Muslimanski Svijet, Populacija I Religioznost - Azra Mulović I Hikmet Karčić (Priređivači)

MUSLIMANSKI SVIJET
POPC RGOZO
MUSLIMANSKI SVIJET
POPC RGOZO
Priredili:
Azra Mulovi i Hikmet Kari
Izdavai:
entar za napredne studije, Sarajevo
entar za civilizacije Balkana - BALMED, Istanbul
Sarajevo, 2013.
Redaktura:
Muhamed Jusi i Munir Muji
Urednik:
Ahmet Alibai
Lektura:
Hurija Imamovi
DTP:
Suhejb Djemailji
Miljenja iznesena u tekstu nisu nuno stavovi izdavaa i prireivaa.
I - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo
314.156:28](100)
MUSLIMANSKI svijet : populacija i religioznost
/ priredili Azra Mulovi, Hikmet Kari. Sarajevo : entar za napredne studije ; Istanbul :
entar za civilizacije Balkana, BALMED, 2013. 167 str. : graf. prikazi ; 24 cm
Bibliografske i druge biljeke uz tekst.
ISBN 978-9958-0935-2-4 (entar za napredne
studije)
1. Mulovi, Azra
BISS.BH-ID 20539910
MUSLIMANSKI SVIJET
POPC RGOZO
Priredili
Azra Mulovi i Hikmet Kari
Sarajevo, 2013/1434. god. po H.
MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

5
R G O OR
va publikacija saima rezultate etiri velika istraivanja koja je
u periodu 2009-2012. godine provela poznata istraivaka kua
ew esearch enter Forum on eligion and ublic Life iz
Washingtona. ije je o slijedea etiri istraivanja:
Mapping the Global Muslim Population: A Report on the
Size and Distribution of the Worlds Muslim Population,
oktobar 2009.
The Future Global Muslim Population: Projections for
2010-2030, januar 2011.
The Worlds Muslims: Unity and Diversity, august 2012.
The Worlds Muslims: Religion, Politics and Society, april
2013. godine.
itaocu koji nije naviknut na statistike zamke skreemo panju da
treba biti oprezan s izvoenjem zakljuaka iz ponuenih podataka.
Naime, ovakva meunarodna istraivanja nezahvalna su jer isto
pitanje nerijetko bude razliito shvaeno u razliitim sredinama.
Tako religiozan ne znai isto u Turskoj i u Bosni i Hercegovini.
U nekim sredinama se poistovjeuje davanje zekata i sadekatu-ltra, dok se u drugima to ne ini. Ako to dvoje ne razdvojite, dobit
ete neuporedive podatke. Konano, mnogo je onih koji poste
samo nekoliko dana ali ne i cijeli amazan. Takve suptilne razlike
u ovim istraivanjima su zanemarene. bog svega reenog treba
biti oprezan prilikom tumaenja datih podataka. Ipak, s obzirom
da su ovo rijetko strune demografske procjene i komparativna
istraivanja religioznosti u muslimanskom svijetu, smatrali smo
korisnim predstaviti ih bosansko-hercegovakoj javnosti.
Izdavai

7
I R O C R EW
Istraivaki centar ew (ew esearch enter) je nevladina, neprotna
organizacija eksperata koja prikuplja i analizira informacije, stavove i
trendove koji oblikuju savremeni svijet. odrunica su velike grupacije
fondova koju je osnovala amerika porodica ew, sa svrhom rjeavanja
nekih od najizazovnijih problema dananjice. Sprovode ispitivanja javnog mnijenja, objavljuju demografske studije, analize sadraja i prave
druga empirijska istraivanja u drutvenim naukama.
entar ew djeluje kroz nekoliko istraivakih projekata u razliitim podrujima: ameriku politiku istrauje Istraivaki centar za
narod i medije; medije rojekt za vjetine u urnalizmu; za internet i
tehnologije postoji rojekat istraivanja interneta i amerikog ivota;
za religiju Forum za pitanja religije i javnog ivota; za hispano-ameriku populaciju Istraivaki hispaniki centar; za meunarodno javno
mnijenje rojekat o globalnim stavovima; tu je i rojekat za drutvene
trendove, kao i entar za administraciju i izdavatvo.
Forum za pitanja vjerskog i javnog ivota (Forum on eligon and
ublic Life, u daljem tekstu Forum ew) je projekt Istraivakog centra
ew, pokrenut 2001. godine u svrhu dubljeg razumijevanja pitanja religije i drutvenih odnosa. Forum ew djeluje kao ekspertna grupa koja
periodino objavljuje nepristrane injenice o razliitim aspektima vjerskih i javnih poslova, bazirane na njihovim anketama, demografskim
analizama i drugim istraivanja od znaaja za vjerski i drutveni ivot u
Sjedinjenim Amerikim Dravama i svijetu.

8
Forum ew istrauje ulogu religije u svjetskim odnosima kroz seriju istraivakih proizvoda, od velikih anketa javnog mnijenja o religiji i drutvu do detaljnih demografskih analiza trenutne distribucije
i budueg rasta znaajnijih religijskih grupa. Forum ew takoer vri
istraivanja koja dokumentiraju domet vladinih i drutvenih restrikcija
koje se tiu religije irom svijeta
U periodu od 2009. do 2013. godine Forum ew izdao je nekoliko publikacija u kojima se nastoji dati sadrajan demografski portret
muslimanske populacije u svijetu danas i predvidjeti promjene u toj
populaciji do 2030. godine. lavninu nae publikacije ine informacije
iz etiri njihova izvjetaja: Budunost globalne muslimanske populacije. Projekcije za period 2010-2030. iz 2011. g., Muslimani svijeta:
jedinstvo i raznolikost iz 2012. g. i Muslimani svijeta: religija, politika
i drutvo iz 2013. godine.
BUDUNST LBALNE
MUSLIMANSKE ULAIJE
odine 2009. ew Forum za pitanja religijskog i javnog ivota objavio je publikaciju Mapiranje globalne muslimanske populacije, gdje je
procijenjeno da u svijetu ivi vie od milijardu i po muslimana. Forum
je napravio korak naprijed, pa je 2011. godine u izvjetaju Budunost
globalne muslimanske populacije - projekcije za period 2010-2030.
godine koritenjem standardnih demografskih metoda, usprkos brojnim neizvjesnostima, napravio procjenu koliko e do 2030. godine muslimana ivjeti u svih 2321 zemlje u svijetu.
vaj izvjetaj daje demografske projekcije koje se zasnivaju na
aktuelnim podacima o populaciji i pretpostavkama o demografskim
trendovima. Te se projekcije odnose na ono to e se desiti ukoliko su
sadanji podaci tani, a trendovi se nastave prema oekivanjima. Meutim, brojni su faktori koji mogu promijeniti demografske trendove
na nepredvidiv nain: imigracioni zakoni, ekonomski uvjeti, prirodne
katastrofe, oruani sukobi, nauna otkria, drutveni pokreti, politika
previranja itd. bog toga je ovaj izvjetaj ogranien na skromni vremenski period od 20 godina. Meutim, i pored toga, ne postoji nikakva
garancija da e muslimanska populacija rasti ba ovim predvienim
1
Izvjetaj govori o 232 zemlje i teritorije u svijetu, iako e se nai da je broj zemalja u
svijetu manji (192, 195, 196). od teritorijom se podrazumijeva geografski entitet koje
Ujedinjene nacije jo nisu priznale kao neovisnu dravu, ali koje imaju zasebne podatke o
populaciji u izvjetajima djela UN-a za ekonomska i socijalna pitanja. U ovom izvjetaju
meu teritorijama su npr. Hong Kong i Makao (posebna administrativna podruja Kine),
renland (autonomni sastavni dio Kraljevine Danske), uerto ico (slobodna pridruena
drava SAD-a), itd. adi lakeg predstavljanja podataka, u ovom izvjetaju se rije zemlja
koristi kao obuhvatan pojam i za zemlje i za teritorije.

10
tempom, niti da na njen rast nee utjecati nepredviene okolnosti kakve su politike odluke o imigracionim kvotama ili nacionalne kampanje da se osnivaju vee ili manje porodice.
Vaei podaci o populacijama koji su temelj ovog izvjetaja prikupljeni su iz najboljih izvjetaja za sve 232 zemlje i teritorije za koje
djel za ekonomska i socijalna pitanja Ujedinjenih nacija, tj. djel za
populaciju, daje procjene. Dakle, izvori izvjetaja su: podaci Ujedinjenih nacija i meunarodnih agencija za istraivanja, popisi, demografske studije, generalna istraivanja populacije, svjetska baza podataka
o religijama (WD), te razliiti izvori podataka za svaku zemlju ponaosob. pi pregled rezultata iz izvjetaja Foruma ew o budunosti
muslimanske populacije koji slijedi temelji se na zavrnom izvjetaju
ove publikacije. otom su analizirani faktori koji podstiu rast muslimanske populacije (glavni i indirektni) i dat je pregled regionalne rasprostranjenosti muslimanske populacije.

11
ZEMLJE SA NAJBROJNIJOM MUSLIMANSKOM POPULACIJOM 2010. I 2030. GODINE

10 zemalja sa najveom populacijom
10 zemalja sa najveom populacijom
muslimana 2010. godine
muslimana 2030. godine
Zemlja
Procijenjena
populacija muslimana
Zemlja
Projicirana populacija
muslimana
Indonezija
Pakistan
Indija
Banglade
Egipat
Nigerija
Iran
Turska
Alir
Maroko
204.847.000
178.097.000
177.286.000
148.607.000
80.024.000
75.728.000
74.819.000
74.660.000
34.780.000
32.381.000
Pakistan
Indonezija
Indija
Banglade
Nigerija
Egipat
Iran
Turska
Afganistan
Irak
256.117.000
238.833.000
236.182.000
187.506.000
116.832.000
105.065.000
89.626.000
89.127.000
50.527.000
48.350.000
Procjene broja stanovnika zaokruene su na hiljade.

Pew Research Centers Forum on Religion & Public Life The Future of the Global Muslim Population, januar 2011.
Evropa 2,7%
Amerike 0,3%
Amerike
Podsaharsk a
Afrika 15%
MUSLIMANSKA POPULACIJA PO REGIJAMA

U PROCENTIMA ZA 2010. GODINU
Evropa 2,7%
Amerike 0,3%
Bliski IstokSjev erna Afrika
19,9%
Podsaharsk a
Afrika 15%
Bliski IstokSjev erna Afrika
19,9%
Bliski Istok-Sjev erna Afrika
Amerike
Podsaharska Afrika
Evropa
Bliski Istok-Sjeverna Afrika

62,1%
62,1%
Podsaharska Afrika
Evropa
ew esearch enters Forum on eligion & ublic Life

The Future of the lobal Muslim opulation, januar 2011.

13
P PR G
ekuje se da e u narednih 20 godina muslimanska populacija u svijetu porasti za oko 35% tj., prema procjenama Foruma za religijska i
javna pitanja entra ew, broj muslimana e se sa 1,6 milijardi, koliko
ih je bilo 2010. godine, poveati na 2,2 milijardi 2030 godine.
retpostavlja se da e u naredne dvije decenije muslimanska populacija dvostruko bre rasti u odnosu na nemuslimansku: prosjena
godinja stopa rasta za muslimane je 1,5%, a za nemuslimane 0,7%.
Ukoliko se trenutni trend rasta nastavi, 2030. godine e u ukupnoj
svjetskoj populaciji, koja e po projekcijama brojati 8,3 milijarde, muslimani initi 26,4%, dok su, prema podacima iz 2010, od 6,9 milijardi
svjetskog stanovnitva muslimani inili 23,6%.
UDIO MUSLIMANSKE POPULACIJE U SVJETSKOJ OD 1990.

DO 2030. GODINE U MILIJARDAMA
1010
8 8
6 6
4 4
4.2
4.2
4.8
4.8
2 2
1,1
1,1
19,9%
1,3
5.3
5.3
1,6
21,6%
1,3
23,4%
1,6
19,9%
21,6%
23,4%
1990.
2000.
2010.
1990.
2000.
2010.
5.8
5.8
1,9
24,9%
1,9
24,9%
2020.
2020.
6.1
6.1
Nemuslimanska
Nemuslimanska
Muslimanska
Muslimanska
2,2
26,4%
2,2
26,4%
2030.
2030.
Ovi iznosi su prosjek sastavljen od godinje stope rasta tokom 10-godinjeg perioda. Uzelo se u obzir da populacijska osnova ukljuuje porast
iz prethodne godine. Procenti su izraunati iz nezaokruenih brojeva. Podaci su dati na temelju nezaokruenih brojeva. Osjenenim poljima
predstavljene su projekcije.

14
Bez obzira to e muslimanska populacija u svijetu rasti bre nego

nemuslimanska, pretpostavlja se da e ona ipak rasti sporijim tempom
nego u protekle dvije decenije. U periodu od 1999. do 2010. godine,
muslimanska populacija rasla je prosjenom godinjom stopom od
2,2%, dok je oekivana stopa za period od 2010. do 2030. godine 1,5%.
vo su neki od glavnih zakljuaka opsenog izvjetaja o veliini, rasprostranjenosti i rastu svjetske muslimanske populacije. U izvjetaju
Foruma ew za pitanja religijskog i javnog ivota nastoje se aurirati
procjene o broju muslimana u svijetu za 2010. godinu i predvidjeti rast
muslimanske populacije od 2010. do 2030. godine. rojekcije su bazirane kako na ranijim demografskim trendovima, tako i na pretpostavkama da e se ovi trendovi nastaviti u narednim godinama. ravljenje
ovakvih procjena neizostavno podrazumijeva neizvjesnosti, ukljuujui
i one politike prirode. Na primjer, promjene politike klime u SAD-u
i u evropskim dravama mogle bi dramatino utjecati na obrasce migracija muslimana.
Meutim, ukoliko se trenutni trend rasta nastavi, broj zemalja sa
milion i vie muslimana do 2030. godine e porasti sa dananjih 72 na
79. Veina muslimana (oko 60%) i dalje e ivjeti u azijsko-pacikoj
regiji, dok e njih oko 20%, kao i danas, ivjeti na Bliskom istoku i Sjevernoj Africi. ekuje se da e akistan prestii Indoneziju, kao zemlju
sa najveom muslimanskom populacijom na svijetu. retpostavlja se
da e populacija muslimana u odsaharskoj Africi rasti; na primjer, za
dvadeset godina e vjerovatno vie muslimana ivjeti u Nigeriji nego u
Egiptu. Muslimani e i dalje ostati manjina u Evropi i na dva amerika
kontinenta, ali se oekuje da e njihov udio u ukupnoj populaciji ovih
regija rasti.

15
MUSLIMANSKA POPULACIJA PO REGIJAMA

2010.
2030.
PROCIJENJENI
BROJ PRIPADNIKA
MUSLIMANSKE
POPULACIJE
PROCIJENJENI
BROJ PRIPADNIKA
MUSLIMANSKE
POPULACIJE U
PROCENTIMA
PROJICIRANI
BROJ PRIPADNIKA
MUSLIMANSKE
POPULACIJE
PROJICIRANI
BROJ MU
SLIMANSKE
POPULACIJE U
PROCENTIMA
Svijet
1.619.314.000
100%
2.190.154.000
100,0%
Azija Pacik
1.005.507.000
62,1
1.295.625.000
59,2
Bliski Istok Sjeverna Afrika
321.860.000
19,9
439.453.000
20,1
Podsaharska
Afrika
242.544.000
15,0
385.939.000
17,6
44.138.000
2,7
58.209.000
2,7
5.256.000
0,3
10.927.000
0,5
Evropa
Sjeverna i
Juna Amerika
Procijenjeni brojevi pripadnika populacije zaokrueni su na hiljade. Procenti su izraunati iz nezaokruenih brojeva. Zbog zaokruivanja,
iznosi se ne moraju tano poklapati.
Na primjer, projekcije pokazuju da e se u naredne dvije decenije u

Sjedinjenim Dravama broj muslimana vie nego udvostruiti, te da e
porasti sa 2,6 miliona, koliko ih je bilo u 2010. godini, na 6,2 miliona
u 2030. godini, a glavni razlozi za to su imigracija i natprosjena stopa
nataliteta meu muslimanima. retpostavlja se da e udio muslimana
u ukupnoj populaciji SAD-a (odrasli i djeca) porasti sa 0,8% iz 2010.
godine na 1,7% u 2030. godini, ime e se izjednaiti broj muslimana s
dananjim brojem Jevreja ili episkopalaca. Iako e u nekim evropskim
zemljama ivjeti znatno vei procent muslimana, pretpostavlja se da
e u SAD-u do 2030. godine ivjeti vie muslimana nego u bilo kojoj
evropskoj zemlji, izuzev usije i Francuske.
redvia se da e u naredne dvije decenije udio muslimanskog stanovnitva u cjelokupnoj populaciji Evrope porasti za skoro jednu treinu, ime e broj muslimana u odnosu na ukupan broj stanovnika ove
regije porasti sa 6% iz 2010. godine na 8% u 2030. godini. rikazano

16
u apsolutnim brojevima, evropska muslimanska populacija e porasti

sa 44,1 milion iz 2010. godine na 58,2 miliona u 2030. godini. Najvei
porast uzrokovan prvenstveno neprestanim migracijama - najvjerovatnije e se desiti u apadnoj i Sjevernoj Evropi, gdje e se u nekoliko
zemalja procent muslimana u odnosu na ukupan broj stanovnika pribliiti dvocifrenom broju. ekuje se da e u Ujedinjenom Kraljevstvu
muslimani initi 8,2% populacije u 2030. godini, to je znatan porast u
odnosu na dananje procjene od 4,6%. retpostavlja se da e 2030. broj
muslimana u Austriji dosegnuti 9,3%, u odnosu na dananjih 5,7% od
ukupnog broja stanovnika zemlje; u vedskoj e taj broj porasti na 9,9%
(sa dananjih 4,9%); u Belgiji e muslimani initi 10,2% populacije (u
odnosu na dananjih 6%), a u Francuskoj 10,3% (sa dananjih 7,5%).
Na bri rast broja muslimana u odnosu na nemuslimane u cijelom
svijetu utjee nekoliko faktora. Muslimani obino imaju vee stope fertiliteta (vie djece po eni) od nemuslimanske populacije. sim toga,
veliki dio muslimanske populacije ve je, ili e to uskoro biti, u najboljoj reproduktivnoj dobi (1529 godina). Takoer, poboljanje zdravstvenih i ekonomskih uvjeta u zemljama s muslimanskom veinom
dovelo je do natprosjenog pada mortaliteta novoroenadi i djece, a
prosjean ljudski vijek se produuje vie u zemljama s muslimanskom
veinom nego u drugim manje razvijenim zemljama.
Muslimanska populacija raste, ali stopa njenog rasta opada

ast globalne muslimanske populacije ne bi trebalo da zasjeni jo jedan vaan demografski trend: stopa rasta muslimanske populacije u
posljednjih nekoliko decenija je u opadanju i vjerovatno e se nastaviti sniavati u narednih dvadeset godina, to pokazuje donji grakon.
U periodu od 1990. godine do 2000. godine muslimanska populacija
je rasla prosjenom godinjom stopom od 2,3%. Stopa rasta je spala
na 2,1% od 2000. do 2010. godine; pretpostavlja se da e od 2010. do
2020. godine opasti i do 1,7%, a od 2020. do 2030. godine na 1,4% (ili
1,5% godinje u 20-godinjem periodu od 2010. do 2030. godine).

17
GODINJA STOPA RASTA MUSLIMANSKE I NEMUSLIMANSKE POPULACIJE

2.5
2.5
2
2
1.5
1.5
Muslimani 2,3%
Muslimani
2,3%
2.1
2.1
1.71.7
Nemuslimani
Nemuslimani
1,2%
1,2%
1.41.4
1,0
1,0
0.90.9
Nemuslimani
Nemuslimani
Muslimani
Muslimani
0.60.6
0.5
0.5
0
0
1990.-2000.
1990.-2000.
2000.-2010.
2000.-2010.
2010.-2020.
2010.-2020. 2020.-2030.
2020.-2030.
Ovi iznosi su prosjek sastavljen od godinje stope rasta tokom 10-godinjeg perioda. Uzelo se u obzir da populacijsku osnovu ukljuuje porast
iz prethodne godine. Procenti su izraunati iz nezaokruenih brojeva. Podaci su dati na temelju nezaokruenih brojeva. Osjenenim poljima
Stopa rasta opada prvenstveno zbog pada stope fertiliteta u mnogim veinskim muslimanskim zemljama, meu kojima su i takve mnogoljudne nacije poput Indonezije i Bangladea. Stopa plodnosti (fertiliteta) opada jer se sve vie ena u ovim zemljama sve due obrazuje,
raste ivotni standard, a ljudi se sele iz ruralnih podruja u gradove.
Usporeni rast muslimanske populacije najizraeniji je u azijskopacikoj regiji, na Bliskom Istoku, Sjevernoj Africi i u Evropi, dok je u
odsaharskoj Africi manje vidljiv. Jedina podruja gdje e, kao rezultat imigracije, rast muslimanske populacije biti ubrzan jesu Sjeverna i
Juna Amerika.

18
GODINJA STOPA RASTA POPULACIJE MUSLIMANA PO REGIJAMA

4.5 4.5
4
4,1 4,1
3,6 3,6
Amerike
3,33,3
Amerike
3.5 3.5
3
2,6 2,6
2.5 2.52,4
2,4
2,2 2,2
2 2
2,1 2,1
1.5 1.5
1
0.5 0.5
0
2,1 2,1
1,8 1,8
2,5 2,5 Podsaharska

Podsaharska
Afrika
2,22,2
Afrika
IstokBliski
Istok1,8 1,8 Bliski
Afrika
Sjeverna
Afrika
1,6 1,6 Sjeverna
1,4
1,4
1,4 1,4
Evropa
1,2
Evropa
1,2
Azija-Pacifik1,1
1,1
Azija-Pacik
0
1990.-2000. 2000.-2010.
2000.-2010. 2010.-2020.
2010.-2020.
1990.-2000.
Azija-Pacik
Azija-Pacifik
Evropa
Evropa
Bliski
BliskiIstokIstokSjeverna
SjevernaAfrika
Afrika
Podsaharska
Podsaharska
Afrika
Afrika
Amerike
Amerike
2020.-2030.
2020.-2030.
Ovi iznosi su prosjek sastavljen od godinje stope rasta tokom 10-godinjeg perioda. Uzelo se u obzir da populacijsku osnovu ukljuuje porast
iz prethodne godine. Procenti su izraunati iz nezaokruenih brojeva. Podaci su dati na temelju nezaokruenih brojeva. Isprekidanom linijom
padanje stope fertiliteta dovest e do znaajnih promjena u dobnoj strukturi muslimanske populacije. Dananja svjetska muslimanska
populacija prilino je mlada, to se u statistikom predstavljanju naziva ispupenjem mladosti (youth bulge): to znai da je procent mladih
u dobi do 30-te godine dosegnuo vrhunac oko 2000. i od tada se nalazi
u opadanju. odine 1990. vie od dvije treine ukupnog broja stanovnika u veinski muslimanskim zemljama inili su mlai od 30 godina.
Danas mlai od 30 ine 60% populacije u ovim zemljama, a projekcije
su da e ih do 2030. biti manje od 50%.
Istodobno, u mnogim veinski muslimanskim zemljama stanovnitvo e biti sve starije: u periodu od 2010. do 2030. broj ljudi starijih
od 30 godina porast e sa 40% na 50%, a broj starijih od 60 godina e
se skoro udvostruiti - porast e sa 7% na 12%.

19
PROCENTI ODABRANIH DOBNIH SKUPINA U VEINSKI MUSLIMANSKIM ZEMLJAMA

100
100
80
80
30+
30+ godina
godina
31,6%
31,6%
30+
godina
30+ godina
39,6%
39,6%
60
60
40
40
20
20
0-20
0-20 godina
godina
68,4%
68,4%
0-20
godina
0-20 godina
60,4%
60,4%
30+
godina
30+ godina
49,6%
49,6%
30+godina
godina
30+
0-20godina
godina
0-20
0-20
godina
0-20 godina
50,4%
50,4%
00
1990.
1990.
2010.
2010.
2030.
2030.
(projekcije)
(projekcije)
Analiza Foruma Pew na temelju UN-ovih procjena po zemljama, tako da mnogoljudnije zemlje vie utjeu na prosjek od onih sa manje
stanovnika.
Meutim, to to je stanovnitvo sve starije nije problem samo zemalja sa muslimanskom veinom. S obzirom na to da u cijelom svijetu
natalitet opada, a ljudi sve due ive, fenomen sve starijeg stanovnitva
uoljiv je svugdje u svijetu. ato e, komparativno promatrano, muslimanska populacija biti mlada jo decenijama. rosjena dob u veinski
muslimanskim zemljama porasla je sa 19 (kolika je bila 1990.) na 24
godine (kolika je bila 2010.), a oekuje se da e se do 2030. popeti na
30 godina. Meutim, jo uvijek e to biti nia prosjena dob od one
u Sjevernoj Americi, Evropi i drugim razvijenim regijama, gdje je od
1990. do 2010. porasla sa 34 na 40 godina, a oekuje se da e 2030. biti
44 godine. Do tada e, prema projekcijama, troje od 10 mladih (29,1%
populacije u dobi 15-29 godina) biti muslimani, to je vie u odnosu na
2010. kada ih je bilo 25,8% i 1990. kada ih je bilo 20,0%.
stali zakljuci do kojih se dolo u istraivanju su:

20
lobalna slika
Sunije e do 2030. godine i dalje biti nadmona veina meu
muslimanima (87-90%). Proporcija iijskih muslimana bi
mogla lagano opadati, ponajvie zbog niske stope fertiliteta u
Iranu, gdje ivi vie od treine svjetske iijske muslimanske
populacije.
Oko tri etvrtine (74,1%) muslimanske populacije ivi u 49 zemalja,
gdje muslimani ine veinu stanovnitva. Vie od petine (23,3%)
muslimana ivi u zemljama sa nemuslimanskom veinom, u
zemljama u razvoju. Oko 3% muslimana ivi u najrazvijenijim
regijama kao to su Evropa, Sjeverna Amerika, Australija, Novi
Zeland i Japan.
Stopa fertiliteta u veinski muslimanskim zemljama usko je povezana
sa nivoom obrazovanja ena. U osam veinski muslimanskih
zemalja, gdje se djevojice najkrae koluju, prosjena stopa
fertiliteta (5,0 djece po jednoj eni) je vie nego dvostruko vea
od prosjene stope u devet muslimanskih zemalja gdje djevojice
najdue idu u kolu. Izuzetak su teritorije Palestine (u daljem
tekstu Palestina) gdje je prosjena stopa fertiliteta (4,5 djece po
eni) relativno visoka, iako tamo danas roene djevojice mogu
oekivati da steknu 14 godina formalnog obrazovanja.
Manje od polovine (47,8%) udatih ena u dobi od 15 do 49 godina
u zemljama sa muslimanskom veinom koristi neku vrstu
kontrole raanja. Poreenja radi, u manje razvijenim zemljama
sa veinskim nemuslimanskim stanovnitvom skoro dvije
treine (63,3%) svih udatih ena iste dobne skupine koristi neki
oblik kontrole raanja.

21
OR O PO
R POP C
lavni faktori koji, prema miljenju autora istraivanja, podstiu rast
populacije su:
fertilitet;
oekivani ivotni vijek (trajanje ivota);
migracije i
dobna struktura.
Fertilitet
U mnogim zemljama sa muslimanskom veinom tokom posljednjih
decenija stopa fertiliteta je opadala i nastavlja opadati, pa ipak je u
prosjeku i dalje via od stope drugih zemalja manje razvijenog svijeta
i znaajno via od zemalja razvijenog svijeta. To je i glavni razlog zato
se oekuje da e globalna muslimanska populacija rasti i u apsolutnom
broju i u proporcijama unutar cjelokupne svjetske populacije. Uzevi u
cjelini, razvijene zemlje Evrope, Amerike i Australije, te Japan, imaju
totalnu stopu fertiliteta (TF)2 oko 2,1 djeteta po eni, to je minimum
neophodan da populacija ostane stabilna.
Totalna stopa fertiliteta u svih 49 veinski muslimanskih zemalja
e pasti sa 4,3 u 1990-im na 2,9 u 2010-im godinama, a onda i dalje
padati: na 2,6 u 2020-im i 2,3 u 2030-im godinama. Meutim, visoka
2
Standardna mjera fertiliteta u ovom izvjetaju je totalna stopa fertiliteta (Total Fertilty ate,
TF), koja se denira kao ukupan broj djece koji jedna prosjena ena ima tokom svog
ivota, ukoliko se ne promijene obrasci fertiliteta. TF se rauna tako to se zbroji stopa
raanja meu enama svih ivotni dobi u konkretnoj zemlji i konkretnom periodu - saeto:
to je obrazac plodnosti na jednom mjestu i u jednom vremenskom periodu.

22
stopa fertiliteta u prolosti stvorila je jednu demografsku pokretaku

silu koja e osigurati brzi rast populacije i u sljedee dvije decenije, ak
i kada broj raanja po eni opada.
Najvei broj djece po jednoj eni
U zemljama sa muslimanskom veinom
Zemlja
Niger
Afganistan
Somalija
ad
Burkina Faso
20102015.
20302035.
6,9
6,3
6,2
5,8
5,6
5,3
4,4
4,3
3,8
3,6
Izvor: Total Fertility Rate, UN

Rangovi su odreeni iz nezaokruenih brojeva. Palestina i Senegal
su precizno izjednaeni, a druge zemlje zbog zaokruivanja.
Najmanji broj djece po jednoj eni

U zemljama sa muslimanskom veinom
Zemlja
Iran
Tunis
Albanija
Liban
UAE*
20102015.
2030
-2035.
1,7
1,8
1,9
1,9
1,9
1,9
1,9
1,9
1,9
1,9
Izvor: Total Fertility Rate, UN

Rangovi su odreeni iz nezaokruenih brojeva. Liban i Albanija su prezicno izjednaeni, a druge zemlje zbog zaokruivanja.
Pew Research Centers Forum on Religion & Public Life

The Future of the Global Muslim Population, januar 2011.
pi trend fertiliteta, meutim, moe zamaskirati velike razlike od

zemlje do zemlje. Najveu stopu trenutno imaju Niger, Afganistan i Somalija, a najniu Iran, Tunis, Albanija i Liban.
I u zemljama sa muslimanskom veinom i u drugim zemljama, razlozi opadanja stope fertiliteta su isti: ekonomski razvoj, poboljani ivotni standard, due kolovanje, sklapanje braka u kasnijim godinama,
sve bra urbanizacija i sve vea primjena kontrole raanja. Na stopu
fertiliteta openito utjeu razni kulturni, drutveni, politiki, ekonomski i historijski inioci.
to se tie dobi kada se sklapa brak, izmeu zemalja sa muslimanskom veinom i drugih manje razvijenih zemalja nema znaajne razlike, ali ima u odnosu na razvijenije zemlje: ene u zemljama sa muslimanskom veinom brak sklapaju u prosjeku u dobi od 21,6 godina, u
drugim manje razvijenim zemljama u dobi od 22 godine, a u razvijenom svijetu sa 26,2 godine.
Utjecaj religije, meutim, sloeno je pitanje: ne smije se samo na
osnovu injenice da je u zemljama sa muslimanskom veinom stopa fertiliteta vea nego u drugim manje razvijenim zemljama zakljuiti da su
*
Ujedinjeni Arapski Emirati
POPC
RGOZO
MUSLIMANSKI SVIJET / POP
C R
G OZ O
21
23
tomu razlog islamska uenja. Mnogi muslimani, naime, ive u zemljama

sa natprosjenom stopom siromatva, slabom zdravstvenom zatitom,
manjim mogunostima za obrazovanje i veom ruralnom populacijom, a
svi ti faktori su povezani sa viom stopom fertiliteta.
Ono
to
bi se moglo
zakljuiti iz O
istraivanja
religioznosti
OR
PO
u svim
religijskim tradicijama jest da generalno religioznost, a ne konkretno
R POP C
islam, moe podstai vie raanja. Ukratko: islamska uenja mogu direktno ili indirektno utjecati na veliinu porodice, ali religija ne djeluje
lavni faktori koji, prema miljenju autora istraivanja, podstiu rast
neovisno o drugim drutvenim silama. Fertilitet pokree sloena mjepopulacije su:
avina kulturnih, socijalnih, ekonomskih, religijskih i drugih faktora.
fertilitet;
Oekivani
ivotni ivotni
vijek vijek (trajanje ivota);
oekivani
migracije
i mnogo due nego nekoliko generacija ranije. roMuslimani
danas ive
sedobna
cjenjuje
da estruktura.
se prosjeni ivotni vijek (oekivano trajanje ivota) u
zemljama sa muslimanskom veinom, koji je 1990-95. bio 62 godine, produiti
na 68, a da e 2030-35. dosegnuti 73 godine. Prosjean ivotni vijek
Fertilitet
u zemljama sa muslimanskom veinom i manje razvijenim zemljama priU mnogim zemljama sa muslimanskom veinom tokom posljednjih
blino je isti, dok ljudi u razvijenim zemljama ive srazmjerno due: 1990decenija stopa fertiliteta je opadala i nastavlja opadati, pa ipak je u
95. njihov ivotni vijek bio je 74 godine, a do 2030-35. bit e 81 godinu.
prosjeku i dalje via od stope drugih zemalja manje razvijenog svijeta
i znaajnoU via
od zemalja
razvijenog
OEKIVANOJ
DUINI
IVOTNOGsvijeta.
VIJEKA To je i glavni razlog zato
TRENDOVI
O
EKIVANOJ
novoroene
Oekivani
broj
u prosjeku, ivjepopulacija
koliko e,
e,muslimanska
novoro
enrasti
e i u apsolutnom
O ekivani
se
oekuje
dagodina
e globalna
Zemlje saUzevi u
broju
90 i u proporcijama unutar cjelokupne svjetske populacije.
muslimanskom
cjelini, razvijene zemlje Evrope, Amerike i Australije,

te Japan, imaju
81
80
78 2 oko 2,1 djeteta po eni, to je minimum
totalnu
stopu fertiliteta (TF)
80
76
74 da populacija ostane stabilna.

neophodan
70
68
71
73
Manje razvijene
zemlje sa
nemuslimansko
72 muslimanskih zemalja
Totalna stopa66fertiliteta u svih 49 veinski
70
63
e pasti sa 4,3 u 1990-im na 2,9 u 2010-im godinama, a onda i dalje

Razvijenije
62
60
padati:
na 2,6 u 2020-im i 2,3 u 2030-im godinama. Meutim,
zemlje sa visoka
2
1990.1995.
2000.2005.
2010.2015.
2020.2025.
2030.2035.
nemuslimanskom
Standardna mjera fertiliteta u ovom izvjetaju je totalna stopa fertiliteta (Total Fertilty ate,
TF), koja se denira kao ukupan broj djece koji jedna prosjena ena ima tokom svog
ivota, ukoliko se ne promijene obrasci fertiliteta. TF se rauna tako to se zbroji stopa
raanja meu enama svih ivotni dobi u konkretnoj zemlji i konkretnom periodu - saeto:
IzIIzvor: Oekivani
O ekivani ivotni vijek, analiza Foruma Pew na osnovu podataka UN-a.
to
je obrazac plodnosti na jednom mjestu i u jednom vremenskom periodu.
Pew Research Centers Forum on Religion & Public Life The Future of the Global Muslim Popula on, januar 2011.

