cc

<

o
GC
LU
>

O
*

> -

c />
3
a

I*1 Sk \
tm yk ve romanlar
Byk Petro'nun Arabi
Byelkin'in Hikyeleri
Goryuhino Ky Tarihi
Mektuplarla Roman
Roslavlev
Dubrovski
M aa Kz
Krcali
Msr G eceleri
Erzurum Yolculuu
Yzbann Kz

cem yaynevi

TM
YK VE ROMANLAR

PUJKlN

TM
YK VE ROMANLAR
Trkesi':
Ataol Behram olu

Nuruosmanfye Ca. Kardeler Han 3/3

C agaloglu-taianbul
Tel: 527 17 41 - Fax: 526 97 42

Bask

Papirs Matbaaclk
Ambale^ Sari, ve Tlc. A..

YK VE RO M AN Y A Z A R I O LA RAK
ALEKSAND R PUKN

Aleksandr Pukin her eyden nce ozandr. Rus ve dnya

yaznna, aralarnda Ruslan ile Ludmila, ingeneler, Bahesaray emesi, Kafkas Tutsa, Y evgeni Onegin gibi an
lat - iirler de bulunan lmsz bir iir miras brakmtr. Fa
kat onun Byelkinin Hikyeleri, Dubrovski, Yzbann
Kz v.b. yk ve romanlar da, iir trndeki yaptlarndan da
ha az nl deildir. Hatta, iir evirisinin zet glkleri nede
niyle, kendi lkesi dnda iirlerinden ok, yk ve romanlary
la tannd sylenebilir.
1799da, zengin ve aydn bir ailenin ocuu olarak Mosko
vada dodu. Zamann soylu aile ocuklarnn tm gibi, ilk
renimini Franszca grd. Yine ocukluk yllarnda YunanLatin klasiklerini, Voltaire, Rousseau gibi zgrlk, aydnlanmac Fransz yazarlarn okuma olana buldu. Bir Rus kyl
kadn olan dadsndan da, Rusay, Rus halk masallarn
rendi.
Pukin ncesi Rus yaznnn ana ynelileri, romantizm ve
klasisizm akmlaryd. Bunlar da daha ok Bat yaznlarnn et
kisi altnda domular, ulusal temele yeterince oturmamlard.
Pukin, Bat kltr ve zgrlk dnceyle Rus halk duyar
ln kaynatrd yaptlarnda, Rus yazn dilini gerek szck
daar gerekse tmce yaps ve anlatm zellikleri bakmndan
arndrm ve zenginletirmi, bu dile ada ve ulusal bir yap
kazandrm, yaptlarnda ilk kez Rus toplumunun halksul zel
liklerini yanstan tipler yaratmakla Rus yaznnda ulusal ve ger
5

eki rn ncs olmutur. Pukin sonras 19. yzyl Rus ya

znnn btn byk yazarlar onun yaptlaryla beslenerek yeti
milerdir.
Pukinin anlat trnde ilk yapt, 1827 ylnda yazmaya
balad Byk Petronun Arabadr. Bu zyaamsal - tarihsel
roman denemesi tamamlanmam olmasna karn, salam kuruluu, yaln anlatm, kiilerin gereki betimlenileriyle gze ar
par. Pukin ncesi Rus yaznnda anlat dili iir dilinden henz
tam olarak ayrlmamt. Byk Petro'nun Arabi bu ayrmn
olumasnda nemli bir adm olmutur.
1830 ylnn rn olan .Byelkinin Hikyeleri, sssz, ya
ln bir slupla yazlm, gereki, zl sanat rnleridir. Bu y
klerde Pukin, halk insanlarn byk bir yalnlk, gerekilik
ve ustalkla izmitir. Menzil Bekisi yksnde beki ve k
z, Tabutuda tabut yapmcs ve kzlar, Kyl Gen Bayan
da hizmeti kzlar, uaklar, sevecen bir alayclk ve duyguyla
izilmi btn bu tipler, gereki Rus yaznna rnek oluturmu
lar; Dostoyevski, Nekrasov, Tolstoy, ehov v.b. daha sonraki d
nemlerin birok byk yazar iin tkenmez esin kaynaklar ol
mulardr. Btn bu ykler ince bir alay, zek, yaln ve en bir
insan sevgisiyle rldr. Yine 1830 yl rn olan Goryuhino
Ky Tarihi, toplumcu glmecenin, parodinin gereki yazn
da gl bir rneidir.
1832-33 yllarnn rn olan Dubrovski adl roman,
yukarda ad edilen yaptlarnn ortak zelliklerini tar. Yaln,
akc anlatmyla Byelkinin Hikyelerine yakndr. Bu anlam
da, Byk Petronun Arabna gre, Pukinin romanclnda
ileriye doru nemli bir admdr. Kurgusu da ok daha ilek ve
salamdr. Haydut olmak zorunda kalan soylu kii, romantik
edebiyatn bilinen bir kahramandr. Pukin, Dubrovskide, bu
romantik kahraman ve evresinde gelien olaylar, yine roman
tik renkler tamakla birlikte, halksal, ulusal, gereki bir teme
le oturtmay baarmtr. Romanda dnemin Rus derebeylik d
zeni ve ona uaklk eden brokrasiyle acmaszca alay edilmek
6

te, Kirila Petrovi tipinin evresinde Rus derebeylik dzeni, gn

lk yaam zellikleriyle, sevecenlikten de yoksun olmayan ince
bir alayclkla sergilenmektedir. Bu bakmdan Dubrovski, Gogoln baz ilk dnem yaptlaryla da ortak zelikler tar. Pukinin Rus halk tiplerine, onlarm yaamlarna, konumalarna,
greneklerine duyduu (bu kez alayclktan yoksun olmayan) il
gi ve sevgi, Byelkinin Hikyelerhnde ve daha sonraki .Yzba
nn Kznda olduu gibi, Dubrovskide de byk yazarn
balca zellklerindendir. Yine Dubrovskide, romantik ak
yks evresinde, Pukini ok ilgilendirmi olan halk ayak
lanmas konusu ilk kez yansmaktadr. Sonradan, 17. yzyl
Rus kyl ayaklanmas ve ayaklanmanm nl nderi Pugaev
konusunda Pugaev Ayaklanmas Tarihi adl bir inceleme de
yazacak olan Pukin, Boris Godunov adl tragedyasnda ve
Yzbann Kz romannda da bu konuyu ilemektedir.
Dubrovskiyi, konunun romantik rgsne karn, acmasz,
baskc bir ynetime kar bir halk ayaklanmasn konu aly
la, yazld dnem bakmndan, olduka gzpek bir yapt
saymak gerekir.
Yine ayn dnemin rnlerinden Maa Kznda, hedef bu
kez Petersburg sosyetesidir. Maa Kzn bir fantezi, traji - ko
mik bir yk olarak grmek olas. Fakat yknn kahraman
Hermann konusunda Dostoyevski'nin deerlendirmesi, bu anla
ty biraz daha derinliine irdelemede k tutucu olabilir. yle
niteliyor Dostoyevski, Maa Kznm kahramanm: ... muaz
zam bir kiilik, Petersburg dneminin (Pukinin Petersburg d
nemi rnlerinin / A.B.) allmadk bir tipi... Onda bir Napolyon profili ve bir iblis ruhu var... Dostoyevskinin bu deerlen
dirmesinden yola karak, Hermann, Raskolnikovun (Dostoyevskinin nl kahramannn) hazrlaycs, bir n rnei ola
rak da grebiliriz... Hermann tipinin Gonarovun Oblomov
undaki tolts tipiyle yaknl da, Pukinin Maa Kznda
Rusya'nn yeni, kapitalist dneme giriini incelikle yanstt
konusundaki yarglara bir kant saylabilir.
7

Msr Geceleri yine yksek sosyete evrelerine ynelik ac

bir alaydr. Modem bir anlatm ve kurgu zellikleri tayan y
ksnde Pukin, dnemin resmi yazm evrelerine ve baskc y
netime kar, sanatn zgrl konusunda dncesini ustaca
yanstmaktadr:
nk yasak tanmaz rzgr,
Zincir vurulamaz kartala, gen kz kalbine.
air de yledir ite
inden geldii gibi yaar...
Msr Gecelerhnde, Pukin, romantik esinlenme anlay
na kar, sanat bir ustalk, bir beceri olarak gren kendi ger
eki anlayn da yine ustaca ortaya koymaktadr...
Roslavlev, Napolyonun Rusya seferi srasndaki Rus yk
sek sosyetesini incelikle eletiren bir kk anlatdr. Yine de,
bu birka sayfalk anlatnn, Sava ve Barta Lev Tolstoyu
etkilemi olduu sylenebilir... Anlatnn kahraman gen kz,
Pukinin pek'ok yaptnn kahramanlar gibi, o dnem ve daha
sonraki gereki, ulusal Rus yaznnn ilk rnek tiplerinden bi
ridir.
Yurt dna yolculuk, Pukinin byk bir zlemiydi. Yazk
ki bu zlem gerekleemedi. Baskc arlk ynetimi yurt dna
k izni vermedi ona. 1829 ylnda, Osmanl - Rus sava sra
snda Rus ordusuyla birlikte yola k, bu yurt d yolculuu
zlemiyle ilgilidir. Bu yolculuun izlenimlerini yanstan (1836
da yaynlanan) Erzurum Yolculuunda belirttii gibi, ayak
bast yabanc topraklar Rus ordusunca ele geirilmi yerler ol
duu iin, yine de yabanc bir lkeye ayak basm olmuyordu...
Erzurum Yolculuu Pukin'in ok ynl zeksnn, klt
rnn ltlaryla parlayan bir yapttr. Kafkas doas betimle
rinin, yllar sonra, bir baka byk yazar, Maksim Gorki'yi et
kilemi olduu rahata sylenebilir. Sava alan betimlerinin ise,
Sivastopolda ve hatta Sava ve Barta Lev Tolstoy'u derin
liine etkilemi olduu aklkla grlebilmektedir. Sava alan
8

betimlerinde, dnemin siyasal koullarmm ok tesinde, insan

cl bir yaklam var Pukinin: Yolda yanlamasna uzanm ya
tan gen bir Trkn cesedi nnde durdum. 18 yalarnda bir
delikanlyd bu. Bir kznkini andran solgun yz henz tazeli
ini yitirmemiti. Sar tozlar iinde yatyordu. Tral ensesin
de bir kurun yaras vard... Bu tmceler, btn tarih kitapla
rndan ok daha belirgin ve elle tutulurcasna gzlerimizin nn
de canlandrmaktadr bir sava alan grntsn...
Pukin anlat alannda bayapt olan Yzbann Kztn
da 1836 ylnda tamamlayp yaynlad. Gogol bu romanla ilgili
olarak yle demektedir: Yzbann Kz ile karlatrlnca
btn romanlarmz ve byk hikyelerimiz yavan kalyor. Saf
lk, yumuaklk yle bir ykseklie ulayor ki bu yaptta, ger
ek bile yapmack ve karikatrize edilmi gibi grnyor. Orta
ya gerekten de ilk olarak Rus karakterleri kyor. Kalenin ba
sit komutan, kars, bayraktar, biricik topuyla kalenin kendisi,
zamann karkl, sradan insanlarn o alak gnll bykl
. Btn bunlar yalnzca gerek deil, onu da aan bir ey.
Yzbann Kz yazdmasayd, Tolstoyun Sava ve Ba
r k n n da yazlmam olaca gr ileri srlmektedir. Ger
ekten de, savan abartlmadan, btn yalnl ve karmakl
iinde anlatlmas, roman kahramanlarnn gerek yaamdan
kopuk, savatan baka bir ey dnmeyen yapay kiiler olarak
deil de, kendilerine zg yaamlar ve aile yaantlaryla birlik
te verilmi olmalar bakmndan, bu iki roman arasnda bir ya
knlk vardr.
Bamsz, zgrlk kiilii ve dnemin ilerici okur yn
lar arasnda geni yaygnlk kazanan yaptlar nedeniyle monar
i ynetiminin srekli basklar altnda yaayan Aleksandr Pu
kin 1837 ylnda komploya ok benzeyen bir dello sonucunda
yaamm yitirdiinde henz 38 yandayd. Fakat yaptlaryla
yoktan lmszle ulamt.
Ataol BEHRAMOLU
Ocak 1990
9

BYK PETRO'NUN ARAB

1828

1
P a r is 'te y im :
S o lu k a lm a d a n

yaam aya

ko yu ldu m .
<tDimitriyev

tG e z g in in G nl

Yeniletirilen devlet iin gerekli bilgileri edinsinler

diye, Byk P etronun yabanc lkelere gnderdii gen
ler arasnda arm vaftiz olu Arap brahim de vard. P a
ris sava okulunda renim gren delikanl, topu yzba
s olarak okulu bitirdi, spanya savanda baarlar k a
zand ve ar b ir yara alarak P arise dnd. m parator, y
nla almalar arasnda gzdesini sorup soruturm ay
da unutm uyor, onun baarlan ve davranlar hesabna
sevindirici yantlar alyordu h er zaman. P etro ok m em
nundu ondan ve durm adan Rusyaya anyordu brahim i.
Fakat, brahim bu konuda acele etmiyor, kimi zaman ya
rasm, kimi zaman grgsn arttrm a isteini,, kimi za
m an da para yetersizliini bahane olarak ileri srp,, dn
meye yanamyordu Rusyaya. Petro da onun dileklerini
hogr ile karlyor, salna zen gstermesini istiyor,
renim konusunda gsterdii titizlie teekkr ediyor
ve kendi zel harcam alar alannda son derece tutum lu
13

olmasna karn babaca tlerinin yansra hzinesini de

esirgemiyordu brahim den.
Btn tarihsel belgelerin tanklk ettiine gre, o d
nem Fransann dolu dizgin hoppal, lgnl ve lksy
le hibir ey karlatrlamaz. XIV. Louisnin, sarayn ko
yu sofuluu, grkemi ve nezaket kurallarna tam ball
yla kendini gsteren son saltanat yllar, hibir iz brak
m adan geip gitmiti. Kendinde en parlak niteliklerle h er
trden ayb birletiren Orleans dknde ikiyzllkten
eser yoktu ne yazk ki. Royal Palas lemleri gizli kapakl
bir ey deildi Paris iin ve rnek yaygnd. Bu srada
Law (*) kt sahneye. Para hrsyla zevk ve sefahat d
knl birleti. Y urtluklar yok oluyor, ahlk yklyor,
Franszlar glyor ve birtakm hesaplar yapyorlar, dev
let satirik vodvillerin nakaratlar altnda paralanyordu.
Bu arada sosyete son derece ilgi ekici b ir tablo g
rnmndeydi, K ltrllk ve elence gereksinimi btn
snflan b ir araya getirmiti. Merak uyandrc ya da e
lence vaat eden ne varsa; zenginlik, sevimlilik, an, ye
tenek, en ar cinsinden tuhaflk; ayn alk gnlllkle
kabul gryordu hepsi. Edebiyat, bilim ve felsefe, sessiz
yaz odalarn brakm, dnceleriyle moday ynetmek
ve ona yaranm ak iin yksek sosyetede boy gstermeye
balamlard. K adnlar saltanat sryorlar, fakat tapn
istemiyorlard artk. Derin sayg, yerini yzeysel bir in
celie brakmt. Yeni A tinalarn Alkibiadesi olan Dk
Richelieunn apknlklar artk tarihin maldr ve o gn
lerin ahlk anlay stne b ir fikir verm ek iin yeterlidir.
Tem ps fo rtu n , m a rq u p a r lic en ce
O la fo lie, a g ita n t son g re lo t.

(*) John Law: nl mali plnc!. (ev.)

14

D 'u n p ie d l g e r p a rc o u rt to u te la F ra n c e ,
O u n u l m o rte l n e d a ig n e tre d vo t.
O u l'o n la it to u t e x c e p t p n ite n c e .

(*)

brahim in ortaya k, d grn, kltr ve do

al zeks genel bir ilgi uyandrd P ariste. Btn hanm
lar Le N eare du czar (**) kendi salonlarnda grmek is
tiyorlar, yolunu kesip yakalyorlard onu. Saltanat naibin
ce sk sk akam elencelerine arlyor; A rouetnin gen
lii, Chaulieunin yall, Montesquieu ve Fontanellein
sohbetleriyle canlanan akam yem eklerinde hazr bulu
nuyor, hibir baloyu, hibir al karmyordu. Genli
inin ve soyunun btn ateiyle genel kasrgaya kap tr
mt kendini. Fakat brahim i Rusyaya dnmekten al
koyan ey; bu gamsz yaam ve parlak elenceleri, Pe
tersburg saraynn sert yalnlyla deitirmek dnce
si deildi sadece. Onu Parise balayan daha gl baka
ilikiler vard. kt gen Afrikal.
Kontes D. artk genlik yllarnn defterini kapatm
t ama, hl nlyd gzelliiyle. On yedi yanda m a
nastrdan ktnda, onu, sevemedii bir adama vermiler,
kocas da bir sre sonra bu durum u umursamaz olmutu
artk. klar olduu syleniyordu ya, sosyetenin hog
rl yasalar sayesinde sayg gren bir kiiydi yine de.
nk gln ya da patrtl b ir servene girmilii yok
tu; kimse bu konuda sulayamazd onu. Evi sosyetenin
urayd. P arisin kaym ak tabakas onun salonunda b ir
araya gelirdi. brahim i, herkes tarafndan onun son sev
(*) lgnln, alarak ngram, batan baa btn Fransa'
y hafif adm larla dolat, h er ey hazr olunan, tvbeden
baka, hibir lmlnn dua etmeye yanamad mutlu
a, o zgr ahlk a. (Metindeki Rusa eviriden.) (ev.)
(**) ar'n zencisi. (Rusa yayncnn notu)
15

gilisi saylan ve bunu hissettirm ek iin elinden geleni ar

dna kom ayan gen Merville tantt, Kontese.
Kontes incelikle, fakat hibir zel ilgi gstermeden
kabul etti brahim i. Delikanlnn gururunu okad bu.
Gen zenciye genellikle bir harikaym gibi bakyorlar,
evresini kuatyorlar, selmlara, sorulara bouyorlard
onu. Bir iltifat perdesi arkasndan gizlenmi olmakla b ir
likte, bu m erak onurunu kryordu brahim in. K adnlarn
tatl ilgisi, ki abalarmzn biricik amacdr aa yukar,
onun yreine m utluluk vermemekle kalmyor, acyla,
fkeyle dolduruyordu hatt. Kendisini onlarn gznde
seyrek rastlanr bir canavar, dnyaya rastlantsal olarak
getirilm i ve hibir dnyasal yan bulunm ayan zel, ya
banc bir yaratk olarak hissediyordu. H att kim senin g
zne arpm ayan silik kiilere imreniyor, b ir esenlik sa
yyordu onlarn hiliini.
Doann onu karlkl bir tutku iin yaratm ad d
ncesi brahim i kendine gvenme duygusundan ve guru
run iddialarndan alkoyuyor, bu ise kadnlara kar dav
ranna az raslanr bir holuk katyordu. Fransz esprisi
nin bitm ek tkenm ek bilmez akalarndan, ince im larn
dan bkm olan Kontes D., brahim in yalm, arbal h a
lini ok beendi. Delikanl sk sk ziyaret ediyordu onu.
Kontes yava yava gen zencinin d grnne alt,
h att salonundaki pudral perukalar arasnda kara kara
km ldayan bu kvrck sal bata ho b ir ey bulm aya
balad. (Bandan yaral olan brahim peruka yerine bir
sarg tamaktayd.) Yirmiyedi yanda, boylu boslu, dz
gn vcutlu bir delikanlyd. Onu basit b ir m eraktan te
ho baklarla hayran hayran szen dilberler yok deildi.
Fakat nyarglara sahip olan brahim bunlar ya hi farketm iyor, ya da sadece hoppalk sayp geiyordu. Bak
lar Kontesin baklaryla karlat zaman ise, kendine
gvensizliinden eser kalmyordu. Kontesin gzleri yle
ti

tatl b ir iyi yreklilikle doluydu. brahim e kar davra

nlar yle yaln, yle kendiliindendi ki, en ufak b ir
hoppalk ya da alaydan kuku duymak olanakszd.
Aklnda ak dncesi yoktu geri, ama Kontesi h e r
gn grmek brahim iin bir gereklilik olmutu artk.
H er yerde onunla karlam ak istiyor, h er karlam alar
T a n n nn beklenilmedik b ir ltfu gibi grnyordu ona.
brahim in duygularn Kontes ondan daha nce kefetti.
Kim ne derse desin, karlk beklemeyen mitsiz bir ak,
btn batan karm a hesaplarndan daha gvenilir b ir
biimde etkiler kadn kalbini. Kontes, brahim le birlik
teyken onun btn davranlarm izliyor, szlerini ilgiy
le dinliyor, o olmad zamanlarsa; dncelere dalyor^
h er zam anki dalgn haline dnyordu... lk olarak Merville farkna vard bu karlkl eilimin ve brahim i k u t
lad. Hibir ey b ir bakasnn yreklendirici u y an larn
dan daha fazla alevlendiremez ak. Ak krdr, kendine
gveni yoktur ve herhangi bir dayanak buldu mu, hem en
s a n lr ona. M ervillein szleri brahim i uyard. Sevilen
kadna sahip olma dncesi o zamana kadar hayalinden
bile gememiti delikanlnn. i birdenbire um utla ay
dnland ve lgnca kapp koyuverdi kendini. brahim in
tutkusunun iddetinden rken Kontes, sadece dost olduk
larn syleyerek ve akim bana toplama tleri vere
rek, bo yere bu tutkuya kar koymak istedi, ya, o da
gevemee balamt artk. Gzpek davranlar birbiri
ni izledi. Sonunda kendisinin esinlemi olduu tutkunun
gcne kaplan ve bu tutkunun etkisi ile elden ayaktan
kesilen Kontes, m utluluktan deliye dnen brahim in kol
la n arasnda buluverdi kendini...
Dikkatli sosyetenin gznden hibir ey kamaz, Kon
tesin yeni ilikisini herkes rendi ksa b ir sre sonra.
Onun bu seimi, kimi hanm lan arttysa da, ouna pek
doal grnd. Kimileri glyor, kimileri de balana
17

maz bir pervaszlk sayyorlard Kontesin bu davrann.

Tutkularnn ilk cokunluu iinde brahim ve Kontes
hibir eyin farknda olm adlar ama, az sonra erkeklerin
iki anlaml nkteleri ve kadnlarn ineli szleri, onlara
kadar ulamaya balad. brahim in tum turakl, souk
tavr, imdiye kadar bu gibi saldrlardan esirgemiti onu.
imdi nasl kar koyacan bilemiyor, sabrszlkla k a t
lanyordu bunlara. Sosyetenin saygsna alkn olan Kon
tes ise kendini dedikodu ve alay konusu olarak grmeyi
soukkanllkla karlayamazd. Kimi zaman gzyalar
iinde brahim e dert yanyor, kimi zaman ac ac yakn
yor, kimi zaman da onu urda burda savunmaya kalkp
bo yere grlt karmamas, bsbtn mahvetmemesi
iin yalvaryordu delikanlya.
Yeni bir olay Kontesin durumum! iyice kartrd. Bu
pervasz akn izi da vurm utu. Avuntular, tler, akl
verm eler gcn tketti ve geri evrildi. Kontes felke
tin kanlmazln gryor, mitsizlik iinde bekliyor
du onu.
Kontesin durum u renilir renilmez, sylentiler
yeni bir gle alevlendi. Duygulu hanm lar dehet lk
lar koparyorlar, baylar Kontesin kara m, yoksa ak bir
bebek mi douraca konusunda bahse giriyorlard. B
t n Pariste olaydan haberi olmayan ve kuku duymayan
tek kii Kontesin kocasyd. Hakknda nkteli iirler d
zlyordu Kontun.
Uursuz an yaklamaktayd. Kontesin durum u kor
kuntu. brahim her gn Kontesle birlikteydi. Onun ru h
sal ve bedensel gcnn yava yava nasl tkenm ekte
olduunu gryordu. Kadnn gzyalar, korkusu h er an
yeniden balyordu. Sonunda ilk sanclar gelip att. He
m en nlemler alnd. B ir yolunu bulup Kontu uzaklatr
dlar. Doktor geldi. Bundan iki gn nce yoksul b ir k a
dnla, yeni dourduu bebeini alm ak konusunda anla
18

m aya varm lard. Bunun iin gvenilir bir adam gnde

rildi. brahim, mutsuz Kontesin yatak odasnn bitiiin
deki alma odasndayd. Kontesin bouk iniltilerini, hiz
meti kadnm fsltsn, doktorun buyruklarn iitiyor,
soluk almaya bile cesaret edemiyordu. Kontes uzun sre
strap ekti. Onun h er l brahim in iini koparyor,
sessizlikle geen her arada dehet iinde kalyordu. A n
szn gsz bir bebek bar duydu ve cokusunun g
cne kar koyam ayarak Kontesin odasna dald. Kara b ir
bebek yatyordu annenin ayaklarnn ucunda. brahim b e
bee yaklat. Yrei gm gm atyordu. Titreyen eliyle
olunu kutsad. Kontes gszce glmsedi, bitkin elini
uzatt ona. Fakat doktor .hastann iddetli sarsntlara u
rayabilecei kaygsyla brahim i ekti, yatan yanndan
uzaklatrd. Yavruyu st kapal b ir sepete' yatrdlar,
gizli b ir m erdivenden indirerek evden kardlar. teki
bebei getirip lohusam n yatt odadaki beie yerletir
diler. brahim biraz yatm olarak ayrld evden. Kont
beklendi. Ge saatlerde eve dndnde einin m utlu bir
doum yaptm renince pek memnun oldu. Byk b ir
skandal bekleyen sosyete bylelikle um duunu bulam a
m, sadece b ir yergiyle yetinm ek zorunda kalmt.
H er ey yoluna girm iti yine. Fakat brahim, alnya
zsnn deimek zorunda olduunu, ilikilerinin er ge
Kont D.nin kulana kadar gideceini sezinliyordu. O za
man, ne olursa olsun, Kontesin ok kt b ir durum a d
ecei akt. brahim byk b ir tutkuyla seviyor, ayn
lde seviliyordu; fakat Kontes aklna eseni yapan ua
r bir insand. Onun ilk ak deildi bu. Nefret ve kin, y
reindeki en tatl duygular deitirebilirdi. brahim Kon
tesin kendisinden souyaca sezintisini atamyordu iin
den.
O zamana kadar kskanl tanmam t ama, imdi
korkuyla bu duygunun n sezilerini buluyordu iinde.
19

Dnd tand, ayrlk aclarnn daha az strap verici

olaca sonucuna vard ve bu mutsuz ilikiyi sona erdire
rek Parisi brakm aya, P etro nun ve st rtl b ir dev
duygusunun oktandr kendisini ard Rusyaya dn
meye karar verdi.

2
Gnler, aylar geip gidiyor, sevdal brahim batan
kard kadm brakp gitmeye k arar verem iyordu bir
trl. Kontes de gittike daha fazla balanyordu ona.
O ullan tarada b ir yerde yetitiriliyordu. Sosyete dedikodulan dinm eye yz tutm utu ve sevdallar geip giden
frtnay sessizce anm sayarak, gelecek zerine de dnmeneye alarak, sessiz ve rahat b ir hayatn tadn
karmaya balam lard.
brahim b ir gn Orleans dknn huzuruna kmt.
Dk, delikanlnn yanndan geerken durdu, uygun bir
zamanda okumas buyruuyla b ir m ektup verdi ona. Mek
tup Birinci P etrodand. brahim in yokluunun gerek n e
denini anlayan hkm dar, onu hibir eye zorlamak ni
yetinde olmadn, R usyaya dnp dnmemekte serbest
braktn, fakat ne olursa olsun, evltlarn hibir za
m an terketm eyeceini yazyordu Dk'e.
Bu m ektup brahim in yreine kad ar iledi. Talihi
o dakikada izilivermiti. Ertesi gn saltanat naibine bir
an nce Rusyaya dnmek niyetinde olduunu bildirdi.
Dk ona: Ne yaptnz dnn bir, dedi .Rusya ana
yurdunuz deil sizin. Scak lkenizi b ir gn yeniden g
receinizi sanyor deilim ana, uzun sre F ransada kal
nz sizi y a n yabanl Rusyann iklimine ve yaama ta r
zna yabanclatrd. P etro nun uyruu olarak domad
nz siz. nann bana, onun bu yce gnll izninden ya20

rarlanmalsmz. Urunda kannz da aktm olduunuz

Fransada kaln ve inann ki; hizm etleriniz, yetenekleri
niz hak ettikleri dl burada da kazanacaktr. brahim
itenlikle teekkr etti Dke, fakat kararndan da cay
mad. Saltanat naibi ona: ok zgnm, fakat bununla
birlikte haklsnz, dedi. stifasn kabul edeceine sz
verip, durum u Rus an na yazd.
brahim b ir an nce yola koyulm ak iin hazrla ba
lad. H areket gnnden bir nceki akam, h er zaman ol
duu gibi Kontes D. ile birlikteydi. Kontes hibir ey bil
miyordu. brahim de ona alacak gzpeklii bulam yor
du kendinde. Kontes sakin ve neeliydi. brahim i birka
kere yanm a arp, dnceli halinden tr takld ona.
Akam yemeinin bitiminde konuklar daldlar. Salonda,
Kontes, kocas ve brahim kaldlar sadece. Zavall b ra
him Kontesle babaa kalabilm ek iin varm younu ve
rebilirdi ama, Kont D. grne gre minenin yanm a
ylesine rahat bir biimle yerlem iti ki, onu odadan se
petlemeyi m it etmenin olana yoktu. de susuyor
lard. Sonunda Kontes, Bonne nuit (*) dedi. brahim in
yrei darald ve ayrln btn iddetini anszn hisset
ti. Hi kprdam adan ylece kald. Kontes, Bonne nuit,
messieurs (**) diye tekrarlad. O hl hareket edemiyor
du. Sonunda gzleri karard, ba dnd ve g bel ken
dini odadan dar atabildi. Evine gelip, neredeyse kendin
den gemi b ir halde u m ektubu yazd:
Gidiyorum sevgili Leonora, sonsuzca terkediyorum
seni. Dncelerimi baka trl anlatm aya gcm yetm e
dii iin sana bu mektubu yazyorum. M utluluum srek
li olamazd. Aln yazma ve doaya karn tadyordum
onu. Sen benden soumak zorundaydm, by bozulmak
(*) yi geceler, (r.yj.)
(**) Baylar, iyi geceler (r.y.n.)
21

zorundayd. Bu dnce h er zaman, h att senin tutkuyla

kendini veriin ve snrsz tatllnla ayaklarnn dibinde
kendinden getiim, h e r eyi u n u tu r gibi olduum daki
kalarda bile izliyordu beni... Uar sosyete, szle izin v er
dii ey gerekletii zaman acmaszca ezer onu. Sosye
tenin souk alaycl er ge seni yenecek, senin ateli
ruhuna boyun edirecek ve sen tutkundan tr utan
duyacaktn sonunda... O zaman durum um ne olurdu? Ha
yr! lp gitmek, seni bu korkun dakikadan daha nce
terketm ek daha iyi...
Benim iin en deerli ey senin rahatm dr. Sosyete
nin baklar zerimize dikili olduu srece bu rahata
kavumazdn sen. ektiklerini, k n lan onurunu, korku
nun verdii straplan anmsa. Olumuzun korkun do
um unu aklna getir. Dn bir, daha uzun zaman bu gi
bi heyecanlara ve tehlikelere uratm al mym seni? Bu
kadar tatl, bu kadar gzel b ir varln aln yazm in
san adna g bel yaraan zavall bir yaratn, b ir zen
cinin ackl aln yazsyla niin birletirm eli?
Elveda Leonora, elveda biricik sevgili dost. Seni terketmekle, yaamn ilk ve son m utluluklarn da terkediyorum. Ne bir anayurdum , ne de yaknlarm var. Orada
tam bir yalnzln benim iin tek avuntu olaca kederli
Rusyaya gidiyorum. Bundan byle kendimi vereceim s
k almalar, eer heyecan ve m utluluk gnlerim in st
rap verici anlarn uyuturam azsa bile, hi olmazsa bi
raz oyalayacak onlar. Elveda Leonora. Senin kucandan
kopup ayrlrcasna ayrlyorum bu m ektuptan. Elveda,
m utlulukla kal ve zavall zencini, sadk brahim ini ara
sra anmsa.
Ayn gece Rusyaya hareket etti.
Yolculuk, bekledii kadar korkun gelmedi ona. H a
yal gc gerei yenmiti. Sonsuzca brakt eyleri, Pa22

riten uzaklatka daha canl b ir biimde ve daha yakn

olarak gzlerinin nnde canlandryordu.
Farknda bile olmadan Rusya snrnda buldu ken
dini. Sonbahar balamt. Fakat arabaclar, yolun kt
lne bakmakszn, rzgr gibi gtryorlard onu. Yol
culuunun on yedinci gn, sabahleyin, o zam anlar b
yk bir yolun getii Krasnoye Seloya vard.
Yirmi sekiz verst kalm t Petersburga. Arabasna
atlar koulurken, brahim menzil kulbesine girdi. Uzun
boylu, yeil kaftanl bir adam, aznda toprak b ir pipo,
dirseklerini masaya dayam Hamburg gazetelerini oku
yordu bir kede. eriye birinin girdiini iitip bam
kaldrd.
Vay! brahim! diye bard kanepeden kalkarak.
Merhaba vaftiz olum!
P etroyu tanyan brahim sevinle ona doru atlm ak
zereyken saygyla duraklad. Hkmdar yaklat, onu
kucaklad, alnndan pt:
Geliini haber almtm, dedi. Karlam aya km
tm seni. Dnden beri burada bekliyordum.
brahim m innettarln belirterecek szckler bula
myordu. Hkmdar:
Em ir ver, diye srdrd szlerini. Senin araban
bizimkilerin arkasndan getirsinler. Sen de benim ara
baya gel, bana gidelim.
Hkmdarn arabasn getirdiler. Petro ve brahim,
birlikte arabaya oturup drtnala yola koyuldular. B ir b u
uk saat sonra P etersburga varm lard. brahim , arl
n eliyle bir bataklk zerinde ykseltilen bu yeni do
mu bakenti m erakla seyrediyordu. Ak su bentleri,
sessiz kanallar ve tah ta kprler, insan isteminin doa
gleri karsnda, ksa b ir sre iinde, h er alanda elde
etmi olduu baarlan belgeliyorlard. Evler b ir rp
da kuruluverm i gibiydiler. Kentte, henz granit ere
23

vesiyle bezenmemi olan, fakat zeri imdiden sava ve

ticaret tekneleriyle kapl Neva nehrinden baka grkemli
b ir ey yoktu. H km darn arabas, ierisinin bahesi
diye adlandrlan sarayn nnde durdu. P etroyu otuz
be yalarnda, gzel, en son Paris modasma gre giyin
mi bir kadn karlad basam aklarda. Petro onu azn
dan pt ve brahim in elinden tutarak:
Katinka, tandn m vaftiz olumu? dedi. Onu es
kisi gibi sevmeni ve gzetmeni rica ediyorum senden.
Katerina, kara, anlayl gzlerle brahim e bakt ve
sevimli b ir tavrla elini ona uzatt. Gen, uzun boylu, dz
gn endaml, gller gibi taze iki dilber K aterinann a r
kasndan saygyla P etroya doru yaklatlar. m parator
onlardan birine:
Liza, dedi. O ranienbaum da sana verm ek iin ben
den elma aran kk A rabi anmsyor musun? Burada
ite: Onu sana takdim ediyorum.
Byk prenses gld, yanaklar pembeleti. Yemek
salonuna getiler, Hkm darn gelecei bilindii iin, sof
ra donatlmt. Petro, brahim i de ararak b tn aile
siyle birlikte yemee oturdu. Yemek sresince eitli ko
nular zerinde konutu brahim le. spanya savayla,
Fransann i ileriyle, eletirdii pek ok yanlar olmakla
birlikte yine de sevdii bir kii olan saltanat naibiyle il
gili sorular sordu. Bu konuma srasnda brahim salam
ve dikkatli m antyla sivrildi. Petro ok m em nun kalm
t onun yantlarndan. brahim in ocukluk alaryla il
gili baz eyler anmsyor, bunlar yle b ir yreklilik, y
le bir keyifle anlatyordu ki, bu tatl ve konuksever ev
sahibinin Poltava kahram an, Rusyann kudretli ve m t
hi yeniletiricisi olduuna kimse inanmazd.
H km dar yem ekten sonra, R uslarda det olduu
zere, dinlenmeye ekildi. brahim , m paratorie ve b
yk prenseslerle birlikte kald. O nlarn m erakn gider
24

meye alt. P ariste yaanan hayat, oradaki lenleri ve

bana buyruk moda akm larn anlatt. Bu srada, h
km darn yakn olan baz yksek rtbeli kiiler sarayda
toplanm aktaydlar. brahim, K aterinayla konuan A rabi
grp, ona kibirli bir bak frlatan grkemli Prens Menikovu, P etronun etin danman Prens Yakov Dolgorukiyi, halk arasnda ad Rus Faustu olarak yaylan b il
gin B ryusu, eski arkada gen Raguzinskiyi hkm dara
rapor sunmak ve buyruk alm ak iin gelen teki kiileri
grd.
Hkm dar iki saat sonra geldi. brahim e:
Bakalm, eski grevini unutm u musun? dedi. Karata tahtay al da gel benimle.
Petro alma odasna kapand, devlet ileriyle ura
maya koyuldu. Srasyla; Bryus, Prens Dolgoruki, polis
efi General Deviyerle grt; brahim e baz k ararn a
m eler ve ynergeler yazdrd. brahim onun kavray a
bukluuna, salam mantna, dikkatinin gcne ve es
nekliine, urat konularn eitliliine hayran olmaya
doyamyordu. almalarn bitim inde Petro, o gn iin
yapmay tasarlad ilerin bitirilip bitirilm ediini anla
mak zere karp cep defterine bakt. Sonra alma oda
sndan karken, brahim e:
Ge oldu, dedi. Yorulmusundur. Geceyi eskisi
gibi burada geir yine. Yarn seni uyandrrm .
brahim yalnz kalnca, gbel toparlayabildi akl
n. Petersburgdayd. ocukluk yllan, o zam anlar dee
rini anlamakszm yaknnd geirmi olduu byk insa
n, yeniden gryordu. A yrlktan sonra ilk kez, neredey
se nedam ete benzer bir duyguyla, btn b ir gn tek d
ncesinin Kontes D. olmadn itiraf etti iinden. Onu
bekleyen yeni yaama tarzn, eylem lerin ve srekli a
balarn; tutkular, baboluk ve gizli b ir m utsuzlukla yor
gun dm olan ruhunu canlandrabileceini anlad. B
25

yk b ir kiinin yardmcs olmak ve onunla birlikte b

yk b ir halkn aln yazsn etkilemek dncesi ilk kez
soylu bir ycelme duygusu uyandrd iinde. Kendisi iin
hazrlanan portatif karyolaya uzanrken dndkleri
bunlard ve uyuyup kaldnda, alkn olduu dler,
onu uzak Parise, sevgili Kontesinin kollarna tad.

