximus
||

Non nulli hune Aurorae et

runt, pulchritudine multos praestantem.

Gephali filium esse dixe43


||

Ex qua

Venere dicitur certasse, ut etiam Eratostenes


causa Veneris appellari

44
:

||

dicit

re etiam

eum

cum

de [h]ac

exoriente sole et occidente uideri


et

hedum

et

Pages 81

83, 25

de l'dition Bunte.)

Quare, ut ante diximus, iure hune

natam.

e facto

Hesperam nomi-

||

XIV

(Pages 80, 7-23.

Livre

III.

[Quinta stella estMercurii nomine Stilbon. Sed haec est breuis

haec autem Mercurio] data existimatur, quod primus


[menses instituent et peruiderit] siderum cursus. Euhemerus

et clara,
2

\\

35 Phenontam] Phaethonta Bu.


dcident Bu., deiectus
G P, incenderit Bu. percussus Bu.
36 incenderet
est P.
hanc] hac Bu.
37 est stella Bu.
39 non om. Bu.
Pyroenta Bu.
40 amore Bu.
Hic autem Bu.
41 Hesperum Bu.
42 esse om. Bu.
43 hac de causa Bu.
Hesperum Bu.
hedum D, Luciferum Bu.
44 et exoriente Bu.

45

PAGINA XIV

autem Venerem primam

ait sidera consti-

3
||

tuisse et Mercurio

demonstrasse.

LAGTEI GIRGVLI.

[XLIII] F(igura)
4

circulus

quidam

Praeterea ostenditur

[|

candido colore, quern lacteum esse

in sideribus

Eratostenes em'm Mercurio dicit 5 [infanti]


non nulli dixerunt
puero insciam Iunonem ddisse lact sed postquam rescierit eum
itaque lactis profusi
ab se
Maiae filium esse, reiecisse
dormienti Iunodixerunt
Alii
splendorem inter sidera apparere
7
et experrectam id quod supra dixini Herculem suppositum
mus fecisse. Alii autem Herculem propter nimiam auiditatem mul

||

(i

||

||

titudinem lac-

8
||

appetisse neque in ore continere potuisse

tis

quod ex ore eius profusum, circulum signi/icasse

Alii dicunt

quo

Obs Saturno lapidem pro par tu attulit, iussisse ei


Quae cum pressisset 10 raammara, profuso lact
circulum deformatum, quem supra demonstrauimus
Nos autem omnium corporum deformationem dicere institue-

tempore

\\

lact praebere.

||

mus.
|]

[LIBER TERT1VS]
ii

DEFORMATIONE SIDERVM GVM SVBSCRIPTIONI-

BVS EORVM.

12
||

[I]

Igitur incipiemus

a polo boreo protinus

dicere, quia utraque arctus nixe uehuntur, arctico circulo clau-

sae et ita collocatae

i3
j|

unaqueque earum resupinata

ut alteris

caput alternis tegere uideatur, itatamen ut caputeius quae superior fuerit

ad caput

inferioris

extremo circulo pedes habet


stellas VII,
15
||

claram

omnes obscur as
I,

in

14
\\

fxos

contendat.

[H]arum maior

ut risque auribus binas, in

pede nouissimo

II, in

summo

umero

interscapulo

XIV
3

Figura lactei circuli om. Bu., de lagteo circvlo P.

Mercurio Bu.
Bu.
Ops Bu.

4 dicit

6 itaque] ita
9

10 instituimus
Bu.
11 Pro titulo RECAPITVLA.T10 in marg. rubris litteris habet P.
12 quo utraeque Arcti Bu.
13 alternis Bu.
caput alterius tegere Bu.
ad caput] ad caudam Bu.
14 in utrisque I?u.
15 interscapilio Bu.
crure Bu.

in

Praeterea habet in capite

I,

in

46

HYGINI AMBROSIANT

cruce de posterioribus primo


16

III.

pede priore

in

I,

Ita totius sideris stellae sunt

||

II, in cauda ipsa


XXI. Minor arcturus habet in

uno quoque loco stellas singulas clare lucentes et supra


caudamll, omnino VII. Serf m prioribus caudae stella una est
infima quae polos appellatur
e Eratosthenes cfr'cf per quem
18 locum
ipse miindus existimatur uersari
reliqui autem duo
stationis

\\

17

||

choreutae dicuntur quod circa polum uersantur

Draco inter duos Arctos collocatus uidelur\\ 19 corporis


sinu facto Arcturum minorem ita concludere, ut paene pedes
eius tangere uideatur
cauda autem ftexa caput maioris a(/tin[II]

gere

||

suo capite tanquam reucticirculi arcticum tangens,

20 et

corpus ut in spheram complicari


21

dent^ uidere

nem caudae

||

[III]

ita

qui diligentius atten-

ad maioris Vrsae regioutroque tempore stellas;

Hic habet in
mento I, et totocorpore
omnino est stellarum XV

collocatum

in

Arctophylax. Huius
23

si

poterit caput Draconis

in oculis singulas

sim dispositas X,

ut

manum

22
||

reliquo pas-

sinistram circulus arcticus

ipse
neque occidere neque exoriri uideatur
autem posit us ab Sirticocirculo ad estiuum defnitur : inclinatus

includit

ita-ut

||

in longitudinem, dextro pede

umerum

24
||

nixus

aestiuo circulo

Huius

et pectus a reliquo corpore diuidit circulus qui per

utrosque polos transiens tangit Arietem

cum Tauro

et

dere dicitur.