24
a dui ivotni vijek zasluno je nekoliko faktora, npr. kvalitetnija

zdravstvena zatita, bolja prehrana, vea primanja i razvoj infrastrukture.
Jedna od mjera kvaliteta zdravstvene zatite je procent poroaja kojima prisustvuje kvalicirani strunjak. U 1990-im godinama, u veinski muslimanskim zemljama 48% poroaja obavljeno je uz strunu pomo, a od 2000. do
2008. ve ih bilo 63% (analiza podataka Svjetske zdravstvene organizacije).
Kako razvoj infrastrukture utjee na duinu ivota pokazuje pristup istoj pitkoj vodi. U veinski muslimanskim zemljama koje imaju
bolji pristup pitkoj vodi oekivani ivotni vijek je dui nego u onim gdje
je pristup pitkoj vodi lo. U pet zemalja sa najslabijim pristupom pitkoj
vodi oekivana prosjena duina ivota je svega 55 godina.
sim toga, usprkos poboljanim uvjetima ivota, smrtnost novoroenadi u veinski muslimanskim zemljama vea je od smrtnosti novoroenadi u veinski nemuslimanskim manje razvijenim zemljama.
Najviu smrtnost novoroenadi na svijetu ima Afganistan: od 1.000
novoroenadi umre njih 147.
Afganistan ima i najkrai prosjeni oekivani ivotni vijek: procjena za 2010-15. iznosi 45 godina, a tek 2030-35. dosegnut e 53 godine. Meutim, kako su razlike meu zemljama i ovom pogledu velike,
neke muslimanske zemlje, poput Bruneja, Majota ili Malezije, imaju
stopu smrtnosti novoroenadi poput razvijenih zemalja. Najdui ivotni vijek u zemljama sa muslimanskom veinom imaju Kuvajani - za
2010-15. procijenjen je na 78 godina.
Migracije
U prosjeku, vie ljudi naputa zemlje sa muslimanskom veinom nego
to u njih imigrira. Iako stopa naputanja opada od 1990-ih, jo uvijek
te zemlje gube dio svoje populacije zbog emigracije, a takav trend e
se nastaviti i u narednih 20 godina. Migracija iz zemalja sa muslimanskom veinom u razvijenije zemlje je i glavni razlog to raste procent
muslimana u Evropi, Sjevernoj Americi i Australiji.

25
Donedavno, 1990-95. iz zemalja sa muslimanskom veinom, na

100.000 ljudi godinje odlazilo je njih 160, u ovom periodu se taj broj
prepolovio, a projekcije za 2030-35. su da e godinje odlaziti 47 na
100.000 ljudi. Meutim, to umnogome ovisi o ekonomskim uvjetima:
budu li oni loi u zemljama sa muslimanskom veinom, to e motivirati
ljude na odlazak. bratno, ako se pogoraju uvjeti u razvijenim zemljama, to e demotivirati ljude na odlazak.
Kao i kad je o drugim faktorima rije, razlike meu zemljama su
velike. Iz zemalja sa muslimanskom veinom ne odlaze samo muslimani - na Bliskom Istoku, npr. odlaze i krani, a ponekad i u veem
procentu nego religijska veina. otom, muslimani migriraju iz jedne u
drugu veinsku muslimansku zemlju, posebno u zemlje aliva, a znaajna interna migracija odvija se i na Bliskom Istoku, gdje ljudi iz
jedne zemlje u drugu prelaze u potrazi za poslom ili u izbjeglitvo.
NAJVEI GUBICI I NAJVEI DOBICI ZBOG MIGRACIJA

U ZEMLJAMA SA MUSLIMANSKOM VEINOM, 201015.
Zemlje iz kojih se najvie emigrira
Zemlja
Jordan
Sirija
Albanija
Mali
Komori
Prosjek godinje neto

migracije na
100.000 ljudi
-521
-508
-311
-283
-274
Zemlje u koje se najvie imigrira

Zemlja
UAE
Katar
Kuvajt
Bahrein
Bruneji
Prosjek godinje neto

migracije na
100.000 ljudi
+808
+637
+622
+355
+165
Izvor: U.N. Zemlje u kojima su trajali konikti i teritorije sa veoma malom populacijom su iskljuene.
Dobna struktura
ovorei uopeno, zemlje sa muslimanskom veinom imaju veoma
mladu populaciju. Ve je spomenut podatak da je 2010. oko 60% muslimanske populacije bilo mlae od 30 godina, to je znatno vie od populacije razvijenijih zemalja, gdje mladi ispod 30 ine oko jedne treine

26
stanovnitva. Mladi ljudi u najboljoj reproduktivnoj dobi su takoer

demografska pokretaka sila koja slabi tek nakon smjene vie od jedne
generacije, tako da e i 2030. oko 50% muslimanske populacije biti
ispod 30. godine, odnosno bit e vie od 540 miliona mladih.
retpostavlja se da e veinski muslimanske zemlje sa najveim procentom mladog stanovnitva (od 15 do 29 godina) 2030. godine biti Burkina Faso, Senegal, Siera Leone, Mali, ad, ambija, alestina, Jemen,
vineja, Afganistan i Mauritanija, a one su i sada zemlje sa najbrojnijom
mladom populacijom (u malo drugaijem poretku). Meutim, najmlau populaciju (mjereno medijanom) za 2010. godinu ima Niger - ova
zemlja ima najvie stanovnika u dobi od 15 godina. Burkina Faso, Afganistan i ad su na drugom mjestu, gdje je medijana 16 godina.
Meutim, procent starijih e se poveavati, pa e 2030. treina populacija biti starija od 60 godina. Najvei procent stanovnitva iznad 60
godina imaju Albanija, Tunis, Kazahstan i Liban, a do 2030, osim ovih,
meu veinski muslimanskim zemljama sa najstarijim stanovnitvom
nai se i Azerbejdan, Indonezija, Turska, Malezija, Maroko i Kuvajt.
Najstariju populaciju mjereno medijanom 2010. godine, meutim,
imali su Ujedinjeni Arapski Emirati, i ona je iznosila 32 godine; Kuvajt
je na drugom mjestu sa 31 godinom, a slijede Katar i Albanija sa po 30.
PROSJENA DOB U ZEMLJAMA SA MUSLIMANSKOM VEINOM
Zemlje sa najstarijom populacijom
Zemlja
Zemlje sa najmlaom populacijom
Prosjena dob
UAR
Kuvajt
Katar
Albanija
Kazahstan
Izvor: U.N.
32
31
30
30
29
Zemlja
Niger
Burkina Faso
Afganistan
ad
Mali
Prosjena dob
15
17
17
17
18

27
Fenomen velike proporcije mladih u ukupnoj muslimanskoj populaciji (statistiki - ispupenje) doivio je vrhunac sredinom 20.
stoljea i od tada opada. Kao povezana pojava, poveava se populacija
u dobi izmeu 30 i 44 godine i ostaje prilino stabilna u promatranom
periodu.

28
I R OR O
R POP C
Sljedei faktori nisu direktno povezani sa projekcijama, ali osiguravaju
dobre pretpostavke za razumijevanje naina promjene stope fertiliteta
i promjene muslimanske populacije uope.
brazovanje
Kao i drugdje u svijetu, stope fertiliteta i u veinski muslimanskim zemljama su obratno povezane sa obrazovnim nivoima. ene nastoje odgoditi raanje dok ne zavre vie nivoe kolovanja.
Veza duine kolovanja i stope fertiliteta je obrnuto proporcionalna. ecimo, Niger ima vrlo visoku stopu fertiliteta (6,9 djece po eni),
a djevojice ondje roene mogu oekivati da e pohaati kolu svega
etiri godine, dok e se u Libiji, sa stopom fertiliteta 2,5, djevojice vjerovatno kolovati u prosjeku 17 godina. Izuzetak od ovog pravila je alestina, gdje je stopa fertiliteta relativno visoka, a za oekivati je da se
djevojice obrazuju u prosjeku 14 godina.

29
Zemlje sa muslimanskom veinom

gdje se djevojice najdue koluju
Zemlja
Libija
Kazahstan
Iran
Baherin
Tunis
Katar
Brunei
Liban
Palestina
PROSJEK ZA
NAVEDENE
ZEMLJE
Zemlje sa muslimanskom veinom

gdje se djevojice najkrae koluju
Oekivane godine Broj djece po

kolovanja
eni
17
2,5
15
2,2
15
1,7
15
2,1
15
1,8
15
2,3
14
2,0
14
1,9
14
4,5
15
Oekivane godine
kolovanja
Niger
4
Sudan
4
Dibuti
4
ad
4
Afganistan
5
Burkina Faso
6
Siera Leone
6
Pakistan
6
Zemlja
PROSJEK ZA
NAVEDENE
ZEMLJE
2,3
Izvor: Schooling, UN, 2010; Total Fertility Rate, UN, 2010-15. Rangovi su odreeni iz nezaokruenih brojeva; neke zemlje mogu biti
izjednaene zbog zaokruivanja. Prosjek nije podeavan prema
veliini populacije zemlje.
Broj djece
po eni
6,9
3,7
3,5
5,8
6,3
5,5
5,0
3,6
5,0
Izvor: Schooling, UN, 2010.; Total Fertility Rate, UN, 2010-2015.

Sudan je izuzetak jer obuhvata i muku djecu. Rangovi su odreeni iz nezaokruenih brojeva; neke zemlje mogu biti izjednaene zbog zaokruivanja. Prosjek nije podeavan prema veliini
populacije zemlje.

Ekonomsko stanje
U zemljama sa muslimanskom veinom, kao i u drugim zemljama, nizak ekonomski standard povezan je sa rapidnim rastom populacije. Iz
podataka UN-a za 24 veinski muslimanske zemlje uoava se: to je
vie siromanih stanovnika, via je stopa fertiliteta. Vai i obrnuto: to
je standard vii, stopa fertiliteta je nia.
Brojni su razlozi zato je fertilitet vei u siromanijim zemljama: u
drutvima gdje dominira poljoprivreda, visoka stopa fertiliteta povezana je sa tenjama porodice da ima vie radnika. odaci UN za zemlje sa
muslimanskom veinom (izuzimajui zemlje aliva) to i dokazuju. U
10 zemalja sa muslimanskom veinom koje imaju najvei broj ljudi koji
ive ispod granice siromatva, prosjena stopa fertiliteta je 4,5. Meutim, u 10 veinski muslimanskih zemalja koje imaju najmanji procent
siromanog stanovnitva, skoro dvostruko je nia stopa fertiliteta (2,4).

30
Zemlje sa muslimanskom veinom sa
najveim procentom stanovnika ispod
granice siromatva
Zemlja
Siera Leone
ad
Mali
Niger
Gambia
Azerbejdan
Burkina Faso
Mauritanija
Tadikistan
Kirgistan
PROSJEK ZA
NAVEDENE
ZEMLJE
Zemlje sa muslimanskom veinom sa najmanjim

procentom stanovnika ispod granice siromatva
Procent
stanovnika
ispod granice
siromatva
Broj djece
po eni
Zemlja
Procent
stanovnika
ispod granice
siromatva
Broj djece
po eni
70,2%
64,0
63,8
63.0
61,3
49,6
46,4
46,3
44,4
43,1
5,0
5,8
5,2
6,9
4,6
2,1
5,5
4,1
3,1
2,4
Tunis
Jordan
Kazahstan
Egipat
Indonezija
Alir
Albanija
Turska
Uzbekistan
Pakistan
7,6%
14,2
15,4
16,7
16,7
22,6
25,4
27,0
27,5
32,6
1,8
2,8
2,2
2,7
2,0
2,3
1,9
2,0
2,2
3,6
55,2%
4,5
20,6%
2,4
Izvor: Poverty, UN. Najnoviji podaci potjeu iz perioda od

2000. do 2006.; UN nema podatke za zemlje Zaliva. Total Fertility Rate, UN, 2010-15. Prosjek nije podeavan prema veliini
populacije zemlje.
PROSJEK ZA
NAVEDENE
ZEMLJE
Izvor: Poverty, UN. Najnoviji podaci potjeu iz perioda od 2000.

do 2006.; UN nema podatke za zemlje Zaliva. Total Fertility Rate,
UN, 2010-15. Prosjek nije podeavan prema veliini populacije
zemlje.

Danas su veinski muslimanske zemlje meu najsiromanijim zemljama na svijetu, ako se mjeri i bruto domai proizvod po stanovniku: medijana za veinski muslimanske zemlje je 4.000$ godinje, to je
oko osam puta manje od medijane za razvijene zemlje svijeta (33.000$
godinje), a neto vie od medijane za manje razvijene zemlje sa nemuslimanskom veinom (3.300$). Meutim, kad je u pitanju ova mjera,
razlike meu samim zemljama sa muslimanskom veinom su ogromne:
naftom bogate zemlje aliva imaju BD vii od amerikog. Tri od deset
najbogatijih zemalja svijeta su zemlje sa muslimanskom veinom: Katar,
Kuvajt i Bruneji, ali i tri od deset najsiromanijih zemalja svijeta su takoer zemlje sa muslimanskom veinom: Afganistan, Niger i Somalija.

31
Kontracepcija i planiranje porodice

Kontrola raanja je daleko slabija u veinski muslimanskim zemljama nego u drugim zemljama svijeta, to direktno doprinosi vioj stopi
fertiliteta. Manje od polovine (47,8%) udatih ena u dobi od 15 do 49
godina u zemljama sa muslimanskom veinom koristi neku vrstu kontrole raanja. oreenja radi, u manje razvijenim zemljama sa veinskim nemuslimanskim stanovnitvom skoro dvije treine (63,3%) svih
udatih ena iste dobne skupine koristi neki oblik kontrole raanja.
Neke muslimanske zemlje, poput akistana, Bangladea, Indonezije,
Irana i Turske, ve decenijama imaju programe planiranja porodice, ali je
upotreba modernih formi kontrole raanja bila zanemariva sve do 1990-ih.
Danas je kontrola raanja legalna i dostupna u mnogim veinski muslimanskim zemljama, a postoje i vladini programi planiranja porodice. Iako
se neki muslimani suprotstavljaju planiranju porodice, vjerski autoriteti se
uveliko slau da islamski propisi ne zabranjuju kontrolu raanja.
U mnogim veinski muslimanskim zemljama rijetko su dostupni podaci
o uestalosti abortusa. Meutim, mnoge zemlje sa muslimanskom veinom ili
zabranjuju abortus ili ga doputaju pod vrlo strogim ogranienjima.
PRAVNI PROPISI O ABORTUSU U VEINSKI MUSLIMANSKIM ZEMLJAMA

Pravni uvje kad je abortus doputen
ZEMLJA SA MUSLIMANSKOM VEINOM
Potpuno zabranjen (ne postoji eksplicitni izuzetak u sluaju kad je ivot majke ugroen)
Egipat, Irak, Mauritanija,

Oman, Senegal i Somalija
Samo u sluaju kada treba spasiti ivot majke
Afganistan, Banglade, Brunei, Indonezija, Iran,

Liban, Libija, Mali, Palestina, Sudan, Sirija, Ujedinjeni Arapski Emirati, Jemen
Sauvati ziko zdravlje ili spasiti ivot majke
Burkina Faso, ad, Komori, Dibuti, Gvineja,

Jordan, Kuvajt, Maldivi, Maroko, Niger, Pakistan,
Katar i Saudijska Arabija
Sauvati mentalno ili ziko zdravlje ili spasiti

ivot majke
Alir, Gambija, Malezija i Sijera Leone
Bez ogranienja u pogledu razloga, ali sa

gestacij-skim i drugim limitima
Albanija, Azerbejdan, Bahrein, Kazahstan, Kirgistan, Tadikistan, Tunis, Turska, Turkmenistan i

Uzbekistan
Izvor: Guttmacher Institute, 2009.


32
Urbanizacija
Neto vie od polovine stanovnika zemalja sa muslimanskom veinom
ive u ruralnim podrujima, ali se sele u gradove mnogo bre nego u
drugim zemljama svijeta. Kako stanovnici gradova generalno imaju
manje djece od onih na selu, ovaj trend znaajno doprinosi ukupnom
opadanju stope fertiliteta meu muslimanima. U zemljama sa muslimanskom veinom postoji veza urbanizacije i fertiliteta: to je vie stanovnika u gradovima, to je nia stopa fertiliteta.
Najvie urbanizirane
zemlje sa muslimanskom veinom
Procent koji ivi Broj djece
Zemlja
u gradovima
po eni
Kuvajt
98%
2,1
Katar
96
2,3
Bahrein
89
2,1
Dibuti
88
3,5
Liban
87
1,9
PROSJEK ZA
NAVEDENE
85%
2,4
ZEMLJE
Najmanje urbanizirane
zemlje sa muslimanskom veinom
Procent koji ivi Broj djece
Zemlja
u gradovima
po eni
Niger
17%
6,9
Burkina Faso
20
5,6
Afganistan
24
6,3
ad
27
5,8
Tadikistan
27
3,1
PROSJEK ZA
NAVEDENE
27%
4,8
ZEMLJE
Izvor: Stanovnitvo u gradovima, UN, 2009. Total Fertility Rate,

UN, 2010-15. Libija i Ujedinjeni Arapski Emirati su precizno izjednaeni. Prosjek nije podeavan prema veliini populacije.
Izvor: Stanovnitvo u gradovima, UN, 2009. Total Fertility Rate,

UN, 2010-15. ad i Tadikistan su precizno izjednaeni, kao i Banglade i Komori. Prosjek nije podeavan prema veliini populacije

Konverzija
ijetki su statistiki podaci o konverziji u islam i iz islama. no malo
podataka kojima se raspolae ne pokazuje da globalno postoji neki znaajan gubitak, ali ni poveanje populacije zbog konverzije. Konverzija,
meutim, indirektno utjee na projekcije zato to su i oni koji su preli
na islam uvrteni - iako se ne broje zasebno - u popise i ankete.
Brojni su razlozi to o konverziji nema podataka: najvaniji je da
se u popisima i anketama ljude pita koje su religije, a ne i da li su konvertovali. sim toga, za brojne muslimane islam nije samo religija, ve
etniki i kulturni identitet koji ne ovisi o tome da li neko aktivno prakticira vjeru. To znai da se i oni koji ne prakticiraju vjeru i sekularni
muslimani smatraju muslimanima.

33
G O
R P ROR O
ezultati izvjetaja o budunosti muslimanske populacije po regijama
dati su prema brojnosti, poev od najbrojnije (azijsko-pacike), do regije sa najmanjim brojem muslimana (ameriki kontinenti).
Azijsko-pacika regija
Broj muslimana u azijsko-pacikoj regiji e, pretpostavlja se, sa 1 milijarde u 2010-oj, porasti na 1,3 milijarde 2030. godine. Skoro troje od
10 ljudi koji budu ivjeli u azijsko-pacikoj regiji 2030. godine bit e
muslimani, to je porast sa oko etvrtine (24,8%) u 2010. i priblino
petine (21,6%) u 1990. godini.
Vie od polovine svih muslimana azijsko-pacike regije ivi u junoj Aziji, u kojoj su tri od pet zemalja sa najmnogoljudnijom muslimanskom populacijom u svijetu (akistan, Indija i Banglade). stala
muslimanska populacija ove regije podijeljena3 je na jugoistonu Aziju
(Indonezija, Malezija i Kina) i centralno-zapadni dio Azije (Afganistan,
Iran i Turska). U Australiji, na Novom elandu i drugim dijelovima
pacike regije ivi vrlo malo muslimana.
U azijsko-pacikoj regiji ivi vie od polovine svih muslimana svijeta,
a u Aziji se nalazi est od 10 zemalja sa najveim brojem muslimana na svijetu (prema podacima iz 2010.): Indonezija, akistan, Indija, Banglade,
Iran i Turska. retpostavlja se da e akistan 2030. godine prestii Indoneziju kao zemlju sa najbrojnijom muslimanskom populacijom u svijetu.
3
vakva podjela po regijama odnosi se samo na ovo istraivanje Foruma ew (2010.). a

istraivanje iz 2011. muslimanske zemlje su grupirane po regijama na drugi nain.

34
Muslimani ine svega 2% ukupnog broja stanovnika Kine, ali,

budui se radi o najmnogoljudnijoj zemlji svijeta, oekuje se da e
2030. njena muslimanska populacija biti 19. u svijetu po brojnosti.
Do 2030. godine Indija e imati oko 236,2 miliona muslimana, priblino koliko i Indonezija i bit e trea zemlja po brojnosti muslimanske populacije u Aziji.
Stopa fertiliteta muslimanske populacije u regiji e opadati, ali e
u apsolutnom broju ona ipak rasti. Meutim, procent te populacije u
odnosu na ukupnu populaciju pojedinih zemalja nee se znaajnije
mijenjati. Najveu stopu fertiliteta u regiji ima Afganistan, gdje ena
tokom ivota ima u prosjeku estero djece. Muslimani u Afganistanu,
meutim, imaju i najkrae oekivano trajanje ivota.
U prosjeku, vie ljudi emigrira iz zemalja azijsko-pacike regije,
nego to imigrira u njih. azlike meu zemljama su i u ovom pogledu
izrazite: iz akistana, na primjer, godinje emigrira 185.000 ljudi. Nekoliko zemalja sa muslimanskom veinom, meutim, moe oekivati
priliv imigranata u naredne dvije decenije: npr. ranije je stanovnitvo
iz Turske vie odlazilo, nego to se useljavalo, meutim, kako se ekonomska situacija u zemlji poboljava, populacijski dobici su vei od gubitaka i obuhvataju i Turke povratnike iz inostranstva.
I u ovoj regiji zemlje sa muslimanskom veinom imaju mlau populaciju od drugih zemalja regije: u 15 veinski muslimanskih zemalja
regije ispod 30 godina je oko 58% populacije.

35
AZIJSKOPACIFIKA REGIJA
Zemlje koje e imati najvei oekivani porast broja muslimana 2010-2030.
U APSOLUTNOM BROJU
Zemlja
Pakistan*
Indija
Banglade*
Indonezija*
Afganistan*
Procijenjena
muslimana
2010.
2030.
178.097.000
177.286.000
148.607.000
204.847.000
29.047.000
256.117.000
236.182.000
187.506.000
238.833.000
50.527.000
Pretpostavljeni porast
78.021.000
58.897.000
38.898.000
33.985.000
21.480.000
* Zemlje sa muslimanskom veinom. Procijenjena populacija zaokruena na hiljade.

Pew Research Center's Forum on Religion & Public Life
The Future of the Global Muslim Population, januar 2011
AZIJSKOPACIFIKA REGIJA
Zemlje koje e imati najvei oekivani porast broja muslimana 2010.-2030.
U PROCENTIMA
Zemlja
Novi Zeland
Australija
Afganistan*
Filipini
Pakistan*
Procijenjena
2010.
Projicirana
2030.
Pretpostavljeni
41.000
399.000
29.047.000
4.737.000
178.097.000
101.000
714.000
50.527.000
7.094.000
256.117.000
146,9%
78,9
73,9
49,8
43,8
porast
* Zemlje sa muslimanskom veinom. Procijenjena populacija zaokruena na hiljade. Procenti izraunati iz nezaokruenih brojeva. Napomena: Zemlje sa muslimanskom populacijom manjom od 5.000 nisu prikazane.
Bliski Istok - Sjeverna Afrika

redvia se da e muslimanska populacija u regiji Bliski Istok-Sjeverna Afrika tokom sljedeih 20 godina porasti za treinu, a u odnosu na
1990. godinu e se udvostruiti. d 10 ljudi koji danas ive u ovoj regiji,
devet su muslimani. Muslimani Bliskog Istoka i Sjeverne Afrike ine
petinu populacije muslimana svijeta.
d svih regija analiziranih u izvjetaju, ova regija e i dalje imati
najvei procent veinski muslimanskih zemalja. retpostavlja se da e
2030. u svih 20 zemalja i teritorija u ovoj regiji, osim u Izraelu, muslimani initi bar 50% ukupnog broja stanovnika. Njih 17 (izuzetak su
Izrael, Liban i Sudan) e imati vie od 75% muslimana.

36
opulacija muslimana Bliskog Istoka raste bre od populacije muslimana Sjeverne Afrike, a najveu stopu fertiliteta ima Jemen - 4,7
djece po eni. Jemen, meutim, ima populaciju sa najkraim oekivanim ivotnim vijekom (65 godina), a najdui oekivani ivotni vijek
imaju Kuvajt i Ujedinjeni Arapski Emirati (78 godina).
I iz ove regije se vie odlazi, nego to se migrira u nju. Iako su zemlje aliva imale svojevrsne populacijske dobitke, ekonomski pad i ovdje uvjetuje i opadanje broja imigranata. egiju Bliski Istok - Sjeverna
Afrika takoer karakteriziraju emigracije zbog koniktnih stanja u pojedinim zemljama: katkada su to migracije samo u susjedne zemlje, ali
znaajan broj odlazi i u tree zemlje.
BLISKI ISTOK SJEVERNA AFRIKA

U APSOLUTNOM BROJU
Zemlja
Egipat
Irak
Jemen
Sudan
Saudijska Arabija
Procijenjena populacija muslimana

2010.
muslimana
2030.
Pretpostavljeni
porast
80.024.000
31.108.000
24.023.000
30.855.000
25.493.000
105.065.000
48.350.000
38.973.000
43.573.000
35.497.000
25.041.000
17.243.000
14.949.000
12.718.000
10.004.000
Procijenjena populacija zaokruena na hiljade.

BLISKI ISTOK SJEVERNA AFRIKA

U PROCENTIMA
Zemlja
Palestina
Izrael
Jemen
Irak
Zapadna Sahara

2010.
muslimana
2030.
Pretpostavljeni
porast
4.298.000
1.287.000
24.023.000
31.108.000
528.000
7.136.000
2.135.000
38.973.000
48.350.000
816.000
66,0%
65,9
62,2
55,4
54,5
Procijenjena populacija zaokruena na hiljade. Procenti izraunati iz nezaokruenih iznosa. Rangovi odreeni iz nezaokruenih brojeva.
Izrael je jedina zemlja sa nemuslimanskom veinom u tabeli.

37
Meutim, jedina zemlja koja e imati procentualno iznimno veliki

porast muslimanske populacije je Izrael. Skoro etvrtina (23,2%) izraelskog stanovnitva 2030. godine bit e muslimani, to je porast u odnosu na 17,7% iz 2010. i 14,1% iz 1990. godine. Tokom posljednjih 20
godina, muslimanska populacija u Izraelu se vie nego udvostruila,
to pokazuje porast sa 0,6 miliona iz 1990. na 1,3 miliona 2010. godine.
ekuje se da e 2030. broj muslimana u Izraelu (ukljuujui Jerusalem, ali ne i ojas aze i apadnu balu) dosegnuti 2,1 milion.
riblino jedna etvrtina svih muslimana ove regije ivi u Egiptu.
Egipat, Alir i Maroko trenutno imaju najvee (u apsolutnim brojevima) muslimanske populacije u regiji Bliski Istok - Sjeverna Afrika.
Meutim, a predvia se da e do 2030. godine druga zemlja po broju
muslimana biti Irak, ispred kog e biti samo Egipat - uglavnom zbog
toga to Irak ima veu stopu fertiliteta od Alira i Maroka.
odsaharska Afrika
retpostavlja se da e u narednih 20 godina muslimanska populacija u
odsaharskoj Africi porasti za 60%, odnosno sa 242,5 miliona iz 2010. na
385,9 miliona u 2030. godini. oto u toj regiji i nemuslimanska populacija ubrzano raste, oekuje se da e muslimani 2030. initi samo malo
vei udio (31,0%) u ukupnoj populaciji u odnosu na 2010. godinu (29,6%).
Muslimani ine veinu samo na zapadu odsaharske Afrike. Najveu muslimansku populaciju (i, uope, najvie stanovnika odsaharske Afrike) ima Nigerija, gdje, prema podacima iz 2010. godine, ivi
75,7 miliona muslimana. Te godine je, pretpostavlja se, broj muslimana i krana bio priblino jednak, iako razliita istraivanja daju
razliite podatke o brojnosti vjerskih grupa u Nigeriji. vo je zemlja
koja e vjerovatno imati najvei porast muslimanske populacije u narednih dvadeset godina. redvia se da e do 2030. godine muslimani
u Nigeriji initi veinu (51,5%).

38
PODSAHARSKA AFRIKA

U APSOLUTNOM BROJU
Zemlja
Nigerija
Niger*
Etiopija
Burkina Faso*
Mali*

2010.
75.728.000
15.627.000
28.721.000
9.600.000
12.316.000
muslimana
2030.
116.832.000
32.022.000
44.466.000
16.480.000
18.840.000
Pretpostavljeni
porast
41.104.000
16.395.000
15.745.000
6.881.000
6.525.000
* Zemlje sa muslimanskom veinom do 2010. Procijenjena populacija zaokruena na hiljade.

PODSAHARSKA AFRIKA

U PROCENTIMA
Zemlja
Niger*
Ruanda
Kenija
Burkina Faso*
Gabon

2010.
15.627.000
188.000
2.868.000
9.600.000
145.000
muslimana
2030.
32.022.000
363.000
5.485.000
16.480.000
244.000
Pretpostavljeni
porast
104,9%
92,8
91,3
71,7
68,2
* Zemlje sa muslimanskom veinom. Procijenjena populacija zaokruena na hiljade. Procenti izraunati iz nezaokruenih brojeva. Rangovi
odreeni po nezaokruenim brojevima.
to se tie procentualnog porasta, oekuje se da e se muslimanska populacija u Nigeru poveati za vie od 100%. Niger ima i najveu
stopu fertiliteta - 6,9 djece po eni - meu svim zemljama sa muslimanskom veinom na svijetu. Niger ima i, prema medijani, najmlae
stanovnitvo (najvie stanovnika je u dobi od 15 godina). Inae, populacija odsaharske Afrike, i muslimanska i nemuslimanska, u prosjeku
je mnogo mlaa od populacije u drugim regijama.
Iako varira od zemlje do zemlje, oekivana duina trajanja ivota
u odsaharskoj Africi danas je u prosjeku 54 godine, a do 2030. e porasti na 62 godine. rosjeni ivotni vijek muslimanske populacije ove
regije neznatno je dui od prosjeka nemuslimanske populacije, a kao

39
jedan od moguih razloga (prema podacima UN-a) navodi se to to je

u zemljama sa muslimanskom veinom nia rasprostranjenost HIV-a.
Evropa
Broj muslimana u Evropi je sa 29,6 miliona 1990. porastao na 44,1 milion 2010. godine. retpostavlja se da e populacija muslimana 2030.
biti preko 58 miliona i initi 8% ukupne evropske populacije, to je
poveanje u odnosu na 6% za 2010. godinu. U Evropi ivi manje od 3%
svih muslimana svijeta, a tako e ostati i tokom narednih 20 godina.
Muslimanska populacija u Evropi e rasti, najvie zbog toga to u
svakoj zemlji, osim u Bosni i Hercegovini, ima veu stopu fertiliteta od
nemuslimanske populacije (muslimanke imaju u prosjeku 2,2 djece,
a nemuslimanke 1,5). Najvei porast populacije muslimana u apsolutnom broju imat e zemlje apadne i Sjeverne Evrope: Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska, Njemaka, Holandija.
Subregija June Evrope, koja obuhvata balkanske zemlje, te Italiju,
paniju i ortugal, ima najvei procent muslimana (6,9%), meutim,
najvie evropskih muslimana i dalje e ivjeti u Istonoj Evropi. Dok su
muslimani apadne i Sjeverne Evrope imigranti (ili su djeca ili unuci
imigranata), istonoevropski muslimani su viestoljetna populacija te
subregije. U zemljama June Evrope, poput Albanije, Bosne i Hercegovine i Kosova, takoer ive viestoljetne muslimanske zajednice.
usija ima najveu (u apsolutnim brojevima) muslimansku populaciju u Evropi, a imat e je i 2030. godine. redvia se da e broj
muslimana u ovoj zemlji porasti sa 16,4 miliona u 2010. na 18,6 miliona 2030. godine. retpostavlja se da e tokom sljedee dvije decenije
godinja stopa rasta muslimanske populacije u usiji iznositi 0,6%. S
druge strane, uz istu godinju stopu rasta, ruska nemuslimanska populacija e se smanjivati. oveanju ruske muslimanske populacije doprinose i imigranti iz bivih sovjetskih republika, koji dolaze u potrazi za
boljim ekonomskim mogunostima.