3
Petro, sz verdii gibi, ertesi gn brahim i uyandr
d ve kendisinin de yzbas olduu Preobrajenski ala
ynn topu bl stemeni olarak kutlad onu. Saray
danm anlar brahim in evresini aldlar. H er biri yeni
gzdeye kendine gre b ir iltifatta bulunuyordu. Kibirli
Prens Menikov dosta elini skt onun. eremetyev, P a
risteki tandklarn soruturdu. Golovin ise brahim i ye
mee ard. Bu son rnee tekiler de uydular. yle ki,
brahim en azndan bir aylk ar ald.
brahim gnlerini tekdze, fakat eylem iinde geiri
yor,. sonu olarak da can sklmyordu. Hkm dara gn
getike daha ok balanm, onun yksek ruhunu daha
iyi kavramt. Byk b ir kiinin dncelerini izlemek,
alm alarn en reticisidir. Petroyu senatoda B uturlin
ve Dolgoruki ile tartarak nemli yasama sorunlarna
zm ler getirirken, am irallik kurulunda Rusyann deniz
ler zerindeki egemenliiyle ilgili grlerini belirtirken
gryordu. Feofanla, Gavriil Bujinski ile, Koriyevile
birlikte; dinlenme saatlerinde ise yabanc yazarlardan y a
plan evirileri incelerken, ya da bir tccarn fabrikasn,
bir zanaatnn iliini, b ir bilginin alma odasn ziya
ret ederken gryordu. Rusya sadece m akinelerin iledi
i ve h er iinin, kurulu dzen uyarnca kendi iiyle u
rat muazzam b ir iyeri gibi grnyordu brahim e. O,
26

kendini de kiisel tezghnda emek harcam akla ykml

sayyor, Paristeki en akrak yaamn elden geldiince
az anmsamaya alyordu. Ama bir baka tatl andan
uzaklamak daha g geliyordu ona: Sk sk Kontes D.'yi
dnyor, onun hakl fkesini, gzyalarn ve mutsuz
luunu hayal ediyordu... Fakat bazen de korkun bir d
nce sktryordu yreini: Yksek sosyete um ursa
mazl, yeni bir iliki, bir baka m utlu kii! Tyleri r
periyor, Afrikal kannda kskanlk ayaklanyor, gzleri
kara yzne akmaya hazrlanan kzgn gzyalaryla do
luyordu.
Bir sabah alma odasnda, evraklar arasnda otu
rurken anszn biri yksek sesle Franszca selmlad onu.
brahim evik bir hareketle dnd ve P ariste yksek
sosyete kasrgas iinde brakt gen Korsakov sevinli
b ir haykrla kucaklad onu.
Korsakov:
Az nce geldim, dedi. Ve doru sana kotum. Pa
risteki btn tandklarm zn selm var. Senin yoklu
una hayflanyorlar. Kontes D. seni m utlaka armam
em retti. te mektubu da burada!
brahim m ektubu titreyen bir elle yakalad ve gzle
rine inanam ayarak bakt o tandk el yazsna.
Korsakov :
u barbar P etersburgda can skntsndan henz
lmeyiine ok sevindim! dedi .Ne yaparlar, neyle ura
rlar burada? Terzin kim? Opera kuruldu mu bari?
brahim dalgn dalgn, hkm darn u srada galiba
b ir gemi iliinde almakta olduunu syledi. Korsakov
gld.
Gryorum ki benimle uaraacak durumda de
ilsin imdi, dedi. Baka bir zaman bol bol konuuruz.
Ben hkm darn huzuruna kmaya gidiyorum.
27

Bu sz sylemesiyle birlikte
zerinde d
np, koarak odadan kmas bir oldu.
Yalnz kalan brahim m ektubu abucak at. Kontes
onun kendini aldatndan, gvensizliinden tatllkla ya
kmyor, yle diyordu:
Benim rahatm n senin iin dnyada en deerli ey
olduunu sylyordun, brahim! Eer buna itenlikle
inansaydn, beklenilmedik aynlk haberini aldmda d
tm durum a beni sokar miydin hi? Seni korkutan ey;
sana engel olacam dncesiydi. Kesinlikle inan ki; se
nin esenliin ve senin boynuna bor bildiin ey iin, ben
gzm bile krpm adan akm feda ederdim.
Kontes m ektubuna tutkulu sevda szleriyle son veri
yor, eer bir gn yeniden grmeleri um udu yoksa bile,
hi deilse arada bir yazmas iin yalvaryordu delikan
lya.
brahim paha biilmez satrlarn cokuyla pt bu
mektubu batan sona dek belki yirm i kez okudu. Kontes
le ilgili bir eyler duymak arzusuyla ii iine smyordu.
Tam, Korsakovu hl orada bulabileceini um arak, gemi
iliine gitmeye hazrlanrken kap ald ve yeniden Korsakov ieri girdi. Hkmdarn huzuruna kmt. deti
zere ok honut grnyordu kendisinden. brahim e:
E ntre nous (*), hkm dar ok tuhaf bir adam. D
n ki onu, yeni bir geminin, elimdeki telgraflarla trm an
mak zorunda kaldm direinin tepesinde, srtnda keten
bir fanilayla buldum. p m erdivende duruyor ve uygun
bir reverans yapabilmek iin yeterli yer bulamyordum .
Hayatmda bu kadar elim ayama dolamamt. Fakat
hkm dar, ktlar okuyup beni tepeden trnaa szd
ve yle sanyorum ki, giyimimin zariflii, incelii ok ho
una gitti. Hi deilse glmsedi, bu geceki baloya ar
(*) Sz aram zda (r.y.n.)
28

d beni. Fakat P etersburgda tam bir yabancym. Alt yl

lk yokluumda bsbtn unutm uum burann detlerim .
Ltfen klavuzluk et bana, urayp al ve orada takdim et
beni.
brahim buna raz oldu ve konumay kendisi iin da
ha ilgi ekici olan konuya evirmekte acele etti:
Peki, Kontes D. ne yapyor?
Kontes mi? Ayrln hi kuku yok, nce ok z
mt onu. Fakat zaman getike yava yava avunup,
yeni bir sevgili buldu kendine. Hem de kim, biliyor mu
sun? u uzun boylu Marki R! Niin aarttn Arap gzle
rini? Yoksa sana pek mi tuhaf geldi btn bunlar? Uzun
bir kederin doasna, zellikle de kadn doasna aykr
olduunu biliyor muydun? Sen dne dur, ben dinlenip
yol yorgunluunu karmaya gidiyorum imdi. Bana u
ramay unutaym deme sakn.
brahim in iini dolduran duygular nelerdi dersiniz?
Kskanlk m? fke mi? mitsizlik mi? Hayr, hibiri
deil. Sadece derin ve i daraltc b ir keder.
nceden sezmitim bunu, olacakt bu, diye tek
rarlayp duruyordu kendi kendine.
Sonra Kontesin m ektubunu at, onu yeni batan
okudu, dertlendi ve hngr hngr alamaya balad.
Gzyalar yreini hafifletiyordu. Saate bakp gitme za
man geldiini grd. brahim bu iten kurtulabilse ok
memnun kalacakt ya, balolara gitmek grevden sayl
yordu. Hkmdar, yaknlarnn kesin olarak katlm asn
isterdi bunlara. Delikanl giyindi, Korsakovu almaya
kt.
Korsakov srtnda robdambr, oturm u Franszca bir
kitap okuyordu. brahim i grnce:
Erken deil mi? diye sordu.
brahim:
29

 nsaf, diye yantlad. Saat be buuk oldu geciki

yoruz, hem en giyin de kalm.
Korsakov telland, ngra btn gcyle sallad,
adam lar koutular, abucak giyinmeye koyuldu. Fransz
oda ua krmz keli potinleri, mavi kadifeden pan
tolonu ve zerine pullar dikilmi pembe kaftan uzatt
ona. D odada perukay abucak pudralayp getirdiler.
Korsakov tral kafasn soktu ona. Klcn ve eldivenle
rini istedi, aynann karsnda belki on kez ileri geri gi
dip geldikten sonra, hazr olduunu bildirdi brahim e.
niformal uaklardan, ay krknden kaputlarn alarak
klk saraya yollandlar.
Korsakov bir soru yam uruna tu ttu brahim i. Petersburgun en gzde dilberi kim? En iyi danseden adam
nne kim sahip? imdilerde hangi dans moda? brahim
gnlszce gideriyordu onun merakn. Bu arada saraya
vardlar. Bir sr uzun kzak, eski binek arabas ve yal
dzl kupa arabalar imenli alana dizilmiti bile. Basa
m aklarda, niform alar iinde, bykl uaklar, srm alar
iinde parlayan, ty sorgulu, topuzlu ulaklar; hafif s
vari askerleri, iolanlar, efendilerinin krklerini ve el
krklerini tayan kaba grnl yol uaklar, yani o za
man derebeylerinin anlayna gre, gerekli b ir kalabalk
birikm iti. brahim grnnce genel b ir fslt ykseldi
bu kalabalktan:
Arap, Arap, an r Arabi!
brahim, Korsakovu abucak geirdi bu alacal bulacal hizmetiler yn arasndan. Ua kapy ardna
kadar at onlara, salona girdiler. Korsakov donakald.
O m uzlan gk mavisi renginde apraz eritli ileri gelenler
takmnn, elilerin, yabanc tccarlarn, yeil niform ala n iinde muhafz alay subaylannn, ceketleri ve ubuk
izgili pantolonlanyla gemi yapm u stalan m n oluturdu
u bir kalabalk, donyamdan m um lann donuk donuk ay
30

dnlattklar ttn dum anyla kapl ve bir nefesli sazlar

orkestrasnn hi durm adan nlad geni bir salonda
ileri geri hareket ediyordu. Hanm lar duvarlarn evre
sinde oturm ulard. Gen olanlar modann btn grke
m iyle parlam aktaydlar. Roblarn stnde altnlar ve g
m ler ldyordu. Bir iek sap gibi incecik belleri, gs
terili jponlarnn zerinde ykseliyordu. Kulaklarnda,
uzun buklelerinde ve boyunlarnda, elm aslar parlyordu.
D anslarn balamasn ve kavalyeleri bekleyerek nee iin
de, saa sola dnp duruyorlard. Yal hanm lar giysile
rin yeni biimlerini geip gitmi olan eski ile kurnazca
badatrm aya almlard: Hotozlar arie Natalya Kirilovnann (*) sam ur apkasna benziyordu. Roblar ve
allan ise yelek ve krk astarl kolsuz ceketleri andr
yordu. Onlarn bu yeni moda dansl toplantlarda honut
luktan ok aknlk duyduklar grlyordu. HollandalI
gemi kaptanlarnn, kabartm a izgili pamuk bezinden
etekleri ve krm z blzlan iinde oturup, sanki evlerin
deymiesine kendi aralarnda glp konuarak orap
ren karlarna ve kzlarna can skntsyla yan yan b a
kyorlard. Korsakov kendine gelemiyordu bir trl.
Uak, yeni konuklan farkederek, iinde bira ve bardak
la r bulunan bir tepsiyle onlara yaklat.
Korsakov usulca:
Que diable est-ce que tout cela? (**) diye sordu b
rahim e.
brahim elinde olmakszn glmsedi. mparatorie
ile byk prensesler gzellikleri ve giyimleri iinde prl
prl konuk dizileri arasnda dolap gleryzle sylei
yorlard onlarla. Hkm dar teki odadayd. Ona grn
mek isteyen Korsakov, durm adan hareket eden kalabal
(*) Byk Petro'nun annesi. (ev.)
<**) Nedir btn bu eytanlklar? (r.y.n.)
31

n arasndan glkle szlp geebildi. Odada, pipola

rn grkemle t tt rerek ve bira kupalarn boaltarak
o turan yabanclar vard byk ounlukla. M asalara bi
ra ve arap ieleri, meinden t t n keseleri, pun dolu
bardaklar ve satran takm lar dizilmiti. Petro, bu m a
salardan birinde geni omuzlu b ir ngiliz kaptanla dama
oynuyordu. B irbirlerini pipolarndan kan dum anla yay
lm ateine tutuyorlard byk b ir abayla. H km dar
rakibinin um ulm adk bir hamlesi karsnda o kadar a
knla dm t ki, evrelerinde dnp duran Korsakov'u farkedem edi bile. O srada gsnde kocaman b ir
buket bulunan iman b ir adam, telala ieri girdi yk
sek sesle, danslarn baladn bildirdi ve hem en kt.
Konuklarn ou, bu arada Korsakov, onun arkasndan
ktlar.
Beklenmedik bir grnm delikanly akna evir
di. Damlar ve kavalyeler alamakl bir mziin nlad
dans salonunu boydan boya, karlkl iki sra halinde kap
lamlard. K avalyeler eilerek selam veriyorlar, dam lar
daha da aaya meliyorlard. nce kendi nlerine, son
ra saa dnyor, sonra sola, sonra tek rar nlerine, sonra
te k ra r saa dnyor ve bu bylece srp gidiyordu. K or
sakov gzlerini falta gibi at, dudaklarn srd, bu tu
haf zaman tketim ine bakakald. melmeler ve selam
lar yarm saat kadar srd. Sonunda kesildi ve buketli
iman adam trensel danslarn sona erdiini iln ederek
m zisyenlere m enuet (*) almalar buyruunu verdi. Kor
sakov sevindi, kendini gstermeye hazrland. K onklardan gen bir bayan, zellikle houna gitmiti. On alt ya
larnda bir gen kzd bu. Zengin, fakat zevkli b ir biim
de giyinmiti. Oturakl, sert grnl, yal b ir adamn
yannda oturm aktayd. Korsakov uarcasna ona yaklat
(*) tempolu ar bir dans ve mzii (ev.)
32

kendisiyle dans etm ek erefini verm esini diledi gen kz

dan. Gen dilber ard, bozuldu, sanki ne diyeceini bil
mezcesine bakt delikanlya. Kzn yannda oturan adam
kalarn daha da att. Korsakov gen kzn kararm bek
lerken buketli bay ona yaklat, salonun ortasna gtrd
delikanly ve kurum lu bir tavrla:
Sayn baym, kabahat ilediniz! dedi. Gen baya
na gerekli reverans yapm adan yaklatnz, bu bir.
kincisi m enuetlerde e seme hakk kavalyeye deil da
m a ait olduu halde, dansa davet ettiniz onu. Bu yzden
cezalandrlmanz gerekiyor. Yani b ir kupa Byk K ar
ta l bir dikite imek zorundasnz.
Korsakov gittike daha ok aryordu. O anda ko
nuklar d evresini alm, bara ara, yasann b ir an
nce uygulanm asn istiyorlard. Bu gibi cezalandrm alar
da bizzat bulunm aya m erakl olan Petro, kahkahalar ve
barlar iiterek teki odadan kt. H km dar alan
kalabaln arasndan geerek, hkm lnn ve onun k a r
snda, elinde keskin arapla dolu kocaman bir kupa ile
duran balo terifatsnn bulunduu embere girdi. Y a
saya iyilikle boyun emesi iin suluyu bou bouna kan
drm aya alyordu adam. Petro, Korsakov'u grnce:
Vay! dedi. Yakalandn karde, pardon. Msy!
ve yzn buruturm a.
Yapacak bir ey yoktu. Zavall zppe soluk alm adan
bir kupa arab bir dikite silip sprd, kupay terifat
ya geri verdi.
Bana bak Korsakov, dedi Petro, senden ok. daha
zengin olduum halde benim giymediim cinste kadife
den pantolon giymisin. Savurganlktr bu. Dikkat et, bu
yzden bozumayalm seninle!
Korsakov bu azan da sineye ektikten sonra embe
rin dna kmak isterken sendeledi, decek gibi oldu.
H km dann ve neeli topluluun keyfine diyecek yoktu.
33

Bu olay asl eyleme herhangi bir zarar verm ek yle d u r

sun, daha da canlandrd onu. Byk bir h araretle ve m
ziin ritm ini bsbtn hie sayarak kavalyeler topukla
rn akrdatp selam vermeye, dam lar ise melmeye, kecikleriyle yeri dvmeye baladlar. Korsakov bu genel
neeye katlacak durum da deildi. Az nceki gen kz, ba
bas Gavrila Afanasyeviin buyruu zerine brahim e
yaklat, mavi gzlerini yere indirerek elini rkeke ona
uzatt. brahim onunla bir menuet yaptktan sonra yerine
gtrd. Sonra Korsakovu arayp buldu, salondan kar
d, arabaya oturttu ve eve tad. Korsakov yol boyunca
ilkin belli belirsiz: Lnet olas balo! Lnet olas balo! Lnet olas Byk K artal kupas! diye sayklad. Fakat az
sonra ylesine derin bir uykuya dald ki, eve nasl gel
diini, nasl soyulup yatrldn farketm edi bile. Ertesi
gn bir ba arsyla ve topuk akrtlarn, melmeleri,
t tn dumann, bir de buketli bayla, Byk K artal k u
pasn bulank bir biimde anmsayarak uyand.

4
A tlarm z yem ei a r a r yer
Ve a r a r su n ulu rd u.
K ep eler, g m k a d e h le r
K p kl b ira ve a ra p la dolu

R u slan ve L u d m ila

(*)

imdi iyiliksever okuyucuyu Gavrila Afanasyevi

Rjevski ile tantrm alym . Kendisi eski b ir derebeyi so
yundan gelmekteydi ve ok byk bir yurtlua sahipti.
(*) Pukinin b ir yapt. (ev.)
34

K onuksever b ir kim se olup, ahin avndan holanrd. Pek

ok ua vard. Tek szckle, kkl bir Rus beyiydi o.
Kendi deyiiyle, Alman ynetim ine katlanam az, ev yaan
tm d a sevgili gemiin geleneklerini korum aya abalard.
Kz on yedi yandayd. Annesini yitirdiinde bebek
ti daha. Eski ynteme gre, yani st ninelerle, dadlarla,
halayklarla yetitirilm iti. Srma iler, okuma yazma bil
mezdi. Babas, yabanc olan h er eye kar duyduu nef
rete karn, kznn evlerinde yaam akta olan tutsak s
veli subaydan Alman danslar renmek konusundaki is
teine kar koyamad. Bu em ektar dans retm eni elli
yandayd. N arva savanda bir kurunla yaralanm olan
sa aya m enuet ve Courant (*)lara pek elverili deil
di ya, buna karlk sol aya en g figrlerin bile a
lacak bir beceriklilik ve eviklikle stesinden geliyordu.
rencisi de onun abalarnn hakkn veriyordu doru
su. Natalya Gavrilovna, balolarda en iyi danseden gen
kz olarak n salmt. K orsakovun sulu bulunuu biraz
da bundand. Delikanl ertesi gn Gavrila Afanasyevi
ten zr dilemee gelmi, fakat gururlu bey, gen salon
efendisinin tkrldm lndan ve zppeliinden hi ho
lanmad gibi, ok yerinde olarak, Fransz maym unu di
ye adlandrm t onu.
Bir bayram gnyd. G avrila Afanasyevi birka
dost ve akrabasn yemee bekliyordu. Eski salonda uzun
bir sofra kurulm utu. Konuklar, hkm darn buyruklar,
b ir de kendi kiisel yaantsnda rnek olmas sayesinde
en skc ev hayatm dan ku rtu lan k arlan ve kzlaryla b ir
likte skn etmeye baladlar. N atalya Gavrilovna altm
kadehlerle dolu gm b ir tepsiyi teker teker h er konu
a gtryor, h e r biri, bu olay srasm da alm an pck
detinin, bu eski gelenein artk y rrlkten kalkm ol
(*) Eski b ir dans ve mzii. (ev.)
35

masna zlerek yuvarlyorlard kadehlerini. Sofraya oturuldu. Ba keye, ev sahibinin yannda, onun kaynbabas olan yetm i yalarnda b ir bey, Boris Alekseyevi Lkov kuruldu. teki konuklar ise soylarnn eskiliini g
zeterek, bylelikle de kastl toplum un m utlu alarn
anarak, erkekler b ir yanda kadnlar te yanda olmak ze
re yerletiler. Eski tip bir bluzla, yine eski tip b ir tren
bal giymi olan khya kadn ile otuz yanda b ir b e
bek olan ciddi, bum buruuk yzl kadn cce ve anm
niformas iinde tutsak sveli subay, masann en sonun
daki allm yerlerini aldlar. zerinde pek ok servis
taba bulunan masann evresini tell uaklar yn
kuatm t. Ba uak sert baklar, kocaman gbei ve
tum turakl hareketsizlii ile bunlarn arasnda gze arp
maktayd. Yemein ilk dakikalar sadece bizim eski m utfa
mzn rnlerine gsterilen ilgiye ayrld. Genel sessiz
lii tabaklarn ve gidip gelen kaklarn krts bozuyor
du sadece. Sonunda konuklan sohbetle elendirmek za
man geldiini gren ev sahibi, uaklara dnerek:
Peki, Yekimovna nerede? diye sordu. Buraya a
rn onu.
Birka uan saa sola koumasyla birlikte, pud
ral, allkl, ieklerle ve srm alarla bezenmi, zerinde
boynu ve gs ak, kaba ipek dokumadan bir rob bulu
nan yal bir kadnn, ark syleyip, dansederek ieri gir
mesi b ir oldu. Gelii, genel b ir honutluk uyandrd.
Prens Lkov:
Merhaba Yekimovna, dedi. Naslsn bakalm?
ark syleyip dansederek, koca bekleyerek, git
tike daha iyi, daha salklym azizim.
Ev sahibi:
Kak, neredeydin? diye sordu.
Ssleniyordum azizim. Deerli konuklarmz iin
36

ta n n n m bayram iin, arn ynergesi, beyin buyruu

zerine, leme elence olsun diye, Alman yntemine g
re ssleniyordum.
Bu szler zerine iddetli kahkahalar ykseldi ve ka
k, ev sahibinin sandalyesi arkasndaki yerini ald.
Ev sahibinin ablas Tatyana Afanayevnaki byk say
g grmekteydi kardeinden:
Kak samalar, sam alar ya, doruyu da syle
yiverir ite! dedi. Dorusunu sylemek gerekirse, bu g
nn giyimleri leme elence deil de ne? Baylar! Hele
sizler sakallarnz kesip, darack, ksa kaftanlar giydik
ten sonra, kadnlarn pl prts zerine syleyecek sz
kalmyor. Fakat sarafana (*), kzlk kurdelasna, povonike (**) yazk oldu dorusu. nsan, gnmzn dilberleri
ne baknca, hem glesi geliyor, hem de acyor. Salar k
tk gibi kabartlp, Fransz pudrasna bulanm. K arnlar
ylesine sktrlm ki, neredeyse paralanacak. etek
likleri bir embere geirilmi! A rabaya yan yana biner,
bir kapdan girerken iki bklm olurlar. Ne ayakta du
rabilir, ne oturabilir, ne de souk alabilirler. Zavallck
la r kendi kendilerine ikence ediyorlar.
Bir zam anlar Ryazan valiliinde bulunm u olan ve
bu srada olduka kukulu yollardan bin toprak k le
siyle gen bir kar elde eden Kirila Petrovi T,
Oh, Tatyana Afanasyevna anne! dedi. Karm is
te r kyl kans gibi, ister in im paratoriesi gibi giyin
sin, bence hava ho; yeter ki h er ay yeni giysiler sm ar
lamasn; tekileri de henz eskimeden karp atmasn.
Eskiden byk anne sarafann toruna eyiz kald olu r
du. Fakat gnmzn roblar bugn hanmn srtnda ya
(*) Uzun kollu gmlein zerine giyilen kolsuz kadn giysisi.
(ev.)
(**) Rus kadnlarnn geleneksel bal. (ev.)
37

rn b ir bakyorsun hizmeti kadna gemi. Ne yaparsn?

Rus soylular snf mm ykm! Felket vesselam.
Bu szleri sylerken, ne eski zamanlarn vlmesin
den ne de yeni detlerin yerilmesinden hi de holanma
d anlalan Marya lininasna bakyordu iini eke
rek. teki dilberler de M arya lininann honutsuzluu
nu paylayorlard ama, alak gnlllk o zaman gen
kadnlarda bulunmas zorunlu bir zellik sayld iin,
seslerini karmyorlard.
Gavrila Afanasyevi marapasn kpkl kvasla dol
durarak:
Su kimde? dedi. Bizde deil mi? Gen kadnlar
hoppalk ediyorlar, biz de grmezlikten geliyoruz bunu.
Kirila Petrovi:
Eer bu bizim istemimiz dnda olan bir eyse,
ne yapabiliriz? diye kar kt. Adam karsn evinin ku
lesine kapatsa ok memnun olacak ama, kadn davul a
larak baloya aryorlar. Koca kam korkusuyla, kadn
ise cici bicilerini gstermek iin gidiyor oraya. Oh, bu ba
lolar yetti artk! Tanr gnahlarmza ceza olarak gnder
di onlar bize.
Marya linina ine stndeymiesine oturuyor, dili
de kandka kanyordu. Sonunda kendini tutam ayp
kocasna dnd, balolarda houna gitmeyen eyin ne ol
duunu sordu ekim trak bir glmsemeyle.
Kirila Petrovi gittike fkelenerek:
Onlar ortaya kal beri kocalar karlaryla baa
kamaz oldular, ite ben bundan holanmyorum, diye
yantlad karsn. Kadnlar Apostolos'un (*) szn u n u t
tular: Kadn kocasndan korksun. imdiki kadnlar evle
rini ynetmek iin deil, yenilikler iin rpm yorlar. Ko
calarn nasl memnun edeceklerini deil de, zibidi su
(*) sa'nn on iki havarisinden biri. (ev.)
38

baylarn nasl houna gideceklerini dnyorlar. Peki

sayn bayan, W Rus baym a ya da bayanna Alman ttnkeleri ve onlarn ii klkl kadnlaryla bir arada
bulunm ak yakr m? Gece yarlarna kadar gen erkek
lerle ene almak iitilmi ey mi? Hele bunlar kendi ak
rabalarn deil de, yabanc bilinm edik kimselerse?
Gavrila Afanasyevi som urtarak:
Bir ey syleyecektim ya, korkarm gider yerin
kulana! dedi. Fakat itiraf ederim ki, bu balolar beni de
pek sarmyor. Daha neye uradnz anlam adan sarho
un birine toslarsnz ya da m askara olasnz diye sizi sa r
ho ederler. Yahut da apknn biri kznza b ir yaram az
lk yapmasn diye gznz drt aarsnz. Zamanmzn
genlii o kadar mard ki, insan syleyecek ey bulam
yor. Sz gelii, geen baloda merhum Yevgraf Sergeyevi Korsakovun olu benim Nataa ile ilgili yle bir skan
dal y aratt ki, utantan yzm kzard. Ertesi gn bir de
baktm bir araba geliyor avluya doru. Allah allah, kim
dir acaba, Prens Aleksandr Danilovi olmasn bu diye d
nrken, arabadan van Yevgrafovi kmasn m? A ra
basn avlu kapsnda durdurup basam aklara kadar y
rm ek zahm etine katlanr m hi! Uarcasna girdi ieri!
Topuk akrdatm alar, gevezelikler!... Kak Yekimovna
ok gzel taklit ediyor onu. yi ki aklma geldi. Kak! u
Fransz m aym ununu taklit etsene...
Kak Yekimovna b ir sahan kapan kapt gibi,
apkaymasna koltuunun altna ald; Msy... Mamzel... balo... pardon... diyerek krtm aya topuk akrdat
maya, eilip drt b ir yana selam verm eye balad. Ko
nuklar srekli kahkahalarla honutluklarn yeniden be
lirttiler.
K ahkahalar yava yatrken, yal Prens Lkov, gl
d srada gzlerinden akan yalan kurulayarak:
Ta kendisi! dedi Korsakov! Niye gizlemeli, yaban
39

c lkelere gidip de kutsal Rusyaya m askara olarak d

nen ne ilk ne de son kiidir o. ocuklarmz ne reni
y o rlar orada? Topuk akrdatm ak, tuhaf b ir eyler geve
leyip durm ak, yallara saygszlk ve onun bunun kar
sna sarkntlk. Yabanc lkelerde renim gren gen
ler arasnda Tanrnn gcne gitmesin ya, insana en ok
benzeyen, yine de arn Arabi.
Gavrila Afanasyevi:
Hi kukusuz, diye atld. Ar bal, drst bir
adam o. Uar cinsten deil. u avlu kapsndan giren de
kim olur ki? Yine bizim Fransz m aym unu olmasm?
U aklara dnerek srdrd szlerini:
Ne esneyip duruyorsunuz hayvanlar! Koun ieri
almayn onu! Bundan sonra da...
Kak Yekimovna:
Sen neler sayklyorsun koca ihtiyar! diye sze
kart. Kr m sn, hkm darn kza bu! ar geldi!
Gavrila Afanasyevi tella m asadan kalkt. Herkes
pencerelere atld. Gerekten de em irerinin omzuna da
yanarak basam aklar kmakta olan hkm dar grdler.
O rtalk kart. Ev sahibi, P etroyu karlam aya kotu.
U aklar sersem gibi saa sola koumaya baladlar. Ko
nuklarn d koptu. H att kim ileri kirii krm ak, bir an
nce evlerine dnmek iin are arandlar. Anszm Petro
nun gr sesi nlad sofrada. Herkes sesini kesti ve h
kmdar, sevinten aakalan ev sahibinin eliinde, ieri
girdi. Neeli b ir yzle:
M erhaba baylar, dedi.
Orada bulunanlar yerlere kadar eilip selam ladlar
onu.
ar, gzleriyle kalabal tarayarak ev sahibinin gen
kz zerinde durdu, yanna ard onu. N atalya Gavrilovna olduka gzpek b ir tavrla, fakat yalnz kulaklar
40

na deil, h att omuzlarna kadar kzarm olarak yaklat

ara.
Hkmdar:
Saatten saate gzelleiyorsun, diyerek det ze
re bir pck kondurdu gen kzn alnna. Sonra konuk
lara dnp:
Ne oldu, diye srdrd szlerini. Size engel mi
oldum? Yiyip iiyordunuz. Rica ederim, oturun yerleri
nize. Bana da anasonlu votka v er Gavrila Afanasyevi.
Ev sahibi tum turakl ba uaa doru atld, onun
elinden tepsiyi kapt, altn kadehi kendi eliyle doldurup
reveransla hkm dara sundu. Petro ikisini iip, b ir iki
kurabiye attrd ve konuklan ikinci kez yemee devam
etmeye ard. arn ereflendirdii masada oturm ay
gze alamayan kadn cce ve khya kadn dnda herkes,
yerini ald. Petro, ev sahibinin yanm a oturdu ,lahana or
bas istedi kendisi iin. H km darn em ireri efendisinin
fildii ereveli tahta kan, yeil, kemik sapl bay
la atalm uzatt. nk Petro kendininkiler dnda a
tal bak kullanmazd. Az nce gle oynaya, ene alarak
grltyle yenen yemek sessizce ve zorunlulukla srd
rlyordu imdi. Ev sahibi sayg ve sevinten b ir ey ye
miyor, konuklar da terbiyeli terbiyeli susuyor, hkm da
rn tutsak sveliyle 1701 seferi zerine yapt Almanca
konumay, derin bir sayg iinde dinliyorlard. H km
darn kendisine b ir iki kez soru ynelttii kak Yekimovna bile doutan aptalln( dorusu ya) hi de belli
etmeyen bir eit ekingenlikle yantlad bu sorulan. So
nunda yemek bitti. Hkmdar, onun arkasndan da b
tn konuklar kalktlar.
Petro, ev sahibine:
Gavrila Afanasyevi! dedi. Seninle babaa biraz
konumam gerekiyor.
Ve koluna girerek Gavrila Afanasyevi'i konuk oda
41

sna gtrd, arkasndan kapy kapad. Konuklar bu bek

lenmedik ziyarete ilikin grlerini fsltyla belirterek,
b ir sre oturm a odasnda kaldlar, sonra da ev sahibine
konukseverlii iin teekkr bile edemeden, saygszlk
yapabilecekleri korkusuyla birbiri arkasna abucak da
ldlar. Ev sahibinin kaynbabas, kz ve kzkardei, on
lar sessizce eie kadar geirdiler, oturm a odasnda yal
nz balarna kalp, hkm darn kn beklemeye ko
yuldular.

5
Yarm saat sonra kap ald, Petro kt. Prens Ltov, Tatyana Afanasyevna ve N ataann l selmlarn
ciddi bir ba eiiyle yantlayp sofaya doru yrd. Ev
sahibi, hkm darn krm z kaputunu tuttu, onu kza
na kadar geirdi ve verdii ereften tr basam aklarda
kendisine bir kez daha teekkr etti. Petro gitti.
Oturma odasna dndnde Gavrila Afanasyevi ok
dnceli grnyodu. U aklara serte masay toplam ala
r buyruunu verdi. N ataay odasna gnderdi, kzkardei ve kaynbabasna da kendileriyle biraz konumas ge
rektiini bildirip, genel olarak le yem eklerinden sonra
dinlendii yatak odasna gtrd onlar. Yal prens, m e
e aacndan yaplm karyolaya uzand. Tatyana Afanas
yevna ayann altna bir iskemle ekerek, kaba ipek do
kum ayla kapl kanepeye oturdu. Gavrila Afanasyevi de
btn kaplar srglerek karyolaya, Prens Lkovun
ayaklar dibine oturdu ve yava b ir sesle yaplan u ko
num a geti aralarnda:
H km darn terifi bouna deildi. Bilin bakalm,
benimle konumak tenezzlnde bulunduu konu neydi?
Tatyana Afanasyevna:
42

 Nereden bilelim aziz karde, diye yantlad onu.

Kaynbaba:
Sana bir valilik grevi mi em retti, dedi. Zaman
oktan gelmiti bunun. Yoksa b ir elilik mi nerdi? Zira
sadece sradan m em urlar deil, soylular da gnderiyor
lar yabanc devletlere.
Damat:
Hayr, diye yantlad yzn asarak. Geri O rto
doks Rus soylusu imdiki sonradan grmelerden, brek
ilerden (*) gvurlardan belki de daha deerlidir ya, eski
kafa bir adamm ben. Bugn bizim hizmetimize gerek
yok. Fakat, ayr bir sorun bu.
Tatyana Afanasyevna:
yleyse hangi konuda seninle byle uzun uzun
konumak ltfunda bulundular karde? dedi. Bana b ir
felket gelmesin de! Tanrm, sen koru, sen esirge bizi!
Felket olmasna felket deil ya, itiraf ederim
ki epeyce dndryor beni.
Karde, nedir yleyse? Neyle ilgili bu i?
Nataa ile! ar grcle geldi ona!
Tatyana Afanasyevna istavroz kararak:
Tanrya kr! dedi. Kz gelinlik anda. Sonra
grc, gveyinin aynasdr. Tanr m utluluk, akl, an ve
eref ihsan eylesin. Peki, ar kime istiyor onu?
Gavrila Afanasyevi:
Hm... diye yutkundu; kime istiyor? yle ya, ki
me-istiyor!
A rtk uyuklam aya balayan Prens Lkov:
ar kime istiyor onu? diye soruyu tekrarlad.
Gavrila Afanasyevi:
Bilin bakalm, dedi.
(*) Genliinde brek satt sylenen Prens Menikova imada
bulunuluyor. (ev.)
43

Yal kadn:
Nereden bilelim aziz karde? diye yantlad onu.
Sarayda gveyden bol n e var? Hepsi de seve seve alr se
nin N ataay. Dolgoruki olmasn bu?
Hayr, Dolgoruki deil.
Tanr selmet versin, k ib irlin in 'b iri zaten! ein
ya da Troyekurov mu?
Hayr, ne o, ne de teki.
Zaten benim de onlara kanm kaynamamt. Al
man olup kt hnzrlar. Milovslavskidir yleyse?
Hayr, o da deil.
Tanr iyiliini versin; zengin ama, ahmak! Kim
yleyse? Yeletski mi? Livov mu? O nlar da m deil? Raguzunski mi yoksa? Baka kimse gelmiyor aklma. ar
N ataay kim e istiyor yleyse?
Arap brahim e!
Yal kadn ellerini birbirine arparak bir feryat ko
pard. Prens Lkov ban yastktan kaldrd, aknlk
iinde:
Arap brahim e, diye tekrarlad.
Yal kadn alamakl bir sesle:
Aziz karde, dedi. Kyma yavrucanza. Nataac o kara eytann penesine kaptrm a.
Gavrila Afanasyevi:
Fakat bu ii iin bizi, beni ve btn soyumuzu k a
n a tla n altna almay vaadeden hkm dar nasl geri e
virebiliriz? diye kar kt.
Uykusu bsbtn dalan yal Prens:
N ataay, torunum u, satn alnm b ir Araba na
sl veririz! diye bard.
Gavrila Afanasyevi:
,
H erhangi b ir soydan gelmiyor o, dedi. Bir Arap
sultannn oludur. M slmanlar onu tutsak edip stan
b u la satm lar. Sonra bizim eli, onu ele geirip ara h e
44

diye etmiler. Arabn aabeyisi h atr saylr bir fidye ile

Rusyaya geldi ve...
Yal kadn:
ki gzm Gavrila Afanasyevi, diye szn kesti
onun. Prens Bova ile Yaruslan Lazarevi masaln ok
iittik. Sen arn bu nerisine ne karlk verdin, bize
onu syle daha iyi.
Hkmdarmz olduunu, bize h er alanda ona bo
yun emek dtn syledim.
O anda, kapnn arkasndan b ir grlt iitildi. K a
py amaya giden Gavrila Afanasyevi, bir kar koyma
hissederek kuvvetle itti onu. Kap ald ve kanlanm d
emede baygn yatan Nataay grdler.
Babas ile hkm dar odaya kapandklarnda gen k
zn yrei buz kesilmiti. Bir nsezi bu iin kendisiyle il
gili olduunu fsldyordu ona. Gavrila Afanasyevi, gen
kza halas ve dedesiyle konuacan bildirerek onu oda
sna gnderdii zaman, Nataa, iindeki o kadnlara z
g m eraka kar koyam ayarak i odalardan szlp ya
tak odasnn kapsna gelmi ve bu t y ler rpertici ko
numann tek bir szcn karmam t. Babasnn son
szlerini iittii zaman ise kendisinden gemi, derken,
ban iinde kendi eyizi bulunan dem ir kaplam a sand
a arparak yaralamt.
Koup geldiler. Gen kz kaldrp odasna tadlar,
karyolasna yatrdlar. Bir sre sonra kendine geldi, gz
lerini at, fakat ne babasn ne de halasm tanyabildi.
Atei ykseldi, arn Arabi ve dnle ilgili eyler sa
yklamaya balad. Sonra anszm ackl, tiz b ir sesle:'
Valerian! Sevgili Valerian! Hayatm! K u rtar be
ni! Geliyorlar, geliyorlar!... diye haykrd.
Tatyana Afanasyevna kardeine kukulu b ir bak
frlatt. Gavrila Afanasyevi sarard, dudaklarm srd,
45

hibir ey sylemeden odadan kt. M erdivenleri trm anam ayp aada kalan yal Prensin yanna geldi.
Prens Lkov:
Nataa nasl oldu? diye sordu.
K ederli baba:
Kt, diye karlk verdi. Dndmden de k
t. Kendini bilmez bir durum da V alerian sayklyor.
K ukulanan yal adam:
Kim bu Valerian? diye sordu. u senin evde b
yyen ksz, askerin olu, olmasn?
G avrila Afanasyevi:
Ta kendisi! diye yantlad. ansa bak ki, babas
ayaklanm a srasnda hayatm kurtarm t benim. Ben de
o lnet olas k u rt yavrusyu eve almak gafletinde bulun
dum. Bundan iki yl nce kendi dileiyle bir alaya yaz
drdk onu. Vedalatklar srada Nataa alamaya bala
d. O da ta kesilmicesine donup kalmt. Durum beni
kukulandrm , kzkardeime de sz etmitim bundan. Fa
kat o zam andan bu yana Nataa szn etmedi onun. te
kinin de imi tim i belirsiz oldu. Nataanm onu unuttuu
nu sanyordum . Fakat iin baka t rl olduu anlalyor.
Evet! K arar verilm itir: Kz, Arapla evlenecek!
Hibir eye yaramayaca iin, Prens Lkov kar k
mad bu sze. Sonra da evine gitti. Tatyana Afanasyevna,
Nataanm yatann banda kald. Gavrila Afanasyevi,
hekime adam gnderip odasna kapand, bylece ev ses
sizlie ve kedere gmld.
arn bu beklenmedik grcl brahim i de en
azndan Gavrila Afanasyevi kadar artm t. Bakn na
sl olm utu bu:
brahim le birlikte ileriyle uratklar bir srada
Petro ona:
Karde, gryorum mahzunsun, demiti. Doru
syle nedir canm skan?
46

brahim durum undan m em nun olduunu, bundan da

ha iyi bir ey arzu etmediini itenlikle sylemiti ara.
Hkmdar:
Gzel demiti. Eer skntnn b ir nedeni yoksa
ben seni keyiflendirm enin yolunu bilirim.
almalarnn bitim inde de brahim e:
Geen baloda m enuet yaptn kz houna gitti
mi? diye sormutu.
ok irin bir kz hkm darm . Hem de sanrm
alak gnll ve iyi yrekli..
yleyse seni bir an nce tantracam onunla.
Bu kzla evlenmek ister misin?
Ben mi, hkm darm ?
Bak brahim, benden baka kimsen yok. Ailesi,
akrabalar olmayan, yapayalnz bir adamsn sen. Eer ben
bugn lecek olursam, yarn sen ne yaparsn zavall Arabm? Henz zaman varken kendine bir dzen kurm al, ye
ni ilikiler yoluyla bir dayanak edinmeli, Rus soylular s
nfna katlmalsn.
Sizin yce koruyuculuunuz ve ltuflarm z beni
m utlu etmeye yetiyor hkm darm . Tanr armn, veli
nimetimin yokluunu gstermesin bana, baka b ir ey is
temem. Fakat evlenmek sz konusu olsa bile, acaba gen
kz ve anas babas raz olurlar m buna? D grnm...
D grnn! Ne samalk! Delikanl deil m i
sin sen, neyin eksik? Gen b ir kz, ana babasnn istekle
rine uym ak zorundadr. stelik senin grcn olarak ben
kendim gittiimde bakalm yal Gavrila Rjevski ne di
yecek?
Hkm dar bu szleri syleyip kzan getirm eleri
buyruunu vermi, brahim i derin dnceler iinde b
rakp gitmiti.
Gen Afrikal: Evlenmek! diye dnyordu. Ni
in olmasn? Srf Ekvatorda dodum diye m rm yapa
47

yalnz, insanln en gzel zevklerini tatm adan ,en kutsal

grevlerini tanm adan geirmeye mi hkmlym? G er
i sevilmeyi um m ak benim iin olanaksz, ocuka bir
d! Aka inanmal m acaba? Uar kadn yreinde ona
y er var m acaba? Ben o tatl yanlglardan el ekip ger
ee daha yakn baka hlyalar setim kendime. Fakat
hkm darn hakk var; geleceimi de dnmek zorun
daym. Gen Rjevskaya ile yapacam bir evlilik beni gu
ru rlu Rus soylular snfyla birletirecektir. Yeni ana
yurdum da bir snt olmaktan kurtulacam. Karm dan
ak beklemeyecek, ballyla yetinecek, srekli bir an
lay, gven ve hogryle dostluunu kazanacam onun.
brahim h er zaman yapt gibi kendini ie vermek
istedi. Fakat muhayyilesi durm adan iliyordu. Ktlar
b ir yana brakt. Neva kysnda dolamaya kt. Anszn
P etronun sesini iitti. Ban evirdiinde, kzandan inip
neeli b ir tavrla onun arkasndan yryerek gelen h
km dar grd.
brahim in koluna giren Petro:
Karde, h er ey tamam, dedi. Grcln yap
tm. Y an n kaym babana git. Ama onun derebeyi kibrini
okamaya zen gster. Kzan kapda brakp avluyu y
ryerek ge. Hizmetleri, erdem leri tanml zerine
konu onunla. O zaman sana hayran kalacaktr. (Petro
elindeki kaln sopay ara sra sallayarak srdrd szleri
ni:) Haydi, Danili dolandrcsna gtr imdi beni. Yeni
yaram azlklar iin hesaplamam gerekiyor onunla.
brahim kendisine gsterdii babaca ilgi ve zenden
tr P etroya yrekten teekkr edip, Prens Menikov
un grkemli sarayna kadar onunla birlikte gittikten son
ra, eve dnd.

