Yrd.Do.Dr.

Sleyman ADAK
Elektrik Yksek Mhendisi
Dicle niversitesi Mardin Meslek Yksekokulu
Teknik Programlar Blm Bakan
ELEKTRK TESSLERNDE SGORTA SECM

1. GR

Elektrik tesislerinde akmn istenmeyen bir seviyeye ykselmesi durumunda

devreyi aan bir elemandr. Elektrik tesislerinde sigortalar bilinli olarak
braklan zayf noktalardr. Bir arza durumunda bu zayf nokta atarak tesis
enerjisiz kalr. Sigortalar ar yklenme ve ksa devrelere kar tesisi
korurlar. Ayrca sigortalarn anma akm, kablo iletken scaklnn 70 C
deki tad akm deerinin amamaldr.

ekil 1 Yksek gerilimde kullanlan sigortalar(Ekai elec).

Sigortalar bal bulunduklar devrelerde akmn belirli bir deeri amas

durumunda devreyi acarlar.

Tablo 1 Sigortalarn selektiv koruma dzenine gre

seilmesi

: 5 kA lik ark akmna kadar kullanlabilir.

: 15 kA lik ark akmna kadar kullanlabilir.
: Her gce kadar ykselebilen ark akmlar iin seilebilir.

Selektiv korumada ana gaye arzal ksmn en yakn sigorta tarafndan

devre d braklmasdr. Sigorta koordinasyonu bykten ke doru
yaplmaldr.

ekil 2 Selektiv korumada sigortalarn secimi

Dall ebekelerde sigorta seiminde Selektiv korumann olumasna dikkat

etmek gerekir.

ekil 3 Dall beslemede sigortalarn secimi

Arzaya en yakn sigortann arzal ksm devreden ayrmas gerekir.

2. SGORTA TRLER

Sigortalar, besleme hatlarn ar yklere ve ksa devre akmlarna kar

koruma salamaya yararlar. Sigortalar aadaki gruplara ayrlabilir.

2.1 Buonlu Tip Sigortalar

Akmn belirli bir deeri amas durumunda sigorta iindeki tel eriyerek
devreyi acar. Gvde, gvde kapa, buon ve buon kapandan oluur.
Buonlar her devreyi zelliine gre koruyabilmek iin anma akm deerleri
standartlatrlmtr. Akm zaman karekteristigine gre sigortalar,
Normal
Gecikmeli
abuk karakterli buonlar olarak gruba ayrlr.

Normal Karakterli Buonlar: Geici rejime maruz kalmayan, aydnlatma

tesislerinde, omik direnli stma devrelerinde kullanlrlar.
Geikmeli Karekterli Buonlar: Kuvetli akm tesislerinde zellikle
asenkron makinelerin korunmasnda kullanlrlar. Asenkron motorlar ilk
kalklarnda nominal akmlarnn (5-6) kat kadar akm ekerler. Tembel
karakteristikli sigorta kullanldnda motorun yol alma sresi iinde bu
sigortalar devreyi amaz.
abuk Karakterli Buonlar: G elektronii elemanlarnn ksa devreye
kar korunmalarnda kullanlrlar.

ekil 4 Buonlu sigorta (Yongshang Group)

2.2 NH Bakl Sigortalar

Kablo, alter ve pano gibi tesisatn ksa devre ve ar yklenmeye kar

korurlar. ok yksek ksa devre akmlarnda devreyi sellektif olarak acarlar.
Ar yklenme akmlarnda tembel karakterlidirler.

ekil 5 NH- Bakl sigorta ve atl(Ekai elec)

NH tipi sigortalarn yk akmna bal ama zamanlar ekil 6da verilmitir.

ekil 6 Bakl sigortalarn ksa devre akmlarn kesme sreleri

Bu zelliklerinden dolay asenkron makinelerin ilk kalklarnda devreyi

amazlar. Buna karlk ksa devreyi beklemeksizin acarlar. 120 (KA) ksa
devre akmlarnda devreyi aabilirler. Sigorta altl, buonu ve ellikten
oluur.

2.3 Anahtarl Otomatik Sigortalar

Ik sorti ve linyeleri ile motorlar ksa devre ar yklenmeye kar korurlar.
Anahtarlar sayesinde bal bulunduklar devrelerin alp kapanmasn
temin ederler. Anahtarl sigortalar ar akmlarda birbirinden bamsz iki
atrc bulunmaktadr. Ar yklenmelerde bimetal akm deerine bal
olarak zaman gecikmeli olarak devreyi acarlar.Ksa devre durumunda belli
eik deeri aldnda bir elektromanyetik atrc gecikmesiz olarak
devreyi acar.B ve C tipleri mevcuttur. B tipi nominal akmn (3-5) katnda, C
tipi nominal akmn (5-10) katnda devreyi acarlar.

ekil 7 Anahtarl otomatik sigorta (Gold)

Tablo 2de 70 oC dereceye kadar kablolarn yklenebilecei nominal akm

deerleri verilmitir. Anahtarl otomatik sigortalar kullanma yerlerine gre,
H tipi: Ev aletleri ve konut tesisatnda
L tipi : Dagtm ponolar ve kumanda devrelerinde
G tipi : lme aletlerinde, endktif yklerin korunmasnda
kullanlmaktadrlar.

