Prosty wzmacniacz z lampami

P R O J EPCL86
KTY

Prosty wzmacniacz
z lampami PCL86
AVT-455

Niejednokrotnie mody elektronik

zainteresowany wejciem
w technik lampow zapytuje:
Mam lampy PCL86, PCL82,
ktre wyjem ze starego
telewizora. Czy mog na tych
lampach zrobi jaki prosty
wzmacniacz?
Padaj odpowiedzi twierdzce,
ale na og zniechcajce
do prb.
Rekomendacje:
ukad polecamy zwaszcza
mionikom lamp elektronowych.
Ze wzgldu jednak na to, e
jest stosunkowo prosty
do wykonania, moe
zainteresowa rwnie
obserwatorw tej techniki.

Przyjo si, e lampy serii P s

mao przydatne do zastosowa audio.
A szkoda, bowiem wykorzystanie wanie tych lamp umoliwia obnienie
kosztw budowy tego pierwszego w
yciu wzmacniacza lampowego, za
lampy PCL86 i PCL82 byy zaprojektowane do ukadw wzmacniaczy
m.cz odbiornikw telewizyjnych.
Nie bdziemy wic tym razem
nic wymyla - lampy te bd pracowa w typowej dla siebie aplikacji.
Moc wyjciowa takiego wzmacniacza
nie jest dua - bdzie wynosi okoo
2 W na kana przy znieksztaceniach
nieliniowych 10%.

Par sw o lampach serii P

Popularne lampy serii E arzy si

prdem zmiennym 6,3 V, czc je
rwnolegle.
Litera E w oznaczeniu mwi, e
lampa jest arzona napiciem 6,3 V,
natomiast pobierany przez lamp prd
mona znale w katalogu.
Inaczej jest z lampami serii P,
ktre s zasadniczo przeznaczone do
arzenia szeregowego.
Ten sposb arzenia by stosowany
w niektrych odbiornikach radiowych
(najczciej z lampami serii U - prd
arzenia 100 mA) i w wikszoci telewizorw epoki lampowej.
Zalet byo wyeliminowanie transformatora sieciowego, a co za tym
idzie - lampowy odbiornik radiowy

Elektronika Praktyczna 2/2005

lub telewizyjny mg by zasilany z

sieci prdu staego jak i zmiennego.
Napicie anodowe uzyskiwano
bezporednio z sieci.
Dzi jedynym obowizujcym standardem jest sie prdu zmiennego
230 V, ale jeszcze 40 lat temu w Polsce mona byo spotka rnego rodzaju sieci, w tym take prdu staego.
Litera P w oznaczeniu mwi, e
lampy s arzone prdem o nateniu
300 mA, nie mwi natomiast jakie
napicie ma wystpowa na zaciskach
wkna arzenia. Tak informacj
mona jednak atwo odszuka w katalogu. Na przykad dla lampy PCL86
katalogowa warto napicia arzenia
wynosi 14,5 V. Okazuje si jednak,
e rozrzut napicia tych lamp jest
znaczny i wymagane natenie prdu 300 mA osiga si dla niektrych
egzemplarzy przy napiciu 12,5 V a
dla innych dopiero przy 16 V. W odbiornikach telewizyjnych epoki lampowej nie miao to wikszego znaczenia
- lampy byy wczone szeregowo, a
potrzebny prd arzenia ustala opornik redukcyjny, jak na rys. 1.
W odbiorniku pracowao zazwyczaj kilkanacie lamp, tote czny
spadek napicia na wknach lamp
wynosi sto kilkadziesit woltw,
dziki czemu po doczeniu opornika redukcyjnego cay ukad arzenia
mg by zasilany bezporednio z
sieci. Niekiedy, aby ograniczy straty

