P O D Z E S P O Y

TOPSwitch - nowoczesne
rozwizania zasilaczy
Nie posmarujesz - nie pojedziesz. Po przeczytaniu takiego
stwierdzenia zapewne u wikszoci Czytelnikw powstay do
jednoznaczne skojarzenia z tym, o czym si gono ostatnio
mwi w radiu i telewizji. Ale nie, nie bdziemy pisa o
przekrtach i machlojkach naszych politykw. To nie ta gazeta...
Projektowanie zasilaczy jest do
nieprzyjemnym w moim mniemaniu zajciem projektowym, jeli
nie ogranicza si do zastosowania
gotowca w postaci zasilacza wtyczkowego i stabilizatora 7805 lub podobnego. No, moe troch przesadziem. Umwmy si: uycie gotowego stabilizatora nie jest w ogle zajciem projektowym. Prawdziwi konstruktorzy mogliby si poczu obraeni. Tymczasem odnosz wraenie,
e wikszo elektronikw, w szczeglnoci specw od cyfrwki, omija temat zasilaczy szerokim ukiem,
co w wielu przypadkach jest moliwe, ale do czasu. Gdy w kocu staniemy przed koniecznoci samodzielnego opracowania cakowicie autonomicznego urzdzenia, niestety zasilacz bdzie jednym z wielu blokw
funkcjonalnych, nad ktrymi bdziemy musieli troch posiedzie.
Wiadomo nie od dzi, e tym,
czego elektronicy nie lubi najbardziej jest przykrcanie rubek, wiercenie otworw i wykonywanie wszelkich elementw indukcyjnych. Niestety, pki co, w kadym zasilaczu
co najmniej jeden taki element wystpi musi. Jest nim transformator,
a nierzadko dochodz rwnie dawiki przeciwzakceniowe, itp. W klasycznych zasilaczach transformatorowych z regulatorami szeregowymi
pojawia si take problem odprowadzania ciepa z elementu wykonawczego, a wic obliczenie lub co najmniej empiryczne dopasowanie odpowiedniego radiatora. Jest to zwizane z nienajwysz sprawnoci takich konstrukcji. Parametr ten staje si istotny, gdy chcemy opracowa urzdzenie odpowiadajce modnym ostatnio wymogom proekologicznym. Tu musimy praktycznie zapomnie o starych, tradycyjnych konfiguracjach. Pora sign po najnowsze konstrukcje.

Elektronika Praktyczna 2/2005

Flyback

Rozwizaniem godnym polecenia

bd na pewno zasilacze typu flyback. Wbrew temu, co byo powiedziane wczeniej, nie jest to wynalazek ostatnich lat. Podobna konfiguracja jest znana od niepamitnych czasw, przy czym do niedawna zakres
zastosowa nie wykracza poza zasilacze wysokiego napicia stosowane
w monitorach. Okazuje si jednak, e
takie rozwizanie ukadowe z powodzeniem moe by wykorzystywane
w wikszoci wspczesnych urzdze
zarwno profesjonalnych, jak i amatorskich. Nie do pogardzenia s bardzo korzystne parametry elektryczne
i funkcjonalne flybackw. Do najwaniejszych naley zaliczy:
- szeroki dopuszczalny zakres wejciowego napicia przemiennego,
- praca zarwno w sieci 50 Hz jak
i 60 Hz,
- stosunkowo niewielka liczba elementw,
- praca bez radiatora w aplikacjach
o mocy do 30 W,
- mikki start zapobiegajcy powstawaniu przecie i przepi,
- automatyczne wznowienie pracy
po wystpieniu zwarcia (oczywi-

