Você está na página 1de 8

23/09/2016

educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

INFORMAESDOTRABALHO

Titulo:

AINDSTRIACULTURALEASOCIEDADEDOESPETCULO:ADORNO,
HORKHEIMEREDEBORDNOSDEIXAMALGUMAALTERNATIVA?

Eixo: 11.Educao,SociedadeePrticasEducativas
RESUMO/ABSTRACT

RESUMO
Opresenteartigoaborda,apartirdaleituradetrstextosclssicosdasociologia,quaisassadasqueo
homemcontemporneoteriaparacultivaramaioridadeintelectualtopregadaediscutidanoDezoito.
Paratanto,ametodologiaconsistiudeumarevisobibliogrficadostextos:Asociedadedoespetculo,A
IndstriaCultural:oesclarecimentocomomistificaodasmassas(textocontidonaobraDialticado
Esclarecimento)eEducaoeEmancipaoumacoletneadedebatesepalestrasradiofnicas
proferidasporAdorno.Tratase,portanto,deumarevisodateoriadosfrankfurtianosAdornoe
HorkheimeredasdiscussestrazidasporGuyDebordvinteanosdepoisdaprimeirapublicaodotexto
AIndustriaCultural.
Palavraschave:IndustriaCultural.SociedadedoEspetculo.Emancipao.
ABSTRACT
Thisarticlediscusses,fromthereadingofthreeclassictextsofsociology,whichoutputsthecontemporary
manwouldhavetocultivatetheintellectualadulthoodaspreachedanddiscussedinEighteen.Therefore,
themethodologyconsistedofaliteraturereviewofthetexts:TheSocietyoftheSpectacle,TheCulture
Industry:EnlightenmentasMassDeception(textcontainedinthebook"DialecticofEnlightenment")and
EducationandEmancipationacollectionofdebatesandradiotalksutteredbyAdorno.Itis,therefore,a
reviewofthetheoryoftheFrankfurtiansAdornoandHorkheimeranddiscussionsbroughtbyGuyDebord
twentyyearsafterthefirstpublicationofthetextCulturalIndustry.
Palavraschave:CulturalIndustry.SocietyoftheSpectacle.Emancipation.
TRABALHO

1INTRODUO
ContemplarapossibilidadedeautonomiahumanaapsaleituradeAdorno,HorkheimereDebordrequer
umaboadosedeotimismoemuitadisciplina.Nestetextoapresentamosocaminhopercorridoparachegar
aessasntesedesdealeituradaobradeDebordAsociedadedoespetculoataleituradealgunstextos
deAdornoeHorkheimer,especificamenteAIndstriaCultural:oesclarecimentocomomistificaodas
massas(textocontidonaobraDialticadoEsclarecimento)eEducaoeEmancipaoumacoletnea
dedebatesepalestrasradiofnicasproferidasporAdornoepublicadasposteriormente.
Asobrascitadasrevelaramumaanlisesobreasociedadeatravsdaqualsetornapossveldesvendaras
formasdealienaopresentesnocapitalismo,formasestasqueextrapolamoslimitesdasrelaes
puramentetrabalhistaseadentramoutrosmundosencurralandooshomensnumateiadecerceamentosque
osenvolveinteligentementeemtodososmomentosdesuasvidas.ParaAdornoeHorkheimeraobra
Dialticadoesclarecimentosepropea[...]descobrirporqueahumanidade,emvezdeentraremum
estadoverdadeiramentehumano,estseafundandoemumanovaespciedebarbrie.(ADORNO
HORKHEIMER,1985,p.1).
Apossibilidadedecompreenderoexatosignificadodessadbcledasociedademodernaque,
contrariandoasexpectativasdodezoito,estariasubstituindooesclarecimento(Aufklrung)enquanto
http://educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