3. SGORTALARIN SECM KRTERLER

Koruma eleman olarak kullanlan sigortalar temel esasa gre seilirler.
Sigortalarn seiminde mutlak surette selektiv dzenlemeye dikkat etmek

gerekir. Ik linyelerinde normal asenkron motor linyelerinde gecikmeli tipten

sigorta semeliyiz. G elektronii elemanlarnn korunmasnda hzl
karakterli sigorta seilmelidir.

3.1 letkenin Tayaca Nominal Akma Gre Sigorta Secimi

Hat akmn tayacak iletken kesiti seilir. Bu kesite gre sigorta amper
deeri tablodan bulunur. Talep g aktif g ile talep faktrnn
arpmndan bulunur. Talep g,

(1)

forml ile bulunur. Hat akm,

(2)
forml ile bulunur. Burada PT, talep gc, Tf , talep faktrn
gstermektedir. Bu akm deerine uygun iletken kesiti seilir. Bu kesiti
tayaca nominal akma eit veya bir alt norm deerinde sigorta seilir.
Hat kesitinin tayaca nominal akm deerleri Tablo 2de verilmitir.

Tablo 2 Kablo kesitinin tayaca nominal akma gre sigorta secimi

Yaltlm Bakr letkenlerin Ar Ykleme Snrlar Ve Sigortalarn Secimi
(VDE 0100)

Grup 1: Boru iinde veya drt hatta kadar

Grup 2: Nemli yer hatlar seyyar alclara irtibatlanan ve akta denen yuvarlak
ok telli ok damarl

Grup 3: Akta denen tek damarl hatlar, datm kutular ve panolarda

kullanlan tek damarl hatlar

Kesit
(mm )

Grup 1

Grup 2

Grup 3

Tadg

Sigorta

Tadg

Sigorta

Tadg

Sigorta

Akm
(A)

Akm(A)

Akm
(A)

Akm(A)

Akm
(A)

Akm(A)

0.75

12

15

10

11

15

10

19

10

1.5

15

10

18

10

24

20

2.5

20

16

26

20

32

25

25

20

34

25

42

35

33

25

44

35

54

50

10

45

35

61

50

73

63

16

61

50

82

63

98

80

25

83

63

108

80

129

100

35

103

80

135

100

158

125

50

132

100

168

125

198

160

70

165

125

207

160

245

200

95

197

160

250

200

292

250

120

235

200

292

250

344

315

150

335

250

391

315

185

382

315

448

400

240

453

400

528

400

Yer alt kablolarnda iletkenlerin akm tama kapasiteleri Tablo 3te

verilmitir.

Tablo 3 Kablolarnn yer altnda yklenebilecekleri akm deerleri

Anma Kesiti

Tel Says

Akm Tama
Kapasitesi

(mm )

(Ad)

2*2.5

41

2*4

53

2*6

66

2*10

1-7

88

3*2.5

36

3*4

46

(A)

3*6

58

3*10

1-7

77

4*2.5

36

4*4

46

4*6

58

4*10

1-7

77

4*16

1-7

100

3*25+16

130

3*35+25

7-19

155

3*50+25

19

185

3*70+35

19

230

3*95+50

19

275

3*120+70

37

315

3*150+70

37

355

3*185+95

37

400

3*240+120

61-37

460

3.2 Hat Akmna Gre Sigorta Secimi

(2) denkleminden bulunan akm deerine en yakn veya bir st deerdeki
sigorta seilir. Bu yolla yaplan secimde ilave yklerin ponoya balanmas
durumunda sigorta deerini yeni yk durumuna gre dzenlemek gerekir.

3.3 Ar Akm Katsaysna Gre Sigorta Secimi

Buonlu ve NH tipi sigortalar nominal akmlarnn %40 kadar fazladan akm
srekli olarak tayabilir. Bu kritere gre sigorta seildiinde hat akm 1.4
katsaysna blmnden elde edilen akm deerine uygun bir sigorta seilir.
Ar akm katsaysna gre kesit seiminde hat akm,

(3)
formlnden yararlanlr. Bu akm deerine eit veya bir st normda sigorta
seilir.

