Você está na página 1de 9

17/05/2015

MquinasEletrostticas

MquinasEletrostticas

MquinasdeRamsden,Holtz,WimshursteBonetti

Estaspginassoumareorganizaoemportugusdomaterialmaiscompletocontidonaspginasem
inglsaqui.Otextoaseguirapresentaumahistriadodesenvolvimentodasmquinaseletrostticas,
comumabrevedescriodasmquinasmaisimportantes.Omaterialfoicompiladodevriasfontes,
namaiorpartelivroseartigosemingls,francsealemodofimdosculoXIXeinciodoXX,
assimcomodeminhasexperincias.Naseoemingls,podemserencontradasmaisfigurase
refernciassobreasorigensdetodoomaterial.Muitosdos"links"notextoabaixoapontampara
pginasemingls.

Introduo
Mquinaseletrostticassogeradoresmecnicosdeeletricidadeemaltatenso.Asmquinasdeatrito
foramasprimeirasformasdesenvolvidasparaageraodeeletricidadeemquantidadesignificante,e
praticamentetodaapesquisainicialsobreeletricidade,nossculosXVIIeXVIIIfoidesenvolvida
comnadamaissofisticadoqueestescuriososdispositivoscomofontedeenergia.Maistardeforam
desenvolvidasasmquinasdeinfluncia,maispotentes,maisa(sculoXIX)jeramconhecidas
formasmaisprticasparageraodeeletricidade,comogeradoreseletromagnticosebaterias,eo
interessepelodesenvolvimentodestasformasdegeraodecaiu.Aofimdosculo,surgirampor
breveperodoaplicaesmdicasemeletroterapiaecomofontesdealimentaoparamquinasde
raiosX.JnosculoXX,principalmentenaformadogeradordeVandeGraaffederivados,
encontrousealgumaaplicaoemlaboratriosdefsicadealtaenergia,queaindapersiste.
Atualmente,aoprincpiodosculoXXI,estasmquinassomuitopoucoconhecidas,commuitode
suahistriaesquecida.
Eumeinteresseipeloassuntonaadolescncia,lendovelhoslivrosdefsicaqueaindadescreviamas
mquinasmaisimportantes.Construalgumasmquinaspequenas,masacabeideixandooassuntode
ladoporvriosanos,apenasrodandoasmquinasdetemposemtempos,quesempremesaudavam
comalgumasfascas.ComoadventodoWWW,acheiqueseriainteressantemontarumapginasobre
mquinaseletrostticas,oquefizem1996,epasseiaestudarmaisoassunto,voltandoaconstruire
estudarestasmquinas.PesquisandonaBibliotecadeObrasRarasenoMuseudaEscolade
EngenhariadaUFRJ,eatravsdecontatospelaInternet,conseguilevantargrandepartedahistria
destasmquinas.

MquinasdeAtrito
Asmquinasdeatritoapenasrealizamdeformamaisprtica,geralmenteporrotaodeumisolador
atritadocomummaterialadequado,oefeitoconhecidodesdeaantiguidade,dequealgunsmateriais
ficameletrizadosquandoatritados.Ocontatoreforadopeloatritoprovocatransfernciadecargas
http://www.coe.ufrj.br/~acmq/eletrostatica.html