48

6
inde atadan kalm a altn ve gm kaplam al iko
nalarn parldad cam ikona m ahfazasnn karsnda l
gn bir kandil yanm aktayd. K andilin titrek , cibinlikli karyolay, zerinde il ieleri bulunan kk ma
say gszce aydnlatyordu. Hizmeti kadm sobann ya
nnda oturm u, pedall kryla yn eiriyor, odadaki
sessizlii onun iinden kan hafif grlt bozuyordu sa
dece.
Gsz b ir ses iitildi:
Kim var orada?
Hizmeti kadn hem en kalkt, karyolaya yaklap ya
vaa cibinlii kaldrd.
Natalya:
Sabah m oluyor? diye sordu.
le zaman imdi, diye yantlad hizmeti kadn.
Ah Tanrm, yleyse neden h er taraf byle karan
lk?
Perdeler inik de ondan, kk hanm.
yleyse yardm et, hem en giyineyim.
Olmaz kk hanm, dokfor yasak etti.
Yoksa hasta mym ben? oktan beri mi yatyo
rum?
Tam iki haft. oldu.
Ne diyorsun? Sanki dn yatmm gibi geliyor
bana...
Nataa sustu. Dank dncelerini toparlam aya a
lyordu. Ne olm utu ona? Neydi bana gelen? Anmsayamyordu. Hizmeti k adn buyruk bekleyerek kar
snda duruyordu hl.
Bu srada bouk b ir grlt geldi aadan.
Hasta:
Nedir bu? diye sordu.
49

Hizmeti kadn:
Efendimiz yemeklerini yediler, masadan kalk
yorlar imdi, diye karlk verdi. Az sonra Tatyana Afanasyevna gelecek buraya.
Nataann yznde bir sevin belirdi, bitkin bir
tavrla sallad elini. Hizmeti kadn cibinlii ekip, k
rn bana oturdu yeniden.
Birka dakika sonra zerinde koyu renk bir erit bu
lunan, beyaz, geni hotozlu bir ba grnd kapda ve
alak sesle:
Nataa nasl? diye sordu.
Hasta:
Merhaba halacm, dedi yavaa.
Bunun zerine Tatyana Afanasyevna yanna gitti
onun.
rkek bir tavrla ileriye bir koltuk sren hizmeti
kadn:
Kk hanm kendine geldi, dedi.
Yal kadn gzyalar iinde, yeeninin solgun, sz
gn yzn perek, yanbana oturdu. Tatyana Afanasyevnann pei sra srtnda kara bir kaftan, banda bil
ginlere zg bir peruka bulunan Alman hekim girdi ie
ri. Nataann nabzn dinledi, nce Ltince, arkasndan da
Rusa olarak, tehlikenin atlatlm olduunu bildirdi. Son
ra kt ve hokka isteyip, yeni bir reete yazd, ekip git
ti. Yal kadn da kalkt. N atalyay yeniden pt, iyi h a
beri bir an nce vermek zere aaya, Gavrila Afanasyeviin yanm a gitti.
Konuk odasnda, arn Arabi, niformasn giymi,
klcn kuanm, apkas elinde, Gavrila Afanasyevi
le konumaktayd saygl bir tavrla. Kuty divana yan
gelip oturm u olan Korsakov, dalgn b ir tavrla onlar din
liyor, bir yandan da em ektar tazy kzdryordu. Bu iten
usannca, bo zamanlarndaki sna olan aynaya yak
50

lat, orada, kardeine gizlice iaretler gnderen Tatyana

Afanasyevnann yanssn grd.
Korsakov, Gavrila Afanasyevie dnd. brahim in
szn keserek:
Sizi aryorlar Gavrila Afanasyevi, dedi.
Gavrila Afanasyevi hem en kzkardeinin yanna git
ti, kapy arkasndan kapad.
Korsakov, brahim e:
alacak bir Sabrn var! dedi. Bir saattir Lkov
ve Rjevski ailelerinin kkll zerine sylenilen sa
m alan dinliyor, stelik kendi ahlki grlerini de ekli
yorsun bunlara! Senin yerinde olsam, bu ihtiyar k
tya ve kntp duran, une petite sant (*), hastalk nu
m aras yapan Natalya Gavrilovna yosmas da iinde ol
m ak zere, btn Afanasyevi ailesine j aurais plant
l... (**). Elini vicdanna koyup syle; k msn bu k
k m ijauree (***)? Dinle brahim, b ir kez olsun kulak
ver bana; aslnda grndmden daha akllymdr ben.
Vazge u uar dnceden. Evlenme. Evlenmek iin hi
bir zorunluluk yok gibi geliyor bana. N eler neler olmu
yor u dnyada! rnein, kt yrekli b ir adam olmad
m halde, dorusunu istersen, benden hi de aa olma
yan pek ok kocay aldattm bugne kadar. Sen kendin de
P aristeki dostumuz Kont D.yi unutmamsndr! Kadn
larn ballna gvenilmez. Bunu olduu gibi kabul ede
bilen kocalara ne mutlu! Ama sen, bu ateli, dnceli,
kukulu kiiliinle, u yass burnun, i dudaklarn, p
t r p t r suratnla, nasl gze alrsn evliliin tehlikele
rini?.
brahim souk bir tavrla:
(*) Bozuk salk, tr.y.n.)
(**) Tkrr geerdim, (r.y.n.)
(***) Yosma (r.y.n.)
51

 Dosta tlerin iin teekkr ederim diye s

zn kesti onun. Fakat u ataszn bilirsin: Her koyun
kendi bacandan aslr...
Korsakov glerek:
Dinle brahim , dedi. Bu atasz sonradan tam ta
m na senin iin gereklemez inallah...
Bu srada br odadaki konuma kzmt.
Yal kadn:
ldreceksin yavrucaz, diyordu. Kzcaz onu
grnce fena olacak.
nat karde:
Fakat dn b ir kere, diye kar kyordu ona;
adam iki haftadr gelinin yzn grmeden, gvey olarak
dolayor. Sonunda bu hastaln, onu batan savmak, za
m an kazanm ak iin uydurulm u b ir are olduu aklna
gelebilir pekl. Sonra ar ce der? N atalyanm saln
renm ek iin bugne kadar kez haber gnderdi. Sen
istediini yap ama, ben arla kavga etm ek niyetinde de
ilim.
T atyana Afanasyevna:
Tanrm! Tanrm dedi. Hi olmazsa brak da bu zi
yarete hazrlayaym onu.
G avrila Afanasyevi buna raz olarak konuk odasna
dnd, brahim e:
Tanrya, krler olsun, tehlikeyi atlatt, dedi. Natalya ok iyi imdi. Eer deerli konuumuz Ivan Yevgrafovii burada yalnz bana brakm ak ayp olmazsa, seni
yukarya, nianlnn yanna karaym.
Korsakov, Gavrila Afanasyevii kutlad, ayrlm ak
zorunda olduunu bildirerek, rahatsz olmamas ricasn
da bulundu; ev sahibinin kendisini geirmesini bekleme
den abucak kt.
Bu arada Tatyana Afanasyevna, hastay korkun ko
nuun geliine hazrlam ak telndayd. Odaya girerek
52

soluk solua yatan baucuna oturdu, N ataann elini

tuttu, fakat kap alncaya kadar geen sre iinde tek
sz syleyemedi. Nataa kim in geldiini sorduunda, ya
l kadn donup kald, dili tutuldu. G avrila Afanasyevi
cibinlii ekti, hasta kza souk b ir tavrla bakarak nasl
olduunu sordu. Hasta ona glmsemek istedi, ama ya
pamad bunu. Babasnm sert baklar gen kz sarsm,
tedirgin etmiti. O srada yatann baucunda birisinin
durm akta olduunu hissetti. Glkle ban kaldrd ve
arn A rabim grd anszn. Bir anda h e r eyi anmsa
d. Gelecek btn korkunluuyla gzlerinin nnde can
land. Fakat zaten bitkin olduu iin, hibir sarsnt be
lirtisi gstermedi. Ban yeniden yasta indirdi, gzleri
ni kapad... Yrei hastalkl b ir arpntya tutuldu. T at
yana Afanasyevna, kardeine, hastann uyum ak istedii
ni iaret etti. Yeniden pedall krnn bam a oturan
hizmeti kadnn dnda, herkes sessizce odadan dan
kt.
Zavall gzel kz, gzlerini at, yatann yannda
kimsenin kalmam olduunu grnce, hizmeti kadn
ard, cceyi alp getirm esini syledi ona. Ayn anda,
yusyuvarlak, mini mini yal cce, tpk b ir top gibi, k ar
yolasna doru yuvarland onun. Lastoka (*), (cceye bu
ad takmlard.) Ksack bacaklarnn olanca evikliiyle
Gavrila Afanasyevi ve brahim in ard sra m erdivenle
ri trmanm , gzel soyuna zg m eraka uyarak, kapnn
arkasna gizlenmiti. Nataa onu grnce hizmeti kad
n dar gnderdi, cce de karyolann yanndaki iskem le
ye oturdu.
Gvdesi kckt ya, binbir t rl fitne fcur kay
nard ccenin aklnda. Karmad, bilmedii, uram a
d ey yoktu. Kurnazl ve girikenlii ona, efendile
(*) Krlang. (ev.)
53

rinin sevgisini, bana b u yruk ynettii ev halknn ise

nefretini kazandrmt. Gavrila Afanasyevi onun ju rn a l
lerine, ikyetlerine, ufak tefek nemsiz dileklerine ku
lak verir; Tatyana Afanasyevna h er an onun dncele
rine bavurarak ald tlere gre davranr; cceye s
nrsz bir ball bulunan Nataa ise, on alt yama z
g btn duygularm, b tn dncelerini gvenle aar
d ona.
Biliyor m usun Lastoka, dedi; babam A raba v e
riyor beni.
Cce derin bir i geirdi, buruuk yz daha da bu
rutu.
Nataa:
Hi mit yok mu acaba? Babam hi acmad m
bana? diye srdrd szlerini.
Cce, hotozlu ban olumsuz anlamda iki yana sal
lad.
Dedem ya da halam bana arka km ayacaklar m?
Hayr, kk hanm. Senin hastaln srasnda
A rap herkesi bylem eyi baard. Beyefendi ona hayran.
Prensin azndan brahim den baka sz iitilmiyor. T at
yana Afanasyevna ise, Arap oluu yazk, ama ondan da
ha iyi b ir damat beklemek de gnah olur diyor.
Zavall Nataa:
Tanrm! Tanrm! Diye inledi.
Cce kadn, onun bitkin elini perek:
zlme, gzelim benim! dedi. A raba varnca yine
de kendi bana buyruk olacaksn. Zamanmzda iler es
kisi gibi deil. Kocalar karlarn kafes arkasna kapatm
yorlar imdi. Arap, duyduum a gre zenginmi. Eviniz
dolu bir kadeh gibi olacak, gle oynaya yaayacaksn...
f Nataa:
Zavall Valerian! dedi.
Fakat yle usulca m m ldanm t ki, cce bile iiteme54

ini, sadece sezebilmiti bu szleri. Sesini gizemli b ir ta

vrla ksarak:
Ya kk hanm, dedi; askerin kszn daha az
dnm olup da, ateiniz ktnda onu sayklamasaydnz, babanz kplere binmezdi.
Nataa irkilerek:
Ne? dedi. V alerian saykladm, babam da bunu
duydu ha!
Cce kadn:
Zaten feket de burda ya! diye yantlad onu.
Eer imdi babandan seni A raba vermemesini isteyecek
olursan, bunu Valerian iin yaptn sanacak. Babann
istemine boyun eip, her eyi oluruna brakm aktan baka
are yok.
Nataa tek sz etmedi. Yreindeki gizli ak baba
snn renmi olduu dncesi gen kz allak bullak e t
miti. Tek bir um ut kalyordu ona: Let olas nikhtan
nce lmek! Bu dnce yreini yattrd. Bitkin, z
gn bir ruhla aln yazsna boyun edi.

7
Gavrila Afanasyeviin evinde, sofann sanda, tek
b ir pencerecii olan dar bir odack vard. Odada pam uklu
b ir yorganla rtl, gsterisiz b ir karyola, karyolann
karsnda da zerinde yal b ir mum yanan ve ak no
ta ktlar bulunan am aacndan kk bir masa du
ruyordu. Duvara, eski, mavi bir niform a ve ayn eskilik
te ke bir apka aslm; bunun zerine de XII. K arl
at stnde canlandran ta basmas b ir tablo tane i
viyle tutturulm utu. Flvta sesleri nlyordu bu gste
risiz snakta. Tutsak dans retmeni, sessiz kesinde
yapayalnz yaayan adam, banda bir takke, srtnda bej
55

renkli pam ukludan bir robdambr, oturuyor, ona m utlu

genlik alarn anm satan eski sve m arlarm alarak,
k akamnn skntsn datyordu. sveli tam iki saat
aldktan sonra flvtasn skt, kutusuna yerletirdi, so
yunm aya balad.
O srada kapsnn mandal kalkt, niformal, uzun
boylu, yakkl bir delikanl girdi ieri.
sveli ard, korkuyla ayaa kalkt.
Gen ziyareti dokunakl bir sesle:
Beni tanmadn m Gustav Adam? dedi. sve
askerlik kurallarn rettiin ocuu anmsamyor m u
sun? Hani onunla birlikte oyuncak bir topla ate edip az
kalsn yangn karyordun bu odada.
Gustav Adam dik dik bakyordu delikanlnn y
zne...
Neden sonra onu kucaklayarak:
Heyy! diye bard. Sonra bozuk b ir Rusayla
Merhaba, oktandr burada msn: Seni gidi apkn, o tur
konualm, diye srdrd szlerini... (*).

1828

(*) Pukin'in bu ilk rom an denemesi tamamlanmamtr. (ev.)

56

MERHUM VAN PEIROVC

BYELKN'N HKAYELER

Bayan Prostakova.Ya, azizimi ufacktan beri bir hikye merak var

onda.
Skotinln:
Mitrofan bana ekmi.
Anasnn kuzusu

YAYIMCININ NOTU
Burada halka sunmakta olduumuz P- Byelkinin Hik
yelerini yaymlama iine giriirken bunlara merhum yazarn k
sa da olsa bir hayat hikyesini ekleyerek anayurt edebiyatmz
okuyucularnn hakl merakn bir para olsun gidermek isle
dik. van Petrovi Byelkinin en yakn akrabas ve mirass olan
Bayan Marya Alekseyevna Trafilinaya bavurduk bu nedenle,
t akat bu bayan bize onun hakknda bilgi verebilecek durumda
deildi ne yazk ki; nk merhumu hi tanmyordu. Bu i iin
bir kere de van Petroviin eski dostlarndan saygdeer bir ba
ya bavurmamz tledi. Bu de uyduk ve yazdmz mek
tuba u aadaki yant aldk. Bu yant hi deitirmeden, hi
bir katkda bulunmadan, soylu bir dnce tarznn ve dokunak
l bir dostluun andac, ayn zamanda da yeterli bir biyografik
aklama olarak olduu gibi yaymlyoruz '
yiliksever efendim,
Bu ayn 15inde yazm olup eski ve candan dostum ve ift
lik komum van Petrovi Byelkinin doum ve lm tarihleri,
Devlet katndaki hizmeti, soyu sopu, alkanlklar, ahlk ve ki
59

ilii zerine ayrntl bilgiler edinmek istediini belirttiiniz

saygdeer mektubunuzu yine bu ayn 23nde almak erefine
ulatm. Bu isteinizi kvanla yerine getiriyor ve size onunla ko
numalarmzdan, bir de benim kiisel gzlemlerimizden aklm
da ne kalmsa hepsini iletiyorum:
van Petrovi Byelkin 1798 ylnda erefli, soylu bir ana ba
bann ocuu olarak Goryuhino kynde dodu. Merhum ba
bas kdemsiz binba Pyotr vanovi Byelkin, Trafilina ailesin
den Pelageya Gavrilovna ile evliydi. Pyotr vanovi varlkl bir
adam deildi, fakat llyd. Hele ekonomik ileri konusunda
olduka ibilir bir kimseydi. Oullar ilk renimini ky zango
cundan ald. Okumaya ve Rus edebiyatyla ilgili almalara kar
hevesini bu saygdeer baya borlu olduu anlalyor. 18 IS
ylnda bir piyade avc alayna (numarasn anmsamyorum im
di) girerek hizmete balad. 1823 ylma kadar da bu grevde kal
d. Annesiyle babasnn hemen hemen ayn zamana rastlayan
lmleri, onu iten ekilmek, Goryuhino kyne, ata toprana
dnmek zorunda brakt.
iftliin ynetimini eline alan van Petrovi, toyluu, yuf
ka yreklilii yznden az sonra ileri savsaklamaya balad;
merhum babasnn salad sk disiplini gevetti. Kyllerin
(her zamanki alkanlklar zere) honut olmadklar becerikli,
sorumluluk bilir muhtara iten el ektirip, kyn ynetimini,
hikye anlatma sanatndaki ustalyla gvenini kazanm bulu
nan yal kilerciba kadna verdi. Bu aptal kocakar yirmibe
rublelik bir banknotu elli rublelikten ayrabilecek durumda ol
mad iin kendisinden kimsenin korktuu yoktu. Setikleri
muhtar hem patronun elbirliiyle dolandrlmasna katld, hem
de bu konuda kyllere o kadar gz yumdu ki van Petrovi an
garya usuln kaldrarak olduka ll bir vergi koymak zo
runda kald. Fakat onun gevekliinden yararlanan kyller
yalvarp yakararak bu kez de ilk yl iin zel bir ayrcalk elde
ettiler. Sonraki yl ise, verginin te ikisinden daha ounu ce
viz, krmz yaban mersini ve buna benzer eylerle dediler. Byleyken bile verginin tmn demiyorlard.
Merhum babasnn dostu olmaklm dolaysyla tlerimi
oluna da nermeyi grev bildim ve savsakl yznden alt
60

st olan eski dzeni bir ok kereler yeniden kurmaya kalktm.

Bir gn bu amala ona gidip iftlik gelir-gider defterlerini iste
dim. dolandrc muhtar arttm ve van Petrovi de oraday
ken defteri incelemeye koyuldum. Gen iftlik sahibi beni ilkin
byk bir ilgiyle izliyor, elinden gelen dikkati gsteriyordu. Fa
kat hesaplar son iki yl iinde kyl saysnn artm, kmes hay
vanlaryla sr ve davar saysnmsa byk lde azalm ol
duunu ortaya koyunca van Petrovi bu ilk bilgiyle yetindi, ar
tk beni dinlemez oldu. Aratrmalarm ve sk sk sorguya e
kiim sonucunda dolandrc muhtar tam bir aknla uratp
bir tek sz syleyemeyecek duruma getirdiim dakikada ise, b
yk bir kederle, van Petroviin oturduu koltukta iddetle ho
ruldadn iittim. O gnden sonra onun iftlik ilerine bir da
ha karmadm, bu ileri (kendisinin de yapt gibi) tanrya ha
vale ettim.
Fakat bu olay aramzdaki dostluu zedelemedi. nk bir
yandan bu delikanlnn (gen soylularmzn tmnde ortak bir
zellik olarak beliren) gevekliine, ykc kaytszlna acrken;
te yandan itenlikle seviyordum onu. Zaten bylesine sevimli,
drst bir insan sevmemek elde deildi. O da kendi ynnden
itenlikle balyd bana; yaadm yllarn saysna saygs var
d. Alkanlklarmz, dncelerimiz ve kiiliklerimiz bakmn
dan birbirimize pek az benzemekle birlikte, nemsiz sohbetime
deer vererek lmne kadar hemen hemen her gn arad beni.
ok ll bir yaay vard van Petrovi'in. Her trl a
rlktan kanrd. Hibir zaman ikili grmedim onu. (Bizim
buralarda bunun olaanst bir ey saylmas gerektiini syle
meliyim.) Kar cinse pek dknd ya, bir kz kadar da utan
gat dorusu. (*)
Mektubunuzda szn ettiiniz hikyelerden baka, bir ks
m bende bulunan, bir ksm ise, kilerciba kocakar tarafndan
eitli gereksemelerini karlamak zere kullanlan pek ok el
yazmas brakt van Petrovi. Evde, kocakarnn kald yana
(*) Gereksiz bulduumuz iin koymadmz b ir fkra var bura
da. Fakat okuyucu bu fkrada van Petrovi Byelkin'in ansn
lekeleyecek hibir ey bulunmadna gvenebilir. (Yaymc)

61

den btn pencerelere, van Petroviin bitmemi romanlar

nn birinci blm yaptrlmt geen k. Yukarda sz edilen
hikyeler onun ilk edebiyat deneyleri olmal. van Petrovi b
yk bir blm gerek olan bu hikyeleri eitli kimselerden iit
tiini sylemiti. (*) Fakat hikyelerdeki kii adlarnn hemen
hemen hepsini yazarn kendisi uydurmu olup, ile ve ky ad
lar da bizim yreden alnmadr. Benim kyn adnn da bir yer
de gemi olmasnn nedeni budur. Bu durum her hangi bir k
t niyetten ileri gelmi olmayp, sadece d gc eksikliinin bir
sonucudur.
van Petrovi, iddetli hummaya eviren bir souk algnl
yznden 1828 yl sonbaharnda yataa derek, zellikle nasr
ve benzeri kklemi hastalklar iyiletirmede byk ustala
sahip blge doktorumuzun uyank abalarna ramen ld. Do
umunun otuzuncu ylnda son nefesini kollarmn arasnda ve
rip Goryuhino ky kilisesinin bahesine, merhum annesiyle ba
basnn yanma gmld.
van Petrovi orta boylu, gzleri kum renginde, sarn bir
adamd. Soluk, kuru bir yz vard.
te, iyiliksever efendim, merhum komum ve dostumun ya
ay, uralar, kiilii ve d grn zerine anmsayabildiklerim bunlardr. Fakat, mektubum u ya da bu biimde iini
ze yarayacaksa, admn sz konusu edilmemesini derin sayg
larmla rica ederim. nk yazarlk mesleine kar sayg ve
sevgi beslemekle birlikte kendime byle bir paye edinmeyi ge
reksiz grmekte, yal bir kimse iin yakksz saymaktaym bu
nu. ten sayglarmla...
16 Kasm 1830
Nenarodovo ky
(*) Gerekten de Bay Byelkin'in el yazmasnda her hikyenin
zerine yazarn kendi el yazsyla yle yazlm: Falan kii
den iittim (rtbe ya da an; ad ve soyadn ba harfleri.) Me
rakl aratrclar iin bunlan olduu gibi iletiyoruz-. Menzil
Bekisi*ni danman A.G.N., At yarbay .L.P., Tabutu
yu tezghtar B. V., Tipi ve Kyl Gen Bayan hikyeleri
ni de gen bayan K.l.T. anlatmlar. (Yaymc)
62

Yazannzn saygdeer dostunun isteine uymay grev say

yor, bize verdii bilgiler iin kendisine teekkrlerimizi sunuyor,
halkn bu bilgilerdeki itenlie, iyi yreklilie gereken deeri ve
receini umuyoruz.
A. P.

63

ATI

B irb irim ize a te ed erd ik .

B a ra tln s k i

A t h akk m k u lla n a ra k o n u ld rm e ye
an d m vard.
(A te e tm e sra s b en d eyd i.)
tO rd u g h ta b ir a k a m ( )

1
Birliimiz *** ilesindeydi. Bir kta subaynn yaay
bilinen ey: S abahlan eitim ve binicilik, alay kom uta
nnda ya da Yahudinin meyhanesinde le yemei, akam
la n da pun ve iskambil. *** ilesinde ne kaplan bize
ak b ir ev, ne b ir yavuklumuz vard. Kendi aram zda
toplanr ve bu toplantlarda n i f o r m a l a r m z d a n baka
b ir ey grmezdik.
imizde ordudan olmayan bir tek kii vard. Otuz
be yalannda olduu iin yal saydmz bir adamd
bu. Grm geirmi olmas aramzda byk bir stn
lk salyordu ona. H er zamanki ask yzll, sert k i
ilii, etkili konum alan gen kafalarmz iddetle etkili
( 1) A. MarlinskTnin bir hikayesinden. (ev.)

64

yordu. H ayat b ir esrar perdesiyle rtlyd bu adamn.

G rnte Rusa benziyordu ama, yabanc b ir ad tayor
du. Bir zam anlar hafif svari birliklerinde bulunmu, s
telik baarlar kazanm. O rdudan niin ayrldn, n i
in bu yoksul ileye yerletiini bilen yoktu. Hem yok
sulluk ekiyor, hem de cm ert bir yaay srdryordu.
H er zam an yaya dolar, srtnda hep ypranm bir ceket
tard; fakat alaymzn btn subaylarna ak bir sof
ras vard. Emekli b ir erin hazrlad le yemekleri iki
eidi amazd ama, am panya su gibi akard. Hi kim
se onun v a n you, geliri hakknda bir ey bilmezdi, bu
konuda soru sorm ak gzpekliini de gsteremezdi. ou
askerlikle ilgili yaptlarndan, bir de rom anlardan oluan
bir kitapl vard. Onlar, okumak isteyenlere seve seve
verir, hibir zam an geri istemezdi. Buna karlk baka
larndan ald kitaplar da geri verdii grlmemiti.
Balca ii tabancayla atlar yapmakt. Odasnn duvar
lar kurun izlerinden bal petei gibi delik deikti. O tur
duu yoksul kerpi evin tek gsterii, zengin bir taban
ca koleksiyonuydu. Sanatnda o kadar ustalamt ki, ii
mizden herhangi birinin apkas zerine konulacak b ir
arm udu ate ederek drm ek istese, alaymzda hi kim
se bam ona uzatm akta saknca grmezdi. Sk sk del
lolardan sz ederdik sohbetlerimizde. Silvio (byle adlan
dracam onu) hibir zam an katlmazd bu konudaki ko
ku m alara. Bandan dello geip gemediini sorduu
muzda k u ru bir evetle yetinir, bakaca bir ey sylemez
di. Bu gibi sorulardan hi holanmad belliydi. inde,
korkun ustalnn kurban olan b ir bahtszn szsn m
tayordu acaba? Onda korkakla benzer herhangi b ir
duygunun bulunur olabilecei aklmzdan bile gemezdi.
nk sadece d grnleri bile bu gibi kukulara ola
nak tanm ayan insanlardand o. Ama beklenmedik b ir
olay hepimizi akna evirdi.

65

Bir gn on subay arkada Silvioda le yemeindeydik. Her zamanki gibi, yani adamakll iildi. Yemekten
sonra ev sahibine oyunda bize kasa olmasn kabul ettir
meye altk. Uzun sre kar koydu. nk hem en h e
men hi el srmezdi iskambil kdna. Sonunda emir eri
ne kartlar getirmesini em retti, masaya elli ervonest (2)
boaltt, kartlar datt. evresinde toplandk, oyun ba
lad. Oyun sresince azndan tek sz kmad Silvio'nun.
Hi tartm aya girmez, herhangi bir aklama yapmazd.
Karsndaki oyuncu hesapta yanlmsa, hemen ya fark
der, ya da fazlay yazard. Onun bu huyunu bildiimiz
den oyunu diledii gibi ynetmesine ses karmyorduk.
Fakat alaya ksa bir sre nce atanm yeni bir subay
vard aramzda. Bu arkada' b ir ara dalgnlkla hesapta
bir yanllk yapt. Silvio h er zamanki gibi dzeltti hesa
b. Silvionun yanldn sanan subay b ir aklamada b u
lunmak istedi. Silvio tek sz sylemeden kart datmn
srdryordu. Sabr tkenen subay silgiyi ald, kendi
sine bou bouna yazlm -gibi grnen rakam lar sildi.
Silvio tebeiri ald, yeniden yazd. arapla, oyunla, a r
kadalarn kahkahalaryla kzan subay kendini ar bir
hakarete uram sayarak azgn bir fkeye kapld, m a
sann zerindeki bakr amdan kapt gibi Silvionun
bana frlatt. Silvio yana kalarak vurutan ancak k urtulabildi. Hepimizin can skld. Silvio ayaa kalkt. Y
z fkeden bembeyaz, gzlerinden kvlcmlar saarak:
Sayn bay, dedi. Ltfen kp gidin buradan ve bu
olayn bu atnn altnda gemesinden tr T anrya k
redin.
in nereye varacandan hibirimizin kukusu yok
tu. Yeni arkadamz imdiden lm sayyorduk. Subay,
urad hakareti ba kasadarn diledii gibi yantlam aya
(2) 3 ruble deerinde altn Rus paras.
66

hazr olduunu syleyerek kp gitti. Oyun birka da

kika daha srd. Fakat ev sahibinin oyun oynayacak du
rumda olmadn grp birbirimizin pei sra kalktk,
yaknda alayda alacak olan boluktan sz ederek evle
rimize daldk.
Ertesi gn binicilik alannda, zavall subayn yaa
yp yaamadn birbirimize sorarken, kendisi kageldi.
Ayn soruyu ona da sorduk. Silviodan henz bir haber
almadn syledi. Bu durum artt bizi. Silvioya git
tik. Onu avluda, avlu kapsna tutturulm u bir iskambil
birlisine arka arkaya kurun yadrrken bulduk. Hibir
ey olmam gibi, dnk olay zerine tek sz etmeksizin
karlad bizi. Aradan gn geti, subay hl sad. a
knlk iinde, Silvio acaba dvmeyecek mi diye soru
yorduk birbirimize. Dvmedi. nemsiz bir zrle ye
tinerek bart.
Bu olay genliin gznden adamakll drd onu.
Genlerin en balamayaca ey korkaklktr. Yiitlii
insan erdem lerinin en ycesi sayar, her trl ayb ba
latabilecek bir ey gibi grr onlar. Ama yava yava
her ey unutuldu, Silvio yeniden eski etkisini kazand.
Sadece ben ona eskisi kadar yaknlk gstermiyordum
artk. D kurm aya yatkn bir yaradla sahip olduum
dan, hayat bir esrar perdesiyle rtl olan, bana gizemli
bir roman kahram an gibi grnen bu adama nceleri
herkesten ok balydm. O da severdi beni. Hi olmaz
sa sadece benimleyken ac dilliliini brakr, az grlr
bir tatllk ve itenlikle konuurdu. Fakat o uursuz ak
amdan sonra erefinin lekelendii, bu lekenin temizlenmeyiinde yine kendisinin sorumlu olduu dncesi ak
lmdan bir trl kmyor, ona eskisi gibi davranmam
nlyordu. Yzne bakmaya utanyordum neredeyse. Sil
vio bunu sezmeyecek, nedenini anlamayacak adam deil
di. Bu durum un onu zd belliydi. Bir iki kere bana
67

bu konuda bir aklamada bulunm ak istediini sezinledim.

Fakat ona bu olana verm ekten kandm. Silvio da uzak
lat benden. O gnden sonra sadece arkadalarn yaran
dayken gryorduk onunla Eski candan konum alar
mz sona ermiti.
Tarada yaayanlar iin ok nemli olan baz eyler
den dalgn bakentlilerin haberi bile yoktur. Posta gn
nn beklenmesi bunlardan biridir. Alay yazcs odas, sa
l ve cuma gnleri kimisi para, kimisi mektup, kimisi de
gazete bekleyen subaylarla dolup taard. Paketler genel
olarak hemen orackta alr, haberler orackta yaylr,
bylece yazc odas ana baba gnne dnerdi. M ektup
lar alaymzn adresine gelen Silvio da genellikle ara
mzda bulunurdu o srada. Bir gn ald b ir m ektubun
m hrn byk bir sabrszlkla sktn grdk. Herbiri kendi mektubuna dalm olan subaylar hibir ey
sezinlemediler. Silvio m ektubu okuyup bitirdikten sonra
bize dnd ve:
Baylar, dedi, bir an nce buradan ayrlmaklm
gerektiren bir durum var. Bu geceden tezi yok, yola k
yorum. Bana son bir kez daha yemee gelmeyi reddetm e
yeceinizi um anm .
Bu szleri syledikten sonra bana dnerek unlar ek
ledi:
Sizi de beklerim, m utlaka beklerim ...
Sonra hzla kp gitti. Bizler de Silvioda bulum ak
zere szleip daldk.
K ararlatrlan saatte Silvioya gittiimde hem en he
men btn alay oradayd. Eyalar toplanp denk yaplm,
ortada sadece, kurun izleri ile delik deik olmu plak
duvarlar kalmt. Masaya oturduk. Silvionun yz se
vinten parlyordu. Neesi az sonra hepimize geti. am
panyalar birbiri arkasna patlyor, kadehler kpryor
68

ve czldyor aram zdan ayrlacak olan arkadamza b

tn kalbimizle iyi yolculuklar, m utluluklar diliyorduk.
Yemekten kalkacamzda akamn ge saatleriydi. A yn
ayr herkesle vedalaan Silvio benim de elimi skt ve
tam kmaya hazrlanacam srada yavaa:
Sizinle konumak istiyorum, kaln, dedi.
Konuklar gittiler, ben kaldm. Kar karya oturduk,
ses karmadan pipolarmz doldurup ateledik. Silvio de
rin bir dnceye dalmt. Az nceki neesinden eser kal
mamt imdi. Balmumu sarlndaki yz, parldayan
gzleri, azndan kan koyu dum anlarla tpk eytana
benziyordu. Birka dakika getikten sonra sessizlii o
bozdu:
Belki de b ir daha hi grmeyeceiz, dedi. Ay
rlmadan nce size baz aklam alarda bulunm ak iste
dim. nsanlarn yarglarna pek az nem verdiimi anla
msnzdr. Fakat sizi severim. Hakkmda yanl bir k a
nya sahip olmanzn bana ar geleceini hissettim.
Bir an durdu^ piposunun ttnn tazeledi. Ben gz
lerimi indirmi susuyordum.
O sarho zibidiye, R.ye, yapt kabal detmeyiimi yadrgadnz deil mi? Silh semek hakkna sahip
olduum srece hayat elimdeydi, bunu kabul edeceinizi
umarm. Benim iinse hem en hemen tehlike sz konusu
deildi. Dellodan kam bir yce gnlllkle akla
yabilirim pekl, fakat yalan sylemek istemiyorum. Eer
kendi hayatm yzde yz gvene alarak R.yi cezaiandrabilseydim bunu yapm akta bir an bile duraksamazdm.
Silvio'ya aknlkla baktm. Byle bir aklama akl
mn kesinden bile gemezdi. Silvio szlerini srdrd:
Demek istediim u: Kendimi lm tehlikesine
atmak hakkna sahip deilim ben. Alt yl nce su rat
ma bir tokat yemitim ve dmanm hl yayor.
yice meraklanmtm:

69

 Onu delloya armadnz m? diye sordum. Yok

sa buna engel olan eyler mi vard?
Silvio:
Onunla dello ettik, diye yantlad beni. te del
lomuzun andac da burada.
Kalkt, karton bir kutudan Franszlarn (bonnet de
polie) (3) dedikleri srma pskll, eritli, krm z bir
apka karp bana giydi. Alna gelen yerin drt buuk
santim kadar yukarsnda bir kurun delii vard.
Hafif svari alaynda grevde bulunduum u bili
yorsunuz, diye srdrd szlerini. Kiiliimi de anlam
snzdr: Hep birinci adam olmak isterim. Genliimden
beri benim en gl tutkum budur. Bizim zamanmzda
azgnlk modas vard. Tabii ordunun en azgn adam da
bendim. Ayyalmzla vnrdk o zam anlar. Deni Davidavun (4) bir iirinde gklere kard nl Burtsovu (5)
iki ime yarnda alt etmitim. Alaymzda sk sk del
lolar yaplrd. Ben de ya tank ya da taraf olarak hep
sinde bulunurdum . Arkadalarm taparcasna severler,
ikide bir deitirilen alay, kom utanlarysa T a n n mn gn
derdii bir bel olarak kabul ederlerdi beni. nm n ta
dn kimi zaman sessizce, kimi zaman da grltyle ka
rarak yaayp giderken gnn birinde varlkl, (adn ver-,
mek istemediim tannm b ir aileden gelme) bir gen
atand alaymza. Talihi bylesine parlak bir adam a m
rm boyunca rastlamadm. Dnn bir: Genlik, zek,
yakkllk, lgnca bir nee, gzn budaktan saknm a
yan bir yiitlik, bitm ek tkenm ek bilmez para ve btn
bunlara sahip olan bir adamn sizde yarataca etkiyi d
(3) Polis apkas, (r.y.n.)
(4) Deni Davidov (1781-1839) Rus yazar. (ev.)
(5) Burtsov: Ayyal ve uarlyla tannm, hafif svari bir
lii subay. (ev.)
70

nn bir. stnlm sarslmt. O nceleri nmn

ekiciliine kapld, dostluumu kazanmak istedi. Yz
vermedim. Hi um ursam adan uzaklat benden. Ondan
nefret etmeye baladm. Alayda ve kadnlar arasnda el
de ettii baarlar altst ediyordu beni. Kavga karmak
iin bel aram aya baladm. Alaylarm benim kilerden da
ha nce, daha keskin, ve hi kuku yok benimkilerden
ok daha iyi niyetli alaylarla karlyordu. O iin akasmdayd. Bense gitgide kinleniyordum . Sonunda bir gn Po
lonyalI bir iftlik sahibinin balosunda btn kadnlarn,
daha da nemlisi, benimle ilikisi olan ev sahibesinin onun
evresinde pervane gibi dndklerini grnce kulana
eilip ok edepsizce birka sz syledim. Birden byk
b ir fkeye.-kaplarak tokatlad beni. Kllarmza davran
dk, kadnlardan baylanlar oldu, aramza girip dv
memize engel oldular. Ve hem en o geceden tezi yok del
lo etmeyi kararlatrdk.
Tan yeri aarmak zereydi. Ben yanmda tank
la birlikte kendi yerim i almtm. Dmanm beklerken
sabrszlktan iim^iime smyordu. lkbahar gnei do
mu, hava snmaya balamt bile. Uzaktan grnd.
niformasn giymi, klcn kuanm, yannda bir tek
tank, yryerek geliyordu. Ona (Jpru yaklatk. O da
yaklat. Elinde tuttuu apkasn kirazla doldurmu, ara
da bir attryordu. Tanklar on iki adm sayp ayrd
lar bizi. lk at benim yapmam gerekiyordu. Fakat o ka
dar fkeliydim ki ellerimin titrem esinden korktum, so
ukkanllm toplamak zere zaman kazanmak iin bu
hakk ona brakm ak istedim. Dmanm kabul etmedi bu
nu. K ura ekmeye karar verdik. Talih yine deimez sev
gilisine glm, k u ray o kazanmt. Nian ald, ate et
ti ve apkam deldi. Sra b a ra gelmiti. Hayat elimdeydi
artk. Olanca dikkatimle yzne bakyor, hi deilse k
ck bir tedirginlik belirtisi yakalamaya alyordum
71

orada. O, tabancam n karsnda hi kprdamadan duru

yor, apkasm dan seip kard olgun kirazlar attr
yor, tkrd ekirdekler uup bana kadar geliyordu.
Bu kaytszlk allak bullak etmiti beni. Hayatna kendi
si deer verm eyen bir adam ldrmenin ne y a ra n var
diye dndm. Aklmda imek gibi sakince bir dn
ce akt. Tabancamn namlusunu indirerek:
lm umursamadnz anlalyor, dedim. Bu
yurun, kahvaltnz edin. Size engel olmak istemem.
Bana engel olduunuz filn yok, diye karlk
verdi. Buyurun, ate etmenizi bekliyorum. Fakat yine de
siz. ate etme hakkna h er zaman sahipsiniz, dilediiniz
an buyruunuzdaym.
Tanklara dndm, imdilik ate etme niyetim olma
dn bildirdim. Dello bylece sona ertTi.
stifam verip bu ileye ekildim. O gnden sonra
alm aktan baka hibir dncem olmad. alma saati
gelip att ite
Silvio ; abahleyin gelen mektubu cebinden kard,
okumam iin uzatt. Birisi (herhalde bu iler iin grev
lendirdii gvenilir adam) Moskovadan, bilinen kiinin
ksa bir sre sonra gen, gzel bir bayanla nikhlanacan bildiriyordu.
Silvio:
Bu bilinen kiinin kim olduunu kestirmisinizdir, dedi. Moskovaya gidiyorum. Bakalm bir zamanlar
kiraz yiyerek bekledii lm, dn ncesinde de ayn
kaytszlkla karlayabilecek mi?
Bunu syleyip ayaa kalkt, apkasn yere ald, ka
feste bir kaplan gibi odasn arnlamaya balad. Onu t
karm adan dinliyor, birbirini tutmaz, eliik duygularn
etkisi altnda heyecanlanyordum.
Bu srada ieri giren uak, atlarn hazr olduunu
bUdirdi. Silvio elimi hararetle skt, ptk. Biris- ta
72

bancalarla, teki eyalaryla dolu iki bavulun daha nce

yerletirildii arabaya bindi. Bir kez daha vedalatk, a ra
ba hareket etti.

