Você está na página 1de 7

1/4/2016

GuaclnicadeGripe

Gripe
Fechadelaltimarevisin:28/09/2013

ndicedecontenidos
1. Dequhablamos?
2. Quclnicaproduce?
3. Culessonlascomplicacionesdelagripe?
4. Cmosediagnstica?
5. Cmosetrata?
6. Vacunacin
7. Profilaxis
8. Bibliografa
9. Msenlared
10. Autores

Dequhablamos?
Setratadeunaenfermedadrespiratoriaagudacausadaporlosvirusdelagripe,queconfrecuenciaseacompaade
sntomasgenerales:fiebre,debilidad,mialgiasycefalea(DolinR,2009).
Lagripeescausadaporlosvirusdelagripe,quepertenecenalafamiliaOrthomyxoviridae,queagrupaa5virus:virus
influenzaA,ByC,virusTogotoeIsavirus.LosmsimportantessonlostiposAyB,yaqueelCsloprovocacuadrosclnicos
banalesoinfeccionesasintomticas.
ElgneroInfluenzavirusAincluyevariossubtipos(humanosyanimales).Lossubtipossonlascombinacionesdelos16tipos
dehemaglutinina(H1H16)ylos9delaneuraminidasa(N1N9).ElinfluenzavirusBnotienesubtiposnireservorioanimal.
Losvirusresponsablesdelagripeenhumanossemuestranenlatabla1.LossubtiposmsfrecuentesdevirusAque
actualmenteestnencirculacinentrehumanossonA(H1N1)yA(H3N2).

Tabla1.Tiposdevirus

Familia

Gnero

Virus

Tiposysubtipos
H1N1
H3N2

InfluenzavirusA

VirusdelagripeA

Orthomyxoviridae

H5N1
H7N7
H7N3
H9N2

InfluenzavirusB

VirusdelagripeB

InfluenzavirusC

VirusdelagripeC

Lagripesepresentaenformadebrotesepidmicoshabitualmentedurantelosmesesfros,comoconsecuenciadelas
variacionesmenoresdelosvirusAyB.
LaspandemiasseoriginancomoconsecuenciadelasvariacionesmayoresdelvirusInfluenzaAfrentealasquelapoblacin
carecedeinmunidad.stasafectanenpocosmesesatodoelmundo,ynonecesariamenteenlosmesesfros(CasasI,
2008).
Lagripesetransmitepormecanismoareodirecto,atravsdelhabla,latosyestornudosprincipalmenteatravsdegotitas
departculasgrandes(>5micras)porloqueserequiereuncontactoestrechoconlapersonainfectada(Mubareka,2009
BrankstonG,2007).Tambinpuedetransmitirse,aunqueconmenosfrecuencia,atravsdelcontactoconsuperficiesquese
hancontaminadocongotitasrespiratorias,aunquesedesconoceelmecanismoexactodetransmisin.
Superododeincubacinesde1a4dastraselcontactoconelvirus.
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/gripe/

1/7

1/4/2016

GuaclnicadeGripe

Unpacientecongripepuedetransmitirlaenfermedaddesde24horasantesdeliniciodelossntomashasta7dasdespuso
tras24horassinfiebre.Algunaspersonasinfectadasconelvirusyasintomticaspuedentransmitirlaenfermedad.

Quclnicaproduce?
Puedemanifestarsedesdeunaenfermedadrespiratorialeveysinfiebre,hastaunprocesoconpostracinintensacon
sntomasrespiratoriosrelativamenteescasos(DolinR,2009).
Secaracterizaporuniniciobruscodesntomasgenerales,comocefalea,fiebre,escalofros,artromialgiasomalestar,
seguidosdemanifestacionesrespiratorias,especialmentetosydolorfarngeo.Lasmolestiasrespiratoriasseacentana
medidaquecedenlossntomasgenerales(NicholsonKG,1992).
Puedepresentarsntomasocularescomodoloralmoverlosojos,fotofobiayardorocular.
Lasmanifestacionesdigestivasnosonmuyfrecuentes.Elvmitoeselsntomamshabitual,ladiarreaesmenosfrecuentey
losdoloresabdominalessonraros(OrtizdeLajarazuR,2008).
Enlagripenocomplicada,laenfermedadagudaporlogeneralseresuelveenunplazodedosacincodasylamayorase
recuperaenunasemana.Latospuedepersistir12semanasyenunaminorapuedepersistirasteniapostgripalvarias
semanas.