1/9

17/05/2015

MquinasEletrostticas

entreosmateriais,quesoaseguirafastados,oqueaumentaatensoeltricaentreascargas
separadas.
AmquinaeletrostticamaisprimitivafoidesenvolvidaporOttovonGuericke(16021686),em
Magdeburgo,atualAlemanha,porvoltade1663.Consistiaemumaesferaslidadeenxfremontada
sobreumeixodeferro,queseencaixavaemumsuporteemumacaixademadeira.Acaixaservia
paraguardaracessriosparaogerador.Aesferaeragiradapeloeixocomumamoenquantoatritada
comaoutramo.Quandoeletrizada,eraretiradadosuporteeusadaparaexperimentosdiversos,
comoperseguirumapena,queeraoraatrada,orarepelidapelaesfera.VonGuericke,entretanto,no
distinguiaclaramenteoqueeraaeletricidade.
ApartirdofimdosculoXVII,vriospesquisadoresdesenvolveramamquinadeatrito:Hauksbee
(Francis,c.16661713)(Inglaterra)passouausarglobosdevidrogiradosrapidamenteporsistemasde
polias.EstafiguramostraamquinadoAbadeNollet(JeanAntoine,17001770),pesquisadorfrancsque
muitocontribuuparaoestudodaeletricidade,equefreqentementerealizavademonstraesparaa
nobreza.Ousodasmosparaatritonoeramuitoprtico,eperigoso,oquelevouaousode
almofadasdecouroemsubstituiosmos,melhoriaatribudaaWinkler(JohannHeinrich,17031770),
por1744.Logosedescobriuqueasalmofadasfuncionavammelhorsepulverizadascomps
metlicos,geralmenteamlgamasdiversos.Bose(GeorgMatthias,17101761)deuaformafinalbsica
mquinadeatritocomglobo,incluindoumcoletordecargaisolado,coletandocargadasuperfciedo
globoatravsdepontas,ousimplesmentepelaproximidade,comonademonstraoacima.A
mquinamltipladeWatson(William,17151787)incorporavatodosestesdetalhes.Nesteeneste"link"
podemserencontradasbelasmquinasdeglobo.
Em1752,Windsor,naInglaterra,descreveuumamquinausandoumcilindrodevidro,comalmofada
deatritoecoletordecargacompontas.Mquinassimilaresforampopularespormuitotempo,como
asconstrudaspeloconstrutoringlsNairne(Edward,17261806)apartirde1770.
Em1756,SigauddelaFond(JosephAignan,17301810)construiuumamquinausandoumdiscode
vidro,emqueapenasumladoerausado.AidiafoiaperfeioadapeloconstrutorRamsden(Jesse,1735
1800)emumaformamuitoprtica,usandoosdoisladosdodisco,quesetornouumdospadrespara
mquinasdeatrito.AmquinadeRamsdenusaumdiscodevidro,atritadoporquatroalmofadas
montadasemsuportesverticais,ecoletoresdecargaprovidosdepontasnosdoislados,ligadosauma
estruturadecondutoresisolados.Emalgumasverses,odisco,apstocarnasalmofadas,coberto
porumaabadetecidoisolante,comoseda,paraevitardescargasparaasalmofadas.Euconstruuma
pequenamquinaassimem1975,usandoumdiscodeacrlico.Minhamquinasomentefuncionase
muitoseca,eassimmesmofraca,devidoaopequenotamanho.
OutraformaprticaparaamquinadeatritoadeWinter(GeorgKarl)oudeLeRoy(JeanBaptiste,1720
1800).Consisteemumdiscodevidromontadoemumeixoisolante,atritadoemumladoporuma
duplaalmofadadecouro,comabasisolantes,ecomcoletoresdecarganaformadeaniscompontas
voltadasparaodiscodooutrolado.Tensespositivassocoletadasnoscoletoresdecarga,e
negativasnasalmofadasisoladas.Estamquinaprocurageraramaisaltatensopossvel,afastando
tantoquantopossvelasalmofadasdeatritodocoletordecarga.Modeloscomoosdafiguraeram
fabricadosaindanosanos1920.Eracomumacoplaraestamquinaumaneldemadeiracomumfio
metlicoembutido("aneldeWinter"),oquesediziaaumentaraforadasfascasgeradas(pela
capacitnciadoanel),comovistonestaelaboradamquina,comumanelduplo.
Em1784,VanMarum(Martinus,17501827),naHolanda,juntocomconstrutordeinstrumentos
Cuthbertson(John,17431821),construiuumaenormemquinadeatrito,comdoisdiscosde165cm,
queeracapazdegerarfascascommaisdemeiometro.Estamquinaestaindahojenomuseu
Teylers.VanMarumprojetoutambmumamquinadedisco,deondesepodiaextraircargas
positivasounegativasalterandoaposiodealgumaspeas.Umagrandemquinaassimfoiusada
porGeorgOhm,eesthojenoDeutchesMuseum.
http://www.coe.ufrj.br/~acmq/eletrostatica.html

2/9

17/05/2015

MquinasEletrostticas

AoladodamquinadeOhm,podeservistaumabateriade"garrafasdeLeyden".Estesdispositivos,
inventadosem1745,independentementeporMusschenbroek(Pietervan,16921761),emLeiden(ou
Leyden),HolandaeporvonKleist(EwaldJrgen,c.17001748)naPomernia,eramcapacitoresdealta
tenso,formadosporumagarrafacomfolhasmetlicasaplicadasdentroefora,formandoosdois
terminaisdocapacitor.Originalmente,agarrafadeLeydendeMusschenbroekeraapenasumagarrafa
comguadentro,servindodeplacainterna,ecomamodoexperimentadorservindocomoplaca
externa,oqueerasuficienteparaefeitoscomofascasbrilhantesebarulhentaseforteschoques
eltricos.LogosetornoucomumaconexodegarrafasdeLeydenamquinaseletrostticas,para
acumulaodeenergia.
Umamquinadeatritousandovapord'guafoidesenvolvidaporArmstrong,naInglaterra,em1840,
apsobservaesdequejatosdevaporemitidosporumamquinaavaportransportavamsignificante
cargaeltrica(aobservaofoifeitaporoperadores,queaproximandoumamodeumjatodevapore
outradometaldacaldeiraprovocavamfascas).