1/8

23/09/2016

educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

possibilidadedesadadamenoridadeintelectualporumaracionalidadetcnicaeresultariasegundo
AdornoeHorkheimeremumdesencantamentodomundocomplementadapelaleituradaobrade
Debordondeoautorcriticaoesclarecimentoperversoeseusefeitospresentesnasociedadedo
espetculo.NoespetculodescritoporDebordaAufklrungtransformasenummito,poisamassmdia
dominaemanipulaasformasculturaisnodeixandoespaoparaaconstituiodasubjetividadehumana.
Nasduasobrasosautoresencaminhamcomonicapossibilidadedereconstruosocialareconstituio
daautonomiahumana.Nestesentido,apossibilidadedemudanaumgermedialeticamentepresentena
prpriasociedade,poisaotempoemqueohomempodesertransformadoemobjetoemanipuladoele
tambmtrazemsiapossibilidadedemudanacomocaractersticainerenteasuaespcie:acapacidadede
pensar.
NaIndstriaCultural,textodeAdornoeHorkheimer,apesardeterestacapacidadesubtradaasua
inequvocaafirmaopermiteapontarestasadacomoumaalternativadialticacontinuamentepresente.
Nasociedadedoespetculoatesecertamenteamesma,umavezque,oespetculo,seconstituinoreino
dafalsidadequepodecederseulugarconstruodeumarealidadenofalseada.
2AINDSTRIACULTURAL
OconceitodeIndstriaCulturalfoiutilizadopelaprimeiravezpelosfilsofosalemesTheodorW.
AdornoeMaxHorkheimer,em1947,naobraDialticadoEsclarecimento.Nestaobraosautores
demonstraramcomoaIndstriaCulturalseprestaaumaverdadeiramanipulaodasconscincias
tornandose,portantoumapoderosaferramentaparaexercciodecontrolessobreasociedade,que
transformadaemsociedadedemassa,dominadasemaomenosperceberatondevaiessadominao.
Emverdade,aIndstriaCulturalreforaumadominaoquecomeanafbrica,noescritrio,naescola,
nafamlia,enfim,emtodapartedasociedadecapitalista,tornandoseumaextenso,umnegcioaservio
destasociedade.ApartirdosurgimentodaIndstriaCulturalassistesesubstituiodoconceitodearte
quecedeoseulugaraonegcio.AIndstriaCulturalmovimentagrandescifrassendo,porisso,
inquestionvelasuanecessidadesocial.Elasetornaummalnecessrionamedidaemquepassaaser
vistacomogeradoradeempregoseprogressosocial.
NotextoescritoporAdornoeHorkheimerosautoressepreocupamemdemonstrarqueparaaquelesquea
defendemaIndstriaCulturalumelementointrnsecoeindispensvelsociedademoderna.A
explicaotecnolgicausadacomoargumentofundamentalparaaplacarascrticasdestiladascontraa
IndstriaCulturalapontaareproduocomoanicasadaencontradaparaatendersnecessidadesde
milharesdepessoas.Osbensculturaispadronizadosseriam,portanto,oresultadodeumconjuntode
necessidadesiguaisoriginadasnasociedademoderna.
RefutandoesteargumentoAdornoeHorkheimerexplicamquehumalgicainvertidausadapara
justificarapadronizao.Nestesentido,esclarecemquenoforamasnecessidadesiguaisquegerarama
padronizaoesimocontrrio.Aracionalidadetcnicaapenasumasadausadapelopoderdominante
paraencobrirumaoutralgicamuitomaisperversaqueseencontrasubentendidanaIndstriaCultural:a
lgicadadominaoburguesa.Aracionalidadetcnicahojearacionalidadedaprpriadominao.Ela
ocartercompulsivodasociedadealienadadesimesma.(ADORNOHORKHEIMER,1985,p.114).
ComoresultantedaIndstriaCulturalaculturadeixadeseroespaoprpriodaproduodaobradearte,
dacontemplaodobelo,daeminnciadasubjetividadeesesubordinaaosmecanismoseconmicosde
seleoimpostospelomonopliocultural.Osconsumidoresdestacultura,porsuavez,sopreviamente
classificadosemcategoriasquedeantemopreveemassuasescolhasenecessidades.
Paratodosalgoestprevistoparaqueningumescape,asdistinesso
acentuadasedifundidas.Ofornecimentoaopblicodeumahierarquiade
qualidadesserveapenasparaumaquantificaoaindamaiscompleta.Cadaqual
devesecomportar,comoqueespontaneamente,emconformidadecomoseulevel,
previamentecaracterizadoporcertossinais,eescolheracategoriadosprodutosde
massafabricadaparaseutipo.(ADORNOHORKHEIMER,1985,p.116).

