13.

A crtica de Derrida na voz e o fenmeno (1967) teora do signo de Husserl nas Investigacins Lxicas
(1900/01).
A Voz e o Fenmeno de Derrida est estruturada en sete captulos que forman dous bloques temticos. O
primeiro destes bloques ten como tema central a crtica teora do signo formulada na primeira investigacin
lxica de Husserl. O segundo, que non ser estudado aqu, leva a cabo unha presentacin crtica da
fenomenoloxa do tempo tal e como exposta nas Leccins sobre a conciencia interna do tempo
(Husserliana tomo X, 1893-1917) de Husserl.
1. A TEORA DOS SIGNOS NA 1 INVESTIGACIN LXICA.
1.1. Signos e expresins.
Que Derrida escolla as Investigacins Lxicas dbese ao seu carcter fundacional en relacin primeira
fenomenoloxa de Husserl. As Investigacins Lxicas propense como primeira tarefa unha anlise da
natureza das expresins e dos significados como paso previo obrigado posterior elaboracin de calquera
disciplina filosfica, na medida en que esta formula os seus resultados na linguaxe. A primeira investigacin
lxica, titulada precisamente Expresin e significacin, inciase cunha definicin e clasificacin dos signos.
Segundo Husserl todo signo signo de algo [Zeichen fr etwas] (Hua XIX/1, 30).
Existen das funcins sgnicas distingubeis:
- a funcin indicativa-designativa
- a funcin significativa-expresiva.
Husserl distingue varios tipos de signos:
- existen signos que no designan [bezeichnen] aquello en lugar de lo que estn;
- existen signos que designan, pero no significan aquello por lo que estn;
- y finalmente existen signos que designan y que significan aquello por lo que estn 1.
Con respecto aos ndices Husserl afirmar que hai un fenmeno unitario que a indicacin en xeneral:
[...] calquera obxecto ou estado de cousas, de cuxa consistencia [Bestand] algun tea
coecemento actual, indcalle a este algun a consistencia doutros determinados obxectos ou
estados de cousas, de forma que a conviccin [berzeugung] acerca do ser duns vivida como
motivo para a sa convicin ou suposicin acerca do ser dos outros (Hua, XIX/1, 32).
Para Husserl a esencia da indicacin est nunha relacin de "motivacin" entre os elementos
interrelacionados. A esta motivacin correspndelle un correlato obxectivo que aparece [erscheinende], un
estado de cousas unitario que mentado por ela. O porque que permite que se forme esta unidade o
correlato obxectivo da motivacin: penso que a praia est habitada porque vin unha pegada. A indicacin non
s o meu ver unha pegada ni no feito de que ap raia estea habitada senn o conxunto unitario praia
1

. importante atender palabra funcin, porque nos permite aclarar dende un principio que en realidade estamos
falando de das funcins dos signos, unha funcin indicativa e unha funcin expresiva, e non dunha separacin
substancial entre das clases de signo.

habitada porque pisada.

Na sa anlise das expresins Husserl comeza negando que, tal e como se considera tradicionalmente, o
carcter expresivo dependa da funcin comunicativa desa expresin. Unha expresin expresin tanto se
pertence a un discurso comunicativo como se non o fai. Os trazos que caracterizan esencialmente a unha
expresin seran dous:
a) as expresins danse sempre formando unha unidade fenomnica coas vivencias que elas mesmas
exteriorizan;
b) as expresins no sentido do discurso estn animadas pola intencin de presentar algn tipo de
pensamento (a palabra aparece entre aspas no texto de Husserl), dicir, Husserl recoece que
habitualmente as expresins aparecnacompaadas dunha intencin comunicativa. No discurso comunicativo
as expresins funcionan para o receptor como ndices do pensamento do emisor: son ndices que notifican ou
designan as vivencias psquicas do emisor.
1.2. As expresins na vida solitaria da alma [das einsame Seelenleben].
O pargrafo 8 da primeira investigacin lxica est dedicado a demostrar que a funcin indicativa non lle
esencial s expresins. Trtase aqu de localizar un emprego das expresins onde estas non perdan a sa
funcin significativa anda cando non comuniquen nada, noutras palabras, cando non indiquen nada. A vida
solitaria da alma aquela situacin onde nos representamos unha palabra en silencio, como cando
pechamos os ollos e pensamos preto ou como cando falamos con nosoutros mesmos. Husserl insiste no
feito de que as significacins dunha expresin no mbito da vida solitaria da alma son as mesmas que no
mbito comunicativo. Na vida solitaria da alma as expresins non comunican pero seguen sendo expresins,
seguen tendo significacin, poden ser comprendidas. Na vida solitaria da alma "Imaxinmosnos na nosa
fantasa un signo verbal falado ou impreso pero en realidade non existe tal signo" (Hua, XIX/1, 42). Para que
nos podamos representar unha palabra non necesario que esta palabra exista como son ou como grafa
reais, fsicos. Non nos interesa a existencia emprica dunha palabra para saber se hai ou non hai
significacin. A expresin seguir sendo expresin anda que non teamos unha palabra fsica, un son.
Fra do mbito da vida solitaria a palabra ten, polo contrario, unha funcin notificadora, de forma que os
pensamentos, os estados psquicos dos que falabamos antes, non son expresados meramente na forma dunha
significacin (Hua, XIX/1, 43) senn que son comunicados mediante un proceso de notificacin. A
conclusin sera que as funcins expresiva e notificadora non coinciden nin teen que darse sempre xuntas.
Husserl considera a continuacin a obxeccin de se non poderamos pensar que na vida solitaria da alma nos
notificamos algo a nosoutros mesmos, de forma tal que as expresins poderan funcionar neste contexto
como ndices dos nosos propios estados psquicos. Sera entn lextimo falar da posibilidade dunha
comunicacin consigo mesmo. Husserl afirma que en realidade as expresins da vida solitaria da alma neste
contexto efectan un apuntar [Hinzeigen] s propias vivencias que diferente do indicar dos ndices: A
existencia do signo [expresivo] non motiva a existencia, ou mis exactamente, a nosa convicin acerca da
existencia da significacin. Polo contrario: O que nos serve como ndice (marca), debe ser percibido por
nosoutros como existente (IL, XIX/1, 42). Na vida solitaria da alma nin as palabras nin as significacins son