40
EVROPA
U APSOLUTNOM BROJU
Zemlja
UK*
Rusija
Francuska
Italija
Njemaka
Procijenjena
2010.
2.869.000
16.379.000
4.704.000
1.583.000
4.119.000
muslimana
2030.
5.567.000
18.556.000
6.860.000
3.199.000
5.545.000
Pretpostavljeni
porast
2.698.000
2.177.000
2.156.000
1.617.000
1.426.000
Zemlje sa nemuslimanskom veinom. Procijenjena populacija zaokruena na hiljade.

EVROPA
U PROCENTIMA
Zemlja
Irska
Finska
Norveka
vedska
Italija

2010.
muslimana
2030.
Pretpostavljeni
porast
43.000
42.000
144.000
451.000
1.583.000
125.000
105.000
359.000
993.000
3.199.000
187,7%
148,9
148,7
120,2
102,1
Procijenjena populacija zaokruena na hiljade. Procenti su izraunati iz nezaokruenih brojeva.

lavni faktor rasta muslimanske populacije u Evropi posljednjih decenija bio je veliki priliv imigranata iz June Azije, Sjeverne Afrike, Turske
i drugih zemalja u razvoju. Francuska je 2010. imala oekivani neto priliv od 66.000 imigranata, prvenstveno iz Sjeverne Afrike. rocijenjeno je
da su prole godine muslimani inili dvije treine svih novih imigranata u
Francuskoj. ekivalo se da e u 2010. panija imati neto priliv od 70.000
imigranata muslimana, ali oni ine mnogo manji procent svih novih imigranata u paniji (13,1%). rognoziralo se da e priliv muslimana imigranata u Ujedinjeno Kraljevstvo u proloj godini (64.000) biti priblino jednak broju imigranata u Francusku. rocjenjuje se da su 2010. muslimani
inili vie od jedne etvrtine (28,1%) svih novih imigranata u UK.
Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske

41
redvia se da e muslimani do 2030. godine initi vie od 10%

ukupnog broja stanovnika u 10 evropskih zemalja: na Kosovu (93,5%),
u Albaniji (83,2%), BiH (42,7%), Makedoniji (40,3%), rnoj ori
(21,5%), Bugarskoj (15,7%), usiji (14,4%), ruziji (11,5%), Francuskoj
(10,3%) i Belgiji (10,2%).
Sjeverna i Juna Amerika

U 51 zemlji Sjeverne i June Amerike 2010. godine ivjelo je 5,3 miliona muslimana. rocjenjuje se da e se taj broj u narednih 20 godina
vie nego udvostruiti (porasti na 10,9 miliona). Meutim, muslimani
e u toj regiji i dalje biti vrlo mala manjina: 2010. su inili 0,6% ukupne
populacije regije, a 2030. e initi 1%. I udio muslimanske populacije
oba amerika kontinenta u globalnoj muslimanskoj populaciji je vrlo
mali (0,3%), a do 2030. e i ostati nizak (0,5%).
retpostavlja se da e se broj muslimana u Kanadi skoro utrostruiti
u sljedeih 20 godina, tj. porast e sa 940.000 u 2010. na blizu 2,7 miliona
u 2030. godini. redvia se da e tada muslimani initi 6,6% od ukupnog
broja stanovnika, to je porast u odnosu na sadanjih 2,8%. Vjerovatno e
Argentina imati treu po brojnosti muslimansku populaciju u obje Amerike, nakon SAD-a i Kanade. Argentina je sada, sa oko 1 milion muslimana
prema podacima iz 2010, na drugom mjestu, odmah iza SAD-a.
I u Sjedinjenim Dravama broj muslimana e se poveati, zapravo
vie nego udvostruiti, i porasti sa 2,6 miliona, koliko ih je bilo u 2010.
godini, na 6,2 miliona u 2030. godini, a glavni razlozi za to su imigracija i natprosjena stopa nataliteta meu muslimanima. retpostavlja
se da e udio muslimana u ukupnoj populaciji SAD-a porasti sa 0,8% iz
2010. godine na 1,7% u 2030. godini.
Djeca ispod 15 godina danas ine relativno malu proporciju u populaciji muslimana u SAD-u. Samo 13,1% muslimana su u dobnoj skupini od 0 do 14 godina. U ovome se ogleda injenica da je najvei broj
muslimana u SAD doao u odrasloj dobi. Meutim, oekuje se da e
do 2030. godine veina ovih imigranata osnovati porodice. Ukoliko se

42
trenutni trend nastavi, broj amerikih muslimana ispod 15 godina e se

vie nego utrostruiti, tj. porast e sa 500.000 u 2010. na 1,8 miliona
u 2030. godini. rocjenjuje se da e broj muslimanske djece u dobi do
4 godine koja ive u SAD-u porasti sa manje od 200.000 u 2010. na
preko 650.000 u 2030. godini.
ko dvije treine muslimana koji danas ive u SAD-u (64,5%) prva su
generacija imigranata (roeni u inostranstvu), a neto vie od jedne treine amerikih muslimana (35,5%) roeno je u SAD-u. Meutim, do 2030.
etiri od 10 (44,9%) muslimana bit e roeni u SAD-u. Najvie muslimana
koji ive u SAD-u emigriralo je iz akistana i Bangladea, a oekuje se da
e i 2030. najvie useljenika muslimana biti porijeklom iz ove dvije zemlje.
SJEVERNA I JUNA AMERIKA

U APSOLUTNOM BROJU
Zemlja

2010.
muslimana
2030.
Pretpostavljeni
porast
2.595.000
940.000
1.000.000
95.000
204.000
6.216.000
2.661.000
1.233.000
121.000
227.000
3.621.000
1.721.000
233.000
26.000
23.000
Sjedinjene Drave
Kanada
Argentina
Venecuela
Brazil
Procijenjena populacija zaokruena na hiljade.

SJEVERNA I JUNA AMERIKA

U PROCENTIMA
Procijenjena populaciProjicirana populacija
Zemlja
ja muslimana
muslimana
2010.
2030.
Kanada
940.000
2.661.000
Sjedinjene Drave
2.595.000
6.216.000
Honduras
11.000
15.000
Panama
25.000
32.000
Venecuela
95.000
121.000
Pretpostavljeni
porast
183,1%
139,5
37,8
27,9
27,9
Procijenjena populacija zaokruena na hiljade. Procenti su izraunati iz nezaokruenih brojeva. Rangovi odreeni iz nezaokruenih brojeva; neke zemlje se doimaju izjednaenim zbog zaokruivanja. Napomena: Zemlje sa manje od 5.000 muslimana nisu uvrtene.

43
S
Sunijski i iijski muslimani pripadnici su dva glavna ogranka u islamu.
Sunije su 2010. predstavljali veinu muslimanske populacije (87-90%),
a pretpostavlja se da e tako biti i 2030. godine. redvianja su da e
se sa sadanjih 1,4 milijarde, broj sunija poveati na skoro 2 milijarde.
Broj iija je procijenjen u rasponu od 162 miliona i 211 miliona 2010,
a za oekivati je da e ih biti izmeu 219 i 285 miliona 2030. godine.
etiri zemlje u svijetu imaju veinsku iijsku populaciju: Iran (oko
93%), Azerbejdan (oko 70%), Bahrein (oko 70%) i Irak (67%). Iraka iijska populacija e u narednih 20 godina rasti brim tempom od one u Iranu.
Rast iijske populacije u etiri zemlje sa najveom
iijskom populacijom
Zemlja
Iran
Irak
Azerbejdan
Bahrein
Procijenjena iijska populacija

2010.
Oekivana iijska
populacija
2030.
69.208.000
20.998.000
6.156.000
459.000
82.904.330
32.638.000
7.113.000
617.000
Rast sunijske populacije u etiri zemlje sa

najveom sunijskom populacijom
Zemlja
Indonezija
Pakistan
Banglade
Egipat
Procijenjena
sunijska
populacija
2010,
203.823.000
155.834.000
147.864.000
79.624.000
Oekivana
sunijska
populacija
2030.
237.639.000
224.103.000
186.568.000
104.539.000
Procjene su raene u rasponima; dati iznos je prosjek.

odinja stopa rasta sunijske i iijske populacije bila je identina

1990-2000, ali e u narednih 20 godina obje opadati, s tim to e stopa
rasta iijske populacije biti neto nia od sunijske. lavni razlog tomu
je niska stopa fertiliteta u Iranu, gdje ivi vie od treine iija svijeta.

44
GODINJASTOPA
STOPARASTA
RASTAPOPULACIJE
POPULACIJESUNIJSKIH
SUNIJSKIHI IIJSKIH
I IIJSKIHMUSLIMANA
MUSLIMANA
GODINJA
2.52.5
22
1.51.5
11
Sunije
Sunije
2,32,3
iije
iije
2,1
2,1
22
iije
iije
1,71,7
1,41,4
1,61,6
1,3
1,3
0.50.5
Sunije
Sunije
00
1990
.-2000 . 2000
.-2010.
2010
.-2020.
2020
.-2030 .
1990.-2000.
2000.-2010.
2010.-2020.
2020.-2030.
Predstavljeni
iznosi
iz godinjih
prosjeka
tokom
godina.
Uzima
u obzir
osnova
za rast
populacije
obuhvata
tokom
Predstavljeni
iznosi
su su
izraizraunati
una iz godinjih
prosjeka
tokom
10 10
godina.
Uzima
se se
u obzir
to to
da da
osnova
za rast
populacije
obuhvata
rastrast
tokom
prethodne
godine.
Podaci
osnovu
nezaokruenih
brojeva.
Isprekidane
linije
predstavljaju
oekivane
iznose.
prethodne
godine.
Podaci
su su
da dati
na na
osnovu
nezaokruenih
brojeva.
Isprekidane
linije
predstavljaju
o ekivane
iznose.
Pew
Research
Centers
Forum
Religion
& Public
Pew
Research
Centers
Forum
on on
Religion
& Public
LifeLife
Future
of the
Global
Muslim
Populati
januar
2011.
on,on,
januar
2011.
TheThe
Future
of the
Global
Muslim
Popula

45
O O
U svijetu je 49 zemalja u kojima muslimani ine vie od 50% stanovnitva. U tim zemljama ivi 1,2 milijarde svih muslimana svijeta (74%).
redvia se da e do 2030. Nigerija postati 50. veinski muslimanska
zemlja. Te godine e u veinski muslimanskim zemljama ivjeti 78%
globalne muslimanske populacije. Sve veinski muslimanske zemlje
nalaze se u manje razvijenim regijama svijeta, izuzev Albanije i Kosova, koje su u Evropi.
GDJE IVE MUSLIMANI
100
2.7
23.3
2.9
19
80
Veinski nemuslimanske,
manje razvijene
Veinski muslimanske
60
40
Veinski nemuslimanske,
razvijene
74.1
78.1
20
0
2010.
2030.
Procenti moda ne daju zbir 100 zbog zaokruivanja. Osjenena polja oznaavaju projicirane brojke.

46
Vie od jedne petine muslimana ivi u veinski nemuslimanskim

zemljama manje razvijenog svijeta. Samo oko 3% globalne muslimanske populacije ivi u veinski nemuslimanskim, razvijenim zemljama.4
I meu zemljama razvijenog svijeta i meu manje razvijenim zemljama
postoje ogromne razlike u oekivanoj duini ivota, prihodima, obrazovanju, kao i u drugim faktorima rasta.
Termin vie razvijena (razvijena) i manje razvijena (u razvoju, nerazvijena) u ovom

izvjetaju koristi se onako kako ih UN denira. Ti su termini odreeni prema kategorijama
oekivana duina trajanja ivota, obrazovanje i prihodi; to su kategorije koje, prema
statistikim konvencijama, ne izraavaju sud o politikom ili drutvenom sistemu neke
konkretne zemlje ili regije.
D R G
MUSLIMANI SVIJETA:
JEDINSTV I ANLIKST
d svojih poetaka na Arabijskom poluotoku u 7. stoljeu n.e., islam je
izrastao u svjetsku religiju sa vie od milijardu i 600 miliona pripadnika, to ini skoro etvrtinu svjetskog stanovnitva. Danas muslimani
ive na svim naseljenim kontinentima i obuhvataju iroki spektar rasa,
etnija i kultura. Kakva vjerovanja i praksa sjedinjuje ovako razliite
ljude u jednu jedinstvenu religijsku zajednicu ili ummet? I koliko se
njihova uvjerenja i obredi razlikuju?
U izvjetaju Foruma ew za pitanja religije i javnog ivota objavljenom u Washingtonu 2012. godine nastoji se opisati jedinstvo i razliitosti unutar te globalne populacije, i tako je i naslovljen - Muslimani
svijeta: Jedinstvo i raznolikost (The Worlds Muslims: Unity and Diversity). Dio tog izvjetaja vam donosimo u nastavku.
ZEMLJE ANKETIRANE 20112012. I VELIINA UZORKA
Zemlja
Afganistan
Albanija
Azerbejdan
Banglade
BiH5
Egipat
Indonezija
Irak
Jordan
Kazahstan
Kirgistan
Kosovo
Broj muslimana u
uzorku
1.509
788
996
1.918
1.007
1.798
1.880
1.416
966
998
1.292
1.266
Ukupno
ispitanika u
uzorku
1.509
1.032
1.000
2.196
1.605
2.000
2.000
1.490
1.000
1.469
1.500
1.485
Zemlja
Liban
Malezija
Maroko
Niger
Pakistan
Palestina
Rusija
Tadikistan
Tajland
Tunis
Turska
Uzbekistan
Broj muslimana u
uzorku
551
1.244
1.472
946
1.450
994
1.050
1.453
1.010
1.450
1.485
965
Ukupno
ispitanika u
uzorku
979
1.983
1.474
1.002
1.512
1.002
2.704
1.470
1.010
1.454
1.501
1.000
a Bosnu i Hercegovinu i usiju primjenjeno je preuzorkovanje, tj. obavljeni su intervjui

u zemaljskom uzorku uz dodatnih 505 intervjua meu muslimanima.

48
ZEMLJE ANKETIRANE 20082009. I VELIINA UZORKA

Zemlja
ad
DR Kongo
Dibuti
Etiopija
Gana
Gvineja
Bisao
Kamerun
Kenija
Broj muslimana
u uzorku
Ukupno
ispitanika u
uzorku
811
185
1.452
453
339
1.503
1.519
1.500
1.500
1.500
373
245
340
Zemlja
Broj muslimana u uzorku
Ukupno
ispitanika u
uzorku
Liberija
Mali
Mozambik
Nigerija
Senegal
279
901
340
818
891
1.500
1.000
1.500
1.516
1.000
1.000
Tanzanija
539
1.504
1.503
1.500
Uganda
321
1.040

49
P PR G
Izvjetaj Muslimani svijeta: Jedinstvo i raznolikost je zasnovan na
vie od 38.000 individualnih intervjua, voenih na 80 jezika u 39 zemalja u kojima ivi vie od dvije treine (67%) svih muslimana svijeta.
Istraivanjem su obuhvaene sve zemlje u kojima ivi vie od 10 miliona muslimana, osim onih u kojima se, zbog politike atmosfere ili
sigurnosnih pitanja, sprjeava ispitivanje javnog mnijenja meu muslimanima (kakve su Kina, Indija, Iran, Saudijska Arabija i Sirija).
Jedinstvo i razliitosti su teme prirodno iznikle iz rezultata anketa.
Kad je rije o onome to se smatra stubovima vjere6, irom svijeta nailazilo se na istovjetne odgovore. Milijardu i 600 miliona muslimana irom svijeta jedinstveni su u vjerovanju u Boga i oslanika Muhammeda, a vezuju ih i vjerska praksa, poput posta tokom mjeseca amazana
i davanje milostinje siromanima. Meutim, u mnogim drugim aspektima vjere oni se uveliko razlikuju, poev od toga koliku ulogu religija
ima u njihovom svakodnevnom ivotu, preko shvatanja ko se smatra
muslimanom, pa do pitanja ta je prihvatljivo, a ta ne u islamu.
Uoljive razlike naene su u vanim pitanjima, kao to su privrenost
vjeri, otvorenosti prema razliitim interpretacijama njihove vjere ili prihvatanju pripadnika drugih pravaca, sekti, kola ili pokreta u islamu. azlike se uoavaju izmeu regija, generacija, kao i meu spolovima. Istraivanje takoer ukazuje i na to da se mnogi muslimani ne smatraju pripadnicima neke posebne denominacije ili neke sekte: ak etvrtina ispitanika
se nisu identicirali ni kao sunije, ni kao iije, ve kao samo muslimani.
eneracijske razlike su takoer vidljive. U svim regijama stariji muslimani daju vie znaaja religiji, ee idu u damiju, vie ue
Kuran itd. Jedina iznimka je usija gdje je ovaj opi obrazac obrnut:
ondje mladi ljudi mnogo vie dre do vjere od starijih. ostoje i znaaj6
Kolokvijalno u Bosni nazivani arti.

50
ne rodne razlike: u Srednjoj i Junoj Aziji, u veini zemalja ene izjavljuju da nikada ne idu u damiju. vakav disparitet je rezultat odreenih kulturnih normi ili obiaja. Ali, recimo, kada je rije o navici svakodnevnog uenja Kurana, razlike meu spolovima gotovo da i nema.
to se tie pogleda na pravovjerje, veina muslimana vjeruje da postoji samo jedno pravo tumaenje islama, ali takav stav nije univerzalan. Na Bliskom Istoku i u Sjevernoj Africi veliki broj ispitanika, nekad
ak i vie od polovine, vjeruju da je islamska uenja mogue tumaiti
na vie naina.
azlike meu pripadnicima ogranaka i sekti islama

U istraivanju se od ispitanika trailo da se identiciraju po granama
islama, kao i da iskau svoj stav prema pripadnicima drugih pravaca.
Muslimani na Bliskom Istoku i u Sjevernoj Africi najsvjesniji su
razlika izmeu pripadnika dva glavna ogranka islama - sunija i iija.
Sunije nerijetko odreene obiaje ukorijenjene kod iija smatraju neprihvatljivim u islamu. onekad se kod sunija uoava konfuzan stav
da li su iije uope muslimani. ak etiri od 10 muslimana na Bliskom
Istoku smatraju da iije nisu muslimani. Izuzetak su dvije zemlje gdje
velike populacije sunija i iija ive zajedno - Irak, gdje 82% sunija prihvata iije kao svoju sabrau i Liban, gdje je 77% sunija takvoga stava.
U drugim dijelovima svijeta ova pripadnost ima mnogo manji znaaj. U mnogim zemljama Srednje Azije mnogi se muslimani identiciraju kao samo musliman. Slian obrazac e se nai i u evropskim
zemljama obuhvaenim istraivanjem, gdje se, zbog viedecenijske komunistike vlasti, za podjelu na sunije i iije i ne zna: njima su sektaki
identiteti, a posebno razlike izmeu sunija i iija, nevani ili nepoznati.
U istraivanju su ispitani i stavovi prema drugim grupama, prvenstveno prema sujama i alevijama i oni variraju po regijama i zemljama. Suje su najprihvaenije u Junoj Aziji, gdje 77% muslimana
prihvata suje kao muslimane. U drugim regijama procenti su manji,
to se moe objasniti nepoznavanjem grana, pravaca i sekti u islamu:

51
mnogi naprosto nikada nisu uli za suje. I stavovi prema drugim grupama, regionalnim ili lokalnim, su pomijeani.
Temelji vjerovanja
Muslimani, po tradiciji, prihvataju est temeljnih istina, stubova vjerovanja (imanski artovi): vjerovanje u jednog Boga; u Boje meleke (anele); u Boje knjige; u Boje poslanike; u Sudnji dan; i u Boje
odreenje (predestinaciju, sudbinu).
Vjera u Boga i Njegovog oslanika Muhammeda je skoro univerzalna, kako je ve reeno. itanje da li je Kuran Boja rije postavljeno
je samo u regiji odsaharske Afrike, i tu su ve vidljive razlike meu
zemljama: npr. u ima onih gdje do 93% ispitanika vjeruju da je Kuran
Boija rije (Kamerun), ali i zemalja gdje ih je 54% (D Kongo).
Vjerovanje u Boje meleke (anele) se razlikuje od regije do regije: od
skoro stoprocentnog u Jugoistonoj Aziji, do 55% u Jugoistonoj Evropi.
Izraz Inallah (ako Bog da) uobiajen je meu muslimanima. U
njemu se reektira muslimansko tradicionalno vjerovanje da je sudbina svijeta i pojedinca u Bojim rukama. U etiri od pet regija obuhvaenim istraivanjem procent pojedinaca koji vjeruju u predodreenje je
iznad 80%, osim u Junoj i Istonoj Evropi, gdje iznosi 57%.
U istraivanju je postavljeno pitanje o postojanju Denneta (raja) i
Dehennema (pakla). U svih est regija, najmanje sedmero od 10 ispitanika vjeruje da one koji su ivjeli ispravnim ivotom eka raj, a neto manje ih vjeruje da one koji nisu tako ivjeli, a nisu se pokajali, eka pakao.
Jedna vjera, razliiti stepeni opredijeljenosti

ato su za mnoge muslimane principi islama i jasni i univerzalni moe
se objasniti zajednikom praksom i uvjerenjima. Meutim, iako je
sama ideja vjere tako opeprihvaena, muslimani se znaajno razlikuju
u tome koliku vanost daju vjeri u ivotu, kao i u stavovima prema formama bogotovlja koje bi trebali prihvatiti kao dio vjere.

52
to se tie odlaska u damiju, regionalne slike su sline. U Turskoj etiri od 10 muslimana idu u damiju bar jednom nedjeljno, dok
u Tadikistanu i BiH to ini tri od 10 muslimana. U ostalim regijama
veina stanovnika ide u damiju vie od jednom nedjeljno. Meutim,
treba imati na umu, da bez obzira na nii nivo vjerskog prakticiranja,
i u Srednjoj Aziji i u Junoj i Istonoj Evropi veina muslimana se pridrava sutinskih naela islama, a u velikom broju izvravaju i vjerske
dunosti poput posta i zekata.
MUSLIMANI U SREDNJOJ AZIJI, JUNOJ I ISTONOJ EVROPI:
MANJE IH SE LINO ANGAIRA, ALI MNOGI POTUJU KLJUNE OBREDE
Procent onih koji...
Regija / zemlja
Juna i Istona Evropa

Kosovo
Rusija
Bosna i Hercegovina
Albanija
Srednja Azija
Azerbejdan
Turska
Tadikistan
Kirgistan
Uzbekistan
Kazahstan
PEW RESEARCH CENTER Q61, Q34 i Q64e-f
Klanjaju
vie puta
dnevno
Idu u damiju bar

jednom
nedjeljno
Daju zekat
Poste
tokom
mjeseca
Ramazana
28
43
36
19
7
30
70
43
42
18
18
4
21
22
19
30
5
17
1
44
30
23
9
10
56
69
39
81
43
69
59
72
66
77
73
36
66
76
56
75
44
52
43
84
88
53
50
30

53
R P O OG R C
Veina muslimana u svijetu opredjeljuju se kao sunije ili kao iije.
Meutim, ima onih koji e se izjasniti kao samo muslimani. Druge
pripadnosti, poput pripadnosti sujskom redu, mogu se preklapati sa
sunijskom i iijskom. gromna veina ljudi koji se identiciraju kao
muslimani odgajani su u islamskoj vjeri. U odsaharskoj Africi su zemlje sa najveim procentom onih koji su preli na islam, bilo iz kranstva, bilo iz tradicionalnih afrikih religija.
eligijsko identiciranje muslimana u istraivanju

U 20 zemalja obuhvaenih istraivanjem vie od polovine muslimana
se identiciraju kao sunije.
IZJANJAVAJU SE KAO SUNIJE
Procent stanovnitva po regijama koji se izjanjavaju kao sunije
Juna Azija
90
Jugoistona Azija
75
67
Podsaharska Afrika
48
27
Srednja Azija
21
0
20
40
60
80
Svi podaci za Podsaharsku Afriku su iz publikacije Tolerance and Tensions: Islam and Christianity in Sub-Saharan Africa.
Pew Research Center q31
100

54
U 38 zemalja u kojima je postavljeno ovo pitanje vrlo malo muslimana opredjeljuju se kao iije i oni su koncentrirani u Iraku, Libanu, Azerbejdanu, Afganistanu, akistanu, usiji i u 10 podsaharskih
zemalja. Takoer, jedan broj ispitanika izjavljuje da pripada sektama
koje se klasiciraju kao ogranci iizma: 5% muslimana u Turskoj su
alevije, a 2% kosovskih muslimana bektaije.
sim ovih, u istraivanju je naen znaajan procent onih koji se
opredjeljuju kao pripadnici raznih drugih sekti: mnogi muslimani, posebno u odsaharskoj Africi, izjanjavaju se kao ahmedije.
Samo muslimani: U 22 od 38 zemalja u kojima je postavljeno
pitanje opredijeljenosti, barem jedna petina se identicirala kao samo
musliman. To naroito vai za Junu i Istonu Evropu, kao i za Srednju Aziju, gdje se ak 50% i vie muslimana identicira kao samo musliman, a ne kao sljedbenik odreenog pravca u islamu.
IZJANJAVAJU SE KAO SAMO MUSLIMANI
Procent stanovnitva po regijama koji se izjanjavaju kao samo muslimani
56
Srednja Azija
50
Podsaharska Afrika
23
18
Jugoistona Azija
12

Juna Azija 4
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100

55
SEKTAKO IZJANJAVANJE MUSLIMANA

Zemlja
Prevladavaju sunije
Jordan
Banglade
Afganistan
Turska
Egipat
Tadikistan
Tajland
Palestina
Pakistan
Dibuti
Malezija
Kenija
Etiopija
Maroko
Niger
Tunis
Senegal
Gana
DR Kongo
ad
Mjeavina sunija i iija
Liban
Irak
Prevladavaju samo muslimani
Kazahstan
Albanija
Kirgistan
Kosovo
Indonezija
Mali
BiH
Uzbekistan
Azerbejdan
Rusija
Bez dominantnog sektakog identiteta
Gvineja Bisao
Tanzanija
Uganda
Liberija
Nigerija
Kamerun
Procent onih koji se izjanjavaju kao...

Neto Samo mu- Bez odgoSunije
iije
drugo
slimani
vora
93
92
90
89
88
87
87
85
81
77
75
73
68
67
59
58
55
51
50
48
0
0
7
1
0
3
0
0
6
2
0
8
2
0
7
0
0
8
10
21
0
0
0
5
0
0
0
0
1
0
0
4
2
0
11
0
7
16
6
4
7
4
3
2
12
7
3
15
12
8
18
8
23
30
20
40
27
13
14
23
0
2
0
4
0
2
8
0
0
13
8
7
4
3
3
2
12
11
20
4
52
42
48
51
0
0
0
5
0
1
16
10
23
24
26
20
38
18
16
30
1
0
0
1
0
0
0
1
37
6
0
13
0
2
5
3
0
0
0
0
74
65
64
58
56
55
54
54
45
45
10
12
12
15
13
21
7
26
2
19
40
40
40
38
38
27
6
20
7
9
12
3
2
16
4
10
5
17
36
20
33
22
42
40
16
4
16
21
4
14
Procenti moda ne daju svugdje zbir 100 zbog zaokruivanja brojeva. Procenti su zasnovani na izjanjavanju ispitanika. Procenti koji prelaze 44 smatraju se prevladavajuim. Svi podaci za Podsaharsku Afriku su su iz publikacije Tolerance and Tensions: Islam and Christianity
in Sub-Saharan Africa. Podaci za Tajland su samo iz pet junih provincija. Alevije i bektaije se openito smatraju iijskim sektama, ali su
ovdje uvrteni pod neto drugo.
Pew Research Center Q 31

56
ripadnost sujama
a neke muslimane, pripadnost sujskom redu (ili tarikatu) je dodatni
sloj u njihovom muslimanskom identitetu. Suje se smatraju i bratovtinom; njihov red predstavlja jedan mistiki pokret unutar islama
koji naglaava mogunost stjecanja izravne spoznaje o Bogu kroz euforine molitve i druge forme bogotovlja. Meu sujama mogu se nai i
sunije i iije.
Najznaajniju identikaciju sa suzmom istraivanje nalazi u odsaharskoj Africi: u 11 od 15 zemalja te regije vie od etvrtine muslimana kae da pripada sujskom redu. U Senegalu je ak 92% ispitanika
izjavilo da pripada sujskom bratstvu. U ovoj regiji bar jedan od 10
muslimana izjavljuje da pripada tidanijskom redu, a mogu se nai i
kadirije i muradije.
U ostalim zemljama nije toliko uobiajeno sujsko opredjeljenje.
ijetke su zemlje sa gdje se vie od jedne desetine muslimana identicira sa sujama: Banglade (26%), usija (19%), Tadikistan (18%),
akistan (17%), Malezija (17%), Albanija (13%) i Uzbekistan (11%). U
pojedinim zemljama neki su redovi ee prisutni, npr. nakibendije u
Tadikistanu, itije u Bangladeu, te bektaije u Albaniji.
PRIPADNOST SUFIJSKIM REDOVIMA NAJUESTALIJA U PODSAHARSKOJ AFRICI
Procent stanovnitva po regijama koji izjavljuje da pripada nekom sujskom redu
35
Podsaharska Afrika
17
Juna Azija

Jugoistona Azija
Srednja Azija
Bliski Istok-Sjeverna Afrika 3

0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100

57
Nizak stupanj konverzije

U istraivanju je naeno da je veina odraslih muslimana (devet od 10)
i odgajana u islamskoj vjeri. U Junoj Aziji, na Bliskom Istoku i Sjevernoj Africi skoro 100% muslimana su roeni i odrasli u muslimanskoj porodici. U Srednjoj Aziji i Junoj i Istonoj Evropi prelazak na
islam je neto uobiajeniji, ali i dalje u niskom procentu. Najvie ih je u
Kazahstanu: 10% muslimana su odrastali u nemuslimanskoj porodici
(vjerski neidenticiranoj ili ateistikoj). Tako je i u odsaharskoj Africi,
sa izuzetkom D Konga, gdje je ak 24% muslimana odrastalo u nekoj
drugoj vjeri. U odsaharskoj Africi na islam prelaze iz tradicionalnih
afrikih religija ili iz kranstva.
Intrareligijske promjene: relasci sa sunizma na iizam ili obratno su relativno rijetki. Mala promjena naena je u Liberiji, gdje 30%
muslimana izjavljuje da su odrastali kao sunije, a 38% da su sunije (pojavljuje se novih 8% sunija). Na Kosovu je takoer naeno da je od
58% koji se izjanjavaju kao samo muslimani, odrastalo u tom identitetu njih 41%, ali znaajan procent Kosovara izjavljuje da ne zna svoju
vjersku pripadnost u djetinjstvu.