MquinasdeInfluncia
Em1775,Volta(Alessandro,17451827)descreveuo"eletrforoperptuo",queconsisteemumaplaca
isolantequeeletrizadaporatrito,eumaplacametlicacombordasarredondadaseumcaboisolante.
Seaplacametlicaencostadanaplacaisolanteeletrizadaetocada,estasecarregacomcargaoposta
daplacaeletrizada,eacargaassimgeradapodeserretiradaafastandoseaplacametlica,
segurandoapelocabo.Oafastamentoprovocaaumentodetenso,eumafascapodeserobtidada
placametlica.Oprocessopodeserrepetidomuitasvezes,enquantoaplacaisolantepermanecer
eletrizada.Oprocessodecargadaplacametlicadoeletrforo,queaterradanapresenadocampo
eltricogeradopelaplacaeletrizada,chamadodecarregamentoporinduo,ou,melhorpor
distinguiroefeitodainduoeletromagntica,carregamentoporinflunciaeletrosttica.Este
processodegeraodeeletricidade,quenodependedeatrito,abasedofuncionamentodas
chamadas"mquinasdeinfluncia".Voltajdescrevianasuadescriooriginalmtodospara
aumentaracargadoeletrforousandoinfluncia,antecipandoodesenvolvimentodestasmquinas.
Em1787,Bennet(Abraham,17501799)descobriuqueumamodificaodoeletrforopodiagerarcargas
maioresporsucessivasduplicaesdeumapequenacargainicial.O"dobradordeBennet"consiste
emtrsplacasisoladas,queatravsdemovimentos,interconexeseaterramentos(portoque)
realizamumprocessoqueidealmentedobraacargaemduasdasplacasacadaciclo.Aidiaoriginal
eradeusarodispositivoparamedidasdepequenascargaseltricas,maslogoseobservou(Cavallo
(Tiberio,17491809),1788)quepequenascargasnocolocadaspropositalmente,massemprepresentes
emtodaparte,eramtambmamplificadas.ComoconstruirumdobradordeBennet(eum
eletroscpio,emportugus).
Aprimeiramquinadeinflunciaconsiderasequefoio"dobradordeNicholson",queeraumaverso
rotativadodobradordeBennet,comtodasasconexesfeitasautomaticamenteaosegiraruma
manivela,Notequeasconexesqueseriamterraeramfeitasaumaesferaisolada,queficavaapenas
levementecarregada,poisascorrentesquepassampelasconexesterranodobradordeBennetso
emsentidosopostos.Nicholson(William,17531815)descreveuseuaparelhoemumartigo
(PhilosophicalTransactions,1788)entitulado"Umadescriodeuminstrumentoquepelogirarde
umamanivelaproduzosdoisestadosdaeletricidade,semfricooucomunicaocomaterra".Uma
versodoaparelho,eoutraverso,ambascomreaisconexesterra.Umafotodeumamquina
destas.Em2000,euconstruumdobradordestes,seguindooesquemaoriginal,quefuncionacomo
esperado.
Umaoutraversodomesmodispositivofoia"mquinadeBohnenberger"(GottliebChristian,17321807)
(1798),quegiravaasplacasquesofixasnodobradordeNicholson,comavantagemdemaissimples
balanceamentomecnico.Estaapenasumadasvriasmquinassimilaresdescritaspor
Bohnenberger.Euconstruumamquinadestasem1998,adicionandoplacasisolantesaosdiscospara
http://www.coe.ufrj.br/~acmq/eletrostatica.html