percibidas como existentes, polo que non poden exercer propiamente falando ningn tipo de funcin
indicativa. Non podemos dicir que son ndices dos nosos propios estados psquicos, porque os vivimos de
inmediato.
Husserl distingue das caras na expresin. A palabra caras aqu empregada con todo rigor, posto que
Husserl fala das caras de algo bifaz, caras que non son separbeis facticamente senn tan s a efectos da
anlise. Distinguimos na expresin entre:
1. O fenmeno fsico, palabra verbal, signo sensible.
2. Un curso de vivencias psquicas que enlazado asociativamente expresin fai que esta sexa expresin de
algo (Hua, XIX/1, 38). Ms adiante clasifica estas vivencias en dous tipos:
- intencins significativas esenciais expresin
- intencins cumpridoras, impletivas, implementadoras [erfllende] do sentido que poden acompaar
eventualmente e darlle plenitude intuitiva s intencins significativas a travs do establecemento dunha
relacin a un obxecto. Ex: digo a mesa gris e logo percibo que a mesa gris.
A palabra en canto fenmeno fsico faise unha coa intencin significativa, constitundo unha unidade
esencial. A unin entre ambos elementos non "ningn mero agregado" senn que "forman, polo contrario,
unha unidade profundamente fundida dun tipo peculiar" (Hua, XIX/1, 45). O que sucede que no acto
expresivo a aparicin verbal fsica experimenta unha modificacin fenomenal esencial cando adquire o valor
de expresin: a realizacin da intencin significativa despraza o noso interese desde a representacin da
percepcin da palabra ao obxecto mentado. Ex: non atendemos s modulacins sonoras ou ao tono de voz de
a mesa gris , senn intencin significativa da expresin.
1.3. A significacin.
A significacin ser tan s aquela parte sempre idntica da intencin significativa, na que se constite a
relacin ao obxecto. Utilizar unha expresin con significacin o mesmo que referirse, representarse un
obxecto, sen importar se o obxecto ficticio, real ou mesmo imposbel. Non se trata polo tanto de que unha
expresin tea significacin cando se refire a un obxecto que existe.
O carcter de significacin non se lle engade a un acto como se fose un novo contido psquico, como se
estivsemos ante unha suma de contidos do mesmo valor. Un nico e mesmo contido psquico cambia o seu
carcter de maneira tal que xa non se nos aparece como unha mera marca no papel, unha mera aparicin
fsica, senn que agora funciona como un signo que nosoutros entendemos.
Que a significacin reside no carcter do acto que d sentido (a intencin significativa a mesa gris), non
no acto que o cumpre, implementa (a percepcin a mesa gris), demstrao tamn a existencia dun
pensamento puramente simblico, que non est acompaado por ningunha representacin ou cumprimento
intuitivo, ou tamn a posibilidade de falar sen a presenza da intuicin, como no caso dunha conversa onde
non nos detemos a formar representacins ou imaxes acerca dos feitos comentados. A intencin significativa
a que anima [darlle alma] a expresin concedndolle unha significacin e, en cuanto apuntado ou
intencionado a travs desta, un obxecto. Husserl non di que unha expresin tea significacin na medida en
que se refire a unha obxectividade, senn que unha expresin pode apuntar a un obxecto a travs da sa