Culessonlascomplicacionesdelagripe?
Lagripeenlospacientesderiesgoseasociaaunaelevadamorbimortalidad,pudiendopresentarlassiguientes
complicaciones:
Neumonaviralprimaria
Eslacomplicacinneumnicamenosfrecuente,perolamsgrave.Apareceduranteelcursoclnicodelagripecuandola
infeccinporelvirusinfluenzaafectadirectamentealpulmn.Semanifiestacomounempeoramientoclnicoconincremento
delafiebre,disneaintensaeinclusocianosis(DolinR,2009).
Enlaradiografadetraxseobservaninfiltradosbilateralesdifusosperibronquialesquerespetanlaperiferiadelpulmn.

Neumonabacterianasecundaria
Secaracterizaporunempeoramientodelaclnicarespiratoria,conreaparicindelafiebredespusdeunamejoraclnica
inicial.Lospacientespresentanfiebreelevadacontosyexpectoracinpurulenta,observndoseenlaradiografadetraxuna
consolidacin.
ElpatgenoaisladoconmsfrecuenciaenelesputooelhemocultivoeselS.pneumoniae(48%),seguidoporelS.aureus
(19%)yconmenosfrecuenciaelH.influenzae(SchwarzmannSW,1971).
Engeneralmejoranconantibiticos.Supronsticoesmejorqueeldelaneumonaviralprimaria,conunamortalidad
aproximadadel25%(SimonsenLM,1999).

Neumonamixtavricaybacteriana
Setratadeunaneumonaconcaractersticasdeneumonavricaybacterianaquesepresentaduranteelcursodeunagripe.
Enloscultivosdelesputoseaslanelvirusdelainfluenzaybacterias.Enlaradiografadetraxseobservaninfiltrados
pulmonaresyfrancasconsolidaciones.Laantibioterapiamejoraelcuadro,yelpronsticoengeneralesbueno.

Afectacindelsistemanervioso
Puedeproducirafectacindelsistemanerviosocentralcomoencefalitis,mielitistrasversa(Salonen,1997),meningitisasptica
ysndromedeGuillainBarr,aunquenosehademostradolarelacinetiolgica.

Miositisyrabdomiolisis
Sepresentacomounagransensibilidadenlosmsculosafectos,sobretodoenextremidadesinferiores,enocasionespuede
aparecertumefaccinyedema.
Esunacomplicacinpocofrecuente,msfrecuenteennios.
Lascifrassricasdecreatinfosfocinasaestnmuyelevadasyalgunosenfermosdesarrollaninsuficienciarenalpor
mioglobinuria.

Complicacionescardiolgicas
Lapericarditisymiocarditissoncomplicacionespocofrecuentesdelvirusinfluenza.Lomsfrecuenteesqueenpacientescon
cardiopatadebasepresentenexacerbacindelasalteracioneselectrocardiogrficasrelacionadasconsupatologa.

Sndromedeshocktxico(SST)
SehadescritoSSTasociadoalainfeccinporS.aureusyelvirusinfluenza,principalmenteeltipoB(MacDonaldKL,1987).

SndromedeReye
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/gripe/

2/7

1/4/2016

GuaclnicadeGripe

Secaracterizapordegeneracingrasadelhgadooelevacindelascifrasdetransaminasasoamonioycuadrode
encefalopatanoinflamatoria.
Factoresderiesgoparapresentarcomplicacionesderivadasdelagripe(CDC,2013):
Niosmenoresde2aosyadultosmayoresde65aos.
Menoresde19aoscontratamientocrnicoconcidoacetilsaliclico.
Enfermedadpulmonarcrnica(incluidodisplasiabroncopulmonar,fibrosisqustica,asma).
Enfermedadesmetablicas(incluidodiabetesmellitus).
Obesidadmrbida.
Enfermedadcardiaca(nohipertensinarterial),renal,neurolgica,neoplsicaohepticacrnicas.
Enfermedadeshematolgicas(incluidohemoglobinopata).
Embarazoypuerperio.
Pacientesinmunodeprimidosoqueestnrecibiendotratamientoinmunosupresor.
Personasconenfermedadesquerequierentratamientosprolongadosconaspirina.
Residentesdehogaresdeancianosyotrasinstitucionesdecuidadosprolongados.