2
Birka yl gemiti aradan. Ailesel birtakm neden
lerle N. ilesinin yoksul b ir kyne yerlem ek zorunda
kalmtm. Bir yandan iftlik ileriyle urayor, te y an
dan, b ir zam anlar yaadm grltl, kaygsz h ay at
dnerek sessizce i ekiyordum. En kts de sonba
h ar ve k gecelerini yapayalnz geirmek zorunluluuy
du. M uhtarla ene alarak, ilerle uraarak, yeni k u ru
lular gezerek akama k ad ar yle vakit geirebiliyor, fa
kat hava kararm aya balad m ne yapacam, n e edece
imi bilemez oluyordum. Dolaplarn altndan ya da k iler
den bulup kardm* birka kitab ezberlemitim n ere
deyse. Kilerciba K irilovnam n yle byle anm sayp an
latt m asallardan gma gelmiti artk. Kyl kadnlarn
syledii arklarnsa iimi k arartm aktan baka ie y ara
dklar yoktu. Bam antm asa kendimi bsbtn iki
ye kaptrabilirdim . Sonra itiraf ederim ki, can sknts
yznden kendini ikiye veren, yani ilemizde ok bol
bulunan en can skc tiplerden, ayyalardan biri olup
kacamdan korktum . Konum alar genellikle rt ve
mzmzlk olan birka can skcdan baka yakn komum
da yoktu. Onlarla birlikte olm aktansa yalnz kalm ak ok
daha iyiydi.
Benim iftliin drt verst tesinde byk b ir y u rtlu k
vard. Kontes B.nindi bu yurtluk. Fakat kendisi deil,
khyas oturuyordu burada. Kontes yurtluuna evlilii
nin ilk ylnda gelmi, topu topu b ir ay kalm. Ben, y a
payalnz hayatm n ikinci baharndayken, Kontesle koca
73

snn yaz kyde geirecekleri haberi geldi. Gerekten de

haziran banda kp geldiler.
Zengin bir komunun gelii kyde yaayanlar iin
nemli bir olaydr. iftlik sahipleriyle adam lar bunu
olayn iki ay ncesinden konumaya balarlar ve bu ko
num a olayn zerinden yl geinceye kadar srp gi
der. Bana gelince ne yalan syleyeyim, gen ve gzel
komunun geleceini iittikten sonra iim iime smaz
olmutu. Onu bir an nce gebilmek arzusuyla yanp tu
tuuyordum. te bu nedenle, gelilerinin ilk haftasnda,
b ir pazar gn, yemekten sonra, en yakn bir komular
ve sadk bendeleri olarak kendimi onlarn yksek k atlar
na sinmak zere *** kyne yollandm.
Uak beni Kontun alma odasna ald, geliimi bil
dirm eye gitti. Geni, gsterili bir odayd bu. Duvarlara,
h er birinin zerinde bstler bulunan kitap raflar yerle
tirilm iti. Mermer minenin zerinde byk b ir ayna
vard. Demeler yeil uhayla kaplanm, stlerine hal
lar gerilm iti. Yoksulluum, lks unutturm utu bana.
Bir de oktandr yabanc zenginliklere kapal olduum
dan, rkekletim, taral bir ricac bakan nasl yrek ar
pntsyla beklerse, Kontu yle beklemeye baladm. Az
sonra kapdan, otuz iki yalarnda yakkl bir adam girdi
ieri. Candan, dosta bir tavrla yaklat. Ben toparlanm a
ya, kendimi tantm aya alrken o daha nce davrand.
Oturduk. Kontun serbest ve zekice sohbeti benim rkek
liimi gidermiti. Fakat tam . kendimi' toparlam ken bu
kez Kontesin ieriye girmesiyle yeniden allak bullak ol
dum. ok gzel bir kadnd gerekten. Kont tantrd bi
zi. Rahat grneyim istiyordum. Fakat kaytsz bir tavr
taknm aya altka daha beter elim ayama dolayor
du. Kont ve Kontes bana kendimi toparlayabilmem, bu
yeni tankla alabilmem iin zaman kazandrm ak d
ncesiyle tpk yakn bir dost yanm dalarm gibi kendi
74

aralarnda konumaya baladlar. Ben de bu arada odada

bir aa bir yukar dolamaya, tablolar, kitaplar gzden
geirmeye koyuldum. Resimden anlamam, fakat tablolar
dan bir tanesi ilgimi ekti. svireden bir grnmd bu.
Ama beni etkileyen ey grnmn kendisi deil, tablo
da birbiri zerine binmi iki kurun deliinin bulunuyor
oluuydu. Konta dnerek:
Yaman bir at, dedim.
Evet, diye karlk verdi; fevkalde b ir at. Ni
anclnz iyi midir?
Szn ilgili-olduum bir konuya gelmesine sevinerek:
Olduka, dedim. Otuz adm uzaktan b ir iskambil
kdn'vurabilirim . Fakat alk olduum bir tabancay
la ate edersem.
Kontes byk bir ilgiyle:
Sahi mi? dedi. Ya sen dostum, otuz admdan b ir
iskambil kdn vurabilir misin sen de?
Kont:
Bir gn deneriz, diye yantlad onu. Zamannda
fena nianc deildim. Ama drt yldr tabanca demedi
elime.
Oo, dedim, yleyse iskambil kdn yirm i adm
dan bile tutturam ayacanza bahse girerim efendimiz.
Bir alkanlk iidir bu. Kendi deneylerimden rendim
bunu. Alaymzn en iyi atclarndan saylrdm. B ir ara
tabancam onanm a verdiimden tam bir ay silh de
medi elime. nanr msnz efendimiz, bu bir ayn sonunda
yaptm ilk atta yirmi be adm uzaklktaki bir ieyi
st ste tam drt kere tutturarnau. Alaymzda alayc,
hazr cevap bir yzba vard. Karde, dedi, galiba kya
myorsun ieye. Hayr efendimiz, sk sk altrm a yap
mazsanz ustalnz yitiriverirsiniz. Btn mrmde ta
ndm en iyi atc her gn yemekten nce en azndan
75

 at yapard. Onun iin b ir kadeh votka imek gibi bir

alkanlkt bu.
Sze katlm ev sahiplerini ok sevindirmiti.
Kont:
Peki, nasl bir atcyd bu? diye sordu.
Bakn, nasld efendimiz: Duvara bir sinek kon
duunu ve onun bunu grdn dnelim; Kontes, g
lyorsunuz, ama inann doru sylyorum. Evet, diyelim
duvara b ir sinek kondu ve o bunu grd: Kuzka taban
cam getir! diye barrd uama. Kuzka dolu tabanca
y getirir, o da b ir atta duvara yaptrrd sinei.
alacak ey! dedi Kont. Peki ad neydi bu ba
yn?
Silvio, efendimiz.
Kont yerinden srayarak:
Silvio! diye haykrd. Siz Silvioyu tanyor m uy
dunuz?
Nasl tanm am efendimiz, dostumdu kendisi.
A layda hepimiz kardeimiz gibi severdik onu. Fakat be
y ldr haber alamadm. Demek siz de tanyorsunuz onu
efendimiz?
Tanyordum, hem de ok yakndan tanyordum.
Size bandan geen... fakat, sanmyorum, hayr. Size b a
ndan geen tuhaf bir olaydan sz etmedi mi hi?
Bir baloda apknn birinden yedii tokat olmasn
bu efendimiz?
Bu apknn adn da sylemi miydi?
Hayr sylememiti, efendimiz.
Birdenbire gerei sezinlemitim.
Fakat, durun, dedim; zr dilerim ... Bilmiyor
dum ... Yoksa siz miydiniz?
Kont olduka keyifsiz:
Bendim, dedi. u zerinde kurun delikleri bu
lunan tablo da onunla son karlamamzn andacdr.
76

Kontes:
Ah, sevgilim, dedi; ne olur, sz etme bundan. it
mek bile istemiyorum.
Kont:
Hayr, dedi, her eyi anlatacam. Dostuna nasl
hakaret ettiimi biliyor. Varsn Silvionun nasl ald
n da rensin.
Koltuunu bana doru yaklatrd, can kula ile din
lediim u hikyeyi anlatt:
Bundan be yl nce evlendim. Evliliimizin ilk ay
n, the honey-moonu (*) burada, bu kyde geirdik. Ha
yatm n en gzel dakikalarm , yine hayatm n en kt an
larndan birini bu evde yaadm. B ir akam st karm la
atl bir gezintiye kmtk. A tnn huysuzlanaca tu ttu .
Karm korkup dizginleri bana brakt, eve yryerek dn
meye koyuldu. Ben ondan daha nce vardm . Avluda b ir
yolcu arabas duruyordu. Adn verm eyen, benimle ii ol
duunu sylemekle yetinen b ir adam n alma odamda
beklemekte olduunu bildirdiler. Odaya girdim, alaca k a
ranlkta, sakallar uzam, toprak iinde b ir adam grdm.
Tam urada, minenin yannda duruyordu. Bu yz
anmsamaya alarak yaklatm . Yabanc bouk b ir sesle:
Beni tanmadnz galiba Kont? dedi.
Silvio! diye haykrdm ve ne yalan syleyeyim
salarm n b ir anda dimdik olduunu hissettim .
O:
Ta kendisi, dedi. Ate etm e sras bendeydi. T a
bancam boaltmaya geldim. H azr msn?
Tabancas yan cebinden sarkyordu. On iki adm sa
yp durdun), karm gelmeden, b ir an nce ate etmesini
diledim. O elini ardan alyordu. Ik istedi. Mum ge
tirdiler. Kapy kilitledim . Odaya kim senin girmemesi
(8) Balay, (r.y.n.)
77

iin em ir verdim, bir kez daha diledim ate etmesini. Ta

bancasn kard, nian ald... Saniyeleri sayyor, karm
dnyordum ... Benim iin korkun bir dakika geti.
Silvio kolunu aa indirerek.
Tabancam kiraz ekirdekleriyle dolu olmad
iin zgnm, dedi. K urun ardr. Bu i dellodan ok
cinayete benziyor gibi geldi bana. Silhsz bir adama ate
etmeye alkn deilim. Yeniden balamalyz. lk at
iin k u ra ekeceiz.
Bam dnyordu... Kabul etmiyordum galiba... Fa
kat sonra bir tabanca daha doldurduk. K ura ekmek iin
iki kt bktk. Bir zam anlar benim attm kurunla
delinen apkasna koydu onlar. K uray ben kazandm
yine. Hi unutamayacam alayl bir glmsemeyle:
eytan gibi anslsn Kont, dedi.
Nasl oldu, bana bunu nasl yaptrd bilmiyorum ama,
ate,ettim ve kurun ite u. tabloyu deldi.
Kont zerinde kurun delii bulunan tabloyu gste
riyordu parmayla. (Yz alev alev yanyordu.) Konte
sin benzij elinde tuttuu mendilden de daha beyaz olmu
tu. Bense grtlamdan bir haykr kmasna engel ola
madm.
Kont:
Ate ettim ve ok kr tutturam adm , diye sr
drd szlerini. O zaman Silvio (o anda korkuntu ger
ekten) nian ald. Birden kap ald Maa koarak ieri
girdi, bir lk kopararak boynuma atld. Onun geliiy
le yeniden soukkanllm kazanmtm.
Sevgilim, grmyor musun aka ediyoruz, dedim.
Korkacak ne var? Git bir bardak su i gel de eski dostu
mu tantaym sana.
Maay inandramamtm. Korkun Silvioya dne
rek:
78

 Kocam doru mu sylyor? aka m ediyorsunuz

gerekten? diye sordu.
Silvio:
O hep aka eder Kontes, diye karlk verdi. Bir
keresinde akacktan tokatlam t beni. Yine akacktan
u grdnz apkam kurunla delmiti. Az nce aka
cktan ate edip vuram ad te n i. imdi de benim iimde
akalamak istei uyand birdenbire...
Szlerini bitirince kolunu kaldrd,, karm n yannda
nian almak istedi bana. Maa ayaklarna kapand. fke
den boulurcasma:
Maa, kalk! diye haykrdm . Utanm yor musun!
Baym siz de zavall bir kadnla elenmekten vazgein.
Ate ediyor musunuz, etm iyor musunuz?
Etmiyorum, dedi Silvio. Senin aknln, kor
kunu grdm ya. Seni bana ate etm ek zorunda braktm
ya. Benim iin bu kadar yeter. Beni hi unutm ayacaksn.
Vicdannla ba baa brakyorum seni.
Bu szleri pyleyip karken kapnn yannda durdu,
az nce tabancamdan kan kurunun deldii tabloya bir
gz att, doru drst nian bile almadan b ir el ate edip
kt. Karm baylmt. Adamlarm onu durdurm ay g
ze alamyor, korku iinde arkasndan bakyorlard. Kap
nndeki ta merdivene kt, arabacsna seslendi ve ben
henz kendime gelemeden arabasna binip gitti.
Kont sustu. Balangc bir zam anlar beni ok sarm
olan bu hikyenin bylelikle sonucunu da renmi olu
yordum. Hikyenin kahram anyla bir daha hi karla
madm. Aleksandr psilanti (7) ayaklanmas srasnda Heteryac birliklerinden birine kumanda ederken Skulyana
blgesindeki arpm alardan birinde vurulup ldn
sylyorlar.
(7) Osmanl tm paratorluun a kar Yunan bamszl iin
ayaklanan Hetaerist'lerin nderi. (ev.)
79

TP

A tla r t m se klerd e n

t m se klere

D rtn a la k o u y o rla r k a rla r s a v u ra ra k ...

Yolun te n h a b ir kysn d a, b ir kede.
G r n y o r y a p a y a ln z b ir tap n a k.

T ipi b ird e n b ire b a s try o r

K a r y a y o r la p a la p a ;
K za n zerin d e dn p d u ru yo r
K a n a tla r slk a la n k a ra b ir k a rg a
H a v a d a y re i e ze n b ir ey var;
B e n ziy o r b u g izli b ir a rya.
G z le ri k a ra n lk u z a k la rd a , ye le le ri
d u m an i in d e a tla r
K o u y o rla r so luk so lu a.
Jukovski

Bizler iin unutulm az bir dnem olan 1811 yl son

larnda Gavrila Gavrilovi R. adnda iyi yrekli b ir adam
Nenarodovadaki iftliinde yaamaktayd. evrede ko
nukseverlii, gleryzll ile n salmt. Evi yiyip i
m ek ve ev sahibinin karsyla be kapiine boston oyna
m ak iin gelen kom ularla h er zaman dolup taard. Ki
80

mileri de ev sahiplerinin boylu boslu, solgun* benizli on

yedi yalarndaki kzn seyretm eye gelirlerdi. Zengin b ir
gelin saylan bu kz kendileri ya da oullar iin gzle
rine kestirmi pek ok kii vard.
Marya Gavrilovna, Fransz rom anlaryla yetim iti
ve kt hi kukusuz. Kyne izinli gelmi yoksul b ir
kta temenini gnlnn sultan olarak semiti kendine.
Gen adamn da ayn tutkuyla yanp tututuunu, kzn
annesiyle babasnn bu karlkl eilimi sezerek kzlar
na onu dnmeyi bile yasakladklarm ve delikanlya
emekli bir tahsildardan daha kt davranm aya baladk
larm sylemeye gerek y ar m?
Aklarmz mektuplayor, h er gn am koruluun
da ya da eski kk kilisede gizlice buluuyorlard. O ra
da birbirlerini sonsuza kadar seveceklerine and iiyor,
aln yazlarndan yaknyor, gelecekleri konusunda eitli
tasarlar kuruyorlard. Bylece yaza sylee (pek doal
olarak) u sonuca vardlar: Mademki birbirim izin olm a
dan yaayamayz, mademki ta yrekli anneyle baba
mutluluumuza engel oluyorlar, yleyse onlarsz da gre
mez miyiz iimizi?
Bu m utlu dnce pek doal olarak ilkin gen ada
mn aklna gelmi, rom antik yaradll M arya Gavrilovnann da pek doal olarak ok houna gitmiti.
Bastran k, bulum alarna son verdi, fakat m ektup
lamalar daha bir canllk kazand. Vladimir Nikolayevi
yazd bir m ektupta' kendisine kamas, gizlice nikhlanmalar, bir sre bir yerde gizlendikten sonra ortaya
karak anneyle babann ayaklarna kapanm alar iin yal
varyordu sevgilisine. Sonunda onlar da sevgililerin bu
direnii ve m utsuzluklar karsnda duygulanacaklar ve
hi kukusuz:
ocuklar gelin, barmza basalm sizi! diyecek
lerdi.
81

Marya Gavrilovna uzun bir sre kararszlk iinde

bocalad. Bu arada birok ka tasarsn geri evirdi.
Ama en sonunda olumlu yant verdi. K ararlatrlan gn,
akam yemei yemeyecek, bann ardn ileri sre
rek odasna ekilecekti. Hizmeti kz da bu gizli dzene
katlyordu. Birlikte kap nndeki ta merdivenden bah
eye kacaklar, yolda kendilerini bekleyen kzaa bine
cekler, kzak onlar Nenarodovadan be verst uzakta bu
lunan Jodrino bucana gtrecekti. Vladimir kilisede
bekleyecekti onlar.
K ararlatrlan gnn ncesi, Marya Gavrilovna b
tn gece gzn krpmad. Eyalarn toplad; amar
larn, giysilerini bohaya yerletirdi. Arkadalarndan
ok duygulu bir gen kza uzun bir mektup yazd. Anne
siyle babas iin de bir baka mektup hazrlad. M ektu
bunda en dokunakl ayrlk szlerini kullanyor, suunun
zr olarak tutkusunun kar konulamaz gcn gsteri
yor, canndan daha ok sevdii annesiyle babasnn ayak
larna kapanm asna izin verilecei gnn hayatnn en
m utlu dakikas olacan bildirerek satrlarna son v eri
yordu. H er iki m ektubu da, alev alev yanan iki yrek
resmiyle bezenmi ve stlerine buna uygun bir yaz kon
durulm u Tula m hryle mhrledikten sonra kendini
tan yeri aarm adan nce yataa att, uyuyakald. Fakat
korkun karabasanlar uykuda da brakmad yakasn. Tam
nikhlanm aya gitmek zere kzaa binecei srada baba
s onu durdurarak korkun bir hzla karlar zerinde s
rklyor, karanlk, dipsiz b ir kuyuya frlatyor ve o, y
rei buz kesilmicesine, ba aa dtke dyordu.
Ya da Vladim iri solgun b ir yzle, kanlar iinde otlar ze
rinde yatarken gryordu. Son anlarm yaayan gen
adam, ie ileyen bir sesle, bir an nce nikhlanm alan
iin yalvaryordu sevgilisine. Daha bunun gibi biimsiz,
anlamsz bir sr karabasan kovalad durdu birbirini.
82

Gen kz her zamankinden daha solgun bir yz ve ger

ek bir ba ars ile uyand sabahleyin. Annesiyle baba
s kzlarnn iyi bir durum da olmadn grdler. O nla
rn sevgili yaknlklar, kayglar ve Nen v ar Maa?
Hasta msn Maa? diye sorup durular, zavall gen
kzn yreini para para ediyordu. Yattrc birka
sz sylemeye, gler yzl grnmeye abalad ya, ba
aramad. Akam gelip att. Ailesi arasnda son gnn
geirdiini dndke ii daralyordu. zntsnden le
cek gibiydi. inden herkesle, h er eyle gizlice vedala
yordu.
Akam yemeine oturduklarnda yrei gm gm at
maya balad. Titreyen bir sesle, cannn yemek istem e
diini bildirdi, kalkp annesiyle babasna iyi geceler di
ledi. Onlar da h er zamanki gibi kzlarn ptler, dua e t
tiler. Gen kz glkle tutuyordu gzyalarn. Odasna
girer girmez kendisini bir koltua att, gzyalar sel gibi
boand. Hizmeti kz onu yattrm ak, kendisine getire
bilmek iin diller dkt. H er ey hazrd. Maa yarm saat
sonra aile ocan, odasn, sessiz gen kzlk hayatn b
rakp gitmek zorundayd. Darda hava tipiliydi. Rzgr
uulduyor, pancurlar sarslyor, takrdyordu. Btn b u n
lar bir uursuzluun belirtileri gibi grnyordu Maa
ya. Az sonra herkes uykuya dalm, ev derin bir sessizli
e gmlmt. Maa alna sarnd, krkn giydi, k
k sandn kucaklayp arka kap nndeki ta m erdi
vene kt. A rkadan gelen hizmeti kzn elinde de iki
boha vard. Baheye indiler. Tipi dinecee benzem iyor
du. Rzgr sanki bu gen suluyu durdurm ak isterm i
esine dosdoru kardan esiyordu. Baheyi glkle ge
ebildiler. Kzak yolda onlar bekliyordu. yen atlar
yerlerinde duramyorlard. Vladim irin arabacs araba
nn oku nnde dolayor, tedirginleen hayvanlar yat
trm aya alyordu. Gen bayanla hizmetisinin kjzaa
83

binm elerine, bohalarla kk sandn yerletirilm esine

yardm ettikten sonra dizginleri kavrad, atlar drtnala
atldlar. Gen bayan imdilik aln yazsna ve arabac
Trekann ustalna brakp biraz da sevdal delikanl
dan sz edelim.
Vladimir btn gn saa sola koup durm utu. Sa
bahtan Jadrino buca papazna urayp bin glkle sz
alabilmi, sonra da ilk olarak krk yalarnda emekli bir
svari temenine, D ravine bavurm utu. Temen, Vladim irin arsn sevinle kabul ettiini bildirdi. Bu ser
venin, kendisine gemi gnlerini .hafif svari birliinde
bulunduu zam anlardaki apknlklar anm sattn b ir
ka kez tek rar etti. stelik dier iki tan bulm ann zor
olmadm kesinlikle syleyerek V ladim iri yemee al
koydu. Gerekten de yem ekten hem en sonra palabyk
larn bkerek, mahmuzlarn akrdatarak, kadastro m
hendisi Schmidt ve polis komiserinin ksa b ir sre nce
m zrakl svari alayna yazlan on alt yalarndaki olu
kageldiler. O nlar Vladimirin arsn kabul etmekle
kalmayp, gerekirse bu yolda lm bile, gze alacaklar
na yem inler ettiler. Vladimir hepsini cokuyla kucaklad,
hazrlklarn tam am lam ak zere evine dnd.
Hava kararal ok olmutu. Sadk adam Trekaya
durum u ayrntlaryla anlatp gereken ynergeleri verdi.
Troykayla Nenaradovoya gnderdi onu. Kendisi de k
k kzaa tek b ir at komalarn emredip, yalnz bana,
yanna arabac almadan, iki saat sonra M arya Gavrilovn ann da varm olaca Jarinoya doru yola koyuldu.
Topu topu yirm i dakika eken yolu avucunun ii gibi bi
liyordu. Fakat tam kentin dna, tarlalara kmken, rz
grn parlam asyla tipinin kopmas b ir oldu. Gz gz
grmyordu. Bir an iinde yol karla kapand. Delikanl
nn drt bir yann, bulank, sarms b ir sis kaplamt. Be
yaz kar paralan uuyordu h er yanda. Y erle gk birle
84

miti. Kendini bir tarla iinde bulan Vladimir yeniden yo

la kabilmek iin bou bouna abalyordu. Kararsz
admlar atan hayvan kh b ir k ar ynna trm anyor, kh
bir ukura yuvarlanyor, kzak adm ba devriliyordu.
Vladimir doru ynn yitirm em eye alyordu. Fakat
belki yarm saatten ok gememesine ramen hl Jadrino koruluuna varam am t. Aa yukar on dakika da
ha geti, koru hl grnrlerde deildi. Vladimir derin
ukurlarla kesilmi b ir tarlada yol alyordu. Tipi dinmi
yor, gk bir trl almyordu. Git gide yorulan hayvan
ikide b ir karlara gmlmesine ramen buram buram ter
liyordu.
Vladimir neden sonra yanl bir ynde ilerlediini an
lad. Arabay durdurdu, dnmeye, anmsamaya, yolu
gz nne getirmeye alt; sadan gitmek gerektiine
k arar kld. Saa sapt. H ayvan glkle adm atabiliyor
du. Yola kal bir saati- gemiti artk. Jadrino yaknlar
da olmalyd. Fakat gidiyor, gidiyor, bir trl tarlann so
nuna varamyordj. Hep k ar ynlar, hep ukurlar. K
zak adm ba devriliyor, Vladimir adm ba kaldryor
du onu. Zaman hzla geiyordu. Can adamakll sklma
ya balad* Neden sonra yaknlarnda bir karalt belirdi.
Vladimir kza oraya yneltti. Yaklanca bir koruluk ol
duunu grd bunun. ok kr geldim saylr artk
diye dnd. Koruluk boyunca ilerlerken az sonra ta
ndk bir yola kacan ya da koruluu epeevre dola
arak hemen arkasndaki Jadrinoya varacan um uyor
du. Kzak k dolaysyla yapraklar dklm, plakla
m aalarn karanlna dald. Rzgr azgnln y itir
miti burada. Yol dzgnd, at yreklendi, Vladimir bir
para yatt.
Fakat delikanl gidiyor, gidiyor, bir t rl Jadrinoya
ulaamyor, koruluk bitm ek bilmiyordu. Vladimir, deh
et iinde yabancs olduu b ir ormana dtn anlad.
85

Birden byk bir mitsizlie kapld. At krbalad. Za

vall hayvan nce trsa kalktysa da abucak cayd; talih
siz Vladim irin btn abalarna ramen b ir eyrek son
ra ancak adm adm yrm eye balad. Aalar yava ya
va seyrekleiyordu. Vladimir ormandan kt. Ama Jadrino grnrlerde yoktu. Vakit gece yarsna gelmi ol
malyd. Gzlerinden yalar boand. Kzan kararlam a
sryordu artk. Tipi dindi, bulutlar dald, gzlerinin
nnde, dalga dalga beyaz bir halyla rtl bir dzlk
uzayp gidiyordu. Olduka aydnlk bir geceydi. Az te
de drt be evlik bir kyceiz grd. Oraya yneldi. lk
kulbenin nnde kzaktan frlad, koup pencereyi v u r
maya balad. Birka dakika sonra tahta kepenk kalkt, ak
sakall yal bir kyl, ban uzatarak:
Ne istiyorsun? diye sordu.
Jadrino buradan uzakta m dedin?
Evet, evet! Jadrino buradan uzakta m?
Yok canm; on verst ya eker ya ekmez.
Vladimir bu yant zerine eliyle salarn kavrad.
lme mahkm edildiini duyan bir adam gibi dondu
kald.
Yal kyl:
Ya sen neredensin? diye sordu.
Vladimir sorulara karlk verecek durumda deildi.
Jadrinoya gidebilm em iin bana bir at bulabilir
m isin ihtiyar? dedi.

Yal kyl:
Bizde at ne gezer beyim! diye karlk verdi.
Peki bir klavuz olsun bulamaz myz? Ka para
isterse veririm.
Yal adam:
Dur, ben sana olumu gndereyim, o seni gt
rr; deyip pencerenin kepengini indirdi. Vladimir bekle

86

meye balad. Be dakika sonra yeniden vurdu pencere

ye. Kepenk kalkt, sakal grnd.
Ne istiyorsun?
Hani, olun gelmedi daha?
imdi geliyor. izmelerini giyiyor. dn m
yoksa? Gir sn.
Saol. Sen olunu abuk gnder.
Avlu kaps gcrdad. Eli omakl b ir delikanl kt.
K ar ynlaryla rtl yolu yoklaya yoklaya yrd.
Vladimir:
Saat ka acaba? diye sordu.
Birazdan hava aarr diye yantlad gen kyl.
Ondan sonra Vladim irin azndan tek szck kmad.
Jadrinoya vardklarnda horozlar tyordu. Hava
snmt. Kilise kapalyd. Klavuzun cretini deyen Vla
dim ir kza papazn avlusuna ekti. Kendi troykas yok
tu orada. Kimbilir, nasl bir haber bekliyordu delikanly.
Biz imdi iyi yrekli iftlik sahiplerine, N enaradova
ya dnelim; bakalm orada ne olup bitti?
Hibir ey!
Sabahleyin uyanan ihtiyarlar oturma odasna geti
ler. Gavrila Gavriloviin banda bir kalpak, srtnda
smsk iliklenmi pamuklu bir hrka vard. Praskovya
Petrovna ise pam uklu sabahln giymiti. Semaveri ge
tirdiler. Gavrila Gavrilovi kznn nasl olduunu, gece
iyi uyuyup uyumadn renmek zere hizmeti kz y u
karya gnderdi. Geri dnen kz, kk hanm n geceyi
kt geirdiklerini, fakat imdi daha iyi olduklarn, az
sonra kendilerinin de oturm a odasna ineceklerini b ild ir
di. Gerekten de az sonra kap ald, M arya Gavrilovna
pmek zere annesiyle babasna yaklat.
Gavrila Gavrilovi:
Bann ars nasl oldu Maa? diye sordu.
Maa:
87

 Geti babacm, dedi.

Praskovya Petrovna:
Dn gece seni kmr arpm olmal Maa, diye
dncesini belirtti.
Belki de anneciim, diye yantlad Maa.
Gn olaysz geti. Fakat geceleyin Maa, hastaland.
Doktor getirtm ek iin kente adam gnderildi. Ertesi g
n akama doru gelen doktor, hastay sayklarken buldu.
iddetli bir hum m aya yakalanm olan zavall gen kz
iki hafta lmle peneleti.
Tasarlanan ka olayn evde kimse bilmiyordu. O la
yn b ir gn ncesi yazlan m ektuplar yaklmt. Efendi
lerinin fkesinden korkan hizmeti kz, olay stne kim
seye bir ey sylemiyordu. Papaz azm amad. Ne em ek
li svari temeni, ne palabykl kadastro mhendisi, ne
de gen alayl, sada solda olaydan sz ederek kahram an
lk taslamadlar. Bir neden' vard btn bunlarn hi
kukusuz. Arabac Tereka, hatt sarhoken bile, bu ko
nuda hibir ey karmad azndan. Bylece yarm dzi
neden fazla fesat, ser verdi de sr vermedi.. Fakat ard
arkas gelmek bilmeyen sayklamalar srasnda M arya
Gavrilovna kendi srrn kendi aa vurdu. Gel gelelim
szleri ylesine birbirini tutmaz eylerdi ki, yatann ba
ucundan ayrlmayan annesinin onlardan karabildii so
nu, sadece kznn Vladimir Nikolayevii deli gibi sev
dii ve herhalde hastalk nedeninin bu sevdadan baka
b ir ey olmad oldu. Kadncaz kocasyla ve b ir iki
komuyla grp dant. Sonunda hepsi birden M arya
Gavrilovnann aln yazsnn byle olduuna, aln yaz
snn nne geilemeyeceine, yoksulluun utanlacak bir
ey olmadna, parann deil insanln nem tadna
vs. karar verdiler. Kendimizi kandrm aya gcmzn y e t
medii sralarda ataszleri alacak kadar y ararlar ii
mize.
88

Bu arada gen kz iyilemeye balad. Vladimir ok

tandr uramaz olm utu Gavrila Gavrilovilere. K ar
lat kabul tarz gen adam rktm t. Kendisine h a
ber gnderilmesine, ummad m utlulua kavutuunun,
nikha raz olunduunun bildirilmesine k arar verdiler.
Fakat bu arlar, akl banda b ir adam n pek de yaza
mayaca bir m ektupla yantlannca Nenarodoval ift
lik sahiplerinin dtkleri aknlk byk oldu. Bundan
byle evlerine adm atmayacan bildiren delikanl,
lmden baka mid edecek bir eyi kalm ayan bahtsz
bir adam artk unutm alarn rica ediyordu. A radan b ir
ka gn geince de Vladimirin birliine dndn h a
ber aldlar. Olay 1812 ylnda geiyordu.
O sralarda hastaln yeni yeni atlatm akta olan Maaya uzun sre bildirm eyi gze alam adlar bunu. Gen
kz da hibir zaman Vladimirin szn etmedi. A radan
birka ay getikten sonra delikanlnn adn Berodino sa
vanda byk yararlk gstererek ar yaralananlar ara
snda grnce dp bayld. Hummann yeniden bala
yacandan korktular ya, ok kr, baygnlk zarar v er
meden sona erdi.
Kzcaz bir baka felkete daha urad. Gavrila Gavrilovi onu btn servetinin biricik mirass olarak b ra
kp ld. Fakat bu servet Marya Gavrilovnay avutamyordu. Annesini hibir zaman yalnz brakm ayacana
and ierek, zavall kadncazn acsn itenlikle payla
t. Ana kz, kederli anlarla dolu Nenarodovay brakp,
**"daki iftliklerine tandlar.
stekliler burada da gzel ve zengin gelinlik kzn
evresinde dnyorlard. Ama o, hi kimseye en kk bir
m it bile vermiyordu. Annesi kznn evlenmesi iin kimi
zaman onu kandrm aya alr, fakat Marya Gavrilovna
ban olumsuz anlamda sallayarak dncelere dalard.
V ladimir yaamyordu artk. Franszlarn giriinden bir
89

gn nce Moskovada lmt. Ansnn Maa iin k u t

sal bir deer tad grlyordu. Onu anmsatan ne v ar
sa; bir zam anlar okuduu kitaplar, iziktirdii desenler,
sevgilisi iin yazl notlar ve kopya ettii iirler; hepsini
saklyordu gen kz. Her eyi renen komular kzn bu
sarslmaz ballna ayorlar, sonunda bu eldememi
A rtem isiann ackl sadakatini alt edecek kahram an me
rakla bekliyorlard.
Bu srada sava zaferle sona ermiti. Alaylarmz s
nr dnda dnyorlard. Halk onlar karlamaya kou
yordu. Bando Vive Henri-Quatre ('). Tyrol valsleri,
Jakondun aryalar gibi zafer arklar alyordu. Sefe
re henz ocuk denecek yata giden subaylar, sava h a
vasyla erkekleerek ve gsleri nianlarla dolu olarak
dnyorlard. A skerler birbirleriyle nee iinde konuu
yor, szlerine Almanca, Franszca szckler kartryor
lard ikide bir. Ah o unutulmaz gnler! an ve hret
gnleri! Anayurt dendi mi nasl da cokuyla arpard Rus
yrei! Nasl da tatlyd kavuma annda akan gz ya
lar! Ulusal vn duygusunu ve .ar sevgisini nasl da
kaynatrm tk elbirliiyle! Ve ar iin ne gs kabar
tacak bir dnemdi bu!
Kadnlar, Rus kadnlar esizdi o gnlerde. H er za
manki soukluklar kaybolmutu. Hele galipleri karlar
ken, cokular gerekten de son kerteye varyor, Hurra!
diye baryorlar;
Ve balklarm havaya frlatyorlard.
O zamann subaylarndan, Rus kadnna pek ok ey
borlu olduunu itiraf etmeyen kar m?
Bu parlak gnlerde M aya Gavrilovnayla annesi **
ilinde yayor, ordunun dnnn her iki bakentte ya
ratt enliklerden uzakta bulunuyorlard. Fakat ile ve
(1) Yaasn IV. Henri. (r.y.n.)
90

ky halklarnn sevinci, kentlerdekinden daha da glyd belki. B uralara bir subayn gelii gerek b ir bayram
sevinci yaratyordu. Frakl bir k, bir niform a kar
snda pek snk kalyordu o srada.
Sylediimiz gibi, o istedii kadar souk davransn,
Marya G avrilovnann evresi gen kz elde etmek iste
yenlerle kuatlm durum dayd yine de. Ama gsnde
St. George nian bulunan ve yz oral kzlarn deyimiy
le ilgin bir solgunluk tayan bir hafif svari albay
M aryann atosunda grnnce, btn tekiler ortadan
ekildiler. Yirmi alt yalarnda bir delikanlyd bu. M ar
ya Gavrilovnann kynn yaknndaki iftliinde izni
ni geirmek zere gelmiti. M arya Gavrilovna bakalar
na davrand gibi davranm yordu ona. Onunla birliktey
ken her zamanki dalgnl kayboluyordu. Cilve yapt
sylenemezdi belki, fakat durum u gren ir yle derdi:
Se amor e che dunge?.. (2).
Burmin ok ho b'ir delikanlyd gerekten de. Kadn
larn houna giden trden, yani ince, merakl, iddiasz,
kaygszca, akac bir zeks vard. M arya Gavrilovnaya
kar sadelikle, itenlikle davranyordu. Tepeden trnaa
kzla ilgiliydi aslnda. Onun en kk bir szn, en ufak
b^r kprdayn izlerdi. G rnte sessiz ve alak gnl
lyd ya, bir zam anlar azgn bir uar olduu sylentisi
dolayordu azdan aza. Bununla birlikte bu sylenti
ler onu Marya Gavrilovnann gznde hi de kltyor
deildi. nk gzpek ve ateli bir kiiliin belirtisi olan
apknl, genel olarak, btn gen bayanlar gibi ba
lard o da.
Fakat M aryann merakn, hayal gcn en fazla
kam layan ey, gen hafif svari subaynn cana yakn
lndan, konuma tarznn sevimliliinden, yznn il
C2) Eer ak deilse, nedir bu? (r.y.n.)
91

gin solgunluundan ok, sessizliiydi. Gen adamn kza

tutkunluu aka belliydi. Akll, grp geirmi b ir
adam olarak o da gen kzn kendisine kar ilgisiz olma
dn herhalde anlamt. Peki ne bekliyordu hl diz
kp akn itiraf etm ek iin? Ona engel olan ey neydi
acaba? Gerek akn ayrlmaz yolda olan sklganlk m?
G urur mu? Yoksa hesapl bir cilveleme m iydi bu? Gen
kz, iin iinden kamyordu. yice dnp tand, tek
nedenin sklganlk olduunda k arar kld sonunda. Deli
kanlya daha fazla yaknlk gstermek, durum elverdiin
ce daha scak davranm ak gerektii sonucuna vard. Bylece gen adam sklganlktan kurtaracan umuyordu.
H er eyin orap sk gibi zlerek sonuca ulaverecei bir tasar hazrlayp, rom anlara yarar itiraf daki
kasnn gelip atmasn beklerken ii iine smyordu.
Sr, hangi trden olursa olsun kadn kalbine h er zaman
ac verir. Kzn taktik harekt istenilen sonuca ulat.
En azndan, Burm in yle dnceli b ir ta v ir taknm, ka
ra gzleri M arya Gavrilovnann zerine yle ateli ba
klarla dikilir olm ulard ki kanlmaz dakikann yakn
olduu anlalm aktayd artk. Komular olup bitm i bir
iten sz edercesine konuuyorlard dnden. yi yrekli
Praskovya Petrovna da kz sonunda kendine yarar bir
e buldu diye seviniyordu.
Bir gn, yal kadn, oturm a odasnda tek bana o tu r
mu, iskambil ktlaryla fal aarken Burm in ieri girdi,
girer girmez de M arya Gavrilovnann nerede olduunu
sordu.
Bahede, diye yantlad yal kadn. Gidip orada
bulun onu. Ben sizi burada beklerim.
Burmin baheye kt. Yal kadn istavroz karar
rak: Eh, bu i inallah burada biter! diye dnd.
Burmin, M arya Gavrilovnay havuz banda, st
aacnn altnda, stnde beyaz giysileri, elinde b ir ki
92

tap, tam rom an kahram anlarna yarar b ir durum da bul

du. lk bir iki szden sonra M arya Gavrilovna, bile isteye
sustu. Bylece, ancak apansz ve kesin b ir ak itirafnn
yok edebilecei skntl havay daha da younlatrd. s
tedii sonucu da elde etti. D urum un gln hisseden
Burmin oktan beridir kalbini amak iin frsat bekledi
ini syleyip, gen kzdan, kendisine b ir dakika aynp
ayramayacam sordu. M arya G avrilovna kitab kapad,
olumlu anlamda yere indirdi gzlerini.
Burmin:

Sizi seviyorum, dedi. Sizi lgn gibi seviyorum.

(Marya Gavrilovna kzard, ban biraz daha ne edi.)
Bo bulunup, kendimi tatl bir alkanla, sizi h er gn
grmek, sesinizi h er gn iitmek alkanlna kaptrdm .
(Marya Gavrilovna, St. P rieuxnun (3) ilk m ektubunu
anmsad.) Aln yazsna ka koyabilmek iin ok ge
artk. Tatl, esiz hayalimizin ams hem strap, hem se
vin kayna olacak bundan byle benim iin. Fakat sa
dece ar b ir ykmll yerine getirmek, size korkun
srrm aarak aram za almaz b ir engel koymak kalyor
bana imdi...
Marya Gavrilovna, Burm inin szn tella kese
rek:
O engel h er zaman vard. Ben hibir zaman kar
nz olamazdm sizin, dedi.
Gen adam sessizce:
Biliyorum, diye yantlad. Biliyorum, ktnz b ir
zamanlar. Fakat sevdiiniz adam yaamyor artk ve
yas yl geti aradan... Sevgili, tatl M arya Gavrilovna!
Ne olur son bir avuntudan yoksun brakm ayn beni. M ut
luluum olmay kabul edeceiniz dncesi, eer ey ol
masayd... fakat, susun! Tanr akna, bir ey sylemeyin.
(3) Rousseau'nun Yeni H61oiseinden. (ev.)
93

zyorsunuz beni. Evet, biliyorum, benim olacaktnz siz.

Fakat, fakat dnyann en bahtsz yaratym ben... ben
evliyim!
Marya Gavrilovna akn akn Burm ine bakt.
Ben evliyim, diye szlerini srdrd Burmin.
D rt yldr evliyim. stelik karm n kim olduunu, nere
de yaadn, bir daha onunla grp grmeyeceimi
zi de bilmiyorum!
M arya Gavrilovna:
Ne diyorsunuz? diye bard. Ne tuhaf ey bu! De
vam edin, devam edin; sonra benim de anlatacaklarm
v ar... Fakat, devam edin siz, rica ederim.
Burmin:
1812 yl balarndayd, diye anlatm aya koyuldu.
Alaymn bulunduu Vilna kentine doru hzla yol alyor
dum. Akamn ge saatlerinde ulatm bir menzilde at
larn bir an nce deitirilmesi iin henz em ir verm i
tim ki mthi bir tipi koptu. Menzil bekisi de, arabac
lar da tipi dinene kadar beklememi tlediler. nce din
ledim onlar. Fakat az sonra anlalmaz b ir tedirginlik
kaplad benliimi. Sanki birisi itekliyordu beni. Oysa ti
pi btn iddetiyle devam ediyordu. Daha fazla dayana
madm. A tlarn koulmasn em rederek tipinin ortasna
daldm. Arabacnn aklna dere boyunca gitmek,- bylece
yolu verst ksaltmak esti. Kylar karla rtlmt.
Arabac, k noktamz hi sezmeden gemi olduu iin,
tanmadmz bir yerde bulduk kendimizi. Tipi dinmek
bilmiyordu. Uzakta bir k grp arabacya kza o y
ne srmesini emrettim.
Bir kye vardk. Ik, ahap kiliseden geliyordu. Kili
se akt nedense. Bahe parm aklklar arkasnda birka
kzak duruyordu. Sundurmann altm da da gezinen insan
lar vard.
Birka kii birden:
94

 Buraya! Buraya! diye bart.

Arabacma o yana yaklam asn em rettim
Birisi:
nsaf et, neredesin yahu? dedi. Gelin ierde bay
gnlklar geiriyor. Papaz ne yapacan ard. Bizler de
geri dnmeye hazrlanyorduk. abuk gir ieri.
Sesimi karmadan kzaktan atladm. ki mumun
yle byle aydnlatt kiliseye girdim. Gen kz, kilise
nin karanlk bir kesinde, bir sra zerinde oturuyordu.
Bir baka kz da akaklarn ovuyordu onun. Bu ikinci
kz:
ok kr, dedi. Gelebildiniz sonunda. Kk h a
nm ldryordunuz az kalsn.
Yal papaz yanm a yaklaarak:
Balamam em reder misiniz? dedi.
Ben akn bir halde, stn kr:
Balayn, balayn aziz babacm, diye m rldan
dm.
Gen kz ayaa kaldrdlar. Hi de fena saylmazd
dorusu... Akl almaz, balanmaz b ir lgnlk yaptm ...
K rsnn nnde, kzn yannda yer aldm. Papaz acele
ediyordu. Dier adam la hizmeti kz, sadece gelinle
ilgiliydiler. Yardm ediyorlard ona. Nikhmz kyld.
Bize:
pn, dediler.
Karm solgun yzn evirdi bana. Tam onu pmek
zereyken:
Eyvah, bu deil! O deil bu! diye haykrd, dp
bayld.
Tanklar korku dolu gzleriyle yzm e baka kald
lar. Geriye dndm. Hibir engele rastlam adan kiliseden
ktm, kendimi arabaya atarak:
ek, diye bardm.
M arya Gavrilovna:
95

 Tannm ! diye haykrd. Ya karnz, karnz ne ol

du? Bilmiyorsunuz demek!
Bilmiyorum, diye yantlad Burmin. Nikhn k
yld kyn adm da bilmiyorum. Yola ktm m en
zili de anmsamyorum imdi. O zam anlar oyun saydm
bu ar suu o kadar az nemsemitim ki, arabam h are
ket eder etmez uykuya dalm, ertesi gnn sabahna,
nc menzile varncaya kadar uyumutum. O zamanki
uam da savata ldnden, kendisine bu kt oyunu
oynadm ve bugn benden merhametsizce intikam alan
kiiyi arayp bulm a konusunda hibir umudum yok.
M arya Gavrilovna B urm inin elini yakalayarak:
Tanrm, Tanrm! diye mrldand. Demek szdiniz
o! Hl tam yam adm z m beni?
Burm in sapsar kesildi ve gen kzn ayaklarna ka
pand.