http://educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

2/8

23/09/2016

educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

E,aomesmotempoemqueaIndstriaCulturalfazacategorizaodosconsumidoresdestacultura,ela
tambmseantecipacercandoecapturandoaconscinciadopblico.
Afunoqueoesquematismokantianoaindaatribuaaosujeito,asaber,referirde
antemoamultiplicidadesensvelaosconceitosfundamentais,tomadaaosujeito
pelaindstria.Oesquematismooprimeiroservioprestadoporelaaocliente.Na
almadeviaatuarummecanismosecretodestinadoaprepararosdadosimediatos
demodoaseajustaremaomecanismodarazopura.(ADORNOe
HORKHEIMER,1985:116)
MasaIndstriaCulturalsubtraiuaautonomiadosujeito.Ascenassemultiplicamemmuitasoutrasquese
destinamaexpliclas,todososdetalhessocontempladosearepetiodeclichsprontoscompletaum
esquemapreviamentetraado,noqualjsesabedesdeocomeodofilmecomoeleirterminar.Como
afirmouADORNOeHORKHEIMERaideiafoiliquidada.Atualmentetudoestprevistonosscriptsda
IndstriaCultural.AalienaocompletaseucicloeexatamenteassimqueaIndstriaCulturalimpedea
formaodeindivduosautnomos,independentes,capazesdejulgaredecidirconscientemente.
Ohomemtomanipuladoqueatmesmooseulazersetornaextensodotrabalho.Atravsda
reproduorigorosadomundocotidianoaIndstriaCulturallevaohomemaseidentificarcomavidados
personagens,vendoseali,numenredoqueparecetersadodesuaprpriavida.Eassimprecisamente
queofilmeadestraoespectadorentregueaeleparaseidentificarimediatamentecomarealidade.
(ADORNOHORKHEIMER,1985,p.119).
Perguntaseento:QualafunodaIndstriaCulturalAreproduomecnicadobeloqualservea
fortiori,comsuaidolatriamecnicadaindividualidade,aexaltaoreacionriadaculturanodeixa
maisnenhumamargemparaaidolatriainconscienteaqueseligavaobelo(ADORNOHORKHEIMER,
1985,p.131).ComoafirmouTocqueville,citadoporAdornoeHorkheimer(1985):atiraniadeixao
corpolivreevaidiretoaalma.
Aintenoprimeiradohomemdivertirse,escapardarepetioentediantedastarefascotidianas,do
trabalhomecanizado,paraquepossaestarrefeitoerecomearnovamentedandoprosseguimentoao
cartercclicodesuasatividadeslaboriais.NesteespaoaIndstriaCulturalatuainteligentemente
transformandoseemindstriadadiverso.
AdornoeHorkheimernestaobrabuscaramdesvendarocartermanipulatriodasociedadecapitalista
moderna.Ocapitalagoranosecontentaemcontrolarapenasotrabalho.Eleprecisacontrolartambmo
cio.
Oprazeracabaporsecongelarnoaborrecimento,porquanto,paracontinuaraser
umprazer,nodevemaisexigiresforoe,porisso,temdesemover
rigorosamentenostrilhosgastosdasassociaeshabituais.Oespectadornodeve
ternecessidadedenenhumpensamentoprprio,oprodutoprescrevetoda
reao...todaligaolgicaquepressuponhaumesforointelectual
escrupulosamenteevitada.(ADORNOHORKHEIMER,1985,p.128).
EalmdeinibiracapacidadecriadoraaIndstriaCulturaltambmseprestaaatuarnosmecanismos
inconscientesdaconstituiopsquicadosujeito.Amensagemdasubmissoestexpressaemcadacenae
emcadapersonagemidealizadoparademonstrarumcertomodusvivendiadequadoaestasociedadedo
espetculo.AssimcomooPatoDonaldnoscartoons,assimtambmosdesgraadosnavidarealrecebem
asuasovaparaqueosespectadorespossamseacostumarcomoqueelesprpriosrecebem.(ADORNO
HORKHEIMER,1985,p.130).
Enfim,cadaespetculodaindstriaculturalvemmaisumavezaplicaredemonstrardemaneira
inequvocaarennciapermanentequeacivilizaoimpespessoas.(ADORNOHORKHEIMER,
1985,p.132).
3ASOCIEDADEDOESPETCULO