Cmosediagnstica?
Demanerahabitual,enlaprcticaclnica,noesprecisoconfirmareldiagnsticodegripeconpruebascomplementarias.Sin
embargo,enalgunascircunstancias,comoenelcasodelainexistenciadecasoslocalesrecientes,pacienteshospitalizados
consospechadegripeoanteelbroteenunainstitucin,sesnecesariohacerlo.Paraelloeninmunocompetentessedeben
obtenermuestrasnasofarngeasmediantehisopooaspiracin,preferentementedentrodelos5primerosdasdeliniciodela
enfermedad(msallaumentanlosfalsosnegativos).Lasmuestrasbucofarngeasylasmuestrasdeesputopresentan
menordeteccindelvirusdeinfluenzahumana.Enpersonasinmunodeprimidaslasmuestrasobtenidasmsalldelos5das
resultanrentables.
RTPCR(reaccinencadenadelapolimerasacontranscripcininversa)eslapruebamsespecficaymssensible
paraladeteccindelosdiferentestiposysubtiposdelainfluenza,conresultadosdisponiblesen4a6h.
Cultivoviral:noesunestudiodescreening.Entemporadasdegripeelcultivoviraldemuestrasrespiratoriasserealiza
pararealizarvigilanciavirolgica,yparaconfirmarresultadosnegativosdeinmunofluorescenciaypruebasrpidasde
deteccindeantgenos.
Inmunofluorescenciadirectaoindirectadeanticuerposparaladeteccindeantgenosdeinfluenzaseempleacomo
estudiodetamizaje.Permiteobtenerresultadosenhoras,conunasensibilidadyespecificidadlevementemenoresque
elaisladoviralencultivocelular.
Pruebasdiagnsticasrpidas:pruebasdedeteccindeantgenosdisponiblespermitenobtenerresultadosen10a30
minutos,peroconunasensibilidadmenorencomparacinconelcultivoviralyRTPCR.
Pruebasserolgicas(ELISA,inhibicindelahemaglutinina,fijacindelcomplementoyneutralizacin):serealizanen
loslaboratoriosdereferencia.Seempleanparaeldiagnsticoretrospectivo,seguimientooinvestigacin.

EsnecesariorealizarRTPCRocultivoviralparaconfirmarlosresultadosnegativosdelainmunofluorescenciaydelas
pruebasrpidascomerciales(ScottA,2009).

Cmosetrata?
Medidasgenerales
Reposoehidratacin.
Tratamientosintomticodelacefalea,mialgiasyfiebre(paracetamol,AINES,etc.,evitarsalicilatos,sobretodoen
menoresde18aos).
Sitosmuymolesta,sepuedenemplearfrmacoscomolacloperastina.
Aquintratarconantivirales?(FioreAE,2011CDC,2013)
Pacientesconfactoresderiesgodepresentarunaenfermedadgrave,inclusosipresentanafectacinlevequeno
precisehospitalizacin.
Pacientesinfectadosquerequieranhospitalizacin.
Enfermedadgrave,progresivaocomplicada,independientementedelestadodevacunacinodesaludprevia.
Pacientesambulatorioscongripesincomplicacionesenlosquesedesconoceelriesgodedesarrollarenfermedad
graveocomplicaciones,siemprequeeltratamientoantiviralsepuedainiciardentrodelasprimeras48horasdelinicio
delcuadro.

Esmscuestionadoeltratamientoenpacientesconenfermedadlevesincomplicaciones,quenopresentenaltoriesgode
desarrollarcomplicacionesoenfermedadgrave,yaquetienenmenosposibilidadesdebeneficiarsedeltratamientoantiviralsi
seiniciamsde48hdespusdelaenfermedad.
Quantiviralesutilizar?
Eltratamientoconfrmacosantiviralesacortanladuracindelossntomas,sobretodosiseadministranenlasprimeras48
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/gripe/