17

Prosty wzmacniacz z lampami PCL86

Rys. 1. Zasada zasialania wkien lamp bezporednio z sieci

mocy na oporniku redukcyjnym wczano szeregowo diod. Dziki temu

prd arzenia pyn tylko przez p
okresu sinusoidy 50 Hz.
Naley wspomnie jeszcze o roli
termistora. Ot zaraz po wczeniu
odbiornika lampy s jeszcze zimne,
za ich wkna arzenia maj mniejsz oporno ni w stanie gorcym.
Tym samym mgby nastpi udar
prdu, powodujc przepalenie wkna
ktrej z lamp.
Zapobiega temu termistor. Zaraz
po wczeniu odbiornika termistor jest
zimny i jego oporno jest dua. Prd
arzenia jest wic niewielki. Prd ten
jednak zaczyna nagrzewa termistor,
dziki czemu jego oporno maleje.
Prd arzenia powoli ronie do nominalnej wartoci 300 mA. Dlatego trzeba
byo czeka nieraz ponad 3 minuty a
odbiornik si nagrzeje.
Ten tani ukad, sprzyjajcy zmniejszeniu masy odbiornika (brak transformatora sieciowego) ma jednak t wad,
e odbiornik nie jest galwanicznie odizolowany od sieci i moe wystpi
pene napicie sieci na chassis (metalowej podstawie) odbiornika. Dla uytkownika nie byo to jednak grone, bowiem
obudowa odbiornika bya najczciej
drewniana, za wszystkie pokrta byy
wykonane z tworzyw sztucznych.

Wzmacniacz

Mio wspomina histori, wrmy

jednak do czasw wspczesnych. Zasilanie wzmacniacza lampowego bezporednio z sieci naley wyrzuci do lamusa. To po prostu zbyt niebezpieczne
zwaywszy, e obudowy wzmacniaczy
s najczciej metalowe.
Z tego wzgldu transformator sieciowy jest nieodzowny. Mona go jednak
zamwi w cenie kilkudziesiciu zotych lub uy dwch oddzielnych, o
czym bdzie jeszcze mowa.
Pierwszy wzmacniacz pocztkujcego
elektronika - lampowca powinien by
moliwie prosty.
Nie bdzie si on zasadniczo rni
od typowych, prostych ukadw z dawnych lat.

18

filtr zasilacza z elementami dla kanau

prawego C23, C24, R17. Takie rozwizanie redukuje wzajemne oddziaywanie
wzmacniaczy obu kanaw na siebie
- zmniejszaj si przesuchy. Napicie
arzenia jest uzyskiwane z odpowiedniego uzwojenia transformatora sieciowego, prostowane w mostku Pr2, wygadzane za pomoc kondensatora C14,
a nastpnie stabilizowane za pomoc
prostego, parametrycznego stabilizatora napicia z tranzystorem T1 i diod
stabilizacyjn D1. Kondensator C13 zabezpiecza przed udarem prdu arzenia
zaraz po wczeniu.

Schemat elektryczny wzmacniacza

jest pokazany na rys. 2.
Jest to wzmacniacz w klasie A, za
lampy pracuj w zasadzie w typowej
dla siebie aplikacji. Ukad zawiera tylko
dwie lampy, bowiem w bace lampy
Obliczenia
PCL86 znajduje si trioda napiciowa
W zasadzie powyszy opis wzmacoraz pentoda mocy. Ze wzgldu na to,
niacza mgby wystarczy do jego poe oba kanay s identyczne omwimy
prawnego i wiadomego zoenia. Ale
tylko elementy kanau lewego. Doprodlaczego elementy maj takie, a nie
wadzony do poowy podwjnego poinne wartoci? Zaraz to wyjanimy,
tencjometru siy gosu P1 sygna kanawykonujc orientacyjne obliczenia. W
u lewego jest podany do siatki triody
tab. 1 zebrano najwaniejsze parametry
lampy V1. Potrzebne wstpne ujemne
lampy PCL86, zaczerpnite z katalogu.
napicie siatki jest uzyskiwane wskutek
spadku napicia na oporniku R2.
Obliczenie stopnia kocowego
Po wzmocnieniu w triodzie sygna
Zasadniczy schemat stopnia kocozostaje podany do siatki pentody kowego przedstawiono na rys. 3. Z atwocowej lampy V1.
ci mona dostrzec analogi do ukadu
Wzmocniony w kocwce mocy systopnia kocowego z penego schematu
gna za porednictwem transformatora
elektrycznego (rys. 2).
gonikowego Tr1 steruje gonik. KonPrzyjmiemy napicie zasilania
densator C8 wpowadza niewielk koUa=230 V, zgodnie z wartoci z
rekcj dla wyszych czstotliwoci. Aby
tab. 1.
wzmacniacz pracowa bardziej mikko
Optymaln oporno obcienia
zastosowano mieszane ujemne sprzeznajdziemy ze wzoru:
nie zwrotne: globalne obejmujce oba
stopnie wzmocnienia i transformator z
elementami C9, R7, P2. Potencjometrem
montaowym P2 mona ustali gboW tych warunkach katalog podaje
ko sprzenia zwrotnego (a tym sajako optymaln oporno obcienia
mym czuo i poziom znieksztace).
5,1 k, gdy uwzgldnia spadek naPoprzez dobr pojemnoci C9 reguluje
picia na rezystancji czynnej pierwotsi gboko sprzenia zwrotnego dla
nego uzwojenia transformatora.
wyszych czstotliwoci.
Tab. 1. Parametry lampy PCL86
Jak wiadomo, reaktancja pojemnociowa maleje ze wzroParametr
stem czstotliwoci, a wic wraz
prd arzenia I
300 mA
z czstotliwoci wspczynnik
napicie arzenia U
14,5 V
sprzenia zwrotnego ronie, co
napicie siatki Us0
-1,7 V
osabia tony wysokie.
napicie anody triody Ua
230 V
Dodatkowo tworzy si lokalne
ujemne sprzenie zwrotne prdonachylenie charakterystyki triody Sa
1,6 mA/V
we na rezystorze R2.
wspczynnik amplifikacji Ka
100 V/V
Napicie anodowe dla obu
napicie anody pentody Ua
230 V
kanaw jest uzyskiwane z transnapicie
siatki
pierwszej
U
-5,7 V
s0
formatora sieciowego Tr3 wskunapicie
siatki
drugiej
U
230 V
tek prostowania penookresowego
s2
w mostku scalonym Pr1. Napiprd siatki drugiej Is2
6,5 mA
cie to zostaje nastpnie w filtrze
prd anodowy Ia
39 mA
oporowo - pojemnociowym z
nachylenie charakterystyki pentody Sa
10,5 mA/V
elementami C10, C11, R8. Zarezystancja
wewntrzna