Geminis

Quo magis

ad plagas exorientis

manu

et

Cancro

et

25
||

Leone

et

Ghelas

erectus a pedibus peruenit

citius

quam

Hic quod

occidit, ideo sero occi-

Ghelis uidetur

||

26 ad terram,
Habet autem

quae nunquam occidere dicuntur


in capite stellam I, in utroque umero singulas, in utraque
mamma singulas sed clariorem dextram et sub ea alteram obsin

sinistra stellas IIII,

27

||

curam

in cubito

16 arcturus]
17

28
\\

dextro unamclaram,

mzona unam

clarius

autem Bu.

stellis Bu. polus Bu. ut Eratosthenes Bu.


DBu de dracone add. P duos] duas Bu. arctum Bu.
reducto circulum Bu. spiram complicare, et siquis Bu.
stellas singulas Bu.
ita ut P. sint stellae Bu. de arctofilaci. arctophilax P.
caudam

III

Bu.

18 circa G, circum
20
21

22

24 numros Bu.
25 geminis orientibus

Bu.

Quo D,

qui Bu.

26 at plagius exoriens Bu.


Ghelae Bu.
sinistra] dextra Bu.
de stella quae arcturus
28 unam claram] claram I Bu.
In margine nota

appellatur

47

PAGINA XIV

lucenlem

ceteris

uidetur

Haec Cancro

sed ex

[V]

prope contingere Arctophilax

sinistro

30 nasin,

dextri pedis calce coniungit.

Leone exoriente occidere, eu m Scorpione exoriri


Habet autem stellas XIIII in rotundo dispositas

et

perspicitur

||

||

qui etiam Engo-||

his trs clarius ceteris lucentes

32

Engona-

utrisque

; in

quae omnino sunt XIIII.

29

Goronam umero

[IV]

31

haec stella Arcturus appellatur

pedibus singulas,

||

sin.

Hic positus inter duos circulos Arcticon

aestiuum, utrisque pedibus

et

arcticum circulum

33

finit

quem

dextro genu,

et

ante diximus,

ita-tamen ut dextro pede primori-

\\

autem toto caput Draconis


autem uelut sustinens circulum
leua autem e regione
aestiuum et manu dextra porrecta tangens
sinistra genu porrigens 35 aequali interuallo cirouli aestiui et
Hic occidens capite priusquam reliquo corpore
genu sinistro
terram
Qui cum totus occidit ut pendere 36 pediad
deuenit

bus digitis circulum terminet


Vmeris
opprimere conetur
.

sinistro

34

\\

||

||

bus ex arctico circulo uideatur, exoriens ante pedibus


quis membris

quam

Habet autem in capite stellam I, in sinistro brachio I,


utroque umero singulas clare lucentes, in manu sinistra
dextro cubito aller am

remin
crure

sinistro

II, in

pede

I,

in

38

utroque latere singulas, sed

I,

in
in

quae
esse

femine

dicitur\\

non

39

genu

II, in

clara

I,

clario-

in poplite

in sinistra

nulli dixerunt

I,

manu

in

1III,

Sunt XVIIII.

LYRA. ^Haec posit est contra regionem eius loci qui


inter genu et manum sinistram eius qui Engonasin uoeatur.

[VI]

||

Cuius ipsa testitudo

41
||

spectat ad arcticum circulum

mum autem cacumen ad polum notium contendere uidetur


29 decorona,

corona P.
Bu.

30 dicitur dextri
31 stellas

32
33
34
35
36
40

37
||

\\

in dextro

quas pellem Leonis

est

reli-

vim Bu

etiam]

autem Bu.

de engonasi/engonasin P.

arcticum Bu.
prioribus Bu.

sinistra] sinistro Bu.


Bu. occidit, occidit ut G Bu.
sunt omnis xvim Bu.,om. P de lyra. lyra P.
quilocus est Bu. testudo Bu.

laeuam Bu.

sinistro] sinistri

sumHaec

HYG1M MBROSIANI PAG. XIV

48

Lyra uirgine exoriente occidere 42 cum Sagittario exoriri per:


Habet autem in ipsis testudinis lateribus singulas
43
stellas
testudine ut
in summis cacu minibus eorum, quae in
in modiis isdem quos umeros
brachia sunt collocata, singulas
\\

spicitur

||

Eratostenes
nis

fingit,

Lyra om.

Huius

in

scapulis ipsius tes-

ala

una

est

||

G Bu

43 testitudinem
44

In ima Lyrae quae ut basis totius uideatur

[Vllj Olor.