3/9

17/05/2015

MquinasEletrostticas

obtermaistenso.Noumamquinaforte,masfuncionaperfeitamente,eintrigante.Umdesenho
damquina,emaiscomentrios,emingls.Eutambmconstruoutrosdobradorescommovimento
devaievemdesenhadosporBohnenberger,comoeste,comoperaosimilaraodobradordeBennet,
eeste,comoperaosimilarmquinadeNicholson.
UmdispositivotambmdesenvolvidonofimdosculoXVIIIfoio"multiplicadordeCavallo".Neste
aparelho,umacargainicialeradadaaumaplacafixaA,isolada,eumaplacamvelBera
alternadamenteaterradaprximaplacaAepostaemcontatocomumaterceiraplacaC,quetinha
prximaumaquartaplacaD,aterrada,formandoumcapacitorcomela.Aplacamveltransferiauma
quantidadefixadecargaparaaplacaCacadaciclo,eascargaseramacumuladasnocapacitorCD.A
placaDeraentoremovida,oqueaumentavaatensonasduasplacasdocapacitor,quepodiamser
examinadascomumeletroscpio.OmultiplicadordeCavallosemostravauminstrumentomais
confivelqueodobradordeBennet,poisoperavacomtodasasplacasemrelativamentebaixatenso
duranteaoperaodemultiplicao.Umdesenvolvimentofoia"mquinadeWilson"(1804),que
consistiaemdoismultiplicadoresdeCavallomontadosdeformaqueumaumentavaacargade
excitaodooutro.Euconstruumaversodelaem2007,quefuncionamuitobemepermitea
realizaodevriosexperimentos.Estamquinatemsadabipolarepodeserfacilmentemodificada
paraoperaremformarotativa,entoumapredecessoradiretadasmquinassimtricas
desenvolvidasmuitomaistarde.
OdobradordeBennetpodesermontadoemformarotativa,comcontatosfixos,comodemonstrado
nodobradordeBennetrotativoqueconstruem2006.
Vriosoutrosdobradoresforamdesenvolvidos,masnenhumcapazdedesempenhosignificativo.Um
outroprocesso,maisefetivo,paraaumentarcargasporinflunciafoiintroduzidoporBelli(Giuseppe
,17911860)),naItlia,em1831.A"mquinadeBelli"consistiaemduasplacasmetlicasisoladas
dobradasem"U",dentrodasquaisgiravaumabarraisolantetendodoisdiscosmetlicosnas
extremidades.Osdiscostocavamescovasnapartemaisinternadasplacasexternas,etocavam
tambmescovasemumabarraquecurtocircuitavaosdiscosquandoestavamsaindodointeriordas
placas.Quandoosdiscostocavamasescovasinternas,qualquercargapresenteneleseratransferida
paraasplacasexternas(deacordocomprincpioestabelecidoporFaraday,dequecargascolocadas
nointeriordeumcondutorsemovemparaasuperfciedocondutor).Quandoaseguirosdiscoseram
curtocircuitadosentres,elessecarregavamcomcargasopostassdasplacasporinfluncia.Coma
continuaodarotao,estascargaseramentotransferidasparaasplacasexternas,reforandosuas
cargas.Muitasmquinascomsignificantepotnciaforamdesenvolvidasusandoesteprincpio,como
asdeVarleyedeLordKelvin(o"replenisher"),Umdesenho,similaraumapequenamquinaque
construiem1973.
Em1865,HoltzeToepler,apresentaramsuasprimeirasmquinas,quetiveramfundamental
importncianodesenvolvimentodasmquinasdeinfluncia.A"mquinadeHoltzdeprimeirotipo"
consistiaemumdiscodevidroquegiravaemfrenteaumdiscofixoumpoucomaior.Nodiscofixo,
napartedetrs,estavamfixadasplacasdepapel,comlinguetasqueseprojetavamatravsdejanelas,
terminandoprximassuperfcietraseiradodiscorotativo.Nafrentedodiscorotativoeram
colocadospentesparacoletarcargas,ligadosaosterminaisdamquina.GarrafasdeLeydeneram
usadasparaintensificarfascasepermitircontnuapassagemdecorrentepeloscoletoresdecarga.
Outramquinadestas.Amquinafuncionacomoumduplo"eletrforocontnuo",bipolar,comas
placasindutorascarregadasporcargasrepelidasdasuperfcietraseiradodiscorotativo,quandoeste
passapelaslinguetas.Holtzintroduziutambmumamelhoriaquetornavaamquinamaisestvel(a
mquinabsicainvertiapolaridadeouperdiaexcitaofacilmente),naformadeumabarra
neutralizadora,colocadacomoumacargaadicional,acertonguloapsapassagemdodiscopelos
coletoresdecarga,comonestediagrama,enestesdesenhosdeumamquinadeHoltzqueconstruem
1997,vistadefrente,eportrs.AmquinadeHoltzoriginalcomneutralizadoreraassim.Holtz
desenvolveutambmumamquinacomdoisdiscosgirandoemsentidosopostos,conhecidacomoa
"mquinadeHoltzdesegundotipo"(1867),quediretaantecessoradasexcelentesmquinasde
http://www.coe.ufrj.br/~acmq/eletrostatica.html