45 k
stosowano oddzielny, identyczny

Elektronika Praktyczna 2/2005

Prosty wzmacniacz z lampami PCL86

Rys. 2. Schemat wzmacniacza z lampami PCL86

Doczony gonik, stanowicy obcienie wzmacniacza ma najczciej

impedancj 4 lub 8 . Dlatego w przypadku podczenia gonika 8 jest
potrzebny transformator o przekadni:

za w przypadku gonika 4 :

aby lampa widziaa gonik jako

Elektronika Praktyczna 2/2005

optymaln oporno obcienia. W

powyszych wzorach na przekadni
pominito sprawno transformatora.
Naley teraz poszuka odpowiedniego transformatora.
Niepisana zasada gosi, e najlepiej uywa podzespow atwo dostpnych w handlu. Okazuje si, e
firma Zatra S.A produkuje transformatory TG5/623/01 i TG5/623/02.
S one zaprojektowane do wsppracy z lamp EL84, ktra ma spoczynkowy prd anodowy 48 mA i

oporno obcienia 5,2 k. Jest to

wic warto zbliona do wymaganej
przez lamp PCL86, za prd anodowy lamy PCL86 jest mniejszy ni
lampy EL84. Oznacza to, e transformatorowi nie grozi przecienie
i bez obaw moe wsppracowa z
lamp PCL86.
TG5/623/01 jest przystosowany do
wsppracy z gonikiem 8 , za
TG5/623/02 nadaje si do wsppracy z gonikiem 4 . Deklarowane przez producenta pasmo prze-

19

Prosty wzmacniacz z lampami PCL86

Rys. 3. Podstawowy schemat stopnia kocowego

Rys. 4. Uproszczony schemat

wzmacniacza napiciowego

noszenia tych transformatorw to

40-20000 Hz. W modelu zastosowano
pierwszy z tych transformatorw.
Naley wspomnie, e transformator w znacznej mierze decyduje
o jakoci wzmacniacza: od wartoci
indukcyjnoci gwnej zaley w duej mierze jak wzmacniacz bdzie
przenosi tony niskie. Z kolei indukcyjno rozproszenia ma decydujcy
wpyw na przenoszenie tonw wysokich, za przekadnia transformatora
wpywa na znieksztacenia nieliniowe
i sprawno.
Spodziewan moc wyjciow oddan przez wzmacniacz z rys. 3 przy
dopuszczalnych znieksztaceniach moemy oszacowa ze wzoru:
Pu"0,4Ua0Ia0"0,4230 V6 mA"3,3 W
Potrzebne napicie siatki Us0 uzyskuje si wskutek spadku napicia na
oporniku katodowym Rk. Przepywajcy
przez ten opornik prd jest rwny sumie prdu anodowego Ia i prdu siatki
osonnej Is2. Std warto opornika Rk:

Co prawda nie znamy nachylenia

katodowego Sk, ale musi by ono porwnywalne z nachyleniem charakterystyki anodowej, gdy prd siatki
drugiej jest niewielki w porwnaniu
z prdem anodowym. Tym samym
bd obliczenia nie bdzie duy. Z
kolei za doln czstotliwo graniczn podstawiamy 30 Hz a nie 40 Hz
(dolna czstotliwo przenoszenia
transformatora) by niepotrzebnie nie
zawa pasma.
Wynika to z faktu, e pasmo przenoszenia transformatora jest podawane
dla nierwnomiernoci charakterystyki
rwnej 3 dB - oznacza to, e transformator powoduje spadek wzmocnienia 3 dB dla czstotliwoci 40 Hz.
Powyszy wzr pozwala na obliczenie kondensatora katodowego przy
spadku 3 dB dla najniszej czstotliwoci. Gdyby do wzoru podstawia
czstotliwo 40 Hz otrzymamy pojemno kondensatora Ck, przy ktrej
spadek wzmocnienia wzmacniacza
kocowego wyniesie 6 dB (3 dB transformatora i 3 dB zwizane z obwodem Ck, Rk). 6 dB to ju duy spadek
wzmocnienia (2 razy). Podstawiajc do
wzoru mniejsz czstotliwo zapewnimy spadek wzmocnienia mniejszy od
6 dB dla 40 Hz. Wydawaoby si, e
powysze obliczenie C k jest zbdne,
bo mona by byo zastosowa kondensator o moliwie duej pojemnoci. Pojemno kondensatora nie moe
by jednak zbyt dua, bo wzmacniacz
kocowy bdzie chwilami si zatyka - le dziaa przy zmianach sygnau wejciowego. Wynika to z faktu,
e im wiksza pojemno kondensatora tym duej trwa jego adowanie i
rozadowywanie.

Tracona na tym oporniku moc

wyniesie:
P=Us0(Ia+Is2)"5,7 V
(39 mA+6,5 mA)"0,6 W
Dlatego moc tego opornika powinna wynosi 0,4 W lub wicej.
Najblisz obliczonej wartoci z
szeregu jest 120 i tak warto maj
oporniki R6 i R15 na rys. 2. Wczenie opornika katodowego powoduje
jednak powstanie prdowego ujemnego
sprzenia zwrotnego i w efekcie spadek wzmocnienia. Aby temu zaradzi
bocznikuje si opornik katodowy kondensatorem o pojemnoci:

Rys. 5. Schemat filtru RC

20

Poniewa na kondensatorze Ck odkada si napicie 5,7 V jego napicie

pracy powinno wynosi przynajmniej
10 V. Na rys. 2 oprcz kondensatorw
elektrolitycznych C6 i C20 s jeszcze
kondensatory C7 i C21. Likwiduj
one ujemne sprzenie zwrotne dla
wyszych czstotliwoci. S one potrzebne, gdy kondensatory elektrolityczne maj do du indukcyjno
wasn i nie likwiduj skutecznie
sprzenia zwrotnego dla wyszych
czstotliwoci.
Od wartoci opornika i kondensatora siatkowego zaley pasmo przenoszenia. Im wiksze s ich wartoci, tym lepsze jest przenoszenie tonw niskich. Z drugiej jednak strony
opornik siatkowy nie moe mie zbyt
duej wartoci. Przyjmijmy warto
opornika Rs=680 k.
Potrzebn warto pojemnoci obliczymy ze wzoru:

Powyszy wzr pozwala obliczy

pojemno dla spadku wzmocnienia,
rwngo 3 dB, zwizanego z obwodem
C s , R s . Pojemno kondensatora C s
ma ma warto i nic nie szkodzi,
aby zastosowa kondensatory o wikszej pojemnoci - np. 47 nF. Dziki
temu eliminujemy praktycznie wpyw
obwodu siatkowego na przenoszenie
najniszych czstotliwoci.
Dlatego dobrano takie wartoci pojemnoci C1, C2, C5, C15, C16, C19
na rys. 2.
Obliczmy jeszcze potrzebn dla
penego wysterowania amplitud sygnau na siatce lampy mocy:

Obliczenie wzmacniacza
napiciowego

Zasadniczy schemat stopnia

wzmocnienia napiciowego przedstawiono na rys. 4.
Obliczmy oporno wewntrzn
triody:

Jak wiadomo, rezystancja opornika

Ra powinna by 2...8 razy wiksza od
rezystancji wewntrznej lampy. Przyjmijmy wic Ra=220 k, co jest zreszt
wartoci sugerowan przez katalog.
W tych warunkach wzmocnienie
napiciowe, bez uwzgldnienia spadku wzmocnienia zwizanego z ujemnym prdowym sprzeniem zwrot-

Elektronika Praktyczna 2/2005

Prosty wzmacniacz z lampami PCL86

Rys. 6. Rozkad wyprowadze lamp PCL86, ECL86, EM84 i EM800

nym w obwodzie katody wyniesie:

Ujemne napicie siatki pierwszej Us0

ma by rwne -1,7 V i jest uzyskiwane
na oporniku Rk. Jego warto powinna
wynie w przyblieniu:

Wspczynnik ujemnego prdowego

sprzenia zwrotnego:

Wzmocnienie napiciowe stopnia

zmaleje wic:
1+bKu=1+0,0178 V/V=1,78 razy
czyli wyniesie okoo 43 V/V. Jest to
wzmocnienie napiciowe stopnia przy
rozwartej ptli globalnego sprzenia
zwrotnego, obejmujcego transformator.
Poniewa lampa mocy wyma ga dla penego wysterowania sygnau 3,7 V, za wzmacniacz napiciowy ma wzmocnienie 43 V/V, wic
na wejcie wzmacniacza wystarczy
poda sygna 3,7 V/43 V/V=86 mV.
Po wczeniu ptli sprzenia wzmocnienie jednak spadnie.
Pojemno sprzgajca w anodzie
jest pojemnoci siatkow lampy mocy
i zostaa ju obliczana.

Napicie anodowe U a ma mie

warto 230 V. Znaczy to, e na rezystorze (lub rezystorach w przypadku filtru wieloogniwowego) filtru ma nastpi spadek napicia
UweUa=50 V.
Obcieniem filtru (rezystancja R
z rys. 5) s oba stopnie wzmacniacza: napiciowy i mocy.
Natenie prdu pobieranego z filtru jest rwne sumie natenia prdu
anodowego triody wzmacniacza napiciowego (poniej 1 mA), natenia
prdu siatki drugiej pentody mocy
(6,5 mA) i prdu anodowego pentody
mocy (39 mA):
Io=Ia1+Ia2+Is2"1 mA+39 mA+
+6,5 mA"46,5 mA
Oporno obcienia filtru wynosi:

Prd Io pynie przez rezystor filtru

Rf, ktry powinien mie warto:

Przyjmiemy typow warto z szeregu - 1,2 k.

Tracona na tej opornoci moc
wynosi:
P=(Uwe-Ua)Io=50 V46,5 mA"2,3 W
Dlatego zastosujemy opornik o mocy
5 W lub (lepiej) 8 W.
Po n i e w a f i l t r z a s i l a w z m a c niacz maej mocy, wic dopuszczalny
wspczynnik ttnie za filtrem wynosi 0,05%.
Zamy, ze oba kondensatory filtru
maj pojemno 100 F. Jest to dua
warto pojemnoci, jednak atwa do
nabycia. W zwizku z tym moemy z
niewielkim bdem przyj, e ttnienia
na tym kondensatorze filtru wynosz
okoo 5%. Dokadniejsze obliczenie ttnie na tym kondensatorze jest oczywicie moliwe, jednak je tu pominiemy.
Wymagany wspczynnik filtracji filtru wynosi wic:

Sprawdzimy teraz, czy uda si

uzyska taki wspczynnik filtracji w
ukadzie z rys. 5.
Filtracja F tego ukadu wynosi:

Za f wstawiamy 100 Hz, gdy

taka jest czstotliwo ttnie przy
dwupowkowym prostowaniu.
Pierwszy kondensator filtru (rys. 2)
ma w istocie pojemno 200 F (dwa
kondensatory C11 i C24).