41

singulas

DG

ima D, imo Bu.

mediis Bu.
de olore in ma.rg.

P una

ala

Bu.

MAON, F ROTAT FRRES, IMPRIMEURS.

I.

44
||

tudi-

ADDENDA

P.

iv,

1.

2.

Supprimer

la

Nous avons

virgule avant rgis.

nous semble cerLa note que Kopp (II, p. 109) traduit


par destruit ne peut pas signifier autre chose que distruit c'est du
reste ce qui rsulte de l'dition critique des Commentarii notarum,
publie par Schmitz (Tab. 65, 18). Notre scribe, en bouclant le c/, et en
plaant au-dessous de la note la finale ti a donc trouv une manire
P. iv,

1.

5.

lu destructi. Cette lecture

taine, cause de la boucle

du

d.

correcte d'exprimer destructi.


P. 15 (Pagina iv, lin. 32). Notre lecture

in-medium

des notes tironiennes d'un caractre nouveau.

ment dans Kopp ou dans Schmitz


in-medium,

soit

(=

soit

in-medio.

In) barr par la lettre

Ici

M qui a le

le

et

dimedium avec

premier jambage de

On
le

la

sens

les syllabes

enrichit la liste

chercherait vaine-

signe ncessaire pour exprimer

nous avons

initiales

grand

le

mdium

coupe son troisime jambage. On exprimait de

dium

On

trait vertical

quand

mme

les

la finale

um

mots reme-

re et di barres par le

mme M.

trouve p. 17 (Pagina v, lin. 31) un exemple de in-medio. C'est


caractre avec o final droite, tandis que dans le Vaticanus

mme

Reg. 846 (publi par Schmitz, Miscellanea) on voit le grand


par le premier jambage de M, avec la finale o au-dessous.

Hygini astronomica.

barr

TABLE DES MATIRES

Introduction
I.

pages

Description du manuscrit

IL Description du cahier d'Hygin


III.

Sa valeur pour

IV.

Son importance palographique

V. Le manuscrit de

le texte

Bembo

Avis au lecteur

vm
xi

xm
xx

Hygini Astronomica.
Liber primus.

Liber secundus

10

Liber tertius (cap. 1-6)

45

Addenda

49

Kfx

X'ti-

\or\m

Mf

$ >f ^

*Z ytabuzar&kn ~r \ % .

vin

'

Xx&xx

fil

?Q4 Vit'

vu-

XL

Dj.Duja

da. et

Hi/flinits.p.i.

Ambn>si(i7iiij

Mis

Hycfinas.p.2 -3

Ambrosianuj

M is

-r

/.L

marne ,

j,,

"fi "-7les

-.1,

/4

uevufmmefin <L

'r

yfjmmefnf

^L^flucal; i - ^rt ^-

V>'S^S-*' >

<?

'f .(i'..t"A(mf.^j'i.. ( i'.;..;,i,

^i.,%r*

fj-yrxi. -|

y ra l-*ftrx2 --t-*

Anibrosvius

Mis _ Hi/quiiis p. et

'

'

t^s.^ ^ courte tffir^

iU

'

Anrbrosia/uis M.j2

_ Hi,quuis.p. a et g.

Ambros-iixrviis M.12

Hijijimu-.p.io-u

3G^ ?^Pto*: vS ml
/

r^^rpfV S<^ff'p4ig^^^^^Jf,<W7<r/.>c
:

Ky >f/"5f.
-

*f

^u mf7^

Wr^ilur^pf^.^MrautT i ^B^J
'JA^P&J'rcrrmi'fanurre/fiL \.S t

<'

jiottt

v jjSkreri'J'f

'

"f

/"