significacin.
A significacin dunha expresin caracterzase ante todo polo seu carcter ideal fronte multiplicidade das
emisins expresivas que se poden referir a ela. O estado de cousas expresado por unha expresin conforma
unha unidade fronte multiplicidade de enunciados en que pode ser expresada esa significacin. Mentres
que o contido psicolxico da vivencia significativa unha parte da vivencia, a significacin, polo contrario,
non unha parte ingrediente do acto da conciencia. Neste ltimo caso a significacin vara en cada un dos
actos, porque os actos son irrepetbeis e sempre diferentes polo mero feito de estar asociados a un momento
temporal concreto. O que mentamos permanece un, non se multiplica: o xuzo en sentido ideal lxico un.
necesario entn explicitar a que tipo de identidade se refire Husserl ao falar da idealidade da significacin.
As significacins comprtanse con respecto aos actos significativos "como o Roxo en especie con relacin s
tiras de papel aqu xacentes, que 'teen' todas este mesmo Roxo (IL, XIX/1, 106). A multiplicidade das
diferentes instancias significativas renese baixo unha nica significacin ideal. Mentres que cada un dos
actos psicolxicos de significacin real-temporal, a significacin mentada por eles ten que ser idealatemporal: dicir, as significacins en cuanto especies non se dan ni se encontran en un determinado tempo,
senn que son atemporais. Seu ser non real, senn ideal.
Por outra parte, que a significacin sexa ideal no sentido da especie non quere dicir que especie e
significacin coincidan. Por exemplo, a especie 4 mentada a travs das significacins 2+2, o nmero
enteiro situado despois do 3, 3+1, a significacin 4....
1.4. O problema das expresins esencialmente ocasionais.
Unha das cuestiones s que Derrida dedica maior atencin a crtica da teora husserlin das expresins
ocasionais. En relacin ao significado segundo Husserl podemos distinguir fundamentalmente dous tipos de
expresins:
a) obxectivas: cuxa significacin non depende en ningn caso do contexto. Os exemplos por excelencia son
os enunciados das ciencias abstractas (2+2=4). Isto non impide que unha expresin obxectiva pode ser
equvoca, dicir, que tea diferentes significacins, sempre que sexa posible determinar e precisar a
significacin vlida entre as varias posibles a travs do contexto actual, da interpretacin do ouvinte, etc.
Ex.: se digo o gato feo, supoemos que non me refiro ferramenta, senn ao animal. Pero neste caso a
expresin non depende esencialmente do contexto para poder ser comprendida. A expresin gato
comprendida anda que non apareza o contexto que precise se se trata dunha ferramenta ou dun animal. Se
non hai contexto, non se pode saber de qu significacin se trata pero a expresin non deixa de ser entendida.
b) expresins esencialmente subxectivas ou ocasionais: estas expresins carecen de significacin fra do seu
contexto, necesitan necesariamente del para determinarse de entre un grupo posible de significacins.
Exemplos: aqu, agora, aquel, eu... Parecera que estas expresins seran contraexemplos afirmacin de
Husserl de que as significacins constiten unidades ideais idnticas: estaramos ante expresins cuxas
significacins dependen esencialmente da existencia dun contexto, expresins que careceran de
significacins se non fora grazas ao contexto.
A idealidade da significacin parece que se vera ameazada por este vacilar na significacin das expresins

ocasionais. Husserl intenta superar esta obxeccin. No caso das expresins ocasionais o ncleo da
significacin est constitudo pola funcin indicadora. Mesmo no caso dunha expresin esencialmente
ocasional Husserl defende que existe unha significacin idntica que se mantn en tdalas emisins da
expresin. Para Husserl a significacin normal das expresins ocasionais consiste na determinacin dunha
direccin obxectiva que apunta a un obxecto, anda que este non tea que estar necesariamente presente. A
significacin de eu a direccin que apunta cara ao falante ou escribinte, a significacin de al a
direccin que apunta cara algo situado a unha certa distancia do falante ou escribinte, etc. Afirmar que a
significacin normal da palabra eu s se alcanza cando se consegue cumprir a sa referencia ira en contra
da sa propia separacin entre intencin significativa e cumprimento.
2. A CRTICA DE DERRIDA TEORA DO SIGNO DE HUSSERL.
2.1. A cuestin do signo en xeral.
No primeiro captulo Derrida critica a ausencia dunha anlise da estrutura do signo en xeral na proposta de
Husserl. Antes de comezar analizando as das funcins do signo, expresiva e indicativa, Husserl debera
haber estudado en qu consiste a unidade desas das funcins, qu significa estar por/para/en funcin de
algo outro (todo signo signo de algo). Esta omisin obedecera en realidade a unha imposibilidade
esencial para xustificar a unidade das das funcins do signo: Husserl sera consciente de que non existe
unha esencia comn:
Todo signo signo de algo..., para algo (fr etwas), tales son as primeiras palabras de
Husserl, que introduce entonces inmediatamente a disociacin: ... pero todo signo non ten unha
Bedeutung, un sentido (Sinn) que sexa expresado co signo. Isto supn que saibamos
implicitamente o que estar-por quere dicir, no sentido de estar-no-lugar-de; debemos
comprender familiarmente esta estrutura de substitucin ou dun remitir para que despois chegue
a ser intelixible nela, mesmo demostrada, a heterogeneidade entre o remitir indicativo e o
remitir expresivo; e mesmo para que a evidencia das sas relacins nos sexa accesible, no
sentido en que as entende Husserl (VP, 24).
Segundo Derrida a partir do inicio do segundo pargrafo da primeira investigacin lxica se podera deducir
que o mesmo Husserl tera recoecido que indicacin e expresin son dous conceptos irredutibles un ao
outro e que s poden ser relacionados a unha mesma palabra de forma artificial e a travs do exercicio dunha
operacin lingstica violentadora.
O texto de Husserl o seguinte:
Dos dous conceptos [Begriff] relacionados [anhngenden] coa palabra signo, estudaremos primeiro o do
indicar (Hua, XIX/1, 31).
Derrida traduce o anhngenden por attachs - atados, ligados, pegados e entn cando pode pasar a
detectar unha certa violencia unificadora.
Derrida afirma que Husserl tera omitido a pregunta polo ser do signo en xeral por motivos de natureza mis
esencial. Husserl descubrira que se o signo interrogado baixo a forma dunha pregunta Qu ...? se