http://educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

3/8

23/09/2016

educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

Asociedadedoespetculo,lanadoem1967,foiumadasleiturasobrigatriasdageraoqueabaloua
Franaem1968,inspirada,emparte,pelomovimentoInternacionalSituacionistadoqualDebordfoi
umdosmentores.Debord,naqueleperodo,jpercebiaopoderdosinstrumentosdecomunicaode
massaeporissoassuasteseslogoforamincorporadaspelosrebeldesfrancesesquequestionavama
ordemaserviodaqualestavamtaisinstrumentos.
Alinguagemcandentedotexto,comoadverteoprprioautor,temointuitodeliberadodeperturbara
sociedadeespetacular(DEBORD,1997,p..12)e,tambm,cumpreopropsitodemostrarcomoseforja
omercadodoespetculo,sobretudonomundocapitalista,cujaraizseencontranaeconomiada
abundnciadamercadoria.Dessaforma,oespetculopodeservistocomoomomentoemquea
mercadoriaocupatotalmenteavidasocialeocapitaltransformaseemimagem.
Nocontextodasmodernasrelaesdeproduo,segundooautor,avidasedesenvolveriaemfunodo
quenosapresentadocomoumagrandeteiadeespetculos,umaespciedemovimentoautnomodo
novivo,oinversoconcretodavida.(DEBORD,1997,p.13).Arealidadenopassariadeumpunhado
derepresentaesconstrudasapartirdasimagensquenoscercamnodiaadia.Oespetculoseriaao
mesmotempooresultadoeoprojetodomododeproduoexistente,[sobaforma,noseuaspecto
restrito],deinformaooupropaganda,publicidadeouconsumodiretodedivertimentos.(DEBORD,
1997,p.14).Assim,oespetculosemanifestariacomorelaosocialmediadaporimagensnoneutras,a
serviodaalienao,quenosfazemperderdevistaosentidodeunidadedomundo.
4COMENTRIOSSOBREASOCIEDADEDOESPETCULO
Vinteanosdepois,otextofoirevisitadopeloprprioDebordque,apartirdasconfiguraessociaisdos
anos1980,acrescentoulhenovastesessobottulodeComentriossobreasociedadedoespetculo.
Nessenovotexto,oautorreafirmaastesesanterioresressaltandoquehouveumprocessodeexpansodo
espetculo.Delparac,comoosmovimentosdeflagradosem1968nodestruramaordemsocialento
vigente,oespetculoteriacontinuadoacrescer,alastrandoseeaumentandoasuadensidade.