^V!vHV

4,

'^CA.VciW trrwKtAL"-

v\/iMg

'ffeaack'trL

tiiau-irnuf $

'fSi^d

ceftum
*

AmbrosiamiJ-

M Hygi
12

M',^:'-i..<i

>

V^-

v r/^fl^A^

Xa-J

I
I

Les principaux n\onuments du Muse gyptien de Florence, parW.-B. Berend, l re partie. Stles,
30 fr.
bas-reliefs et fresques. In-4 avec 10 planches photograves.
e
e
e
52. Les lapidaires franais du moyen ge des XII XIII et XIV sicles, par L. Pannier. Avec une
10 fr.
notice prliminaire par Gaston Paris.
53. La religion vdique d'aprs les hymnes du Rig-Veda, par E. Bergaigne. Tome II (Epuis).
25 fr.
54. Lareligion vdique d'aprs les hymnes du Rig-Veda, par E. Bergaigne. Tome III (Epuis).
'55. Les tablissements de Rouen, par A. Giry. Tome I er
15 fr.
Pierson.
10 tr.
5t>. La mtrique naturelle du langage, par Paul
57. Vocabulaire vieux-breton avec commentaire, contenant toutes les gloses en vieux-brelon, gallois, comique, armoricain connues, prcd d'une introduction sur la phontique du vieuxbreton et sur l'ge et la provenance des gloses, par J. Loth.
10 fr.
58. Hincmari de ordine palatii epislola. Texte latin traduit et annot par Maurice Prou.
4 fr.
59. Les Etablissements de Rouen, par A. Giry. Tome II.
10 fr.
60. Essai sur les formes et les effets de l'affranchissement dans le droit gallo-franc, par Marcel
Fouknier.
5 fr.
61 et 62. Li Romans de Carit et Miserere du Rendus de Moiliens.Pome del fin du xn e sicle, par
A. -G. van Hamel. 2 vol.
20 fr.
63. Etudes critiques sur les sources de l'histoire mrovingienne. 2 e partie. Compilation dite deFrdgaire , par Gabriel Monod.
6 fr.
61. tudessurle rgne de Robert le Pieux (963-1031), par C. Pfister.
15 fr.
65. Nonius
Marcellus. Collation de plusieurs manuscrits de Paris, de Genve et de Berne, par
H. Meylan, suivi d'une notice sur les principaux manuscrits de Nonius pour les livres I, II
et III, par Louis Havet.
5 fr.
66. Le livre des parterres fleuris. Grammaire hbraque en arabe d'Abou'l-Walid Merwan Ibn Djanah de Cordoue, publie par Joseph Derenbourg.
25 fr.
67. Du parfait en grec et en latin, par mi-le Ernault.
6 fr.
68. Stles de la XII e dynastie au Muse
gyptien du Louvre, publies par E. Gayet. Avec
51.

09.

70.

60 planches. Vol. in-4".


17 fr.
Gujastaiv Abalisii. Relation d'une confrence thologique prsidepar le Calife Mmoun. Texte
pehlvi publi podr la premire fois avec traduction, commentaire et lexique, par A. Barthlmy:
3 fr. 50
tudes sur le papyrus Prisse.
Le ljvre de Kaqimna et les leons de Path-Hotep, par Philippe

Vire y.
71.

72.

8 fr.

'

Les inscriptions babyloniennes du Wadi Brissa,Tpav H. Pognon, avec 14 pl.


10 fr.
Johannis de Capua Directorium vit human, alias parabola antiquorum sapientum Version
latine du livre de Khalilh et Dimnh, publie et annote par J. Derenbourg, membre de
.

l'Institut, 2 fascicules.

16.fr.

77.

Mlanges Renier. Recueil de travaux publis par l'cole (Section des sciences historiques et
philologiques) en mmoire de son prsident Lon Renier. Avec portrait.
15 fr.
La Bibliothque de Fulvio Orsini. Contribution l'histoire des collections d'Italie et l'tude de
la Renaissance, par Pierre de Nolhac
15 fr.
Histoire de la ville de Noyon et de ses institutions jusqu' la fin du XIII e sicle, par
Abel Lefranc.
6 fr!
Elude sur les relations politiques du pape Urbain V avec les rois de France Jean II et Charles V,
d'aprs les registres de la chancellerie d'Urbain V, conservs aux archives du Vatican, par
*
Maurice Prou.
6 fr.
Lettres de Servat Loup, ab'b de Ferrires. Texte, notes et introduction par G. Desdevises du

78.

Grammatica

73.

74.

75.

76.

Dezert.

5 fr.

linguse

grc vulgaris auctore

,12

Reproduction de l'dition de 1638, suivie


historique par W. Meyer, avec une introduction de
S. Portio.

d'un commentaire grammatical et


fr. 50
J. Psicharj.
7 fr.
saint Alexis, l'homme de Dieu, par A. Amiaud.
80. Les inscriptions ailtiques de la Cte-d'Or, par Paul Lejay.
9 fr
81. Le livre, des parterres fleuris d'Abou'l-Walid Merwan Ibn Djanah. Traduit en franais sur les
15 fr.
manuscrits arabes, par Mose Metzger.
82. Le roman en prose de Tristan, le roman de Palamde et la compilation de Rusticien de Pise.
18 fr.
Analyse critique d'aprs les manuscrits de Paris, par E. Loseth.
83. Le thtre indien,
par Sylvain Lvi (puis).
84. Documents des archives de la Chambre des comptes de Navarre, publis par Jean-Auguste Bru79.

La lgende syriaque de

85.