4/9

17/05/2015

MquinasEletrostticas

WimshurstedeBonetti.Naverdade,podesedizerqueHoltzinventouestasmquinasem1869,
quandoapresentouestamquina,praticamenteumamquinadeWimshurstsemsetoresecomcoleta
decargasomentenodiscodafrente,comumsistemadiferenteparafazerosdiscosgiraremem
sentidosopostos.AsmquinasdeHoltznopartemsozinhas,exigindoumacargainicialparainiciara
operao,oquepodeserfeitocomumamquinaexcitadoradeatrito.Umafotodeminhamquinade
Holtz,emaiscomentriossobremquinasdeHoltz,emingls,textoemportugussobremquinas
deHoltz.
A"primeiramquinadeToepler"(1865)eratambmumduploeletrforocontnuo,masusavadois
discosrotativoseduasplacasindutoras,emduasmontagensseparadascomumeixocomum,com
estasconexesAsadadeumadasseeserausadaparacarregaraplacaindutoradaoutra.Toepler
colocousetoresmetlicoscoladosnosdiscosrotativoseescovasdefiosmetlicosnoscoletoresde
carga.Istofezcomquesuamquinasetornasseautoexcitante,amplificandocontinuamentepequenos
desbalanosiniciaisdecarga,comoosdobradoresfaziam.Toeplerdesenvolveutambmuma
mquinasimtrica(1866),iterconectandoduasmquinasidnticasdestaforma.Afiguramostra
tambmummultiplicadordeenergia,essencialmentedoiseletrforoscontnuoscomoamquinade
Bertsch,quepodiamserligadosmquinabsicaparaaumentaratensoeacorrentedesada.Eu
construem1997umapequenamquinadeToeplercomdoisdiscos,queeraessencialmentea
mquinasimtricadeToepler,commltiplossetoresnosdiscosecoletoresdecargamaiseficientes.
umamquinamuitoprticaerobusta,capazdegerarfascasrelativamentelongasparaotamanho
damquina(7cmparadiscosde17cm).Construtambmumamquinagrande,quenoteveto
bomdesempenho,paraotamanho.Maiscomentrioseminglssobreestasmquinas.Umartigoem
francssobremquinasdesenvolvidasporToeplerposteriormenteestdisponvelnareade
referncias.
LordKelvin(WilliamThomson,18241907)apresentouem1868umamquinadegua,quefuncionava
deformasimilarmquinasimtricadeToepler,masusandogotasd'guacomoportadoresdecarga.
Estamquinaaindadeusocomumemlaboratrioshoje,parademonstraes,emuitasdescries
delapodemserachadasnaInternet.Umartigoemfrancssobreumaperfeioamentodestamquina
estdisponvelnaseodereferncias.
UmtipodemquinadeinflunciadiretamentederivadodoeletrforofoidesenvolvidoporBertsch(e,
independentemente,porPiche),em1866.A"mquinadeBertsch"consistiaemumdiscodevidro(D)
quegiravaemfrenteaumaplacadeeboniteeletrizadamanualmente(I).Emfrenteplacadeebonite,
dooutroladododiscodevidro,umpentemetlicocomumasriedepontas(a),aterrado,depositava
cargassobreasuperfciedovidro,realizandoomesmopapeldotoquenodiscodoeletrforo.Na
outraextremidadedodiscodevidro,outropente(b)coletavacargasdodiscoemaltatenso,como
ocorrecomascargasnodiscodoeletrforoquandoesteafastadodaplacaeletrizada.Umcondutor
(C)armazenavaalgumacarga,efascaspodiamserobtidasnosterminais(A,B).Umamquina
semelhanteadeDubrowski,aindausadaparademonstraesdefsicanosanos1920.Osartigos
originaisdeBertschePichepodemserencontradosaquinareadeartigos.
Umaevoluodo"eletrforocontnuo"foia"mquinadeCarr"(1868),queemvezdeumaplaca
eletrizadamanualmenteusavaumamquinadeatritoparaexcitao.Tinhatambmumcoletorde
cargamaiseficiente,comumaplacaisolanteportrsdodiscorotativo,queficavacarregadaaps
algumtempo,eajudavaa"empurrar"cargasdodiscoparaaspontasdopentecoletor.Umdesenho,e
duasfotosdemquinasdeCarr:UmamquinarestauradaporJ.Newman,naAustrlia,eoutra,em
ummuseunaEspanha.
VriasmodificaesdamquinadeHoltzsurgiramnosculoXIX.A"mquinadeSchwedoff"(1868)
nopossuiaindutoresfixos,masapenaspentesdepontasquecarregavamasuperfcietraseirado
discofixocomcargastomadasdocircuitodesada.Tinhatambmumelementoadicionalcomdois
discosquepodiaserusadoparaaumentaracorrentedesadadamquina.Umdiscofixopossuiadois
gruposdesetoresmetlicoscolados,interconectadosemdoisblocos,alternadamente.Estesindutores
eramconectadosaosplosdamquinaprincipal.Acorrentedesadaeracoletadasobreumdiscode
http://www.coe.ufrj.br/~acmq/eletrostatica.html