cie po usuniciu przyczyny),

- programowanie ograniczenia prdowego,
- niewielkie wartoci pojemnoci
wejciowych kondensatorw filtrujcych,
- niewielkie wymiary transformatora,
a co za tym idzie rwnie caego zasilacza,
- proste wejciowe filtry EMI,
- wysoka sprawno (>75%),
- niewielka moc strat w stanie
standby.
Niestety, jak to zwykle bywa,
oprcz zalet s i wady. Do najpowaniejszych naley zaliczy do skomplikowan budow transformatora, co
ma szczeglne znaczenie w przypadku
podjcia decyzji o samodzielnym jego
wykonaniu. Drug niedogodnoci, z
jak moe si spotka projektant, jest
do rozbudowany algorytm obliczania poszczeglnych elementw skadowych zasilacza. Na szczcie producenci podzespow wykorzystywanych w tych zasilaczach najczciej
oferuj odpowiednie oprogramowanie
w znacznym stopniu automatyzujce
ten etap tworzenia projektu. Jeli nawet kto zdecyduje si na rczne wykonanie oblicze, to udostpnione w

Rys. 1. Podstawowa konfiguracja zasilacza flyback

81

P O D Z E S P O Y
sz uwag skupimy na
ukadach TOPSwitch,
dla ktrych zosta opracowany specjalny zestaw ewaluacyjny, testowany w naszej redakcji.
Jak ju wiemy, projektowanie zasilacza pracujcego w konfiguracji flyback nie jest zajciem
atwym, dysponujc jednak sprawdzonym algorytmem obliczeniowym
z problemem tym mona sobie jako poradzi
nawet nie bdc ekspertem w tej dziedzinie. A
na pomoc eksperta moemy w kadej chwili
liczy. Bdzie to jednak
tylko program PIExpert
(wraz z PIDesignerem),
ktry mona pobra ze
strony http://www.powerint.com/designsof tware.htm. Programy te s
rwnie dostarczane
na CDROM-ie w zestawie ewaluacyjnym. Nie
rozwi one naszych
Rys. 2. Przebiegi prdowe w wybranych punktach
wszystkich wtpliwoci.
zasilacza flyback wystpujce w rnych trybach
Rzadko kiedy bowiem
pracy
udaje si, nawet przy
ich uyciu, zaprojektonotach aplikacyjnych algorytmy powa zasilacz speniajcy nasze zaozwol na w miar bezstresowe przeenia wstpne tak, by nie byy zgabrnicie przez t faz projektu. Aby
szane uwagi moduu optymalizujce- jak to nasi dziadowie mawiali - po
go. Wtedy musimy jednak skorzysta
prnicy nie gada, przeledzimy poz nabytej gdzie wiedzy na temat zaniej tok obliczeniowy przykadowego
silaczy flyback i umiejtnie dopasozasilacza flyback. Z przyczyn obiekwa parametry kocowe projektu.
tywnych nie bdziemy zbyt gboko
Sprbujmy teraz zobaczy jak
wchodzi w szczegy, a w razie kotrudne jest projektowanie zasilacza
niecznoci naley ich szuka w noflyback.
tach katalogowych i aplikacyjnych.
Podstawow konfiguracj takiego
zasilacza przedstawiono na rys. 1. A
Przykadowe obliczenia zasilacza
oto kolejne etapy oblicze:
flyback wykorzystujcego elementy
1. Okrelenie parametrw wejcioTOPSwitch-GX firmy Power
wych: VACMAX, VACMIN, - minimalna
Integrations
i maksymalna warto wejciowego
Jednym z wiodcych producentw
napicia przemiennego [V], fL - czpodzespow przeznaczonych do budostotliwo sieci (50 lub 60 Hz), V0
wy zasilaczy impulsowych jest istnie- napicie wyjciowe [V], P0 - moc
jca od 1988 roku firma Power Intewyjciowa [W], h- sprawno zasigrations. W jej ofercie mona znale
lacza, Z - wspczynnik tzw. loss
ukady serii LinkSwitch, DPA-Switch,
allocation factor.
TinySwitch i TOPSwitch. Kada nich
2. Wybranie typu sprzenia zwrotzostaa opracowana pod ktem zrninego i napicia V B (bias voltage).
cowanych zastosowa, takich jak: aParametry te dobiera si na poddowarki, popularne zasilacze wtyczkostawie odpowiedniej tabeli udowe, zamienniki klasycznych regulatostpnianej w notach aplikacyjnych
rw liniowych do zastosowa domo(np. AN-32). Typ sprzenia zalewych i profesjonalnych, przetwornice
y od przeznaczenia zasilacza, zaDC-DC, energooszczdne, tanie zasilakadanych kosztw i mocy wyjciocze do zastosowa uniwersalnych. Nawej. Najprostsze obwody mog si