Sfer Yesira ou Livre de la cration par le Gaon Saadya de Fayyoum,


publi et traduit par Mayer Lambert.
10 fr.
7 fr. 50
Etude sur Geoffroi de Vendme, par L. ompain.
Annales de l'histoire de France l'poque carolingienne. Les derniers Carolingiens. Lothaire
13 fr.
Louis V, Charles de Lorraine (954-991), par Ferdinand Lot.
La politique extrieure de Louise Je Savoie. Relations diplomatiques de la France et de l'An13 fr. 50
gleterre pendant la captivit de Franois I er (1525-1526), par G. Jacqueton.
Aristote, Constitution d'Athnes. Traduit par B. Haussoullier avec la collaboration deE.BouR*5 fr.
guet, J. Bruhnes et L. Eisedmann.
tude sur le pome de Gudrun, par Albert Fcamp (puis).
8 fr.
Ptrarque et l'humanisme, d'aprs un essai de restitution de sa bibliothque, par Pierre de
Nolhac. Deuxime dition, revue", corrige et augmente. 2 volumes avec un portrait indit
20 fr.
de Ptrarque et des fac-simils de ses manuscrits.
tudes de philologie no-grecque. Recherches sur le dveloppement historique du grec
22 fr. 50
publies par Jean Psichari.
Chroniques de Zara Yeqb et de Baeda Mryam, rois d'thiopie de 1434 1478. Texte thio
13 fr.
pien et traduction franaise, par Jules Perruchon.
4 fr.
La prose mtrique de Symmaque et les origines du Cursus, par Louis Havet.
Les lamenlalions de Matheolus et le livre de leesce de Jehan le Fvre, de Resson (pomes frane
ais du xiv sicle). dition critique publie d'aprs l'unique manuscrit d'Utrecht, avec introduction et glossaires, par A, -G. van Hamel, T. I er Textes franais et latin des Lamentations,

tails.

86.
87.

88.

89.

90.
91.

92.

93.

Commentaire sur

6 fr.

j:

le

94.
95.

'

l'f

96.

'

'

"
,

Le mme ouvrage.

T. IL Texte

du

livre

de leesce

introduction et notes.

**

'

}:

/ %h

1(>

fr -

15 tr.

Le

livre de savoir ce qu'il y a dans VHads. Version abrge publie d'aprs les papyrus de
Berlin et de Leyde avec variantes et traduction, et suivie d'un index des mots contenus au
papyrus de Berlin n" 3001, par Gustave Jouier.
10 fr.
98. Les fabliaux. tudes de littrature popuranre et d'histoire littraire du moyen ge, par Joseph
Bdier. Seconde dition.
12 fr. 5C
99. "Xes annales de l'histoire de France l'poque carolingienne. Eudes, comte de Paris et roi de
France (882-898), par douard Favre.
fr
100. L'cole pratique des Hautes tudes (1868-1893). Documents pour l'histoire de la section des
historiques
sciences
et philologiques (Sous presse).
101. tude sur la vie et le rgne de Louis VH (1187-1226), par Ch. Petit-Dutaillis.
16 fr.
102. Plauti Amphitro. Edidit L. Hayet cum discipulis Belleville, Biais, Fourel, Gohin, Philipot.
Rmain, Rey, Roersch, Segrestaa, Tailliart, Vitry.
3 fr
103. Saint Csaire, vque d'Arles (503-543), par A. Malncry.
8 fr.
104. Chronique de Galwdtcos (Claudius), roi d'thiopie. Texte thiopien, traduit et comment,
par William-El. Conzelman.
10 f r
105. Al Fakri. Histoire du Khalifat et du Vizirat depuis leurs origines jusqu' la chute du khalifat

L-656
Bagddh
de
l'hgire
032-1258
abasside de
de notre re). Avec des prolgomnes sur
(1
le principe du gouvernement, par Ibn-At-Tiktak. Nouvelle dition du texte arabe, par
H. De re n bourg.
25 fr.
106. Jean Balue, Cardinal d'Angers (IV21 ?-H9f), par Henri Forgeot.
7 fr
107. Matriaux pour servir l'histoire del desse bouddhique Tara, par Godefroy de Blonav. 2 l'r. 50
108. Essai sur VAugustalit dans l'empire romain, par Flix Mourlot. Avec 2 cartes.
5 fr.
109. Tite-Live. tude et collation dums. 5726 de la Bibliothque Nationale, par JeanDiANU.
2 fr. 75
e
110. Philippe de Mzires (1327-1 106) et la croisade au XIV sicle, par N. Jorga.
18 fr
111. Les lapidaires indiens, par Louis Finot.
10 fr.
112. Chronique de Denys de Tell-Mahr (4 partie). Texte syriaque, avec une traduction franaise, une
introduction et des notes, par J.-B Chabot.
25 f,._
113. tudes d'archologie orientale, par Ch. Clerjniont-Ganneau, tome II, in-4.
25 fr.
Il 4. iHude grammaticale sur le texte grec du Nouveau Testament compar avec celui des Septante.
Rapports du verbe avec le sujet et le complment, par l'abb J. Vxteau.
12 fr.
115. Recherches sur V emploi du gnitif-accusatif en vieux slave, par A. Meillet.
6 r.
er
sicle,
par Rod.' Reuss. Tome I
116. L'Alsace au XVII\
18 fr.
hymnes
du
religion
vdique,
d'aprs
les
Rig-Vda,
par
La
E.
Bergaigne.
117.
Tome IV. Index par
M. Bloomfild.
5 fv
118. tude sur l'alliance de la France et de la Castille au XIV et au XV e sicle, par Georges Dau07.

met.
119.