96

TABUTU

K o ca ya n

evrenin b u a k s a la rn

T ab u tlar h e r gn g rm y o r m u yu z?
D erja vin

Tabutu Adriyan Prohorovun son para eyalar da

cenaze arabasna yklenmi, bir ift sska beygir, drdn
c keredir, Basmannayadan yola karak tabutunun ta
nm olduu Nikitinskayaya srklem ilerdi gvdele
rini. Dkknn kilitleyen tabutu evin satlk ve kiralk
olduunu belirten bir iln ivileyip, yaya olarak yeni evi
ne yolland. oktandr hayalinde yaatt, sonunda ol
duka pahal bir fiyata satn alabildii sa n boyal evceize yaklatka yal tabutu iinde hi de sevince ben
zer bir eyler bulunmadn hissederek ard. Yabanc
eikten geip yeni konutuna girer girmez tam bir karga
aln ortasna dnce, on sekiz yldr h er eyin yerli
yerinde, dzen iinde bulunduu eski, khne kulbeciini dnerek iini ekti; ellerini ar tutan h er iki kzma
ve hizmeti kadna svp sayarak kendi de onlara y ar
dm etmeye koyuldu. ok gemeden her ey yerini bul
du. tkona mahfazas, kap kacak dolab, masa, divan ve
yatak arka odada kendilerine ayrlm olan kelere y er
97

letiler. Mutfaa ve oturm a odasna ev sahibinin elinden

kma, renk renk, irili ufakl tabutlar, iinde yas apka
lar, yas mantolar ve mealeler bulunan dolaplar yerle
tirildi. Kapya, zerine elinde ters evrilmi bir meale
tu tan iri yar bir ak tanrs tasvirinin ilenmi olduu
b ir levha asld. Levhada u yazlar okunmaktayd; Bu
rada ilemeli ve ilemesiz tabutlar satlr, kiraya verilir,
eski tabutlar onarlr. Kzlar kendilerine ayrlan ndeki
aydm hk odaya ekildiler. Adriyan derlenmi toplanm
evini b ir kere dolatktan sorra pencere nne oturup se
m averi hazrlam alarn em retti.
Aydn okuyucular Shakespeare ve W alter Scottun
yaptlarndaki m ezarclar akac, en insanlar olarak tas
vir ettiklerini; bu kartlkla da hayalimizi daha.iddetli
b ir biimde etkilem ek istediklerini bilirler. Geree olan
kaygmz dolaysyla bu rnekleri izlemek, tabutumuzun
kendi i skc zanaatna tam anlamyla denk den bir
tabiata sahip bulunduunu itiraf etmek zorundayz. A dri
yan Prohorov genellikle ask suratl, dnceli, dalgn bir
adamd. Azn sadece, i g dnecek yerde pencere
nne oturup yoldan geenleri seyrederken yakalad
kzlarn azarlamak, ya da yapt tabutlara ihtiyac olan
mutsuz (kimi zaman da mutlu) kiilerden son derece yk
sek fiyatlar istemek iin aard. Yani Adriyan Prohorov
pencere nne oturm u yedinci fincan ayn ierken,
kederli dncelere dalp gitmiti deti zere. Geen h af
ta, emekli kolbann cenaze alay tam karakolun yann
dan geerken bastran saana dnyordu. O gn pek
ok manto daralm, pek ok apka buruup bozulmutu.
A driyan birtakm kanlmaz m asraflarla kar karya
bulunduunu kestiriyordu. nk elindeki cenaze dona
tm acnacak bir durumdayd. Tabutu btn m itlerini
b ir yldr lm deinde yaian yal tccar kadn Turyih in aya balamt. Fakat hasta, Razgulyayda can eki
98

mekte olduu iin, ne kad ar sz verirlerse versinler, mi

raslarn yle uzak b ir yerden kendisini artm ak ze
re adam, gndermeye enerek en yakn tabutuyla anlavermeleri korkusu da vard.
Kapnn kere farmasonca alnmas tabutunun
dncelerine ara verdi.
Kim o? dedi Adriyan.
Kap ald. Alman esnaflarndan olduu ilk bakta
kolaylkla anlalan bir adam girdi odaya. Neeli bir ta
vrla tabutuya yaklat. Glmeden dinlemeye hl al
amadmz bir Rusayla:
zr dilerim sevgili komum, dedi. Sizi rahatsz
ettiim flin balayn beni. Bir an nce tanalm istedim.
Ben kunduracym. Adm Gottlieb Schultz. Sizden b ir so
kak tede, tam evinizin karsna den evde oturuyorum .
Yarm evliliimizin yirm i beinci yldnm n kutlaya
caz. Sizi ve kzlarnz dosta b ir le yemei iin bize
bekliyorum.
ar honutlukla kabul edildi. Tabutu kundurac
dan bir fincan ay imesini diledi. Gottlieb Schultzun gi
riken bir adam oluu sayesinde de az sonra dosta b ir
sohbete daldlar.
Adriyan:
leriniz nasl gidiyor? diye sordu.
Eh, diye yantlad Schultz, yle byle. ikyet
i deilim ok kr. Fakat, kukusuz, zanaatlarm z epey
ce farkl birbirinden. Canllar ayakkabsz da edebiliyor
lar ama ller tabutsuz yaayamaz!
ok doru, diye onaylad. Fakat eer b ir canl
kendine ayakkab satn alamyorsa, kzma ama yalm ayak
da dolaabilir. Oysa ne kad ar yoksul olursa olsun bir l
ne yapp ne edip kendine b ir tabut bulm ak zorundadr.
Sohbet bu izgide b ir sre daha uzad. Sonunda kun
durac kalkt, arsn yineleyip tabutuyla vedalat.
99

Ertesi gn saat tam on ikide tabutu ve kzlar yeni

evlerinin kapsndan karak doru kom ularna yollan
dlar. imdi ben burada gnmz rom anclarnn b ir g
reneine uymayacak, ne A driyan Prohorovun Rus tipi
kaytann, ne de A kulinayla D aryann A vrupa biimi gi
yim kuam larn tasvir edeceim. Yalnz u kadarn sy
leyeyim, h e r iki kz da sadece en tantanal gnlerde o rta
ya kardklar sa n apkalanyla krm z potinlerini giy
milerdi.
K unduracnn dar evini ounluu Alman esnaflar,
onlarn karlar ve kalfalar olan bir konuklar kalabal
doldurm utu. Rus m em urlardan sadece FinlandiyalI nok
ta polisi Yurko arlmt. Yurko gsterisiz unvanna
ram en ev sahibinden zel b ir sayg grmekteydi. Pogorelskinin postacs (') gibi o da tam yirm i be yldr inan
ve dorulukla hizmet ediyordu devlet kapsnda. lk ba
kenti silip spren 1812 yangn onun sar boyal nbet
i kulbesini de ortadan kaldrm t. Fakat dman ko
v ulur kovulmaz bu kulbenin yerinde gotik tarznda k i
rilik direkleri olan gri boyal yeni bir kulbecik belirmi,
Yurko da elinde baltas, gsnde elik zrh bu yeni ku
lbenin evresinde dolanmaya balamt. Nikitskaya K a
psnn oralarda oturan A lm anlarn ou tanrd onu. H at
t bunlardan kim ilerinin, pazar pazartesiye balayan ge
ceyi Y urkoda geirdikleri olurdu. A driyan er ge iinin
debilecei bir adam olarak kabul ettii Y urkoyla h e
men ahbapl koyulatrd. K onuklar sofraya oturduk
larnda onlar yanyanaydlar. Bay ve Bayan Schultzlar ve
on yedi yalarndaki kzlar Lotchen hem konuklarla yi
yip iiyorlar, hem de yemek datmnda a kadna y ar
dm ediyorlard. Bira su gibi akyordu. Yurko drt kii
(1) Pukin'in
(ev.)

adalarndan

Pogorelski'nin

bir

kanlam an.

gibi yiyip iiyor, tabutu ondan geri kalmyor, kzlary

sa nazl nazl kzarp bozaryorlard. Sofradan gittike
ykselen Almanca grltler arasnda kendisini dinle
melerini rica eden ev sahibi, elinde tuttuu az balmumuyla m hrl ienin tpasn patlatarak, Rusa:
Sevgili karm Louisein erefine! diye bard.
Yalanc ampanya kprd. Ev sahibi kundurac,
krk, yalarndaki karsnn gergin yzne, candan bir p
ck kondurdu. Konuklar iyi yrekli Louisein erefine
itiler, grltyle ev sahibi, ikinci bir ienin tpasn
karrken:
Sevimli konuklarmzn erefine, diye bard.
Konuklar kadehlerini yeniden boaltarak teekkr etti
ler. erefe .imeler birbirini kovalad durdu artk. Ayr
ayn her bir konuun erefine iildi. Moskovann ve bir
dzine Alman kentinin erefine iildi. Btn esnaf lon
calarnn ve ayr ayr herbir esnaf loncasnn, ay n ay n
herbir ustann ve kalfann erefine iildi. Adriyan canla
bala iiyordu. Bir ara ylesine neelendi ki o da h erhan
gi bir eyin erefine kadef kaldrlmasn nerdi. Konuk
lardan iman bir frnc birdenbire kadehini kaldrarak:
Kendileri iin altklarmzn, unserer kundlevte (2) erefine! diye bard.
Bu neri de btn tekiler gibi neeyle, oybirliiyle
kabul ed ild i.' Konuklar eilerek birbirlerini selamlama
ya baladlar. Terzi kunduracy, kundurac terziyi, frn
c hem onu hem tekini, hepsi birden frncy selmlad
lar. Bu byle srp gitti. Karlkl selm alp verm eler
srasnda bir ara Yurko yan banda oturan tabutuya
dnerek:
Ne duruyorsun azizim, sen de llerinin erefine
isene! diye bard.
(2) Mterilerimiz, (r.y.n.)
101

Neeli kahkahalar ykseldi. F akat tabutu kendini

hakarete uram sayp yzn ast. Kimse farknda ol
mad bunun. Konuklar imeye devam ettiler. Sofradan
kalkldnda akam anlar duyuluyordu.
K onuklar gecenin ge saatlerinde evlerine dalrken
ou sarhotu. iman frnc ve surat krmz b ir maro
kenle kapl gibi grnen cilti, Y urkohun kollarna gire
rek onu kulbesine kadar gtrdler. Bylece; Bolcun
iyisi denmi olandr Rus ataszne uygun b ir davra
nta bulunm u oldular. Tabutu evine vardnda sarho
ve fkeliydi. Yksek sesle, kendi kendine syleniyordu:
Peki, ne demek oluyor bu? Benim zanaatm ne
diye tekilerinkinden daha az erefli olsun? Tabutuysak
celltla karde miyiz yani? Ne diye glyor bu gvurlar?
Yoksa tabutu deyince panayr soytars m anlyor bun
lar? u yeni evin erefine byk bir ziyafet ekmek isti
yordum ya, avularn yalasnlar a rtk !,Kendi m terile
rim i arrm ziyafete ben de! Ortodoks llerini ar
rm.
Bu srada Adriyan Prohorovun ayakkablarn kar
m akta olan hizmeti kadn:
Daha neler babacm? dedi. Tvbe de! lleri zi
yafete armak! Amma da i!
Adriyan
Tanr hakk iin aracam, diye srdrd sz
lerini; hem de yarndan tezi yok. Ey benim velinim etle
rim; yarm akama hepinizi beklerim . Tanr ne verdiyse
yiyip ieriz.
Tabutu bu szleri syleyip yatana girdi. Az sonra
da horlam aya balad.
A driyan uyandrdklarnda tan yeri aarm amt
henz. Tccar kadn Turyihina o gece lm, khyasnn
grevlendirdii bir atl drt nala gelerek haberi Adri102

yana ulatrm t. Tabutu haberciye votka imesi iin

on kapiklik bir bahi verip hem en giyindi, bir arabaya
atlayarak Razgulyaya yolland. l kadnn evinin ka
psnda polisler duruyor, tccarlar le kokusu alm k a r
galar gibi bir aa, bir yukar dolayorlard. Rahmetli
balmumu gibi sapsan bir yzle, masada yatyordu. Fakat
kokmaya balamamt henz. evresini -akrabalar, kom
ular ve ev halk kuatmt. B tn pencereler almt.
Mumlar yanyor, papazlar dua ediyorlard. T uryihinann,
gen bir tccar olan son moda b ir smokin giyinmi yee
nine yaklaan Adriyan, tabut, mum, rt ve dier cenaze
donatmn kendilerine hem en en iyi ekilde sunmaya h a
zr olduunu bildirdi. Dalgn b ir tavrla teekkr eden
mirasyedi, fiyat konusunda pazarla kalkmayacan,
bunu tabutunun vicdanna braktn syledi. Adriyan
alm olduu zere bu kere de bir kuru fazla para is
temeyeceine bin trl yemir- edip, khyayla anlaml an
laml baktktan sonra gereken ileri yapmak iin kp
gitti. Btn gn Razgulyavla Nikitskaya Kaps arasn
da mekik dokudu. Akama doru h er ey yoluna konmu
tu . Arabacsn savp yayan olarak yola koyuldu. Ayl bir
geceydi. Tabutu sa salim Nikitskaya Kapsna vard.
Vozneseniye kilisesi yaknndan geerken bizim Yurko
kendisine seslendi. Fakat tabutuyu tanynca iyi geceler
diledi. Vakit epeyce ilerlemiti. Tabutu tam evinin n
ne varm t ki birinin kapya yaklatn, atn ve ie
ri szldn grd. Bu da ne demek oluyor? diye d
nd. Acaba yine kimin ii dt? Sakn hrsz olmasn
bu? Yoksa bizim sersem kzlar klarn m alyorlar ie
ri? H a y rd r inallah! Tabutu tam ahbab Yurkoyu y ar
dma armay dnyordu ki birisi daha kapya yak
lat. 'Ap ieri girmek zereyken, koarak gelen ev sa
hibini grp durdu, keli apkasn kararak selm
lad onu. A driyanm bu yz bir yerde grml vard
103

ya, o andaki tel iyice incelemesine engel oldu. Soluk

solua:
Ho geldiniz, dedi. Buyurun, ieri buyurun.
Beriki bouk bir sesle:
Trene gerek yok babalk, dedi. Sen nden y
yol gster konuuna!
A driyan tren dnerek durum da deildi zaten.
Ak kapdan girerek m erdivenlere yneldi, br de a r
kasndan. Adriyan, odalarda bir sr insann dolamakta
olduunu grd. Bu ne eytan iidir byle! diye d
nerek bir an nce ieri girmek iin admlarn at. Ve gi
re r girmez de dizlerinin ba zlverdi. Oda llerle
doluydu. Pencereden giren ay onlann sar ve mor
suratlarn, km azlarn, bulank, yar kapal gz
lerini, sarkm burunlarn aydnlatyordu... Adriyan b
tn bu insanlarn cenaze donatmlar kendisi tarafndan
yaplm kimseler olduklarn dehet iinde anlad. eri
onunla birlikte giren konuk da o saanak gn defnedi
len kolbandan bakas deildi. Kadn erkek btn l
ler yerlere kadar eilerek, selm lar vererek tabutunun
evresinde toplandlar. Sadece geenlerde bedavadan g
m len yoksul bir l yrtk prtk giysilerinden utand
iin kalabala yaklamyor, bir kede boynunu bkm
duruyordu. Btn teki ller zene bezene giyinmiler
di. Kadn ller balklarn giymiler, kurdelalann tak
mlard. Memur ller niform alarn kuanmlar, fakat
sakallarn kesmemilerdi, Tccarlar bayramlk kaftanla
r iindeydiler. Btn bu erefli topluluk adna sz alan
kolba:
te, grdn gibi hepimiz kalkp geldik arna
Prhorcv, dedi. Evde artk gc kuvveti adamakll kesil
mi, ryp dalm, iskelet haline gelmi olanlar kal
d sadece. Fakat onlardan biri seni ylesine grmek isti
yordu ki bizimle birlikte gelmeden edemedi...
104

O anda ufak tefek b ir iskelet kalabalktan ayrlarak

A driyana yaklat. Kafatas tatl tatl glmsyordu tabutuya. Parlak yeil ve krmz renkli uha paralar ve
ypranm keten paralar, tpk bir sra aslmlar gibi
iskeletin zerinden sarkyorlar, kocaman izmeler iin
deki ayak kem ikleri havan iindeki havaneli gibi tak r
dyorlard. skelet:
Beni tanmadn galiba Prohorov? dedi. 1799 yln
da ilk tabutunu, meeden yaplm tr diyerek amdan ya
plm olan o tabutu sattn emekli muhafz birlii a
vuu Pyotr Petrovi K urilkini anmsamyor musun?
l bu szleri syleyerek tabutuyu kem ikten ba
rna basmak istedi. Fakat kendini toparlayan A driyan
son bir gle haykrarak iskeleti itti. Pyotr Petrovi sen
deledi, dt, darm adan oldu. llerden bir fke m
rlts ykseldi. Hepsi de arkadalarndan yana kp, s
vp sayarak, tehditler savurarak A driyann stne y
rdler. llerin bartlaryla kulaklar sarlaan za
vall ev sahibi soluu tkanm bir halde kendinden eti, emekli muhafz birlii avuunun kem ikleri zerine
yuvarland.
Gne nlar tabutunun yatana deli ok ol
mutu. Tabutu gzlerini atnda hizmeti kadnn f
leyerek semaveri krklediini grd. Aklna bir gn n
ceki olaylar geldi birdenbire, tyleri diken diken oldu,
kolba ve avu Kurilkin, sisler iinde gelip geiyordu
aklndan. Susuyor, hizmeti kadnn konumaya balam a
sn, geceki olaylarn sonularn anlatmasn bekliyordu.
A driyana. sabahlk giysisini uzatan Aksinya:
Amma da uyudun ha Adriyan Prohorovi! dedi.
Sabahleyin kortu terzi geldi, sonra u nokta polisi u ra
yp seni kendisinin isim gn elentisine ard. Syle
mek iin uyanman bekledik.
Ya rahm etli Turyihinadan urayan olmad m?
105

 Rahm etli mi? Turyihina ne zaman ld?

Budalaya bak! Dn onun cenaze donatmn h a
zrlarken bana yardm eden sen deil miydin, ahmak!
Neler sylyorsun babacm? Akln m oynattn
yoksa? Hl aylamadn m? Hangi dnk cenaze? Dn
btn gn Alm ann evinde lendeydin. Eve sarho dn
dn, kendini yataa dar attn. te sabah an alyor, sen
hl yataktasn.
Tabutu sevinle:
Deme yahu! diye bard.
Hizmeti kadn:
Elbette, dedi.
yleyse hemen ay koy bana. Syle kzlar da gel
sinler.

106

MENZL BEKS

S ra d a n , k c k b ir k tip tir,
M e n z il b e k is i o ld u m u d ik ta t r ke silir
rPrens

V ya zem sk i

Menzil bekilerine svp saymayan, onlarla dv

meyen var m dr iinizde? ektiimiz eziyetler, kar
latmz dzensizlikler ve kabalklar hakknda hibir
ie yaram ayacak olan yaknmalarmz yazmak iin f
keye kaplarak hangimiz istememiizdir o uursuz def
teri? Menzil bekilerini b ir zam anlarn dva vekilleri ya
da Murom ekyalar gibisinder^ insan soyunun ucubeleri
arasnda saym ayan var mdr? Fakat dil olup kendim i
zi onlarn yerine koymaya alrsak, yarglarm z ok
daha hogryle verebiliriz. Kimdir bir menzil bekisi?
On dndnc dereceden bir ileke. Rtbesi kendisini an
cak dayak yem ekten kurtarabilen (vicdan sahibi okuycularm kabul ederler ki bu da h er zaman olmaz) b ir za
vall. Prens Vyazemskinin alay olsun diye diktatr de
dii bu adam larn yaptklar i tam bir krek m ahkm luu deil de nedir? Gece olsun, gndz olsun rah at y
z grmezsiniz. Yolcu can skc yolculuu sresince b i
rikmi btn fkesini menzil bekisinden kartr. Hava
m bozuk? Sulu menzil bekisidir. Yollar m berbat?
107

Menzil bekisinin yznden. A tlar hmbl m Hmbl, ara

bac dik kafal herifin biri mi? Su menzil bekisindedir.
Onun yoksul kulbesine yolu denler dman gibi g
r rle r karlarna kan adam. Yakasn bu arlmam
konuktan kurtarabilirse ne m utlu menzil bekisine. Fa
kat eer bir de at yoksa elinde... Eh artk, svgnn, gzdann bini bir para! Yamur altnda, vck vck amu
ra bata ka avludan avluya komak zorundadr. fkeli
yolcunun azarlarndan, itip kakm alarndan hi olmazsa
b ir dakikack kurtulabilm ek iin frtnaya, zemheriye
bakmakszn, kendini kap dna atar. Bakarsn b ir ge
neral kagelmi. K orkudan tirtir titreyen menzil bek
isi, birisi de haberci postas olan elindeki son iki troykay ona verir. General teekkr bile etm eden ekip gider.
Be dakika sonra bir ngrak sesi!.. H km et habercisi
seyahat belgesini masaya frlatr!.. B tn b u n lan enine
boyuna dnrsek yreimiz fkeyle deil m erham etle
dolar. Bir iki ey daha syleyeyim. Tam yirm i yl durak
bilmeden btn Rusyay batan baa dolatm. Btn
posta yollarn bilirim aa yukar. Birka arabac kua
yla tanklm vardr. Yz yze gelmediim menzil
bekisi yok gibidir. Pek ouna da iim dm tr. Edin
diim ilgi ekici gezi izlenimlerini frsat bulduka yaym
lam ak isterim . Fakat imdilik u kadarn syleyeyim ki
menzil bekileri snf, geree ok aykr bir biimde ta
ntlm tr topluma. Bu kadar iftiraya urayan menzil
bekileri, aslnda, yum uak bal, yaradltan yardm se
ver, insancl, yle pek de an, eref, para dkn olma
yan kim selerdir genellikle. Sohbetlerinden (sayn yolcu
larn km sem ekte hi de hakl olm adklar bu sohbet
lerden) ok ilgi ekici bilgiler elde edilebilir. Altnc de
receden bir m em urla resm i bir konuma yapm aktansa
b ir menzil bekisinin sohbetini yelerim ben kendi pa
yma.
108

Bu saygdeer kiiler arasnda baz dostlara da sahip

bulunduum u kolayca anlamsnzdr. lerinden b ir ta
nesinin ans benim iin ok deerlidir gerekten de.
O laylar b ir zam anlar bizi birbirimize yaklatrm t. Se
vimli okuyucularma bunu anlatm ak niyetindeyim ite.
1816 yl Maysnda bugn artk kaldrlm olan
bir posta yoluyla ** ilinden gemem gerekmiti. Kk
rtbeli b ir memurdum o zamanlar. ki katl b ir posta
arabasyla seyahat ediyordum. Bu yzden menzil beki
leri beni stn kr karlyorlar, ben de hakkm oldu
una inandm eyi bilek gcyle elde ediyordum ou
kere. Gen ve ateliydim o sralar. Benim iin hazrlan
m atlar yksek rtbeli bi m em urun arabasna kouverdiinde bir menzil bekisinin, bu kk adamn al
aklna fena halde ierledim. Yine bunun gibi, vali sof
rasnda uyank bir uan beni atlayarak servise devam
etmesine de alamamtm uzun sre. imdi h er ikisi
de ok olaan grnyor bana. Dnn bir, eer herkes
e kabul edilen rtbe sras kural deil de sz gelii akl
sras gibi bir kural uygulanacak olsayd ne yapardk?
Kimbilir ne tartm alar kar, uaklar kim bilir kimden
balarlard yemek datmaya! Neyse, biz hikyemize d
nelim.
ok scak bir gnd. ** menziline verst kala i
elemeye balayan yam ur az sonra yle b ir saanaa e
virdi ki, tepeden trnaa slandm. Menzile vardm da
ilk iim stm bam deitirmek, kincisi de ay iste
mek oldu. Menzil bekisi:
Hey, Dnya! diye seslendi, semaveri hazrla, bi
raz da kaym ak getir.
Bu szler zerine blmenin arkasndan on drt ya
larnda bir kz karak sofaya doru kotu. Gzellii gz
lerimi kamatrmt.
Kzn m? diye sordum.
109

Menzil bekisi, onuru okanm b ir tavrla:

Evet, dedi. yle akll, yle beceriklidir ki, tpk
rahm etli anas...
Bunu syledikten sonra benim seyahat belgemi ile
m eye baladi. Bense onun gsterisiz fakat derli toplu
evini ssleyen tablolar seyretm eye koyuldum. Bunlar
Hayrsz Oulun (*) hikyesini canlandryorlard. lk tab
loda banda takkesi, srtnda gecelik entarisiyle nur yz
l bir ihtiyar duasn stn kr dinleyip para kesesini
hrsla kapan tedirgin b ir delikanly uurluyordu. teki
tabloda gen adam n yaad batakhane hayat parlak
renklerle canlandnlm t. Delikanl evresi sahte dost
larla, dk kadnlarla kuatlm olarak b ir masa ba
nda otururken gsterilmiti burada. Sonraki tablod va
rn younu tketen gen adam srtnda yrtk prtk giy
siler, banda keli bi* kasket, domuz gdyor, on
larla ayn kaptan yem ek yiyordu. Yznde derin bir ke
der ve pim anlk okunmaktayd. Son tabloda hayrsz oulu n yeniden baba ocana dn gsterilmiti. yi y
rekli ihtiyar banda ayn takke, srtnda ayn gecelik en
tariyle onu karlam aya kouyor, hayrsz oul babasnn
nnde diz kyordu. Tablonun arka plmnda ise besili
b ir danay boazlayan ayla, hizmetilere enliin ne
denini soran byk karde gsterilmiti. H er .tablonun
altnda o tabloya uygun Almanca iirler yazlyd. Kna
iei sakslar, alacal bulacal bir rtyle kapl karyola
ve o gn orada grdm eylerin tm yle birlikte hl
hatrm dadr btn bunlar. Elli yalarnda b ir adam olan
ev sahibinin kendisi de canll, dinlii, zerinde rengi
atm kurdelelere asl madalya bulunan uzun yeil
ceketiyle bugnm gibi gzlerimin nndedir.
Ben henz yal arabacmn parasn verm eye vakit
(1) Hayrsz Oul: Bir ncil hikayesinden. (ev.)
110

bulam adan Dnya semaverle dnd. zerimde brakt

etkiyi b ir anda sezmiti kk apkn. ri, mavi gzlerini
yere indirdi. Bir iki ey syledim. H er eyden haberli
b ir gen kz gibi rkp sklmadan konutu benimle. Ba
basna bir bardak pun, Dunyaya da b ir fincan ay sun
dum. Sanki krk yllk ahbaplarmz gibi sohbete daldk.
A tlar koulal ok olmutu. Ama ben menzil beki
sinden ve kzndan ayrlm ak istemiyordum hl. Sonun
da vedalatk. Menzil bekisi bana iyi yolculuklar diledi.
Kz arabaya kadar benim le geldi. Sofada durup bir p
ck istedim. Raz oldu...
Bu ile uraalberi ynla pck alp vermiliim
vardr. Ama hibirisinin bunun kadar uzun, bunun ka
dar tatl bir ans kalmad bende.
Birka yl sonra olaylar yine ayn posta yoluna, ay
n yerlere srkledi beni. Aklma yal menzil bekisinin
kz geldi. Onu yeniden greceimi dnerek sevindim.
Fakat b ir yandan da menzil bekisinin belki de bir ba
ka yere atanm olabileceini, Dunyann belki de evlen
diini dnyordum. kisinden birinin lm olabilece
ini de aklmdan geirerek ** menziline kederli bir n
seziyle ulatm.
A tlar evin nnde brakp, odaya girdiimde h ay r
sz oulun hikyesini canlandran tablolar hemen ta n
dm. Masa ve karyola eski yerlerindeydi. Fakat pencere
lerdeki sakslar kaldrlmt. Bir khneliin, b ir braklmln izleri okunuyordu h er yanda. Menzil bekisi go
cuunu stne ekmi uyuyordu. Benim ieri giriim ze
rine uyanp doruldu. Bu Samson Vyrin olmasna Samson V yrindi ya, o kadar kmt ki ap kaldm. O be
nim seyahat helgemi ilerken aarm saladn, oktan
dr ustura dememi yzndeki derin krklan, kam
burlam srtn gzden geiriyordum. Din b ir adam n
111

, bilemedin drt yl iinde byle ykk b ir ihtiyar olup

kmasna amamak elde deildir.
Tandn m beni? diye sordum, seninle eski dos
tuz biz.
Kalarn atarak:
Olabilir, dedi. Byk b ir yoldur buras. ok yol
cu gelip geti bu menzilden.
Dnya nasl? diye sordum.
htiyar bsbtn som urtarak:
Allah bilir diye yantlad.
Yoksa evlendi mi? dedim.
htiyar sorumu duym azlktan gelerek seyahat bel
gemi fsltyla okumaya devam etti. Ben de soru sormay
braktm , ay istedim. Adamakll m eraklanm tm . Biraz
pun ierse ihtiyar dostum un dilinin zleceini um u
yordum.
Yanlmamm. htiyar, kendisine uzattm barda
geri evirmedi. kiyi grnce yznn dn farkettim? kinci bardakta dili zld. Beni ya anmsad, ya
da anm sar grnd. O zam anlar ok etkisinde kaldm,
zerinde ok dndm hikyesini anlatt.
Demek Dunyam tanyorsunuz siz? diye balad
sze. Onu tanm ayan var myd ki? Dnya, ah, Dnya!
Ne kzd o! Herkes hayran kalrd ona, kimse b ir kusur
bulamazd. Baylar kimi zaman mendil, kimi zaman kpe
armaan ederlerdi. Yolcular szm ona len ya da ak
am yemei yeme bahanesiyle, gerekteyse onu biraz da
ha fazla grmek iin mola verirlerdi burada. Bir bay ne
kadar fkeli olursa olsun onu grd m yatr, tatl tatl
konumaya balard benimle. nanr msnz efendim, h a
berciler, hatt hkm et habercileri, oturur, yarm saat
ene alarlard onunla. Evin h er eyiydi o. D erler topar
lar, ekip evirir, h er eyin stesinden gelirdi. Bense,
ihtiyar bunak, bakm aya doyamazdm ona. Sevinten iim
112

iime smazd. Dunyam sevmiyor muydum sanki? Yav

rum dan b ir ey mi esirgiyordum? M utlu deil miydi san
ki? Fakat, kaderden kalmyor. Almmza yazlan bam
za geliyor.
Yal adam bu sz syledikten sonra iindeki acy
ayrntlaryla anlatm aya koyuldu. yl kadar nce bir
k akam menzil bekisi yeni bir deftere izgi eker,
kz da blm enin arkasnda kendine elbise dikerken kap
ya bir troyka yanam; banda b ir erkez kalpa, sr
tnda asker kaputu bulunan omuzu atkl b ir yolcu ieri
girerek at istemi. A tlarn hepsi de seferde imi. Bunu
iiten yolcu hem sesini hem de kamsn ykseltm ek ze
re imi ki bu gibi sahnelere alk olan Dnya hemen bl
menin arkasndan frlayarak yolcuya b ir eyler yemek
isteyip istemediini sormu. Dunyam n ortaya k h er
zamanki etkisini gsterm ekte gecikmemi, yolcunun f
kesi gemi. A tlar gelinceye kadar beklemeye raz ola
rak, b ir akam yemei smarlam. Islak tyl kalpan
karp, atksn' zp, silkinerek kaputunu srtndan
atnca, gen kara bykl, boylu boslu b ir hafif svari su
bay km ortaya. Menzil bekisinin yannda bir yere
oturarak onunla ve kzyla sohbete dalm. Akam yeme
i hazrlanm. Bu arada atlar da gelmi. Menzil bekisi
yiyecek bile verilm eden atlarn b ir an nce yolcunun ara
basna koulmasn emredip ieri girdiinde gen adam
kanepe zerinde hem en hem en y a n baygn yatarken b u l
mu. Birdenbire fenalatn, bann ok andn, yo
la kacak durum da olmadn sylemi hafif svari su
bay... Ne yaparsn? Menzil bekisi kendi yatam ona
vermi. Hasta iyilemeyecek olursa ertesi gn S** ken
tinden doktor getirtilm esi kararlatnlm .
Ertesi gn hafif svari subay daha da ktlemi.
Ua doktor getirm ek zere ata binip gitmi. Dnya has
tann bana sirkeyle slatlm b ir bez balayarak, elin
113

de dikii, yatann ba ucuna oturm u. Menzil bekisi

oradayken hasta durm adan inliyor, hem en hem en hi ko
numuyormu. Bununla birlikte iki fincan kahve imi
ve le yemei hazrlanm asn istemi. Dnya onu yalnz
brakm yormu. Hasta durm adan bir eyler imek isti
yor, Dnya da ona bir m arapayla kendi hazrlad limo
natay gtryormu. Fakat delikanl sadece dudaklarn
m arapaya dedirmekle yetiniyor ve h er seferinde de g
sz eliyle teekkr anlamnda Dunyam n elini skyormu. Doktor leye doru gelmi. H astann nabzm din
leyip onunla nce Almanca konumu, sonra da Rusa
olarak dinlenmesi gerektiini, yola iki gn sonra kabi
leceini bildirmi. Hafif svari subay vizite creti olarak
yirm i be ruble deyip doktcru yemee buyur etmi. B ir
likte byk bir itahla yemek yiyip bir ie arap yu v ar
ladktan sonra birbirlerinden ok honut olarak ayrlm
lar.
Aradan bir gn daha geince hafif svari subaynn
bir ^eyi kalmam. Son derece neeli bir adamm meer.
D unyayla, menzil bekisiyle boyuna akalap durmu.
Islkla arklar alyor, yolcularn seyahat belgelerini
menzil defterine iliyormu. yi yrekli menzil bekisi
bu gen adama ylesine snm ki nc gnn sabah
sevimli konuundan ayrlm ak baya zor gelmi kendi
sine. Gnlerden pazarm. Dnya sabah duas iin kilise
ye gitmeye hazrlanyormu. Hafif svari subaynn ara
basn getirmiler. Gen adam yiyecek ve yatak cretini
cmerte demi, menzil bekisiyle vedalam. D unyay
la da vedalaarak onu kentin br ucunda bulunan kili
seye arabasyla gtrm ek istemi. Dnya duraksam ...
Babas:
Ne korkuyorsun kz, demi. Efendimiz k u rt de
il ki seni yesin. Kiliseye kadar arabayla gidiver ite.
Dnya hafif svari subaynn yanna oturm u. Su
114

bayn ua arabacnn oturm a yerine 6iram. A rabac

nn slyla birlikte atlar drtnala kalkm lar.
Zavall menzil bekisi kzm a nasl olup da hafif s
vari subayyla birlikte gitmesi iin izin verdiini, hangi
akla uyduunu, nasl olup da byle bir sersem lik yapt
n anlayamyormu. A radan yarm saat geince yrei s
zm szm szlamaya balam. B ir ara ylesine kayglan
m ki, daha fazla dayanamayp kendisi de kiliseye yol
lanm. O kiliseye yaklatnda halk dalmaktaym.
Fakat Dnya ne kilise avlusunda ne de basam aklarda
yokmu. Menzil bekisi hem en kiliseden ieri girmi. P a
paz m ihraptan kyor, zango m um lan sndryor, iki
kocakar bir kede hl dua ediyorlarm. Fakat Dnya
kilisede yokmu. Zavall baba epeyce duraksadktan son
ra zangoca yaklaarak kznn sabah duasnda bulunup
bulunmadn sormu. Zango, bulunm adn sylemi.
Menzil bekisi y a n canl, y a n l eve dnm. Tek m it
olarak Dunyann aklna bir genlik uarlyla b ir son
raki menzilde oturan vaftiz anasna kadar gitmenin ese
bilecei kalyormu. Menzil bekisi iini actan bir yrek
arpntsyla kzn gtren troykann dnmesini bekle
meye balam. Arabac dnmek bilmiyormu. Sonunda
akama doru tek bana ve sarho olarak, ldrc bir
haberle dnm: Dnya hafif svari subayyla birlikte
bir sonraki menzilden teye doru hareket etti.
Yal adam bu mutsuzlua dayanamam. Bir gn
nce gen dzencinin yatt yataa atm kendini. Olay
lar bir bir gzlerinin nne getirince, hastaln da ya
lan olduunu anlam. Zavall adam iddetli bir hum m a
ya yakalanm. Onu S** kentine gtrp yerine geici
olarak bir bakasn atamlar. Kendisini tedavi eden dok
tor, hafif svari subayna gelen ayn doktormu. Menzil
bekisine, gen adam sapasalam bulduunu, onun k
t niyetini daha o zaman sezdiini, fakat kam lanm ak
115

tan korktuu iin sustuunu sylemi. Alman doktorun

szleri; ister gerek olsun isterse ileri grllyle
vnmek iin sylemi olsun bunlar, zavall hastann
yarasna hi de mCrhem olmam. Menzil bekisi biraz
iyileir iyilemez S** kenti menzil m drnden iki ay
izin alarak ne yapm ak istediini hi kimseye tlatm adan
kzn bulm ak iin yola dm. Gen adamn hafif s
vari yzbas Minski olduunu, Smolenskten Petersbu rga gittiini seyahat belgesinden biliyormu. Dnya
y gtren arabacnn sylediine gre kz kendi isteiy
le gidiyor grnmesine ramen yol boyunca hep alam.
Menzil bekisi: Kim bilir, yolunu yitirmi kuzucuumu
belki de dndrrm yuvasna diye dnyormu. Bu
dnceyle P etersburga vararak eski meslek arkadala
rndan emekli bir erban zmaylov alay yaknlarndaki
evinde konaklayarak, aratrm alarna balam. Hafif s
vari yzbas Minskinin Petersburgda Demutov otelin
de oturm akta olduunu renmi ok gemeden. Oraya
gitm eye k arar vermi.
Sabahleyin erkenden otelin sofasna gelerek, efendi
lerine, eski b ir askerin kendisiyle grmek istediini
haber verm elerini rica etmi Kalba geirilmi izmeleri
temizlemekte olan em ireri, yzbann uyum akta olduu
mu, saat on birden nce kimseyi kabul etmediini bildir
mi. Menzil bekisi otelden ayrlarak sylenen saatte ye
niden oraya dnm. Onu bu kere srtnda robdambr,
' banda kadifeden krm z bir klahla, Minskinin kendi
si karlam.
Ne istiyorsun karde? diye sormu.
htiyarn ii b ir tuhaf olmu, gzleri yaarm. A
zndan titrek b ir sesle sadece:
Efendimiz!.. T annsal b ir ltufta bulununuz!..
szleri dklm.
116

Minski ihtiyara yle b ir bakar bakm az yzn ate

basm, elinden tu tarak yaz odasna gtrm onu, ka
py kilitlemi. htiyar:
Efendimiz!.. Olanla lme are bulunm az, fakat
hi olmazsa zavall D unyam geri verin bana. Hevesinizi
aldnz artk. Ona bou bouna kymayn. diye srdr
m szlerini. Gen adam byk b ir aknlk iinde:
Olan oldu b ir kere, demi. Sana kar suluyum.
Senden zr dileyebildiim iin de mem nunum . Fakat
Dunyay brakm ayacam bilmelisin. Sana eref sz
veriyorum , m utlu olacak o. Sen onu ne yapacaksn? Se
viyor beni. Eski yaamn da unuttu. Ne en, ne de o, olan
lar unutamazsnz artk! Gen adam bunlar syledikten
sonra ihtiyarn kol yerine bir eyler sokuturm u, kapy
am ve menzil bekisi neye uradn anlayam adan
kendini sokakta bulmu.
Uzun bir sre hibir ey yapm adan ylece kalm.
Sonra kol yerinde grd bir kt tom ann ekip kar
m. Bu birka tane buruuk, ellilik banknotmu. htiya
rn gzleri fke yalaryla dolmu bu kez! Kt parala
rn bir topak oluncaya kadar avucunda skp yere frlat
m, fkeyle ezdikten sonra birka adm atm. Sonra du
raklam, bir sre dnp geri dnm... Fakat kt
rublelerin yerinde yeller esiyormu. yi giyimli gen b ir
adam menzil bekisini grnce bir arabaya doru koa
rak abucak binmi, ek!.. diye barm. Menzil bek
isi adamn arkasndan komam. Evine, menziline dn
meye k arar vermi. Fakat Dunyasn hi olmazsa bir ke
re daha grmek istiyormu. Bu nedenle iki gn sonra
yeniden Minski'ye gitmi. Fakat em ireri sert bir tavrla,
yzbann kimseyi kabul etmediini syleyerek ihtiyar
gsleye gsleye sofadan karm, kapy yzne
arpm. Menzil bekisi beklemi, beklemi, sonra uzak
lam oradan.
117

Ayn gnn akam Vse-Skorb-yaiye (J) kilisesin

den, akam duasndan ktktan sonra Liteynaya Caddesinde yrrken k b ir gezinti arabas hzla gemi yanbandan. Menzil bekisi, Minskiyi tamm. Gezinti ara
bas katl bir evin karsmda, tam kap nnde d u r
mu, hafif svari subay koarak ieri girmi. O anda
menzil bekisinin kafasnda sevinli b ir dnce p arla
m. Geri dnp, arabann yanna gelerek,
Kimin bu araba karde, diye sormu, Minski
nin mi?
Arabac:
yi bildin, demi. Ne istiyorsun?
Senin efendi, Dunyasna bir pusula gnderdi de
onu verecektim. Fakat Dnya nerede oturuyordu u n u t
tum.
te burada oturuyor, ikinci katta. Fakat sen pu
sulay getirm ekte geciktin karde. Beyin kendisi de onun
yannda imdi.
Menzil bekisi anlatlmaz b ir yrek arpntsyla:
Zarar yok, diye karlk vermi. Yardmna te
ekkr ederim. Ben u grevimi yerine getirivereyim yi
ne de.
Bu szleri syleyip m erdivenleri trm anm . Kap
kapalym. ngra ekmi. Ona hi gemiyormu gibi
grnen birka bekleme saniyesinden sonra anahtarn
kilitte dndn iitmi, kap alm. Karsna kan
hizmeti kza:
Avdotya Samsonovna burada m oturuyor? diye
sormu.
Gen kz:
Burada oturuyor, aemi. Ne yapacaksn onu?
(2) Bogomater Vseh-Skorbyaih: (Btn ac ekenlerin Meryem
Anas.) (ev.)
118

Menzil bekisi karlk verm eden salona dalm. Hiz

meti kz arkasndan:
\
Durun, durun! Avdotya Samsonovnamn yanrida konuklan var. diye bara dursun, o ileriye doru y^
rm. lk iki karanlk odadan sonraki nc odada k
varm. Menzil bekisi odann ak kaps nne gelerek
orada durmu. Gerekten ok gzel denmi olan bu
odada Minski dnceli bir tavrla oturuyorm u. Dnya
gz kam atrc son moda giysiler iinde. ngiliz eyeri (3)
stnde bir leydi gibi Minskinin koltuunun bir kysn
da oturm aktaym . Gen kz Minskinin kara salarnn
kvrcklarn sedef gibi parm aklarna dolayarak sevgi
dolu gzlerle bakyorm u delikanlya. Zavall menzil bek
isi kzn hibir zaman bu kadar gzel grmemimi. Elin
de olmakszn bakakalm ona. Gen kz ban kaldr
madan:
Kim var orada? diye seslenmi.
Menzil bekisi sesini karmam. Dnya karlk ala
maynca ban kaldrp bakm ve bir lk kopararak
halnn zerine yuvarlanm . K orkan Minski kz kaldr
mak zere yerinden frladnda kap nnde duran m en
zil bekisini grnce Dunyay brakp fkeden tirtir tit
reyerek yal adama yaklam. Dilerini gcrdatarak:
Ne istiyorsun sen? demi. Ekya gibi sinsi sin
si ne dolap duruyorsun peimde? Yoksa beni boazla
mak m istiyorsun? Defol!
Bunlar syleyip gl penesiyle menzil bekisi
nin yakasna yapm, kap dar etmi adam.
htiyar, kald eve dnm. Dostu mahkemeye ba
vurmasn tlemi. Fakat o b ir sre dndkten son
ra olumsuz anlam da elini sallam, geri dnmeye k arar
(3) ngiliz eyeri: Kadnlar iin yaplm stne yan binilir eyer.
(ev.)