ontificara algo cuxa natureza esencialmente distinta dun ente:

Non se pode pensar e Husserl x ao fixo, sen dbida- que o signo, por exemplo, se se
considera como estrutura dun movemento intencional, non cae baixo a categora de cousa en
xeral (Sache), non un ente sobre o ser do cal se chegara a propor unha cuestin? Non o
signo outra cousa que un ente? Non a nica cousa, que ao non ser unha cousa, non cae
baixo a cuestin qu ? (VP, 25-6).
2.2. A expresin.
Derrida di que a expresin e a significacin son para Husserl un traer algo afora que se encontra dentro. Isto
exteriorizado o sentido en si. O sentido, o obxecto ideal son proferidos e ao ser proferidos abandonan seu
estar en si mesmos. Trtase dun acto a travs do que algo situado nunha certa interioridade sacado ao
exterior.
I. A ex-presin exteriorizacin. Ela imprime nun certo afora un sentido que est en primeiro
lugar nun certo dentro. [...] o discurso expresivo, molo ver, non necesita, en tanto que tal e na
sa esencia, ser proferido efectivamente no mundo (VP, 34 ).
O sentido entra dentro da conciencia grazas expresin, dentro do consigo ou do cerca-de-si que Husserl
comeza por determinar como vida solitaria da alma. Derrida d un salto momentneo a Ideas I,
concretamente ao 124, onde se fala da improdutividade da expresin, do feito de que a expresin recolle o
sentido e o introduce no mbito conceptual sen producir ningunha modificacin neste 2. Segundo Derrida hai
que xustificar de maneira mis extensa a improdutividade da capa expresiva: parece que algunhha
produtividade debe ter se transforma o non conceptual (o sentido) en conceptual.
2.3. A secundariedade da indicacin.
No que se refire distincin entre expresin e ndice a intencin de Derrida demostrar que para Husserl a
indicacin constite algn tipo de carga ou exceso, unha funcin de segunda clase fronte ao valor esencial da
funcin de expresin. A indicacin para Husserl algn tipo de contaminacin ou suxedade:
Sabemos xa, pois, que de feito o signo discursivo, e por conseguinte o querer-dicir, est sempre
encabestrado, preso nun sistema indicativo. Preso, dicir, contaminado: a pureza expresiva e
lxica da Bedeutung o que Husserl quere recuperar como posibilidade do Logos (VP, 20-21).
A marxinacin por parte de Husserl do tema da indicacin farase patente tamn a travs do feito de que s
lle dedica tres pargrafos, mentres que a expresin estudada en once (VP, 28). Isto indicara que a funcin
indicativa para Husserl unha funcin menor da expresin.
O pensador francs critcalle a Husserl que todo signo ten unha funcin indicativa. No esquema husserliano a
funcin indicativa sobrevenlle ao signo como unha vestidura emprica, como un corpo externo, como un
corpo a unha alma, lembrando a expresin de Husserl animacin intencional.

Derrida se ocupa de este tema de manera ms extensa en seu artculo A forma e o querer-dicir de Mrgenes de a
filosofa (1967).