82

skada z rezystora i diody Zenera,

bardziej skomplikowane wymagaj
transoptorw lub zalecanych przez
producenta typw optycznych ukadw sprzgajcych.
3. Okrelenie minimalnego i maksymalnego napicia staego VMIN, VMAX
oraz pojemnoci kondensatora wejciowego C IN na podstawie napicia wejciowego i mocy wyjciowej.
Pojemno dobiera si na podstawie tabeli, napicia za oblicza si
z podanych w notach aplikacyjnych
wzorw.
4. Okrelenie napicia VOR i parametrw diody zabezpieczajcej V CLO.
Przyjmuje si, e dla zasilacza z
wieloma wyjciami VOR=100 V, natomiast dla pojedynczego wyjcia
VOR=120 V. W przypadku stosowaniu ukadw TOPSwitch-GX maksymaln moc uzyskuje si dla
VOR=135 V.
5. Ustalenie parametru Kp okrelajcego ksztat impulsw prdowych.
Ukad moe pracowa w trybie tzw.
cigym lub niecigym (rys. 2).
Obliczenia prowadzi si w oglnym
przypadku na podstawie podanego
wzoru. Dla typowego napicia zasilajcego 230 VAC i trybu cigego
mona przyj: Kp=0,6. Wspczynnik ten nie moe przekracza wartoci podanych w specjalnej tabeli.
6. Okrelenie wspczynnika DMAX na
podstawie VMIN i VOR Obliczenia na
podstawie podanych wzorw.
7. Obliczenie wartoci szczytowej prdu pierwotnego I P. Obliczenia na
podstawie podanych wzorw.
8. Obliczenie wartoci RMS prdu pierwotnego IRMS. Obliczenia na
podstawie podanych wzorw.
9. Dobranie typu ukadu TOPSwitch-GX na podstawie wejciowego napicia przemiennego, napicia wyjciowego i mocy wyjciowej, bazujc na charakterystykach zamieszczonych w nocie AN-29. Ze wzgldw ekonomicznych naley wybra
minimaln wersj ukadu speniajc zaoone parametry.
10. Ustalenie wartoci I LIMIT oraz
wspczynnika KI dla zewntrznego
ograniczenia prdu ILIMIT. Obliczenia
na podstawie wzorw i wskazwek
podanych w nocie aplikacyjnej.
11. Weryfikacja typu ukadu poprzez
sprawdzenie wartoci prdu IP i ponownie ILIMIT.
12. Obliczenie indukcyjnoci uzwojenia pierwotnego. Obliczenia na
podstawie podanych wzorw.
13. Dobr parametrw rdzenia i karkasu transformatora na podstawie

Elektronika Praktyczna 2/2005

P O D Z E S P O Y

Rys. 3...7. Zrzuty ekranowe programu PIExpert

czstotliwoci kluczowania f s oraz

mocy P 0. W zamieszczonej w nocie AN-32 tabeli znajduj si typowe rdzenie zalecane do wsppracy
z ukadami TOPSwitch.
14. Ustalenie liczby warstw uzwojenia pierwotnego L oraz liczby zwojw uzwojenia wtrnego N s. Obliczenia wykonuje si iteracyjnie.
15. Obliczenie liczby zwojw uzwojenia pierwotnego N P oraz liczby
zwojw uzwojenia bias NB.
16. Okrelenie parametrw mechanicznych uzwojenia pierwotnego.
17...22. Sprawdzenie parametrw BM,
CMA i Lg. Moe si okaza konieczne iteracyjne wykonanie oblicze
dla rnych wartoci parametrw
L i NS oraz parametrw rdzenia i
karkasu. Obliczenia prowadzi si
na podstawie podanych wzorw, tabel i zalece.
23. Sprawdzenie, czy B P4200. Jeli si okae konieczne, to naley zmniejszy ILIMIT i KI. Ograniczenie indukcji w rdzeniu do wartoci
0,42T jest konieczne dla zapewnienia, aby rdze transformatora si
nie nasyca.
24. Obliczenie wartoci szczytowej
prdu uzwojenia wtrnego ISP.
25. Obliczenie wartoci RMS prdu
uzwojenia wtrnego ISRMS.
26. Okrelenie parametrw mechanicznych uzwojenia wtrnego.
27. Obliczenie prdu ttnie konden-