Nesseperodo,olivrosofreuacusaesdequeseriaumainvenodefioapavioedeterexagerado
muitoaoavaliaraprofundidadeeaunidadedesseespetculobemcomoasuaaoreal.(DEBORD,
1997,p.168).Outrosautoresteriamabordadoomesmotema,tornandoo,porm,menosassustadore
omitindojuzoshistricos.Talvezporisso,oautordecidiuretomarasquestesanterioressobrea
sociedadedoespetculoparadiscutirassuasatuaislinhasdeoperao[...]jqueemnossosdiaso
espetculobemmaispoderosodoqueeraantigamente.(DEBORD,1997,p.169).
Oquehdenovonoespetculonosoaperfeioamentodamdia,masasuaprpriacontinuidadeque
proporcionouaeducaodeumageraosubmissassuasleis.Ouseja:Ascondies
extraordinariamentenovasemqueviveuessageraoconstituemumresumoexatoesuficientedetudoo
quedoravanteoespetculoimpedeetambmdetudooqueelepermite.(DEBORD,1997,p.172).
Noplanoterico,Debordreformulouoseuenfoquesobreopoderespetacular,antesdivididoemduas
formassucessivaserivais:aconcentradaeadifusa.Aconcentradaocorreriaemtornodepersonalidades
ditatoriaisdepasestotalitrios,naesferadonazismoedostalinismo.Adifusaseriaprpriada
americanizaodomundo[...]queinstigariaosassalariadosaescolheremlivrementeentreumagrande
variedadedemercadoriasnovasqueseenfrentavam[...],assustadorasobcertosaspectos,mastambm
sedutoranasdemocraciasburguesas.Desdeento,apareceuumanovaformaconstitudaapartirda
combinaodasduasanteriores,queoautorchamadeespetacularintegrado,cujosmaioresexemplos
estariamnaFranaenaItliaemrazo,principalmente,departidosesindicatosstalinistas,frgiltradio
democrticaepoucaalternnciadepoder.
Essenovomodeloteriacincoaspectosprincipais:aincessanterenovaotecnolgica,afusoeconmico
estatal,osegredogeneralizado,amentirasemcontestaoeopresenteperptuo.
Odesenvolvimentotecnolgico,quetemorigensnassociedadesindustriais,sofreumaiorimpulsodepois
daSegundaGuerraMundialereforouaindamaisaautoridadeespetacularporseuintermdio,todosse
veemtotalmenteentreguesaocorpodeespecialistas,aseusclculoseaseusjuzos[...].(DEBORD,
1997,p.175).
http://educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