58
R R O R
Kao i temeljima vjerovanja, islam se denira i temeljnim obredima
(islamski artovi, stubovi vjere) obaveznim za sve lanove islamske zajednice, ziki sposobnima da ih obavljaju. To su: svjedoenje vjere (ehadet); dnevna molitva (namaz); post tokom mjeseca amazana; izdvajanje
iz imovine u korist siromanih (zekat) i hodoae u Meku (had).
Svjedoenje vjere
Svjedoenje da je samo jedan Bog i da je Muhammed Njegov oslanik je prvi
i najvaniji od pet stubova islama. Udio muslimana po regijama koji potvruju ehadet uvijek je iznad 90%, osim u Junoj i Istonoj Evropi. U toj regiji,
meutim, izdvaja se Bosna i Hercegovina, sa 96% muslimana koji potvruju
svoje uvjerenje da je samo jedan Bog i da je Muhammed Njegov oslanik.
VJERA U BOGA I POSLANIKA MUHAMMEDA JE SKORO UNIVERZALNA
Procent stanovnitva po regijama koji vjeruju u jednog Boga i u Poslanika Muhammeda
100
Jugoistona Azija
98
Juna Azija
97
Srednja Azija
97
Podsaharska Afrika
96
85
75
Pew Research Center q43j
80
85
90
95
100

59
Vanost religije
Iako je prihvatanje temeljnog vjerovanja ujedinjujue za muslimane irom svijeta, to ne znai da je vjera svima jednako vana, da ima sredinje
mjesto u njihovim ivotima. azlike u tome koliko je religija vana su
uoljive na regionalnom nivou: osam od 10 muslimana u odsaharske
Afrike, June i Jugoistone Azije izjavljuje da je religija veoma vana u
njihovu ivotu. Na Bliskom Istoku i u Sjevernoj Africi religija je veoma
vana za est od 10 muslimana (najmanje u Libanu, 57%).
Meutim, za neke muslimane, religija nema takav znaaj - npr. u zemljama koje su tek izale iz komunizma, tj. u zemljama u Srednjoj Aziji i
Junoj i Istonoj Evropi. sim Turske, gdje je religija veoma vana za dvije
treine muslimana, u ovim regijama vjera je od centralne vanosti za polovinu i manje muslimana: npr. u Kazahstanu za 18%, a u Albaniji za 15%.
VANOST VJERE U IVOTU MUSLIMANA VARIRA PO REGIJAMA
Procent stanovnitva po regijama koji smatraju da je vjera
veoma vana u njihovim ivotima
Podsaharska Afrika
93
Jugoistona Azija
89
Juna Azija
89
79
Srednja Azija
42
34

0
20
40
60
80
100
to se tie generacijskih razlika, u skoro svim zemljama je muslimanima

starijim od 34 godine vjera vanija nego mlaim muslimanima. Upeatljiv
primjer je Liban: 42% mlaih od 35 godina smatraju vjeru vanom, a to smatra ak 71% starijih od 35 godina. d svih zemalja obuhvaenih istraivanjem,

60
samo u usiji imamo ovaj obrazac obrnut: muslimani u dobi od 18 do 34 godine (njih 48%) daju veu vanost vjeri od onih sa 35 i starijih (41%).
Uestalost obavljanja namaza

Namaz (salat, molitva) je najuestalija praksa kroz koju muslimani
iskazuju svoju vjeru. S obzirom da je univerzalno dostupno (za razliku
od odlaska u damiju ili mogunosti davanja zekata), nevezano za spol,
prihode ili obrazovanje, obavljanje molitve, tj. klanjanje namaza je izvrstan indikator privrenosti vjeri kod muslimana bilo gdje u svijetu.
U anketiranima zemljama regija odsaharske Afrike, Jugoistone i June Azije, na Bliskom Istoku i u Sjevernoj Africi procent onih
koji klanjaju barem jednom dnevno je uvijek iznad 50%. Izuzetak su
Mozambik (41%), Tanzanija (48%) i Banglade (39%). Najvei procent
naen je u ani, gdje bar jedan dnevni namaz klanja 94% ispitanika.
Meutim, u zemljama Srednje Azije i June i Istone Evrope situacija je drugaija: manje je od 50% onih koji klanjaju: svega 7% u Albaniji i
4% u Kazahstanu. Izuzetak je Azerbejdan, gdje veina (70%) klanja vie
od jednom dnevno, ali i u Azerbejdanu svih pet namaza klanja 21%.
MUSLIMANI VIE PUTA DNEVNO OBAVLJAJU MOLITVU
Procent muslimana ispitanika po regijama koji klanjaju dnevno svih pet namaza i
onih koji klanjaju manje od pet namaza
Jugoistona Azija
73
Podsaharska Afrika
71
64
Juna Azija
20
15

0
53
Srednja Azija
Svih pet
namaza
Manje od
pet namaza
12
11
20
40
60
80
100

61
dlasci u damiju
Kao i u drugim religijama i u islamskoj tradiciji molitva se moe obavljati individualno i u zajednici. etak je dan u sedmici kada se muslimani u cijelom svijetu sastanu u lokalnoj damiji da klanjaju zajedno
(namaz petkom ili duma). U potrazi za mjerom vjerske privrenosti,
ispitanicima je postavljeno pitanje ne samo da li prisustvuju dumi namazu nego i da li idu u damiju drugim danima u sedmici.
dgovori na pitanje koliko esto sedmino odlaze u damiju slini su odgovorima na pitanje o uestalosti namaza. odsaharska Afrika
prednjai i ovdje: u velikom broju zemalja procent ljudi koji bar jednom sedmino odlaze u damiju je iznad 80%, a ana je opet na vrhu
sa skoro 100%. U zemljama drugih regija stupanj odlazaka u damiju je nii, uglavnom ispod 60%: izuzetak su Indonezija (72%), Jordan
(65%), te Afganistan i Egipat sa po 61%.
U regijama June i Istone Evrope i Srednje Azije najmanje je onih
koji odlaze u damiju bar jednom sedmino i, istodobno, najvie onih
koji nikada ne idu u damiju.
MUSLIMANI IDU U DAMIJU
Procent muslimana ispitanika po regijama koji idu u damiju vie puta sedmino i
samo jednom, petkom
Podsaharska Afrika
62
25
Jugoistona Azija
42
19
Juna Azija
44
14
32

11
Srednja Azija
12
Vie puta
sedmino
26
Samo
jednom, na
dumu
20
40
60
80
100

62
Rodne razlike u odlascima u damiju

U svih est regija naeno je da mukarci i ene pridaju istu vanost religiji
u svakodnevnom ivotu. Slinosti su naene u mnogoemu: u uestalosti
obavljanja molitve, uenja i itanja Kurana, itd. Jedino u emu je naena
znaajna razlika je odlazak u damije: mnogo vie ena e se nai koje nikada ne idu u damiju. Najvei jaz meu spolovima uoen je u Junoj Aziji. U
akistanu, na primjer, oko 77% ena izjavilo je da nikada nisu ile u damiju, u odnosu na samo 1% mukaraca koji nikada nisu otili u damiju.
azlika izmeu mukaraca i ena u odlascima u damiju u drugim
regijama znatno je manja, a u Jugoistonoj Aziji i odsahraskoj Africi
skoro beznaajna, to znai da u te dvije regije mukarci i ene jednako
esto idu u damiju.
U zemljama dviju regija, June i Istone Evrope i Srednje Azije, veliki procent muslimana (u odnosu na druge zemlje) nikada ne ide u damiju. U Uzbekistanu je najvie onih koji nikada ne idu u damiju: 71%.
Uenje ili sluanje Kurana

Uenje ili sluanje Kurana je jo jedna praksa kroz koju muslimani
armiraju svoju vjeru u Boga, oslanika Muhammeda i druga temeljna
vjerovanja. Ispitanici u istraivanju odgovarali su da li ue ili sluaju
Kuran svakodnevno, barem jednom sedmino ili to nikada ne ine.
raksa uenja ili sluanja Kurana je uobiajena na Bliskom Istoku
i u Sjevernoj Africi, gdje ivi najvei broj muslimana kojima je maternji
jezik arapski, jezik Kurana. azlike izmeu mukaraca i ena u ovoj
praksi gotovo da i nema.
Davanje milostinje
odinje izdvajanje za zekat u visini od 2,5% posebnog dijela imetka
pojedinca takoer se nairoko prakticira (dodue, neto manje nego

63
post). o tradiciji, svi odrasli sposobni muslimani duni su davati zekat

na akumulirano bogatstvo (ne na godinji prihod) u korist siromanih,
bolesnih i drugih kojima je pomo potrebna.7
VEINA MUSLIMANA U SVIJETU DAJE ZEKAT
Procent stanovnitva po regijama koji daje zekat
93
Jugoistona Azija
89
Juna Azija
79
77
Podsaharska Afrika
69
Srednja Azija
56
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center q64e
U nekim zemljama, kao to su Malezija i akistan, zekat skupljaju vladine agencije, ali, u veini sluajeva on se daje preko damija ili
religijskih organizacija. Velika veina muslimana u svim regijama daje
zekat. Iako se u regijama Srednje Azije i June i Istone Evrope neto
manje prakticira, ipak znaajan procent muslimana u tim zemljama
izvrava ovu svoju obavezu.
ost tokom amazana

Uzdravanje od hrane i pia tokom dana, sve do zalaska sunca, praksa je koja se vezuje za sveti mjesec amazan. Istraivanje je pokazalo
da tokom mjeseca amazana posti veliki broj muslimana, u etiri regije ak vie od 94%, u Junoj i Istonoj Evropi 66%, a u Srednjoj Aziji
7
rema islamskoj tradiciji zekat se izdvaja jednom godinje i to na novac, zlato, srebro,
trgovaku robu, stoku, poljoprivredne proizvode, rudna bogatstva i to u sluaju da iznos tih
dobara prelazi nisab ili erijatom odreenu koliinu preko kojeg se imovina smatra vikom.
MUSLIMANSKI SVIJET / POPULACIJA I RELIGIOZNOST

64
55% ispitanika.8 Zanimljivo je da skoro 100% muslimana Tajlanda posti

tokom Ramazana. U Jugoistonoj Aziji se i u drugim zemljama u velikom procentu pridravaju propisa o postu: Malezija (99%) i Indonezija
(99%).
Jugoistona Azija
99
Juna Azija
96
Podsaharska Afrika
94
94
66
Srednja Azija
52
0
20
40
60
80
100
POST TOKOM MJESECA RAMAZANA JE UOBIAJEN

Procent stanovnitva po regijama koji posi tokom Ramazana
Svi podaci za Podsaharsku Afriku, osim za Niger, iz publikacije Tolerance and Tensions: Islam and Chris ianity in Sub-Saharan Africa.
Pew Research Center q64f
Osim u Albaniji, u zemljama June i Istone Evrope tokom Ramazana posti vie od polovine ispitanika. Iako u prosjeku muslimani
ove regije poste u veem procentu od muslimana Srednje Azije, razlike
meu zemljama su velike.
Hodoae u Meku
Prema islamskoj tradiciji, svi odrasli muslimani duni su obaviti had
(hodoae) u Meku, barem jednom u ivotu, ukoliko su f ziki i f nansijski u mogunosti. Za muslimane koji ive daleko od Saudijske Arabije, putovanje zahtijeva velike trokove i napor, tako da je vrlo malo
muslimana u svih 39 zemalja obuhvaenih istraivanjem obavilo had;
U anketnom pitanju nije razlu eno: posti li ispitanik svaki dan ili samo nekoliko dana
Ramazana.
MUSLIMANSKI SVIJET / POPULACIJA I RELIGIOZNOST

65
zapravo, niti u jednoj zemlji had nije obavilo vie od 50% ispitanika9.
Had je obavilo najvie muslimana iz regije Bliskog Istoka i Sjeverne Afrike (17%), a kljuni razlog za to je blizina Saudijske Arabije.
Vjerovatnije je da e vie muslimana iz Egipta (njih 20% po anketnim
rezultatima) obaviti had, nego iz Maroka (6%). Zanimljivo je da, iako
regija u prosjeku ima manje hadija, u Podsaharskoj Africi ima nekoliko zemalja sa relativno velikim procentom onih koji su obavili hodoae u Meku: Dibuti sa 48% (takoer zbog blizine Arabljanskom
poluotoku), ali i 32% iz Liberije i 28% iz ada.
17
Podsaharska Afrika
13
8
Jugoistona Azija
Juna Azija
Srednja Azija 3
Juna i Istona Evropa 3
0
20
40
60
80
100
ODLAZAK U MEKU JE RIJEDAK DOGAAJ

Procent stanovnitva po regijama koji su obavili had
Svi podaci za Podsaharsku Afriku, osim za Niger, iz publikacije Tolerance and Tensions: Islam and Chrisi anity in Sub-Saharan Africa.
Pew Research Center q63c
Prilikom analiziranja ovih rezultata treba imati na umu da je broj hadija koje iz jedne
zemlje mogu obaviti had ogranien, a sve zbog ogranienosti kapaciteta svetih mjesta,
odlukom O rganizacija islamske konferencije (danas se ta organizacija zove Organizacija
islamske saradnje) i uredbama saudijskog Ministarstva hada tako da na hiljadu muslimana
jedan u jednoj godini moe obaviti had, to znatno, i pored veeg interesovnja u brojnim
zemljama, limitira broj onih koji obavljaju ovu islamsku dunost.

66
T RO
Muslimani imaju est temeljnih vjerovanja: da je Bog jedan; da je slao
brojne poslanike i da je Muhammed posljednji meu njima; da su ljudima date bjave u Bojim knjigama, meu kojima je Kuran najuzvienija; da postoje Boji meleki (aneli); da e doi Sudnji dan i da je
sudbina ovjeka predodreena, mada on ima i slobodnu volju.
Vjerovanje u meleke
U Kuranu se na vie mjesta spominju Boji meleki (aneli) i grupno i pojedinano, kao u sluaju Dibrila (abrijela). Stoga ne iznenauje to u
zemljama obuhvaenim istraivanjem mnogi muslimani vjeruju u meleke.
MNOGI PRIHVATAJU POSTOJANJE MELEKA
Procent stanovnitva po regijama koji vjeruju u Boje meleke
Jugoistona Azija
98
Juna Azija
97
96
Srednja Azija
83
Podsaharska Afrika
72
55
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center q43C
U tri regije, Junoj Aziji, Jugoistonoj Aziji i na Bliskom Istoku i

u Sjevernoj Africi preko 90% muslimana vjeruje u meleke. U odsaharskoj Africi procenti poneto variraju od zemlje do zemlje, pa tako

67
u Dibutiju 52%, a u Tanzaniji ak 97% vjeruje u meleke. U zemljama

Srednje Azije u svim zemljama procent je iznad 60%, u Turskoj ak
96%. U zemljama June i Istone Evrope, meutim, najmanje je onih
koji vjeruju u meleke.
Vjerovanje u predodreenje
Muslimani u etiri regije, od pet u kojima je postavljeno pitanje da li
vjeruju u sudbinu, odgovorili su da vjeruju u ogromnoj veini - oko
90%. Izuzimajui Kazahstan sa 59%, Kirgistan sa 71% i Banglade sa
74% onih koji vjeruju u predodreenje, u svim ostalim zemljama ove
etiri regije preko 80% muslimana prihvata ovaj imanski art.
VJEROVANJE U SUDBINU JE IROKO RASPROSTRANJENO
Procent muslimana po regijama koji vjeruju u predodreenje
93
Juna Azija
91
Jugoistona Azija
89
Srednja Azija
88
57

0
20
40
60
80
100
Ovo pitanje nije postavljeno u Podsaharskoj Africi.

Samo je u Junoj i Istonoj Evropi je taj udio mnogo manji - 57%

u prosjeku, s tim to Bosna i Hercegovina ima relativno visok procent
muslimana koji vjeruju u predodreenje - 78%.

68
agrobni ivot
U Kuranu stoji da e Bog svakom pojedincu suditi prema njegovim
djelima i da one koji su ivjeli estitim ivotom eka Dennet (raj), a
one koji nisu eka Dehennem (pakao). Vjerovanje u ivot poslije smrti
je iroko rasprostranjeno meu muslimanima.
Dennet
Vjerovanje u Dennet je skoro univerzalno: u veini zemalja pet regija obuhvaenih istraivanjem preko 80% muslimana vjeruje u Dennet, sa izuzetkom Kazahstana (70%). Samo u Junoj i Istonoj Evropi su ti procenti
manji, osim Bosne i Hercegovine gdje 83% ispitanika vjeruje u Dennet.
Dehennem
Iako veliki dio muslimana vjeruje i u Dehennem, procenti su neto
nii po zemljama pojedinih regija u odnosu na vjerovanje u Dennet:
nekoliko zemalja odsaharske Afrike i Kazahstan imaju ispod 80% stanovnika koji vjeruju u Dehennem. pet je regija June i Istone Evrope sa najniim procentima i opet je Bosna i Hercegovina izuzetak ove
regije, sa 81% muslimana koji vjeruju u Dehennem.
VEINA MUSLIMANA VJERUJE U NAGRADU I KAZNU U ZAGROBNOM IVOTU
Procent muslimana po regijama koji vjeruju u Dennet, odnosno Dehennem
Juna Azija
97
90
Jugoistona Azija
95
Podsaharska Afrika
85
Srednja Azija
85
67
0
Pew Research Center q43a i Q43b
98
93
20
40
60
96
95
90
74
80
Vjeruju u
dennet
100
Vjeruju u
dehennem

69
Sudnji dan
rema islamskoj tradiciji, Mehdi e osloboditi svijet od nepravde, a
njegov povratak - skupa sa Isusovim povratkom - prethodit e Sudnjem danu. Ispitanicima u 23 zemlje postavljeno je pitanje da li vjeruju
da e se Mehdi vratiti za njihova ivota. Slino pitanje postavljeno je o
Isaovom (Isusovom) povratku, ali u 22 zemlje.
Povratak Mehdija
Vjerovanje u skori povratak Mehdija rasprostranjenije je meu iijama, nego meu sunijama, odnosno, kad je rije o anketi - u zemljama
sa brojnijom iijskom populacijom (Afganistan 83%, Irak 72%)10. U
Junoj i Istonoj Evropi je i u ovom sluaju najmanji procent onih koji
vjeruju u Mehdijev brzi povratak.
Povratak Isaa (Isusa)
Vjerovanje u povratak Isaa korespondira sa vjerovanjem u Mehdijev
povratak, sa neto malo niim procentima po zemljama, i sa neznatnim
razlikama. Izuzetak je Uzbekistan, gdje je ta razlika znaajnija: neto
vie ljudi vjeruje u Isaov povratak (31%), nego u Mehdijev (22%).
10
U principu sunije i iije imaju neto drugaije vjerovanje o Mehdiju koji je kod velikog broja
iita Skriveni imam koji e se vratiti na emlju, dok je kod sunija on tek jedan od predznaka
Sudnjeg dana i, prema njihovom vjerovanju, on se nee vratiti nego e biti ovjek koji e
se roditi i na zemlji uspostaviti pravdu i dobro nakon to je njom dugo vremena vladala
nepravda. Moda je ovo i razlog razliitih rezultata do kojih se dolu u istraivanju.

70
VJEROVANJE U SUDNJI DAN

Procent muslimana po regijama koji vjeruju u brzi povratak Mehdija, odnosno Isaa.
Juna Azija
57
34
Bliski IstokSjeverna Afrika
53
43
Jugoistona
Azija
47
37
Srednja Azija
28
Juna i Istona
Evropa
17
0
Vjeruju u
brzi
povratak
Mehdija
Vjeruju u
brzi
povratak
Isaa
33
19
20

Pew Research Center q43i i Q43h
40
60
80
100

71
D R G R O PR
I Kuran i Hadis spominju vraanje, urokljivo oko, kao i natprirodna
bia znana kao dini. Anketom se pokualo saznati koliko je rasprostranjeno vjerovanje u razne natprirodne sile. U cjelini gledano, u veini zemalja obuhvaenih istraivanjem (uz nekoliko izuzetaka) u razne
natprirodne sile vjeruje znatno manje od polovine ljudi.
Islamska tradicija nalae muslimanima da se oslanjaju samo na
Boju zatitu, te da ne nose razne predmete (hamajlije i slino), niti da
se obraaju vjerskim iscjeliteljima, i veina ih se pridrava toga.
VJEROVANJE U RAZNE NATPRIRODNE POJAVE
Procent onih koji izjavljuju da...
Regija
Juna Azija
Podsaharska Afrika
Jugoistona Azija
Srednja Azija
Vjeruju u
dine
Vjeruju u
vradbine
Nose hamajlije
Idu vjerskim
iscjeliteljima
77
-69
53
30
19
35
35
26
49
31
21
26
-18
3
24
20
55
44
41
40
23
45
Svi podaci za Podsaharsku Afriku, osim za Niger, iz publikacije Tolerance and Tensions: Islam and Christianity in Sub-Saharan Africa.
PEW RESEARCH CENTER Q43d, Q43g, Q64a i Q64c
Vjerovanje u dine
rema Kuranu, Bog je stvorio dine kao to je stvorio i ljude i meleke.
U 13 od 23 zemlje, u kojima je postavljeno pitanje o vjerovanju u dine,
vie od polovine ispitanika izjavljuje da vjeruje u njih. Uoena je ten-

72
dencija da su oni koji klanjaju vie puta dnevno skloniji vjerovanju u

dine od onih koji rjee klanjaju.
d pet regija (pitanje nije postavljeno u odsaharskoj Africi), vjerovanje u dine najrairenije je u Junoj Aziji, te na Bliskom Istoku i u Sjevernoj Africi. Meutim, meu zemljama postoje velike razlike, tako da,
npr. u dine vjeruje 88% Marokanaca, a 55% Iraana. rema podacima
ankete, u Srednjoj Aziji je ovo vjerovanje vrlo malo raireno (19%), ali
Turska je izuzetak: u toj zemlji 63% muslimana vjeruje u dine.
Vjerovanje u vradbine
Iako istraivanje pokazuje veliku raznolikost meu zemljama, moe se
rei da veina muslimana smatra da vjerovanje u vradbine nije u skladu sa islamskim uenjima. Kolike su razlike najbolje pokazuje primjer
odsaharske Afrike, gdje je vjerovanje u vraanje najrairenije: npr. u
Tanzaniji u vradbine vjeruje 92% ispitanika, a u Etiopiji svega 15%.
to se tie drugih zemalja, u vradbine vjeruje velika veina muslimana u Tunisu (89%), u Indoneziji (69%), a u Evropi, u odnosu na druge
anketirane zemlje, u Albaniji je ovo vjerovanje neto rairenije (43%).
Uoen je i zanimljiv obrazac: oni koji ee klanjaju, skloniji su vjerovati u vradbine. d ovog obrasca odstupaju samo ispitanici u Kirgistanu i u Egiptu: u te dvije zemlje muslimani manje vjeruju u vradbine, to ee klanjaju.
Vjerovanje u urokljivo oko

rema Hadisu, urokljivo oko, koje se izrodi iz zavisti i ljubomore, moe
nainiti zlo i donijeti nesreu. U 20 od 39 zemalja vie od polovina ispitanika vjeruje u urokljivo oko - ovo je vrlo rasprostranjeno vjerovanje.
eneralno, najrasprostranjenije je u regiji Bliski Istok-Sjeverna Afrika,
gdje u veini zemalja veina stanovnika vjeruje u uroke (izuzetak je Liban

73
sa 50%). U odsaharskoj Africi su razlike opet velike i opet Tanzanija ima

najvei procent muslimana koji vjeruju u urokljivo oko (83%), a Kenija
najnii (20%). ak je i u Junoj i Istonoj Evropi procent muslimana koji
prihvataju ovo vjerovanje relativno visok: u usiji je 59%, a u Albaniji 54%.
U veini zemalja obuhvaenih anketom, vie muslimana vjeruje u
postojanje urokljivog oka, nego u postojanje vradbina. Izuzetak su
zemlje Jugoistone Azije, gdje se priblino jednako vjeruje u oba natprirodna fenomena.
Hamajlije
Neki hadisi osuuju noenje talismana (hamajlija, zapisa i raznog kamenja), za koje oni koji ih nose vjeruju da imaju magine moi. S obzirom da je osueno kao neislamska praksa, noenje talismana je, u
odnosu na druge obiaje, slabo raireno: u veini zemalja manje od treine muslimana to prakticira.
animljivo je da je ovaj obiaj izrazito rasprostranjen samo u dvije
zemlje: u akistanu sa 41% i Albaniji sa 39% onih koji nose hamajlije.
egija u kojoj se najmanje vjeruje u zatitnu mo raznih talismana je
Jugoistona Azija: Indonezija ima 4%, a Malezija 3% onih koji prihvataju ovo vjerovanje. va praksa je u drugim regijama relativno ujednaeno rairena.
Zatita kua od uroka
Iako je u istraivanju naeno da veina muslimana ne nosi talismane,
postoji izuzetak kad je u pitanju zatita njihovih domova: u 14 od 23
zemlje gdje je postavljeno ovo pitanje, mnogo vie muslimana izjavljuje
da posjeduje predmete koji od kue odbijaju uroke.
Najvea razlika naena je u Azerbejdanu, gdje svega 10% ispitanika nosi talismane, a ak 74% ima u kui predmet za odbijanje uroka.
Takoer je uoeno da su iije skloniji ovoj praksi od sunija, osim u Libanu, gdje je se jednako pridravaju.

74
rikazivanje kuranskih ajeta

Daleko ei obiaj od noenja talismana ili dranja predmeta za zatitu od uroka u kui je prikazivanje kuranskih citata u kuama (levhe). U svim zemljama tri regije (Jugoistona Azija, Juna Azija i Bliski
Istok-Sjeverna Afrika) najmanje 70% stanovnika istie kuranskih ajete
u svojim domovima.
ak i u regijama koje, po pravilu imaju nii procent u veini kategorija, Srednjoj Aziji i Junoj i Istonoj Evropi vrlo visok procent muslimana se dri ove prakse, a najvie u Tadikistanu (78%) i Bosni i
Hercegovini (77%).
U MUSLIMANSKIM KUAMA ESTO SE STAVLJAJU LEVHE
Procent muslimana po regijama koji u svojim kuama postavljaju
prikaze kuranskih ajeta
Jugoistona Azija
93
90
Juna Azija
78
Srednja Azija
61
46

0
20
40
60
80
100

Pew Research Center q64d
Tradicionalni vjerski iscjelitelji

Veliki broj muslimana u anketom obuhvaenim zemljama izjavljuje da
e se u sluaju bolesti lana porodice obratiti tradicionalnom vjerskom
iscjelitelju. va je praksa najuestalija u Junoj Aziji (npr. u Afganistanu
66% muslimana odlazi vjerskim iscjeliteljima po pomo) i odsaharskoj
Africi, iako i tu postoje znaajne razlike meu zemljama: u Senegalu 73%
muslimana trai vjerske iscjelitelje, a u Keniji svega 13%.

75
emlje June i Istone Evrope imaju relativno mali procent onih

koji se obraaju vjerskim iscjeliteljima, a takoer i zemlje Srednje Azije, sa izuzetkom Tadikistana, gdje im se obraa 66%.
Egzorcizam
U anketi je postavljeno pitanje da li su ispitanici nekada prisustvovali
inu istjerivanja zloduha (ili dina) iz neke osobe, inu egzorcizma. U
svim regijama, osim u odsaharskoj Africi, vrlo malo ispitanika govori
o takvom iskustvu (od 2% u nekoliko zemalja, do 21% u Bangladeu).
U odsaharskoj Africi taj je obiaj rairen, od 15% ispitanika koji su
prisustvovali inu egzorcizma u ani, do ak 48% u Etiopiji.

76
R C R OG
Ko se smatra muslimanom, a ko ne? Koja vjerovanja i prakse se smatraju islamskim, a koja ne? Muslimani irom svijeta imaju vrste stavove o ovim pitanjima. Veina muslimana smatra da postoji samo jedno
pravo tumaenje islama. Istodobno, na pitanje ko se pridrava tog pravog tumaenja dobije se itav spektar odgovora.
Tumaenja islamskih uenja

U istraivanju je postavljeno pitanje muslimanima vjeruju li da postoji
samo jedan pravi nain tumaenja islama ili ih moe biti vie. U 32 od
39 zemalja, vie od polovine ispitanika odgovorilo je da postoji samo
jedno pravo tumaenje.
Takav stav, meutim, nije univerzalan. Na Bliskom Istoku i u Sjevernoj Africi veliki broj ispitanika, nekad ak i vie od polovine, vjeruju
da je islamska uenja mogue tumaiti na vie naina. U ostalim regijama tih je ispitanika oko treine. Muslimani u SAD-u, njih ak 57%,
poput Tuniana ili Marokanaca vjeruju u mogunost viestrukih tumaenja islamskih uenja.
emlje sa najveim procentom stanovnika koji vjeruju da postoji
samo jedno pravo tumaenje islamskih uenja su Egipat sa 78%, Jordan i Tadikistan sa po 76% i Bosna i Hercegovina sa 75%.

77
DA LI SE PRIHVATA SAMO JEDNO ILI VIE TUMAENJA ISLAMA?

Zemlje sa najveim procentom muslimana koji
vjeruju da je samo jedno tumaenje islama
ispravno
Zemlja
Egipat
Jordan
Tadikistan
BiH
Tajland
Procent ispitanika
78
76
76
75
73
Zemlje sa najveim procentom muslimana

koji dozvoljavaju da je vie tumaenja islama
ispravno
Zemlja
Maroko
Tunis
SAD11
Palestina
Liban
Procent ispitanika
58
58
57
49
45
Procjene broja stanovnika zaokruene su na hiljade.

rihvatanje sunija
Vie od polovine ispitanika u 17 od 23 zemlje obuhvaene anketom
smatra da su sunije muslimani. Logino, ovakav stav najei je u zemljama sa sunijskom veinom, poput Egipta, Jordana, Maroka. I u
nekim drugim zemljama, neovisno o tome kako se izjanjavaju njeni
stanovnici, sunije su prihvaeni kao muslimani u velikom procentu:
npr. Tadikistan (98%), Azerbejdan (91%) itd. a i u zemljama gdje
su velike populacije i iija i sunija, sunije prihvataju kao muslimane: u
Iraku 98% i u Libanu 97%.11
U nekoliko zemalja gdje se sunije ne prihvataju kao muslimani,
radi se, najee, o tome da njeni stanovnici ili nisu uope uli za sunije, ili ne znaju da li su sunije muslimani, a to su najee zemlje Srednje
Azije, npr. Uzbekistan sa 72% i Kirgistan sa 50%, ili zemlje June Evrope, npr. Albanija sa 49% ili Kosovo sa 38% ispitanika koji nisu uli za
sunije ili ne znaju da su sunije muslimani.
rihvatanje iija
U 13 od 23 zemlje obuhvaene istraivanjem vie od polovine ispitanika smatra da su iije muslimani. Meutim, to nije ba opeprihvaen
11
SAD nisu bile obuhvaene istraivanjem na globalnom planu, ve su ovo podaci zasebnog
istraivanja Foruma ew provedenog 2007. i 2011. godine meu amerikim muslimanima.

78
stav, jer, npr. ak etiri od 10 muslimana na Bliskom Istoku smatraju

da iije nisu muslimani. Veina takvih je u Egiptu sa 52% i Maroku sa
51% onih koji iije ne smatraju muslimanima.
Najtolerantniji prema iijama su muslimani Iraka, gdje ih 92% prihvata iije kao brau muslimane i muslimani Libana, gdje iije prihvata
88% ispitanika. To su i zemlje sa veom populacijom iija, a tolerantniji stav se logino biljei i u drugim zemljama sa velikom iijskom
populacijom, kao to je Azerbejdan sa 97% onih koji iije smatraju
muslimanima.
to se tie zasebnog sunijskog stava prema iijama, osim Azerbejdana, najvei procent sunija koji iije smatraju muslimanima zabiljeen je u usiji sa 85% i u Afganistanu sa 83%.
Meutim, tamo gdje je najmanji procent muslimana koji iije prihvataju kao suvjernike, poput Uzbekistana sa 14% ili Kirgistana sa 15%,
radi se o tome da veliki dio ispitanika nikada nije uo za iije ili ne zna
da li su oni muslimani. natan procent kosovskih muslimana (43%)
takoer nije uo za iije ili ne zna da li su oni muslimani. Samim tim su
svaki nalazi u takvim sredinama upitni.
NA BLISKOM ISTOKU I U SJEVERNOJ AFRICI NAJSVJESNIJI SU RAZLIKA IZMEU SUNIJA I IIJA
Procent muslimana Bliskog Istoka i Sjeverne Afrike koji kau da iije jesu, odnosno
nisu muslimani
iije jesu
muslimani
iije nisu
muslimani
-100
Pew Research Center q41b
Irak
14
Liban
15
Tunis
23
Jordan
20
Egipat
11
Palestina
65
38
Maroko
22
37
-50
82
77
54
46
42
50
100

79
Stavovi prema sujama

Kad je rije o tome da li su suje dio islamske tradicije, u nekim zemljama ih prihvataju kao brau muslimane, dok u mnogima nisu ni uli za
njih. Meu onima koji jesu uli za suje miljenja su podijeljena.
rihvatanje suja je najrasprostranjenije u Junoj Aziji: u Bangladeu sa 83% onih koji smatraju suje muslimanima, Afganistanu sa
77% i akistanu sa 70%. Takav stav dijeli pola muslimana Bliskog Istoka i Sjeverne Afrike. U drugim regijama procenti su manji: u usiji i na
Balkanu 32% muslimana uvaava suje kao suvjernike, u Jugoistonoj
Aziji 24%, a u Srednjoj Aziji 18%.
JESU LI SUFIJE MUSLIMANI?
Procent muslimana po regijama koji suje prihvata kao muslimane
Juna Azija
77
50
32
Juna Azija
24
18
Srednja Azija
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center q41a
Stavovi prema drugim grupama

Stavovi prema drugim, regionalnim ili lokalnim grupama, su irokog
spektra. U Junoj i Jugoistonoj Aziji vrlo malo muslimana prihvata
ahmedije kao sljedbenike islamske vjere; jedini izuzetak je Banglade,
gdje ih prihvata etvoro od 10 muslimana. Mistiki pokret Aliran Kepercayaan prihvata svega 9% Malezijaca i 5% Indoneana.
Meutim, u Turskoj veina (69%) uvaava alevije kao suvjernike
muslimane. I u Libanu veina (57%) izjavljuje da su alaviti muslimani,
ali za Druze to kae mnogo manje libanskih muslimana (37%).

80
R C R PR
U istraivanju se od ispitanika trailo da kau da li smatraju odreene
vjerske i druge obiaje prihvatljivim u islamu.
biaji bogotovlja
U 23 zemlje, gdje je postavljeno pitanje o odreenim vjerskim obiajima, veina smatra posjete svetitima legitimnim. a veliki broj ispitanika prihvatljivo je i recitiranje poezije i pjevanje pjesama u slavu Boga,
dok je derviki ples (sema) iroko prihvaen u Turskoj.
POSJETE SVETITIMA, RECITIRANJE RELIGIJSKE POEZIJE I MOLITVENI PLES
Regija
Jugoistona Azija
Srednja Azija
Juna Azija
Procent muslimana koji kae da je

u islamu doputeno...
Posjete
svetitima
89
88
73
63
37
Religijska
poezija
31
58
35
55
72
Plesanje
prilikom zikra
4
17
10
32
12
Pitanja o ovim obiajima nisu postavljena u Podsaharskoj Africi

PEW RESEARCH CENTER Q42a, b, c
Posjete svetitima
sim hodoaa u Meku, Kuran ne spominje druga hodoaa. Meutim, pojedini hadisi podstiu posjete svetim mjestima, meu kojima je
jerusalemska damija Al-Aksa, u sunijskoj tradiciji, i svetite Imama
Huseina u Kerbeli u Iraku, u iijskoj tradiciji. U cjelini, istraivanjem je
naeno da mnogi muslimani smatraju da su posjete svetim mjestima
za islam prihvatljiva praksa.

