PHN III - NHN CCH V S HNH THNH .

I.
KHI NIM CHUNG V NHN CCH:
1.
Nhn cch l g?
tm hiu khi nim v nhn cch, chng ta cn phn tch mt s khi nim gn ngha vi n
nh "con ngi", "c nhn", "c tnh".
* Khi nim con ngi, c nhn, c tnh v nhn cch.
Con ngi: L thnh vin ca mt cng ng, mt x hi, va l thc th sinh vt (phn con),
va l mt thc th x hi (phn ngi).
Phn thc th sinh vt: Con ngi l mt tn ti sinh vt nhng mc cao nht trong bc
thang tin ha sinh gii. Hot ng ca c th con ngi, ng v mt sinh hc, cng tun theo
qui lut sinh l (ng ha, tun ha, bi tit,...)
Phn thc th x hi ca con ngi khc xa v cht so vi ng vt: Con ngi lun lun chu s
chi phi ca cc yu t x hi chng hn nh: v no con ngi c trung khu ngn ng, iu m
ng vt khng th c c. Bn cnh , cc gic quan ca con ngi cng chu s chi phi bi
yu t x hi: tai ca con ngi tuy khng thnh bng tai ca con di nhng nh cc yu t x
hi tc ng m tai con ngi tr nn tinh t v nhy cm. Bn nng ca con ngi cng khc xa
v cht so vi bn nng ca ng vt, Karl Marx nhn xt nh sau: cng l i nhng ci i
ca con ngi c tha mn bng cc dng c nh dao, na khc xa vi ci i ca ng vt
c tha mn bng mng vut, bng s co cu cn x.
Vy, c im th cht ca con ngi, c bit l c im ca b no, h thn kinh v cc gic
quan l c s vt cht quan trng ca s pht trin cc chc nng tm l ngi. Phn thc th x
hi l sn phm ca cc mi quan h x hi.
C nhn: l khi nim ch mt con ngi c th trong cng ng, mt thnh vin x hi. C
nhn cng l thc th sinh vt, ng thi l thc th x hi nhng n c xem xt mt cch c
th vi cc c im ring bit tn ti trong mt con ngi c th.
C tnh: l khi nim ch ci n nht, khng lp li trong tm l (hoc sinh l) ca mt con
ngi c th.
Nhn cch: Nu nh khi nim con ngi, c nhn v c tnh u cp n mt sinh vt v mt
x hi trong con ngi th khi nim nhn cch cp n mt x hi, gi tr tinh thn ca c
nhn vi t cch l thnh vin ca mt x hi nht nh.
C th nu ln mt s khi nim nhn cch nh sau:
"Nhn cch l mt c nhn c thc, chim mt v tr nht nh trong x hi v ang
thc hin mt vai tr x hi nht nh" (A. G. Kovaliop).
"Nhn cch l con ngi vi t cch l k mang ton b thuc tnh v phm cht tm l,
qui nh hnh thc hot ng v hnh vi c ngha x hi" (E.V. Sorokhova).
"Nhn cch l t hp nhng c im, nhng thuc tnh tm l ca c nhn, biu hin
bn sc v gi tr x hi ca con ngi" (Nguyn Quang Un).
3.
Cc kiu phn loi cu trc nhn cch:
Nhng kiu phn loi cu trc nhn cch:

Kiu 1:
Cu trc ca nhn cch gm 2 mt thng nht vi nhau l C - TI (phm cht - nng lc).

Mi quan h: ti v c quyn vi nhau to thnh mt nhn cch hon chnh, pht trin hi ha.
Trong c l gc l ct li, ti l phng tin biu hin.

Kiu 2:
Cu trc nhn cch gm 3 mt: Nhn thc - Tnh cm - Hnh ng ch.

Kiu 3:
Cu trc nhn cch gm 5 mt:
o c - Tr tu - Kh nng lao ng - Th lc - Kh nng thm m.