2.4. A significacin da expresin como querer-dicir. O voluntarismo metafsico.

Segundo Derrida a interpretacin husserli propn que a significacin provn da intencin dun suxeito ou
dun discurso de querer-dicir algo. De a que traduza Bedeutung ao francs como querer-dicir. A expresin
husserli unha exteriorizacin voluntaria, decidida, consciente, intencional, porque se forma sobre unha
intencin dun suxeito que anima o signo ao transmitirlle unha certa espiritualidade. Unha expresin non
existe mis que grazas intencin voluntaria dun suxeito que se quere expresar.
Poderase entonces quizais, sen forzar a intencin de Husserl, definir, senn traducir,
bedeuten como querer-dicir [voulouir-dire] ao mesmo tempo no sentido de que un suxeito
falante exprsase, como di Husserl, sobre calquera cousa, quere-dicir, no sentido de que
unha expresin quere dicir; e sera seguro que a Bedeutung sempre iso que algun ou un
discurso queren dicir: sempre un sentido dun discurso, un contido discursivo (VP,18).
Na pxina 36 de VP inciase unha anlise dun pargrafo de Husserl situado no pargrafo 5 da primeira
investigacin lxica onde se ofreca a primeira definicin de expresin. O primeiro que se nos di que
Husserl mesmo tera recoecido que o seu uso do termo expresin forzara a lingua, sera artificial,
violento: Husserl recoece que o seu uso do termo expresin constrinxe un pouco a lingua (VP, 36).
Se a expresin est animada por unha significacin a comprensin non pode ter lugar fra do discurso oral
[Rede], porque s no discurso oral posible unha interpretacin, unha escoita de aquel que fala e que di unha
significacin expresa, explcita e conscientemente (VP, 36). O importante na expresin sera para Husserl
unicamente a intencin pura que a anima, considerando como secundaria toda a capa emprica que a
acompaa: pronunciacin, encarnacin fsica, etc. Esta capa forma un estrato que ao igual que os xestos
involuntarios que acompaan ao discurso accesorio, involuntario, non necesario, suprimible.
As, todo iso que constite a efectividade do pronunciar, a encarnacin fsica da Bedeutung, o
corpo da palabra, iso que na sa idealidade pertence a unha lingua empiricamente determinada,
se non est fra do discurso, polo menos algo estrao expresividade como tal, a esta
intencin pura sen a cal non habera discurso [...] A efectividade, a totalidade dos sucesos do
discurso indicativa non soamente porque est no mundo, abandonada ao mundo, senn tamn,
correlativamente, porque en tanto que tal garda nela algunha cousa da asociacin involuntaria
(VP, 36-37).
O seguinte paso que d Derrida a identificacin entre a capa emprica da expresin e a involuntariedade.
Outra identificacin paralela a esta aquela que converte a capa non-emprica, ideal da expresin, a
significacin, no elemento voluntario da expresin. Husserl estara dentro dunha tradicin voluntarista, ao
defender que a significacin un querer-dicir e que o que crea unha intencin significativa a intencin dun
suxeito de querer-dicir algo. Algo que confirmara esta acusacin de Derrida sera o feito de que Husserl
estara intentando exclur continuamente da significacin todo aquilo que non fose pura intencin
espiritual. As, Husserl ngalle significacin aos xestos porque a travs deles se producira unha certa
contaminacin emprica da pureza significativa. Se estes xestos cobran significacin tan s porque existe
unha vontade subxacente dun suxeito que quere outorgarlles unha significacin, unha vontade que os
anima.

Os xestos non queren dicir mis que na medida en que poden ser escoitados, interpretados
(deuten). En tanto se identifique Sinn [sentido] e Bedeutung [significacin], todo o que resiste
Deutung [interpretacin] non ten ningn sentido e non linguaxe en sentido estrito. A esencia d
linguaxe seu telos e seu telos a conciencia voluntaria como querer-dicir. A esfera indicativa
que permanece fra da expresividade as definida delimita o fracaso de este telos. Aquela
representa todo o que, anda entrelazndose porn coa expresin, non pode ser recogido en un
discurso intencionado e atravesado por un querer-dicir (VP, 38-39).
O problema da significacin da xestualidade vira demostrar dous feitos. Primeiro, que sempre necesaria
unha intencin, un querer facer que algo signifique para que un signo tea significacin. E segundo, que a
operacin redutiva de Husserl lle permite eliminar todo o emprico da esencia da significacin. A
xestualidade tera significacin nun sentido mediato, porque necesaria unha interpretacin previa por parte
dun suxeito, dicir, unha intencin significativa posta por este suxeito; unha significacin que en certa
maneira estara xa a sempre, latente, como algo farfullado, murmurado [bredouillement, murmurait]
(VP,38).
2.5. A eliminacin do emprico da expresin.
Husserl pretendera ademais que, al menos os signos na vida solitaria da alma, son unha voz que non pasa
polo mundo, un sopro. Ademais, o corpo do signo, non un mero sopro [souffle] voltil, tal e como tera
pretendido Husserl.
Derrida fala de que Husserl ten na cabeza dous tipos de contaminacin:
- para Husserl a funcin comunicativa/indicativa estara contaminando a funcin significativa, tal e como se
comentou no apartado anterior.
- pero ademais todo o emprico, todo o fsico da expresin, lle estrao significacin e se ven engadir como
un mero suplemento non esencial. A pronunciacin, a encarnacin fsica, son elementos estraos na sa
totalidade significacin. Do feito de que as palabras conservan a sa significacin na vida solitaria da alma,
onde non existe unha palabra real senn tan s unha representacin da palabra, Derrida deduce que segundo
Husserl a significacin s se pode encontrar na sa pureza unha vez reducida toda a parte emprica da
expresin.
A anlise da vida solitaria da alma demostrara que as expresins seguen sendo expresins a pesar de que o
acontecemento fsico da linguaxe estivera ausente.
A palabra para Husserl non lle debe nada sa existencia fsica: a palabra algo ideal, algo que pode ser
repetido idealmente como o mesmo. Para Husserl a palabra non necesitara de nada emprico para ser
palabra: A sa expresividade, que non necesita un corpo emprico, senn s a forma ideal e idntica deste
corpo en tanto que ela animada por un querer-dicir, non debe nada a ningunha existencia mundana,
emprica, etc. (VP,45).
A palabra na vida solitaria da alma non necesitaba ser percibida como algo existente, senn que bastaba tan
s co feito de que fose representada. Derrida di que esta representacin pode ser imaxinada (como unha mera
representacin mis da fantasa), de forma que non se necesita da existencia da palabra en cuanto suceso ou