81
To posebno vai za Jugoistonu Aziju, gdje 99% muslimana Tajlanda, na primjer, odobrava ovakvu praksu, 89% indoneanskih i 81% malezijskih. Meu regijama ne postoje izrazite razlike, ali meu pojedinim
zemljama iste regije postoje: npr. u Libanu 99% muslimana prihvata kao
islamsku praksu posjeivanja svetih mjesta, a u Jordanu svega 4%.
Recitiranje poezije u slavu Boga i Poslanika Muhammeda
Mnogi muslimani smatraju prihvatljivim recitiranje poezije i pjevanje
u slavu Boga i oslanika Muhammeda (religijska poezija, ilahije i kaside, mevlud itd.). U 17 od 23 zemlje gdje je pitanje o recitiranju poezije
postavljeno, vie od polovine muslimana smatra taj obiaj u skladu sa
islamskom tradicijom.
U Libanu ak 91% muslimana podrava recitiranje poezije, Afganistanu 88%, a meu anketiranim trea zemlja po broju ispitanika koji
imaju pozitivan stav prema ovoj praksi je usija, sa 79%. dnos prema
ovoj praksi vezan je sa uestalou klanjanja: to ee klanja, ispitanik
je skloniji i praksi recitiranja i pjevanja pjesama u slavu Boga.
Sema
U odnosu na posjete svetitima i recitiranje poezije, relativno mali broj
muslimana prihvata naboni ples kao bogotovnu praksu. U veini
zemalja, manje od etiri od 10 ispitanika ima pozitivan stav o ovome.
Izuzetak je Turska, gdje 72% muslimana smatra da sema spada u podruje islama. To ne iznenauje s obzirom na to kako u turskoj kulturi
istaknuto mjesto zauzimaju mevlevijski vrtei dervii.
rizivanje umrlih, dina i vraanje

a razliku od posjeta svetim mjestima, recitiranja poezije i molitvenog
plesa, koji muslimani smatraju pozitivnom praksom, a esto i formom
islamskog bogotovlja, obiaji kao to su prizivanje umrlih, prizivanje
dina i vradbine skoro univerzalno se smatraju praksom koja spada
izvan granica islamske tradicije.

82
Prizivanje umrlih
Vrlo malo muslimana u zemljama u kojima su postavljana ova pitanja (u zemljama odsaharske Afrike nisu) smatra da je u islamu dozvoljeno prizivati
umrle i obraati im se za pomo. vu praksu najvie prihvataju muslimani
Srednje Azije: u Kazahstanu ak njih 51%, u Uzbekistanu 38%. Meutim, i
u zemljama June i Istone Evrope se donekle prihvata ova praksa: BiH je
na treem mjestu meu svim zemljama obuhvaenim istraivanjem, sa 36%
muslimana koji odobravaju prizivanje umrlih za pomo.
Prizivanje dina
rema Kuranu, Bog je stvorio i neljudska stvorenja nazvana dinima,
i mnogi muslimani potvruju njihovo postojanje. Meutim, malo je
muslimana koji vjeruju da je prizivanje (dobrih) dina dio islamske
tradicije. d svih zemalja koje su obuhvaene istraivanjem u Bangladeu najvie - vie od etvrtine muslimana (28%) smatra ovaj obiaj dijelom islamske tradicije. stale zemlje gdje ta praksa neto rairenija su: usija (18%), Kazahstan (15%), Bosna i Hercegovina (12%)
i Afganistan (10%). U drugim zemljama neznatan broj muslimana
smatra prizivanje dina prihvatljivim.
Vradbine
Iako nemali broj muslimana vjeruje u postojanje vradbina, skoro univerzalan je stav meu muslimanima da je vraanje izvan doputenog u
islamu. Ispitivanje miljenja o ovome nije provedeno u odsaharskoj
Africi, gdje je vjerovanje u postojanje vradbina najrasprostranjenije.
Vrlo malo je zemalja gdje procent onih koji smatraju da su vradbine
dopustive prelazi 10%: to su Tajland (22%), Kazahstan (10%) i Albanija
(12%). animljivo je da i u svim ostalim anketiranim zemljama June
i Istone Evrope sa tim stavom ima po 8% muslimana, po emu je to
prva regija u svijetu.

83
Stavovi sunija i iija o prihvatljivim i neprihvatljivim obiajima

U veini zemalja, razlike u stavovima sunija i iija prema raznim obiajima bogotovlja i drugim obiajima su neznatne, gotovo da ih i nema.
Istraivanjem je naen dosljedan obrazac sektakih razlika samo u jednom: vjerovanju da je obraanje umrlima prihvatljivo - iije su mnogo
skloniji tom vjerovanju od sunija.
azlike koje su uoljive izmeu zemalja na nivou regije Bliskog
Istoka i Sjeverne Afrike, a prema posjetama svetim mjestima, u samim
zemljama u kojima zajedno ive sunije i iije te se razlike gube. Takve
su zemlje Liban i Irak (te Azerbejdan iz regije Srednje Azije), a kao
razlog navodi se blai stav tamonjih sunija prema raznim formama
bogotovlja koje su karakteristine za iije. Na primjer, dok sunije u
drugim zemljama ove regije smatraju da hodoaa svetim mjestima
ne pripadaju islamskoj tradiciji, u Libanu (njih 98%) i Iraku (65%) vjeruju da je taj obiaj prihvatljiv u islamu.
azlike ponekad postoje meu samim sunijama, ako se radi o razliitim etnikim grupama: npr. u Iraku Arapi sunije i Kurdi sunije
imaju donekle razliite stavove prema nekim vjerskim obiajima, ali ni
te razlike nisu izrazite.
T R
MUSLIMANI SVIJETA:
ELIIJA, LITIKA I DUTV
Forum za pitanja religijskog i javnog ivota ew je u aprilu 2013. objavio izvjetaj o rezultatima istraivanja politikih i drutvenih stavova
muslimana u svijetu pod nazivom Muslimani svijeta: religija, politika
i drutvo. I ovo istraivanje je sprovedeno u 39 zemalja Afrike, Azije i
Evrope (iste zemlje obuhvaene istraivanjem o jedinstvu i raznolikosti
muslimanske populacije u svijetu); obavljeno je 38.000 individualnih
intervjua na 80 jezika i dijalekata svijeta. Istraivanje je, u neku ruku,
nastavak istraivanja o jedinstvu i razliitosti muslimanske populacije iz 2012. godine, koje se fokusiralo na religijska vjerovanja i praksu;
rezultati tog istraivanja objavljeni su u izvjetaju entra ew iz 2012.
Muslimani svijeta: Jedinstvo i raznolikosti (takoer predstavljenim u
ovoj publikaciji). I u ovom novom izvjetaju se javljaju teme jedinstva
i raznolikosti.
Istraivanje stavova prema religioznosti, drutvu i politici meu
muslimanima je (kao i prethodno istraivanje) voeno u dvije faze: u 15
podsaharskih zemalja sa velikim muslimanskim populacijama istraivanje je sprovedeno 2008-2009., a glavni rezultati ovog dijela istraivanja
objavljeni su u izvjetaju entra ew iz 2010 Tolerancija i tenzije: islam
i kranstvo u Podsaharskoj Africi. U preostale 24 zemlje Evrope, Azije i
Bliskog Istoka istraivanje je sprovedeno 2011-2012. godine.
Novi izvjetaj fokusira se na drutvene i politike stavove muslimana i obuhvata zakljuke obiju faza istraivanja. Izvjetaj Foruma
ew o religiji, politici i drutvu analizira iroki spektar novih tema: od
islamskog prava preko nauke i popularne kulture, pa do uloge ene.
Takoer se bavi stavovima o religijskom ekstremizmu i o religijskim
koniktima u pojedinim zemljama.

87
P PR G
U novom istraivanju entra ew naeno je da veina sljedbenika druge po brojnosti svjetske religije duboko privrena svojoj vjeri, te da eli
da vjera ne oblikuje samo njihove line ivote, ve i drutvo i politiku.
Izuzev u nekoliko zemalja, od 39 obuhvaenih istraivanjem, veina
muslimana izjavljuje da je islam jedina prava vjera, koja vodi vjenom
ivotu na onom svijetu i da je vjera u Boga nuna da bi ovjek bio moralan. Mnogi misle i da bi njihove vjerske voe morale imati bar malo
utjecaja na politiku. A mnogi iskazuju i svoju elju da se erijat tradicionalno islamsko pravo prihvati kao vaee dravno pravo u njihovoj zemlji.
rocenti muslimana koji kau da bi eljeli da erijat bude vaee
pravo njihove zemlje drastino se razlikuju od zemlje do zemlje, od
manje od desetine (8%) u Azerbejdanu do skoro potpune saglasnosti u tom pitanju u Afganistanu (99%). Meutim, i veina ispitanika u
mnogim zemljama Bliskog Istoka i Sjeverne Afrike, odsaharske Afrike, June Azije i Jugoistone Azije su za uspostavljanje erijata, meu
kojma 71% u Nigeriji, 72% u Indoneziji, 74% u Egiptu i 89% u alestini.
Meutim, u istraivanju je naeno da u isto vrijeme, u tim istim zemljama gdje postoji jaka podrka erijatu, mnogi muslimani podravaju religijske slobode pripadnika drugih vjera. U akistanu, na primjer,
tri etvrtine muslimana kau da su nemuslimani potpuno slobodni
prakticirati svoju vjeru, a ak 96% ih smatra da je to dobra stvar. U
isti mah, 84% pakistanskih muslimana bi eljelo uspostavljanje erijata. vaj, naizgled protivrjean stav, moda se djelomino moe objasniti time da veina pristalica erijata u akistanu kao i u mnogim
drugim zemljama smatra da se islamsko pravo treba primjenjivati
samo na muslimane. sim toga, muslimani irom svijeta sasvim razliito shvataju ta erijat u praksi znai.

88
Istraivanje je pokazalo da muslimani lake prihvataju mogunost

primjene erijata u privatnoj sferi, u rjeavanju porodinih ili imovinskih sporova. U veini zemalja ankete, daleko manje se podrava strogo kanjavanje, kao to je odsjecanje aka lopovima ili smaknua ljudi
koji konvertuju iz islama u neku drugu vjeru. Ali, ak i u porodinim
pitanjima, meu muslimanima postoje znaajne razlike u shvatanju da
li su poligamija (vieenstvo), razvod ili planiranja porodice moralno
prihvatljivi, te u tome da li keri trebaju dobiti isti dio nasljedstva kao
i sinovi.
U veini zemalja obuhvaenih anketom, veina muslimanki, ba
kao i veina muslimana, slau se da je ena obavezna sluati mua. apravo, vie od devet od 10 muslimana, u Iraku (92%), u Maroku (92%),
Tunisu (93%), Indoneziji (93%), Afganistanu (94%) i Maleziji (96%)
takvog je stava. Istovremeno, veina ispitanika veine zemalja izjavljuje da bi ena trebala sama odluiti da li da se pokrije ili ne.
lobalni zakljuak istraivanja je da veina muslimana ne nalazi
inherentnih tenzija izmeu pobonosti i ivljenja u savremenom svijetu, niti vide ikavog konikta izmeu religije i nauke. Mnogi preferiraju
demokratiju nad autoritarnom vlau, vjeruju da su ljudi i druga iva
bia evoluirali kroz vrijeme, te da lino uivaju u zapadnjakim lmovima, muzici i televizijskim programima, bez obzira to ih veina smatra
da zapadnjaka popularna kultura podriva javni moral.
Novo istraivanje omoguava odreene usporedbe sa prijanjim
istraivanjima muslimana u SAD-u. oput mnogih muslimana svijeta,
ameriki muslimani openito su privreni vjeri i ne vide sukob pobonosti i savremenog ivota. Ali, u odnosu na druge muslimane svijeta,
ameriki muslimani e ee imati bliskog prijatelja koji nije njihove
vjere i mnogo su otvoreniji za ideju da i druge vjere ne samo islam
mogu dovesti do vjenog ivota na drugom svijetu. Istovremeno, ameriki muslimani su mnogo manje skloni vjerovati u evoluciju od njihovih savjernika drugdje u svijetu; po tim stavovima su blii kranima.
Vrlo malo muslimana SAD-a podrava samoubilake bombake napade i druge oblike nasilja prema civilima koji se ine u ime islama; 81%

89
ih kae da ovakvi akti nikada nisu opravdani, a manje od desetine smatra ili da su takvi akti esto opravdani (1%), ili da su ponekad opravdani
(7%). Muslimani irom svijeta takoer osuuju samoubilake bombake napade i druge napade na civile (BiH je u vrhu zemalja koje snano
osuuju nasilje u ime islama). Meutim, manjina, ali znaajna, u nekim
zemljama izjavljuje da su takvi akti barem nekad opravdani: 26% u Bangladeu, 29% u Egiptu, 39% u Afganistanu i 40% u alestini.
stali kljuni nalazi su:
Barem polovina muslimana izjavljuje da su zabrinuti zbog grupa
religijskih ekstremista u svojim zemljama: u Egiptu (67%),
Tunisu (67%), Iraku (68%), vineji Bisao (72%) i Indoneziji
(78%). Uope, mnogo vie ih zabrinjavaju islamski, nego kranski ekstremisti.
Velika veina muslimana svugdje u svijetu smatra odreena ponaanja meu kojima su prostitucija, homoseksualnost, samoubistvo, abortus, eutanazija i pijenje alkohola nemoralnim.
Meutim, kad je rije o poligamiji, razvodu i kontroli raanja,
stavovi znatno variraju. Na primjer, poligamija je prihvatljiva
za samo 4% muslimana u Bosni i Hercegovini i isto toliko u
Azerbejdanu; za oko polovine muslimana u alestini (48%) i
Maleziji (49%); i ogromnoj veini muslimana u nekoliko zemalja osaharske Afrike, kao to su Senegal (86%) i Niger (87%).
U veini zemalja gdje je postavljeno pitanje o tzv. ubistvu iz asti,
za veinu muslimana takva ubistva nisu opravdana. Samo u
dvije zemlje, Afganistanu i Iraku, veina bi oprostila bespravno
pogubljenje ena koje su, navodno, osramotile svoje porodice
stupanjem u predbrane seksualne odnose ili preljubom.
elativno malo muslimana smatra da napetosti izmeu vie i manje religioznih muslimana nisu neki veliki problem u njihovoj
zemlji. U veini zemalja gdje je ovo pitanje postavljeno, muslimani ne vide neke neke vee tenzije izmeu sunija i ija, osim
to u akistanu 34% i u Libanu 38% ispitanika smatra da je
sunijsko-iijski konikt veliki problem.

90
Vjerovatnije je da e muslimani u odsaharskoj Africi posjeivati

meuvjerske skupove i uiti o drugim vjerama nego muslimani
u drugim regijama. Ali, znaajan procent muslimana u odsaharskoj Africi smatra da postoji neprijateljstvo izmeu muslimana i krana. Na primjer, u vineji Bisao 41% muslimana
izjavljuje da je veina ili mnogo krana neprijateljski nastrojeno prema muslimanima, a 49% ih kae da je veina ili
mnogo muslimana neprijateljski nastrojena prema kranima.
U pola zemalja gdje je pitanje postavljeno, veina muslimana eli
da njihove vjerske voe imaju bar malo utjecaja u politici, dok
manjina (ali znaajna) u nekim zemljama Azije, Bliskog Istoka
i Sjeverne Afrike smatra da bi vjerske voe trebale imati veliki
politiki utjecaj. Na primjer, 37% muslimana u Jordanu, 41% u
Maleziji i ak 53% u Afganistanu izjavilo je da njihove vjerske
voe trebaju imati ogromnu ulogu u politici.
odrka stavu da bi erijat trebao biti zvanino pravo u nekoj zemlji vea je u zemljama poput akistana (84%) i Maroka (83%),
gdje ustavi i drugi temeljni dravni zakoni ve preferiraju islam
u odnosu na druge religije.
U mnogim zemljama e muslimani koji vie puta dnevno klanjaju vjerovatnije zagovarati erijat kao dravni zakon od muslimana koji rjee klanjaju. U usiji, Libanu, alestini i Tunisu,
na primjer, muslimani koji vie puta dnevno klanjaju za 25%
vie podravaju uspostavljanje erijata od muslimana koji rjee
klanjaju. Meutim, razlike u dobi, rodne i obrazovne razlike ne
utjeu mnogo na stav o uvoenju erijata.

91
S O PR R
rema istraivanju Istraivakog centra ew, nadmona veina muslimana u mnogim zemljama obuhvaenim istraivanjem eljeli bi da
islamsko pravo (erijat)12 bude zvanino pravo u zemlji. Meutim, veina pristalica erijata izjavljuje da bi se on trebao primjenjivati samo
na muslimansko stanovnitvo u njihovoj zemlji.
sim toga, muslimani nisu jednako otvoreni za sve aspekte erijata: dok je veina za to da se religijsko pravo koristi u porodinim i imovinskim sporovima, vrlo malo ih podrava primjenu tekih kazni, kao
to su bievanje ili odsjecanje ake u kaznenom pravu. Istraivanje je
pokazalo i da meu muslimanima postoje velike razlike i u tome kako
tumaiti razliite aspekte erijata, na primjer da li su razvod ili planiranje porodice moralno prihvatljivi.
Regionalne razlike
Stavovi prema erijatu znatno variraju od regije do regije. odrka
uvoenju erijata je najvea u Junoj Aziji (84%). a uspostavljanje
erijata kao dravnog prava je i barem est od deset muslimana i u odsaharskoj Africi (64%), regiji Bliskog Istoka i Sjeverne Afrike (74%) i u
Jugoistonoj Aziji (77%). Meutim, u dvije regije je daleko manje muslimana smatra da njihove vlasti trebaju uvesti islamsko pravo: u Junoj i Istonoj Evropi (18%) i Srednjoj Aziji (12%).
12
erijat, ili islamsko pravo, daje moralne i pravne vodie za skoro sve aspekte ivota: od
braka i razvoda, preko naslijea i ugovora, do krivinog prava. erijat, ire deniran, odnosi
se na etike principe postavljene u islamskoj svetoj knjizi (Kuran) i primjeru oslanika
Muhammeda (Sunnet). Islamska jurisprudencija koja proizlazi iz ljudske primjene
kodiciranih i interpretiranih ovih principa poznata je kao kh. Muslimanski vjerski
uenjaci i pravnici i dan-danas raspravljaju o granicama izmeu erijata i kha, kao i ostalim
aspektima islamskog prava.

92
MNOGI PODRAVAJU UVOENJE ERIJATA

Procent ispitanika koji su za uvoenje erijata
Jun aAzija
Azija
Juna
84
Azija
Jugo isto naAzija
Jugoistona
77
77
BliskiIstok-Sjeverna
Istok-SjevernaAfrika
Afrika
Bliski
74
74
PodsaharskaAfrika
Afrika
Podsaharska
64
64
Jun ai Istona
i Isto naEvropa
Evropa
Juna
18
18
SrednjaAzija
Azija
Srednja
12
12
0
84
20
40
60
80
100
Svi podaci za Podsaharsku Afriku su iz publikacije Tolerance and Tensions: Islam and Christianity in SubSaharan Africa.
Pew Research Center
Unutar regija, podrka uvoenju erijata je posebno velika tamo gdje

brojnou dominira muslimansko stanovnitvo, kao to su Afganistan i
Irak.13 Meutim, ona nije ograniena samo na zemlje gdje muslimani
ine veinu. Na primjer, u odsaharskoj Africi, muslimani ine manje od
petine u zemljama kao to su Kamerun, D Kongo, ana, Kenija, Liberija, Mozambik i Uganda, pa ipak, u svim tim zemljama barem polovina
muslimana (od 52% do 74%) izjavljuje da je za uvoenje erijata u zemlji.
bratno, ima zemalja gdje muslimani ine vie od 90% stanovnitva,
pa ipak relativno malo ih eli da vlasti njihove zemlje uvedu islamsko pravo;
takav je sluaj u Tadikistanu (27%), Turskoj (12%) i Azerbejdanu (8%).
U objanjenju razlika u opredjeljenju za erijat mogu pomoi razlike u
pravnoj i politikoj kulturi tih zemalja. Mnoge zemlje Srednje Azije i June
i Istone Evrope imale su slinu historiju odvajanja drave i religije. olitika utemeljitelja moderne Turske, Mustafe Kemala Atatrka, naglaavala
je sekularnost vlasti; ostale zemlje u ovim dvjema regijama decenijama su
prolazile sekularizaciju pod komunistikom vlau. Nasuprot tome, vlade mnogih zemalja obuhvaenih istraivanjem u Junoj Aziji, na Bliskom
Istoku i u Sjevernoj Africi prihvatile su islam kao zvaninu religiju.
13
Barem 99% stanovnitva i u Afganistanu i u Iraku su muslimani. rocjena religijske strukture

stanovnitva data je prema izvjetaju entra ew iz decembra 2012. Global Religious Landscape.

93
ostojei pravni okviri i erijat

Istraivanjem je utvreno da je naklonjenost uvoenju erijata esto
vea tamo gdje ustav i drugi temeljni zakoni drave ve favoriziraju
islam nad drugim religijama.14 Veina ispitanika u tim zemljama
izjavljuje da erijat treba biti zakon; meu njima su Afganistan (99%) i
Irak (91%). adi usporedbe, u zemljama gdje se islam pravno ne favorizira, priblino treina i manje muslimana smatra da erijat treba biti
dravno pravo. Takav stav je najuoljiviji u Kazahstanu (10%) i Azerbejdanu (8%).15
UVOENJE ERIJATA IMA VEU PODRKU TAMO GDJE SE ISLAM FAVORIZIRA OD STRANE DRAVE
Procent muslimana koji izjavljuju da erijat treba biti dravno pravo u zemljama gdje
se islam favorizira od strane drave...
99
Afganistan
91
Irak
89
Palestina
86
Malezija
Pakistan
84
Maroko
83
0
20
40
60
80
100
...i tamo gdje se ne favorizira od strane drave

Kosovo
20
15
BiH
Albanija
12
Turska
12
10
Kazahstan
Azerbejdan
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center Q79a
14
15
znaka od drave favorizirana religija zasnovana je na izvjetaju entra ew iz septembra

2012. Rising Tide of Restrictions on Religion.
Da li pravni sistem neke zemlje oblikuje javno mnijenje ili je obratno, spada izvan okvira
ove studije. vaj izvjetaj nema cilj da nalazi uzrone odnose ni u jednom smjeru.

94
U istraivanju je takoer naeno da se u stavovima o uvoenju erijata u sferu porodinog i graanskog prava uglavnom ogleda postojei
pravni sistem u zemlji. Na pitanje da li erijatski sudovi trebaju presuivati u porodinim i imovinskim sporovima, barem polovina muslimana
koja ivi u zemljama gdje ve postoje porodini religijski sudovi odgovara sa da.16 Nasuprot tome, u zemljama gdje u porodinim stvarima odluuju sekularni sudovi, manje od polovine ispitanika misli da porodine
i imovinske rasprave trebaju biti u djelokrugu religijskih sudova.
Kada se usporeuju stavovi muslimana prema erijatu kao dravnom pravu i njegovoj konkretnoj primjeni na sferu porodice i imovine,
iz primjera tri drave moemo najvie nauiti: Liban, Tunis i Turska.
U Libanu drava ne favorizira islam, ali veina muslimanskih sekti ima
svoje sudove, ovlatene da presuuju u porodinom pravu. Stavovi libanskih muslimana i odraavaju takvu politiku i pravnu strukturu:
dok priblino troje od deset ispitanika (29%) smatra da erijat treba
biti dravno pravo, oko polovine (53%) kae da religijski sudovi trebaju
imati ovlasti samo u porodinim i imovinskim sporovima.
Tuniki pravni okvir je, u kljunim aspektima, suprotan libanskom:
tuniki ustav daje prednost islamu nad drugim religijama, ali erijatski
sudovi, koji su svojedobno rjeavali u porodinom pravu, ukinuti su jo
1956. godine.18 Moda zbog ovakve historije, polovina Tuniana muslimana (56%) eli da se uvede erijat kao dravno pravo, ali manjina
(42%) izjavljuje da ti sudovi trebaju rjeavati u porodinom i imovinskom pravu.
azvoj Turske poetkom 20. stoljea obuhvatio je i korjenite pravne reforme iji su rezultat sekularni ustav i sekularni pravni okvir. U
16
18
Informacije o tome koje zemlje imaju vjerske sudove su iz Stahnke, Tad i obert . Blitt,
eligion-State elationship and the ight to Freedom of eligion or Belief: A omparative
Textual Analysis of the onstitutions of redominantly Muslim ountries, Georgetown
Journal of International Law, 2005., tom 36, 4. izdanje.
Vidjeti Ustav Tunisa, 1959., lan 1., te Abiad Nisrine, Sharia, Muslim States and
International Human ights Treaty bligations: A omparative Study, British Institute of
International and omparative Law, 2008., str. 146.

95
tim promjenama su 1920-ih ukinuti tradicionalni erijatski sudovi.19

Danas samo manjina Turaka podrava uvoenje erijata kao zakona
(12%) ili je za to da se religijskim sudovima dopusti da rjeavaju u porodinim i imovinskim sporovima (14%).
STUPANJ PODRKE UVOENJU RELIGIJSKIH SUDOVA ODRAAVA POSTOJEI PRAVNI
OKVIR ZEMLJE
Procent muslimana koji izjavljuju da vjerske sudije trebaju odluivati u porodinim
i imovinskim sporovima u zemljama gdje postoje religijski sudovi za porodino pravo...
Egipat
94
Jordan
93
Malezija
84
Pakistan
84
Afganistan
78
Palestina
75
0
20
40
60
80
100
...i zemljama gdje sekularni sudovi odluuju u porodinom pravu

Turska
14
Kazahstan
14
Albanija
11
Kosovo
10
Azerbejdan
BiH 6
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center Q92a
19
Vidjeti turski raanski zakonik, 1926.; Ustav epublike Turske, 1982., dio 2, poglavlje 3,
Sudstvo i Kocak, Mustafa, Islam and National Law in Turkey, u tto, Jean Michiel, ur.,
Sharia Incorporated: A Comparative Overview of the Legal Systems of Twelve Muslim
Countries in Past and Present, Leiden University ress, 2010., str. 231-272.

96
rivrenost vjeri i opredijeljenost za erijat

U istraivanju je naeno i da vjerska privrenost takoer utjee na formiranje stava prema erijatu.20 Vjerovatnije je da e muslimani koji
su vie privreni vjeri biti i pristalice erijata. U usiji, na primjer, muslimani koji izjavljuju da klanjaju vie puta dnevno vjerovatnije e za
37% vie - podravati uvoenje erijata od onih koji rjee klanjaju. Slino stanje je u Libanu, alestini i Tunisu gdje su oni koji ee klanjaju
naklonjeniji erijatu za barem 25% - od onih koji rjee klanjaju.
MUSLIMANI KOJI REVNOSNIJE OBAVLJAJU MOLITVU EE SU ZA ERIJAT
Zemlja
Rusija
Liban
Palestina
Tunis
Kirgistan
BiH
Procent muslimana koji bi eljeli uvoenje erijata

Klanjaju ee
Klanjaju rjee
Razlika
65
28
+37
39
11
+28
95
68
+27
64
39
+25
54
30
+24
29
12
+17
U Rusiji je pitanje formulirano neto drugaije: da li bi ispitanik elio da erijat bude zvanino pravo republike sa muslimanskom etnikom
veinom i prikazane su samo one republike gdje su te razlike statistiki znaajne. Pod klanjaju ee misli se da obavljaju molitvu vie
puta dnevno.
PEW RESEARCH CENTER Q61 i Q79a
Uloga dobi, spola i obrazovanja u opredijeljenosti za erijat

U skoro svim zemljama obuhvaenim istraivanjem naene su vrlo
male razlike meu pripadnicima raznih dobnih, rodnih i obrazovnih
skupina u stavovima prema erijatu. U onih nekoliko zemalja gdje stavovi znaajnije variraju po dobi, stariji muslimani su vie za erijat od
mlaih. vo se posebno odnosi na regiju Bliski Istok-Sjeverna Afrika,
gdje e oni iznad 35 godina ee od onih od 18-34 podravati erijat: u
Libanu (+22%), Jordanu (+12%), Tunisu (+12) i alestini (+10%).
Samo u dvije zemlje razlika izmeu mukaraca i ena u stavu prema erijatu je znaajna: u akistanu (+16%) i usiji (+9%). U veini
zemalja muslimani sa srednjom kolom i viim nivoima obrazovanja
20
a analizu podrke erijatu u odsaharskoj Africi, pogledati izvjetaj entra ew iz 2010.

Tolerance and Tension: Islam and Christianity in Sub-Saharan Africa.

97
(npr. viom kolom, fakultetima itd.) jednako e biti za uvoenje islamskog prava kao i oni sa manje obrazovanja.
Muslimani koji su za uvoenje erijata

Kada muslimani negdje u svijetu kau da su za to da erijat bude zvanino pravo njihove zemlje, kako oni to zamiljaju? rvo, pristalice erijata
veinom (ne svi) vjeruju da se on treba primjenjivati samo na muslimane. sim toga, oni koji su naklonjeni islamskom pravu, lake prihvataju
da se ono primjenjuje u podrujima porodice i imovine. U nekim zemljama manjina podrava usvajanje strogih kazni za pojedina krivina djela
kao to je odsjecanje aka lopovima to je podruje imenovano u
arapskom jeziku kao hudud. Meutim, u regijama Juna Azija i Bliski
Istok-Sjeverna Afrika, vie od polovine ispitanika podrava i stroge kazne i smrtnu kaznu za muslimane koji se odreknu svoje vjere.
Muslimani koji su za uvoenje erijata kao dravnog prava openito se slau da islamski propisi trebaju odnositi samo na muslimane.
Tamo gdje je ovo pitanje postavljeno, vie od 51% ispitanika izjavljuje
da se erijat treba primjenjivati iskljuivo na pripadnike muslimanske
vjere. vakav stav prevladava ak i u regijama June Azije, Jugoistone
Azije i Bliskog Istoka-Sjeverne Afrike, gdje je najvea podrka uspostavljanju erijata kao zvaninog prava zemlje.

98
TREBA LI SE ERIJAT PRIMJENJIVATI SAMO NA MUSLIMANE?

Procent pristalica erijata koji smatraju da ga treba primjenjivati samo na muslimane
64
Juna Azija
60
Srednja Azija
59
Jugoistona Azija
55
51
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100

Pew Research Center Q79a i Q81.
Na nivou zemalja, postoje upeatljivi izuzeci od stava da se erijat

treba primjenjivati samo na muslimane. Jedan od njih je Egipat, gdje
74% muslimana smatra da erijat treba biti zvanino pravo zemlje, a
skoro tri etvrtine meu tim ispitanicima (ili 55% svih egipatskih muslimana) smatraju da se islamsko pravo treba primjenjivati na pripadnike svih vjera.
ristalice erijata se generalno slau da muslimanske voe i erijatske sudije trebaju presuivati u porodinim i imovinskim sporovima. Meu njima je najvei procent u Jugoistonoj Aziji (84%), potom
slijedi Juna Azija (78%), Bliski Istok i Sjeverna Afrika (78%) i Srednja
Azija (62%). U Junoj i Istonoj Evropi neto manje (42%) smatra da u
porodinim i imovinskim sporovima ovlasti treba dati erijatskim sudijama.
U Junoj Aziji je podrka primjeni vjerskog prava povezana sa jakom podrkom strogim kaznama, poput odsijecanja ake kradljivcima
(81%) i podrkom smrtnoj kazni za muslimane koji se odreknu svoje
vjere (76%). U regiji Bliski Istok-Sjeverna Afrika vie od polovine ispitanika je za stroge kazne (57%) i za smaknue onih koji konvertuju iz
islama u neku drugu vjeru (56%).