4/8

23/09/2016

educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

AfusoeconmicoestatalatendnciamaisacentuadaevemsemanifestandonossculosXXeXXI,
principalestratgiadodesenvolvimentoeconmicorecente.Nobojodessatendncia,firmouseuma
alianadefensivaeofensivaentreeconomiaeEstadoquebeneficiariaaambosemtodasasreas,
inclusivenosdomniosdoespetacular.
Ostrsoutrosaspectosderivamdessesdoisprimeiroseosexplicammaisprofundamente.Nocasodo
segredogeneralizado,dizoautor,estemantmseportrsdoespetculo,comoocomplementodecisivo
daquiloquemostrae,seformosaofundodascoisas,comosuamaisimportanteoperao.(DEBORD,
1997,p.176).
Amentirasemcontestao,porsuavez,determinouaextinodaopiniopblica.Averdadequasenunca
apareceefoireduzidaaumahiptesedifcildeserdemonstrada.Assim,aopiniopblicaficouimpedida
deseassentarsobrealgoverdadeiro,oquedeteriorouosmeiospolticos,jurdicos,cientficoseartsticos.
Porltimo,oautorquestionaopresentequeseimobiliza,queseperpetua,porexemplo,namoda,dandoa
impressodequesequeresqueceropassado[...]dejnoseacreditarnofuturo.Atodoinstante,so
anunciadaspelaincessantecirculaodainformao,coisasbanaiscomosefossemnovidades
importantes,aopassoqueosfatosmaisrelevantessonoticiadosapressadamenteecompoucorigor.
essaasociedadedoespetculoatual,naqualseprefereaimagemcoisa,acpiaaooriginal,a
representaorealidade.asociedadequeocultaahistriaatravsdoespetculo,queorganizacom
habilidadeaignornciadoqueacontecee,logoaseguir,oesquecimentodoque,apesardetudo,
conseguiuserconhecido.(DEBORD,1997,p.177).
Agora,comunidadegeral,etodasaspequenascomunidadesvivememfunododiscurso
homogeneizantedamdia.Nenhumacomunidaderestritaagruposintermediriosouainstituies
autnomas(DEBORD,1997,p.181)consegueresistiraostentculosdamdia.Oqueexisteoque
circulanamdia,aquilodequeoespetculodeixadefalardurantetrsdiascomosenoexistisse
(DEBORD,1997,p.182).Eaessalgicaquesesubordinamascomunidades.
Debordanalisaaindatemasquejnosanos80setornariampolmicos,comoopapeldainformticaeo
saberabsolutoqueelaprope,contribuindoparaextinguiraleitura,uminstrumentoqueexigeumjuzoa
cadalinhaeanicacapazdedaracessovastaexperinciaantiespetacular.(DEBORD,1997,p.189).
Aarte,damesmaforma,seriavtimadostemposespetaculareseteriamorridoaoenveredarpela
banalizaodomercado.Todossoartistaseaomesmotemponingum.Asfalsificaessolegitimadas
nascasasdeleilesantesdepenetraremnasmansesdaburguesia.
Aquestodadesinformao,dematrizsovitica,tambmpostaanu,comoumadasinvenesteis
gestodosEstadosmodernos.Esseconceitocontmumacertapartedeverdade,masdeliberadamente
manipulada[...]ummauusodaverdade[...].(DEBORD,1997,p.201).Paraasversesdoespetculo,
tudooqueconsegueseoporaumaverdadeoficialtemdeforosamenteserumadesinformao
provenientedeforashostis.(DEBORD,1997,p.202).
Oautornopoupanadanemningumqueestejaenvolvidodealgumaformacomoespetculosocial.
Desdeamfia,queemmuitoscasosseconfundecomoEstado,atpasesnocapitalistascomoaChina,
ondeaartefalsificadaparamostraraosincautosvisitantes.Oterrorismo,porsuavez,seriafabricado
pelademocraciaparaqueestasejajulgadaporseusinimigos(osterroristas)enoapartirdassuas
prticasdemocrticaseseusresultados.
Enfim,sopoucasasrevisesfeitaspeloautoremrelaoaotextoinauguralde1968.Umadelas,talveza
principal,aquepercebeumanovaconfiguraodasociedadediantedareconciliaodopoderde
classes,agoraunificadoatravsdoconsensomercadolgicomundial,hojedenominadoglobalizao,
falsificadoegarantidopeloespetculo,comojanunciavaDebordnadcadade1980.
Oautornoparecealimentaresperanasquantoaofuturo,mesmoporque,segundoele,estescomentrios
notmpreocupaomoral.Nosereferemaoquedesejvelnemprefervel.Limitamsearegistraro
que.(DEBORD,1997,p.169).Detodomodo,emalgunsmomentos,Deborddeixaclaroquescoma
destruiodessemodelopoderiabrotarumasociedadenodominadapeloespetculo.Assim,eleparece
http://educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