120.
121.

tudes critiques sur les


Annales carolingiennes.
L'Alsace au XVII e sicle,
Le livre de l'ascension de
en 1279, par Grgoire

fi-.

sources de l'histoire carolingienne, l re partie. Introduction. Les


Premier livre Des origines 829, par G. Monod.
6 fr.
par Rod. Reuss. T. II.
20 fr.
l'esprit sur la forme du ciel et de la terre. Cours d'astronomie, rdig
Aboulfarag, dit Bar-Hebrams, publi par F. Nau, V e partie (texte
:

syriaque) 2 e partie (traduction franaise).


21 fr.
Introduction la chronologie du latin vulgaire, par George Moiil.
10 IV.
Essai de dialectologie normande, la palatalisation des groupes initiaux, gl, kl, 11, pl, bl, tudie
dans les parlers de 300 communes du Calvados, par Ch. Guerlin de Guer, avec tableaux et 8
;

122.
123.

cartes.
124.
125.

126.

127.

128.

10

fr.

Annales de l'histoire de France Tpoque carolingienne. Charles le Simple, par A. Eckel. 5 fr.
tude sur le traitde Paris de 1259 entre Louis IX, roi de France, et Henri III, roi d' Angleterre,
par M. Gavrilovitch.
5 fV.
Morphologie du patois de Vinzelles, par A. Dauzat. Avec 1 carte.
10 fr.
Annales de l'histoire de France a l'poque carolingienne. Le rgne de Louis IV d'Outre-Mer,
par Philippe Lauer.
12 fr.
Le Diwn de Tarafa Ibn-al-'Abd-al-Bnkri, publi par M. Seligsohn. Texte arabe et traduction
franaise.

16 fr.

des Nosairis, par Ren Dussaud.


7 fr.
Textes religieux assyriens et babyloniens, par Fr. Martin.
6 fr.
Annales de l'histoire de France l'poque carolingienne. Le royaume de Provence sous les
.Carolingiens (855-933?), par R. Poupardin.
15 fr.
Notices bibliographiques sur les archives des glises et monastres de l'poque carolingienne,
par Arthur Giry.
3 IV. 50
Hermise Alexandrini in Plalonis Phsedrum scholia ad. cod. par. 1810 denuo collati, edidit et
apparatu critico ornavit P. Couvreur.
12 fr.
Les marchands de l'eau, hanse parisienne et compagnie franaise, par mile Picarda.
3 fr.
La diplomatie carolingienne, du traitde Verdun la mort de Charles le Chauve (843-877), par

129. Histoire et religion


130.
131.

132.

133.

134.
135.

Joseph Calmette.
136.

7 fr.

Le parler populaire dans la commune de Thaon (Calvados). Phontique, morphologie, syntaxe,


folklore, suivi d un lexique de tous les mots tudis par Ch. Guerlin de Guer.
16 fr.
TVezaza Sanbat (le commandement du Sabbat). Rcit lgendaire de la cration. Texte thiopien
r

137.

138.
139.

et traduction franaise, par J. Halvy.


tudes sur l'histoire de Milet et du Didymeion, par B. Haussoullier.
tudes sur Vlymologie et le vocabulaire du vieux slave, par A. Meillet,
_

140.
141.

142.

partie.

13

fr.

50

13 f r
l

re

partie

fr.

50.

les sources principales des Mmorables de Xnophon, par A.^Chavanon.


5 fr.
Histoire de saint Azazal. Texte syriaque, introduction et traduction franaise, prcde- des
actes grecs de saint Pancrace, par F. Macler, avec 2 pl.
5 fr,
Histoire de la conqute romaine de- la Dacie et des corps d'arme qui y ont pris part, par
mo V. Vaschide,- avec une carte.
7 fr.
3 fr. 50
Le cautionnement dans l'ancien droit grec, par T.-W. Beasley.
Le A il l'poque pharaonique, son rle et son culte en gypte, par C. Palanque.
6 fr. 50
Les officiers royaux des Bailliages et Snchausses et les institutions monarchiques locales en
30 fr.
France, a la fin du moyen ge, par G. Dupont-Ferrier. Avec 2 cartes.
Le parler de Buividze. Essai de description d'un dialecte lituanien oriental, par Robert Gauthiot.

tudes sur

143.

144.

145.
146.

7 fr.

12

fr.

rgne de Hugues Capet

tudes
Wpl^|l^'4v
sur

147.

le

et la fin

"

>.

't.

du X*

sicle,

par Ferdinand Lot. Avec une planche.

'

20

..

fr.

149.

Introduction topographique l'histoire de Bgddh d'Abo Bakr Ahmad ibn Thbit-al-klatb1002-1071 J.-C). Texte arabe et trad. franc, par G. Salmon.
12 fr.
al-Bagdadh (392-463 H.
La vida de S anto Domingo de Silos, par Gonzalo deBERCEO, pub. par John D. Fitz-Grald, avec

150.

La province romaine proconsulaire

148.