99
a razliku od te dvije regije, manje muslimana podrava stroge kazne u Junoj Aziji (46%), Srednjoj Aziji (38%) i Junoj i Jugoistonoj
Evropi (36%). U istim regijama, jo manje ispitanika (izmeu 13% i
27%) je za to da se otpadnici od vjere kanjavaju smru.
TA PRISTALICE ERIJATA ELE?
Procent ispitanika koji su za erijat, a koji su za to da...
Regija
...u porodinom
pravu sude
erijatske sudije
...se kriminalci
kanjavaju tjelesnim
kaznama
...smru kanjavaju
oni koji napuste
islam
78
78
84
62
41
81
57
46
38
36
76
56
27
16
13
Juna Azija
Jugoistona Azija
Srednja Azija
PEW RESEARCH CENTER Q79a, Q92a, Q92b i Q92c

100
V R OR O
Neovisno o tome da li podravaju uvoenje erijata, muslimani irom
svijeta se uveliko slau u ovome: da bi se neko smatrao moralnim, mora
vjerovati u Boga. Muslimani u svim regijama obuhvaeni istraivanjem
se openito slau da su odreena djela i ponaanja kao to su samoubistvo, homoseksualnost i pijenje alkohola moralno neprihvatljiva.
Meutim, kada je rije o moralnosti razvoda, kontorle raanja i poligamije, nisu tako jedinstveni. ak ni meu onim muslimanima koji su
za uvoenje erijata kao zvaninog prava u dravi ne vlada jedinstvo
stavova po ovim pitanjima.
Vjera u Boga i moralnost

U anketi je postavljeno pitanje da li je potrebno da neko vjeruje u Boga
da bi bio moralan i imao pozitivne vrijednosti. a veinu muslimana
odgovor je bio jasan potrebno je. riblino sedam od 10 muslimana,
i vie, u Srednjoj Aziji (69%), odsaharskoj Africi (70%), Junoj Aziji
(87%), Bliskom Istoku i Sjevernoj Africi (91%) i Jugoistonoj Aziji slae
se da moral poinje vjerom u Boga. U Junoj i Istonoj Evropi, gdje je
sekularna tradicija najjaa, 61% se slae da biti moralan i imati pozitivne line vrijednosti ovisi o vjerovanju u Boga. U samo dvije, od 38 gdje
je ovo pitanje postavljeno, Albaniji (45%) i Kazahstanu (41%) manje od
polovine muslimana povezuje moralnost i vjeru u Boga. (U Afganistanu ovo pitanje nije postavljeno.)

101
JE LI NUNO DA NEKO VJERUJE U BOGA DA BI BIO MORALAN?

Procent muslimana koji kau da jeste
Jugoistona Azija
87
Juna Azija
Podsaharska Afrika
70
Srednja Azija
69
61
Podaci za sve zemlje Podsaharske Afrike, osim za Niger su iz izvjetaja Tolerance and Tension: Islam and Christianity in Sub-Saharan Africa.
Pew Research Center Q16.
ta se smatra moralno neprihvatljivim?

Muslimani imaju sline stavove o nemoralnosti odreenih djela i ponaanja. Na primjer, osam od deset ispitanika u svim regijama, manje
vie dosljedno kau da su moralno pogreni: prostitucija, homoseksualnost, samoubistvo, vanbrani spolni odnosi, pijenje alkohola, abortus i eutanazija.
VELIKA JE SAGLASNOST DA SU NEKA PONAANJA MORALNO POGRENA
Samoubistvo
Vanbrani seks
Pijenje alkohola
Abortus
Eutanazija

Srednja Azija
Jugoistona Azija
Juna Azija
Podsaharska Afrika
Homoseksualnost
Regija
Prostitucija
Procent ispitanika koji kae da su moralno neprihvatljivi
90
89
94
84
95
91
83
85
95
79
93
91
83
80
95
80
82
89
67
85
94
87
94
78
62
66
93
82
84
82
71
61
93
64
72
88
64
62
88
68
75
80
PEW RESEARCH CENTER Q84d, Q84f, Q84g, Q84h, Q84i i Q84j.

102
oligamija, razvod, kontrola raanja

Moralni stavovi nisu tako jedinstveni kad su u pitanju poligamija, razvod i kontrola raanja. Kad je rije o poligamiji, samo u Junoj i Istonoj Evropi (68%) i Srednjoj Aziji (62%) veina smatra praksu braka
sa vie ena moralno neprihvatljivom. U drugim regijama stav prema
poligamiji drastino varira od zemlje do zemlje. Na primjer, u regiji
Bliski Istok-Sjeverna Afrika, procent muslimana koji smatraju da je
poligamija moralno neprihvatljiva se kree od 6% u Jordanu do 67%
u Tunisu. Slino, u odsaharskoj Africi, samo 5% muslimana u Nigeru
smatra da je brak sa vie ena moralno pogrean, dok u Mozambiku
ovakav stav ima 59% ispitanika.
U odsaharskoj Africi 51% je onih koji eksplicite opisuju razvod
kao moralno pogrean. U drugim regijama manje je onih koji imaju
ovakav stav, mada se miljenja razlikuju po zemljama. Mnogi muslimani kau da razvod braka nije moralno pitanje, kao i to da li je brak
moralno okonan ovisi o situaciji. Na Bliskom Istoku i u Sjevernoj Africi, na primjer, u pet od est zemalja gdje je pitanje postavljeno, vie od
etvrtine ispitanika tvrdi da razvod nije moralno pitanje ili da ovisi o
kontekstu.
Muslimani su podijeljenih stavova i kad je rije o kontroli raanja.
U veini zemalja gdje je to pitanje postavljeno, niti ima jasne veine
koja kae da je planiranje porodice moralno prihvatljivo, niti jasne veine koja kae da je to moralno pogreno. Umjesto toga, mnogi muslimani u svijetu smatraju da odluka nekog branog para da ogranii broj
djece ili uope nije moralno pitanje, ili da ovisi o situaciji; sa takvim
stavom je vie od etvrtine ispitanika u Srednjoj Aziji (27%), Junoj i
Istonoj Evropi (30%) i regiji Bliski Istok-Sjeverna Afrika (41%).
sim ovih rezultata, u istraivanju je naeno i da i meu pristalicama erijata ima razlika u stavovima prema moralnosti razvoda i planiranja porodice. Na primjer, u Bangladeu i Libanu, pristalice erijata
su za 11% skloniji od drugih muslimana izjaviti da je razvod moralno
prihvatljiv. Meutim, u Albaniji, Kazahstanu, usiji, na Kosovu i u

103
Kirgistanu, oni koji bi htjeli da erijat bude zvanino pravo u zemlji

manje su skloni okarakterizirati razvod kao moralno prihvatljiv. ristalice erijata u raznim zemljama se razlikuju i po stavu prema planiranju porodice. U Bangladeu, Jordanu i Bosni i Hercegovini, muslimani koji su za uvoenje erijata vjerovatnije e smatrati planiranje
porodice moralnim, dok u Kazahstanu, usiji, Libanu i Kirgistanu pristalice erijata e u manjem procentu izjavljivati da je ograniavanje
broja djece moralno prihvatljivo.
ERIJAT I MORALNA UVJERENJA
Banglade
Liban
Albanija
Kazahstan
Rusija
Kosovo
Kirgistan
Meu muslimanima koji...

...su pristalice erijata
...se protive erijatu
Procent ispitanika koji smatraju da je razvod moralno prihvatljiv
66
44
72
61
26
55
26
59
41
60
45
57
38
48
Banglade
Jordan
BiH
Kazahstan
Rusija
Liban
Kirgistan
Procent ispitanika koji smatraju da je planiranje porodice moralno prihvatljivo

50
28
37
23
58
47
28
52
30
45
36
49
41
51
Zemlja
Prikazane su samo zemlje gdje su razlike statistiki znaajne.

PEW RESEARCH CENTER Q79a, Q84a i Q84c
Razlika
+22
+11
-39
-33
-19
-12
-10
+22
+14
+11
-24
-15
-13
-10

104
P R
Stavovi muslimana prema enskim pravima su mijeani. U veem dijelu svijeta, muslimani kau da bi ene trebale same odluivati hoe
li se pokrivati ili ne. Meutim, kad je u pitanju privatni ivot, veina
muslimana kae da bi se ene trebale povinovati svom muu. Veliko
neslaganje vlada i u odgovorima na pitanja da li ena moe pokrenuti
razvod i da li kerke trebaju dobivati isti dio naslijea kao i sinovi.
okrivanje i odnos prema muu

irom svih est regija obuhvaenih istraivanjem, veina muslimana
u veini zemalja izjavljuje da bi ena trebala sama odluivati hoe li
nositi maramu u javnosti. Da ena treba o tome sama odluiti smatra
najmanje sedam od deset ispitanika u Junoj i Istonoj Evropi (88%),
Jugoistonoj Aziji (79%) i Srednjoj Aziji (73%). Manje ih je koji to pravo daju eni u Junoj Aziji (56%) i u regiji Bliski Istok-Sjeverna Afrika
(53%). odsaharska Afrika je jedina regija u kojoj manje od polovine
(40%) ispitanika misli da bi ena sama trebala odluivati hoe li se pokrivati ili ne.

105
STAVOVI PREMA PRAVIMA ENA

Procent muslimana po regijama koji se u potpunosti ili uglavnom slau da ena ima
pravo da sama odlui pokrivanju i da ena mora sluati mua
88
43
79
93
Jugoistona Azija
Srednja Azija
70
56
Juna Azija
53
ena ima
pravo da sama
odlui hoe li
se pokriti
73
88
ena mora
sluati mua
87
40
Podsaharska Afrika
0
20
40
60
80
100
Pitanje da li ena mora sluati mua nije postavljeno u Podsaharskoj Africi.

Pew Research Center Q58, Q58AF i Q78
Mada mnogi muslimani potivaju pravo ene da sama bira kako e

se odijevati, nadmona veina u vie regija smatra da ena treba sluati
svog mua. sam od deset muslimana (i vie) ima ovakav stav u Jugoistonoj Aziji (93%), Junoj Aziji (88%) i na Bliskom Istoku i u Sjevernoj Africi (87%). ak i u Srednjoj Aziji, regiji koju karakterizira nizak
nivo prakticiranja vjere i jaka podrka pravu ene da sama odluuje o
pokrivanju, sedam od deset muslimana smatra da ena treba izvravati
muevljeve elje. Samo u Junoj i Istonoj Evropi je manje od polovina
takvog stava (43%).
ravo na razvod i naslijee

Stavovi o pravu ene na razvod i naslijee znaajno se razlikuju po regijama. Muslimani u Junoj i Istonoj Evropi (86%) i Srednjoj Aziji
(70%) nedvojbeno podupiru pravo ene da pokrene razvod. Meutim,
u drugim regijama manje ih misli da bi ene trebale imati tu povlasticu.
Slino, najmanje est od deset muslimana u tri regije Juna i Istona
Evropa (69%), Jugoistona Azija (61%) i Srednja Azija (60%) misli

106
da bi keri i sinovi trebali imati ista prava na naslijee. Sa tim se slae

mnogo manje ispitanika u Junoj Aziji (46%) i u regiji Bliski Istok-Sjeverna Afrika (25%).
PRAVO ENE NA RAZVOD I KERI NA NASLIJEE
Procent muslimana po regijama koji smatraju da ena ima pravo pokrenuti razvod i
keri imaju isto pravo na naslijee kao sinovi
86
69
Srednja Azija
Juna Azija
46
25
20
44
33
32
Jugoistona Azija
ena ima
pravo na
razvod
70
60
40
Keri i sinovi
imaju ista
prava na
naslijee
61
60
80
100
Ova pitanja nisu postavljena u Podsaharskoj Africi.

Pew Research Center Q77 i Q83.
Kao i u sluaju podrke osnivanju erijatskih sudova i uvoenju

erijata kao vaeeg prava neke zemlje, stavovi prema jednakim pravima na naslijee, barem djelomino, odraavaju drutvene i pravne
norme. Na primjer, najmanje tri etvrtine muslimana smatra da djeca
trebaju imati isti dio naslijea, neovisno jesu li muka ili enska djeca
u Turskoj (88%), BiH (79%) i Kosovu (76%) a sve su to zemlje gdje
zakoni ne doputaju da sinovi dobiju vie naslijea od keri. Nasuprot
tome, u Jordanu (25%), Iraku (22%), Maroku (15%) i Tunisu (15%)
zemljama gdje je zakonom predvieno nejednako naslijee ovisno o
spolu samo etvrtina i manje ispitanika smatra da bi keri i sinovi
trebali imati ista prava na nasljeivanje porodinog bogatstva.

107
odne razlike u stavovima prema enskim pravima

lobalno, u istraivanju je naeno da su ene ee, ali ne i uvijek, vie
podravaju prava ena. Na primjer, u oko polovine od 39 zemalja obuhvaenih anketom, stav da ena sama odluuje o pokrivanju ee e
poduprijeti ene, nego mukarci. Ali, u preostalim zemljama, ene e
koliko i mukarci izjavljivati da odluku o pokrivanju ne treba ostavljati samo enama. Kad je rije o razvodu i jednakom naslijeu, ak je i
manje zemalja u kojima ene vie od mukaraca podravaju ta prava.

108
M G O C
R Z
Muslimani irom svijeta snano odbacuju nasilje u ime islama. Na konkretno pitanje o samoubilakim bombakim napadima, nesumnjiva
veina u veini zemalja izjavljuje da su rijetko kada opravdani ili nisu
nikad opravdani takvi akti kao instrument u odbrani islama od njegovih neprijatelja.
U veini zemalja gdje je to pitanje postavljeno, najmanje tri etvrtine muslimana odbacuje samoubilake bombake napade i druge forme
nasilja protiv civila. I, u veini zemalja, prevladava stav da takvi akti,
kao sredstava odbrane islama, nikada nisu opravdani. a ipak, ima nekoliko zemalja u kojima manjina, ali znaajna, misli da je nasilje protiv
civila opravdano bar u nekim sluajevima. vakav stav je rasprostranjen meu muslimanima alestine (40%), Afganistana (39%), Egipta
(29%) i Bangladea (26%).
U istraivanju nije naeno da su stavovi prema nasilju u ime islama povezani sa faktorima kao to su dob, spol i obrazovanje. Slino,
istraivanjem nisu naene postojane veze izmeu podrke uvoenju
erijata i stavova prema vjerski motiviranom nasilju. Samo u tri od 15
zemalja sa dostatno velikim uzorkom ispitanika u Egiptu, Kosovu i
Tunisu pristalice erijata e ee izjaviti da su samoubilaki bombaki napadi i druge forme nasilja bar ponekad opravdani. U Bangladeu, meutim, pristalice erijata e mnogo manje zastupati takav stav.

109
ZA VEINU SAMOUBILAKI BOMBAKI NAPADI NEMAJU OPRAVDANJE

Procent muslimana koji smatra da samoubilaki bombaki napadi u odbranu islama
nisu nikad (ili su rijetko) opravdani i onih koji smatraju da su ponekad (ili esto)
opravdani
Nikada nisu
opravdani /
Rijetko su
opravdani
Ponekad su
opravdani /
esto su
opravdani
-60
BiH
-3
96
Azerbejdan
-1
95
Kazahstan
-2
95
Indonezija
-7
Turska
-15
Malezija
-18
Banglade
-26
Egipat
-29
Afganistan
-39
-
Palestina
-40
-
-40
-20
92
78
74
71
68
58
49
0
20
40
60
80
100
120
Pew Research Center Q89
U veini zemalja obuhvaenih istraivanjem, najmanje polovina

muslimana kae da su donekle ili da su veoma zabrinuti zbog religijskog ekstremizma. Uzevi sve u obzir, vie muslimana je zabrinuto
zbog islamskih, nego zbog kranskih ekstremistikih grupa. U 35 od
36 zemalja gdje je pitanje postavljeno, manje od jedne petine muslimana izraava zabrinutost zbog kranskog ekstremizma, dok u 28
zemalja barem toliko ih izjavljuje da su zabrinuti zbog islamskih ekstremistikih grupa. U est zemalja vie od 40% muslimana brine zbog
islamskog ekstremizma: u vineji Bisao (54%), Indoneziji (53%), Kazahstanu (46%), Iraku (45%), ani (45%) i akistanu (40%).

110
U RR
R O O
Iako su mnogi muslimani zabrinuti zbog ekstremistikih grupa, vrlo
malo ih misli da tenzije izmeu onih koji revnosnije prakticiraju vjeru i onih koji to ne ine ne predstavlja neki veliki problem za zemlju.
Jedanko tako, ne smatraju ni sunijsko-iijsko neprijateljstvo nekim
velikim problemom. A na konkretno pitanje o odnosima muslimana
i krana, veina ispitanika u veini zemalja odgovara da meu ovim
dvjema vjerama nema velikog neprijateljstva.
Vie i manje religiozni muslimani

Tenzije izmeu religioznijih i onih manje religioznih muslimana u nekoj zemlji, za muslimane u Junoj i Istonoj Evropi i za one u Srednjoj
Aziji nisu neki veliki problem. U prvoj regiji ih samo 10% smatra to nekim problemom, a u drugoj samo 6%. Neto vie muslimana u Junoj
Aziji (21%) i u Jugoistonoj Aziji (18%) unutarvjerske razlike doivljava kao problem. Na Bliskom Istoku i u Sjevernoj Africi, meutim, za
etvrtinu muslimana su razlike izmeu pobonijih i za one u Srednjoj
Aziji nisu neki veliki problem.

111
MALO IH SMATRA DA POSTOJE TENZIJE IZMEU VIE I MANJE RELIGIOZNIH MUSLIMANA

Procent muslimana koji smatra da su te tenzije veliki problem
25
Juna Azija
21
Jugoistona Azija
18
10
Srednja Azija
6
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100

Sunijsko-iijski odnosi
U sedam zemalja gdje je postavljeno pitanje o sunijsko-iijskim odnosima, manje od 40% muslimana smatra da napetosti izmeu ove dvije
sekte predstavljaju veliki dravni problem. Meutim, meu zemljama
postoje drastine razlike. Na jednom kraju spektra, jedva da ijedan
musliman u Azerbejdanu (1%) smatra sunijsko-iijske napetosti problemom zemlje. Na drugom kraju su Liban (38%), akistan (34%) i
Irak (23%) a to su tri zemlje koje su doivjele meusektako nasilje
oko etvrtine muslimana, i vie, smatra da su sunijsko-iijski odnosi
veliki problem.

112
SUNIJSKOIIJSKE TENZIJE
Procent muslimana koji smatra da su napetosti izmeu sunija i iija u njihovoj zemlji
veliki problem
Liban
38
Pakistan
34
Irak
23
Afganistan
20
Turska
14
Tadikistan
14
Azerbejdan 1
0
20
40
60
80
100
dnosi izmeu muslimana i krana

U poreenju sa drugim problemima, kao to su nezaposlenost i kriminal, koje veina esto opisuje kao teke probleme, vrlo malo je muslimana koji religijski konikt smjetaju u najurgentnije dravne probleme. Jedna petina i manje ispitanika u Junoj i Istonoj Evropi (20%)
i Srednjoj Aziji (12%) karakterizira taj konikt kao veliki dravni problem. eligijske napetosti kao teak problem opisuje neto vie muslimana u Junoj Aziji (35%), odsaharskoj Africi (34%) i Jugoistonoj
Aziji (27%). Samo regija Bliski Istok-Sjeverna Afrika ima ak 50% onih
koji smatraju da su vjerski utemeljeni sukobi veliki problem sa kojim
se njihova zemlja suoava.
U istraivanju je postavljeno posebno pitanje o odnosima izmeu
muslimana i krana. U skoro svim zemljama, manje od polovine muslimana izjavilo je da su mnogi ili veina pripadnika obiju vjera neprijateljski nastrojeni jedni prema drugima. Meutim, u pet zemalja, vie
od 30% ispitanika izjavilo je da su mnogi, ili veina krana neprijateljski nastrojeni prema muslimanima: u Egiptu (50%), vineji Bisao
(41%), D Kongu (37%), adu (34%) i BiH (31%). A u tri zemlje slini

113
procenti ispitanika smatraju da su mnogi, ili veina muslimana neprijateljski nastrojena prema kranima: u vineji Bisao (49%), adu
(38%) i Egiptu (35%).

114
D O R R OO
Veina muslimana u svijetu izraava svoju podrku demokratiji i veina ih izjavljuje da je dobro kada su drugi potpuno slobodni prakticirati svoju vjeru. Istovremeno, mnogi muslimani smatraju da bi vjerske
voe trebale imati barem malo utjecaja na politika pitanja.
Ako bi morali birati izmeu lidera vrste ruke i demokratskog sistema upravljanja, veina muslimana e izabrati demokratiju. riblino est od 10 muslimana, ili i vie od toga, pristalice su demokratije u
odsaharskoj Africi (72%), Jugoistonoj Aziji (64%) i Junoj i Istonoj
Evropi (58%), dok ih je neto manje u regijama Bliski Istok-Sjeverna
Afrika (55%) i Srednja Azija (52%). Muslimani u Junoj Aziji su najskeptinij prema demokratskoj vlasti (svega 45% ih je za demokratiju).
Veina muslimana u veini zemalja obuhvaenih istraivanjem
izjavila je da su slobodni prakticirati svoju vjeru. U samo nekoliko zemalja manje od polovine muslimana je tog miljenja: u Iraku (48%),
Egiptu (46%) i Uzbekistanu (39%).
U istraivanju je postavljeno pitanje da li su pripadnici drugih vjera slobodni prakticirati svoju vjeru (sa ponuenim odgovorima da su
sasvim slobodni, donekle slobodni ili da nisu slobodni). Iza tog pitanja
je slijedilo pitanje da li je to dobra ili loa stvar. U 31 od 38 zemalja
gdje su ova pitanja postavljena, veina muslimana je odgovorila da su
pripadnici drugih religija sasvim slobodni u prakticiranju svoje vjere.
(itanje nije postavljeno u Afganistanu.) Meu onima koji se slau sa
ovakvom procjenom, veina ih smatra da je to dobra stvar. Vie od devet od 10 muslimana sa takvim stavom ih je u Junoj Aziji (97%), Junoj i Istonoj Evropi (95%), odsaharaskoj Africi (94%), Jugoistonoj
Aziji (93%) i Srednjoj Aziji (92%). Samo u regiji Bliski Istok-Sjeverna

115
Afrika neto manje ih dijeli takvo miljenje (85%), ali blizu globalnog
prosjeka (9 od 10).
IROKA PODRKA DEMOKRATIJI I VJERSKIM SLOBODAMA
Procent muslimana koji...
Regija
Podsaharska Afrika
Jugoistona Azija
Srednja Azija
Juna Azija
...preferiraju demokratiju
nad vrstim liderstvom
...izjavljuje da su vjerske
slobode dobra stvar
72
64
58
55
52
45
94
93
95
85
92
97
U treoj koloni su dati procenti muslimana, ispitanika koji izjavljuju da su nemuslimani u njihovoj zemlji potpuno slobodni da prakticiraju
svoju vjeru i smatraju da je to dobra stvar.
PEW RESEARCH CENTER Q10, Q11 i Q14
Vrlo malo je zemalja u kojima vie od 10% muslimana izjavljuje da

nemuslimani nisu toliko slobodni ili da uope nisu slobodni prakticirati svoju vjeru. Te zemlje su Egipat (18%), Turska (14%), Irak (13%),
Dibuti (11%), Tadikistan (11%) i alestina (10%). Neznatan broj muslimana u ovim zemljama smatra da je taj nedostatak sloboda dobra
stvar. Egipat, sa 12% takvih ispitanika, jedina je zemlja gdje vie od
10% ukupne muslimanske populacije izjavljuje da je to to nemuslimani nisu slobodni prakticirati svoju vjeru dobra stvar.
Islam i politika
Mada su demokratija i vjerske slobode opeprihvaene meu muslimanima, mnogi od njih bi, takoer, eljeli da religija ima istaknutiju ulogu
u politici. Da vjerski lideri trebaju imati bar malo utjecaja u politikim
poslovima smatra barem est od 10 muslimana u regijama Jugoistona
Azija (79%), Juna Azija (69%) i Bliski Istok-Sjeverna Afrika (65%).
Barem etvrtina ispitanika u ovim regijama voljela bi da vjerske voe
imaju veliki utjecaj na politiku. Muslimanima u druge dvije regije u
kojima je pitanje postavljeno se ba ne svia spoj politike i vjere. Manje od tri od 10 muslimana u regijama Srednje Azije (28%) i June i

116
Istone Evrope (22%) izjavilo je da vjerske voe trebaju imati mo u

politikim stvarima. Meu njima je manje od desetine onih koji misle
da bi vjerske voe trebale imati veliki utjecaj.
POLITIKA ULOGA VJERSKIH LIDERA
Procent muslimana koji vjeruju da bi vjerske voe trebale imati politiki utjecaj
Jugoistona Azija
79
Juna Azija
69
65
Srednja Azija
28
22
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100

eligiozniji muslimani su ee pristalice veeg utjecaja vjerskih

voa u politici. U brojnim zemljama, posebno na Bliskom Istoku i u
Sjevernoj Africi, ali i u Junoj i Istonoj Evropi, oni muslimani koji klanjaju vie puta dnevno ee e od onih muslimana koji rjee klanjaju
izjavljivati da vjerske voe trebaju imati nekakvog utjecaja u politici.
Kad je rije o zemljama, ta je razlika posebno uoljiva u Libanu, gdje e
muslimani koji klanjaju vie puta dnevno skoro etiri puta ee (51%
naprema 13%) biti za vei utjecaj vjerskih voa u politici.

117
I R O R O
Mnogi muslimani u savremenom svijetu s lahkoom prakticiraju svoju
vjeru. elativno mali broj je onih koji osjeaju unutranji konikt izmeu vlastite religioznosti i ivljenja u modernom drutvu. Takoer, u
veini zemalja obuhvaenih istraivanjem prevladava stav da ne postoji inhereni konikt religije i nauke. Meutim, mnogi muslimani misle
da zapadnjaka muzika, lmovi i televizija predstavljaju prijetnju moralnosti u njihovim zemljama, mada veliki broj kae da privatno uiva
u zapadnjakim formama zabave.
Veina muslimana iz est velikih regija obuhvaenih studijom odbacuje ideju da su ivljenje u savremenom svijetu i predan vjerski ivot
prirodno suprotstavljeni. Takav stav prevladava i u regijama gdje se
manje prakticira vjera, u Srednjoj Aziji (71%) i Junoj i Istonoj Evropi
(58%), ali i u regijama gdje veina muslimana revnosno obavlja vjerske dunosti Jugoistona Azija (64%) i Bliski Istok-Sjeverna Afrika
(60%). Muslimani u odsaharskoj Africi su podijeljeni po stavu prema
kompatibilnosti religije i modernog ivota (50%). Meutim, muslimani
u Junoj Aziji manje su skloni pretpostavci o kompatibilnosti religije i
modernog ivota (njih 39% ima taj stav).
U 23 zemlje (gdje je postavljeno pitanje) veina muslimana ne vidi
sukob izmeu religije i nauke. Takav stav je posebno rasprostranjen u regiji Bliski Istok-Sjeverna Afrika (75%), iako su, kako je ve reeno, mnogi
muslimani ondje veoma privreni vjeri. I u drugim regijama 50% ispitanika vjeruje da su religija i nauka kompatibilne. Jedini izuzetak je Juna
Azija, gdje neto manje ispitanika (45%) ima ovakav stav.
Na konkretno pitanje o porijeklu ljudi i drugih ivih bia, muslimani
u regijama Srednja Azija, Juna i Istona Evropa i Bliski Istok-Sjeverna
Afrika slau se sa teorijom evolucije (od 54% do 58%). Manje muslimana
prihvata tu teoriju u Jugoistonoj Aziji (39%) i Junoj Aziji (30%).

118
MALO JE TENZIJA IZMEU RELIGIJE I MODERNOSTI

Procent muslimana koji vjeruju...
Regija
...da nema sukoba

izmeu religije i
modernog drutva
...da nema
sukoba izmeu
religije i nauke
...da su iva
bia evoluirala
tokom vremena
58
71
64
39
60
55
50
61
54
45
75
-
54
54
39
30
58
-

Srednja Azija
Jugoistona Azija
Juna Azija
Podsaharska Afrika
U Podsaharskoj Africi nisu postavljena pitanja o sukobu religije i nauke i o evoluciji.

apadna popularna kultura

apadnjaka muzika, lmovi i televizija neodvojivi su dio modernog
drutva u mnogim dijelovima svijeta. U ovom istraivanju je naeno
da mnogi muslimani privatno uivaju u zapadnoj popularnoj kulturi.
To se posebno odnosi na Junu i Istonu Evropu (66%), Srednju Aziju
(52%) i odsaharsku Afriku (51%), gdje barem polovina ispitanika kae
da im se svia zapadnjaka zabava. Neto manje ih je u regijama Jugoistona Azija (41%) i Bliski Istok-Sjeverna Afrika (38%) ovakvog miljenja. ozitivno miljenje o zapadnjakoj muzici, lmovima i televiziji je
jo i rjee u Junoj Aziji (25%).
Meutim, iako mnogo muslimana uiva u zapadnjakoj popularnoj kulturi, ista veina u veini zemalja smatra da zapadnjaka zabava
ugroava moral u zemlji. A ne misle tako samo oni kojima se zapadnjaka muzika, lm ili televizija ne sviaju. U etiri od est regija, bar
polovina onih koji kau da im se svia ova vrsta zabave ipak misle da
taj zapadnjaki kulturni uvoz podriva moralnost: u odsaharskoj Africi (65%), Junoj Aziji (59%), Jugoistonoj Aziji (51%) i u regiji Bliski
Istok-Sjeverna Afrika (51%).

119
AK I MEU MUSLIMANIMA KOJIMA SE SVIA ZAPADNJAKA POPKULTURA, MNO

GO IH JE KOJI SMATRAJU DA ONA UGROAVA MORAL
Procent muslimana koji kau da zapadnjaka muzika, lm i televizija ugroavaju moral
Podsaharska Afrika
65
Juna Azija
59
Jugoistona Azija
51
51
Srednja Azija
38
35
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Pew Research Center Q17 i Q26
MUSLIMANSKA ULAIJA
U BSNI I HEEVINI -
VJEVANJE I AKSA U EINALNM I

LBALNM KNTEKSTU
Bosna i Hercegovina se spominje u etiri izvjetaja Istraivakog centra
ew (2009., 2011., 2012. i 2013. godine) najee u okviru procjena i
demografskih opisa muslimanske populacije Evrope ili regije June ili
Istone Evrope.
Ako se podaci za BiH u brojnim izvjetajima, izmeu ostalih i izvjetaja entra i Foruma ew, ne temelje na popisu iz 1991. (a taj popis
se rijetko uzima u obzir), onda oni dolaze uglavnom iz istraivanja i
anketiranja muslimanskog stanovnitva, koja su provodile brojne organizacije. Iako BiH nije usamljen sluaj (npr, podaci koji se ne temelje
na popisu dati su i za Francusku ili Njemaku), svi takvi podaci smatraju se manje pouzdanim od podataka koji se temelje na popisu ili na
velikim demografskim istraivanjima.
Bosna i Hercegovina se nalazi u uzorku od 39 zemalja koje je Forum za religijska pitanja Istraivakog centra ew obuhvatio istraivanjem o jedinstvu i raznolikosti globalne muslimanske populacije, iji
su rezultati objavljeni u izvjetaju Muslimani svijeta: jedinstvo i raznolikost iz 2012. godine. Uzorak ispitanika u tom istraivanju proporcionalan je populaciji i odnosu urbana/ruralna populacija. Dodatnih
505 intervjua obavljeno u veinski bonjakom podruju. Anketa nije

122
provedena u teko dostupnim podrujima. Nain voenja intervjua je

individualni, sa odraslim osobama, starijim od 18 godina, na jezicima
zemlje (bosanskom, hrvatskom, srpskom). Ankete na terenu voene u
periodu od 3. do 20. novembra 2011. godine.
Bosna i Hercegovina je jedna od etiri zemlje iz regije Juna i Istona
Evropa obuhvaene istraivanjem; ostale tri su: Albanija, Kosovo i usija.
emlje unutar regije esto imaju visok stupanj slinosti odgovora, ali to
nije univerzalan obrazac - postoje i znatne varijacije, i to vai i za BiH. U
poglavljima koja slijede navedeni su zbirni rezultati za BiH i dat je pregled
posebnih aspekata vjerskog jedinstva i raznolikosti muslimanske populacije u BiH, usporedno sa globalnim prosjekom (gdje je on dat) i zemljama
regije (Kosovom, Albanijom i usijom), kao i sa nekim zemljama u drugim regijama koje su zanimljive za komparaciju: npr. sa Turskom, zbog
povijesnih veza, posebno u podruju religije, sa Libanom, zbog slinosti
u etniko-religijskoj raznolikosti, te jo nekom zemljom (najee Malezijom).

123
M POP C BiH:
OP PO C
Bosna i Hercegovina se spominje kao veinski nemuslimanska zemlja,
sa autohtonom i brojno znaajnom muslimanskom populacijom koja
stoljeima ivi u tom dijelu Evrope. Skupa sa muslimanima usije,
Albanije, Kosova, Bugarske, ine populaciju autohtonih evropskih
muslimana koji ine oko 60% ukupne populacije evropskih muslimana. stalih 40% muslimana Evrope ine imigranti iz raznih zemalja,
uglavnom iz regija Azije, Bliskog Istoka i Sjeverne Afrike.
odine 2009. za BiH imamo samo nekoliko podataka:
procjena broja muslimana u zemlji za 2009. godinu:
1.522.000;
procent muslimanske populacije u odnosu na ukupnu populaciju u zemlji: 40%;
te da iije u zemlji (iako se ne navodi broj) ine manje od 1% bosansko-hercegovake muslimanske populacije (u kasnijim izvjetajima navest e se da autohtonih iija u zemlji uope i nema).
U izvjetaju Budunost globalne muslimanske populacije- projekcije za period 2010.-2030, objavljenom 2011. godine, daje se vie
podataka. Muslimanska populacija u apsolutnom broju i procentu procijenjena je za 1990.21 i 2010,22 a date su projekcije za 2030. godinu. odine 1990. BiH je imala najvie muslimana u apsolutnom broju
(1.843.000), a taj broj je 2010. opao na 1.564.000. a 2030. godinu
projicirana populacija u apsolutnom broju je 1.503.000 muslimana,
to znai da e se - vjerovatno - smanjiti za oko 60.000 osoba.
21
22
rocjena bazirana na podacima popisa iz 1991. godine.

rocjene napravio Meunarodni institut za primjenjenje analize sistema (IIASA), a na
temelju istraivanja (2001 World Values Survey ili 2002 World Bank Living Survey).