5/9

17/05/2015

MquinasEletrostticas

vidroquegiravaemfrenteaodiscocomosindutores,porumsistemadepentescoletores.Uma
variaodamquina.
A"mquinadeKundt"(1868)eraumamquinadeatritousandoumladododiscorotativo,tendodo
ladoopostodoispentescomonamquinadeBertsch.UmamquinasimilarfoiadeCantoni(1869),
comterminaladicionalparapermitirousocomomquinadeatrito,talvezparacomparao.
A"mquinadeLeyser"(1873)eradispostacomonestediagrama.Essencialmenteumamquinade
Holtzcomasadanormalusadacomoneutralizadoreumanovasadatomadaemumaposioondea
tensosetornamaiselevada.Euconstruumamquinaassimem1998,quedepoisdevrias
modificaes(vercomentrios)ficouassim,comescovasdefinosfiosmetlicoscoletandocargas
paraexcitarosindutores.Emcondiesfavorveis,amquinaproduzfascasdemaisde10cm.Uma
modificao,comaintenodeevitarreversesdepolaridade,a"mquinadeWeinhold"(1887),
queusavabastesdemadeiracomoindutores,semplacasisolantesseparandoosindutoresdodisco
rotativo.Istotambmreduziasensivelmenteamximatensoalcanvel.Euconstruumamquina
assimtambm,modificandoamquinadeLeyser..
Righi,naItlia,estudouvriasmquinasoriginais,incluindoumamquinadecorreia(1875),evrias
mquinasusandoumtubodeborrachacomanismetlicos,comoo"eletrmetrodeRighi"(1872),e
versesbipolares(1875),comoesta,compoliasaterradas,eesta,comcircuitoneutralizadorque
dispensaaterramento.EstasmquinassodiretasantecessorasdogeradordeVandeGraaffe
similares(abaixo).
A"mquinadeVoss",inventadaem1880peloconstrutordeinstrumentosRobertVoss,emBerlin,
eraumamodificaodaprimeiramquinadeHoltz,emqueasplacasindutoraseramcarregadasa
partirdafrentedodiscorotativo.Odiscorotativotinhaumasriedebotesmetlicoscolados,que
tocandoescovasmetlicasnabarraneutralizadoraenoscontatosquecarregavamosindutores,
permitiamaautoexcitaodamquina.Diagrama.Asplacasindutoraseramdepapel,mascomuma
tirametlicasobopapel,oquetornavasuaoperaomenosvariantequantohumidadeambiente.
Apsexcitada,amquinapassavaautilizarasreaslimpasdodiscorotativotambm,atravsde
pentescompontasnosneutralizadoresecoletoresdecarga.Toeplerapresentounomesmoanouma
mquinamuitosimilar,eassimestamquinatambmconhecidacomo"mquinadeToeplerHoltz".
Estasmquinaseramfreqentementeconstrudasmltiplas,paramaiorcorrentedesada,comoesta
mquinadupla,eestamquinaqudrupla.EuconstruumaexcelentemquinadeVossduplaem
1998.Comentrioseminglssobreela.UmtextoemportugussobreamquinadeVoss.
UmamodificaodamquinadeVoss,pelaconexodiretadosindutoresaocircuitodesadaeouso
deumdiscocommuitossetoresmetlicos,a"mquinadeLebiez"(diagrama).Estamquinaresulta
umaversomaisisoladado"replenisher"deLordKelvin,oudamquinadeBelli(veracima).A
figuramostraummodeloquefiz(naverdadereinventei)em1996(comentrios).Construtambm
umapequenaversocilndrica,comsetoresdoladodeforadocilindrorotativo(comentrios).
A"mquinadeWimshurst",descritapelaprimeiravezem1883,acabouse
tornandoamquinadeinflunciamaispopular,sendoaindahojefacilmente
encontrvelemlaboratriosdefsica.Consisteemdoisdiscosisolantes,
originalmentedevidroouebonite,comumasriedesetoresmetlicos
colados,quegiramemsentidosopostosacurtadistncia.Duasbarras
neutralizadorascruzadas,umaemfrenteacadadisco,formamcomestesdois
paresdeeletrforoscontnuosparageraodecargas.Asadatomadanos
doisladosdosdiscos,aolongododimetrohorizontal,ondeastensesso
maiselevadas,atravsdecoletoresmetlicosem"U"munidosdepontas
voltadasparaosdiscos.Estediagramamostraadisposio.Noteosentidoda
rotao.Seamquinaforgiradaaocontrrio,asaltastensesaparecemnos
setoressuperioreinferior,enadacoletadonossetoreslaterais.Amquina
deWimshurstautoexcitante,nuncainverteapolaridadeduranteaoperao,erelativamente
http://www.coe.ufrj.br/~acmq/eletrostatica.html