3/7

1/4/2016

GuaclnicadeGripe

horasdeliniciodelossntomas,sinembargoesmscontrovertidosuefectosobrelascomplicacionesolatransmisinviral,
siendonecesarioinformesclnicosmscompletosqueaclarenesto(JeffersonT,2012EbellMH,2013).
Haydosgruposdefrmacosantivirales:(GlezenWP,2008FioreAE,2011MinisteriodeSanidadyConsumo,20122013)
(tabla2dosis)
Losadamantanos(amantadinayrimantadina):actancontralaprotenaM2delosvirusgripalesA.Soneficacessise
danenprimeras48horas.Seutilizanpoco,yaquetienenimportantesefectossecundariosypresentanresistencias.
Losinhibidoresdelaneuraminidasa(oseltamiviroralyzanamivirinhalado):actanfrentealosvirusgripalesAy
B.Eficacessiseadministranenlasprimeras48horas,oseltamivirpuedeprovocaralteracionesgastrointestinalescomo
naseasyvmitos.zanamivirnoserecomiendaenpersonasconasmaoenfermedadpulmonarobstructivacrnica.
EnEspaaestnautorizadosycomercializados:amantadina,zanamiviryoseltamivir.
ParaeltratamientoyprofilaxisdelainfeccindelainfluenzaaviartipoAenhumanos,losCDCylaOMSrecomiendan
oseltamivirozanamivir.
Losvirusinfluenzaysusensibilidadalosmedicamentosantiviralesdisponiblesvancambiando,siendoimportanteconocerlas
caractersticasepidemiolgicaslocalesdelagripeparalaeleccindelantiviral.Sepuedeencontrarinformacinactualizada
enlawebsobrelainfluenzadelosCDC(http://www.cdc.gov/flu).
Tabla2.Dosisantiviralesparatratamientoyprofilaxis

Agenteantiviral
Oseltamivir

Zanamivir

Dosis

Tratamiento,gripeAyB

75mgdosvecesaldadurante5das

Quimioprofilaxis,gripeAyB

75mgunavezalda

Tratamiento,gripeAyB

10mg(2inhalaciones)dosvecesaldadurante5das

Quimioprofilaxis,gripeAyB

10mg(2inhalaciones)unavezalda

Cundoiniciareltratamiento?
Eltratamientodebeiniciarsetanprontocomoseaposible,sinesperaralosresultadosmicrobiolgicos,yaquelaterapia
antiviralesmsprobablequeproporcionebeneficiosiseiniciaenlasprimeras48horasdelaenfermedad(Fiore,2011).
Cuntotiemposedebentomarlosmedicamentosantivirales?
Oseltamiviryzanamivirseprescribengeneralmentedurante5das,aunquelaspersonashospitalizadascongripepueden
necesitarelmedicamentodurantemsde5das.

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/gripe/

4/7

1/4/2016

GuaclnicadeGripe

Tratamientogripe

Vacunacin
(CDC,2013)(Verguasobrevacunacinantigripal)
Lasvacunassefabricanparaprotegercontralostresvirusquelosexpertospredicenmsfrecuentesenlaprxima
temporada.
Habitualmentecirculantrestiposdevirusdelainfluenzaentrelaspersonas:losvirusdelainfluenzaA(H1N1),losvirusdela
influenzaA(H3N2)ylosdelainfluenzaB.
LaOMSrecomiendalavacunatrivalentecontralainfluenza20132014:(OMS)
VirustipoA/California/7/2009(H1N1)pdm09(against2009pandemicH1N1influenza).
UnvirusAA/Texas/50/2012(H3N2)antignicamentesimilaralvirusprototipoA/Victoria/361/2011.
UnacepaanlogaaB/Massachusetts/2/2012.

LasvacunastetravalentescontienenlostresvirusanterioresyunacepaanlogaaB/Brisbane/60/2008.
Lasvacunasseadministranenlosmesesdeoctubrenoviembreenelhemisferionorte,ymarzoabrilenelhemisferiosur.El
efectodelavacunacomienzaalas2semanasdesuadministracin.
Quindebevacunarsedelagripe?(Ministeriodesanidad20122013)
65aos,sobretodosiseencuentraninstitucionalizados.
Nios>6mesesyadultos<65aosconriesgodedesarrollarcomplicacionesdelagripe.
Personasquepuedentransmitirlagripeaaquellasconaltoriesgodepresentarcomplicaciones(trabajadoresde
centrossanitarios,institucionesgeritricas,convivientesocuidadores).
Otrosgruposenlosqueserecomiendalavacunacin:
Personasquetrabajanenserviciospblicosesenciales(fuerzasycuerposdeseguridaddelestado,bomberos,
serviciosdeproteccincivil,emergenciasanitarias,trabajadoresdeinstitucionespenitenciarias).
Personasencontactoconavesconsospechaoconfirmacindeinfeccinporvirusdegripeaviar.