5/8

23/09/2016

educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

crernasutopiasprpriasdotempo(1967)emqueproduziuassuasprimeirasreflexes.Mas,aotentar
perturbarafalsaharmoniadasociedadedoespetculo,isto,nomnimo,podesuscitardiscussesticas
sobreopoderdasociedadedoespetculo,oquenodeixadeserumapequenaluznofimdotnelem
termosdefuturo.
5TICA,EDUCAOEFUTURONUMAPERSPECTIVAFRANKFURTIANA.
Aanlisesobreainflunciaqueaindstriaculturalmantmcomaformaodosindivduosuma
questofundamentalnopensamentofrankfurtiano.Aoconstataraamplitudequeosmeiosde
comunicaodemassatmnasociedadecontempornea,verificaseaimportnciadefazerumacrtica
civilizaonosentidodeproporumarelaoentreaformaoeducativaeoprogressomoral.
NaobraEducaoeemancipao,Adornoidentificaaimportnciadeserealizarumacrticaaoprocesso
educativoquepodeconduziroshomensaoestadodebarbrie,estadonoqualosprincpiosticos,comoa
autonomiaealiberdade,soidentificadoscomodispensveisnumacivilizaoondeoshomensso
reguladospelalgicadaIndstriaCultural.Umapassagemelucidativadessacrticaaidentificaoda
funopedaggicadateleviso.Estemeiodecomunicaoacessvelaumenormepblicotema
possibilidadedetransmitirinformaescommaiorrapidezdoqueoutrasinstnciasdeformao.Assim,
compreendesecomomuitasvezesatelevisoproporcionaumadistorodosconhecimentospelaforma
comoestessotransmitidos.
Nestesentido,Adornonorejeitaterminantementeateleviso,masomodocomoosseuscontedosso
utilizados.Oaspectonegativodatelevisopodeserverificadoseestescontedostmapretensode
ocultararealidade,servindocomoinstrumentodeideologiasquedistorcemaconscinciados
espectadores.NaspalavrasdoautordaDialticadoEsclarecimento:
[...]Gostariadeacrescentarquenosoucontraatelevisoemsi,talcomo
repetidamentequeremfazercrer.Casocontrrio,certamenteeuprprionoteria
participadodeprogramastelevisivos.Entretanto,suspeitomuitodousoquesefaz
emgrandeescaladateleviso,namedidaemquecreioqueemgrandepartedas
formasemqueseapresenta,elaseguramentecontribuiparadivulgarideologiase
dirigirdemaneiraequivocadaaconscinciadosespectadores.(ADORNO,1995,
p.77).
Anecessidadedeestabelecercritriosparaevitarosriscosqueatelevisoapresentatornasepossvela
partirdeumacrticadeseuscontedos.Estesdizemrespeitomaisacumulaodeinformaesdoque
propriamenteformaodaconscinciacrtica.Oconceitodeinformaomaisapropriadoteleviso
doqueoconceitodeformao,cujousoimplicacertoscuidados,equeprovavelmentenoto
apropriadoemrelaoaoqueacontecenatev.(ADRONO,1995,p.79).
Natentativadeanalisarosobjetivosdaeducao,Adornocomeaporassinalarasuadefiniode
educao.Estaconsideradaporelecomoaproduodeumaconscinciaverdadeira.Destaforma,a
educaonosimplesmenteatransmissodeinmerosconhecimentospuramenteeruditos,nemsomente
ainculcaoderegrasdecondutaparaaao,masoprocessoemqueafinalidadeprincipalaconstruo
daautonomiadoindivduoquepermiteaeleconduzirsedemodocrticoemtodosossetoresda
sociedade.
Naconcepodosfrankfurtianos,tornasenecessriaumaeducaoquepossibiliteaemancipaodo
homemnosentidodepermitirodesenvolvimentodetodasassuascapacidadesintrnsecas.Destaforma,a
racionalidade,aliberdadeeaautonomiagarantemaformaodeumaconscinciacrticafrenteaosmales
causadospelofuncionamentodaIndstriaCultural.
Aeducaocontraabarbrierevelaanecessidadedacivilizaodecombaterestatendnciaque
permanecenasociedadeatualapesardograudeprogressotecnolgicoalcanadopelahumanidade.O
questionamentodosfrankfurianosacercadoprogressotecnolgicoecientficonoconduzir
necessariamenteaoprogressomoralpermiteestabelecerumacrticaracionalidadeinstitudananossa
civilizao.

