Elektronika dla nieelektronikw

Ekonomiczny
zasilacz
warsztatowy

Odporny na zwarcie zasilacz warsztatowy

o pynnie regulowanej wartoci napicia wyjciowego.
Bardzo prosta konstrukcja i niski koszt.
Moliwo rozbudowy.
Posiada obwd ogranicznika prdowego
z moliwoci zmiany wartoci prdu maksymalnego.
Znakomite parametry
dziki wykorzystaniu ukadu scalonego TL431.
Tranzystor mocy PNP zapewnia
niski spadek napicia na zasilaczu, pozwalajcy
na pene wykorzystanie energii transformatora.
Zaskakujco prosta sygnalizacja
rnokolorowymi diodami LED:
obecnoci napicia sieci
przecienia
orientacyjnej wartoci napicia wyjciowego
orientacyjnej wartoci prdu.
Moe wsppracowa z transformatorem sieciowym
albo z zasilaczem niestabilizowanym.
Zakres napi wejciowych 925V.
Zakres napi wyjciowych:
pynna regulacja od 2,5V do 13V (opcjonalnie do 24V).

E l e k t ro n i k a d l a Ws z y s t k i c h

A V T -7 3 6

Zaskakujco prosty zasilacz warsztatowy

z nietypow sygnalizacj stanu i parametrw
wyjciowych za pomoc diod LED. Zawdzi
cza wysokie parametry ukadowi scalonemu
TL431 oraz regulacyjnemu tranzystorowi
mocy PNP. Schemat ukadu i wygld pytki
drukowanej pokazane s na rysunkach 1 i 2.
Podzespoy naley wlutowa w pytk druko
wan, najlepiej wedug kolejnoci podanej
w wykazie elementw. Na pocztek naley
wlutowa dwie zwory z kawakw drutu koo
tranzystorw T2, T3. Podczas montau naley
zwraca szczegln uwag na sposb wluto
wania elementw biegunowych: kondensato
rw elektrolitycznych, tranzystorw, diod
i ukadu scalonego. Szczegowe wskazwki
dotyczce szczegw montau podane s
w artykuach i na plakatach, ktre zamieszczo
ne byy w numerach 5/20047/2004 (nume
ry te dostpne s w Dziale Prenumeraty AVT).
Po zmontowaniu ukadu trzeba bardzo sta
rannie skontrolowa, czy elementy nie zosta
y wlutowane w niewaciwym kierunku lub
w niewaciwe miejsca oraz czy podczas luto
wania nie powstay zwarcia punktw lutowni
czych. Po skontrolowaniu poprawnoci mon
tau mona doczy napicie zasilajce
modu. Moe to by napicie zmienne (AC) o
wartoci 9V18V z zasilacza napicia
zmiennego lub transformatora naley je
doczy do punktw A, B. Modu moe te
by znakomitym uzupenieniem zasilacza nie
stabilizowanego o napiciu staym (DC)
12V25V napicie stae naley doczy

49

Elektronika dla nieelektronikw

do punktw C, D, zwracajc baczn uwag na
biegunowo (plus zasilacza do punktu C).
Uwaga! Z uwagi na napicie nominalne
zastosowanego kondensatora C1 ukad nie
moe by zasilany napiciem staym wy
szym ni 25V (zmiennym wyszym ni
18V)!
Zasilacz bezbdnie zmontowany ze
sprawnych elementw od razu bdzie popra
wnie pracowa. Przy pokrcaniu potencjomet
rem P1 powinna zmienia si jasno zielonej
diody LED D11. Jasno wiecenia tej
diody D10 odzwierciedla warto prdu
pobieranego z zasilacza. Przy zwarciu wyjcia
ukad nie ulegnie natychmiastowemu uszko
dzeniu, tylko dodatkowo zawieci si czerwo
na dioda sygnalizacji przecienia D9 (du
gotrwaego zwarcia naley jednak unika
z uwagi na moliwo przegrzania tranzysto
ra T3).

Tylko dla dociekliwych

dziaanie ukadu
Napicie wyprostowane w mostku D1D4
jest filtrowane przez kondensator C1, a na
stpnie podawane na wyjcie przez tranzystor
mocy T3. Niebieska dioda D8 jest wskani
kiem obecnoci napicia wejciowego.
W tym prostym zasilaczu, majcym liczne
dodatkowe funkcje, kluczow rol odgrywa
ukad scalony U1 TL431. Peni on jedno
czenie rol rda napicia odniesienia, jak
te wzmacniacza bdu sprawdza napicie
midzy kocwk REF i anod, porwnujc
je z wewntrznym, bardzo stabilnym napi
ciem odniesienia wynoszcym 2,5V (nomi
nalnie 2,495V). Gdy napicie midzy ko
cwk REF i anod (A) wzrasta powyej tej
wartoci, pojawia si prd w obwodzie katody
(K). Oznacza to, e ukad scalony TL431
dziaa jak tranzystor NPN o napiciu emi
terbaza rwnym 2,5V. Uproszczony schemat
zasilacza pokazany jest na rysunku 3, przy
czym ukad U1 zosta narysowany wanie
jako tranzystor. W czasie normalnej pracy