119

vermi. ki gn sonra da Pelersburgdan ayrlarak menzi

line doru yola koyulmu, eski grevine balam.
Menzil bekisi, yle tamamlad szlerini:
te yldr, en kk bir haberini bile alama
dan Dunyasz yayorum. l m, diri mi, T ann bilir
artk. H er ey olur. Rasgele bir apknn batan karp
b ir sre oyalandktan sonra frlatp att ne ilk ne de son
kzdr o. Petersburgda ynla var bu gencecik ahmak
lardan. Bugn atlaslar, kadifeler iindedir. Yarn bakar
sn bir meyhane serserisiyle birlikte sokaklarda srt
yor. Kimi zaman Dunyann da byle bir felkete ura
m olabileceini dnyorum da, elimde olmakszn g
naha giriyor, o durum a dmektense lm olmasm di
liyorum.
htiyar dostumun Dmitrevin o ok gzel baladn
daki alkan Terentyi gib; tablosu yaplmaya deer
b ir tavrla, ceketinin eteiyle sildii gzyalarnn sk
sk kestii hikyesi buydu ite. Geri bu gzyalar bi
raz da hikyeyi anlatt srece yuvarlad be bardak
puntan ileri geliyordu ama, yine de iim b ir tuhaf oldu.
A yrldktan sonra da uzun bir sre ihtiyar menzil beki
sini unutamadm. Zavall Dnya aklmdan kmad...
Geenlerde ** ilesinden geerken, dostumu anm
sadm. Onun bekilik yapt menzilin kaldrldn sy
lediler. Menzil bekisinin yaayp yaamad konusun
da kimsenin doru drst bir ey bildii yoktu. Yaban
cs olmadm yerlere kendim gitmeye k arar verdim.
Menzil dndan bir araba kiralayarak N** kyne yol
landm.
Mevsim sonbahard. Gkyz k'renkli bulutlarla r
tlyd. Souk bir rzgr, karlat aalardan kopar
d kzarm ve sararm yapraklar srkleyerek, biil
mi tarlalar zerinden esiyordu. Kye gne batarken gi
rip tam menzil bekisi kulbesinin nnde durdum. Bir
120

zam anlar zavall D unyann beni pt sofaya kan i

m an b ir kadn, sorularm , menzil bekisinin b ir yl n
ce ldn, evde imdi b ir bira yapm evi sahibinin
oturduunu, kendisinin de bu adam n kars olduunu sy
leyerek yantlad. B uralara kadar boubouna gelmi ol
m am a ve hi yoktan harcadm yedi rubleye canm skl
m t... Bira yapmcsnn karsna:
Niin ld acaba? diye sordum.
Kadn:
Niin olacak anacm, ayyalktan, diye karlk
verdi.
N ereye gm ldn biliyor musunuz?
Ky dndaki mezarla, rahm etli karsnn y a
nna.
Birisi beni oraya kad ar gtrebilir mi acaba?
Niye gtrmesin! Hey, Vanka! Brak artk u ke
diyle oynamay. Bay mezarla kadar gtr de menzil
bekisinin mezarn gsteriver.
Bu szler zerine kzl sal, b ir gz kr, st ba
y rtk b ir ocuk<bana doru kotu, az sonra kyn dna
ktk. Yolda giderken ona:
Sen rahm etliyi ta n r miydin? diye sordum.
ocuk:
Nasl tanmam! dedi. Bana aatan ddk yapm a
sn retmiti. Kimi zam an meyhaneden ktnda (Al
lah rahm et eylesin!) btn ocuklar peine taklr: De
de! Dede! Bize ceviz ver! diye barrdk. O da hepimize
ceviz datrd. Zaten ou' zaman bizimle oynard hep.
Peki gelip geen yolculardan onu soran oluyor
m hi?
imdileri buralardan gelip geen azdr. A rada bir
ile meclisinden b iri u rar ya, onlarn da llerle al ve
rii yoktur. Bak aklma geldi, yazn buradan geen bir
121

bayan, ihtiyar menzil bekisini sorduydu da, mezarna

kadar geldiydi hatt!
Merakla:
Nasl bir bayand bu? diye sordum.
ocuk:
ok gzel b ir bayand, dedi. Alt atl arabasnda
ocuuyla, bir st ninesiyle, bir de kara bir finoyla
seyahat ediyordu. htiy ar menzil bekisinin ldn du
yunca alamaya balad. ocuklarna:
Siz uslu uslu oturun, ben mezarla kadar gi
deceim, dedi.
Ben onu gtrm ek iin ortaya atlm tm ki, Bayan:
Ben yolu biliyorum, dedi.
Bana da be gm kapik verdi. Byle iyi b ir bayan
d ite!
Mezarla geldik. evresinde b ir it bile bulunm ayan
tahta halarla kapl, plak, aasz b ir yerdi buras. Ha
yatm da bundan daha i karartc m ezar grmedim.
ocuk zerinde bakr bir tasvir bulunan kara bir
hat sapl' olduu bir kum ynna srayarak:
te ihtiyar menzil bekisinin mezar ,dedi.
O bayan da geldi mi buraya? diye sordum.
Vanka:
Geldi, dedi. Uzaktan izliyordum onu. Buraya
uzand, uzun zaman ylece kald. Sonra kye dnerek pa
paz artt, para verip gitti. Bana da be gm kapik
vermiti. ok iyi bir bayand.
Ben de b ir be kapiklik verdim ocua. Buraya geli
ime de, harcadm yedi rubleye de acmyordum artk.

122

KYL GEN BAYAN

G zelim , n e g iyersen g iy y a ra r sa n a .
B o g d a n o v i

cra illerimizden birinde van Petrovi Berestov

adnda bir derebeyinin iftlii bulunm aktayd. Kendisi
genliinde muhafz birliklerinde alm, 1797 yl ba
larnda iten el ekerek kyne gelmi o gn bu gndr
de oradan ayrlmamt. Soylu fakat yoksul bir ailenin
kz olan kars, o iftliin uzak topraklarnda avlanm ak
tayken , doum srasnda lmt. iftlik ileri ok ge
meden acsn unutturdu Berestova. Plnn kendisinin
hazrlad bir ev yaptrd. Bir uha dokuma fabrikas
kurdu. Gelirini katna kard ve blgenin en akll
adam saymaya balad kendini. Ailecek ve kpekleriyle
birlikte Berestova konuklua gelen komularn da bu ko
nuda ona kar ktklar yoktu zaten. gnleri pamuklu
kadifeden bir ceketle dolar, tatil ve bayram lardaysa
kendi yapm uhadan uzun b ir ceket giyerdi. G iderleri
ni deftere kendisi iler, Resm gazete dnda hibir ey
okumazd. Onu biraz gururlu bulurlard ama, genellikle
herkese sevilirdi. Arasnn-iyi olmad tek kii en yakn
komusu Grigori vanovi Muromski idi. Muromski ger
123

ek bir Rus beyiydi. Servetinin ounu Moskovada ba

trm, bu arada dul kalm, gelip elindeki son kye pos
tu sermiti. Baka trl de olsa, hoppaln burada da
elden brakmyordu. Hemen hemen elinde avucunda ka
lan btn parasn bir ngiliz bahesi yaptrm a urunda
tketti. At bakclarn ngiliz jokeyler gibi giydiriyordu.
Kznn bir ngiliz mrebbiyesi vard. Tarlalarn ngiliz
yntemiyle srp ekiyordu. Fakat:
YABANCI YNTEMLE RUS BUDAYI
YETMEZ
Giderlerini byk lde azaltmasna ramen Grigori vanoviin geliri bir trl artmyor, o da kyde bile
yeni yeni borlara girm enin yolunu buluyordu. Aptal bir
adam saylmazd bununla birlikte. nk il derebeyleri
iinde iftliini Vsiler K uruluna rehine koymay ilk ola
rak akl eden oydu. O zam anlar iin ok kark, cesaret
isteyen bir iti bu. Grigori vanovii ayplayanlar iinde
en sert davranan Berestovdu. Her trl yenilikten nef
ret etmek balca zelliiydi onun. Komusunun ang'omanisinden sz ederken m utlaka ileden kar, onu eletir
m ek iin hibir frsat karmazd. Diyelim ki bir konu
una arazisini gezdiriyor. yi bir iftlik yneticisi oldu
u konusundaki vgler karsnda kurnaz kurnaz gle
rek:
Dorusu efendim, derdi, komum Grigori vanoviinkilere pek benzemez benim iler. Bu kim, ngiliz
yntemiyle sermayeyi kediye yklemek kim! Rus ynte
mi kullanarak geinip gidiyoruz ite.
Bu ve buna benzer akalar bire bin katarak ve ak
lam alarda bulunarak Grigori vanovie ulatrm ak iin
komular ellerinden geleni ardlarna komazlard. Anglomann bu eletiriler karsndaki tavrysa bizim gazete
124

yazarlanm znkinden farkl deildi pek. Bunlar duyduk

a cinleri tepesine kar, Zoileini (') ay, ve grgsz adam
diye adlandrrd.
Berestovun olu, kye, babasnn yanna geldiinde,
iki komu derebeyi arasndaki ilikiler byleydi ite. ***
niversitesinde renim gm olan delikanl orduya
girmek istiyor, fakat babas raz olmuyordu buna. Gen
adam ise sivil bir devlet grevinde alacak yetenek gr
myordu kendinde. kisi de birbirlerinin dncelerini
deitiremediklerinden gen Aleksey ne olur ne olmaz
diye byk brakm akla birlikte (2> b ir sre iin iftlikte
oturm aya karar verdi.
Aleksey yakkl, yiit bir delikanlyd gerekten de.
Biimli endamnn hibir zaman subay niform asna b
rnmemesi, at stnde salnacak yerde genliini kayt
kuyut evrakyla uraarak geirmesi acnacak b ir ey
olurdu dorusu. Avlanrken yola ize bakm adan en nde
drtnala at koturduunu gren komular bu delikanl
nn hibir zaman ie yarar bir bro efi olamayacanda
az birlii etmilerdi. Gen kzlar ona bakm adan ede
mezler, arada bir de hayran hayran seyre dalarlard. Fa
kat Alekseyin pek aldrd yoktu onlara. K zlar da bu
duygusuzluun bir -gnl yarasyla ilgili olduu sonucu
na varmlard. Gerekten de delikanlnn b ir m ektubun
dan kopye edilen u adres elden ele dolamaktayd: Mos
kovada, Aleksevsld manastn karsnda bakrc Savelyevin evinde Akulina Petrovna Kurokinya. Bu mek
tubumun A.N.R.ye verilmesini derin sayglarmla rica
ederim.
(1) Zoile: Yunan dilci ve eletirmeni. sa'dan nce 4. yzylda ya
am, yapt ok sert Homeros eletirmeleriyle n kazan
mtr. (ev.)
(2) O devirde P.usya'da ordu mensuplan arasnda byk brakm a
gelenei vard. (ev.)

125

Kylerde yaamam olan okuyucularm, bu taral

gen kzlarn ne tatl yaratklar olduklarn bilemezler!
Ak havada, bahelerindeki elma aalarnn glgesin
de yetien bu kzlar dnya ve hayat hakkndaki bilgileri
ni kitaplardan edinirler. Yalnzlk, zgrlk ve okuma bi
zim kentli dilberlerimize yabanc olan duygulan ve tu t
kular erkenden gelitirir onlarda. Taral b ir gen kz
iin bir araba ngrann sesi, serven demektir. Yakn
bir kente yaplan gezi, hayatn b ir dnm noktas olarak
kabul edilir. Bir konuun ziyareti, ok uzun, kimi zaman
btn b ir hayat boyunca sren anlar brakr.
O nlarn baz tuhaflklaryla elenmekte, hi kuku
suz, zgrdr herkes. Ama olaylara stnkr bakan bir
gzlemcinin alaylar bu gen kzlara zg balca erdem
ler olan karakter stnln; ve Jean-P aulun kansn
ca, onsuz insan byklnde sz edilemeyecek olan k i
isel zgnl (Individualit) (3) ortadan kaldramaz.
Bakent kadnlan onlardan ok daha iyi eitim grm
olabilirler. Fakat sosyete hayat, ksa zamanda kiilikleri
ni trpler ve ruhlar tpk balanndaki serpular gibi
basm akalplatnr. Yarglama ya da ayplama amacyla
sylemiyorum bu szleri. Fakat ok eski bilgelerden b iri
nin dedii gibi: Nota nostra m anetf4).
Alekseyin gen kzlarmz evresinde yarataca et
kinin derecesi kolaylkla gznne getirilebilir. Mahzun,
dknklm a uram bir genle ilk kez karlayorlar;
ilk kez b ir insan kaybolmu m utluluklardan, zehirlenmi
bir genlikten sz ediyordu onlara. stelik, zerinde bir
k uru kafa resmi bulunan kara bir yzk tayordu par
manda delikanl. O ilde son derece yeni eylerdi bunlar.
Kzlar Aleksey iin deli divane oluyorlard.
(3) (r.y.n.)
(4) Dncemiz gcn korumaktadr, (r.y.n.)
126

Fakat onunla herkesten ok bizim anglomanm genel

likle Beti diye ard kz Liza ilgileniyordu. B abala
r birbirlerine gidip gelm iyorlard. Kz A lekseyi grm e
miti henz. Oysa btn komu kzlarn tek konusu Alekseydi. Liza on yedi yandayd. Esm er ve ok sevimli y
zne canllk veren kara gzleri vard. Tek ocuk olduu
iin bir dedii iki edilm eden bytlm t. Oynakl ve
bitm ek tkenm ek bilmez eytanlklaryla babasn kendi
sine hayran ediyor, fakat mrebbiyesi Miss Jackson
mitsizlie dryordu. Miss Jackson k u rallara sk s
kya bal, yzne pudra sren, kalarna rastk eken
Pam elay ylda iki kez yeni batan okuyan, btn b u n
lara karlk ylda bin ruble alp u barbar R usyada can
skntsndan patlayan krklk b ir kzd.
Lizann Nastya adnda bir oda hizmetisi vard. K
k hanmdan biraz daha yal olmasna ramen uarlk
ta ondan aa kalmazd. Liza onu ok sever, b tn sr
larn ona aar, eytanlklarn onunla birlikte tasarlard.
Ksaca sylersek, Fransz trajedisindeki herhangi b ir gz
de kadar nemli bir kiiydi Friluino kynde o.
Bir gn Nastya kk hanm m giydirirken:
zin verirseniz konuklua gideceim bugn, dedi.
Olur. Ama nereye?
Tugilovaya. Berestovlara. Ann karsnn isim
gn imi. Kadn dn gelip bizi yemee ard.
Liza:
Bak hele! dedi. Efendiler kavgal, hizm etiler b ir
birlerini yemee aryorlar.
Nastya:
Efendilerden bize ne! diye karlk verdi. Zaten
ben szinim, babanzn deil! Hem siz Berestovun oluy
la kavga etmediniz ki. Eer ihtiyarlarn pek houna gi
diyorsa, brakn dvsnler.
Aleksey Berestovu grmeye alsana Nastya.
127

Sonra gzelce anlatrsn bana; yakkl m, huyu suyu

nasl?
Nastya bunu yapacana sz verdi. Liza btn gn
sabrszlk iinde dnn bekledi onun. Akamleyin
Nastya geldi. Odaya girerken:
Eh, Lizaveta Grigoryevna dedi; grdm gen Berestovu. Hem de iyice seyrettim . Btn gn birlikteydik.
Nasl oldu bu? Anlat, b ir bir anlat.
Em redersiniz hanmcm. Ben, Anisya Yegorovna, Nenila, Dunka, hep birlikte gittik oraya.
Peki peki, anladm, sonra ne oldu?
Azck sabredin de srasyla anlataym hanmc
m. Efendime syleyeyim, tam da yemek zamanym.
Oda tka basa insan doluydu. Kolbinskiler, Zaharyevskiler, khya kadnla kzlar, Hlupinskiler hep oradayd.
Peki, peki anladm! Ya Berestov, Berestov orada
deil miydi?
D urun da anlataym hanmcm. Efendime syleyim, hep birlikte masaya oturduk. Khya kadn ba k
eye kuruldu, ben de onun yanm a. Khya kadnn kzlar
surat asm asnlar m! Hh. Sanki pek um urum dayd da...
Ah Nastya, bu bitm ek tkenm ek bilmez ayrnt
larla o k adar can skcsn ki!
F akat siz de o kadar sabrszsnz ki! ite efendi
me syleyim, sofradan k alk tk ... Fakat sofra banda tam
saat oturm utuk... Yemek de ylesine gzeldi ki. Mavi,
krmz, izgili kekl-fukaralar... Uzatmayaym, sofra
dan kalkp baheye elim sende oynamaya ktk. te gen
bey o zam an grnd.
Syledikleri kadar yakkl m gerekten?
Hem de nasl! ok gzel b ir delikanl dorusu.
Boylu boslu, al yanakl...
Sahi mi? Bense solgun benizli sanyordum onu.
128

Peki sonra? Nasl b ir adam? Hznl, dnceli bir g

rn var deil mi?
Siz ne diyorsunuz? mrmde byle azgn deli
kanl grmedim ben. Bizimle elim sende oynam aya kalkt.
Sizinle elim sende oynamak m! Olamaz!
Niye olmasnm! Hem neler neler yapt daha ba
ka! Yakaladm pt!
Msaadenle Nastya, uyduruyorsun.
Msaadenizle, uydurm uyorum hanmcm. Elin
den zor kurtuldum ben. Sylediim gibi, b t n gn bi
zimleydi.
Fakat nasl olur? k olduunu, kimseye yz
vermediini sylyorlar.
Onu bilmem hanmcm ama, bana pek yz v er
di dorusu. T anyaya da yle. Khya kadnn kzna da
bakp durdu. Sylemesi ayp, hi kimseyi gcendirmedi.
Byle bir apkn ite!
alacak ey! Evde ne diyorlar onun iin peki?
ok seviyorlar kendisini. Beyin altn gibi kalbi
vardr, ok neeli bir delikanldr diyorlar. Tek kt yan
kzlarn peinde gezmeyi pek sevmesiymi. Fakat bana
sorarsanz dert deil, bu da, zamanla geer.
Liza iini ekerek:
Ah, onu grmeyi nasl isterdim! dedi.
Bundan kolay ne var? Tugilova uzak yer deil
ki, topu topu verst. O yana doru ister yryerek, is
ter atla bir gezintiye kn, hem en grrsnz onu. n
k her sabah erkenden tfeini alp ava kyor.
Olmaz, iyi deil bu. Peinde dolatm sanr son
ra. Zaten babalarm z da kavgal olduu iin tanmam z
bsbtn olanaksz... Nastya, dur bakaym! Aklma ne
geldi biliyor musun? Kyl kz klna girerim ben de!
Niye olmasn? K aim b ir mintan, stne de sara129

fan giyip, korkm adan Tugilovann yolunu tutun. Berestovun gznden kamayacana garanti veririm.
Zaten burallar gibi konumasn da ok gzel be
cerebiliyorum. Ah Nastya, sevgili Nastya! Ne gzel bir
bulu bu!
Liza bu elenceli tasarsn m utlaka gerekletirmek
niyetiyle yatp uyudu. Ertesi gn de plnn uygulamaya
giriti. Pazardan kaln keten, mavi renkli kaba pamuklu
bez, bakr dm eler aldrtt. Nastyann yardmyla ken
disine bir m intanla bir sarafan biti. Btn hizmeti kz
lar diki iiyle grevlendirdi. Akamleyin her ey h a
zrd. Liza ayna nnde yeni giysilerini lnrken hibir
zaman bu kadar sevimli olmadn itiraf etti kendi ken
dine. Y rrken yerlere kadar eilip selm lar vererek,
am urdan yaplm oyuncak kediler gibi ban sallaya
rak, kyl azyla konuarak ve glerken yenleriyle y
zn kapayarak roln tekrarlayp Natyann tam bir
takdirini kazand. ini gletiren tek ey, yaln ayak
yrm e zorunluluuydu. Bunu bahede denedi, fakat i
m enler nazik ayaklarna batt. Kimlara ve akllara ise
dayanamayacan anlad. Nastya burada da imdada ye
titi. Lizann ayaklarnn lsn alp tarlaya, oban
Trofime koarak bu lde b ir ift rme sandal sm arla
d. Ertesi gn Liza uyand.nda afak skmemiti daha.
Btn ev henz uykudayd. Nastya avlu kaps dnda
oban beklemekteydi.
Kk boru ald ve kyn srs beyin evinin av
lusunun nnden geerken kk alacal sandallar verip,
m kfat olarak elli kapik ald ondan. Liza sessizce kyl
giysilerine brnd. Nastyaya fsltyla Miss Jacksona
degin baz ynergeler verdikten sonra arka kap nn
deki ta m erdivenden geerek bostan yoluyla tarlalara
doru kotu.
afak skmeye balamt. Bulutlarn altn renkli di
130

zisi saray hadem elerinin ar bekleyileri gibi gnei bek

liyor gibiydiler. Duru gkyz, sabah serinlii, i tane
leri, hafif sabah rzgr ve ku cvltlar, ocuksu b ir se
vinle dolduruyordu Lizann yreini. Gen kz b ir ta
ndkla karlamak korkusuyla, komuyor da, .uuyordu
sanki. Babasnn yurtluunun snrnda bulunan korulu
a yaklanca, yavalad. Alekseyi burada beklemek zo
rundayd. Nedenini kendisi de bilmeden yrei hzla ar
pyordu. Genlik yaram azlklarmza elik eden bu korku,
onlarn balca gzelliidir zaten. Liza koruluun k aran
lna dald. Gen kz bouk, dalga dalga b ir uultu k a r
lad. Koruluun sesiydi bu. Sevinci dald. Yava ya
va tatl dlere kaptrd kendini. Dncelere dald. F a
kat bir ilkbahar gn, sabahn altnda korulukta tek b a
na dolaan on yedi yahda bir gen kzn aklndan ge
enleri tam tamna kim bilebilir? Liza iki yan yksek
aalarla kapl yolda ite bylece dne dne gider
ken anszn ok gzel b ir av kpei havlayarak ona do
ru kotu. Gen kz korkuyla bir lk att. Ayn anda:
Tout beau, Sbogar ici... (5) diye bir sesleni duyuldu ve
gen bir avc, allar aralayarak ortaya kt. Lizaya:
Korkma gzelim, dedi. Kpeim srmaz.
Liza kendini toparlayarak durumdan yararlanm as
n bildi. Yar rkm, yar utanm bir tav r taknarak:
Yok bey, dedi. Baksana ne fena kpek. K orkuyo
rum, bir daha stme atlmasn?
O bunlar sylerken Aleksey (okuyucularmz avcy
tanm lardr artk) gen kyl kzn tepeden trnaa s
zyordu. Kza:
Eer korkuyorsan gidecein yere kadar ben g
treyim seni, dedi. zin verir misin geleyim seninle?
Liza:
(5) Dur, Sbogar. buraya gel... (r.y.n.)
131

 Sana engel olan m var? diye yantlad. Allahn

yolu, isteyen istedii gibi gezer.
Nereden geliyorsun?
Priluinodan. Demirci Vasilinin kzym ben.
M antar toplamaya gidiyorum. (Liza sicimle bal kk
b ir sepet tayordu kolunda.) Ya sen bey? Tugilovadan
geliyorsun deil mi?
Aleksey:
yi bildin, diye yantlad. Kk beyin uaym
ben.
Aleksey kzla kendi arasnda bir eitlik salamak is
tiyordu bylece. Fakat Liza delikanly yukardan aa
szerek gld:
Yalan sylyorsun, dedi. Beni aptal m sandn?
Sen kk beyin kendisisin.
Peki, sen nereden biliyorsun bunu?
Bilmeyecek ne v ar bunda?
Vay canna! Syle de biz de anlayalm hele!
Beyle ua birbirinden ayramayacak myz a r
tk? Giyimin kuamn baka trl bir kere, sonra bir tu
haf konuuyorsun, kpei arman bile bizimkine ben
zemiyor.
Aleksey gittike daha ok holanyordu kzdan. G
zel kyl kzlarna kar teklifsiz davranm aya alk ol
duu iin kucaklamak istedi onu. Fakat Liza teye sra
d ve yle sert, yle souk bir tavr taknd ki Alekseyi
hem gldrd, hem de ileri gitmesine engel oldu bu.
Gen kz ok ciddi b ir tavrla:
Eer ilerde dost olmamz istiyorsanz kendinizi
unutm ayn ltfen, dedi.
Aleksey bir kahkaha atarak:
Sana kim retti bu bilgelikleri? diye sordu. Yok
sa kk hanmnn oda hizmetisi, u benim ahbap, Nas132

tenka m? Bak hele, bilim hele, ne yollarla yaylrm

meer.
Liza, roln atm anlayarak hem en kendini to
parlad:
Sen ne sanyorsun? dedi. Sanki ben bey evinde
bulunm uyor muyum hi? M erak etme, h er eyi de bili
rim, h er eyden de anlarm. Fakat (diye srdrd szle
rini) seninle ene almakla m antarlar sepete girmez. Bey,
sen kendi yoluna git, ben de kendi yoluma gideyim. Sal
cakla kal, haydi...
Liza ayrlp gitmek isterken Aleksey kz elinden tu
tup durdurdu:
Liza parm aklarn Alekseyin elinden kurtarm aya a
larak:
Adm Akulina, dedi. Fakat brakn beni bey. Eve
dnme zamanm geldi.
Eh, dostum, Akulina; baban demirci Vasiliye
m utlaka konuk geleceim.
Liza tella kar kt:
Sen ne diyorsun? Allah akna byle b ir ey ya
paym deme. Eer kk beyle babaa, korulukta ene
aldm evden renecek olurlarsa yandm gndr.
Babam demirci Vasili kem iklerim i krar.
Fakat ne pahasna olursa olsun seninle yeniden
grmek istiyorum ben.
Nasl olsa yine m antar toplamaya geleceim bu
raya.
Fakat ne zaman?
Hemen yarn.
Sevgili Akulina, seni pmek geliyor iimden ama,
cesaretim yok buna. yleyse yarn tam bu saatte burada
buluuyoruz tam am m?
Tamam, tamam.
Beni aldatmayacaksn deil mi?
133

 Yok, aldatmayacam.
Yemin et.
K utsal Cuma stne yem in ederim ki geleceim
yarn.
Genler birbirlerinden ayrldlar. Liza orm andan k
t, tarlay geti, baheye szld ve hzla, Nastyann ken
disini beklemekte olduu iftlik binasna doru kotu. Sa
brsz gzdesinin sorularn dalgn b ir tavrla yantlaya
rak giysilerini deitirdi ve oturm a odasna girdi. Sofra
kurulm u, kahvalt hazrlanmt. Pudrasn oktan sr
m, belini bir arap kadehi gibi sktka skm olan Miss
Jackson, ya srmek iin ir.ce ince ekmek dilimleri ke
siyordu. Babas, yapm olduu sabah gezintisinden tr
kzn vd. Erken uyanm ak kadar sala yararl bir
ey yoktur. dedi. ngiliz magazinlerinden alnma baz
uzun yaama rnekleri vererek yz yl akn yaayan
kim selerin votka kullanmadklarn, yaz k afakla b ir
likte uyandklarn belirtti. Liza onu dinlemiyordu. Bu
sabahki bulumada olanlar, A kulinann gen avcyla ko
num alarn bir bir aklndan geiriyor, vicdan gen kz
tedirgin etmeye balyordu. Konumann ly ama
d, bu oyunun hi de nemli sonular douracak bir ey
olmad konusunda bo yere kendisine kar koyuyor,
vicdannn sesi mantnn sesini bastryordu. Onu her
eyden daha ok tedirgin eden de yarn iin verm i oldu
u szd. Yeminini tutm am aya dnden hazrd. Fakat
onu boubouna bekleyen Aleksey, demirci Vasilinin i
man ve illi kz gerek A kulinay arayp bulabilir, by
lelikle de Lizann bu dncesizce yaramazl ortaya
kabilirdi. Bunu dnerek fena halde korkan Liza, erte
si gn yeniden Akulina olarak korulua gitmeye k arar
verdi.
Alekseye gelince, kendisinden gemi gibiydi o da.
Btn gn, yeni tant bu kz dnd. Geceleyin de
134

esmer gzelinin hayali dne girdi. Tan yeri aardn

da giyinmiti bile. Tfeini dolduracak kadar bile sab
retmeden, sadk Sbogarn ald gibi tarlalara yollanp
kararlatrdklar buluma yerine kotu. i iine sma
yarak yarm saat bekledi. Sonunda allar arasnda mavi
sarafann grnmesiyle, Alekseyin sevgili Akulinasna
doru atlmas bir oldu. Kz, delikanlnn m innettarlk
dolu cokunluuna glmsedi, fakat gen adam onun y
zndeki neesizlik ve tedirginlik izlerini hemen fark e t
ti. Nedenini renmek istedi bunun. Liza, davrann d
ncesizce bulduunu, pimanlk duyduunu itiraf etti.
Szn istemeye istemeye tuttuunu, zaten bu grme
lerinin son olacan syledi. K endilerine hayr getirm e
yecek olan bu tankla son verm elerini rica etti deli
kanldan. Hi kukusuz, kyl azyla sylenmiti btn
bunlar. Fakat sradan bir kzda bulunm amas gereken bu
dnceler ve duygular Alelrseyi iddetle etkiledi. Gzel
sz syleme yeteneini sonuna kadar kulland A kulinay
niyetinden caydrmak iin. Ona kar besledii duygularn
itenlii zerine diller dkt. Pimanlk duymas iin bir
neden bulunmadn, ondan h er zaman iin af dilemeye
hazr olduunu kesinlikle belirtti. ster gn ar, ister
haftada bir olsun, babaa kalm ak m utluluunu kendisin
den esirgememesi iin yalvarp yakard kza. tenlikle
konuuyordu. Ve o an gerekten de kt. Liza susarak
dinliyordu delikanly. Sonunda:
Beni kyde hibir zaman aramayacana, soru
turm a yapmayacana sz ver, dedi. Benim belirttiim
gnlerin dmda bulumak istemeyeceine sz ver.
Aleksey Kutsal Cuma zerine yemin ediyordu ki
an kz glmseyerek durdurdu onu:
Yemin etmeye gerek yok, dedi. Sz ver, o yeter
bana.
Bundan sonra, Lizanm gitme zaman geldiini sy
135

ledii ana kadar, yan yana ormanda dolaarak dosta soh

b et ettiler. Ayrldklarnda, yalnz bana ormanda kalan
Aleksey, bir kyl kznn bir iki grme sonunda ze
rinde nasl olup da byle sarslmaz b ir egemenlik kurdu
una b ir trl akl erdiremedi. Akulinayla olan ilikile
rinde b ir yeniliin ekicilii vard. Bu tuhaf kyl kz
n n buyruklar Alekseye ok ar grnmekle birlikte
verdii sz tutm am ay dnmedi bile. nk iin asl
n a bakarsak, parmandaki uursuz yze, esrarengiz
adrese, d krklna uram insanlara zg mahzun
tavrlarna ramen iyi yrekli, ateli bir genti o. Ma
sum luktan zevk alabilecek temiz b ir yrei vard.
Sadece iimin isteine kulak verecek olsaydm bu
gen insanlarn bulumalarn, gittike glenen kalkl
sevgilerini ve ballklarn, uralarn ve konum alar
n btn ayrntlaryla tasvir etmeye kalkardm. Fakat
bunu yapm akla duyacam zevki, okuyucularmn byk
b ir ounluunun benimle paylamayacam biliyorum.
Bu gibi ayrntlar, yapmack grnr genellikle. Bylece
ben de onlar bir yana brakp unu sylemekle yetine
ceim ksaca: A radan iki ay gemeden Alekseyimiz rl
sklam kt. Aleksey kadar grltc olmamakla birlik
te, Liza da kaytsz deildi delikanlya kar. Her ikisi de
yaadklar gnlerin m utluluuyla yetiniyor, gelecek ze
rinde pek az kafa yoruyorlard.
zlmez balarla balanmak dncesi sk sk iki
sinin de aklndan geiyor, fakat bu konuda hibir zaman
tek sz etm iyorlard birbirlerine. Nedeni akt bunun:
Aleksey sevgili A kulinasna ne kadar bal olursa olsun
yine de kendisiyle zavall bir kyl kz arasndaki uzak
l karamyordu aklndan. Liza ise babalarnn b irb ir
lerinden nefret ettiklerini biliyor, onlarn bir gn barabileceklerini um m aya bile cesaret edemiyordu. Sonra,
Togilova derebeyini Priluinal demirci kznn ayaklan136

na kapanm grmek gibi belli belirsiz, rom antik bir d

nce, gen kzn bencillik duygularn kkrtyordu. A n
szn patlak veren nemli b ir olay az kalsn deitirecek
ti karlkl ilikilerini.
Aydnlk, souk bir sabah (Rusyamzda sonbaharlar
pek zengindir bu bakmdan) van Petrovi Berestov y a-'
nna ne olur ne olmaz diye, ift taz, bir at ua, b ir
ka tane de, ellerinde kaynana zrltlar bulunan hizm et
i ocuk alarak, atl bir gezintiye kmt. Ayn anda,
havann ekiciliine kaplarak Grigori Ivanovi Muromski de gdmen ksran eerletmi, hafif bir trsla ,ngilizletirilmi yurtluunu gezmeye kmt. Ormana yak
latnda, srtnda tilki derisinden b ir krt, at stnde
grkemli bir tavrla oturmu, ocuklarn barlarla ve
kaynana zrltlaryla allktan darya uratm aya a
ltklar tavan beklemekte olan komusunu grd. Eer
Grigori vanovi bu karlam ay nceden kestirebilseydi, hi kukusuz, deitirildi yolunu. Fakat hi beklen
medik bir anda Berestovu karsna dm, kendisini
birdenbire bir kurun atm uzaklkta bulm utu komu
sundan. Yapacak bir ey yoktu. Eitim grm bir A vru
palI gibi dmanna yaklaan Muromski, nezaketle selm
lad onu. Berestov da tpk oynatcsnn buyruuna uya
rak baylar selmlayan zincirli b ir ay gibi, gayretle k a r
lk verdi bu selma. Ayn anda ormandan frlayan tav
an tarlalara doru kotu. Berestovla at ua, avazlar
kt kadar bardlar, kpekleri salverdiler ve onlarn
arkasndan dolu dizgin srdler atlarn. M uromskinin
ava alk olmayan at gemi azya ald. Sekin bir binici
olmakla vnen Muromski hayvan kendi haline brakt,
bir yandan da onu holanmad bir kimseyle sevimsiz bir
sohbette bulunm ak zorunda kalm aktan k urtaran bu raslantya iin iin sevindi. Fakat nceden farketmedii b ir
hendekle karlaan hayvan birdenbire yana frlad. Mu137

romski de tutunam ayarak eerden aa yuvarland. Don

mu topraa olduka kt bir biimde den Muromski,
binicisinin yok olduunu hisseder hissetmez akl bana
gelmicesine znk diye duran gdmen ksrana lnetler
savuruyordu yatt yerden. Drtnala M uromskinin ya
nna gelen van Petrovi, bir yannn incinip incinmedi
ini sordu komusuna. Bu arada at ua da dizginlerin
den tutarak sulu at getirdi. O Muromskinin yeniden
eere trm anm asna yardm ederken Berestov da evine
ard komusunu. Kendisini minnet borcu altna girmi
sayd iin Muromski bu ary reddedemedi. Bylece
yedeinde avlanm bir tavan, bir de yaral, hem en h e
men sava tutsa denilebilecek durum daki dman oimak zere, Berestov anla erefle dnd evine.
Komular kahvaltda dosta sohbet ettiler. Vcudun
daki berelerden dolay eve kadar at srtnda gidemeyece
ini itiraf eden Muromski komusundan b ir araba rica
etti. Berestov komusunu kap nndeki m erdivene k a
dar geirdi ve Muromski ondan ertesi gn yle yemeine
(Aleksey vanovile birlikte olmak zere) Priluinoya
geleceklerine dair eref sz almadan oradan ayrlmad.
Bylece eski, kkl bir dmanlk, gdmen b ir ksran
rkeklii sayesinde hem en hemen son bulmu gibiydi.
Liza koarak karlad babasn. akn akn:
Bu da ne demek oluyor baba? dedi. Niin topall
yorsunuz! Atnz nerede? Bu araba kimin?
Grigori tvanovi:
mkn yok tahm in edemezsin my dear (), diye
rek olup biteni anlatt. Liza kulaklarna inanamyordu.
O daha kendini toparlayam adan Grigori vanovi yarn
h er iki Berestovun da le yemeine geleceklerini b il
dirdi.
(8) Sevgili dostum, (r.y.n.)

139

Liza sapsar kesilerek:

Ne diyorsunuz! dedi. Berestovlar yarn bize ye
mee mi gelecekler?! Olamaz baba, siz istediinizi yap
m akta zgrsnz ama, ben asla grnmem onlara.
Babas kar karak:
Sen akln m karcn? dedi. Ne zamandan beri
utanga oldun byle? Yoksa romanlardaki kzlar gibi aile
kini mi gdyorsun? Yeter, hoppal brak...
Olmaz baba, dnyada olmaz! Milyon verseniz k
mam Berestovlarn karsna.
Grigori vanovi kznn tartarak yola getirilir cins
ten olmadn bildii iin omuzlarn silkti, sz daha
fazla uzatmad ve bu olaanst gezintinin yorgunluu
nu atm ak zere dinlenmeye ekildi.
Lizaveta Grigoryevna da kendi odasna giderek Nasty ay ard. Ertesi gnk ziyaret zerine uzun sre ka
fa yordular birlikte. Akulinasnn aslnda iyi eitim gr
m bir gen bayan -olduunu renince Aleksey ne d
necekti acaba? Lizann bu davrann nasl karlaya
cak, gen kz hakknda nasl bir yarg verecekti? Liza
te yandan da bu beklenmedik karlamann Aleksey
zerinde yarataca etkiyi grmeyi ok istiyordu... An
szn parlak bir dnce geldi aklna. Hemen Nastyaya
syledi bunu. kisi de b ir keifte bulunmuasna sevine
rek bulularn mutlaka uygulamaya karar verdiler.
Ertesi gn kahvaltda Grigori vanovi kzna Berestovlara grnmemek niyetinde srar edip etmediini
sordu.
Liza:
Eer bu gerekliyse sizin iin tanacam onlarla
baba, dedi. Fakat bir artm var: O nlann karsna nasl*
karsam kaym, ne yaparsam yapaym, azarlamayacak
snz beni. En kk bir aknlk ya da honutsuzluk be
lirtisi gstermeyeceksiniz.
139

Grigori vanovi glerek:

Yine ne eytanlklar tasarlyorsun kimbilir! dedi.
Peki, olur, kabul ediyorum. Ne istersen yap kara gzl
yaram azm benim.
Bunlar syleyerek kzn alnndan pt. Liza da h a
zrlanmaya kotu.
Ev atlyesinde yaplm alt atl bir fayton saat tam
ikide avluya girip sk imenlerle kapl yuvarlak tarh do
lanarak durdu. Muromskinin niform al iki uann y a r
dmyla ihtiyar Berestov m erdivenlerden kt. Berestov
un hem en arkasndan bir ata binmi olarak gelen olu
sofrann oktan hazrlanm olduu yemek odasna baba
syla birlikte girdi. Komularn byk bir nezaketle, ok
sevimli, candan bir tavrla karlad Muromski. Yemee
oturm adan nce baheyi ve yaban hayvanlarn gster
meyi nererek zenle sprlm, kum dklm yollar
dan geirdi onlar. htiyar Berestov bo hevesler uruna
harcanm bunca emekle zamana iin iin acnyor, fakat
kabalk olmasn diye ses karmyordu. Olu ise ne hesa
bn Jilir derebeyinin honutsuzluunu, ne de kendini be
enmi anglomann hayranln paylayor, ev sahibinin,
hakknda ok ey iittii kznn grnmesini bekliyordu
sabrszlkla. Bildiimiz gibi delikanlnn yrei doluydu
ama, gene bir dilberi dlem ekten hibir zaman geri kal
mazd.
Birlikte oturm a odasna dnerek oturdular. htiyar
lar gemi gnleri, m em uriyetleri srasnda balarndan
geen ilgi ekici olaylar andlar. Aleksey ise Liza'ya k ar
nasl b ir rol oynamas gerektiini hesaplyordu. Souk
bir ilgisizliin her durum a uygun deceine k arar vere
rek buna hazrland. Kap aldnda ban ylesine bir
kaytszlkla, ylesine gsterili bir umursam azlkla evir
di ki en kaarlanm bir yosmann yrei bile titrerdi bu
tavr karsnda. Fakat ne yazk ki Lizann yerine, pud
140

ralanm, korsesini smsk balam, gzleri yerde ve ha

fif bir reveransla yal Miss Jackson girdi odaya, Alekseyin taktik hareketi boa gitmi oldu bylelikle. Kendi
ni yeniden toplayacak kadar bir zaman gemeden de ka
p bir daha ald ve bu kere Liza girdi ieri. Herkes aya
a kalkt. Muromski konuklarn kzna takdim etmek
zereydi ki anszn duraklad, dudaklarn srd... Liza,
onun esmer Lizas kulaklarna kadar pudralanm, Miss
Jacksondan daha koyu b ir rastk ekmiti kalarna. K en
di salarndan ok daha ak renkteki takm a bukleleri
tpk XIV. Louisin perukas gibi kabarm t. Alimbecile (T) yenleri Madame de Pompadour'un etekleri gibi sar
kyordu. Belini vcudunu X harfine benzeyecek kadar
skmt. Annesinin henz istikraz sandna rehine kon
mam btn m cevherleri parm aklarnda, boynunda ve
kulaklarnda parldam aktayd. Bu gln, parlak gen k
zn, Akulinas olduunu anlam ak olanakszd Aleksey
iin. Baba Berestov gen kzn elini pt, olu da kederle
izledi onu. Bi apak parmakklar, dokunduunda titriyormu gibi geldi ona. Bu arada, bilerek ileri doru uza
tlm, ok hoppaca bir pabu iindeki ayak farkedebildi. Bu grnm kzn tuvaletinin dier yanlarm az
ok balattrd delikanlya. Pudrayla rast gelince, te
miz bir yree sahip olan delikanl itiraf edelim ilk ba
kta farkna varm ad bunlann, sonradan da yle pek k
tye yormad. Verdii sz anmsayan Grigori vanovi
b ir aknlk belirtisi gstermemeye alyordu. Fakat
kznn bu eytanl ona o kadar elendirici grnm
t ki glmemek iin zor tutuyordu kendini. lkelere pek
bal ngiliz m rebbiye ise hi de glecek durum da de
ildi. Rastkla pudrann kendi ekmecesinden arldn
anlam olduundan, yznn yapay aklnn altnda
(7) Omuz balan ikin, aalan d ar bir yen biimi (r.y.n.)
141

kpkrmz bir can sknts lekesi belirmiti. Gen yara

maza imek gibi-baklar frlatyor, fakat Liza h er trl
aklamay bir baka zamana erteledii iin grmezden
geliyordu bunlar.
Masaya oturdular. Aleksey, dncelere dalm, dal
gn adam pozundayd. Liza krtyor ve hep Franszca ol
mak zere ark syler gibi dilerinin arasndan konuu
yordu. Babas kznn amacn b ir trl anlayamyor, fa
kat btn bunlar ok elendirici bularak ikide bir Liza
ya bakyordu. ngiliz mrebbiye fkeden kuduruyor, fa
kat susuyordu. Sadece van Petrovi kendi evinde gibiy
di. ki adammasna yiyor, byk lde iiyor, gl
dke glesi geliyor, gittike daha candan konuup kah
kahalar atyordu.
Sofradan kalkld. Konuklar gittiler. Grigori vanovi artk kahkahalarn koyuvererek:
Nerden aklna esti onlara oyun oynamak? diye
sordu. Fakat ne diyeceim biliyor musun, pudralanmak
ok yakt sana. Kadn ssnn gizliliine karm ak is
temem ama senin yerinde clsam her zaman pudralanrdm. yle pek fazla deil kukusuz, yle hafife.
Liza oynad oyunun baarsyla sarho olmu gibiy
di. Babasn kucaklayarak, tn dneceine sz v er
di; sinirlenmi Miss Jacksonun gnln almaya kotu.
Miss Jackson kapy amaya, Lizanm savunmasn din
lemeye g bel raz oldu. Liza yabanc kim selerin kar
sna kapkara suratyla kmaya utanm da; istemeye ce
saret edememi de; iyi yrekli, tatl Miss Jacksonun ken
disini balayacandan kukusu yokmu da... vs., vs.
Kendisiyle alay edilmediine akl yatan Miss Jacksonun
kzgnl geti, Lizay pt ve bartna kant olarak
b ir kutu ngiliz pudras armaan etti gen kza. Liza can
dan bir teekkrle kabul etti bu armaan.
Gen kzn ertesi gn afakla birlikte bulum a yeri
142

korulukta grnm ekte gecikmediini okuyucu kolaylkla

anlamtr. Alekseyi grr grmez:
Bey, akamleyin bizim efendilerdeydin yle mi?
diye sordu. Nasl buldun kk hanm?
Aleksey, onu farketmediini syledi.
Liza:
Yazk olmu! diyerek zntsn belirtti.
Fakat niin! diye sordu Aleksey.
nk acaba syledikleri doru mu diye sana sor
m ak istiyordum da...
Ne sylyorlar ki?
Szm ona ben kk hanma benziyor muum
da...
Ne sama ey! Senin eline su bile dkemez o!
Yapma bey, gnah olur; kk hanm yle beyaz,
yle zariftir ki! O nerde, ben nerde!
Aleksey onun her trl beyaz kk hanm lardan ok
daha gzel olduuna yem inler etti ve kz tam anlamy
la buna inandrm ak iin kk hanmn ylesine gln
letirerek tasvir etti ki Liza kahkahadan krld. Fakat yi
ne de iini ekerek:
Kk hanm gln olabilir belki, dedi. Ama
ben yine de kara cahilin, aptaln biriyim onun yannda.
Pf! zldn eye bak! Eer istiyorsan hemen
reteyim okuyup yazmay sana.
Sahiden de, bir denesek nasl olur acaba?
Sen em ret sevgilim, hemen u anda balayalm.
O turdular. Aleksey cebinden bir kurun kalemle bir
not defteri kard. Akulina alacak kadar ksa zaman
da skt alfabeyi. Aleksey anlay gcne hayran kald
onun. Kz ertesi gn yazya gemek istedi. lkin kaleme
sz dinletemiyordu. Fakat birka dakika sonra yeterince
dzgn ekmeye balad harfleri. Aleksey:
Bu b ir mucize! dedi. almamz Lancester sis
143

tem inden de hzl gidiyor. Gerekten de Akulina daha

nc derste Boyarn Kz Natalya (')y heceleye heceleye okudu ve okurken arada bir ileri srd dn
celer Alekseyi aknlktan aknla srkledi. Bu h i
kyeden kardklar zdeyilerle de tam b ir sayfa yaz
karalad.
Bir hafta sonra yazmaya baladlar. Postanelik
grevini ihtiyar bir mee aacnn kovuu yapyordu. Pos
taclk grevini de gizlice Natalya yerine getiriyordu.
Aleksey byk harflerle yazd m ektuplarn brakt
kovukta sevgilisinin mavi saman ktlara kargack b u r
gack harflerle yazlm m ektuplarn buluyordu. Akuli
na gittike gzel cm leler kurm aya alyor, dncesi
grlr biimde geliip olgunlayordu.
Bu arada tvan Petrovi Berestovla G rigori vanovi
Muromski arasnda b ir sre nce balayan tanklk git
tike sklat ve ksa zamanda bir dostluk dodu bundan.
Bu dostluu douran nedenler unlard: M uromskinin ak
lna van Petrovi ldnde btn servetinin Aleksey
vanovie kalaca ve bu durumda Aleksey vanoviin
o yrenin en varlkl derebeylerinden biri olaca, gene
adam n Lizayla evlenmemesi iin hibir neden bulun
mad dncesi geliyordu sk sk. htiyar Berestova ge
lince komusunun baz zirzopluklar olduunu (ya da Berestovun deyimiyle; ngiliz budalas olduunu) kabul
ediyor, fakat onun birok sekin yeteneklerini, rnein
az bulunur becerikliliini yadsyamyordu. Bunun yannda
Grigori vanovi, tannm, etkili b ir adam olan Kont Pronokinin de akrabasyd. Kont, Alekseye ok yararl ola
bilirdi. Kz iin byle elverili bir evlenme frsat kt
na Muromskinin memnun olmas gerektiini dn
yordu van Petrovi. htiyarlar bunlar b ir sre kendi
(8) Karamzinm b ir hik&yesl. (ev.)
144

kendilerine dndkten sonra bir gn birdenbire de a

tlar, kucaklatlar, h e r eyi kuralnca yapacaklar konu
sunda szleip her biri kendine deni yapm ak zere ay
rldlar. Muromski b ir glkle kar karyayd: Betsi
sine, yukarda sz geen yemekten beri hi grmedii
Alekseyle daha yakndan tanmas gerektiini anlatmak.
Genler birbirilerinden pek holamyora benzemiyorlard.
En azndan Aleksey o gnden bu yana Priluinoya bir
daha uramam, van Petroviin eref verdii zaman
larda ise Liza her keresinde odasna ekilmiti. Aleksey
h e r gn kendilerine gelecek olursa Betsinin ona k ol
m ak zorunda kalacan dnyordu Grigori vanovi.
Eyann doasnda vard bu. Zaman h er eyi yoluna ko
yar.
van Petrovi amacna ulamak konusunda daha az
kayglyd. O gnn akam olunu alma odasna a
rd, piposunu ateleyip bir sre sustuktan sonra:
Ne o Alyoa, bakyorum orduya girm ekten sz et
m iyorsun oktandr? Yoksa hafif svari subay niform a
s sana ekici gelmiyor mu artk?., dedi.
Aleksey saygl b ir tavrla:
Hayr, baba, dedi. Gryorum ki subay olmam
istemiyorsunuz. Grevim size boyun emektir.
van Petrovi:
ok gzel, diye karlk verdi. Sz dinler bir oul
sun sen, bu beni avutuyor. Seni zorlamak, hemen u an
da sivil bir greve balatmak istemiyorum. imdilik sa
dece evlendirmek niyetindeyim.
Aleksey ararak:
Kiminle baba? diye sordu.
Lizavota Grigoryevna Muromskaya ile. Ondan iyi
sini mi bulacaksn? yle deil mi?
Ben henz evlenmeyi dnmyorum babacm.
145

 Sen dnmyorsun, senin yerine ben dndm.

Hem de ok dndm.
Siz bilirsiniz ama, Liza Muromskaya hi houma
gitm iyor benim.
Zamanla gider. Nikhta keram et vardr.
Onu m utlu edebileceimi hi sanmyorum.
Onun m utluluundan sana ne! Ne o? Babamn is
teklerini byle mi yerine getiriyorsun sen? ok gzel!
Ne dnrseniz dnn ama, ben evlenmek is
temiyorum . Evlenmeyeceim
Evleneceksin, yoksa lanetlerim seni. Varm yo
umu da (Tanr hakk iin!) satar savar, h a r vurup h a r
m an savurur, kym k brakm am sana, iki gn dn ta
n, o zamana kadar da gzme gzkme.
Babas kafasna bir ey koymusa Tara Skotinin
in () deyimiyle, onun iviyle bile sklp karlam aya
can biliyordu Aleksey. Fakat Aleksey de babasnn o
luydu. O da kafasna b ir ey koydu mu kolay kolay vaz
gemezdi ondan. Odasna ekildi. Anne baba egemenlii
nin snrlar, Lizaveta Grigoryevna, babasnn tum turakl
b ir tavrla kendisine on para brakmayaca konusunda
ki tehdidi ve Akulina zerine dncelere dald. Kza s
rlsklam k olduunu ilk kez bu kadar aklkla gre
biliyordu. Kyl kzyla evlenerek hayatn kendi eme
iyle kazanmak gibi rom antik b ir dnce geldi akima.
Dndke bylesi kesin bir davran daha da akllca
bulm aya balad. H avalar yam urlu gittii iin bir sre
dir kesilmiti bulum alar. A kulina'ya en okunakl h arf
lerle bir m ektup yazarak kendilerini tehdit eden fel
keti ve kurtulu aresini bildirdi. M ektubu postaneye
yani kovua brakarak i rahatlyla yatp uyudu.
(6) Fonvizin'in Anasnn Kuzusu komedisinin kahramanlarn
dan. (ev.)
146

Dncesini ertesi gn de deitirmeyen Aleksey,

h er eyi ak ak konum ak amacyla, sabahleyin erken
den Muromskilere doru yola koyuldu. M uromskinin
yksek kalpliliine seslenerek onu kendi yanna ekmeyi
umuyordu.
A tn Priluino atosunun m erdivenleri nnde d u r
durarak:
Grigori vanovi evde mi? diye sordu.
Yoklar efendim, diye yantlad uak. Sabahtan
ktlar.
Aleksey Hay Allah! diye dnerek:
Hi olmazsa Lizaveta Grigoryevna evde mi? di
ye sordu:
Evet efendim.
Aleksey srayp indi attan. Dizginleri uan eline
vererek haber gndermeden ieri dald.
O turm a odasina yaklarken: Bylece h e r ey
zmlenmi olacak. Dorudan doruya kapy ap gidi
ve... dondu dald! Liza... hayr, Akulina, sevgili esmer
A kulinas, fakat sarafan deil de beyaz b ir sabah giysi
siyle pencere nnde oturm u, Alekseyin m ektubunu
okuyordu. ine o kadar dalmt ki, delikanlnn giriini
iitmedi bile. Aleksey b ir sevin l koparm aktan ken
dini alamad. Liza irkildi, bam kaldrd, haykrarak k a
p gitm ek istedi. Delikanl:
Akulina!.. Akulina!.. diye bararak yakalad gen
kz.
Liza onun elinden kurtulm aya alyor, bir yandan
da yzn te yana evirerek:
Mais Laissez-Moi done, monsieur; Mais ites-vous
fou? (10) diyip duruyordu.
Gen adamsa:
(10) Brakn beni beyefendi, aklnz m kardnz? (r.y.n.)
147

 Akulina! Akulinam benim! diye tekrarlayarak

gen kzm ellerini pcklere bouyordu.
Bu sahneye seyirci olan Miss Jackson ne dnece
ini bilemiyordu. Bu srada kap ald, ieri giren Grigorl lvnnovl:
Hnk hele! dedi. Siz mercimei oktan firm a vernlyllz yulu...
Okuyucularmn beni hikyenin sonunu anlatmak
zahm etinden kurtaracaklarn um arm .

148

GORYUHNO KY TARH

1830

Eer Tanr bana okuyucular verecek olursa, Goryuhino ky tarihini yazmaya nasl karar verdiimi ren
mek onlar iin ilgi ekici olur belki. Bu nedenle baz n
ayrntlara girmem gerekiyor daha nce.
erefli ve soylu bir ana babann ocuu olarak 1801
yl 1 Nisannda Goryuhino kynde dodum ve ilkrenimimi bizim ky zangocundan aldm. Okumaya ve ge
nellikle edebiyat uralarna kar hevesimi bu saygde
er baya borluyum. Baarlarm yava, fakat gven ve
riciydi. Zira doutan zayf olan ve bu zayfl nedeniy-,
le gereinden fazla doldurmama izin verilm eyen belle
imde bugn kalm olan ne varsa, hepsini daha on y a
mdayken biliyordum.
Edebiyatlk sanma sahip olmak h er zaman en ks
kandm ey olmutur. Saygdeer kiiler olan, fakat
eski yntem renim grm bulunan annemle babam,
sradan kiilerdi. Hibir zaman hibir ey okumazlard.
Benim iin satn alman alfabenin, takvimlerin, b ir de En
Yeni Okuma Kitabnn dnda bakaca b ir kitap b u lu n
mazd evde. Bu kitab okumak uzun sre en sevdiim b ir
alma olmutu benim iin. Ezbere bilmeme karn on
da her gn daha nce gzme arpmam olan yeni ye
ni gzellikler buluyordum yine de. Babamn bir zam an
lar yaverliinde bulunduu general Plem yannikovdan
sonra en byk adam olarak Kurganov grnd bana.
151

Onun zerine bilgi edinmek iin herkese bavurdum, fa

kat ne yazk, kimse merakm gideremedi. Kimse onu
kii olarak tanmyor, sorularm a yant olarak zaten ok
iyi bildiim bir eyi, Kurganovun En Yeni Okuma Kitab n yazm olduunu sylyorlard sadece. Kadim bir
yar tanr gibi bilinmezliin karanl sarmt onu. G er
ekten yaam olduundan bile kuku duyuyordum ki
mi zaman. Ad uydurma, hakkndaki sylentilerse yeni
b ir Niebuhrun (*) aratrm alarn bekleyen aslsz bir
sylence gibi geliyordu bana.
Fakat muhayyilemi durm adan kurcalad iin, bir
yz bulm aya abalyordum bu gizemli adama. Sonunda,
il meclisi yelerinden, krmz burunlu, parlak bakl,
ufak tefek bir ihtiyarck olan K oryukine benzemesi ge
rektiinde karar aldm.
1812 ylnda beni Moskovaya gtrp Kari vanovi M eyer'in pansiyonuna verdiler. aydan fazla kal
madm orada. nk dman kente girmeden nce bizi
dattlar, ben de kye dndm. On iki dilli ordunun (**)
kovulmasndan sonra beni yeniden Moskovaya gtre
rek, eer Kari vanovi evceizine dnmse yine oraya,
dnmemise bir baka okula yerletirm ek istediler. Fa
kat salm, btn pansiyonlarda det olduu zere sa
bah saat yedide yataktan kmama engel olduundan, yal
varp yakararak kyde kalmam iin annemi raz ettim.
Bylece ilkrenimime baka bir ey katmadan ve oyun
arkadalarmla, pansiyonda bulunduum sre iinde ye
terince rendiim tek bilim olan yakan top oynayarak,
on alt yama bastm.
Bu srada askeri renci olarak yaya alayna atan
(*) B.G. Niebuhr: Tannm Alman devlet adam ve tarihi
si. (ev.)
(**) Napolyonun ordusfndan sz ediliyor. (ev.)
152

dm ve son 18** ylna kadar orada kaldm. Subayla

ykseliim, bir de cebimde sadece bir ruble alt kapik
bulunduu bir srada kum arda 245 ruble kazanm d
nda, o gnlerle ilikin pek az tatl anm vardr. Sev
gili annemle babam n lm leri beni grevimden ayrarak
atayurdum a dnmek zorunda brakt.
Yaammn bu dnemi benim iin o kadar nemlidir
ki, eer iyiliksever okuyucum un hogrsn ktye
kullanacak olursam, imdiden zr dileyip bu konuda ay
rntlara inmek niyetindeyim .
Kapank bir sonbahar gnyd. Goryuhinoya sapa
cam istasyona varnca serbest bir araba kiralayarak ky
yolunda ilerlem eye baladm. D urgun b ir yaradla sa
hip olduum halde, yaammn en gzel yllarn geirdi
im yerleri yeniden grecek olmam sabrszl beni y
lesine kaplamt ki kh votka vaat ederek, kh ktek
atacam syleyip gzda vererek arabacm sktrp
duruyordum . A d am n ' srtn drtm enin, kesenin azn
am aktan daha elverili olduu durum larda ise itiraf
ederim ki kere vurdum da. Doduumdan beri ilk kez
bama geliyordu byle b ir ey. nk nedendir bilmem,
zel bir sevgim vardr arabac takmna kar. Barp
ararak ve kamsn aklatarak atlar kkrtan araba
c, bana yle geliyordu ki, arabaclar arasnd det oldu
u zere, bir yandan da dizginleri ksmaktayd.
Sonunda Goryuhino koruluu grnd. On dakika
sonra da konan avlusuna giriyordum. Yreim kt kt
atyor, anlatlmaz bir heyecanla bakyordum evreme.
Sekiz yldr Goryuhinoyu grmemitim. Ben b u ra
dayken it kysna dikilen kayn aalar yetimi, ko
caman, dall budakl aalar olmulard. Bir zamanlar
aralarndan zerine kum serpilmi geni bir yolun ge
tii tane dzgn iek tarhyla ssl bahe, imdi boz
b ir inein otlad biilmemi b ir ayrla dnmt.
153

A rabam konan n tarafndaki ta m erdivenlerin yann

da durdu. Adamm kapy amaya gitti. Fakat pencere
lerin aklna ve evde insan yaad gsteren izler bu
lunm asna karn, kaplar ivilenmiti. Kulbeden kan
b ir kyl kars ne istediimi sordu. Beyin geldiini
renince koarak yeniden kulbeye girdi. Az sonra hiz
m etilerle kuatlm t evrem. Btn bu tandk ya da
yabanc yzlere bakarak hepsiyle dosta prken son
derece duygulanmtm. Oyun arkadalarm koca koca
kyller, bir zam anlar yere oturup b ir yerlere gnderil
meyi bekleyen kzlarsa evli barkl kadnlar olmulard.
E rkekler alyorlard. K adnlarla senli benli konuuyor,
sz gelii, Ne kadar yalanmsn diyordum ilerinden
birine. Onlar da duygulanarak, Babacm, siz de ne ka
dar irkinlemisiniz diye karlk veriyorlard. Birlikte
konan arka tarafndaki ta m erdivene gittik. Orada
karm a kan stninem , acl Odisseus gibi hngr hn
gr. alayarak kucaklad beni. Koup banyoyu yakmaya
gittiler. imdiye kadar isiz gsz dolap sakal by
ten a, bana le ya da akam yemei hazrlam as iin
arld. Hava kararm aya balamt zira. Stninemin,
rahm etli annem e oda hizmetilii yapan kzla birlikte
oturm akta olduu odalar, hemen benim iin silip spr
lp hazrland. imde, sessiz, gsterisiz baba ocanda
23 yl nce domu olduum odada uykuya daldm.
Aa yukar hafta benim iin bin t rl tela
iinde geti. l meclisi yeleri ile, eflerle, akla gelebi
len her t rl m em urla cebelleip durdum. Sonunda mi
ras elde ederek, mal m lkn ynetimini elime aldm da,
bam dinleyebildim. Fakat ksa bir sre sonra isizlik
yznden canm fena halde sklmaya balamt. yi y
rekli saygdeer b ir kimse olan komum ***le henz ta
nm deildim. Mal m lk ynetimine tm yle yaban
cydm. Kilercibala ve khyala atadm stnine154

min sohbeti ise hepsi on onbe ev fkrasndan teye ge

miyordu. lkin ok ilgimi eken bu fkralar elifi elifine
boyuna yinleyip duran stninem, hangi sayfasnda h an
gi satn bulacam bildiim bir baka En Yeni Okuma
Kitab olup kt benim iin. Em ektar okuma kitabm
ise, ok ackl bir durumda, kilerde, bin trl dknt
nn arasnda bulmutum. Aydnla karp okumaya
koyuldum onu. Fakat benim iin eski ekicilii kalm a
mt. Kurganovun kitabn bir kere daha okuyup bir
daha da kapan kaldrmadm.
te bu g durum da iken acaba kendim b ir eyler
yazamaz mym dncesi geldi aklma. Yoksulluk y
znden iyi bir renim grmediimi, on alt yama ka
dar uaklarn ocuklaryla oyun oynayp sonra da kent
ten kente, evden eve dolap, zamanm Yahudiler ve
kantincilerle geirerek, uhas anm m asalarda b ilar
do oynayp, amur iinde yry yaparak, bir kere elim
den kardm frsat bir daha ele geiremediimi iyi
liksever okuyucu biliyor artk. Ayrca, yazar olmak yle
etrefil, kendini bu ie adamam bizim gibiler iin yle
ulalmaz bir ey gibi grnyordu ki bana, elime kalem
almay dnnce iimi bir korku kaplyordu ilkin. Bir
yazarla karlamak konusunda duyduum ateli istek bi
le hibir zaman gereklememiken, gnn birinde on
larn arasna katlacam nasl umabilirdim? Fakat bu
anayurt edebiyatmza kar duyduum srekli tu tk u
yu kantlam ak iin anlatmak niyetinde olduum b ir ola
y anmsatyor bana.
1820 ylnda henz askeri okul rencisi iken resm
b ir grev dolaysyla Petersburgda bulunmam gerekm i
ti. Tandm tek bir kii yoktu ama, kaldm b ir h afta
y son derece neeli geirdim orada. H er gn drdnc
kat bir galerideki tiyatroya gidiyordum sessizce. Btn
oyuncular adlaryla, b ir bir tanyordum. Pazar gn
155

Nefret ve Pimanlk (*) dramnda Amalia roln b

yk bir sanatla oynayan bayan 'e ise deli gibi tu tu l
mutum. Gndzleri komutanlk kararghndan dnd
mde, genellikle, bask tavanl bir muhallebici dkk
nna urar, bir fincan okola smarlayp edebiyat dergi
leri okurdum. Bir gn yi Niyetli adl dergide bir ele
tiri yazsn okumaya dalmken, nohut renkli kaput gi
yinmi bir adam bana doru yaklat, kitabm n altndan
Hamburg Postas gazetesini ekip kard sessizce. ime
ylesine dalmtm ki, bam kaldrp bakm adm bile.
Tanmadm adam bir biftek sm arlayarak karm a o tur
du. Ben ona hi dikkat etmiyor, okumam srdryor
dum. O, bu arada yemeini yedi, garson ocuu zensiz
lii iin serte paylad, yarm ie de arap ierek kal
kp gitti. Yaknmzda yemek yiyen iki delikanldan b iri
si tekine:
Kimdi o, biliyor musun? dedi; Yazar B. idi.
Ben elimde olmakszn: Yazar! diye bardm ve
gazeteyi okuyup bitirmeden, okola fincann da yarm
brakarak hesab bir rpda deyip, stn beklemeksi
zin sokaa frladm. Drt bir yanma bakndm, uzakta
nohut renkli kaputu grerek Nevski caddesi boyunca ko
arcasna izlemeye koyuldum onu. Birka adm sonra b i
risinin beni durdurduunu hissettim. Kafam kaldrd
mda bir muhafz birlii subay duruyordu karmda.
Onu kaldrm dan itmemem, durup toparlanm am gerek
tii konusunda uyard beni. Bu azardan sonra daha dik
katli oldum. Fakat anszla bakn ki ikide bir subay
larla karlayor, ikide bir durmak zorunda kalyordum.
Yazar da uzaklatka uzaklayordu benden. Asker ka
putum bana hibir zaman bu kadar ar gelmemi, apo
letleri hibir zaman bu kadar kskanmamtm. Sonunda
(*) Kotzebuenin bir oyunu. (ev.)
156

tam Anikin kprs zerinde nohut renkli kaputa ye

titim. Askerce b ir selm akarak:
Siz Bilim Yarmacs dergisinde olaanst g
zellikte m akalelerini okumak m utluluuna eritiim Bay
B. misiniz? dedim.
Hi de deil efendim, diye yantlad beni. Ben
yazar deil, dava vekiliyim. Fakat ok iyi tanrm sz
n ettiiniz kimseyi. B ir eyrek kadar nce Polis kp
rs zerinde rastladm kendisine.
Rus edebiyatna kar duyduum sayg, bylece, he
sabn geri almadm otuz kapiklik stne, bir de mesle
imle ilgili olarak neredeyse tutuklanm aya varacak bir
zarara mal oldu bana. Yani, hibir eye yaramad.
Mantmn btn kar koym alarna karn yazar
olmak konusundaki kstaha dnce ikide bir gelip du
ruyordu aklma. Sonunda iimin bu eilimine daha faz
la kar duram ayarak kendime kaln bir defter yapp ii
ni ne ile olursa olsun doldurmaya kesin olarak k arar
verdim. iirin btn dallarn (zira alak gnll bir
dzyaz yazmay dnemiyordum henz) kafam da l
p bitikten ve tarttk tan sonra, konusunu kendi ana
y u rt tarihim izden alan epik bir destanda k arar kldm do
al olarak. Kahram anm bulm akta glk ekmedim.
R yuriki seip, almaya koyuldum.
Subaylar arasnda elden ele dolaan defterlerdeki
zellikle Tehlikeli Komu, Moskova Bulvarnn Ele
tirisi vb. gibi iirleri (*) kopya ede ede b ir iir alkan
l edinmitim. Fakat destanm buna karn yine de b ir
t rl ilerlem ek bilmiyordu. nc iire kadar gelip b
raktm . Epik t r n bana gre olmadn dnerek Ryurik trajedisine baladm. Trajedi de yrm eyince balada
(*) Sansr dolaysyla baslar.ayp elden ele dolaan m steh
cen iirler. (ev.)
157

evirmeyi denedim onu. Fakat h e r nedense b ir trl be

ceremedim bunu da. Sonunda esinimi buldum. Ryurik
portresi iin bir yazta balayp, baaryla da bitirdim.
Yaztm zellikle gen bir iir yazcsnn ilk yapt
olarak bsbtn dikkate demez deildiyse de, ben, dn
yaya air olarak gelmediimi hissedip, bu ilk deneme ile
yetindim. Fakat yaratclk giriimlerim beni edebiyat
la ilgili uralara ylesine balamt ki, defter ve m
rekkep hokkasndan ayrlmaz olmutum artk. iirden
dzyazya inmek istedim. lk elde nsel b ir incelemeye
girimek, tasarlar yapm ak ve blm lerin birbirine ba
lanmas gibi eylerle uramak istemeyip, birbirinden ay
r dnceleri bamsz ve dzensiz olarak, aklma gel
dikleri gibi yazm aya niyet ettim. Fakat, ne yazk ki hi
b ir dnce gelmiyordu aklma. Tam iki gn boyunca
dnebildiim sadece u oldu:
M a n tk y a s a la rn h i e s a y a ra k tu tk u la rn n p eis ra s r k
len en o d am , s k sk y a n lg la ra dyor ve i iten g e in c e p i
m a n oluyor.

Hi kukusuz, doru, fakat artk yeni olmayan bir

dnceydi bu. Dnceyi bir yana brakp hikyeye gi
ritim. Fakat alkn olmadm iin kendim kurgular
olaylar uyduramadm. B ir zamanlar eitli kiilerden duy
mu olduum ilgi ekici olaylar seip, onlardaki gerei
bir anlat canllyla, bazen de kendi m uhayyilem in i
ekleri ile sslemeye altm. Bu hikyeleri kaleme al
mak yoluyla yava yava bir slup edinip, duygu ve d
ncelerimi, doru, ho ve serbest bir biimde anlatmay
rendim. Fakat ksa b ir sre sonra sermayeyi tkettim ,
yeniden konu aram aya koyuldum.
Ufak tefek, nemsiz, gerekleri kukulu birtakm
kk olaylar bir yana brakarak gerek ve byk olay
lar anlatma dncesi oktandr aklm kurcalayp du158

nyordu. alann ve halklarn yargc, gzlemcisi ve pey

gamberi olmak b ir yazarn ulaabilecei en yksek basa
m ak olarak grnyordu bana. Fakat zavall renim im
le neyin tarihini yazabilirdim ben? Bilgin, vicdanl, so
rum luluk bilir adam lar hangi alanda benden nce dav
ranmamlard ki? Onlarn el atmad b ir tarih alan kal
m myd? Bir dnya tarih i yazmaya kalksam acaba
Abb F. X. Millotnun lmsz yapt ortadan m kal
kacakt? A nayurt tarihi ile ilgilenecek olsam Tatisev
den, Boltinden ve Golikovdan sonra ne syleyecektim?
stelik daha slav saylarn renemezken el yazm ala
rn inceleyerek eski dilin gizli anlamn skmek bana
m kalmt? Kk kapsaml b ir tarih, rnein bizim
kentin tarihini yazmay dndm. Burada da stesin
den gelemeyeceim ne engeller kt karma! K ente bir
gezi, valiyi ve bapapaz ziyaret, arivlere ve m anastr
depolarna girebilmek iin rica, m innet vs. Kendi tara
kentimizin tarihini yazmak daha uygun grnd bana.
Fakat hem filozof hem de pragm atik iin ilgi ekici ol
mad gibi, gzel sz syleme sanatna da pek az ola
nak tam yordu bu konu ***17 ylnda kent olmu.
K entle ilgili tek ilgi ekici olay, el yazm alarnda yazlp
saklanan, pazan ve resm daireleri silip sprm olan
on yl nceki bir yangn.
Beklenilmedik bir olay, aklmdaki karm aay zm
leyiverdi. Tavan arasna amar asan b ir kadn yonga
lar, sprntler ve kitaplarla dolu bir sepet bulmu o ra
da. Benim okumaya kar hevesim btn evce bilinm ek
teydi. Ben tam defterim i am, kalemimi kem irerek,
halk iin bir tler denemesi zerinde dnrken, kilerciba kadn sevin iinde: Kitaplar! Kitaplar diye
bararak utkuyla odama getirdi sepeti. Ben de cokuy
la, Kitaplar! diye bararak sepete atldm. Gerekten
de yeil ve mavi ktlarla kaplanm b ir yn kitap b u l
159

dum orada. Bunlar bir eski takvim ler koleksiyonuydu.

Bunu anlaynca heyecanm yitirdim. Fakat bu beklenil
m edik buluntu yine de sevindirmiti beni. Ne de olsa'
kitapt bunlar. amarc kadna gm b ir elli kapiklik
vererek cmerte dllendirdim ciddiyetini. Yalnz kal
dmda gzden geirmeye koyulduum takvim lerim az
sonra iddetle ilgilendirmeye baladlar beni. Hi ara
lksz 1744den 1799a kadar, yani 55 yln takvimleriydi
bunlar. Takvimlere, det olduu zere taklan mavi k
tlar, eski b ir yazyla doldurulmulard. Bu satrlara gz
attmda, sadece hava durum u ve iftlik hesaplaryla il
gili ksa terim sel bilgiler tadklarn hayretle grdm.
Zam an geirmeden bu paha biilmez notlar okuyup an
lam aya giriince, ksa bir sre sonra, sk b ir kronolojik
sra iinde, atayurdum un aa y u k an yz yllk eksik
siz b ir tarihi ile karlatm anladm. Takvim ler bun
dan baka, bitip tkenm ek bilmez bir ekonomik, istatis
tik, meteorolojik ve teki bilimsel gzlemler ykn ta
yordu. O andan sonra sadece bu n o tlan renmeye ko
yuldum . nk dzgn, ilgi ekici ve retici bir anlat
karabileceimi grmtm onlardan. Bu deerli ant
sal belgeleri yeterince inceledikten sonra, Goryuhino k
y tarihi ile ilgili yeni kaynaklar aram aya baladm ve
ksa b ir sre sonra kaynak bolluu karsnda akna
dndm. Tam alt aym bir n incelemeye verip, sonun
da oktandr arzu ettiim ie giritim ve T an rnn yard
myla, 1827 yl, iinde bulunduumuz Kasm aynn 3
nde yaptm tamamladm. imdi u anda, adn anmsayamadm, bana benzeyen bir tarihinin daha nce
yapm olduu gibi, etin iimin stesinden gelmi ola
rak kalemim i b ir kenara brakyor ve yaptm dn*
inek zere hzn iinde baheme kyorum. (*) H atta
(*) Roma mparatorluunun k ve D adl yapt
n tamamladktan sonra Gibbon'un syledii nl szler.
160

Goryuhino tarihini yazdktan sonra, yaamam iin bir

neden kalmad, grevim tam am land ve sonsuz uykuya
dalmak zaman geldi gibi geliyor bana!
Goryuhino tarihini yazarken yararlandm kaynak
larn listesini sunuyorum imdi:
1. Eski takvim ler koleksiyonu, 54 para. lk 20 p ar
as ifreyle ksaltlm eski bir yazyla dolu. Bu el yaz
masnn yazar, dedemin babas A ndrey Stepanovi Byelkin. El yazmas, slbunun akl ve zl ile gze
arpyor. rnein:
M a y s 4 K ar. Trika k a b a l y z nd en dvld

6 B oz in e k ld. S e n k a sarh o lu u yznden d

vld.

d H a v a ak.

9 Y a m u r ve

kar

Trika

hava

yznden

vld.
10 H a v a a k. Yeni ka r. ta v a n avlad m .

te el yazmas, bylece, yorumsuz srp gidiyor.

teki 35 parada da eitli yazlar var. ou da bakkal
yazs denilen ifreli ya da ifresiz cinsten. Birbirleriyle
ilintisiz, iml kurallar' gzetilmeksizin, pek ok ey ya
zlm. Bir yerde bir de kadn eli karm araya. Bu b
lm e dedem van Andreyevi Byelkinle ninemin, yani
onun kars Yevpraksiya Alekseyevnann, aynca khya
G arbovitskinin notlar giriyor.
2. Goryuhino vakanuvisinin yll. Bu ilgi ekici el
yazmas, yllk yazarnn kzyla evli bulunan, benim pa
paz yoluyla geti elime. Papazn ocuklan ylln ilk
yapraklarm koparp szmona uurtm a yapm akta k u l
lanm lar. Bu uurtm alardan biri de benim avlumun or161

tasm a dmt. Onu yerden alp gerisin geri ocukla

ra atm ak istediimde, zerinde birtakm yazlar olduu
nu fark ettim . Daha ilk bakta bunun yllktan koparl
m bir yaprak olduunu anladm ve bereket versin te
kileri kurtarabildim . Bir eyrek kile yulafa ele geirdi
im bu yllk, derin b ir bilgelik eseri olarak ve grlm e
mi tum turakllktaki slbuyla gze arpyor.
3. Szl rivayetler. Hibir haberi nemsememezlik
etmedim. Bu konuda m uhtar Avdeyin, bir zam anlar
(sylediklerine gre) khya Garbovitskiye m etreslik et
mi olan annesi Agrefena Trifonovann zellikle yardm
larn grdm.
4. Kyllerin ahlk ve servetleriyle ilgili olarak es
ki m uhtarlarn gzlemlerini ieren nfus sicilleri. (He
sap ve gider defterleri.)
Bakenti Goryuhinonun adn tayan bu lke, y e r
yznde 240 desyatinadan (*) fazla bir yer kaplam akta
dr. Burada yaayanlarn says 63 cana kadar kar. K u
zeyi Deriutova ve Perkumova kyleriyle snrlanm akta
dr. Bu kylerin sakinleri yoksul, clz, bodur insanlar
olup sahipleri ise kendilerini tavan av savama verm i
kim selerdir. Gneyde Svka nehri Goryuhinoyu ba bo
zuk Karaevski renberlerinin topraklarndan ayrr.
Bunlar azgn acmaszlklaryla tannm, tedirgin edici
komulardr. Batsnda, bilge ve aydn beylerin ynetti
i bolluk iindeki, ieki aharino tarlalar uzanr. Dou
kys kimsenin yaamad yerlerle, yalnz kuburnu b it
kisinin yetiip, sadece kurbaalarn tekdze vraklam alarnn iitildii ve eski bir sylenceye gre bir cinin y a
amakta olduu geit vermez b ir bataklkla bitiiktir.
Not Bu batakla Cinli Bataklk da denilmektedir.
Sylentiye gre, y a n kak b ir oban kadn, domuz s
(*) Bir desyatina: 1,00 hektar. (ev.)

162

rsn bu ssz yerlerin yaknnda gderken gebe kalm

ve b ir t rl inandrc b ir biimde aklayamam bu ola
y. H alk da bunu bataklk cininden bilmi. Fakat bu m a
sal, tarihilerin ilgisine demez. Hele N iebuhrdan sonra
ona inanmak, balanamaz b ir h ata olur.
Goryuhino, eski zam anlardan beri, verim li salam ik
limiyle n kazanmtr. Bereketli tarlalarnda avdar, yu
laf, arpa ve karabuday yetiir. Kayn koruluu ve am
orman, Goryuhinolulara evlerini kurm alar ve stma
lar iin odun ve kuru dal salar. Fndk, kuburnu, k r
mz yaban m ersini ve brtlen eksik olmaz. Grlme
dik bollukta m antar yetiir. B unlar st kaymanda pi
irildikleri zaman, sala aykr olmakla birlikte, ok
ho b ir yiyecek elde edilir. Bent, sazan balklaryla dolu
dur. Sivka rmanda ise turna ve lot bal bulunur.
G oryuhinolular, genellikle orta boylu, salam yapl,
kl rengi gzl, san ya da kzl sal kimselerdir. K a
d n lan yukar doru kalkka burunlar, kk elmack
kem ikleri ve imanlklar ile gze arparlar.
N o t: M uhtarn nfus sicillerine yazd gzlemlerde
eti budu yerinde kadn deyimine sk sk rastlanm aktadr.
Erkekler iyi ahlkl, alan (zellikle kendi tarlala
rnda), yiit, sava kim selerdir. Birou tek bana ay
avna kar, evrede yum ruk dvndeki ustalklaryla
n kazanm lardr ve aa yukar hepsi sarholuk zevki
ne ehvet derecesinde dkndrler. K adnlar ev ile
rinden baka, erkeklerin ilerini de byk lde payla
rlar. Yiitlikte de onlardan geri kalmazlar. lerinden
pek az m uhtardan ekinir. Onlar konak avlusunda tetik
te bekleyen ve (Slovence m zrak szcnden tretilm i)
mzrak k a d n la r adn tayan gl toplumsal beki
lerdir. Mzrak kadnlarn belli bal grevi; dkme de
m irden levhaya ellerindeki tala olabildiine sk v u ra
163

rak canileri korkutm aktr. Batankarcnm ayartm alar

na serte ve zl b ir biimde karlk verirler.
G oryuhinolular hasr, hasr sepet ve hasr sandalet
rnleriyle eskiden beri verim li b ir pazar elde etm iler
dir. O nlara bu konuda, bahar olduu zaman eski skan
dinav'lar gibi kayklarla, yln teki mevsimlerinde ise
pantolonlarn dizlerine kadar kvrdktan sonra yrye
rek getikleri Sivka rma yardm eder.
Goryuhino dili kesin olarak Slavcann bir dal ol
m akla birlikte, o da Rusa kadar bakalk gsterir. K
saltm alarla ve kesikliklerle doludur. Baz h arfler bsb
t n yok olmu ya da baka harflerle deimi durum da
dr. Bununla birlikte Byk Rus, Goryuhinocay kolay
lkla anlar ve bu te yandan bizim iin bu byledir.
Erkekler genellikle on yalarndayken yirm i ya
larndaki kzlarla evlenirlermi. K arlar drt ya da be
yl boyunca kocalarn dverler, bundan sonra da artk
kocalar karlarn dvmeye balar, bylece h e r iki cinsin
de bir sre egemenliiyle denge salanm olurmu.
Cenaze treninin yapl yleymi: Kulbede bo
u bouna fazla yer kaplam asn diye, m erhum daha l
d gn mezarla gtrlrm . Bu yzden, tabut iin
de ky dna karld anda, akrabalarm sevince bo
arak, lnn aksrd ya da esnedii olurm u. K adn
la r kocalan ldnde b ir yandan feryat ederek, b ir y an
dan da u szleri syleyerek gzya dkerlermi: ki
gzm yiit efendiciim benim! Beni kim e braktm da
gittin? imdi ben neyle anacam seni? Mezarlk dn
m erhum un erefine bir len verilir, ak rab alan ve
d ostlan gayretlerine ve onun ansna ballk derecele
rin e gre iki gn, bazen de b ir hafta sarho gezerler
mi. Bu eski trenler bugn de uygulanm aktadr.

Goryuhinolulann giysileri bir pantolon ve bunun

164

zerine giyilen b ir gm lekten ibarettir. O nlarn Slav k

kenli olularnn sekin b ir belirtisidir bu. Kn, srtlarn
da koyun derisinden b ir gocuk tarlar, fakat gerek b ir
gereksinmeden ok fiyaka olsun diye yaparlard bunu.
nk genellikle bir om uzlarnn zerine ilitiriverdikleri gocuu hareket isteyen en ufak bir aba gsterecek
leri zaman frlatp atarlar.
Bilim, sanat ve iir Goryuhinoda eski zam anlardan
beri yeterince parlak b ir biimde varolagelm itir. Papa
zn ve zangolarn dnda da okur yazar kiiler h er za
man bulunurdu burada. Y llklar 1767 yllarnda yaa
m olup, sadece sa eliyle deil, ayn zam anda sol eliyle
de yazabilen m uhtar yardm cs T erentiden sz ederler.
Bu olaanst adam evrede rica m ektuplar, zel pasa
portlar vb. gibi h e r t rl m ektup yazm adaki ustalyla
n kazanmt. Sanat, yardm severlii ve b ir sr ilgin
olaya karml yznden, ba sk sk belya girmi,
adamakll yalanncaya kad ar yaam, h e r iki eliyle yaz
d yazlar da ar1;k iyice tannd iin, tam sa ayay
la yazmay rendii bir srada lm. O, okuyucunun
aada grecei gibi, Goryuhino tarihinde nemli bir rol
oynamaktadr.
Mzik, kltrl G oryuhinolular iin h e r zaman se
vilen bir sanat kolu olm utur. O nlann konutlarnda, zel
likle de kk b ir am aac ve iki bal k artal tasviriy
le ssl eski halk evinde balalayka ve gayda sesleri, duy
gulu yrekleri bugne k ad ar okayarak nlayagelmitir.
iirsel edebiyat b ir zam anlar eski Goryuhinoda b
yk bir gelime gstermiti. Arhip Lsinin iirleri sonra
ki kuaklarn belleinde gnmze kadar ulam tr.
Yumuaklk bakm ndan nl Vergilleusun oban
iirleri ayarnda olan bu iirler, imgelem gzellii bak
16S

mndan Bay Sumarokovun (*) idillerini epeyce geerler.

slp zppelii bakmndan ise bizim iir tanrlarmzn
gerisinde kalmakla birlikte, etrefillik ve sivri zekllk
bakmndan onlardan aa kalmazlar.
u talamay rnek olarak verelim:
K o n a k a v lu s u n a doru
'M u h ta r A n to n g eliyor, (N a k a ra t)
K o yn u n d a e te le u b u k la r ta y o r, (N a k a ra t)
k a rp b e y e veriyor.
Ve bey

h i b ir ey a n la m a d a n

e te le u b u k la rn a b akyor.
A h sen, m u h ta r A n to n,
B e y le ri so yu p s o a n a evirird in
K y n ili in i sm rdn
K a rn a h e d iy e le r aldn.