http://educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

6/8

23/09/2016

educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

Apossibilidadederetornoaosgrandesmomentosdebarbrie,comoosmuitosconflitosexistentesna
sociedadecontempornea,atemticadiscutidanaDialticadoEsclarecimento,obranaquallanada
umacrticamodernidadepelofatodeserabarbrieumelementoconstituintedoprocessodecivilizao,
equeconsideradacomoomalquedeveservencidopelaatitudecrticaeautnoma.
Entendoporbarbriealgomuitosimples,ouseja,queestandonacivilizaodo
maisaltodesenvolvimentotecnolgico,aspessoasseencontrematrasadasdeum
modopeculiarmentedisformeemrelaoasuaprpriacivilizaoenoapenas
pornoterememsuaarrasadoramaioriaexperimentadoaformaonostermos
correspondentesaoconceitodecivilizao,mastambmporseencontrarem
tomadasporumaagressividadeprimitiva.(ADORNO:1995,p.155).
6TICA,EDUCAOEFUTURONUMAPERSPECTIVADEBORDIANA.
SendoumaobranaqualDebordelaboraumacrticaradicalaomodelosocialvigente,Asociedadedo
espetculosuscitaumasriedequestionamentosacercadanecessidadedesuperaodessesistemasocial
emqueoshomensperdemasuacondiodeagentesautnomosepassamaserconsideradoscomomeros
atoresnessarepresentaoqueavidaemsociedade.
Nestadireo,tornasevlidoanalisarcomoasinstnciaseducativaspodemdepuraraformaodos
indivduosefazlosinculcarcertasnormasdeconvivncia,proporcionandoumaconformaofrenteao
processodealienaoqueoslevamaumacompletasubmissosregrasimpostaspelasociedade
espetacular.
Aculturadoespetculoconsideradacomoaresponsvelpelaadoodecertasprticasnomeio
educativo,responsveispelodeclniodeumaverdadeiraformao:arapideznatransmissodeinmeros
contedos,arejeiodaleituracompreensivacomoumaatividadenecessriaaodesenvolvimentoda
faculdadeintelectiva,autilizaodosmaisvariadosrecursosaudiovisuaisnoprocessodeformaode
conscincias.
Diantedessaconstatao,podeseentendercomoumquestionamentosobreaeducaonecessrionuma
sociedadeemqueosvaloresticoscomoorespeitoliberdadedooutrosocolocadosemsegundo
plano,tendoemvistaacontinuidadedoestadodedominao,manipulaoealienaoemqueoshomens
estoexpostos,constantemente,nomeiosocial.
Acrticaformaoeducativapossibilitaumareflexoacercadoprocessoemancipatrio,oqualpode
conduzirderrocadadomodelodasociedadeespetacular.Comefeito,Debordassinalaqueessa
emancipaospoderseratingidamedianteatomadadeconscinciarealizadapelorgoreguladorde
todasasrelaesexistentesnavidasocial.
Emanciparsedasbasesmateriaisdaverdadeinvertida,eisnoqueconsisteaauto
emancipaodenossapoca.Nemoindivduoisoladonemamultidoatomizada
esujeitamanipulaopodemrealizaressamissohistricadeinstaurada
verdadenomundo,tarefaquecabe,aindaesempre,classequecapazdesera
dissoluodetodasasclassesaoresumirtodoopodernaformadesalienanteda
democraciarealizada,oConselho,noqualateoriaprticacontrolaasimesmaev
suaao.(DEBORD,1997,p.141).
REFERNCIASBIBLIOGRFICAS
REFERNCIAS

HORKHEIMER,MaxADORNO,TheodorW..AIndstriaCultural:oesclarecimentocomomistificao
dasmassas.In:DialticadoEsclarecimento.Trad.GuidoAntoniodeAlmeida.RiodeJaneiro:Jorge
ZaharEd.,1985.254p.
DEBORD,Guy.Comentriossobreasociedadedoespetculo.In:_____.Asociedadedoespetculo.
RiodeJaneiro:Contraponto,1997.237p.
http://educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

7/8

23/09/2016

educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

ADORNO,TheodorW..EducaoeEmancipao.Trad.WolfangLeoMaar.RiodeJaneiro:Paze
Terra,1995.190p.
NOTADERODAPTRABALHO

NOTADERODAPAUTORTES

PedagogaedoutorandaemEducaopeloPPGED/UFS/SE.MembrodoGrupodePesquisaemHistria
daEducao:intelectuais,instituieseprticasescolares.Email:cassia.alcantara@uol.com.br.

http://educonse.com.br/xcoloquio/trabalho.asp?id=1104

8/8

Você também pode gostar