evento emprico. Husserl tera introducido o campo da vida solitaria da alma porque coincidira co campo da
imaxinacin e neste a palabra non existira como palabra real senn tan s como expresin imaxinada. O
terreo da imaxinacin lle asegurara un campo onde a presenza absoluta: a palabra imaxinada, malia non
ser palabra real, sigue sendo expresin.
2.6. O recurso ficcin para descubrir os significados.
Derrida contina a sa anlise do discurso na vida solitaria da alma no captulo IV, O querer-dicir e a
representacin. Husserl afirmaba que anda que en ocasins posible imaxinarse que un fala consigo
mesmo non hai aqu verdadeira comunicacin. unha ficcin considerar que exista nestes casos unha
verdadera comunicacin. De a afirmacin anterior Derrida termina por conseguir entresacar a conclusin de
que a ficcin o elemento necesario para llegar ao discurso de a vida solitaria da alma, onde se descubrira a
verdadera significacin de as expresins en seu total pureza.
necesario supoer en un principio que na comunicacin, na prctica efectiva do linguaxe,
a representacin (en tdolos sentidos da palabra) non esencial ni constitunte, que ela s un
accidente que se engade eventualmente prctica do discurso. Pero hai razns para crer que na
linguaxe a representacin e a realidade non se engaden aqu ou al, pola simple razn de que
imposible en principio distinguilos rigorosamente (VP,55).
O problema da ficcin da comunicacin retomado baixo a distincin entre discurso efectivo
(comunicativo) e representacin de discurso. Derrida afirma que o discurso efectivo pode ser tan
imaxinario como o discurso imaxinario, porque a diferenza entre realidade e representacin, presenza simple
e repeticin comezou xa sempre a borrarse. A estrutura esencialmente repetitiva do signo ameazara a
distincin xeral entre uso ficticio e uso efectivo, porque as repeticins seran ficcins de efectividade,
presenzas que se ofrecen como orixinarias anda cando tan s son recuperacins. Debido estrutura de
repeticin orixinaria do signo en xeral, danse tdolos motivos para que a linguaxe efectivo sexa tan
imaxinaria como o discurso imaxinario; e para que a linguaxe imaxinaria sexa tan efectivo como a linguaxe
efectiva (VP, 56).
2.6. A distincin entre ndices e expresins a partir da presenza.
O obxectivo de Derrida agora demostrar que Husserl tera considerado verdadeiras expresins as
expresins da vida solitaria da alma porque nelas as vivencias do falante se aparecen como presentes.
A esencia da expresin podera entn considerarse como dentro do campo da pura presenza a si, sen nada
emprico que a contamine.
As significacins das expresins da vida solitaria da alma ofreceranse intuicin de forma totalmente pura e
certa: [...] no monlogo, cando a expresin plena, uns signos non existentes mostran unhas significacins
(Bedeutungen) ideais, dicir, non existentes, e certas, porque son presentes intuicin (VP, 47-8).
A distincin entre ndices e expresins vira a asentarse sobre a actualidade ou non-actualidade da
significacin, trasladando o problema ao terreo da discusin acerca da presenza. A diferenza entre ndice e
expresin podera formularse en termos de presenza e ausencia: a expresin o signo que est-por-algo-