124
PROCIJENJENA MUSLIMANSKA POPULACIJA

U BOSNI I HERCEGOVINI 1990, 2010. I 2030.
Godina
Procijenjena muslimanska
populacija u apsolutnom broju
Procent muslimanske u
ukupnoj populaciji zemlje
1990.
2010.
2030.
1.843.000
1.564.000
1.503.000
42,8%
41,6%
42,7%
Meutim, udio muslimanske populacije u ukupnoj populaciji zemlje se ne mijenja znaajnije: 1990. u BiH je bilo 42,8% muslimana,
2010. procent se neznatno smanjio na 41,6%, a za 2030. se pretpostavlja da e biti 42,7%. azlog tomu je vjerovatno to je stopa rasta muslimanske i nemuslimanske populacije u Bosni i Hercegovini identina.
Stopa rasta
Bosna i Hercegovina je po tom obiljeju muslimanske populacije jedinstvena u Evropi: naime, izuzev BiH, u svim evropskim zemljama,
za koje postoje raspoloivi podaci, stopa rasta muslimanske populacije
je vea u odnosu na stopu rasta nemuslimanske populacije. U BiH je
stopa rasta muslimanske i nemuslimanske populacije identina, a tako
e, prema procjenama, ostati i tokom narednih dvadeset godina.
STOPA RASTA MUSLIMANSKE I NEMUSLIMANSKE POPULACIJE U BiH
Populacija
Za period
Muslimanska
Nemuslimanska
Razlika
2005-2010.
1,2
1,2
2025-2030.
1,4
1,4
Omjer spolova
mjer spolova (uzet kao broj mukaraca prema 100 ena) je jedan od vanih faktora koji imaju utjecaj na fertilitet populacije (broj djece po jednoj
eni). o pravilu, kada je broj mukaraca vei, broj roene djece je manji
nego u populacijama koje su spolno izbalansirane. panija u Evropi ima
najvei omjer mukaraca prema enama u muslimanskoj populaciji - 189,7
mukaraca naspram 100 ena, ali e za 20 godina na prvom mjestu biti Italija. U oba sluaja razlog je priliv imigranata, koji su uglavnom mukarci.

125
BiH je u anketnom omjeru spolova na posljednjem mjestu u Evropi: 91 mukarac prema 100 ena. rojekcije omjera spolova i za 20
godina (2025-2030.) smjetaju BiH na posljednje mjesto u Evropi, sa
omjerom 90,1:100. Istraivanje kao osnovni razlog ovakvom stanju u
pojedinim zemljama navodi emigriranje mukaraca u potrazi za boljim
ekonomskim uvjetima. Koliko je rat u BiH imao utjecaja na ovaj omjer,
u istraivanjima Foruma ew se ne navodi.

126
R P O OG R C
Muslimanska populacija u Bosni i Hercegovini je tradicijski sunijska, hanejskog mezheba, ali ispitanici u istraivanju su se ovako identicirali:
sunija 38%, samo musliman 54%, nita konkretno 3% i bez odgovora 4%.
Sunije
38%
20
Sunije
Samo musliman
54%
40
Samo musliman
60
Nita konkretno
3%
4%
Vjersko izjanjavanje
muslimana BiH
MUSLIMANI U BiH SE OPREDJELJUJU KAO:
80
100
Bez odgovora
Rezultati za BiH, prema Pew Research Center Q31
U zbirnim podacima se navodi da je u BiH u muslimanskim porodicama odrastalo 99% ispitanika.23
To je u skladu sa globalnim i
regionalnim prosjekom: u veini zemalja svijeta preko 90% muslimana

je i odrastalo u muslimanskim porodicama, to generalno upuuje na
nizak nivo konverzije.
23
U analitikoj tabeli, meutim, dati su sljedei podaci: u sunijskoj porodici odrastalo je

35% ispitanika (u odrasloj dobi se javlja 3% novih sunija), u samo muslimanskim 57%
(u odrasloj dobi se gubi 3% iz ove grupe), to je ukupno 92%. reostalih 7% su ispitanici
koji su odgovorili sa nita konkretno i bez odgovora. ta je sa 1% nije poznato, ali se iz
rezultata ne moe pouzdano zakljuiti da se radi o konverziji.

127
ODRASTALI KAO MUSLIMANI

Procent muslimana ispitanika koji izjavljuje da su odrastali kao muslimani u BiH i
drugim zemljama June i Istone Evrope, te u Libanu, Turskoj i Maleziji
Kosovo
100
99
BiH
Albanija
95
92
Rusija
Liban
100
Malezija
100
99
Turska
88
90
92
94
96
98
100
Pew Research Center q44/Q44b
ripadnost sujskim redovima

U BiH se samo 2% ispitanika izjasnilo da pripada sujskim redovima.
To je relativno mali broj u odnosu na, na primjer, usiju gdje ih je 19%,
ali u skladu sa prosjekom mnogih zemalja svijeta (izuzev u odsaharskoj regiji); npr. u Jordanu je takoer 2% ispitanika izjavilo da pripada
nekom sujskom redu, u alestini 1% itd.
PRIPADNOST SUFIJSKOM REDU
Procent muslimana ispitanika koji kae da pripada sujskom redu u BiH i drugim zemljama
June i Istone Evrope, te u Maleziji, Libanu, Turskoj i Jordanu
19
Rusija
13
Albanija
Kosovo 3
BiH 2
17
Malezija
Liban
Turska
Jordan 2
0
20
40
60
80
100

128
R R O R
Kada je rije o raznim pokazateljima privrenosti vjeri, poput iskaza
samog ispitanika koliko je vjera vana u njegovom ivotu ili obavljanja
dnevne molitve (namaza) kod kue i u damiji, procenti za muslimansku populaciju u BiH su u odnosu na globalni prosjek dvostruko, pa i
trostruko nii. U odnosu na regiju su varijabilni. Muslimani BiH su u
globalnom prosjeku samo po svjedoenju vjere.
VJERSKA PRIVRENOST: BH. MUSLIMANI U USPOREDBI SA MUSLIMANIMA U SVIJETU
Procent muslimana u BiH i procent globalne populacije muslimana koji...
Idu u damiju
bar jednom
sedmino
61
30
Klanjaju bar
jednom
dnevno
Globalno
76
25
BiH
87
Smatraju vjeru
veoma vanom
36
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center
Svjedoenje i vanost vjere

rocent muslimana u Bosni i Hercegovini koji vjeruju da je samo jedan
Bog i da je Muhammed Njegov oslanik - 96% - skoro je identian globalnom prosjeku: u svijetu, naime, 97% muslimana prihvata ovo srno vjerovanje islama. U odnosu na zemlje regije June i Istone Evrope, u BiH
je taj procent najvei: u usiji je 89%, na Kosovu 81% i u Albaniji 72%.

129
SVJEDOENJE VJERE
Procent muslimana ispitanika koji kae da vjeruje da je samo jedan Bog i da je Muhammed Njegov Poslanik u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te Egiptu,
Libanu i Turskoj
BiH
96
Rusija
89
Kosovo
81
Albanija
72
Egipat
100
Liban
99
Turska
97
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center q43j
Meutim, na pitanje o vanosti vjere u ivotu, u BiH je svega 36%

ispitanika odgovorilo da je vjera veoma vana u njihovom ivotu, to je
relativno mali procent u odnosu na mnoge zemlje u svijetu: globalno,
87% muslimana smatra vjeru veoma vanom. Meutim, prema anketi,
44% muslimana u BiH vjeru smatra donekle vanom, 16% ne toliko
vanom, a svega 2% smatra vjera uope nije vana.
KOLIKO JE VJERA VANA
Procent muslimana ispitanika koji izjavljuju da je vjera veoma vana u BiH i drugim
zemljama June i Istone Evrope, te u Maleziji, Turskoj i Libanu
Rusija
44
Kosovo
44
36
BiH
Albanija
15
Malezija
93
Turska
Liban
67
59

130
Klanjanje namaza i odlasci u damiju

Procent muslimana u BiH koji klanjaju...
Nekoliko puta dnevno
Jednom dnevno
Nekoliko puta sedmino
Jednom sedmino
Nekoliko puta mjeseno
Rijetko
Nikad
Bez odgovora
Ukupno:
Rezultati za BiH
Procent muslimana u BiH koji idu u damiju...

19
6
13
9
12
29
9
3
100%
Vie nego jednom sedmino

Jednom sedmino, na dumu
Nekoliko puta mjeseno
14
16
11
Nekoliko puta godinje, posebno

na Bajram
23
Rijetko
Nikad
Bez odgovora
Ukupno:
26
10
0
100%
Veina muslimana u BiH bar nekad u godini klanja namaz. Meutim,

svih pet dnevnih namaza obavlja svega 14% ispitanika. Bar jednom
dnevno klanja 25%, to je oko tri puta manje od procenta muslimana
u svijetu koji bar jednom dnevno klanjaju (globalni prosjek je 76%).
U odnosu na regiju, svih pet dnevnih namaza muslimani BiH klanjaju
ee nego muslimani na Kosovu i u Albaniji, a rjee od ruskih muslimana: u usiji 30% muslimana obavlja sve dnevne molitve.
MUSLIMANI VIE PUTA DNEVNO OBAVLJAJU MOLITVU
Procent muslimana ispitanika koji klanjaju dnevno svih pet namaza i onih koji klanjaju
manje od pet namaza u zemljama June i Istone Evrope, Malezije, Libana i Turske
30
Rusija
BiH
14
10
Kosovo
31
Svih pet namaza

Manje od pet namaza
Albanija 4 3
72
Malezija
61
Liban
Turska
27
0
7
2
15
20
40
60
80
100

131
dgovori na pitanje o klanjanju u damiji daju ovakvu sliku: u damiji bar jednom sedmino ide 30% muslimana BiH, to je dvostruko
manje od muslimana u svijetu - 61% globalne muslimanske populacije
bar jednom sedmino ide u damiju.
ODLASCI U DAMIJU
Procent muslimana ispitanika koji idu u damiju jednom sedmino i vie puta sedmino
u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te u Maleziji, Turskoj i Libanu
Bosna
i Hercegovina14 14
Bosna
i Hercegovina
Kosovo 9 9
Kosovo
16
16
14
14
Rusija 7 7 12
Rusija
12
Albanija 2 23
Albanija
35
19
22
25
Liban15 15
Liban
0
Vie
Vie puta
puta
sedmino
sedmi no
Malezija35
Malezija
Turska19
Turska
Jednom
Jednom
sedmino
sedmi no
25
29
20
22
29
40
60
80
100
U damiju nikada ne ide 10% ispitanika iz BiH. U zemljama dviju

regija, June i Istone Evrope i Srednje Azije, veliki procent muslimana
(u odnosu na zemlje drugih regija) nikada ne ide u damiju, a od tih
deset zemalja, BiH je sa najmanjim procentom.

132
MNOGI MUSLIMANI JUNE I ISTONE EVROPE I SREDNJE AZIJE NIKADA NE IDU U DAMIJU
Procent onih koji nikada ne idu u damiju
44
Albanija
39
Kosovo
33
Rusija
10
BiH
71
Uzbekistan
64
Azerbejdan
54
Tadikistan
50
Kirgistan
31
Kazahstan
23
Turska
20
40
60
80
100
Uenje ili sluanje Kurana

Svakodnevno Kuran ui ili slua 8% anketiranih muslimana u BiH, bar
jednom sedmino 19%, jednom mjeseno 16%, a nekoliko puta godinje 39%. Kuran nikada ne ui ili slua 16% muslimana u BiH.
UENJE ILI SLUANJE KURANA
Procent muslimana koji Kuran itaju ili sluaju svakodnevno, bar jednom sedmino
ili nikada u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te u Palestini,
Libanu i Turskoj
Rusija
Bosna i Hercegovina
Kosovo
61
74
16
40
Albanija 3
47
52
46
31
Liban
9
Turska
0
64
63
20
Svakodnevno
44
42
Palestina
23
40
4
23
60
80
100
Bar jednom
sedmino
Nikada

133
ekat, post i had

rema odgovorima na pitanje koliko se daje zekat, muslimani Bosne i
Hercegovine su u velikom procentu odgovorili potvrdno. rema rezultatima ankete, ak 81% ih daje zekat.24
DAVANJE ZEKATA
Procent muslimana ispitanika koji daju zekat u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te u Maleziji, Libanu i Turskoj.
81
BiH
69
Kosovo
43
Albanija
39
Rusija
Malezija
93
Liban
78
Turska
72
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center q64e
amazanskog posta pridrava se 75% muslimanskog stanovnitva

BiH. Kao i kod odlazaka u damiju, muslimani u zemljama regija Srednje Azije i June i Istone Evrope manje poste od muslimana u svijetu.
Izuzeci u ovim regijama su Tadikistan (88%), Turska (84%), Kosovo
(76%) i BiH sa tri etvrtine ispitanika koji poste.25
24
25
ostoji mogunost da su, zbog formulacije pitanja, ispitanici shvatili da ih se pita da li daju
zekat i sadekatu-l-tr (ili moda ak sadaku, odnosno milostinju), pa, budui da ovo potonje
daju u velikom procentu, i odgovorili potvrdno.
U anketnom pitanju nije razlueno da li ispitanici poste svaki dan amazana ili samo
odreeni broj dana.

134
PRIDRAVANJE PROPISA O POSTU TOKOM RAMAZANA

Procent muslimana ispitanika koji posti u BiH, drugim zemljama June i Istone
Evrope, te u Maleziji, Libanu i Turskoj
Kosovo
76
BiH
75
56
Rusija
44
Albanija
Malezija
99
Liban
88
Turska
84
0
20
40
60
80
100
Had je obavilo svega 3% ispitanika, muslimana BiH, ali u tome

nema znaajnijeg odstupanja od svjetskog obrasca, s obzirom da je u
veem dijelu muslimanskog svijeta, izuzev Bliskog Istoka i Sjeverne
Afrike, had obavilo ispod 10% stanovnitva.

135
T RO
Na pitanja o temeljnim vjerovanjima, muslimani Bosne i Hercegovine
su velikom procentu odgovorili da vjeruju u predodreenje (78%), u
zagrobni ivot (Dennet 83% i Dehennem 81%), a u relativno malom
da vjeruju u povratak Mehdijev (14%) ili Isaov (Isusov, 11%). U meleke
vjeruje polovina ispitanika.
TEMELJNA VJEROVANJA
Muslimani u BiH vjeruju u...
Vjerovanje
U meleke (anele)
U predodreenje (kader)
Zagrobni ivot / Dennet
Zagrobni ivot / Dehennem
Sudnji dan / Povratak Mehdija
Sudnji dan / Povratak Isaov (Isusov)
Procent koji
vjeruje
50
78
83
81
14
11
Procent koji
ne vjeruje
47
20
13
14
73
80
Ne znaju da je to dio islamske

vjere ili bez odgovora
3
2
4
5
13
9
Rezultati za BiH,
Pew Research Center
Vjerovanje u meleke
U Boje meleke (anele) vjeruje 50% muslimana BiH, to je znatno
manje od svjetskog prosjeka (88%).

136
Vjeruju u meleke
VJEROVANJE U MELEKE: BH. MUSLIMANI U USPOREDBI SA MUSLIMANIMA SVIJETA

Procent muslimana u BiH i procent globalne populacije muslimana koji vjeruju u
meleke
Globalno
88
50
BiH
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center
U cijelom uzorku od 39 zemalja u kojima je provedeno istraivanje,

samo muslimani Albanije (sa 42% onih koji vjeruju u meleke) manje
vjeruju od muslimana BiH (50%). Iako SAD nisu obuhvaene istraivanjem, iz zasebnog istraivanja istih aspekata vjere koje je takoer obavio Forum ew, vidi se da je procent amerikih muslimana koji vjeruju
u meleke identian bosanskom - 50%.
VJEROVANJE U MELEKE
Procent muslimana ispitanika u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te
Maleziji, Turskoj, Libanu i Kazahstanu koji vjeruje u meleke
63
Rusija
60
Kosovo
50
BiH
42
Albanija
98
Malezija
96
Turska
94
Liban
66
Kazahstan
0
20
40
60
80
100

137
Vjerovanje u predodreenje
Istraivanjem je naeno da u mnogim zemljama muslimanskog svijeta u predodreenje (kader) vjeruje najmanje tri etvrtine muslimana,
izuzev u Junoj i Istonoj Evropi, gdje u meleke vjeruje u prosjeku 58%
ispitanika. Meutim, ovdje Bosna i Hercegovina odstupa od regionalnog i uklapa se u globalni obrazac, jer ima relativno visok procent muslimana koji vjeruju u predodreenje - 78%.
VJEROVANJE U PREDODREENJE
Turskoj, Maleziji i Libanu koji vjeruju u predodreenje
78
BiH
63
Rusija
50
Kosovo
44
Albanija
Turska
92
Malezija
89
Liban
89
0
20
40
60
80
100
Vjerovanje u Dennet i Dehennem

U BiH je vjerovanje u zagrobni ivot veoma raireno: 83% ispitanika
izjavilo je da vjeruje u Dennet, a 81% da vjeruje u Dehennem.
U svim zemljama obuhvaenim istraivanjem, izuzev tri zemlje
June i Istone Evrope (Albanija, Kosovo, usija) i Kazahstana iz regije Srednje Azije, dio stanovnika koji vjeruju u Dennet je iznad 80%.
Muslimani BiH, dakle, odstupaju od regionalnog obrasca i pribliavaju
se globalnom. Ista je situacija i sa vjerovanjem u Dehennem, iako su
procenti onih koji vjeruju u Dehennem neznatno nii u svim zemljama svijeta.

138
VJEROVANJE U DENNET I DEHENNEM

Maleziji, Turskoj i Libanu koji vjeruju u Dennet, odnosno Dehennem
83
81
BiH
76
73
Rusija
Kosovo
61
Albanija
46
Vjeruju u
dennet
72
53
98
97
Liban
Malezija
85
Turska
87
0
20
40
60
80
96
Vjeruju u
dehennem
92
100
Pew Research Center q43a i Q43b
Vjerovanje u Sudnji dan

Vjerovanje u Sudnji dan ispitivano je preko pitanja o vjerovanju u
brzi povratak Mehdija, odnosno Isaa (Isusa); njihov skori povratak bi,
prema islamskoj tradiciji trebao prethoditi Sudnjem danu.
U veini zemalja obuhvaenih istraivanjem vei je procent muslimana koji vjeruju u brzi Mehdijev povratak, nego u povratak Isaa. Juna i Istona Evropa je, meu regijama posljednja po rairenosti ovih
vjerovanja, a BiH posljednja unutar regije i meu posljednjim meu
svim anketiranim zemljama. U BiH u brzi Mehdijev povratak vjeruje
svega 14% ispitanika; samo je Kazahstan sa 13% iza BiH. U brzi Isaov
(Isusov) povratak vjeruje svega 11% ispitanika BiH, a iza BiH su samo
Indonezija sa 8% i Kazahstan sa 6%.

139
VJEROVANJE U SKORI POVRATAK MEHDIJA I ISAA ISUSA

Turskoj, Maleziji i Libanu koji vjeruju u brzi povratak Mehdija i Isaa (Isusa)
Rusija
27
15
20
23
Albanija
Kosovo
15
BiH
14
11
Vjeruju u brzi
povratak
Mehdija
20
68
65
Turska
Malezija
54
Vjeruju u brzi
povratak Isaa
62
56
52
Liban
Indonezija
23
8
0
Pew Research Center q43i i Q43h
20
40
60
80
100

140
DRG R O O
Kad je rije o vjerovanju u natprirodne sile, bilo da su ta vjerovanja
dio islamske tradicije ili su joj protivne, mnogi muslimani u Bosni i
Hercegovini u njih vjeruju u relativno malom procentu u odnosu na
druge zemlje svijeta, a u obrascu oekivanom za regiju June i Istone
Evrope. Izuzetak je prikazivanje kuranskih citata koje muslimani BiH
uveliko prakticiraju (77%).
DRUGA VJEROVANJA I OBIAJI
MUSLIMANA U BiH
Vjerovanje
Vjerovanje u dine
Vjerovanje u vradbine
Vjerovanje u urokljivo oko
Obiaj
Noenje hamajlija
Zatita kue od uroka
Prikazivanje kuranskih citata
Obraanje tradicionalnim vjerskim iscjeliteljima
Prisustvovali egzorcizmu
Procent koji
vjeruje
36
21
37
Procent koji
prakticira
13
11
77
16
5
Procent koji
ne vjeruje
60
76
59
Procent koji
ne prakticira
87
88
23
82
95
Bez
odgovora
4
3
4
Bez
odgovora
0
1
0
2
0
Rezultati za BiH
Pew Research Center
Vjerovanje u dine
Muslimani BiH, sa 36% ispitanika koji vjeruju u dine, uklapaju se u okvire regije June i Istone Evrope (usija 38%, Kosovo 24%, Albanija 23%).
U odnosu na druge regije,26 u BiH se mnogo manje vjeruje u dine, izuzevi zemlje Srednje Azije (od 15% do 21%). Meutim, i meu zemljama
Srednje Azije, Turska je izuzetak sa 63% onih koji vjeruju u dine.
26
itanje nije postavljeno u odsaharskoj Africi.

141
VJEROVANJE U DINE
Maleziji, Libanu i Turskoj koji vjeruju u dine
38
Rusija
36
BiH
Kosovo
24
Albanija
23
Malezija
77
Liban
73
Turska
63
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center q43g
Vjerovanje u vradbine i urokljivo oko

Iako je vjerovanje u vradbine u veem dijelu muslimanskog svijeta
odbaeno kao neislamsko, jo uvijek je u nekim dijelovima svijeta raireno. Istraivanje Foruma ew pokazalo je da BiH spada u onu treinu
muslimanskih zemalja gdje se najmanje vjeruje u vradbine, a na regionalnom nivou - najmanje: 23% ispitanika u BiH je izjavilo da vjeruje u
vradbine. U regiji Juna i Istona Evropa, albanski muslimani najvie
vjeruju u vradbine (43%).
to se tie vjerovanja u urokljivo oko, u toj regiji usija je na prvom mjestu, sa 59% onih koji vjeruju u urokljivo oko. U veini muslimanskih zemalja (sa izuzetkom zemalja Jugoistone Azije) vjerovanje
u urokljivo oko rairenije je nego vjerovanje u vradbine. rema rezultatima istraivanja, i u BiH je ista situacija: 37% muslimana vjeruje u
urokljivo oko, a 23% ih vjeruje u vradbine.

142
VJEROVANJE U VRADBINE I UROKLJIVO OKO

Procent muslimana ispitanika u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te u
Indoneziji, Maleziji, Turskoj i Libanu koji vjeruju u vradbine i urokljivo oko
43
Albanija
33
Kosovo
54
40
29
Rusija
21
BiH
Indonezija
59
69
29
Malezija
36
Vjeruju u
urokljivo oko
49
49
Turska
23
Liban
0
20
Vjeruju u
vradbine
37
69
50
40
60
80
100
Pew Research Center q43d i Q43e
Noenje hamajlija
Manje od treine muslimana svijeta prakticira noenje hamajlija i ovo
je vjerovanje, opet sa izuzetkom Jugoistone Azije, relativno ujednaeno raireno po regijama.
Vjerovanje u mo talismana je neto rasprostranjenije samo u akistanu sa 41% i Albaniji sa 39% onih koji nose hamajlije. BiH je, sa 13%
muslimana koji vjeruju u mo hamajlija, opet na posljednjem mjestu
u regiji i meu onim zemljama svijeta gdje se hamajlije najrjee nose.

143
NOENJE HAMAJLIJA
Pakistanu, Turskoj, Libanu i Maleziji koji izjavljuju da nose hamajlije
39
Albanija
25
Rusija
23
Kosovo
13
BiH
41
Pakistan
23
Turska
16
Liban
Malezija 3
20
40
60
80
100
Stavljanje levhi
U domovima muslimana uestalija praksa je postavljanje ispisanih
kuranskih ajeta (levhi): oko 70% muslimana irom svijeta dri se ove prakse.
U ovom sluaju, muslimani u BiH su blie globalnom, nego regionalnom prosjeku: 77% ih u svojim domovima ima levhe.
PRIKAZIVANJE KURANSKIH AJETA
Maleziji, Libanu i Turskoj koji u svojim domovima stavljaju levhe
BiH
77
55
Rusija
Kosovo
34
Albanija
18
97
Malezija
Liban
93
Tadikistan
78
Turska
72
0
Pew Research Center q64d
20
40
60
80
100

144
braanje vjerskim iscjeliteljima

braanje vjerskim iscjeliteljima nije rijetka praksa u muslimanskom
svijetu - u svim zemljama obuhvaenim istraivanjem vjerskom ljekaru po pomo je otiao barem jedan od deset muslimana, a pojedinano
po zemljama gledano - i vie. U BiH vjerskom iscjelitelju je ilo 16%
ispitanika, i po tome je zemlja u kojoj se to prakticira najrjee od svih
zemalja regije, ali i globalno promatrano: vjerskom iscjelitelju rjee
idu samo muslimani Kenije (13%).
OBRAANJE VJERSKIM ISCJELITELJIMA
Maleziji, Turskoj, Libanu i Keniji koji se obraaju tradicionalnim vjerskim iscjeliteljima
Albanija
38
25
Kosovo
Rusija
21
BiH
16
40
Malezija
Turska
25
Liban
20
Kenija
13
0
20
40
60
80
100
Egzorcizam
Egzorcizam se u veini zemalja smatra neislamskom praksom, pa su i
sluajevi prisustvovanja takvom inu veoma rijetki (izuzev u odsaharskoj Africi, gdje je u svim anketiranim zemljama procent muslimana
koji su prisustvovali egzorcizmu preko 15%). Iako je u BiH svega 5%
ispitanika u istraivanju izjavilo da je prisustvovalo egzorcizmu, po toj
praksi prednjai u regiji June i Istone Evrope (rezultati za ostale zemlje regije su: Albanija 4%, usija 3% i Kosovo 2%).

145
SVJEDOILI EGZORCIZMU
Procent muslimana ispitanika u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te Maleziji, Turskoj i Libanu koji su prisustvovali istjerivanju zloduha ili dina iz neke osobe
BiH
Albanija 4
Rusija 3
Kosovo 2
Malezija
13
Turska
Liban 3
0
20
40
60
80
100

146
O R R OG
d 39 anketiranih zemalja, muslimani BiH su meu prve etiri zemlje
meu zemljama obuhvaenim istraivanjem u odnosu prema pravovjerju.
Tumaenje islamskih uenja

U BiH je 75% populacije vjeruje da moe biti samo jedno ispravno tumaenje islama, a 18% smatra da moe biti vie tumaenja islama. lobalno, BiH je meu etiri zemlje koje imaju najvei procent ispitanika
koji smatraju da postoji samo jedno ispravno tumaenje islama.
MNOGI MUSLIMANI PRIHVATAJU SAMO JEDNO TUMAENJE ISLAMA
Zemlje sa najveim procentom onih koji
vjeruju da je samo jedno tumaenje islama
ispravno
Zemlje sa najmanjim procentom onih koji dozvoljavaju da je vie tumaenja islama ispravno
Zemlja
Egipat
Jordan
Tadikistan
BiH
Tajland
Zemlja
Uzbekistan
Tadikistan
Kirgistan
Malezija
BiH
Procent ispitanika
78
76
76
75
73
Procent ispitanika
12
13
17
17
18

Takoer, BiH je, sa 18% muslimana koji smatraju da je ispravno

vie tumaenja islama, meu pet zemalja gdje je najmanji procent takvih ispitanika.
Muslimani BiH u znatno veem procentu vjeruju da postoji samo
jedno ispravno tumaenje islama u odnosu na ruske (53%), kosovske
(52%) i albanske muslimane (41%).

147
JEDNO ILI VIE TUMAENJA ISLAMA?

Maleziji, Turskoj, Libanu i Maroku koji smatraju da postoji samo jedno ispravno
tumaenje islamskih uenja i onih koji smatraju da postoji vie tumaenja
Samo je
jedno
tumaenje
islama
Postoji vie
tumaenja
islama
-100
BiH
18
Rusija
28
53
Kosovo
21
52
Albanija
23
Malezija
17
Turska
22
Liban
45
Maroko
58
-50
75
41
71
66
47
34
50
100
rihvatanje pripadnika drugih ogranaka i kola islama

to se tie prihvatanja pripadnika drugih ogranaka, kola ili sekti, muslimani BiH imaju varijabilne stavove: logino, poto su sunije, oni najvie prihvataju pripadnike tog ogranka, a najmanje prihvataju suje.
Meutim, veliki dio onih koji nikada nisu uli za ove grupe ili koji nisu
htjeli odgovoriti ukazuje na to da muslimanske populacije zemalja koje
su bile pod viedecenijskom komunistikom vlau nikad nisu uli za
razliite sektake identitete ili ih ne smatraju vanima.
PRIHVATANJE DRUGIH GRUPA
MUSLIMANI U BiH VJERUJU DA SU MUSLIMANI I PRIHVATAJU...
Grupa
Sunije
iije
Suje
Procent koji prihvata

74
51
45
Procent koji ne prihvata

9
23
22
Nikad nisu uli za njih

6
10
17
Bez odgovora
11
15
16

148
rocent muslimana u BiH koji nikad nisu uli za sunije (6%) je

blizu globalnog prosjeka (7%), ali je u odnosu na zemlje June i Istone
Evrope, a naroito zemlje Srednje Azije, bive sovjetske republike relativno mali; npr. u Uzbekistanu 37% ispitanika nije ulo za sunije. Skoro
tri etvrtine bh. muslimana prihvata sunije kao muslimane. rocent
onih koji ne prihvataju sunije kao muslimane u BiH-9% je neznatno
vei od globalnog prosjeka (7%), ali znatno manji od regionalnog: u Albaniji 25%, u usiji i na Kosovu po 11% muslimana ne prihvata sunije.
JESU LI SUNIJE MUSLIMANI?
Procent muslimana u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te Maleziji, Turskoj,
Libanu i Uzbekistanu koji smatraju da sunije jesu muslimani, nisu muslimani i onih koji
nikada nisu uli za sunije ili ne znaju
BiH
74
Rusija
56
Kosovo
11
51
25
Albanija
17
34
11
25
49
99
Liban
10
91
Turska
48
Malezija
25
Uzbekistan
14
37
Nisu uli ili

ne znaju
72
40
Nisu
8 1
5
20
Jesu
38
60
80
100
Kad je rije o iijama, regionalna situacija je drugaija: iako u BiH

iije kao muslimane prihvata neto vie od pola ispitanika (51%), ona u
regiji June i Istone Evrope ima najvei procent onih koji ih ne prihvataju (23%). Sa 10% onih koji nikada nisu uli za iije, BiH je neznatno
iznad globalnog (9%) i regionalnog prosjeka (8%).

149
JESU LI IIJE MUSLIMANI?

Procent muslimana u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te Libanu,
Turskoj i Maleziji, koji smatraju da iije jesu muslimani, nisu muslimani i onih koji
nikada nisu uli za iije ili ne znaju
60
Albanija
Rusija
53
BiH
51
Kosovo
20
20
13
34
23
36
Jesu
25
21
43
Nisu
88
Liban
11 1
61
Turska
17
35
Malezija
0
22
20
23
Nisu uli
ili ne
znaju
43
40
60
80
100
Muslimani BiH u najveem procentu prihvataju suje kao muslimane (45%), malo vie od ruskih (42%) i dvostruko vie od kosovskih (22%)
i znatno vie od albanskih muslimana (10%). Takoer je to i iznad globalnog prosjeka zemalja obuhvaenih istraivanjem, koji iznosi 40%. Dio
onih koji ne prihvataju suje kao muslimane u BiH (22%) je neto malo
ispod regionalnog prosjeka (24%) i neznatno iznad globalnog (21%).
JESU LI SUFIJE MUSLIMANI?
Procent muslimana u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope, te Turskoj,
Libanu i Maleziji koji smatraju da suje jesu muslimani, nisu muslimani i onih koji
nikada nisu uli za suje ili ne znaju
BiH
BiH
45
45
Rusija
Rusija
42
42
Kosovo
Kosovo
Albanija
Albanija
22
22
17
17
22
22
13
13
51
51
31
31
19
19
43
43
20
04
Nisu
Nisu
55
55
56
56
0
02
Jesu
Jesu
56
56
34
34
Turska
Turska
Malezija
Malezija
41
41
22
22
10
10
Liban
Liban
33
33
14
14
40
06
Nisu
Nisu uli
uli ili
ili
ne znaju
ne
znaju
30
30
43
43
60
08
80
01
100
00

150
R C R PR
Muslimani Bosne i Hercegovine su na pitanje da li smatraju odreene vjerske i druge obiaje prihvatljivim u islamu odgovorili oekivano
za regionalni obrazac: posjete svetitima, koje su dio bosanskohercegovake tradicije prihvata 68% populacije, recitiranje poezije u slavu
Boga i Vjerovjesnika 61%, dok druge obiaje uglavnom smatraju neprihvatljivim.
GRANICE VJERSKE PRAKSE
MUSLIMANA BiH
Obiaj
Posjeivanje svetita
Recitiranje poezije u slavu Boga
Molitveni ples
Prizivanje umrlih
Prizivanje dina
Pribjegavanje vradbinama
Procent koji obiaj

Procent koji obiaj
smatra prihvatljivim smatra neprihvatljivim
68
61
18
36
12
8
21
23
52
47
64
79
Bez odgovora ili ne znaju

da li je to u islamskoj
tradiciji
11
16
30
17
24
13
Rezultati za BiH
REW RESEARCH CENTER
osjeivanje svetita, recitiranje poezije u slavu Boga i sema

ko 68% muslimana BiH smatra da je posjeivanje svetita za islam
prihvatljiva praksa, po emu su neto iznad regionalnog prosjeka (66%)
i iznad globalnog prosjeka (58%). U regiji, ruski muslimani prednjae
u ovom obiaju: ak 82% ih posjete svetitima smatra doputenim u
islamu.

