UVOD

Tema ovog eseja jeste istraivanje Arhiva Republike Srpske, njegove istoriografije kao i fonda
koji posjeduje isti. Arhiv Republike Srpske sa sjeditem u Banjaluci osnovan je 1992. godine.
U njegov sastav uli su bivi Arhiv Bosanske Krajine Banjaluka, Regionalni arhiv Doboj i
Istorijski arhiv Foa. Arhiv Republike Srpske je republika upravna organizacija u sastavu
Ministarstva prosvjete i kulture. lanom 59 Zakona o republikoj upravi ("Slubeni glasnik
Republike Srpske" broj 118/08, 11/09, 74/10, 86/10, 24/12, 121/12 i 15/16) i lanom 62
Zakona o arhivskoj djelatnosti ("Slubeni glasnik Republike Srpske" broj 119/08) utvrenu
djelatnost Arhiv obavlja na cijeloj teritoriji Republike Srpske. Na osnovu odredbe stava 2
lana 64 Zakona o kulturnim dobrima ("Slubeni glasnik Republike Srpske" broj 2/95 i
103/08) Arhiv uiva status centralne ustanove zatite kulturnih dobara. Arhiv RS prikuplja,
titi, uva, sreuje, obrauje i daje na korienje arhivsku grau na cjelokupnoj teritoriji
Republike Srpske. Arhiv raspolae sa ukupno 2.852,10 m2 poslovnog prostora.

ISTORIJAT ARHIVA REPUBLIKE SRPSKE

Arhiv grada Banjaluke osnovan je rjeenjem Narodnog odbora grada Banjaluke, broj 4735
od 20. aprila 1953. godine. Po odobrenju Izvrnog vijea Narodne Republike Bosne i
Hercegovine, od 30. maja 1956. godine, Arhiv grada Banjaluke prerasta u Sreski arhiv
Banjaluka, nadlean za podruja optina Banjaluka i Prijedor.
U toku 1958. godine u Mjesnom uredu Nova Topola osposobljeno je arhivsko spremite u
kojem je deponovana arhivska graa prikupljena na podruju sreza Bosanska Gradika. Ono
je vremenom preraslo u Arhivski sabirni centar Bosanska Gradika. Za samo nekoliko godina
Arhiv se razvio u uglednu ustanovu u ije se depoe slilo oko 250 fondova i 9 zbirki od
neprocjenjivog znaaja za izuavanje drutvenih, politikih, ekonomskih, kulturnih i drugih
prilika na podruju sjeverozapadne Bosne. Zapoinje struna obrada prikupljene arhivske
grae iz perioda 1878-1918, 1919-1941. i 1941-1945. godine. Najvei dio grae, pisane na
turskom, njemakom i srpskom jeziku, pronaen je u zgradi u kojoj je Arhiv bio smjeten Banskoj upravi Vrbaske banovine (odnosno Narodnog odbora sreza Banjaluka). Nesreena
graa preuzimana je u zateenom stanju, bez primopredajnih zapisnika. Sa organizovanim
preuzimanjem arhivske grae zapoelo se u toku 1961. godine. Razvoj arhivske slube, silan
priliv dokumentacije i jaanje svijesti o potrebi obaveznog obavljanja arhivske djelatnosti na
cijeloj teritoriji Bosne i Hercegovine doveli su 1963. godine do osnivanja regionalne ustanove
pod nazivom Arhiv Bosanske krajine sa sjeditem u Banjaluci. Teritorijalnu i stvarnu
nadlenost Arhiv Bosanske krajine je vrio na podruju srezova Banjaluka i Biha, koji su
preuzeli i osnivaka prava. Arhiv Bosanske krajine i dalje se razvija, pa se formiraju novi
sabirni centri u Prijedoru (1. aprila 1963), Jajcu (1. februara 1964) i Bihau (15. aprila 1964).
U sabirne centre preuzet je velik broj fondova likvidiranih sreskih, optinskih i mjesnih
narodnih odbora. Socijalistika Republika Bosna i Hercegovina 1. januara 1967. godine
preuzela je od srezova osnivaka prava i finansiranje djelatnosti Arhiva Bosanske krajine.
Razorni zemljotres, koji je 27. oktobra 1969. godine pogodio Banjaluku, neminovno je
ostavio posljedice i na razvoj arhivske slube. Tek sredinom 1973. godine pronalo se
polovino rjeenje smjetajnih problema Arhiva. Zajedno sa Muzejom Bosanske krajine,
Arhiv useljava u djelimino saniranu "Carsku kuu". Od 1. januara 1974. godine, nakon
ustavnih i teritorijalnih promjena, finansiranje preuzimaju 23 optine za koje je Arhiv
nadlean. Osnivaka prava od Republike ove optine preuzele su u toku 1976. godine.
U toku 1981. godine ukida se Arhivski sabirni centar u Bihau. Poslove zatite arhivske grae
na teritorijama optina Biha, Bosansko Grahovo, Bosanska Krupa, Bosanski Petrovac, Cazin
i Velika Kladua preuzima Istorijski arhiv Biha - u osnivanju. U toku 1983. godine ukinuti su
i arhivski sabirni centri u Prijedoru i Jajcu.
Nakon izbijanja graanskog rata u Bosni i Hercegovini u proljee 1992, Vlada Srpske
Republike BiH na sjednici odranoj 31. maja 1992. donijela je Odluku o osnivanju Arhiva
Srpske Republike Bosne i Hercegovine, kao javne ustanove u dravnoj svojini sa sjeditem u
Sarajevu. Neto kasnije, 30. jula 1992, donesena je i ministarska Naredba o zbrinjavanju i
zatiti kulturnih vrijednosti i dobara. Ova dva propisa i preuzeti raniji Zakon o arhivskoj
djelatnosti predstavljali su pravni osnov i okvir za obavljanje arhivske djelatnosti na teritoriji
Srpske Republike BiH (kasnije Republike Srpske). Na sjednici Narodne skuptine Republike
Srpske od 14. i 15. septembra 1992. donesen je Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o
ministarstvima, kojim je Arhiv Srpske Republike BiH dobio status republike upravne
organizacije. Odluku o osnivanju Arhiva Srpske Republike Bosne i Hercegovine nije nikada
oivotvorena. Uz preutnu saglasnost organa vlasti, arhivsku djelatnost na teritoriji Republike
Srpske do sredine 1993. obavljali su Arhiv Bosanske Krajine sa sjeditem u Banjaluci,
Regionalni arhiv u Doboju i Regionalni arhiv u Foi (Srbinju). Zakon o ministarstvima