50

przez wszystkie tranzystory pyn niewielkie

prdy, powodujce utrzymywanie si na rezy
storze R8 napicia rwnego 2,5V (a napicie
wyjciowe zaley od nastawionej wartoci
potencjometru P1).
Gdy napicie na wyjciu z jakich powo
dw wzrasta, wzrasta te napicie na bazie
U1, czyli na kocwce REF. Gdy nawet
minimalnie przekroczy te 2,5V, pojawia si
prd kolektora, pyncy przez R1, R2.
Napicie na bazie tranzystora T2 zmniejsza
si, czyli tranzystor ten zatyka si, a tym
samym zmniejsza si prd bazy gwnego
regulacyjnego tranzystora mocy T3. Zmniej
sza si te prd kolektora tranzystora T3, co
hamuje wzrost napicia wyjciowego.
Jeli z kolei napicie wyjciowe zmniejsza
si, zmniejsza si te prd pyncy przez U1,
tranzystor T2 bardziej si otwiera, a tym
samym przez T3 pynie wikszy prd, co
zapobiega spadkowi napicia wyjciowego.
Dziki zastosowaniu tranzystora regula
cyjnego PNP (T3) ukad jest stabilizatorem
LDO (Low Drop Out), czyli moe pracowa
przy maej rnicy napi midzy emiterem

3
a kolektorem T3. Modu ma dodatkowe ele
menty, ktre polepszaj warunki pracy ukadu
oraz wzbogacaj go o dodatkowe funkcje.
Wan rol peni obwd oznaczony liter X.
W tym punkcie ukadu napicie zmienia si
zalenie od poboru prdu z zasilacza. Czym
wikszy prd wyjciowy, pobiera
ny z zasilacza, tym wikszy musi
by prd bazy tranzystora T3, a
prd ten pynie przez tranzystor
T2, diod LED D7 i rezystor R5.
O zakresie zmian napicia w
punkcie X decyduje warto
rezystora R5. Warto R5 decy
duje te, jaki prd maksymalny
mona pobra z wyjcia zasila
cza. Ot przy wzrocie poboru
prdu z zasilacza ronie napicie
w punkcie X, ale tylko do warto
ci wyznaczonej przez diody LED
D5, D6, D9. Diody te w sumie
peni rol diody Zenera (D5, D6
mona byoby zastpi diod
Zenera 3,94,3V), a D9 dodat
kowo jest wskanikiem prze
cienia. Obwd ten realizuje te

E l e k t ro n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Elektronika dla nieelektronikw

funkcj ogranicznika prdowego. cilej bio
rc, ostrzegawcza, czerwona dioda D9 wska
zuje na brak stabilizacji zawieca si zawsze
wtedy, gdy napicie wyjciowe ma warto
mniejsz od wyznaczonej przez warto
potencjometru P1, ale w praktyce najczciej
zdarza si to, gdy obcienie chce pobra
z zasilacza zbyt duy prd. Dioda D9 zawie
ca si take wtedy, gdy nadmiernie zmniejsza
si napicie wejciowe i ukad nie moe ju
zapewni stabilizacji.
Zmieniajc warto R5, mona zmienia
warto maksymalnego prdu wyjciowego.
W tym celu przewidziane s dodatkowe punk
ty E, F, pozwalajce doczy np. wieloobro
towy przecznik z dobranymi rezystorami.
Dla cisoci naley doda, e nie sposb
poda dokadnej recepty, jak maksymalny
prd wyjciowy zaley od wartoci R5, ponie
wa w gr wchodzi te warto wzmocnienia
prdowego T3. W modelu pokazanym na
fotografiach rezystor R5 o wartoci 2,2k
wyznaczy maksymalny prd wyjciowy

(podczas zwarcia wyjcia) rwny 0,27A.

Dioda D7 mogaby by optycznym wska
nikiem wartoci prdu wyjciowego, ale przy
maych prdach jej jasno byaby znikoma.
Dlatego w ukadzie pojawi si tranzystor T1
i rezystor R3 o niewielkiej wartoci, a take
dioda LED D10, ktra wieci janiej i jest
optycznym wskanikiem poboru prdu. Dioda
D7 mogaby peni rol wskanika bez
wzgldnej wartoci prdu wyjciowego,
a D10 suy jako wskanik procentowy
zawsze pokazuje orientacyjn warto prdu
w zakresie od zera do wartoci maksymalnej,
wyznaczonej przez R5.
Natomiast dioda D11 z rezystorami R9,
R10 jest orientacyjnym wskanikiem napicia
wyjciowego. Mogaby by doczona wprost
do napicia wyjciowego, ale wtedy przy
wyszych napiciach wyjciowych pynby
przez ni na tyle istotny prd, ze wykazywane
to byoby przez diod D10 jako prd wyjcio
wy. Dodanie tranzystora T4 praktycznie unie
zalenia od siebie wskazania diod D10, D11.