Filtr zasilacza

Zastosujemy tani filtr oporowo-pojemnociowy, rezygnujc z drogich

dawikw.
Autor dysponowa transformatorem
sieciowym, ktry na uzwojeniu anodowym ma napicie U tr=200 V. Po
wyprostowaniu w prostowniku (mostku) napicie Uwe (rys. 5) wyniesie w
przyblieniu:
Rys. 7. Charakterystyka amplitudowo - czstotliwociowa wzmacniacza z
lampami ECL86

Elektronika Praktyczna 2/2005

21

Prosty wzmacniacz z lampami PCL86

Rys. 8. Schemat pocze oka magicznego

W zwizku z tym wzr na filtracj

jest obarczony pewnym bdem, gdy
zakada, e oba kondensatory filtru
(rys. 5) maj te same wartoci pojemnoci (filtracja jest wiksza od 120).
Dodatkowy kondensator C25 z
rys. 2 o niewielkiej pojemnoci zwiera
do masy zakcenia o wyszych czstotliwociach. Poniewa w zasilaczu wystpuj napicia do 280 V wic kondensatory filtru musz mie napicie
przebicia przynajmniej 350 V.
Na rys. 2 s jeszcze dwa dodatkowe filtry z elementami C3, C4, R4 w
kanale lewym oraz C17, C18, R13 w
kanale prawym. Wygadzaj one dodatkowo napicie zasilania dla stopni
wzmocnienia napiciowego, dla ktrych
dopuszczalne ttnienia s mniejsze od
0,05%.

Ukad arzenia

Ograniczymy si tu tylko do
paru sw komentarza. Napicie arzenia lamp ma wynosi 14,5 V. Jest
ono stabilizowane za pomoc ukadu
z diod i tranzystorem. Poniewa na
tranzystorze wystpuje spadek napicia okoo 0,7 V dioda musi mie
napicie stabilizacji nieco wysze ni
14,5 V. Dobieramy wic diod o napiciu stabilizacji 15 V.

Monta i uruchomienie

Ukad mona zrealizowa metod

montau przestrzennego (na pajka)
majc odpowiednie chassis metalowe
(tak by zbudowany prototyp, wsppracujcy z tunerem opisywanym w EP7/
2004 przez Tomasza Jaboskiego) lub
zastosowa obwd drukowany.
Uruchomienie, w przypadku poprawnego montau nie powinno nastrcza trudnoci.
Przy montau na pytce naley
pamita o tym, e podstawki pod
lampy lutuje si od strony druku. Takie rozwizanie umoliwia wyeksponowanie lamp na zewntrz obudowy,

22

chocia z pewnoci nie kademu

przypadnie to do gustu.
Na pytce nie przewidziano cieek
doprowadzajcych napicie arzenia do
lamp. Poczenie midzy stabilizatorem
a lampami trzeba wic wykona przewodem - skrtk. Na pytce przewidziano odpowiednie punkty lutownicze
dla tych przewodw.
Zcza rubowe ARK umoliwiaj
wygodne doczenie transformatorw,
potencjometrw oraz gniazd wejciowych. Tranzystor T1 naley zaopatrzy
w radiator, pamitajc o posmarowaniu styku tranzystor - radiator past
silikonow celem zapewnienia dobrego
oddawania ciepa. Jeli wspczynnik
wzmocnienia prdowego tranzystora jest
zbyt may (bdzie wwczas zbyt mae
napicie arzenia) naley zmniejszy
warto opornoci R9.
Par sw na temat transformatora
sieciowego. Oczywicie byoby najlepiej
zamwi transformator, ktry dostarczaby napicia 16 VAC przy prdzie
2 A (z zapasem) dla arzenia lamp,
200 VAC/100 mA (napicie anodowe) i
ewentualnie napicia 6,3 VAC/0,6 A dla
wskanikw wysterowania oraz 6...9 V/
1 A dla ukadw sterowania, jeli takie
chcielibymy w przyszoci dobudowywa. Z drugiej jednak strony mam
wiadomo, e kady chce ponie jak
najmniejsze koszty. Najtaszym rozwizaniem moe by uycie dwch transformatorw: okoo 16 V/2 A dla arzenia lamp i drugiego 200 V/80...100 mA
dostarczajcego napicia anodowego.
Tym drugim moe by transformator ze
starego odbiornika radiowego, o czym
jest mowa dalej.
Doprowadzenia do potencjometru i do gniazdek wejciowych (typu
chinch) trzeba wykona przewodem
ekranowanym.
Jeli po nagrzaniu si lamp z gonika wydobywa si pisk (wystpuje
dodatnie sprzenie zwrotne) naley wzmacniacz wyczy i zamieni