presente, que sera a presenza dun significacin, dun querer-dicir; o ndice o signo que est-por-algoausente, que sera algo indicado que est ausente, que non se da na sa presenza. Acercmonos aqu raz
da indicacin: hai indicacin cada vez que o acto dador de sentido, a intencin animadora, a espiritualidade
vivinte do querer-dicir, non est plenamente presente (VP, 41). A comunicacin tera natureza indicativa
porque as vivencias a comunicar non se ofrecen intuicin do receptor de forma orixinaria, non se dan sa
conciencia en presenza absoluta, senn que se necesita sempre da mediacin das palabras para acceder a
elas. En todo proceso onde aquilo a comunicar estea ausente ou non se dea coa evidencia da presenza existir
unha funcin indicativa. Por exemplo, cando entre en xogo a conciencia dun segundo suxeito, a cuxa
presenza non teo acceso de maneira inmediata.
A nocin de presenza o nervio desta demostracin. Se a comunicacin ou a manifestacin
(Kundgabe) de esencia indicativa, isto porque a presenza do vivido por outro ngaselle
nosa intuicin orixinaria. Cada vez que a presenza inmediata e plena da significacin sexa
subtrada [drobe] significacin ser de natureza indicativa [...] Todo discurso, ou moito
mis, todo aquilo que no discurso non restita a presenza inmediata dun contido, in-expresivo.
A expresividade pura ser a pura intencin activa (esprito, psych, vida, vontade) dun significar
animando un discurso no que o contido (Bedeutung) ser presente. Presente non na natureza,
porque s a indicacin ten lugar na natureza e no espazo, senn na conciencia (VP, 43-4).
2.7. Os signos ocasionais como esencialmente indicativos.
Derrida estuda a anlise de Husserl das expresins ocasionais buscando demostrar como habera sempre
unha funcin indicativa esencial a esas expresins que impedira a separacin entre expresin e indicacin.
Afirma que os exemplos de expresins obxectivas ofrecidos por Husserl (os enunciados das ciencias
abstractas) seran absolutamente puros e libres de toda indicacin.
O ncleo da crtica de Derrida se dirixe a demostrar que as expresins decticas son esencialmente
indicativas, que a sa significacin depende esencialmente do contexto, non tan s no que se refire
identificacin do obxecto concreto mentado algo que mis ou menos coincidira co dito por Hussserl-,
senn en cuanto intencin significativa: as expresins decticas non teen ningunha intencin significativa
fra dun contexto. Por exemplo, a expresin eu sera segundo o anlise de Husserl unha expresin
esencialmente ocasional, porque non pode ser substituida por ningunha representacin conceptual obxectiva
e o seu funcionamento sempre indicativo. Segundo Derrida:
A indicacin penetra as en todo lugar do discurso onde unha referencia situacin do suxeito
non se deixe reducir, en todo lugar onde aquilo se deixa sinalar por un pronome persoal, un
pronome demostrativo, un adverbio subxectivo do tipo aqu, al, arriba, abaixo, agora, onte,
ma, diante, despois, etc (VP, 105).
Husserl termina o seu estudo da expresin ocasional eu distinguindo entre das significacins:
- unha significacin indicadora, o carcter indicador do dectico en cuanto que serve como indicador
universal,
- e unha significacin indicada, que a representacin da sa propia personalidade que ten o suxeito e que

10

 a que en cada un dos casos indicada.

Para Derrida, Husserl estara contradicindo as a separacin tallante feita entre expresins e ndices. Os
decticos seran un tipo de signos aos que pertence esencialmente unha funcin indicativa, ms, en os que a
significacin non posible se non media unha funcin indicadora. Ademais, se Husserl afirmase que a
significacin de as expresins ocasionais depende do contexto estara contradicindo a sa defensa da
idealidade da significacin: existiran unhas expresins que necesitan por principio dun contexto para
significar algo.

3. A significacin.
3.1 A irrealidade das significacins. Crtica da postura de Derrida.
A anlise dos comentarios de Derrida acerca de qu sexa unha significacin parte dos resultados ganados na
crtica do discurso da vida solitaria da alma. Derrida comeza atendendo s significacins das expresins da
vida solitaria da alma porque sera nestas onde ms fcil comprobar que unha significacin. Husserl tera
establecido unha distincin entre o que reell e o que non reell para a conciencia. Derrida ofrece
algns exemplos: reell seran a materia, a forma, a noese (acto); non-reell sera o sentido noemtico da
vivencia, o obxecto intencional. Na vida solitaria da alma as expresins ofreceran o seu sentido noemtico
con toda pureza, porque a vivencia que este refire darase con total plenitude. As expresins seran un puro
noema libre de todo elemento reell.
Pero a sa conclusin precipitada: o discurso da vida solitaria da alma debe ser considerado na sa
totalidade como unha ficcin, porque os significados son irreell, dicir, irreales.
Derrida introduce a palabra imaxinacin para referirse representacin das palabras na vida solitaria da
alma. Quere demostrar que o discurso interior unha irrealidade. Ao falar de imaxinacin da palabra
prodcese un desprazamento cara ao terreo do ficticio. Derrida traduce reell como rel, que o termo
francs habitual para a nocin real, efectivo.
Esta traducin esquece que o termo alemn reell empregado por Husserl non se pode identificar con real,
senn que debe ser traducido por algo as como ingrediente, tal e como fai Gaos na sa traducin ao
casteln das Investigacins Lxicas ou Mario Presas na traducin das Meditacins Cartesis. Na primeira
das obras citadas Husserl ofrece a distincin entre das formas de inmanencia de algo na conciencia: a
inmanencia ingrediente e a inmanencia non-ingrediente. Derrida equipara incorrectamente o noningrediente co irreal e non recoece o seu carcter de ser algo real pero non ingrediente. Por exemplo, di:
En tanto que sentido intencional o noema e, anda que pertence esfera de existencia e de
certeza absoluta da conciencia, a imaxe non son unha realidade dobrando outra realidade. Non
s porque ela non algo real (Realitt) da natureza, senn porque o noema un compoente
non real (reell) da conciencia (VP, 49-50).
3.2 A significacin como presenza.