Wykaz elementw
(w kolejnoci lutowania)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

zwora z drutu obok tranzystora T2

zwora z drutu obok tranzystora T3
R1 1k (brzczar.czerw.zoty)
R2 1k (brzczar.czerw.zoty)
R11 1k
(brzczar.czerw.zoty)
R12 1k
(brzczar.czerw.zoty)
R3 220
(czerw.czerw.brz.zoty)
R4 10k
(brzczar.pom.zoty)
R5 2,2k
(czerw.czerw. czerw.zoty)
R8 2,2k
(czerw.czerw. czerw.zoty)
R6 1M
(brzczar.ziel.zoty)
R9 470
(tyfiolet.brz.zoty)
R10 470
(tyfiolet.brz.zoty)
D1 1N4007 (dowolna 1A)
D2 1N4007 (dowolna 1A)
D3 1N4007 (dowolna 1A)
D4 1N4007 (dowolna 1A)
C2 100pF
(moe by oznaczony 101)
C3 100nF
(moe by oznaczony 104)
T1 BC337

21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36

T2 BC337
T4 BC337
U1 TL431
P1 miniaturowy 10k
(moe by oznaczony 103)
C4 100uF/25V
(lub na napicie wysze)
D5 LED 3mm zielona
D6 LED 3mm zielona
D11 LED 3mm zielona
D7 LED 3mm ta
D10 LED 3mm ta
D8 LED 3mm niebieska
D9 LED 3mm czerwona
C1 4700uF/25V
(lub na napicie wysze)
przykrci T3 (BD244)
do radiatora
T3 BD244 wlutowa w pytk
doczy rdo napicia
wejciowego do punktw A, B

Moliwoci zmian
W wersji podstawowej rezystor R7 nie jest
montowany i ukad jest stabilizatorem o za
kresie regulacji napicia wyjciowego od 2,5V
do okoo 13V, przy czym bardzo atwo zwik
szy napicie maksymalne. Mona to zrobi
zwikszajc warto potencjometru P1 do
22k, ale prociej jest zmniejszy wypadko
w rezystancj R7, R8. Wystarczy wlutowa
R7 o wartoci dobranej odpowiednio do po
trzebnego zakresu regulacji (2,2k 47k)
Proponowana w wersji podstawowej war
to rezystora R5 ogranicza prd maksymalny
zasilacza do jednej, niezbyt duej wartoci,
okoo 0,25A. Zwizane jest to take z wyko
rzystaniem w wersji podstawowej niewielkie
go radiatora. Mona nie montowa R5, tylko
do punktw E, F docza przecznikiem re
zystory o rnej wartoci da to zasilacz o sko
kowo regulowanym prdzie maksymalnym.
Istnieje take moliwo znacznego zwik
szenia moliwoci zasilacza. Aby pracowa
przy wyszych napiciach wejciowych, na
wet do 45V, naley zastosowa C1 i C4
o wyszym napiciu nominalnym oraz zwik
szy warto R1, R2, R9, R10 oraz R11, R12.
Aby pracowa przy wikszych prdach
wyjciowych do 2A (na tyle pozwala mostek
D1D4), przede wszystkim trzeba doczy
transformator zasilajcy o odpowiedniej
mocy oraz zastosowa skuteczniejszy radia
tor. Zalecane jest wykorzystanie radiatora
z wentylatorem (od procesora komputerowe
go). Wentylator poczony w szereg z dobra
nym rezystorem naley doczy do obwodu
napicia wejciowego (napicie na kondensa
torze C1) i ewentualnie doczy kondensator
elektrolityczny 100uF/25V rwnolegle z wen
tylatorem.
Przy wikszych prdach warto te zwik
szy warto pojemnoci filtrujcej C1 przez
doczenie do punktw C, D dodatkowych,
zewntrznych kondensatorw filtrujcych.
Piotr Grecki

Uwaga! Transformator sieciowy (zasilacz

napicia zmiennego) nie wchodzi w skad
zestawu AVT736. W skad zestawu wcho
dzi miniaturowy potencjometr montao
wy P1 oraz niewielki radiator. Osoby
zainteresowane rozbudow mog oddziel
nie zakupi suwakowy lub obrotowy
potencjometr oraz komputerowy ra
diator z wentylatorem.

Komplet podzespow z pytk jest dostpny w sieci handlowej AVT jako kit szkolny AVT-736.

E l e k t ro n i k a d l a Ws z y s t k i c h

51