2 pl.

d'Asie, depuis ses origines jusqu' la fin

fr.

du haut-empire, par

15 fr.
Victor Chapot.
d'Al-Hadj ibn Yousqf, 41-95 de l'Hgire = 661-714 de J.-C. d'aprs les sources arabes, par
13 fr.
Jean Prier.
152. L'origine des Ossalois, par J.Passy, ouvrage revu et complt par P. Passy. Avec 6 cartes. 10 fr.
15 fr.
153. La bibliothque du marquis de Santillane, par Mario Schiff.
154. Les assembles du clerg de France. Origines, organisation, dveloppement (1'56 1 -1 6 5), par Louis
12 fr.
Serbat.
6 fr.
155. Les origines chrtiennes dans la province romaine de Dalmatie, par Jacques Zeiller.
Bourgognes,
par
Lon
Gauthier.
12 fr.
156. Les Lombards dans le$ deux
latines
la
et
villas
dans
cit
des
Mdiomatrices.
gauloises
tude
sur
le
dveloppe157. Habitations
ment de la civilisation gallo-romaine dans une province gauloise par A. Grenier. Avec figures.
151. Vie

6 fr.

2 fr. 50
Place du pronom personnel sujet en latin, par J. Marouzeau15 fr.
159. Mahayana-sutralamkara, dit. Sylvain Lvr.
160. La translation des saints Marcellin et Pierre (tude sur Einhard et sa vie politique de 827
lle
Marguerite Bondois.
4 fr.
834), par M
161. Catalogue des actes de Henri I er roi de France (1031-1060), par Soehne.
6 fr.
Guillaume
Bud
(1468-1540).
162. tude sur l'humanisme franais.
L'origine, les dbuts, les ides
7 fr. 50
matresses, par Louis Delaruelle avec 2 fac-simils.
463. Annales de l'histoire de France l poque carolingienne. Le royaume de Bourgogne (888-1038).
18 fr.
tude sur les origines du royaume d'Arles, par Hen Poupardin. 1 fac-simil.
164. Essai sur les rapports de Pascal II avec Philippe I ev (1069-1 108), par Bernard Monod.
6 fr.
e
165. tudes tironiennes. Commentaire sur la 6 glogue de Virgile tir d'un manuscrit de Chartres
5 fr.
avec divers appendices, par Paul Legendre. Avec un fac-simil.
7 fr.
166. tude sur l administration de Borne au moyen ge (75 1-1252), par Louis Halphen
18 fr.
167. La commune de Soissons et le groupe communal soissonnais, par G. Bourgin.
6 fr.
168. Morphologie des aspects du verbe russe, par Andr Mazon.
8 fr.
169. Priscillien et le Priscillianisme, par E. -Ch. Babut.
12 fr.
170. Les monuments romains d'Orange, par Louis Chtelain, avec planches et figures.
15 fr.
171. La presqu'le du Sina, par Baymond Weill, avec cartes.
7 fr.
172. Oppien d'Apame.Lc chasse. dition critique, par Pierre Boudreaux.
5 fr.
173. Classification des dialectes armniens, par H. Adjarian. Avec une carte.
174. Documents relatifs au comt de la Marche, extraits des archives du Parlement de Poitiers (14181436), par Antoine Thomas, membre de l'Institut. Avec une Carte. (Sous presse.)
175. Annales de l'histoire de France l'poque carolingienne. Le rgne de Charles le Chauve (8408 fr. 50
877), l e,e partie (840-851), par Ferdinand Lot et. Louis TIalphen. 1 plan dans le texte.
176-177. L'institution chrtienne de Calvin, texte de la l re dition franaise de 1541, publi sous la
direction d'Abel Lefranc, par H. Chtelain et J. Pannier. (Sous presse.)
178. Annales de Tukulti Ninip H, roid' Assyrie (889-884), par V. Scheil, de l'Institut, avec collaboration de J. Et. Gautier. 2 hliogravures, 8 planches.
179. Lettres no-babyloniennes Introduction, transcription et traduction, par Franois Martin.
180. Hygini astronomica. Texte du manuscrit tironien de Milan publi par mile Chtelain, de
l'Institut, et Paul Legendre, avec 8 hliogravures.

158.

Sous presse: Le budget communal de Besanon au dbut du XVIIIe sicle, par Ach. Pouchenot.
Avec des plans.
Histoire du Comt du Maine pendant le Xe et le XI 9 sicle, par Bobert Latouche, avec
une carte.
D'Ansse de Villoison et l Hellnisme en France la fin du XVII e sicle, par Ch. Joret,
de

l'Institut.

Chronographie de Mr Elle Bar Sinaya, mtropolitain de Nisibe,


'''

PORTE.,

'"

VO.

S'i;

'.

-\

"

:'h

'''^

;'v

'}

par L. Dela"
\
et Baoul de Bour-

trad.

'

/;

Annales de l'histoire de France l'poque carolingienne. Bobert I er


gogne, rois de France (923-936), par Ph. Lauer.
Essai conomique sur les mutations des monnaies dans l'ancienne France, de Philippe
le Bel Charles VII, par Adolphe Landry.
Les Jongleurs au moyen ge, par Edmond Fakal.