(preien tekst) od 11. septembra 1993. definisao je Arhiv Republike Srpske (dalje u tekstu
Arhiv) kao republiku upravnu organizaciju koja vri upravne i strune poslove iz oblasti
arhivske djelatnosti. U sastavu Arhiva, pored sjedita u Banjaluci, arhivsku djelatnost na
teritoriji Republike Srpske obavljala su i detairana odjeljenja Arhiva u Doboju i Srbinju.
Danas Arhiv ima status republike upravne organizacije u sastavu Ministarstva prosvjete i
kulture u Vladi Republike Srpske, ali i centralne ustanove u oblasti zatite kulturnih dobara. U
sastavu Arhiva, pored sjedita u Banjaluci, djeluju kancelarije u Doboju, Foi, Zvorniku (od
2001), Trebinju (od 2001) i Sokocu (od 2008), koje su do 2010. funkcinisale kao podrune
jedinice Arhiva. Ovim je ispunjena zakonska obaveza vrenja arhivske djelatnosti na cijeloj
teritoriji Republike Srpske.

KORITENJE ARHIVA REPUBLIKE SRPSKE OD STRANE JAVNOSTI

Prema godinjoj statistici koju vode u Arhivu RS negdje oko 200 naunih radnika (asistenti,
magistri, doktori nauka, ljudi koji piu monografije i knjige, istraivai u naunom smislu)
godinje koristi usluge arhiva, a pored toga pristigne oko 1000 zahtjeva obinih stranaka,
graana koji npr. trae prepis ocjena, projekat svoje kue, uvjerenja za penzije i slino.
Arhiv Republike Srpske posjeduje i zbirku "Koncentracioni logor Jasenovac", koja se sastoji
od est dijelova. Ova arhivska zbirka uruena je Arhivu 2004. godine.
Zanimljiva ali jednako bitna graa koju posjeduje ovaj Arhiv jeste: "Mrguda" - Petar Koi
(slika br.1), Plakat "Ikonija vezirova majka" (slika br.2), "Susreti sa kraljem 1929-1933.",
Rukopis Veselina Maslee, Telegram NDH, Turski godinjak (slika br.3), Dokument Vrbaske
banovine, Austrougaarska mapa itd.

Slika br. 1

Slika br.2

Slika br. 3