Kiu 4:
Cu trc nhn cch gm 4 nhm:
Xu hng
Tnh cch
Nng lc
Kh cht
II. Cu trc tm l ca nhn cch (theo kiu 4)
2.1 Xu hng ca nhn cch
2.1.1 nh ngha
- Xu hng l s hng ti mt mc tiu, mt i tng no .
- Xu hng nhn cch l h thng ng c thc y, quy nh tnh la chn ca cc thi v
tnh tch cc ca con ngi.
2.1.2 Vai tr
- N ni ln chiu hng pht trin ca nhn cch theo mt mc tiu nht nh.
- Xu hng quy nh ni dung gi tr o c, gi tr x hi ca nhn cch.
2.1.3 Nhng mt biu hin ca xu hng nhn cch
a. Nhu cu
- nh ngha: Nhu cu l nhng i hi tt yu m c nhn cm thy cn c tha mn tn
ti v pht trin.
- Vai tr: thc y hot ng ca con ngi nhm hng ti mt hot ng no .
- c im:

Nhu cu c tnh chu k

Nhu cu c tnh lin tc

- Phn loi: c th chia nhu cu thnh 2 loi nhu cu vt cht v nhu cu tinh thn. Theo Thp
nhu cu ca A. Maslow nhu cu c phn chia nh sau:
MASLOW 'S Hierarchy of Needs
Transceedence
Self-Actualization
Aesthetic Needs
Need to Know& Understand
Esteem Needs
Belongingness & Love Needs
Safety Needs
Physiological Needs
b. Hng th
- nh ngha: l thi c tnh cht la chn ca c nhn i vi i tng no , va c
ngha i vi cuc sng, va c kh nng em li khoi cm cho c nhn trong qu trnh hot
ng.

- c im: ch th thc c r rng ngha quan trng ca i tng i vi cuc sng.

- Vai tr: ny sinh kht vng hnh ng, lm tng hiu qu nhn thc, lm tng sc lc hot
ng.
c. L tng
- nh ngha: l tng l mc tiu cao p, l hnh vi mu mc tng i hon chnh ph hp
vi gi tr x hi v c sc li cun ton b cuc sng ca con ngi vn ti.
- Vai tr:

L tng l ng c c bit ch yu nht, c bn nht ca nhn cch, ng c mang tnh

x hi v o c cao nht.

L tng xc nh mc tiu, d nh v k hoch cho tng lai.

L tng to ra ngun nng lng ln lao cho hot ng tch cc ca x hi, con ngi
khng ngng phn u vn ti.

L tng iu khin, iu chnh s pht trin ca cc nhn cch trong x hi.

- c im:

L tng l biu hin ca nhn thc su sc. Ch c nhn thc su sc mi c c hnh

nh l tng.

Trong l tng c biu hin ca tnh cm mnh lit.

L tng l ng c mnh m nht thc y con ngi hot ng.

L tng va mang tnh hin thc, va mang tnh lng mn

d. Nim tin
- nh ngha: l mt phm cht ca th gii quan, nim tin l s gn b mt thit ca cc quan
im, tri thc vi rung cm, ch m c con ngi th nghim. Nhng quan im tri thc
tr thnh chn l bn vng trong mi c nhn.
- Vai tr: nim tin to cho con ngi ngh lc, ch hnh ng ph hp vi quan im
chp nhn
e. Th gii quan
- nh ngha: l h thng nhng quan im, nhng tri thc v t nhin, x hi v con ngi c
hnh thnh trong qu trnh lnh hi nhng kinh nghim lch s, x hi v trong qu trnh to ra
nhng kinh nghim bn thn.
- Vai tr: xc nh phng chm hnh ng, xu hng o c, chnh tr v t tng ca con
ngi. Th gii quan nht qun lm con ngi vng vng trc cuc sng. Th gii quan mu
thun lm con ngi hoang mang, dao ng.
2.2 Tnh cch
2.2.1 nh ngha
Tnh cch l s kt hp c o cc c im tm l n nh ca c nhn. Nhng c im tm
l ny quy nh hnh vi ca c nhn.
2.2.2 c im
- Tnh n nh v tnh linh hot

Tnh n nh: nhng thi , hnh vi n nh, nht qun trong mi hon cnh.

Tnh linh hot: tnh cch mang tnh n nh nhng khng bt bin, n lun bin i trong
mi hon cnh.
- Tnh in hnh v c o

Tnh in hnh: nhng ngi sng trong cng mt iu kin x hi, lch s u c nt
tnh cc in hnh, c trng cho iu kin x hi, lch s .

Tnh c o: tnh cch mi ngi mi v mang c im ring bit ca ngi .

Tnh cch l s kt hp thng nht bin chng gia ci in hnh v ci c o.