Profilaxis
(ScottA,2009)
Oseltamivirozanamavirestnindicadosparalaprofilaxis.
Personasconaltoriesgodepresentarcomplicacionesdelainfluenza:
Enlosqueseesperaquelavacunatengaunabajaeficacia,estcontraindicadaonoestdisponible.
Sisedocumentaeficaciabajadelavacunaenrelacinalacepacirculante(CII).
Sielvirusestcirculandocuandosevacuna(las2semanasposterioresalavacunacin)ositodavanosehan
vacunado.
Enperiodosdegripe,enlosnovacunadosqueestnencontactocercanoconpersonasconriesgoaltodepresentar
complicacionesenlosperiodosdegripe.
Losconvivientesnovacunadosdepersonasdealtoriesgo,cuandounodelosmiembrospresentagripepresuntao
confirmada.Loidealesquetodoslosfamiliaressevacunennosiendonecesarialaquimioprofilaxis(AI).
Lasmujeresembarazadasyhasta2semanasdespusdelparto.
Enpacientesinstitucionalizados(vacunadosono)serecomiendalaquimioprofilaxisantiviralsiexisteunbrotede
Influenza(AI).

Bibliografa
BrankstonG,GittermanL,HirjiZ,LemieuxC,GardamM.TransmissionofinfluenzaAinhumanbeings.LancetInfect
Dis.20077(4):25765.PubMedPMID:17376383
CasasFlechaI,EirosBouzaJM,OrtizdeLejarazuR,PrezBreaP,PozoSnchezF,RuizCarrascosoG,etal.
Diagnsticomicrobiolgicodelasinfeccionesporvirusrespiratorios.En:ProcedimientosenMicrobiologaClnica.cap.
29.RecomendacionesdelaSociedadEspaoladeEnfermedadesInfecciosasyMicrobiologaClnica.SEIMC2008.p.
422.Textocompleto
CentersforDiseaseControlandPrevention(CDC)[Internet].SeasonalInfluenza(Flu)2013[acceso23/9/2013].
Disponibleen:http://www.cdc.gov/flu/professionals/index.htm
DolinR.Influenzaogripe.En:HarrisonPrincipiosdeMedicinaInterna.Vol.2.17.ed.Mxico:McGrawHill
Interamericana2009.
EbellMH,CallM,ShinholserJ.Effectivenessofoseltamivirinadults:ametaanalysisofpublishedandunpublished
clinicaltrials.FamPract.201330(2):12533.PubMedPMID:22997224.Textocompleto
FioreAE,FryA,ShayD,GubarevaL,BreseeJS,UyekiTMCentersforDiseaseControlandPrevention(CDC).
AntiviralagentsforthetreatmentandchemoprophylaxisofinfluenzarecommendationsoftheAdvisoryCommitteeon
ImmunizationPractices(ACIP).MMWRRecommRep.201160(1):124.PubMedPMID:21248682.Textocompleto
GlezenWP.Clinicalpractice.Preventionandtreatmentofseasonalinfluenza.NEnglJMed.2008359(24):257985.
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/gripe/