11

Segundo Derrida, a determinacin do ser ideal da fenomenoloxa baseariase na determinacin do ser como
presenza: por un lado, a idealidade pura a idealidade dun obxecto ideal que est presente nun acto de
repeticin; por outro, a posibilidade da repeticin futura do ideal s se comprende partindo dun presente. Xa
na introducin afirma que: A forma ltima da idealidade, aquela na cal se pode anticipar ou facer retornar
toda repeticin, a idealidade da idealidade o presente vivinte, a presenza a si da vida transcendental (VP,
4-5).
Sempre segundo Derrida a significacin sera para Husserl unha presenza a si, unha pura expresividade que
non necesita sar de si, como demostrara o feito de que as expresins sigan sendo expresins na vida
solitaria da alma. O feito de que sexa necesario apartar todo resto indicativo para que a significacin se
ofreza na sa mxima pureza se debe a que s as se ofrece na sa presenza plena, libre de todo o emprico.
Por un estrao paradoxo, o querer-dicir non illara a pureza concentrada da sa ex-presividade
mis que no momento en que fra suspendida a relacin cun certo afora. Cun certo afora s,
pois esta reducin non borrar, revelar polo contrario na pura expresividade unha relacin co
obxecto, o enfoque dunha idealidade obxectiva que fai fronte intencin do querer-dicir, a a
Bedeutungsintention [intencin significativa] (VP, 22-23).
A maneira de chegar a esta interioridade da vida interior da alma estara prefigurada na reducin
transcendental de Ideas I, que unha reducin da totalidade do mundo existente. Derrida nos est dicindo
que o que se elimina sera un certo afora en canto responsbel da comunicacin, pero dentro da mesma
expresin se mantera unha relacin de dentro-afora, que aquela que sostn a expresin co sentido
expresado, o significante coa significacin, o inmanente ingrediente co inmanente intencional. O expresarse
fara sar fra de si a un obxecto ideal que entrara na conciencia.
Nunha nota a p afirma que cando fala da presenza certa da vivencia na conciencia faino en referencia s
vivencias cumpridas [erfllt] porque o propio Husserl autorizara a elo. Para Husserl a verdadeira intencin
significativa sera a intencin significativa cumprida, xa que toda intencin significativa busca cumprirse,
busca ter unha presenza plena do obxecto. A intencin significativa se define exclusivamente baixo o telos de
facerse intuitiva, de cumprirse, e este ideal das intencins significativas o ideal do coecemento: a
obtencin da presenza plena do sentido. Baixo a forma dun ideal en sentido kantiano, como idea regulativa, a
fenomenoloxa estara traballada no seu interior pola busca ou afn da presenza, por unha certa inclinacin
ou preferencia a considerar como intuicins propiamente ditas tan s as intencins cumpridas.
Para non mesturar e multiplicar as dificultades, consideraremos neste punto concreto que a
expresin perfecta aquela onde a Bedeutungsintention cumprida. Estamos autorizados a
elo na medida en que esta plenitude, vermolo, o telos e o cumprimento daquilo que Husserl
quere illar baixo o nome de querer-dicir e de expresin (VP, 47, nota a p 1).
3.1. O intencin significativa en Derrida como non plenitude.
Segundo o pensador francs a expresin eu s pode ser entendida na estrita ausencia dunha representacin
que lle corresponda. A partir do feito de que a expresin eu pode ser entendida na ausencia dunha
representacin concreta do eu Derrida pretende demostrar que a expresin contn unha non-plenitude

12

esencial. Non se trata tan s de que a significacin siga sendo posbel (A mesa gris) na ausencia da
intuicin que a cumpre (a percepcin, imaxinacin, recordo dunha mesa gris) senn de que en sentido estrito
a posibilidade de que algo signifique excle esencialmente a presenza do obxecto: cando se d a presenza do
obxecto significacin e intuicin cumpridora se funden de tal maneira que a primeira perde a sa pureza. O
cumprimento transformara de tal maneira a intencin significativa que esta pasara a ser algo de natureza
diferente.
As no caso do eu:
que cando digo Eu no discurso solitario podo darlle sentido ao meu enunciado doutra forma
que implicando, coma sempre, a ausencia posible do obxecto do discurso, neste caso, de min
mesmo? Cando eu me digo a min mesmo eu son, esta expresin, como toda expresin
segundo Husserl, non ten o estatus de discurso mis que se intelixbel na ausencia do obxecto,
da presenza intuitiva, neste caso, de min mesmo (VP, 106).
O lugar onde se encontrara a funcin normal da palabra eu sera na escritura, pois al a expresin non
indica ningn obxecto. O obxecto designado na escritura permanece annimo, non se fai visible, notable,
identificable. Noutras partes do texto fala da necesidade da mia morte como Hegel fala de que o
concepto mata a cousa - para que eu me poida aparecer a min mesmo. necesario que eu desapareza
empiricamente para que poida institurse unha relacin coa mia presenza. Cando digo eu son estou
dicindo eu son presente. Esta presenza pura aparecera grazas sa oposicin ao emprico, de tal forma
que o que en realidade estara dicindo eu son na mia propia morte, na mia desaparicin como algo
emprico, na mia presenza pura.

13