6/9

17/05/2015

MquinasEletrostticas

confivel.Aquiestumtextoeminglsexplicandomaisdetalhadamentecomofunciona.Eaquiest
umtextoemportugussobreamquinadeWimshurst.Maisalgumasmquinas:Umadas
primeirasmquinasconstrudasporWimshurst,umaelaboradamquinados1920's,umoutrotipo,
comsuportehorizontaldosterminais,umamquinadupla,umaqudrupla,outra,eumactupla.Estas
mquinasmltiplaseramusadascomofontesemprimitivasmquinasderaiosX.Amaiormquinade
Wimshurstjconstruda(comentrios),construdapeloprprioJamesWimshurstem1884,esthoje
emummuseuemChicago,EUA.
Euconstruumapequenamquinaem1974,descrita,emingls,aqui.Em1997,restaureiduas
mquinaspertencentesaoMuseudaEscoladeEngenhariadaUFRJ.Aprimeirafoiumamquinacom
discosdeebonite,detipoqueeracomumnosanos1920(descrio).Outra,bemmaisinteressante,foi
umagrandemquinadeDucreteteRoger,queficouassim,eproduzfascasdeat18cm.Mais
comentrios,emingls,sobreestamquina,cujomodelodatados1890's.
Em2000,euconstruumapoderosamquinadupla,ou"triplex",queusaapequenadistnciaentreas
seesparaobterumsignificanteaumentodacorrentedesada.
Em2001,construiduasvariaesdamquinadeWimshurst,quechameide"meiamquinade
Wimshurst"e"mquinadeWimshurstdesdobrada".Aprimeirareproduzomecanismodeinfluncia
queacontecenosquadrantesinferioresuperiordosdiscosdamquinaregular.Asegundadivideum
dosdiscosemdois.Resultaramduasmquinasdetensoalternada,querevertempolaridadeacada
tantasrotaes.
OutrasmquinasdeWimshurstqueconstrusoumamquinacomsetoresisoladoseumamquina
cilndrica.HvrioslugaresnaInternetdescrevendomquinasdeWimshurst.Vejanaseode
"links".
Wimshurstestudoutambmumtipodemquinadetensoalternada(1891),eaperfeioouamquina
deHoltz,naformacomdiscofixosubstitudoporparesdeplacas,conhecidacomomquinadeHoltz
Wimshurst(1878)
A"mquinadeBonetti"(1894)eraumaversosemsetoresdamquinadeWimshurst,commltiplas
escovasnosneutralizadores.Aausnciadesetorespermiteumsignificanteaumentonatensode
sada,aocustodaperdadaautoexcitaodamquina.Umavariao,jusadaporHoltz(veracima)
usavapentescompontasnosneutralizadores,comosdiscosgirandosemcontatocomnada.Esta
mquinageratensesmaiselevadasquequalquerdasoutrasmquinasdediscossemisolao
especial.EuconstruumamquinadeBonettiem1996(comentrios),queproduzfacilmentefascas
demaisde15cm(mximode16.5cm),usandodiscosde31cm.Umdesenhodamquina.Em1999,
eurestaureiumagrandemquinadeBonettiqudrupla,construdaporRadigueteMassiot,parao
museudaEE/UFRJ.Amquinaerasimilaraesta,tripla.Comentriossobrearestaurao,emingls.
Comaquelamquinavieramalgunsdiscosextra,quepertenceramaumaoutramquinaantiga.
Comeandoemdezembrode1999euaproveiteiosdiscosparaconstruirumamquinadeBonetti
clssica,parecidacomestedesenho.
A"mquinacondensadoradeWommelsdorf"(19021920)eraumamquinaeletricamentesimilar
mquinadeVoss,mascomassuperfciescarregadasaltamenteisoladas.Osindutoresnosdiscosfixos
eossetoresnosdiscosmveiseramencapsuladosemebonite.Amquinaeraconstrudacom
indutoresdosdoisladosdodiscorotativoparamaiorexcitao,ecommltiplasseesparamaior
corrente.Oacessoaossetoresnosdiscosmveiserafeitoporumaranhuranabordadosdiscos.Em
algumasverses,amquinaeratotalmentefechada,comvriosconjuntosdeneutralizadoresligadosa
botesacessveisexternamente.Odiscorotativoera,nasprimeirasverses,compostodedoisdiscos,
contendosetoresestreitosecombordasafiadasentreeles,deformaaquecargasficassemdistribudas
poramplareadoespaoentreestesdiscos.Nasltimasverses,osdiscoseramconstrudocom
setoresmetlicostotalmenteenvolvidosemmaterialisolante,comacessopelasbordas.Wommelsdorf
desenhoumuitasvariaesdestasmquinasentre1902e1920,inclundoumaversodedupla
rotao,anlogaaumamquinamltipladeWimshurst,parasuaTesedeDoutoradoem1904.Um
desenhodeumamquinacondensadoradupladeWommelsdorfquetermineinoinciode2001.Mais
comentriossobreamquina,emingls.
http://www.coe.ufrj.br/~acmq/eletrostatica.html