Annuaire de l'cole des Hautes-tudes, annes 1893 1909, contenant, outre les documents et rapports
concernant l'Ecole, des travaux originaux de MM. G. Boissier (1895. Satura Iota nostra est).
M. Bral (1895. James Darmesteter).
A. Carrire (1898. Sur an-chapitre de Grgoire de Tours
relatif V histoire d' Or ient, et 1897. Joseph Derenbourg).
E. Chtelain (1904. Les Palimpsestes
latins).
C. Clermont-Ganneau (1903. O tait l'embouchure du Jourdain l'poque de Josu).
H. Gai- doz (1902. La rquisition d'amour et le symbolisme de la pomme).
J. Gilliron(1908.
Les noms gallo-romans des jours de la semaine).
P. Guieysse (1909. Glanures gyptiennes).
J. Halvy (1905. La lgende de la reine de Saba).
L. Havet (1901. Un canticum de Cecilius).
Hron de Villefosse (1908. Lycurgue et Ambrosi).
A.Jacob (1906. Le trac de la plus
ancienne criture onciale).
F. Lot. (1901. Arthur Giry).
G. Maspero (1897. Comment
Alexandre devint dieu en Egypte).
A. Meillet (1903. Auguste Carrire).
G. Monod (1896.
Du rle de l'opposition des races et des nationalits dans la dissolution de l'Empire carolingien).
G. Paris (1893. L'altration romane du C latin).
3. Boy (1900. Corrections etadditions
l'histoire de Robert de Clermont, sixime fils de saint Louis).
J. Soury(1907. Nature et localisation des fonctions psychiques chez l'auteur du trait De la Maladie sacre).
M. Thvenin
(1899. Sur l'histoire des origines de l'institution monarchique franaise).
Ed. Tournier (1894.
Notes sur Dmosthne).
2 fr.
Prix de l'anne.

Librairie ancienne H.

CHAMPION,

diteur,

PARIS

Gaston Paris

MLANGES LINGUISTIQUES

t.
I. Latin vulgaire et langues romanes.
in-8.
Fascicule IV e et
III. Langue franaise et notes tymologiques.
franaise.
25 fr
dernier avec index. Ensemble

Publis par Mario Roques. 1906-09,

Langue

En- souscription

du mme auteur,

et par les soins de

M. Mario Roques

MLANGES DE LITTRATURE FRANAISE


AU MOYEN AGE
4

fascicules in-8 .

..

Ouvrage prochainement termin

.6 fr.

ATLAS LINGUISTIQUE DE LA FRANCE


Publi par

MM.

Gilliron, prof, l'cole des Hautes-tudes, et Edmont.

L'Atlas comportera environ 35 fasc. de 50 cartes chacun; chaque carte est consacre
un mot ou un type morphologique. Les fasc. I-XXXIV, avec engagement la suite
850 fr.
(35 fasc. en tout), sont en vente au prix de 25 fr. le fascicule. Les 34 fasc. parus

Couronn par l'Acadmie des Inscriptions et Belles- Lettres (Prix Chave),


et par V Acadmie de Berlin (Prix de la fondation Diez).

CARTES MUETTES DE L'ATLAS LINGUISTIQUE


Prpares pour l'tude philologique
Petit format

fr.

15

et linguistique

des mots.

Grand format.

fr.

30

Lopold Delisle, membre de l'Institut, administrateur honoraire


de la Bibliothque nationale.

ROULEAU MORTUAIRE
du B.

Vital,

abb de Savigni

Contenant 207 titres crits en 1122-1123 dans diffrentes glises de France et d'Angleterre.
dition phototypique avec introduction, ix-47 pages de texte et 49 planches (207 docu40 fr.
ments). In-folio dans un carton, tir cent exemplaires

Paul Meyer, membre de

l'Institut,

directeur de l'cole des Chartes

DOCUMENTS LINGUISTIQUES DU MIDI DE LA FRANCE


RECUEILLIS ET PUBLIS avec glossaires et cartes
Ain, Basses -Alpes, Hautes- Alpes
Fort volume in-8 de ix-655 pages

Georges Doutrepont, professeur

Alpes- Maritimes

l'Universit de

25

fr.

Louvain

LA LITTRATURE FRANAISE A LA COUR DES DUCS


DE ROURGOGNE
Philippe

le

Hardi

Jean sans Peur Philippe

Charles

le

le

Bon

Tmraire

In-8 de lxviii-544 pages (tir 550 exemplaires numrots)

Forme

le

tome VIII de

la

12

fr.

12

fr.

Bibliothque du xv e sicle

Ren Sturel

JACQUES AMYOT

Traducteur des Vies parallles de Plutarque


Petit in-8 de lvi-646 pages et 4 fac-simils

Forme

le

tome VIII de

la

Bibliothque littraire de la Renaissance

GUIDE DES TUDIANTS A PARIS


Pour

l'anne scolaire 1909-1910

LITTRATURES ET LANGUES ROMANES


(Franais, Provenal, Italien, Espagnol, Roumain)
In-8, 40

pages

1 fr.

MAON, PKOTAT FRK1S, IMPRIMEURS.

Você também pode gostar