5/7

1/4/2016

GuaclnicadeGripe

PubMedPMID:19073977.Textocompleto
HarperSA,BradleyJS,EnglundJA,FileTM,GravensteinS,HaydenFG,etal.ExpertPaneloftheInfectiousDiseases
SocietyofAmerica.Seasonalinfluenzainadultsandchildrendiagnosis,treatment,chemoprophylaxis,andinstitutional
outbreakmanagement:clinicalpracticeguidelinesoftheInfectiousDiseasesSocietyofAmerica.ClinInfectDis.
200948(8):100332.PubMedPMID:19281331.Textocompleto
JeffersonT,JonesMA,DoshiP,DelMarCB,HeneghanCJ,HamaR,ThompsonMJ.Neuraminidaseinhibitorsfor
preventingandtreatinginfluenzainhealthyadultsandchildren.CochraneDatabaseSystRev.20121:CD008965.
PubMedPMID:22258996.Textocompleto
MacDonaldKL,OsterholmMT,HedbergCW,SchrockCG,PetersonGF,JentzenJM,etal.Toxicshocksyndrome.A
newlyrecognizedcomplicationofinfluenzaandinfluenzalikeillness.JAMA.1987257(8):10538.PubMedPMID:
3806893
MartinCM,KuninCM,GottliebLS,BarnesMW,LiuC,FinlandM.AsianinfluenzaAinBoston,19571958.I.
Observationsinthirtytwoinfluenzaassociatedfatalcases.AMAArchInternMed.1959103(4):51531.PubMedPMID:
13636470
MinisteriodeSanidad,ServiciosSocialeseIgualdad[Internet].LaGripe[acceso23/9/2013].Disponibleen:
http://www.msssi.gob.es/ciudadanos/enfLesiones/enfTransmisibles/gripe/home.htm
MinisteriodeSanidad,ServiciosSocialeseIgualdad[Internet].Programadevacunacin.Recomendacionesde
vacunacinantigripal.Temporada20122013[acceso23/9/2013].Disponibleen:
http://www.msssi.gob.es/profesionales/saludPublica/prevPromocion/vacunaciones/vacunasProfesionales.htm
MubarekaS,LowenAC,SteelJ,CoatesAL,GarcaSastreA,PaleseP.Transmissionofinfluenzavirusviaaerosols
andfomitesintheguineapigmodel.JInfectDis.2009199(6):85865.PubMedPMID:19434931
Neuraminidaseinhibitorsforpreventingandtreatinginfluenzainhealthyadultsandchildren.
NicholsonKG.Clinicalfeaturesofinfluenza.SeminRespirInfect.19927(1):2637.PubMedPMID:1609165
OrtizdeLajarazuR.Gripe.En:FarrerasRozman.TratadodeMedicinaInterna.16ed.Barcelona:Elsevier2008.p.
25217.ISBN9788480864879
SalonenO,KoshkiniemiM,SaariA,MyllylV,PyhlR,AiraksinenL,etal.MyelitisassociatedwithinfluenzaAvirus
infection.JNeurovirol.19973(1):835.PubMedPMID:9147826
SchwarzmannSW,AdlerJL,SullivanRJJr,MarineWM.BacterialpneumoniaduringtheHongKonginfluenzaepidemic
of19681969.ArchInternMed.1971127(6):103741.PubMedPMID:5578560
SimonsenL.Theglobalimpactofinfluenzaonmorbidityandmortality.Vaccine.199917Suppl1:S310.PubMedPMID:
10471173
WorldHealthOrganization[Internet].Recommendedcompositionofinfluenzavirusvaccinesforuseinthe201314
northernhemisphereinfluenzaseason[acceso23/9/2013].Disponibleen:
http://www.who.int/influenza/vaccines/virus/recommendations/2013_14_north/en/index.html

Msenlared
CentersforDiseaseControlandPrevention.SeasonalInfluenza.2013
(http://www.cdc.gov/flu/professionals/index.htm)
HsuJ,SantessoN,MustafaR,BrozekJ,ChenYL,HopkinsJP,CheungA,HovhannisyanG,IvanovaL,FlottorpSA,
SaeterdalI,WongAD,TianJ,UyekiTM,AklEA,AlonsoCoelloP,SmaillF,SchnemannHJ.Antiviralsfortreatmentof
influenza:asystematicreviewandmetaanalysisofobservationalstudies.AnnInternMed.2012Apr3156(7):51224.
PubMedPMID:22371849
JeffersonT,JonesMA,DoshiP,DelMarCB,HeneghanCJ,HamaR,ThompsonMJ.Neuraminidaseinhibitorsfor
preventingandtreatinginfluenzainhealthyadultsandchildren.CochraneDatabaseSystRev.20121:CD008965.
PubMedPMID:22258996.Textocompleto
Enlacesdeinterssobrelagripe:
EISS:InfluenzaSurveillanceSchemeEuropan
OMS:OrganizacinMundialdelaSalud
CentroNacionaldeEpidemiologa
BoletnEpidemiolgicoSemanal

Autores
IriaIiguezVzquez

MdicoResidentedeMedicinaInterna

DavidRubalBran

MdicoResidentedeMedicinaInterna

MaraMatesanzFernndez

MdicoEspecialistaenMedicinaInterna

MaraTeresaRigueiroVeloso

MdicoEspecialistaenMedicinaInterna

EmilioCasariegoVales

MdicoEspecialistaenMedicinaInterna

HospitalUniversitarioLucusAugusti.ServicioGalegodeSade.Lugo.Espaa.

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/gripe/

6/7

1/4/2016

GuaclnicadeGripe

Elsevier2016

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/gripe/

7/7

Você também pode gostar