Elektronika Praktyczna 2/2005

satora wyjciowego IRIPPLE.

28. Obliczenie szczytowej wartoci
napicia inwersyjnego dla uzwojenia
pierwotnego i bias - PIVS, PIVB.
29. Dobranie diody zabezpieczajcej na podstawie napicia VOR oraz
typu wyjcia. Preferowane typy zawarte s w tabeli zamieszczonej w
nocie aplikacyjnej AN-32.
30. Dobranie wyjciowej diody prostowniczej. Doboru dokonuje si na
podstawie parametrw podzespow
zawartych w tabeli zamieszczonej
w nocie aplikacyjnej AN-32.
31. Dobranie kondensatora wyjciowego. W zalenoci od napi i prdw wyjciowych zalecane s pojemnoci 330 mF oraz 1000 mF proponowanych producentw.
32. Okrelenie parametrw L i C filtru wyjciowego. Warto indukcyjnoci mieci si w przedziale od
2,2 mH do 4,7 mH.
33. Dobranie prostownika obwodu
bias na podstawie tabeli.
33. Dobranie kondensatora obwodu
bias. Praktycznie zawsze stosuje
si kondensator ceramiczny 0,1 mF/
50 V.
34. Dobranie kondensatora i rezystora szeregowego wyprowadzenia
CONTROL. W praktyce stosuje si
kondensator elektrolityczny 47 mF/
10 V i rezystor 6,8 V/0,25 W.
35. Dobranie konfiguracji obwodu
sprzenia zwrotnego. Zalecane roz-

wizania s przedstawione w nocie

AN-32.
36. Dobranie parametrw prostowniczego mostka wejciowego.
Ufff. Koniec. Nie byo atwo, ale
ostrzegaem, e nie bdzie. Analogiczny proces obliczeniowy pokazano ju tylko w skrcie, na kilku
zrzutach ekranowych programu PIExpert (rys. 3...7). W praktycznych
obliczeniach na pewno pojawi si
mnstwo dodatkowych wtpliwoci.
Ju po wstpnym zapoznaniu si z
dokumentacj wida, e nasze obawy moe wzbudza transformator,
w szczeglnoci jego praktyczna realizacja. Pomoc dla konstruktora
bdzie nota aplikacyjna wyjaniajca
szczegy projektowania tego podzespou. Nota ta jest dostpna pod
adresem: http://www.powerint.com/
PDFFiles/an18.pdf. Gdyby okazao
si, e zadanie to przekracza jednak
zdolnoci wykonawcze (co jest wysoce prawdopodobne), mona skorzysta z gotowych produktw oferowanych przez wielu producentw.
Prawd mwic, najczciej bdzie
to najrozsdniejsza decyzja, tym bardziej, e gotowe podzespoy s dostpne nawet u polskich dystrybutorw, np. http://www.feryster.com.pl/
polski/loader.html.
Przed rozpoczciem powanego
stosowania zasilaczy flyback bazujcych na elementach TOPSwitch-GX
na pewno warto si z nimi zapozna praktycznie. Najlepsz metod
bd prby prowadzone w oparciu
Dodatkowe informacje
Nazwa flyback stosowana w odniesieniu do topologii
zasilaczy prawdopodobnie pochodzi od nazwy
transformatorw wysokiego napicia wykorzystywanych niegdy w monitorach. W transformatorach
takich wysokie napicie adujce pojemno CRT
jest generowane przez gwatowny zanik pola magnetycznego w rdzeniu podczas szybkiego powrotu
plamki. Wizka elektronw powraca (fly back) na
pozycj pocztkow nowej linii. Do pracy w takich
warunkach wymagane s transformatory specjalnej
konstrukcji - zupenie nie nadaj si do tego
rozwizania klasyczne.