7/9

17/05/2015

MquinasEletrostticas

A"mquinadeWehrsen"(1907)foitambmprimeiramentedescritaporWommelsdorf,e
popularizadapeloconstrutorAlfredWehrsen.EraumamquinadeHoltzcomsetoresencapsulados
emebonitenodiscomvel,eindutoresisoladosporplacasdecelulidenodiscofixo.Umparde
chavespermitiaaconexodiretadosterminaisaosindutores,oquefaziacomqueamquinapudesse
partircomoum"replenisher".UmdosdesenhosdeWommelsdorfparaumamquinadealta
velocidade,eamquina"Mercedes"deWehrsen.Planosparaumamquinadestasquecomeceia
construirem2001,eparaumaversoreduzida.Estamquinafoicompletadaemabrilde2002,e
funcionamuitobem.Umadescriodetalhadadamquina,emingls.
Estasmquinas,ealgumasoutras,foramexpostasemumaexposionaUFRJem2002.Algumas
estoatualmentesendousadasparademonstraonaexposiopermanentedoEspaoCOPPE
MigueldeSimoniTecnologiaeDesenvolvimentoHumano.
Aeradasmquinaseletrostticasdediscoschegouaofim,aomenosparaobjetivosprticos,como
desenvolvimentodogeradordeVandeGraaff,primeiramentedescritoem1931.Estamquina,ainda
usadaemfsicadealtaenergiaecomumemlaboratriosparademonstraes,consistebasicamente
emumacorreiaisolantequetransportacargasatointeriordeumterminalesfrico,ondeacarga
extradaesemoveparaasuperfcieexteriordoterminal.Ocarregamentodacorreiafeitonabaseda
mquina,porumsistemaqueprovocaumadescargacoronadepontasparaasuperfciedacorreiaque
sobe.Istopodeserfeitoutilizandoseumafonteeletrnicadealtatensoligadaentreaspontasea
poliainferiordacorreia,comumdosladosaterradoou(deformamaissensvelscondiesde
isolaoehumidade)usandooatritoderolamentoentreacorreiaeumapoliadematerialtambm
isolante,diferentedomaterialdacorreia,comopentedepontasaterrado.AformadogeradordeVan
deGraaffidealparageraodetensesmuitoaltas,oquedequalquerformarequeririaumgrande
terminalesfricopararetenodecarga.Otransportedecargaporcorreiatambmumaforma
particularmenteconvenienteparatransporteaumadistncialonga.Acrescenteseumacionamento
motorizadoeumafonteeletrnicaparaexcitaoetemseumgeradorqueevitaamaiorpartedos
problemasdasmquinasclssicas.Em1999euconstruumgeradordeVandeGraaffduplo,capazde
operaobipolar,similarmquinaoriginaldeVandeGraaff.Noumamquinaparticularmente
otimizada,especialmentedevidoaousodeumacorreiaexterna,noisoladadoterminal,masfunciona
adequadamente.Comentrioseminglssobremeugerador.Aconstruodoterminal,aobtenode
umacorreiasuficientementeisolanteeresistente,eamotorizaoeficiente(euparticularmenteno
gostodobarulho.Asmquinasdeacionamentomanualsosilenciosas)soproblemasrecorrentesna
construodestamquina.HmuitasdescriesdogeradordeVandeGraaffdisponveisnaInternet
(ver"links"),inclusiveemportugus.UmaenormemquinaconstrudaporVandeGraaffem1934
estemexposionoMuseudeCinciasdeBoston,EUA.Vejatambmamquinaquerestaureipara
umaexposionaUFRJ,eumaoutramquina.maispoderosa.
Outrosgeradoreseletrostticosmodernos:VariaesdogeradordeVandeGraaffcomoo"Pelletron"
eo"Laddertron",usamcadeiasdeportadoresmetlicosisoladosentresiemvezdeumacorreia
contnua(ver"links").OsgeradorescilndricosdeFelici,funcionamnomesmoprincpio,masusando
umcilindrorotativo,esousadosemfsicadealtaenergia.Todasasmquinasprofissionaisdealta
voltagematuaisoperamematmosferacontrolada,geralmenteumgsaltamenteisolanteaalta
presso.Os"Dirods"deA.D.Moore,so"replenishers",oumquinasdeBelli,usandovaretaspara
transportedecarga,esodescritosemseulivro.OgeradordeLorente,geracargasporatritode
rolamentoentrecilindrosdemateriaisisolantesdiferentes,eusacilindrosmetlicosrolantescomo
coletoresdecarga.Geradoresbaseadosemcapacitoresvariveisecomponenteseletrnicostemsido
desenvolvidosparaaplicaesdecoletadeenergiadevibraesmecnicas.Eurealizeialgunsestudos
sobreisto,usandoestesgeradoreseletrostticoseletrnicos.

http://www.coe.ufrj.br/~acmq/eletrostatica.html

8/9

17/05/2015

MquinasEletrostticas

MquinasdeNollet,Bertsch,VosseWommelsdorf

"Links"
Referncias
Observaes
ComunidadenoFacebook
Enviecomentriosequestespara:

Estabelecidoem11denovembrode1999
ltimaalterao:7dejulhode2014
19992014AntonioCarlosM.deQueiroz
Ocontedodestaspginasnopodeserreproduzidosempermissodoautor.
EstapginaestlistadanoPortugal20ValoresAlgumasdasmelhorespginasemportugus.
EssesitefoicoroadopeloBuscaKi

http://www.coe.ufrj.br/~acmq/eletrostatica.html

9/9

Você também pode gostar