151
JE LI POSJEIVANJE SVETITA PRIHVATLJIVO?

u Libanu, Maleziji i Turskoj koji smatraju da je posjeivanje svetita prihvatljiva
islamska praksa
82
Rusija
68
BiH
57
Kosovo
55
Albanija
Liban
99
Malezija
89
Turska
82
0
20
40
60
80
100
to se tie regije, slina situacija je i sa religijskom poezijom: 61%

bh. muslimana poeziju i pjevanje u slavu Boga i oslanika Muhammeda smatra prihvatljivim islamskim obiajem, to je manje od ruskih
muslimana (79%), ali vie od albanskih (49%) i kosovskih (48%). U
globalu, BiH je takoer iznad prosjeka (oko 50%).
JE LI RECITIRANJE POEZIJE U SLAVU BOGA PRIHVATLJIVO U ISLAMU?
Procent muslimana ispitanika u BiH i drugim zemljama June i Istone Evrope,
te u Libanu, Turskoj i Maleziji koji smatraju je recitiranje pjesama u slavu Boga
prihvatljivo
79
Rusija
61
BiH
Albanija
49
Kosovo
48
Liban
91
Turska
77
Malezija
73
0
20
40
60
80
100

152
les prilikom zikra se, zbog plesa mevlevijskih vrteih dervia

najvie prihvata u Turskoj (72%), ali u svijetu nije toliko uobiajena,
niti prihvaena praksa. Iako se u regiji June i Istone Evrope prihvata
znatno vie nego u ostalim regijama, BiH je tu na posljednjem mjestu
sa 18% onih koji ovaj obiaj smatraju prihvatljivim u islamu, iza usije (39%), Kosova (36%) i Albanije (28%), ali je neto iznad globalnog
prosjeka (15%).
PLES PRILIKOM ZIKRA
Procent muslimana ispitanika u BiH i zemljama June i Istone Evrope, te Turskoj,
Libanu i Maleziji koji smatraju ples prilikom zikra prihvatljivim
39
Rusija
36
Kosovo
28
Albanija
18
BiH
Turska
72
Liban
27
Malezija 2
0
20
40
60
80
100
rizivanje umrlih, dina i vraanje

braanje umrlima za pomo (prizivanje duhova) je obiaj koji se
generalno smatra neprihvatljivim u islamu, pa su i procenti stanovnitva irom svijeta koji ga prakticiraju mali. Iako je procent muslimana u
BiH koji to smatraju prihvatljivom vjerskom praksom 36%, taj se procent moe smatrati relativno velikim: u regiji je BiH na prvom mjestu,
a meu svim zemljama obuhvaenim istraivanjem na treem: iza Kazahstana (51%) i Uzbekistana (38%).

153
rizivanje dina se globalno osuuje kao za islam neprihvatljiva

praksa. Meutim, u BiH ima 12% muslimana koji ovu praksu smatraju
prihvatljivom, to je, iako mali procent, znaajan u odnosu na ukupnu
anketiranu populaciju (odsaharska Afrika nije obuhvaena). Samo
Banglade (28%) i Kazahstan (15%) iz drugih regija, i usija (18%)
unutar regije June i Istone Evrope imaju vei procent onih koji prizivanje dina smatraju prihvatljivim obiajem.
JE LI PRIZIVANJE UMRLIH I PRIZIVANJE DINA PRIHVATLJIVO U ISLAMU?
u Kazahstanu, Turskoj, Libanu i Maleziji koji smatraju da su obraanje umrlima za
pomo i prizivanje dina prihvatljivi obiaji
BiH
36
12
Rusija
Albanija
10
34
18
16
Prizivanje
umrlih
5
5
Kosovo
Kazahstan
51
15
Turska
24
Liban
Prizivanje
dina
22
7
1
1
Malezija
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center q42d i Q42e
Vradbine se u muslimanskom svijetu smatraju pokuenim obiajem, pa je i udio stanovnitva koji vjeruje da je prihvatljiv po islamu,
za skoro sve zemlje obuhvaene istraivanjem ispod 10% (odsaharska Afrika nije obuhvaena). U BiH je 8% onih koji vradbine smatraju
prihvatljivom praksom. Isti procent ispitanika je isto odgovorio i na
Kosovu i u usiji, Turska se neznatno razlikuje (9%), a u Albaniji ih je
neto vie - 12%.
*

154
B H . :
R G , PO R O
Bosna i Hercegovina je obuhvaena i istraivanjem politikih i drutvenih stavova muslimana u svijetu koje je sproveo Forum za pitanja religijskog i javnog ivota entra ew i iji su rezultati objavljeni u aprilu
2013. godine.
Bh. muslimani se, uz nekoliko izuzetaka i specinosti, po stavovima prema religiji i modernom drutvu i politici uglavnom uklapaju u
regionalne i globalne obrasce.
U novom istraivanju entra ew postavljeno je pitanje (koje je,
malo drugaije formulirano, sadravalo i prethodno istraivanje o jedinstvu i razlikama): da li postoji samo jedna ili vie puteva ka vjenom
ivotu, odnosno, da li samo islam ili mnoge vjere vode ka vjenom ivotu na onome svijetu. Da je islam jedina prava vjera koja vodi ka vjenom ivotu smatra 58% bh. muslimana, po emu se uklapaju u obrasce
oekivane za regije Juna i Istona Evropa i Srednja Azija, ali su i daleko ispod ostalih zemalja obuhvaenih istraivanjem (najmanje osam
od deset ispitanika vjeruje da je islam jedini pravi put ka vjenom ivotu). Bh. muslimani su sa najveim procentom u regiji (36%) po stavu
da i druge vjere vode vjenom ivotu. o tom procentu (iako relativno
malom) su u svih 39 zemalja obuhvaenih istraivanjem meu pet sa
najvie muslimana koji vjeruju da vie religija vodi vjenom ivotu, daleko iznad globalnog prosjeka (18%). Najvei procent meu zemljama
obuhvaenim istraivanjem imaju Kazahstan i ad, sa po 49%, meutim, zemlja koja u svijetu ima najvie muslimana koji vjeruju da i druge
vjere vode vjenom ivotu, ali koja nije u uzorku zemalja istraivanja
je SAD (56%).

155
Stav prema erijatu

rema ovom istraivanju, veina muslimana u mnogim zemljama je za
uvoenje erijata kao zvaninog prava u nekoj zemlji. BiH, sa 80% onih
koji su protivnici uvoenja erijata i sa 15% onih koji su za, odstupa od
tog globalnog obrasca, a uklapa se u regionalni okvir, jer sline rezultate imaju ostale zemlje June Evrope i veina zemalja Srednje Evrope.
d 15% onih koji su za uvoenje erijata, vie od pola ih smatra da se
on treba odnositi samo na muslimane.
Muslimani BiH spadaju meu najvee protivnike uvoenje erijata i kada se zakljuuje po stavovima prema nekim primjenama odredbi religijskog prava. Bh. muslimani se protive erijatskim sudovima,
odnosno tome da u oblasti porodinog i imovinskog prava presuuju
vjerske sudije (91%), protive se smaknuu zbog naputanja vjere (93%)
i strogom tjelesnom kanjavanju (84%). dnosno, prema procentima
onih koji su pristalice primjene nekih odredbi religijskog prava, bh.
muslimani daleko odstupaju i od regionalnog i od globalnog prosjeka:
samo 6% ih je za religijske sudove (daleko manje u odnosu na regionalni prosjek 41% ili globalni 69%); 13% ih je za teko tjelesno kanjavanje (u odnosu na regionalni 36% i globalni 52%); i 4% ih je za
smaknue onih koji se odreknu islama (manje od regionalnog 13% i
globalnog 38%).
STAVOVI BH. MUSLIMANA PREMA PRIMJENI RELIGIJSKOG PRAVA
Procent bh. muslimana koji podrava...
BiH
Globalno
...da religijski sudovi

odluuju u porodinim i
imovinskim sporovima
...teko
tjelesno
kanjavanje
...smaknue
onih koji se
odreknu islama
6
41
69
13
36
52
4
13
38
U istraivanju su ovakvi stavovi obino objanjavani postojeim

pravnim okvirom, tradicijom sekularnih sudova, te injenicom da ne
postoji favoriziranje neke vjere od strane drave.

156
Istraivanjem je naeno da postoji vea vjerovatnoa da e neki

ispitanik biti za uvoenje erijata ako redovnije klanja: iako je mali broj
ispitanika iz BiH koji su za erijat, i oni potvruju ovaj obrazac.
Vjera i moralnost
U anketi je postavljeno pitanje da li je potrebno da neko vjeruje u Boga
da bi bio moralan i za veinu muslimana odgovor je - da. Muslimani BiH
su, sa 65% onih koji vjeruju da moralan ovjek mora vjerovati u Boga,
ispod globalnog prosjeka (78%), a uklapaju se u regionalni za Junu i
Istonu Evropu.
to se tie stavovima prema tome da li su neka ponaanja moralno prihvatljiva ili ne, muslimani BiH su, openito, i u globalnom i u regionalnom
prosjeku. o stavovima da su moralno neprihvatljiva ponaanja kao to su
prostitucija (91%) i homoseksualnost (83%), bh. muslimani su i u gobalnom
i u regionalnom okviru. o stavu da je pijenje alkohola moralno pogreno
(60%) blizu su regionalnom prosjeku, a taj postotak je neto nii od globalnog prosjeka; ali, po stavu o eutanaziji (72%) blii su globalnom prosjeku,
a taj procent je neto vei od onog za regiju. o stavu da je abortus moralno
neprihvatljiv (66%) su ispod i regionalnog i globalnog prosjeka, kao i po
stavu da je vanbrani seks moralno pogrean (53%), po emu su ispod regionalnog i daleko ispod globalnog prosjeka. Meutim, jedino po emu su
bh. muslimani manje tolerantni i od muslimana u regiji i od muslimana u
svijetu je samoubistvo: 92% ih taj in smatra moralno pogrenim.
STAVOVI BH. MUSLIMANA O MORALNOSTI NEKIH PONAANJA
BiH
Globalno
91
90
91
PEW RESEARCH CENTER Q84d, Q84f, Q84g, Q84h, Q84i i Q84j.
83
83
87
92
83
84
53
67
84
60
62
78
66
71
75
Eutanazija
Abortus
Pijenje alkohola
Vanbrani seks
Samoubistvo
Homoseksualnost
Prostitucija
Procent ispitanika koji kae da je moralno pogreno
72
64
73

157
Meutim, kada su u pitanju poligamija, razvod i kontrola raanja,

muslimani globalno i regionalno imaju bitno razliite stavove. Muslimani BiH (uz one iz Azerbejdana) najmanje od svih muslimana svijeta
toleriraju poligamiju: svega 4% ih smatra moralno prihvatljivom, dok
85% smatra da je vieenstvo moralno pogreno. Sa razvodom i kontrolom raanja je drugaije: bh. muslimani u velikom procentu smatraju
da su razvod (60%) i planiranje porodice (49%) moralno prihvatljivi; u
oba ta stava BiH je meu pet zemalja sa najveim procentom ispitanika
koji ove pojave smatraju moralno prihvatljivim.
enska prava
rema rezultatima istraivanja entra ew, moglo bi se rei da su bh.
muslimani prvi meu muslimanima svijeta po potivanju enskih prava. U dvije kategorije prava ena: pravo da same odlue hoe li se pokriti ili ne i pravo da sama pokrene razvod BiH je prva meu zemljama obuhvaenim istraivanjem, tj. ima najvei procent ispitanika koji
smatraju da ene imaju ta prava.
Kada su u pitanju nasljedna prava, tj. pravo keri da dobije isto naslijee kao i sinovi, od BiH (79%) samo Turska (88%) ima vie muslimana koji smatraju prava na naslijee ne smiju ovisiti o spolu. U BiH je
18% ispitanika koji smatraju da sinovi imaju vea prava na naslijee, a
ima i 1% onih koji smatraju da keri trebaju naslijediti vei dio imetka.
STAVOVI BH. MUSLIMANA O PRAVIMA ENA
BiH
Globalno
Procent ispitanika koji smatra da ene imaju pravo...

...da same odlue o
...da sama pokrene
... da keri dobiju isto
pokrivanju
razvod
naslijee kao i sinovi
92
94
79
83
81
69
57
54
49
Meutim, istovremeno, 45% muslimana BiH smatra da ena treba

uvijek sluati mua. Meu zemljama u kojima je postavljeno ovo pita-

158
nje, BiH je meu tri sa najmanjim procentom ispitanika ovakvog stava

(manje imaju Albanija 40% i Kosovo 34%).
Rodne razlike u stavovima bh. muslimana
U istraivanju je naeno da su ene ee, ali ne i uvijek, vie podravaju prava ena. to se tie BiH, razlika izmeu mukaraca i ena je
najmanja kad se radi o odluci o pokrivanju (93% ena i 91% mukaraca su su takvog stava, razlika +2%). U odnosu na druge zemlje, rodne
razlike izmeu mukaraca i ena u ovome su manje jedino na Kosovu
(razlika 0%).
Kakve su rodne razlike po pitanju drugih prava ena, poznato je jo
za naslijee: u BiH 6% ena vie od mukaraca smatra da na nasljee
keri imaju jednaka prava kao i sinovi.
Snano protivljenje ekstremizmu
Nasilje u ime islama muslimani osuuju svugdje u svijetu. U veini zemalja prevladava stav da nasilje u ime islama nije nikada opravdano.
dnos prema samoubilakim bombakim napadima i drugim vidovima nasilja prema civilima u BiH je izrazito negativan: meu zemljama
obuhvaenim istraivanjem BiH ima najvei procenat (96%) onih koji
smatraju da nasilje nije nikada (86%) ili je rijetko opravdano (10%).
Taj procent ispitanika premauje globalni prosjek (72%), kao i procent
amerikih muslimana koji smatraju da nasilje u ime islama nije opravdano (86%).

159
Protiv samoubilakih
bombakih napada u ime
islama
NASILJE NIKADA NIJE OPRAVDANO

Procent muslimana globalno, procent amerikih muslimana i procent bh. muslimana koji smatraju da bombaki samoubilaki napadi nisu opravdani
Globalno
72
86
SAD
96
BiH
0
20
40
60
80
100
Pew Research Center
Muslimani u BiH su zabrinuti zbog postojanja ekstremistikih muslimanskih grupa (27%) mnogo vie nego zbog postojanja kranskih
ekstremistikih grupa (4%). No, najvie je onih koje brinu ekstremistike grupe na obje strane (30%).
Unutarvjerski i meuvjerski odnosi

ezultati istraivanja entra ew upuuju na to da u BiH, kao i globalno,
izmeu muslimana koji revnosnije prakticiraju vjeru i onih koji to ne ine
nema veih tenzija. Iako BiH spada meu sedam zemalja u kojima preko
50% ispitanika smatra da napetosti izmeu vie i manje religioznih muslimana predstavljaju neki problem, samo 10% ih smatra da je taj problem
veliki, po emu, opet, spada meu sedam zemalja sa najmanjim procentom zabrinutih zbog unutarvjerskih tenzija i uklapa se u okvir regije.
U veini zemalja obuhvaenih istraivanjem, manje od polovine
muslimana smatra da su krani i muslimani neprijateljski nastrojeni jedni prema drugima. BiH, sa 31% onih koji smatraju da su mnogi
ili veina krana neprijateljski nastrojeni prema muslimanima, spada meu pet zemalja sa najveim procentom ispitanika takvog stava.
Meu ispitanicima iz BiH je 14% onih koji smatraju da su mnogi ili
veina muslimana neprijateljski nastrojena prema kranima, po emu
su u prosjeku.

160
Meutim, malo je muslimana u svijetu koji postojanje meuvjerskih tenzija smatraju velikim problemom. U BiH ih je 35%, po emu
su neto iznad globalnog prosjeka (30%) i znatno iznad regionalnog
prosjeka (20%), za to se razlozi mogu traiti u posljedicama rata. Meutim, procent ispitanika koji meuvjerske tenzije smatraju velikim
problemom, mnogo je manji u usporedbi sa procentom onih koji kao
veliki problem vide nezaposlenost (93%), kriminal (83%) ili korumpirane politiare (73%).
Jo nekoliko pitanja postavljeno je u svrhu istraivanja odnosa
meu pripadnicima razliitih religija. Jedno od njih je broj prijatelja
ispitanika koji (ni)su muslimani. U BiH, 93% ispitanika izjavilo je da su
mu veina prijatelja (66%) ili svi prijatelji (27%) muslimani, to je blizu
globalnog prosjeka od 95%. o ovoj kategoriji, ameriki muslimani su
najotvoreniji, budui ih najmanje (48%) izjavljuje da im je veina prijatelja, ili da su im svi prijatelji muslimani.
Demokratija i vjerske slobode

a muslimane u svijetu vai (to pokazuju rezultati istraivanja entra
ew) da e prije izabrati demokratski sistem, nego lidera vrste ruke.
Meutim, bh. muslimani, sa 47% onih kojih su za demokratiju su ispod
regionalnog i globalnog prosjeka (oba su 58%). BiH je, sa ovakvim rezultatom, meu pet zemalja sa najmanjim procentom opredijeljenih za
demokratiju; manje imaju Afganistan (45%), usija (35%), Kirgistan
(32%) i akistan (29%).
Takoer je meu pet (istih) zemalja sa najveim procentom ispitanika koji su za lidera vrste ruke u BiH takvog vou preferira 51%
ispitanika; toliko ima i Afganistan, a vie imaju usija (52%), akistan
(56%) i Kirgistan (64%).
Muslimani u svijetu veinom smatraju da imaju potpunu slobodu
prakticiranja vjere. Bh. muslimani, sa 74% onih koji smatraju da su
potpuno slobodni i 22% onih koji smatraju da su uglavnom slobodni
(ukupno 96%), se uklapaju u taj obrazac.

161
Ispitanici su trebali procijeniti i da li pripadnici drugih religija imaju

iste slobode. Muslimani u BiH u priblino istom procentu (94%) kao za
procjenu svojih vjerskih sloboda, smatraju da su i pripadnici drugih vjera potpuno (71%) ili uglavnom (23%) slobodni prakticirati svoju vjeru.
Da su vjerske slobode dobra stvar smatra 89% muslimana BiH,
to je u prosjeku (regionalnom i globalnom). U BiH 5% muslimana
smatra da pripadnici drugih vjera nisu toliko slobodni, ili nisu uope
slobodni prakticirati svoju vjeru, to odgovara globalnom obrascu.
Utjecaj vjerskih voa

Muslimani u svijetu, bez obzira na opredijeljenost za demokratiju i
vjerske slobode, voljeli bi da religija ima vie utjecaja u politici. rocent bh. muslimana koji bi voljeli da njihove vjerske voe imaju veliki
utjecaj (5%) ili bar malo utjecaja (12%) na politiku (ukupno 17%), blizu je regionalnog prosjeka (22%). U regiji su ruski muslimani daleko
iznad tog prosjeka, jer bi ih ak 58% voljelo da vjerske voe imaju bar
malo utjecaja na politiku, dok su kosovski (27%) i albanski (17%) oko
prosjeka. Bh. muslimani su po ovom stavu su daleko ispod globalnog
prosjeka (52%).
Islam i savremeno drutvo

Muslimani globalno u velikom broju smatraju da ivot u savremenom
svijetu i predan vjerski ivot nisu u koniktu. U BiH ima 54% ispitanika koji se slau sa ovakvim stavom; to je i globalni prosjek (oko 54%),
i neto manje od regionalnog (58%). Kompatibilnost izmeu religije i
modernog ivota, meutim, ne nalazi 40% bh. muslimana, to je najvie u regiji.
Da nema sukoba izmeu nauke i religije misli 50% muslimana u
BiH, to je i regionalni prosjek i neto nie od globalnog (57%). Da konikt izmeu nauke i religije postoji, smatra 42% bh. muslimana.

162
to se tie evolucije, tano polovina uzorka ispitanika iz BiH (50%)

vjeruje da su ljudska i druga iva bia evoluirala tokom vremena, po
emu su blizu regionalnom (51%) i globalnom prosjeku (53%). rotivnika evolucije meu bh. muslimanima je 45%. U regiji i albanski (62%)
i ruski (58%) muslimani malo vie prihvataju evoluciju od muslimana
BiH, dok kosovski (34%) neto manje.
STAVOVI BH. MUSLIMANA O ODNOSU RELIGIJE I MODERNOSTI
BiH
Globalno
...nema sukoba religije i

modernog drutva
54
58
54
Procent ispitanika koji smatra da...

...nema sukoba
...iva bia su
religije i nauke
evoluirala
50
50
50
51
57
53
dnos prema zapadnjakoj kulturi

Muslimani u svijetu imaju mijean odnos prema raznim vidovima zapadnjake kulture (muzici, lmu, televiziji): privatno u velikom broju
uivju u toj kulturi, ali smatraju da ona kodi moralnosti u njihovim zemljama. ko 62% bh. muslimana uiva u muzici, lmovima i televiziji
sa apada, to je neto ispod prosjeka za regiju June i Istone Evrope (66%) i dosta vie od globalnog (oko 45%). Meutim, i meu bh.
muslimanima ima onih sa negativnim stavom prema ovoj popularnoj
kulturi: 36% izjavilo je da im se i ne svia. Neovisno o tome svia li im
se ili ne, 46% bh. muslimana smatra da zapadna pop-kultura ugroava
moral drutva, po emu su blizu regionalnog (47%), a to je manje od
globalnog prosjeka (55%).

163
U muslimanskoj populaciji BiH se u mnogo aspekata, odnosili se

oni na broj, rast, vjerovanja ili praksu, reektiraju sve pojave i promjene, kako unutar subregionalne (junoevropske) i regionalne (evropske), tako i globalne muslimanske populacije.

164
S R
EDV.............................................................................................. 5
ISTAIVAKM ENTU EW......................................................... 7
VI DI
BUDUNST LBALNE MUSLIMANSKE ULAIJE .............9

I ELED .........................................................................................13
Muslimanska populacija raste, ali stopa njenog rasta opada ............................................... 16
lobalna slika ....................................................................................................................... 20
LAVNI FAKTI KJI DSTIU AST ULAIJE ................... 21
Fertilitet ................................................................................................................................. 21
ekivani ivotni vijek ..........................................................................................................23
Migracije ................................................................................................................................24
Dobna struktura ....................................................................................................................25
INDIEKTNI FAKTI KJI UTJEU NA AST ULAIJE ........28
brazovanje ...........................................................................................................................28
Ekonomsko stanje .................................................................................................................29
Kontracepcija i planiranje porodice ...................................................................................... 31
Urbanizacija...........................................................................................................................32
Konverzija ..............................................................................................................................32
EINALNA ASSTANJENST MUSLIMANA.......................33
Azijsko-pacika regija .........................................................................................................33

Bliski Istok - Sjeverna Afrika ................................................................................................35
odsaharska Afrika ...............................................................................................................37
Evropa....................................................................................................................................39
Sjeverna i Juna Amerika...................................................................................................... 41
SUNIJE I IIJE ......................................................................................... 43

EMLJE SA MUSLIMANSKM VEINM ........................................... 45
DUI DI
MUSLIMANI SVIJETA: JEDINSTV I ANLIKST .................47

I ELED ........................................................................................ 49
azlike meu pripadnicima ogranaka i sekti islama ............................................................50
Temelji vjerovanja ................................................................................................................. 51
Jedna vjera, razliiti stepeni opredijeljenosti ....................................................................... 51

165
IADNST ANIMA I SEKTAMA ............................................. 53
eligijsko identiciranje muslimana u istraivanju .............................................................53

ripadnost sujama ..............................................................................................................56
Nizak stupanj konverzije ....................................................................................................... 57
IVENST VJEI ............................................................................. 58
Svjedoenje vjere ...................................................................................................................58

Vanost religije ......................................................................................................................59
Uestalost obavljanja namaza .............................................................................................. 60
dlasci u damiju .................................................................................................................. 61
Rodne razlike u odlascima u damiju ..........................................................................62
Uenje ili sluanje Kurana ....................................................................................................62
Davanje milostinje.................................................................................................................62
ost tokom amazana ...........................................................................................................63
Hodoae u Meku ................................................................................................................64
TEMELJNA VJEVANJA ..................................................................... 66
Vjerovanje u meleke ..............................................................................................................66

Vjerovanje u predodreenje ..................................................................................................67
agrobni ivot ....................................................................................................................... 68
Dennet .......................................................................................................................... 68
Dehennem .................................................................................................................... 68
Sudnji dan..............................................................................................................................69
Povratak Mehdija ...........................................................................................................69
Povratak Isaa (Isusa).....................................................................................................69
DUA VJEVANJA I AKSA ...........................................................71
Vjerovanje u dine ................................................................................................................. 71

Vjerovanje u vradbine..........................................................................................................72
Vjerovanje u urokljivo oko ....................................................................................................72
Hamajlije ...............................................................................................................................73
Zatita kua od uroka ....................................................................................................73
rikazivanje kuranskih ajeta ................................................................................................74
Tradicionalni vjerski iscjelitelji .............................................................................................74
Egzorcizam ............................................................................................................................ 75
ANIE VJESK IDENTITETA ..................................................... 76
Tumaenja islamskih uenja .................................................................................................76

rihvatanje sunija.................................................................................................................. 77
rihvatanje iija ..................................................................................................................... 77
Stavovi prema sujama .........................................................................................................79
Stavovi prema drugim grupama ...........................................................................................79
ANIE VJESKE AKSE .................................................................80
biaji bogotovlja ............................................................................................................... 80

Posjete svetitima .......................................................................................................... 80
Recitiranje poezije u slavu Boga i Poslanika Muhammeda ......................................... 81
Sema................................................................................................................................ 81
rizivanje umrlih, dina i vraanje ....................................................................................... 81
Prizivanje umrlih............................................................................................................82
Prizivanje dina ..............................................................................................................82
Vradbine........................................................................................................................82
Stavovi sunija i iija o prihvatljivim i neprihvatljivim obiajima .........................................83
TEI DI
MUSLIMANI SVIJETA: ELIIJA, LITIKA I DUTV ......... 85

I ELED ........................................................................................ 87
STAVVI EMA EIJATU ..................................................................91
egionalne razlike ................................................................................................................. 91

ostojei pravni okviri i erijat .............................................................................................93
rivrenost vjeri i opredijeljenost za erijat .........................................................................96

166
Uloga dobi, spola i obrazovanja u opredijeljenosti za erijat ...............................................96
Muslimani koji su za uvoenje erijata.................................................................................97
VJEA I MALNST .......................................................................... 100

Vjera u Boga i moralnost .....................................................................................................100
ta se smatra moralno neprihvatljivim? ............................................................................. 101
oligamija, razvod, kontrola raanja ..................................................................................102
ENSKA AVA ..................................................................................... 104

okrivanje i odnos prema muu ........................................................................................104
ravo na razvod i naslijee ................................................................................................. 105
odne razlike u stavovima prema enskim pravima .......................................................... 107
MUSLIMANI SVUDJE DBAUJU EKSTEMIAM ......................108

UNUTAVJESKI I MEUVJESKI DNSI ................................... 110
Vie i manje religiozni muslimani....................................................................................... 110

Sunijsko-iijski odnosi ......................................................................................................... 111
dnosi izmeu muslimana i krana ...................................................................................112
DEMKATIJA I VJESKE SLBDE ................................................ 114

Islam i politika ......................................................................................................................115
ISLAM I SAVEMEN DUTV ........................................................ 117
apadna popularna kultura ................................................................................................ 118
ETVTI DI
MUSLIMANSKA ULAIJA U BSNI I HEEVINI VJEVANJE I AKSA U EINALNM I LBALNM

KNTEKSTU..................................................................................... 121
MUSLIMANSKA ULAIJA U BiH: I DAI ........................123
Stopa rasta .......................................................................................................................... 124
mjer spolova...................................................................................................................... 124
IADNST ANIMA I SEKTAMA ............................................126
ripadnost sujskim redovima ........................................................................................... 127
IVENST VJEI ........................................................................... 128

Svjedoenje i vanost vjere.................................................................................................. 128
Klanjanje namaza i odlasci u damiju.................................................................................130
Uenje ili sluanje Kurana .................................................................................................. 132
ekat, post i had................................................................................................................. 133
TEMELJNA VJEVANJA ....................................................................135

Vjerovanje u meleke ............................................................................................................ 135
Vjerovanje u predodreenje ................................................................................................ 137
Vjerovanje u Dennet i Dehennem.................................................................................... 137
Vjerovanje u Sudnji dan ...................................................................................................... 138
DUA VJEVANJA I BIAJI ........................................................ 140

Vjerovanje u dine ...............................................................................................................140
Vjerovanje u vradbine i urokljivo oko ................................................................................141
Noenje hamajlija ................................................................................................................ 142
Stavljanje levhi .................................................................................................................... 143
braanje vjerskim iscjeliteljima ........................................................................................ 144
Egzorcizam .......................................................................................................................... 144

167
DUJE VJESK IDENTITETA .................................................146
Tumaenje islamskih uenja ............................................................................................... 146

rihvatanje pripadnika drugih ogranaka i kola islama..................................................... 147
ANIE VJESKE AKSE ................................................................150

osjeivanje svetita, recitiranje poezije u slavu Boga i sema............................................ 150
rizivanje umrlih, dina i vraanje ..................................................................................... 152
BH. MUSLIMANI: ELIIJA, LITIKA I DUTV ....................... 154
Stav prema erijatu.............................................................................................................. 155

Vjera i moralnost ................................................................................................................. 156
enska prava........................................................................................................................ 157
Unutarvjerski i meuvjerski odnosi.................................................................................... 159
Demokratija i vjerske slobode .............................................................................................160
Utjecaj vjerskih voa ............................................................................................................161
Islam i savremeno drutvo ...................................................................................................161
dnos prema zapadnjakoj kulturi ..................................................................................... 162

Muslimanski Svijet, Populacija I Religioznost - Azra Mulović I Hikmet Karčić (Priređivači)

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Muslimanski Svijet, Populacija I Religioznost - Azra Mulović I Hikmet Karčić (Priređivači)

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

MUSLIMANSKI SVIJET

Sarajevo, 2013/1434. god. po H.

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

ZEMLJE SA NAJBROJNIJOM MUSLIMANSKOM POPULACIJOM 2010. I 2030. GODINE

10 zemalja sa najveom populacijom

muslimana 2010. godine

muslimana 2030. godine

Procjene broja stanovnika zaokruene su na hiljade.

MUSLIMANSKA POPULACIJA PO REGIJAMA

Bliski Istok-Sjev erna Afrika

Bliski Istok-Sjeverna Afrika

ew esearch enters Forum on eligion & ublic Life

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

UDIO MUSLIMANSKE POPULACIJE U SVJETSKOJ OD 1990.

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

Bez obzira to e muslimanska populacija u svijetu rasti bre nego

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

MUSLIMANSKA POPULACIJA PO REGIJAMA

Bliski Istok Sjeverna Afrika

Na primjer, projekcije pokazuju da e se u naredne dvije decenije u

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

u apsolutnim brojevima, evropska muslimanska populacija e porasti

Muslimanska populacija raste, ali stopa njenog rasta opada

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

GODINJA STOPA RASTA MUSLIMANSKE I NEMUSLIMANSKE POPULACIJE

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

GODINJA STOPA RASTA POPULACIJE MUSLIMANA PO REGIJAMA

2,5 2,5 Podsaharska

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

PROCENTI ODABRANIH DOBNIH SKUPINA U VEINSKI MUSLIMANSKIM ZEMLJAMA

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

stopa fertiliteta u prolosti stvorila je jednu demografsku pokretaku

Izvor: Total Fertility Rate, UN

Najmanji broj djece po jednoj eni

Izvor: Total Fertility Rate, UN

Pew Research Centers Forum on Religion & Public Life

pi trend fertiliteta, meutim, moe zamaskirati velike razlike od

Ujedinjeni Arapski Emirati

tomu razlog islamska uenja. Mnogi muslimani, naime, ive u zemljama

cjelini, razvijene zemlje Evrope, Amerike i Australije,

74 da populacija ostane stabilna.

e pasti sa 4,3 u 1990-im na 2,9 u 2010-im godinama, a onda i dalje

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

a dui ivotni vijek zasluno je nekoliko faktora, npr. kvalitetnija

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

Donedavno, 1990-95. iz zemalja sa muslimanskom veinom, na

NAJVEI GUBICI I NAJVEI DOBICI ZBOG MIGRACIJA

Prosjek godinje neto

Zemlje u koje se najvie imigrira

Prosjek godinje neto

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

stanovnitva. Mladi ljudi u najboljoj reproduktivnoj dobi su takoer

Zemlje sa najmlaom populacijom

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

MUSLIMANSKI SVIJET / POPC RGOZO

Zemlje sa muslimanskom veinom