83

P O D Z E S P O Y

Rys. 8. Schemat blokowy ukadu TOPSwitch-GX I jako ewentualna ciekawostka

o zestaw ewaluacyjny. Wraz z gotowym do pracy zasilaczem otrzymujemy czyst pytk drukowan oraz
prbki (2 szt.) ukadw TOP245P,
dziki ktrym moemy atwo zrealizowa wasn wersj projektu. Na
wyrnienie zasuguje bardzo starannie i dokadnie opracowana dokumentacja techniczna. Oprcz wiedzy
oglnej uzyskujemy z niej rwnie
bardzo konkretn pomoc w pracach
obliczeniowych, a wasne koncepcje
moemy weryfikowa analizujc barDodatkowe informacje
Zestaw ewaluacyjny dla ukadw TOPSwitch-GX
udostpnia redakcji firma Memec - autoryzowany
dystrybutor Power Integrations. Informacje: Memec
Polska Sp. z o.o., 44-101 Gliwice, ul. Sowiskiego
5, tel. (032) 238-03-60

84

dzo liczne gotowe aplikacje - adowarki akumulatorw, przetwornice,

zasilacze dla odtwarzaczy DVD, itp.

Czym waciwie jest

TOPSwitch-GX?

No adnie, potrafimy ju niemal

samodzielnie projektowa zasilacze
pracujce w konfiguracji flyback, a
nie wiemy, co si kryje wewntrz
niepozornie wygldajcego ukadu
TOPSwitch-GX. Dogbna wiedza na
ten temat waciwie nie jest nam
specjalnie potrzebna, ale z czystej
ciekawoci odkryjemy wieczko ukadu i przeszlifujemy jego struktur.
Budowa wewntrzna TOPSwitcha
jest przedstawiona na schemacie
blokowym (rys. 8). Najwaniejszym
elementem jest wysokonapiciowy

tranzystor mocy MOSFET. Jest te

blok sterowania PWM wsppracujcy z ukadem mikkiego startu oraz
blokiem regulacji i ograniczenia prdu oraz obwodem wykrywajcym
napicie wejciowe. Prac poszczeglnych blokw steruje odpowiednio opracowana cz cyfrowa ukadu TOPSwitch-GX. Tranzystor mocy,
komparatory analologowe, przerzutniki, bramki, wzmacniacze operacyjne, a wic sporo elementw zasadniczo rnicych si funkcjonalnoci, a nawet technologi. Wszystko
w jednej strukturze. Myl, e opracowanie takiego ukadu byo sporym wyzwaniem dla inynierw firmy Power Integrations.
Czy skrka warta jest wyprawki? Nie ukrywam, e po pierwszych
swoich prbach z ukadami TOPSwitch daleki jestem od nazwania
si specjalist w dziedzinie projektowania zasilaczy flyback, ale nie
o to przecie chodzi. Wszystko jest
kwesti tylko sporej praktyki, ktr nabywa si w czasie. Nie trzeba jednak by wybitnym znawc,
eby zauway niezaprzeczalne zalety tego typu rozwiza. Moe flybacki nie zainteresuj amatorw, ale
zdziwibym si, gdyby przeszli obok
nich obojtnie specjalici, szczeglnie zaangaowani w produkcj rnego typu urzdze elektronicznych. A wiadomo przecie nie od
dzi, e kady sprzt elektroniczny
bdzie dziaa lepiej, jeli zostanie
wczony do zasilania.
Jarosaw Doliski, EP
jaroslaw.dolinski@ep.com.pl

Elektronika Praktyczna 2/2005