miejscami przewody ptli sprzenia

zwrotnego. Po tej czynnoci ukad
przestanie si wzbudza.
Nastpnie do wej wzmacniacza naley poda sygna z dowolnego rda
i dobra wartoci elementw w ptlach
sprzenia zwrotnego wedug wasnych
upodoba (krcc potencjometrami P2,
P3 i trymerami C9, C22). Wane jest
tylko, aby ustawienia w obu kanaach
byy takie same (symetria).
Na rys. 6 przedstawiono schemat
wyprowadze lampy PCL86, ECL86,
EM84 i EM800.
O tych dodatkowych lampach piszemy dalej. Przypominam, e wyprowadzenia lamp rysowane s od strony
cokou - nek lampy.

Uwagi kocowe

Naley wspomnie, e istnieje moliwo zastosowania innych transformatorw gonikowych. Ich koszt staWYKAZ ELEMENTW
Rezystory
R1, R10: 470 k/0,6 W
R2, R11: 2,1 k/0,6 W
R3, R12: 220 k/0,6 W
R4, R7, R13, R16: 10 k/0,6 W
R5, R14: 680 k/0,6 W
R6, R15: 120 /2 W
R8, R17: 1,2 k/5 W
P1: 2x47 k logarytmiczny
P2, P3: 100 k montaowy
Kondensatory
C1, C15: 1 F/250 V
C2, C5, C16, C19: 47 nF/400 V
C3, C17: 4,7 F/350 V
C4, C18: 22 nF/400 V
C6, C20: 100 F/25 V elektrolityczny
C7, C21: 22 nF/100 V
C8, C26: 1 nF/630 V
C10, C11, C23, C24: 100 F/
400 V elektrolityczny
C25: 100 nF/400 V
Pprzewodniki
D1: dioda stabilizacyjna C15 V
T1: BD285 lub podobny
Pr1: mostek prostowniczy 1 A/
1000 V
Pr2: mostek prostowniczy 2 A/
50 V
Lampy
V1, V2: PCL86
Rne
2 podstawki noval
1 wcznik dwustabilny
B1: bezpiecznik 2 A
B2: bezpiecznik 500 mA
2 gniazda chinch
2 gniazda gonikowe
transformatory wg opisu

Elektronika Praktyczna 2/2005

Prosty wzmacniacz z lampami PCL86

nowi znaczc cz ceny wzmacniacza - jego koszt wynosi okoo 400 z
(liczc obudow), jeli zastosujemy
nowe transformatory. Dlatego niektrzy
Czytelnicy bd woleli rozebra stary
telewizor i uy transformatorw typu
TG 2,5-1-666 (zamiast 666 mog wystpi inne cyfry, jak 665 lub 667 oznaczaj one kategori klimatyczn)
czy TG5/46 albo TG5/53. Te transformatory, mimo e nie najlepszej
jakoci (wsze pasmo przenoszenia)
umoliwi zaoszczdzenie niebagatelnej kwoty okoo 200 z.
Taka oszczdno si opaca, jeli
kto ma zamiar tylko pobawi si lampami, nie zajmujc si nimi na duej.
Szkoda byoby jednak niszczy dobrze zachowany lampowy telewizor, magnetofon czy radio tylko po to by wygrzeba transformator. Te dawne urzdzenia stanowi przecie sob zabytki,
jest to swoisty signum temporaris epoki
Polski Ludowej.
Istnieje moliwo zastosowania innych lamp, jak ECL86, ECL82, PCL82.
Schemat ukadu zostaje waciwie ten
sam. Natomiast trzeba zmieni transformatory i niektre wartoci rezystorw.
W przypadku zastosowania lampy ECL86 trzeba zmieni napicie arzenia na
6,3 V, transformatory gonikowe mog
by typu TG 2-20-666 (stosowane w
magnetofonach szpulowych typu ZK140)
lub TG 2-10-666 (w wielu odbiornikach
radiowych, np. Kankan), rezystory R2 i
R11 trzeba zmieni na 1,75 k, za R6
i R15 na 180 .
Pytka drukowana pozostaje ta sama,
gdy ukad wyprowadze ECL86 i
PCL86 jest taki sam.
Transformator sieciowy mona wzi
z dowolnego starego odbiornika radiowego. Do czsto spotykane s transformatory typu TS 30/1/676 i TS 40/29/
676. Mona take uy silnika z ma-