4. UYGULAMA

Kurulu g, talep faktr ve g katsays verilen tesisi ar akm ve ksa

devreye kar korumak iin sigorta seilecektir.
4.1 Sigortay hattn tayaca nominal akma gre
4.2 Sigortay hat akmna gre
4.3 Sigortalar ar akm katsaysna gre
seelim.

ekil 8 Sigorta secimi

4.1 Sigortann hattn tayaca nominal akma gre seilmesi
(1) denkleminden talep gn deeri,

olarak bulunur. Hat akm (2) denkleminden,

Tablo 1den bu akm deerini tayan kablonun kesiti,

NYY 3*25+160,6 / 1KV

olarak bulunur. Bu kablonun tayaca nominal akm deeri () tablosundan

130 (A) olarak bulunur. Seilen sigorta deeri 3*125 (A), olarak bulunur.

ekil 9 Hattn tayaca nominal akma gre sigorta seilmesi

4.2 Sigortann Hat Akmna Gre Seilmesi

(2) denkleminden hat zerinden 103.7 (A) akm akar. Bu akmn bir alt
norm akm deerindeki sigorta 3*100 (A) dir.

ekil 10 Tesise sigortann hat akmna gre seilmesi

4.3 Sigortalar Ar Akm Katsaysna Gre Seilmesi

(3) denkleminden (k=1.4) iin akmn deeri,

olarak bulunur. Bu akm deerinin

sigorta 3*80 (A) olarak bulunur.

bir

st

norm

deerdeki

ekil 11 Tesiste sigortann ar akm katsaysna gre seilmesi

5. SONULAR VE NERLER
Elektrik enerjisine olan talep gnbegn srekli artmaktadr. kan
yangnlarn byk bir ksm elektrik kkenlidir. Yangnlar epeycene bir ksm
yanl sigorta seiminden kaynaklanmaktadr. Sigorta amperi gereinden
byk seildiinde devreyi kesmesi gerekirken kesmez bunun sonucunda
ar snma sonucunda yangnlar oluur. Sigortalarn seiminin incelendii
bu almann sonucunda aadaki nerilerde bulunulabilir.

Ik linyelerinde normal tip sigorta yerine gecikmeli tip sigorta

kullanlrsa elektrikli cihazlar bir arza durumunda hasar grrler. Gene
motor devrelerinde gecikmeli tip sigorta yerine normal tip sigorta
seildiinde motor yol alma sresi iinde sigortalar devreyi keserler.

Sigorta akm ykn ekecei hat akmna eit veya daha byk
olmaldr. Aksi taktirde sigorta zamansz devreyi acar.

Sigortann hattn tayaca nominal akma gre seilmesi durumunda

sigorta akm hattn tayaca nominal akm deerinden kk olmaldr.

letken kesitinin deitii yerlere mutlak surette sigorta konmaldr.

Koruma tedbirleri bata lzumsuz bir harcama gibi gzkr. Bir arza
durumunda sistemin zarar grmeden korunmas yaplan harcamalarn
haklln ortaya koyar.

Gnmzde harmonik kaynaklarn art gz nnde bulundurularak,

kompanzasyon tesislerinde kullanlan sigortalar nominal akmn 1.7 kat
kadar seilmelidir. Gene sigortalar atyorsa tesiste kuvvetli dereceden

harmonikler bulunmaktadr. Harmonikleri yok edecek filtre devreler

mutlak surette kullanlmaldr.

Selektivite bir devrede sigortalarn anma akmlarna gre en kkten

en bye doru sralanmalardr.Selektiviteden ama arzaya en yakn
sigortann devreyi kesmesini temin etmektir. IEC standardnn eriyen telli
sigortalar iin koyduu selektivite oran dir. Kaynaktan , ebeke
ularna gidildike kablo kesit deiimlerinde sigorta nominal akmlar
orannda deiecektir.

Sigortalarn balant noktalarndaki temas direnleri en aza indirilmelidir.

KAYNAKLAR

[1] Anders, G.J., (1997), Rating of Electric Power Cables, IEEE Press,
Newyork.
[2] Alacac, M., (2002), Elektrik Meslek Resmi, Color Matbaaclk Ltd.ti.
skenderun
[3] Bayram, M., (2000), Kuvvetli Akm Tesislerinde Reaktif G
Kompanzasyonu, Birsen Yaynevi, stanbul.
[4] akr, H., (1985), Elektrik ebeke Kayplar, Yldz Teknik niversitesi,
stanbul.
[5] Hrer, A., (1990), Elektrik Tesisat Bilgisi, ilt I, Mesleki ve Teknik
retim Kitaplar, stanbul.
[6] Hrer, A., (1990), Elektrik Tesisat Bilgisi, ilt II, Mesleki ve Teknik
retim Kitaplar, stanbul.
[7] IEC 60269-2-1 :2000-03 Standard.
[8] Kocatepe, C., Uzunolu, M., Yumurtac, R., Karaka, A. ve Arkan, O.,
(2003), Elektrik Tesislerinde Harmonikler, Birsen Yaynevi, stanbul
[9] Kaleporselen Elektroteknik Sanayi A.., stanbul.
[10] Uku, K., (1974), Elektrikle Enerji Datm ve Projesi. Birinci Ksm,
Tisa Matbaaclk Sanayi, Ankara.
[11] Uku, K., (1974), Elektrikle Enerji Datm ve Projesi. kinci
Ksm, Tisa Matbaaclk Sanayi, Ankara.
[12] rgpl, Z.(1990), Teknik
Ltd.irketi,stanbul.

Derleme,

Ka-rel

naat

Tesisat

[13] Peint, A. M.A, (1977), Enerjinin retimi, letimi ve Datm. Yksek

Teknik retmen Okulu, Ankara.
[14] VDE 0636 Teil 3011:1999-05 Standard.