2.2.3 Cu trc ca tnh cch

Tnh cch l s thng nht bin chng gia hai mt ni dung bn trong v hnh thc bn ngoi.
Ni dung bn trong l h thng thi ca c nhn bao gm:
Thi i vi t nhin
Thi i vi x hi
Thi i vi bn thn
Hnh thc biu hin bn ngoi l h thng nhng hnh vi, c ch v cch ni nng ca c nhn.
Tnh cch - l h thng thi c cng c trong h thng hnh vi quen thuc. h thng
thi v h thng hnh vi trong tnh cch khng tch ri nhau, chng c quan h thng nht
hu c vi nhau. h thng thi l mt ch o mang tnh cht quyt nh, h thng hnh vi l
mt biu hin ra bn ngoi.
V d: "khu pht tm x", "ming nam m, bng b dao gm"...
2.3 Kh cht
2.3.1 Kh cht l g?
Kh cht l s biu hin v mt cng , tc v nhp ca cc hot ng tm l th hin
sc thi hnh vi, c ch v cch ni nng ca c nhn.
2.3.2 Cc kiu kh cht
Theo Hypocrates (460 - 356 TCN), ng chia loi ngi lm 4 loi tng ng vi 4 kiu loi tnh
kh khc nhau. ty theo cht no chim u th m c nhn c loi tnh kh tng ng.
Cht nc chim u th Loi tnh kh tng ng
Mu (c tnh nng) Hng hi
Nc nhn (c tnh lnh) Bnh thn
Mt vng (c tnh kh ro) Nng ny
Mt en (c tnh m t) u t
Hc thuyt v hot ng thn kinh cp cao ca I.P.Pavlov cp n hai qu trnh thn kinh c
bn l hng phn v c ch vi ba thuc tnh c bn: cng , tnh cn bng, tnh linh hot. S
kt hp khc nhau ca ba thuc tnh ny to nn ba kiu thn kinh c trng (th hin c
ngi v ng vt): cng , cn bng, linh hot. ba kiu thn kinh ny l c s sinh l ca 4
kiu kh cht nh sau:

Kiu mnh m, cn bng, linh hot: Kh cht "hng hi"

Kiu mnh m, cn bng, khng linh hot: Kh cht "bnh thn"

Kiu mnh m, khng cn bng: Kh cht "nng ny"

Kiu yu: Kh cht "u t"

2.3.3 c im tm l ca cc kh cht
a. Kh cht hng hi
- u im: si ni, hot bt, nhn thc nhanh, phn ng nhanh, vui tnh, ci m...
- Nhc im: thiu su sc, tnh cm d xut hin nhng d tahy i, thiu kin nh, hp tp,
vi vng, lm vic ty hng, d nn lng...
b. Kh cht bnh thn
- u im: bnh tnh, im m, t ch cao, bit kim ch nhng cn rung ng, tc gin...
- Nhc im: chm thch nghi vi hon cnh mi, hay do d, b l thi c...
c. Kh cht nng ny
- u im: nhn thc nhanh, phn ng nhanh, nng ny, bc trc, mnh lit, thng thn,...
- Nhc im: vi vng, hp tp, t ch km, liu mng, thiu t nh v tnh tnh tht thng, d
tr nn th l, gay gt...
d. Kh cht u t

- u im: nhy cm, hin du, d thng cm vi mi ngi xung quanh, tnh cm kn o, d
dt, thn trng v bn vng, hay m mng, tng tng.
- Nhc im: hay lo lng, thiu t tin, nht nht, bi quan, chn nn, y m, t si ni, t ci m,
kh lm quen trong giao tip.
2.4 Nng lc
2.4.1 Nng lc l g?
Nng lc l t hp nhng thuc tnh tm l ca c nhn ph hp vi nhng yu cu c trng
ca mt hot ng, nhm m bo cho hot ng t c kt qu cao.
2.4.2 Phn loi nng lc
a. Xt v trnh pht trin, c 2 loi nng lc
- Nng lc ti to
- Nng lc sng to
b. Xt v chc nng
- Nng lc chung
- Nng lc ring
2.4.3 Cc mc ca nng lc
Nng lc c chia lm 3 mc cao thp khc nhau:
Nng lc
Ti nng
Thin ti
2.4.4 Mi quan h gia nng lc v t cht gia nng lc v thin hng, gia nng lc v tri
thc, k nng, k xo
- Nng lc v t cht
- Nng lc v thin hng
- Nng lc v tri thc, k nng, k xo