Elektronika Praktyczna 2/2005

gnetofonu ZK120, 125, 140, 145 (silnik

jest jednoczenie transformatorem).
W takim przypadku jest zbdne
wlutowywanie elementw stabilizatora i
prostownika napicia arzenia PR2, T1,
D1, C13, C14. Przewody doprowadzajce napicie arzenia lutujemy do punktw lutowniczych mostka PR2.
Na rys. 7 zamieszczam charakterystyk amplitudowo - czstotliwociow
wzmacniacza w wersji z lamp ECL86,
wsppracujc z transformatorem TG 2-20-666 przy obcieniu 4 .
Trzeba jeszcze doda, e pojemno
w ptli ujemnego sprzenia zwrotnego
wynosia przy zdejmowaniu charakterystyki 20 pF, za ustawiona oporno
potencjometru w ptli wynosia 70 k.
Nawet z niezbyt dobrej jakoci transformatorem dao si uzyska pasmo 50 Hz
15 kHz przy nierwnomiernoci charakterystyki mniejszej od 3 dB.
Par sw o mocy wyjciowej. Moc
ta jest niedua i jak dla typowej
aplikacji lampy ECL86 wynosi okoo
2 W na kana. Przy obcieniu 8 i
znieksztaceniach nieliniowych h=1%
moc wynosi 0,4 W. Przy h=10% moc
osiga 2,5 W.
Przy obcieniu 4 i znieksztaceniach h=1% moc wynosi okoo 0,5 W,
za przy h=10% moc wynosi okoo
2,7 W. Znieksztacenia byy wyznaczane
przy czstotliwoci f=1000 Hz.
Napicie wejciowe, potrzebne do
penego wysterowania (h=10%) (przy
potencjometrze gonoci ustawionym na
maksimum) wynosi okoo 250 mV.
Do wzmacniacza mona atwo doczy magiczne oko, jako wskanik
wysterowania.
Przewidziano dwie rne pytki dla
wskanikw wysterowania: dla lampy
EM80 (odpowiednikiem rosyjskim jest
6E1P) oraz dla lampy EM84 (i typw
EM87, EM800). Schemat pocze jest

w obu tych przypadkach taki sam,

lampy rni si jedynie rozkadem
wyprowadze. Na rys. 6 przedstawiono rozkad wyprowadze lamp EM84,
gdy ta lampa jest najatwiej dostpna.
O elektronowych wskanikach pisalimy
ju nieraz, wic nie ma sensu na ten
temat si rozpisywa.
Na rys. 8 przedstawiono ukad pocze wskanika wysterowania.
Napicie arzenia dla wskanikw
wysterowania pobiera si z tego samego uzwojenia transformatora sieciowego, co i dla lamp wzmacniacza (jeli
we wzmacniaczu pracuj lampy ECL86
transformator ma uzwojenie 6,3 V; w
przeciwnym przypadku trzeba przewidzie uzyskiwanie napicia 6,3 V z dodatkowego uzwojenia transformatora sieciowego lub z oddzielnego transformatora). Jeli wkna lamp s wczane za
bezpiecznikiem B1 to trzeba zastosowa
bezpiecznik 2,5 A. Napicie anodowe
+220...250 V mona pobiera z drugiego
kondensatora filtru zasilacza. Na pytce
drukowanej wzmacniacza nie przewidziano jednak miejsca dla zaciskw rubowych dla tego napicia. Trzeba wic
dolutowa odpowiedni przewd bezporednio do punktu lutowniczego plusa
kondensatora filtru (C10 lub C23).
Napicie sterujce wskanika wysterowania pobiera si z uzwojenia pierwotnego transformatora gonikowego (z
anody pentody gonikowej). Mona doczy dwa wskaniki wysterowania dla kadego kanau wzmacniacza. Trzeba mie jednak na uwadze, e dla wymienionych wczeniej transformatorw
sieciowych: TS 40/29/6760 i TS 30/1/676
bdzie to bardzo due obcienie. W
takim przypadku naley si raczej zaopatrzy w transformator o wikszej
obcialnoci.
Aleksander Zawada, EP
aleksander.zawada@ep.com.pl

23