Okuyucuya bylelikle Goryuhino hakknda etnografik

v i istatistiksel bilgiler verdikten, ona Goryuhinolularn
ahlk ve geleneklerini tanttktan sonra, asl konumuza
gelebiliriz imdi.

(*) A.P. Sumarokov: 18. yzyl Rus air ve oyun yazan. (ev.)
166

Destansal alar
MUHTAR TRFON

Goryuhinonun ynetim biimi birka kez deiti.

Goryuhino, srasyla, nce ky topluluunca seilen m uh
tarlar, sonra derebeyinin atad khyalar, en sonunda da
derebeyinin kendisince ynetildi. Bu eitli ynetim bi
imlerinin yarar ve zararlarn sras geldike aada
aklayacam.
Goryuhinonun kuruluu ve ilk ahalisinin nitelii bi
linmezliin karanlyla rtlm bulunm aktadr. Bula
nk sylenceler, Goryuhinonun bir zam anlar zengin ve
byk bir ky olduunu, btn Goryuhinolularn bolluk
iinde yaadklarn, rn ylda bir kez toplanarak b ir
ka araba iinde kim olduu bilinmeyen birine gnderil
diini bildiriyorlar. Herkes ucuza alr, pahalya satarm
o zamanlar. Khya diye bir ey yokmu, m u h tarlar kim
seyi incitmezler, ahali az alr fakat bolluk iinde ya
ar, obanlar srlerini ayaklarnda izmelerle gderler
mi. Biz bu tablonun byleyiciliine kaplacak deiliz.
Altn a btn halklarm ortak dncesidir ve insanla
rn, bugnden hibir zaman honut olmayp ve gelece
ine ilikin olarak da pek az m it beslemek gerektiini
deneyleriyle renip, bir daha dnlemeyecek olan ge
167

mii d glerinin btn iekleriyle sslediklerini ka

n tla r sadece. Belgeler ise u gerei gsteriyor:
Goryuhino ky eski zamanlardan beri nl Byelkinle r ailesine aitti. Fakat birok baka yurtluklara sahip
olan atalarm , bu sapa yreyle ilgilenmiyorlard. Goryu
hino, nemsiz b ir vergi dyor ve halk toplants ad ve
rilen ky kurullarnda, halk tarafndan seilen m uhtarlarca ynetiliyordu.
F akat zamann ak iinde Byelkinlerin aile m lk
le ri paralanp dalmaya yz tuttu. Zengin dedenin yok
sullaan torunlar grkemli alkanlklarndan el ekmeyip, imdi on kat klm olan yurtluktan, yine eski
dolgun geliri istiyorlar, zehir zemberek ynergeler ya
ynlyorlard birbiri arkasna. M uhtar bunlar ky ku ru
lunda okuyor, kurul yeleri parlak sylevler ekiyorlar,
ahali dalgalanyordu. Fakat beyler iki kat r yerine, ya
rm kapiklikle m hrlenm i yal bir kda yazl k u r
nazca bahaneler ve alak gnll yaknm alar elde edi
yorlard.
Goryuhino zerinde kara bulutlar dolayor, fakat
kim se farknda bile olmuyordu bunun. Halk tarafndan
seilmi son m uhtar olan Trifonun bata bulunuunun
son yl, tam kilise bayram nn kutland gn, tm hal
kn barp anarak elence evinin (argoda m eyhane
nin ad budur) evresinde topland ya da birbirleriyle
kucaklaarak ve yksek sesle Arhip Lsinin arklarn
syleyerek sokaklarda gezindikleri b ir srada, bir ift la
gar beygirin koulu olduu sepet rtl, tenteneli b ir ara
ba girdi kye. Arabac yerinde pejm rde b ir Yahudinin
oturduu bu arabadan, sevin iindeki halka sanki me
rakla bakan kasketli b ir kafa uzand. Ahali gllerle ve
kaba akalarla karlad arabay.
Fakat araba kyn ortasnda durup da iinden s
ray arak inen yabanc, bu y u ru r gibi b ir sesle m uhtar Tri168

fonu istedii zaman anp kaldlar. ki ky ku ru lu y e

si o srada elence evinde olan byk adam buldular,
koluna girerek, saygyla getirdiler. Yabanc, hiddetli b ir
bak frlatp, ona bir mektup uzatt ve b ir an nce oku
mas buyruunu verdi. Goryuhino m uhtarlar arasnda
hibir zaman hibir ey okumamak gelenei. vard. M uh
ta r okuma yazma bilmiyordu yani. M uhtar yardmcs
Avdeye haber salnd. Kendisi hem en yakndaki b ir ara
sokakta bir itin dibinde uyurken bulunarak yabancya
getirildi. Fakat ya anszn uyandrlm olmas ya da ac
bir nsezi nedeniyle, okunakl b ir yazyla kaleme aln
m olmasna karn m ektubun harfleri Avdeye ok k a
rk geldi ve m uhtar yardmcs da iin iinden kamad.
Yabanc, m uhtar Trifona ve yardmcs Avdeye yakas
almadk svgler savurdu, onlar yeniden uyum aya gn
derip, mektubun okunmasn ertesi gne brakt, kendi
si de hkm et kulbesine yolland. Yahudi de arkasnda
onun kk bavulunu oraya tad.
Goryuhinolular sessiz bir aknlk iinde bu olaan
st olay izlediler. Fakat ksa b ir sre sonra, araba da,
Yahudi de, yabanc da unutuldu. Gn, grlt p atrt
iinde sona erdi, Goryuhino kendisini beklem ekte olan
eyi sezinlemeksizin uykuya dald.
Goryuhinolular gne doar domaz pencereleri t
krdatlp genel toplantya arlarak uyandrldlar. Y urt
talar, birbiri arkasna, toplant alan olarak kullanlan
hkm et kulbesi avlusuna skn ettiler. Gzleri bula
nk ve krmzyd. Yzleri imiti. Eski, mavi bir kaftan
giymi olarak gsterili bir tavrla hkm et kulbesi
Not: Baz kendini bilmezler, giysilerinin eteklerini boru bi
iminde kvrarak Yahudi arabacya taklyorlar ve komik bir
tavrla: Kefere, kefere, git de domuz kula ye... diye ba
ryorlard. (Goryuhino zangocunun yllndan.)

169

nndeki basam aklarda duran kasketli adama esneyerek,

kanarak bakyorlar, bu adam daha nce nerede grm
olduklarn a n m s a m a y a alyorlard. M uhtar Trifonla
yardm cs Avdey, balan ak, iki yzl b ir uysallk ve
derin b ir ac iinde onun yannda dikilmekteydiler. Ya
bana:
Herkes burada m? diye sordu.
M uhtar:
B tn yeler geldi mi? diye yineledi soruyu.
Y urttalar:
Herkes tamam, diye yantladlar.
O zam an m uhtar, beyden bir tezkere geldiini bildi
rerek, yardm csna bunu ahaliye okumasn buyurdu.
Avdey yutkundu, yksek sesle unlar okudu:
T riton Ivano v!
B u m e k tu b u ta y a n vekilim X, y n etim i e le a lm a k z e
re a ta y u rd u m G oryu hin o k y n e g eliyor. O g e lir g elm e z k y
l le ri te ze ld e n to p la ve b uyruum u o n la ra bildir. zellik le de
V ek ilim

X 'in k y l le re ve re ce i b u y ru klar tpk ben im kilerm i

g ib i d in le n e c e k tir. O n e is te rs e istesin, ta rt lm a d a n yerin e g e

tirile c e k . yo ks a X d iled i i g ib i s e rt d a v ra n a b ile c e k tir. B e n i b u
n u y a p m a y a k yl lerin u ta n m a zc a s zd in lem e zlik le ri ve senin,
m u h ta r Triton , o n la ra h ile k rc a g z yum uun zo rlad .
m za X. X.

Sonra X, ayaklann X harfi gibi aarak ve Q harfi

gibi elini beline dolayarak u ksa ve anlaml sylevi
ekti:
N ot: Bu zehir zemberek tezkereyi. Goryuhinoyu ynettii
gnlere ait dier andalarla birlikte kona mahfaza
sna saklam olan m uhtar Trifondan kopya ettim.
Yoksa bu ok nemli belgeyi kendi bama bulup
karamazdm.
170

Bana bakn bana; aklnz banza devirin. ma

rk insanlar olduunuzu biliyorum. Fakat ben, sizin ka
fanzdaki ahmakl dnk sarholuunuzdan dala a
buk geireceim galiba.
Sarholuk marholuk kalmamt kimsede. Goryuhinolular yldrm arpmasma kollan k an atlan krk,
korku iinde, evlerine daldlar.
KHYA X N YNETM
X, ynetim dizginini eline ald ve kendi politik sis
tem ini uygulamaya giriti. Bu sistem zel olarak ince
lenmeye deer.
Sistemin temel dayana u idi: Kyl zengin oldu
u lde mark, yoksul olduu lde ise yum uak ba
ldr. Bu noktadan hareketle X, yum uak ballk kyl
ln bata gelen erdemiymiesine atay u rtta yumuak
ball salamak zere almaya koyuldu. Kyller
iin bir saym defteri tu tarak onlar zenginler ve yoksul
lar diye blnilere ayrd. 1) denmemi vergiler varlkl
kyller arasnda paylatrld ve her t rl sertlie ba
v u rularak tahsil edildi. 2) Yoksullar ve aylaklar, al
m ak zere hemen tarlalara gnderildi. Eer onun hesa
bna gre, bunlarn alm alarndan istenilen sonu elde
edilmezse, bu kyller teki kyllerin yanm a rgat ola
rak veriliyorlard. Buna karlk olarak da, rgat alt
ran kyller khyaya istee bal b ir hara dyorlard.
Klelie verilen kiiler ise denmemi vergilerin dnda
iki kat ar deyerek zgrlklerini elde etm e hakkna
tam olarak sahiptiler. Btn toplumsal ykm llkler
varlkl kyllere dyordu. Acemi asker kayd sorunu
ise, karc khya iin tam bir bayramd... nk kura,
baldr plan ya da mflisin birine dmedike btn
zengin kyller fidye deyerek sra ile askerlikten k u rtu
171

luyorlard. (*) Meclis toplantlar ortadan kalkmt. r

azar szar, fakat hi aralk vermeksizin b tn b ir yl bo
yunca toplanyordu. Bunun dnda khya, beklenilm e
dik baka salm alar da koymutu. K yller eskiye oranla
yle pek de fazla dyor grnm yorlard ama, ne ka
zanabiliyor ne de yeterince biriktirebiliyorlard. yl
iinde Goryuhino tm yle yoksullat.
Goryuhino m ahzunlat, pazar sszlat, A rhip Lsi
nin arklar iitilmez oldu. ocuklar da sefil kaldlar.
K yllerin yars tarlada, yars rgatlkta alyordu. Ve
kilise bayram gn, o gnden sonra, yllk yazarnn ifa
desine gre, byk sevin ve m utluluk gn deil, fakat
ac bir an ve keder yldnm oldu.

(*) Melun khya, A nton Timofey'i demire balad ve ihtiyar

Timofey 100 ruble fidye deyerek olunu kurtard. Khya,
Petruka Yeremeyevi zincire vurdu, onu da babas 68 rub
le fidye deyerek kurtard. Sonra meln khya, Leha Tarasovu zincirlemek istedi, fakat o. orm ana kat. Khya
buna fena halde ierleyerek azna geleni syledi ve ayya
Vankajy kente gtrp acemi asker yazdrdlar. (Goryu
hino kyllerinin ifadesi.)
172

MEKTUPLARLA ROMAN

1830

1 / LZADAN SAAYA

Kye bu beklenilmedik geliim, sevgili Saacm,

hi kukusuz, artm tr seni. H er eyi, itenlikle, bir
an nce aklamak istiyorum. Baml durum um h er za
man ar geliyordu bana. Avdotya A ndreyevnann, beni
yeeniyle birlikte, ondan ayrt etmeksizin bytt ko
nusunda b ir diyeceim yok. Fakat ne olursa olsun, onun
evinde bir belemeydim ben. Bu adn, yedeinde ne ka
dar ok kk kk straplar tadn bilemezsin. En
sezilmez, en kk bir ilgisizlik belirtisi karsnda bile
yaralanan b ir onurum olmasma karn, pek ok eye da
yanmak, pek ok eyden el ekmek, pek ok eyi gr
mezden gelmek zorundaydm. Bana ar gelen b ir ba
ka durum da Prensesle aramzdaki eitlikti. E giysiler
iinde balolarda grndmz zaman, onun incilerini
takmam olduunu grmek zyordu beni. Bunu srf
kendini benden ayrt etmemi olmak iin yaptn his
sediyor, bu zen benim iin onur krc oluyordu artk.
imde kskanlk ya da bu ocuka korkakla benzeyen
baka duygular bulunduunu mu sanyorlar yoksa, diye
dnyordum. Erkeklerin bana kar davranlar ne ka
dar nazik olursa olsun, onurum h er an inciniyordu yine
de. ster souk, ister gler yzl davransnlar, b tn bu
davranlarda b ir saygszlk varm gibi geliyordu bana.
Son derece mutsuz bir varlktm tek szckle. Yreim,
175

doutan yum uak olmasna karn, gittike katlayor,

acmaszlayordu. Farkettin mi bilmem? Besleme, uzak
akraba ya da demoiselles de compagnie (*) vb. olarak ye
titirilen kzlar, sonunda ya dk uaklar, ya da daya
nlmaz lde tuhaf kim seler olup kyorlar genellikle.
Ben bu sonunculara sayg duyuyor, kendi payma, btn
yreim le ho gryorum cnlan.
Bundan hafta kadar nce zavall ninem den bir
mektup almtm. Yalnzlndan yaknyor, beni kye,
yanna aryordu. Bu frsattan yararlanm aya k a ra r v e r
dim. Kn yeniden P etersburga dneceim konusunda
sz verm ek zorunda kalarak, kye gitmek iin yalvara
yakara izin koparabildim Avdotya A ndreyevnadan. Fa
kat bu sz tutm ak niyetinde deilim. Nine ok sevindi
geliime. Bunu hi beklemiyorm u nk. Gzyalarnn
bana nasl dokunduunu anlatam am. Onu ok seviyo
rum. Bir zam anlar yksek sosyetede bulunm u olduu
iin, o gnlere ilikin pek ok gzel ey kalm kiiliinde.
imdi evde yayorum. Ev sahibesiyim. Bilemezsin,
bana nasl gerek b ir m utluluk veriyor bu. Ky yaant
sna hemencecik altm. Lks yokluu hi de tu h af gel
miyor bana. Kymz ok irin. Dan zerinde eski bir
ev, bahe, gl, am koruluklar! Btn bunlar gzn ve
kn bir para keder verici ama, bahar ve yaz mevsim
lerinde b ir dnya cennetinden farkszlar. Pek az komu
muz var. Henz hibiriyle grmedim.
Senin L am artinein iirlerinde olduu gibi, yalnzlk
houma gidiyor dorusu.
Meleim, yaz bana. M ektuplarn byk b ir avuntu
kayna olacaklar benim iin. Balolarnzdan, ortak ah
baplarm zdan ne haber? Geri kendi kemdeyim ama,
dnyann grltsnden patrtsndan da bsbtn el
(*) Odalk, nedime. (r.y.n.).

176

etek ekmi deilim. Bu konuda verecein haberler ilgi

ekici olacaklar benim iin.
Pavlovskoye ky

2 / SAANIN YANITI
Sevgili Liza,
Kye gittiini rendiimde ne kadar ardm
tahm in edersin. Prenses Olgay tek bana grdmde,
nce senin rahatsz olduunu dndm ve onun syle
diklerine inanmak istemdim. Ertesi gn ise m ektubun
elime geiyor ite. Meleim, yeni yaantn hayrl olsun.
Bundan holandn iin memnunum. nceki durum unla
ilgili yaknmalarn ise beni alatt ama, te yandan da
son derece yersiz buldum onlar. Kendini bir besleme,
bir demoiselles de compagnie ile nasl karlatrabilirsin?
Olganm babasnn her eyini senin babana borlu oldu
unu, aralarndaki dostluun en yakn bir akrabalk l
snde kutsallk tadn herkes biliyor. H ayatndan
memnun grnyordun. Byle bir sinirlilik iinde oldu
unu hibir zaman tahmin edememitim. Baka, gizli b ir
nedeni olmasn bu apar topar ayrln? Ha? Ne dersin?
Bir eylerden kukulanmyor deilim hani... Fakat ne
dense bu konuda bana duygularn amaktan u tan r gibisindir hep. Sonra, seni orada tahm inlerim le darltm ak
tan korkuyorum.
Petersburga ilikin ne syleyeyim sana? Biz hl
yazlktayz, ama herkes aynld aa yukar. Balolar iki
hafta sonra balyor. Hava ok gzel. Boyuna dolayo
rum. Geenlerde konuklarmz vard yemekte. Senden
haber alp almadm sordu ilerinden biri. Piyanoda ek
sik bir tu nasl hissedilirse, yokluunun balolarda yle
sine farkedildiini syledi. Tmyle ayn grteyim
177

onunla. Bu insan sevmezlik nbetinin srekli olmayaca

m um uyorum hep. Meleim, dn! Yoksa masum gz
lem lerim i paylaacak, aklmdan geen gldrc eleti
rilerim i anlatacak kimsem olmayacak b k. Hoa kal
sevgili dostum, dnp hatan grmen dileiyle!
Krestov adas

3 / LZADAN SAAYA
M ektubun Petersburgu gzlerimin nnde ylesine
canlandrd ki (gerekten) avundum. Sanki sesini iitiyormuum gibi geldi bana! Senin u sonu gelmez tahm inle
rin ne kadar da komiktir! Yreimde birtakm gizli duy
gular, mutsuz bir ak filn bulunduunu sanyorsun de
il mi? in rahat olsun sevgili dostum, yanlyorsun. Ro
man kahram anyla aramzdaki tek benzerlik Clarissa
Garlovun yapt gibi ssz bir kyde yaamamdan ve fin
canlara ay koymamdan baka bir ey deil.
Bu k, ineleyici gzlemlerini anlatacak kimsen ol
madndan sz' ediyorsun. Peki, niye yazyoruz yley
se? Gzne arpan her eyi yaz bana. Yine sylyorum,
sosyeteden elimi eteimi ekmi deilim. Ona deinen
her ey ilgimi ekiyor. Bunu kantlamak iin, yokluu
mu bylesine fark edenin kim olduunu yazman dileye
ceim senden. Bizim sevimli geveze Aleksey R. olmasn
bu? yle sanyorum ki yanlmadm... Kulaklarm onun
her zaman hizmetindeydi. Beni bunun iin aryor olmal.
*** Ailesiyle tantm. Baba, arkc, konuksever bir
kimse. Anne, iman, neeli, vist (*) oynamaya ok d
kn b ir kadncaz. On yedi yanda ,boylu boslu, melan
kolik, rom anlar okuyarak doann koynunda yetien kz
(*) Bir iskambil oyunu. (ev.)

178

la n var b ir de. Elinde b ir kitap, evresinde avlu kpek

leri, btn gn bahede ya da tarlad a oturuyor, ark sy
ler gibi b ir sesle havadan sudan sz ediyor ve canla ba
la reel sunuyor konuklarna. B ir dolap dolusu eski ro
man buldum onda. Hepsini okumak niyetindeyim . Richardsona (**) baladm bile. ok vlen C larissay oku
mak olanan bulabilm ek iin demek, kyde yaamak ge
rekiyormu. stavro'z kararak evirinin nsznden yo
la koyuldum. Oradan, ilk alt blm n b ir para skc
olmakla birlikte, son alt blm nn okuyucunun sabr
n tam anlamyla dllendirdiini renip, cesaretle ie
giritim. Birinci, ikinci, nc cilt derken, sonunda altncmn da stesinden geldim ama, skc, dayanlmaz bir
ey Oldu bu. Eh, artk em eklerim in dln alacam di
ye dnyordum ya, nerede? Clarissa'nn lm, Lovlasn lm ve son. H er cilt iki blm den oluuypr. Ben
o skc alt blmden, ilgi ekici olduu sylenen son al
t blme geii, dorusu farketm edim bile.
Richardsonu okumak dncelere sald beni. Nine
lerle torunlarn lkleri arasnda ne kadar korkun bir
ayrm var! Lovlasla Adolphe arasnda ortak olan nedir?
Oysa kadnn rol hi deimiyor. Trensel melilerin
dnda Clarissa yine de en yeni rom anlarn kadn kah
ram anlarna benziyor. Zaten erkeklerin beenme lle
rinin modaya, anlk dncelere ba olmasna karlk,
kadnlara bu konuda duygu ve doa gibi deimez eyle
rin kaynaklk edii bundan deil midir?
Gryorsun, h er zam an olduu gibi sana anlatacak
ok eyim var yine. Sen de birbirim izden uzaktayken yap
tmz bu konumalarda cim rilik etme. Olabildiince ok
ve sk yaz bana. Kyde posta gnn beklemenin ne de
(**) Samuel Rich&rdson. (1689-1761) ngiliz Y azan. (ev.)

179

m ek olduunu bilemezsin. Balo gnn bekleyi bile b u

nunla karlatrlam az.

4 / SAANIN YANITI
Yanldn sevgili Liza. O nur krkln giderm ek iinhem en bildireyim ki R. senin yokluunu hi de hissetm i
yor. ngiliz leydisi Pelam a yapt imdi. Kadnn yann
dan ayrlmyor. ngiliz de onun szlerini ocuka bir a
knlkla ve kk ohollar kopararak karlad iin, R.
kendinden geiyor tabii. Hadi ren: Bana, seni soran ve
yokluuna btn benliiyle hayflanan kii h e r zamanki
gibi adm irateurn (*) V ladim irden bakas deil. Nasl,
sevindin mi? Evet, ok sevindiini sanyorum. stelik,
ben yazmadan da bunu kefetm i olduunu (detim ze
re) tahm in ettiimi sylemek yrekliliini de gsterece
im. Saka bir yana,
in akl fikri sende. Ben senin
yerinde olsam oktan elde etm itim onu. Daha ne! Fev
kalde b ir dam at... Niin varm ayasn ona? ngiliz rht
mnda yaar, cum artesi akam lan balo verir, h e r sabah
da beni almaya gelirdin. Meleim, hoppalk yeter artk.
Dn ve ***le evlen.
nceki gn K.larda balo vard. Aman ne kalabalk
t! Saat bee kadar dansedildi..K . V. ok sade giyinmiti.
zerinde, hatt sslemesi bile olmayan ince ipekliden
b ir giysi, banda ve boynunda ise yarm milyonluk pr
lantalar vard sadece. Z. deti zere ok gln b ir bi
imde giyinmiti yine. Tuvaletini nereden alyor acaba?
Giysisinin zerine iekler deil de birtakm kurutulm u
m antarlar dikilmiti. Onlar, kyden ona sen gndermi
olmayasn meleim? Vladimir *** dans etmedi. zne ay
(*) Hayran, (r.y.n.)
180

rlyor. S.ler (herhalde herkesten nce) gelip b t n ge

ce dansetmeden oturdular ve herkesten sonra gittiler.
Yals allk srm t sannm . Tam da a ya! Balo ok
baarl geti. Geri akam yemei erkeklerin houna git
medi, ama onlar honut olmamak iin h e r zaman b ir ey
ler bulmak zorundadrlar zaten. Kotilonu (*) doal ap
tallna bir de M adritten alp getirdii dalgnl ekle
mi olan u dayanlmaz diplomat S. ile yapmama karn
neeliydim yine de.
Ruhum, Richardson hakknda sylediklerin iin te
ekkr ederim sana. O konuda da bilgi edinmi oldum
bylece. u sabrszlmla onu okuyabileceimi sanm
yorum. Dn ki W alter Scott da bile gereksiz sayfalar
buluyorum ' ben. Ha, aklma gelmiken syleyivereyim:
Yelena N. ile Kont L.nin hikyesi de sona eriyor galiba.
Kont ylesine mahzunlat, kadn da yle b ir kurum lan
yor ki, nikha karar verilmi olmal...
Gzelim hoakal. Bugnk gevezeliimden honut
musun?

5 / LZADAN SAAYA
Hayr sevgili sadcm! Ky brakp, size, dne
gelmeye niyetim yok. Vladimir 'den holandm ak
yreklilikle itiraf ederim. Fakat onunla evlenmeyi hi
bir zaman aklma getirmedim. O bir aristokrat, bense al
ak gnll b ir demokratm. Gerek bir roman kahram a
n gibi hemen aklayaym ve gururla belirteyim ki, en
soylu bir Rus ailesinden gelmekteyim ben. valyem ise
koca sakall bir milyonerin torunundan baka bir ey de
il. Fakat bizde aristokrasinin ne anlama geldiini bilir
(*) Bir dans ve mzii. (ev.)

161

sin. H er neyse, t. yksek sosyeteden biri. Onun houna

gidebilirim. Fakat o, zengin bir gelini, krl bir akraba
l feda etmez benim iin. Eer gnn birinde evlenecek
olursam , krk yalarnda herhangi bir toprak sahibi se
erim buralardan! Kocam eker yapmeviyle bense ift
lik ileriyle urar, Kont K.mn balosunda dans etm e
den, ngiliz rhtm nda cum artesileri balo vermeden de
m utlu olurum.
K geldi. Kyde cest un vnement (*). Yaama ta r
z tm den deiiyor. Bir bana gezintiler sona ermeye,
ngrak sesleri iitilm eye balad. Avclar kpekleriyle
birlikte kp gidiyorlar. lk kar h er eyi daha parlak, da
ha sevinli klyor. Dorusu hi beklemiyordum bunu.
Kyde k dncesi rktyordu beni. Fakat h er eyin
iyi bir yan varm dnyada.
Maenka ***y yakndan tandm ve daha bir sev
dim. ok iyi, ok zgn b ir insan. Bir rastlantyla, ***in
ok yakn bir akrabalar olduunu rendim Maenka
kendisini yedi yldr grmemi ama hayranlkla sz edi
yor ondan. Bir yaz geirmi burada. Maenka ,onun o
zam anki yaamn btn ayrntlaryla hikye etmekten
bkp usanmyor. M aenkann romanlarn okurken ***
in soluk bir kurun kalem le yazd deinilere rastlyorum
arada bir. O zam anlar henz ocuk olduu grlyor.
imdi hi kukusuz alay edecei dnce ve duygular, o
zam anlar sarsm onu. Taze, duygulu b ir yree sahip
olduu anlalyor o dnemde.
P ek ok okuyorum. 1775te yazlm bir roman 1829
ylnda okumann ne kad ar tuhaf b ir ey olduunu bile
mezsin. Sanki anszn konuk odalarmzdan karak k a
ba ipek dokumayla kapl eski b ir salona giriyor, ku t
y, atlas koltuklara oturuyor, evremizde, tuhaf giysiler
(*) Bal bana bir olay bu. (r.y.n.)
182

iinde olm alanna karn tandk yzler grp, bunlarn,

hatt biraz daha genlemi olan amcalarmz, nineleri
miz olduunu anlyoruz. Zaten genel olarak bakaca da
b ir yarar yok bu rom anlarn. Olay ilgi ekici, entrika
iyi dzenlenmi, fakat gerek Belkurun konumalar, ge
rekse Charlottann yantlar ireti ve yapmack. Akll
bir adam bu hazr tasary ve karakterleri alp, deyii ve
anlamszlklar onarsa, b ir de kimi yerleri uzatmadan, k
k deinilerle tamamlasa, ok gzel, bal bana bir
roman kard ortaya. Bunu benim, nankr R.'ye iletiver.
Zeksn ngiliz kadnlaryla konuarak tketm eye b ir
son versin artk! Bu kadar iyi bildii dnyann ve insan
larn tablosunu, eski bir kanavie zerine yeni naklar
ileyerek, kk bir ereve iinde gstersin bize.
Ma iyi biliyor Rus edebiyatn. Zaten burada ge
nellikle Petersburgdan daha ok uralyor edebiyatla.
B urallar dergileri alyor, onlann svmelerine canla
bala katlyor, srayla h e r iki yann sylediklerine de
inanyor, sevdikleri yazar iddetle eletirilmise kzp da
rlyorlar. Vyazemski ve Pukinin taral gen kzlar ni
in byle sevdiklerini anlyorum imdi. nk onlann
gerek okuyucular bu kzlardr. Dergilere b ir gz atp
A vrupa Habercisindeki eletirileri okuyaym dedim ama,
bayalk ve yaltaklklar midemi bulandrd. Bir semi
ner rencisinin tum turakl bir tavrla, bizlerin, biz n a
nem olla. St. P etersburglulann okuduu kitaplarn ahlk
dlmdan, uygunsuzluundan sz etmesi gln ka
yor.

6 / LZADAN SAAYA
Hayatm! Duygularm daha fazla gizleyecek durum
da deilim. Bir dostun yardmna, tlerine gereksini
183

mim var. Katm, kendisinden m utsuzluktan korkar gi

bi korktuum kii, *** burada. Ne yapacam imdi? Ba
m dnyor, kendimi yitirm ek zereyim ... Tanr akna,
syle bana, ne yapmalym? Sana h er eyi anlatacam
imdi...

Onun peimden ayrlmadn ilkin sen farketm itin

geen k. Bize gelmiyordu ama, h er yerde gryorduk
birbirimizi. Souk davranmam, hatt kmseyici tavr
lar taknm am a karn, ondan bir t rl kurtulamadm.
Balolarda her zaman benim yanmda yer bulabiliyor, ge
zintilerde daima karm a kyor, tiyatrolarda el gzl
hep bizim locaya evrili oluyordu.
nceleri onurum u okuyordu bu. Belki de bunu faz
lasyla hissettirdim ona. nk bana duygularndan sz
etmek iin her an kendinde yeni haklar buluyor, kh ks
kanyor, yalvarp yakaryordu. Btn bunlarn nereye
varacan dnyordum dehet iinde. Ve onun benli
im zerindeki egemenliini mitsizlik iinde itiraf edi
yordum kendi kendime. Ktl henz balangcndayken yok etmeli diye dnerek P ftersb u rg dan ayrldm.
K ararllm ve grevimi yerine getirdiime ilikin gve
nim, yreim i yattrr gibi olmutu. Onu daha ilgisiz,
daha az acyla dnmeye balamken, anszn karm a
kvermesin mi!
Nasl oldu bak: Dn '5**in isim gn elentisi vard.
Yemein yenecei, konuk odasnda kalabalk bir konuk
topluluu ve hafif svari subay niform alar ile kar
latm. K adnlar evremi kuattlar, hepsiyle teker te
ker ptm. Her eyden habersiz, ev sahibesinin yan
na oturdum ve bir de baktm, *** karmda! Dondum kal
dm. Bana bir iki sz sylerken tavrnda yle tatl, yle
iten bir sevin vard ki, ne aknlm, ne de m em nu
niyetimi gizleyecek g bulamadm kendimde.
184

Masaya oturuldu. O, karm da yer ald. Yzne bak

maya cesaret edemiyor, fakat btn gzlerin ona evrili
olduunu fark ediyordum. O ise suskun ve dalgnd. Ya
banc bir muhafz birlii subaynn ilgisini ekmek ko
nusundaki genel istek, gen kzlarn tedirginliini, erkek
lerin beceriksizliini ve kendi yaptklar akalara yine
kendilerinin kahkahalarla glleri, buna karlk konu
un lll, soukluu ve kusursuz ilgisizlii, baka
bir zaman olsa ok oyalard beni... Yemekten sonra ba
na doru yaklat. Bir eyler sylemek zorunda olduu
mu hissederek, hi de yeri yokken, bunun bir i ziyareti
mi olduunu sordum. Sorumu usulca: yle bir i iin
geldim ki mrm boyunca m utluluum ona bal, diye
yam tlad ve hemen uzaklat yanmdan. Sonra da (ile
rinden biri ninem olan) yal kadnla boston (*) oyna
maya oturdu. Ben de yukarya. M enkaya kp, bam
aryor bahanesiyle akama kadar uzandm. Hastadan
daha beterdim gerekten de. Menka yanmdan ayrl
mad, *** onu bylemi. Bir ay, ya da daha ok kala
cakm onlarda., Ma btn gn onunla birlikte olacak.
Kz gerekten k. Dilerim o da Menkaya tutulur.
Boylu boslu, ilgi ekici bir kz. Erkeklere gerekli olan
da sadece bu zaten.
Azizim, ne yapmalym? Burada onun kovalamala
rndan kanmann da olana yok. Ninemi bylemeyi
baard bile. Bize gelecek; itiraflar, yaknmalar, yem in
ler yeniden balayacak. Ve ne iin? Akm, itiraflarm
elde edecek, sonra evliliin zararlarn dnecek ve be
ni brakp gidecek. O zaman ben... Ne korkun bir ge
lecek! Tanr akna, uzat elini bana... Bouluyorum!

(*) Bir iskambil oyunu. (ev.l

185

7 / SAANIN YANITI
ini dkp yreini ferahlatm ak naslm! Ha syle
meleim! Benim zaten oktandr bildiim eyi itiraf et
memek iin sknp duruyordun *** ve siz birbirinize tu t
kunsunuz; peki ktlk neresinde bunun? K utlu olsun!
Sende, olaylar tuhaf alardan deerlendirm e konusun
da yle bir yetenek var ki, ap kalyorum. Boyuna m ut
suzluktan sz edip durman, korkarm b ir gn gerekten
mutsuzlua uratacak seni! Niin evlenmeyesin ***le?
Almaz engeller hani, nerede? O zenginmi, sen yoksul
musun, bo lakrd. Zenginse, ikiniz iin, daha ne isti
yorsunuz? A ristokratm . Peki sen soyunla sopunla, ye
time tarznla aristokrat deilsin de, nesin?
Sz, yksek sosyete hanm larndan ald geenlerde.
rendiime gre, daha iyi papu giydikleri iin b ir gn
R. aristokrasiden yana olduunu bildirmi. yleyse, se
nin tepeden trnaa aristokrat olduun 'ak bir gerek
deil mi?
Meleim, bala ama, patetik m ektubun gldrd
beni. *** seni grmek iin kye gelmi. Aman ne kor
kun! Kendini yitiriyorsun, benden t istiyorsun... Ta
ral bir rom an kahram an kz olup kacaksn neredeyse.
dm u: Kynzdeki kilisede en ksa zamanda nik
hn kydr ve S ***lerin tablolarnda Fornarina olarak
grnmek zere hem en gel buraya. aka b ir yana1, se
nin valyenin davran duygulandrd beni. Evet, eski
zam anlarn klar, sevgilinin cana yakn bir bakn el
de etmek iin Filistine yl savamaya giderlerdi. Fa
kat amzda kalbinin sahibiyle grmek iin Petersbu rgdan kalkp 500 verst uzaa gitmek ok ey ifade
eder dorusu. ***in davran dllendirilmeye deer.

186

8 / VLADMR DEN BR DOSTUNA

Bir iyilik yap, lm derecesinde hasta olduum sy
lentisini yay. zin sresini geirmek niyetindeyim. Bunu
yaparken de btn nezaket kurallarna uym ak istiyorum.
te iki haftadr kyde yaamama karn, zamann nasl
uup gittiini fark etmedim bile. Canm mthi skan
Petersburg yaamndan sonra kafa dinliyorum burada.
Ky sevmemek, kafesinden az nce salverilmi b ir ra
hibe, ya da devlet hizmetine henz balam 18 yanda
bir delikanl iin balanabilir b ir tutum dur ancak. Pe
tersburg sofa, Moskova hizmeti kzlarn odas, ky ise
bizim kendi odamzdr. Kendini bilen bir adam zorunlu
olarak sofadan geer, arada b ir hizmeti kzlarn odas
na yle bir gz atar, fakat kendi odasna kar sonunda.
Ben de byle yapacam ite. Grevden ayrlp evlenecek,
kendi kyme, Saratovski'ye gideceim. Derebeylik de
ayn deerde bir grevdir. Her eyleri ile bize bal olan
bin cann ynetimiyle uramak, bir takma kumanda,
ya da diplomatik mesajlar kopya etm ekten daha da
nem lidir...
Bizi kylerimizle ilgilenmekten alkoyan bu um ur
samazlk, balanmaz bir ey. Onlar zerinde ne kadar
ok hakkmz varsa, o lde de ykmllklerimiz v ar
dr. Onlar dolandrc khyann bana buyrujc yneti
mine brakyoruz. O da kylleri ezip, bizi soyuyor. Gele
cekteki gelirlerimizle borlarmz dyor, yklp gidi
yoruz. Sonra da yoksullua, skntya dyoruz yalan
dmzda.
Bizim soylular snfnn anszn knn nedeni
bence udur: Dede zengindi ,oul sknt ekmektedir, to
run ise meteliksiz kalmtr. Eski aileler yok olmaya yz
tutuyor. Yeniler ise ykseliyor ve nc kuakta yeni
den silinip gidiyorlar. nk servetler birbirine kar
187

makta, hibir aile atalarm tanm am aktadr. Nereye va

racak bu politik materyalizm in sonu? Bu gidie dur de
menin zaman geldi artk!
Tarihsel kkenlerimizin deerden dtn gr
mek her zaman ac verm itir bana. Hi kimse, kendi ii
ne yarayanlar b ir yana, onlara deer vermiyor. Antlarn
zerine Yurtta Minine ve Prens Pojarskiye diye ya
zan bir halktan nasl beklersin anlaryla vnmesini?
Hangi Prens Pojarski? Kim bu yurtta Minin? Byk
bir devlet adam olan bir Prens Dm itri Mihaylovi Po
jarski ve btn b ir devlet iinde sekin b ir kimse olarak
beliren bir Kozma Mini Sohoruki vard. Fakat anayurt,
gerek adlarn bile unuttu kurtarclarnn, zavall, za
vall halk!
Memur aristokrasi, soy aristokrasinin yerini tu ta
maz. Soylularn aile yaantlarna ilikin anlar, halkn
tarihsel anlan olmaldr. Fakat sekizinci derecede bir
m em urun ocuklar ne gibi aile anlarna sahip olabilir?
Aristokrasiyi vmekte ilgisizlik tasladm sanma.
Kkenimle utanyor deilim ama, onun bana bu konu
da hibir hak vermediini de biliyorum. Fakat La B ru
yre ile ayn kandaym: A ffecter le mpris de la nais
sance est un riduculc dans le parvenu et une lchet dans
le gentilhomme. (*)
Bana bunlar yabanc b ir kyde yaamak ve kk
derebeylerinin iftliklerini nasl ynettiklerini grmek d
ndrd. Bu baylar devlet hizmetinde bulunuyor kendi
iftliklerini kendileri ynetiyorlar.
Fakat dorusunu sylemek gerekirse keke bizim gi
bi tutum suz olsa onlar da. Ne yabanlk! Fonvizinin (**)
(*) Kkenine kar ilgisizlik, tredide, gln, soyluda dk
bir niteliktir, (r.y.n.)
(**) Deni vnovi Fonvizin. (1742- 1792) Rus oyun yazar.
(ev.)
188

anlatt dnemi yayorlar hl. Hl Prostakovalar,

Skotinin'ler kyor ilerinden.
Fakat, bununla birlikte, evinde konuk olduum ak
rabam onlarn dnda tutmalym . Kendisi ok iyi y
rekli bir insan. Kars ve kz da yle. Gryorsun ne k a
dar iyimser oldum ben de. Kye geliimden bu yana ok
iyimser, ok hogrl bir kimse oldum gerekten de.
inde bulunduum babaerkil yaantnn ve Liza ! '" n m
burada bulunuunun etkisiyle tabi. Onsuz olmak ok s
kyordu canm. Onu Petersburga dndrebilmek iin
geldim buraya. lk karlamamz ok'gsterili oldu. Ha
lamn isim gn enlii yaplyordu. Komular toplan
dlar. Liza da geldi. Gzlerine inanamad beni grnce...
Buraya sadece onun iin geldiimi anlamamas olanaksz
d. Ben de ona bunu hissettirm ek iin elimden geleni a r
dma komadm. Elde ettiim baar bugne kadar bekle
yiimi fazlasyla karlad. (ok ey dem ektir bu.)
Yal bayanlar bana hayran. Gen kzlar ise (yurt
sever olduklar iin) sokulduka sokuluyorlar yanma. E r
kekler buras iin bir yenilik olan fatuit indolontimden (*) hi holanmyorlar, zellikle de son derece nazik
ve ll oluum onlar zvanadan karyor. in iinde
bir edepsizlik olduunu sezmekle birlikte bunun nerede
gizli olduunu anlayam yorlar bir trl. Hoakal. Bi
zimkiler ne lemde? Servitor di tutti quanti. (**). Bana
*** kyne yaz.

9 / DOSTUN YANITI
Verdiin grev yerine getirildi. Dn tiyatroda senin
(*) Szgn poz. (Rusa baskdan.)
(**) Onlarn sadk hizmetkr, (r.y.n.)
189

b ir sinir krizine tutulduunu, h e r halde artk sosyetede

grnemeyeceini bildirdim. Kendini yeniden toparlayncaya kadar dilediin gibi yaa.
D erebeylerine ilikin grlerin senin adma sevin
dirdi beni. yle ya:
U n h o m m e s a n s e t sa n s re p ro c h e
O u i n 's e t n i roi, n i d u c , n i c o m te au ssi. ( )

Derebeyinin serveti, dnyada kskanlacak eydir

bence.
Geri Rusyada rtbeler, ne de olsa, posta menzille
rinde skyor. Onlarsz at verm iyorlar adama.
imdi senin bunlar um ursayacak durum da olmad
m, aklnn fikrinin Lizanda olduunu unutup, felsefe
ye dalmm. Foblaslk taslayp mrn boyunca kadn
larn ardndan komak. Sana gitm iyor artik bu. andan geri kaldn. 1807 ylnn ci-devant (**) hrltl m uha
fzna benziyorsun bu konuda. Kendini toparlamazsan ge
neral Gden daha gln durum a deceksin ksa bir
sre sonra. O rta yal b ir kimse olmann gereklerine u y
mak, artk gen olmadn kabul etmek, daha yerinde
bir davran olmaz m? Vaazmn ie yaramayacan b i
lerek, srf grev duygusuyla sylyorum bunlar.
Btn dostlarn* bu arada Romadan Papaya k
olarak dnen eski bayan ahbabn sana ok selm ediyor.
Hepsi de ok acyor zamansz tkeniine. Papaya k
olmak ok yakm ona. Byleneceksin! Yarmaya gel
meyecek misin cum servo servonun dei (***)? Tam sana
gre bir i! Seni h er an bekliyorum.
(*) Ne kral, ne dk, h att ne kont deil ama, korkusuz, skn
tsz b ir adam, (r.y.n.)
(**) Eski, sabk, (r.yj.)
i***) T annnn kullannn kulu ile. (r.yj.)

190

10 / VLADMR ***'DEN DOSTUNA

Haksz yere sluyorsun beni. andan geri kalan
ben deilim, sensin. Hem de tam on yl. Senin yzeysel,
tum turakl grlerin hep 1818 ylna ilikin eyler. O
zam anlar kuralclk ve ekonomi politik modas vard. Ba
lolara kllarmzla gider, dans yakksz sayardk. K a
dnlara ayracak zamanmz yoktu. Btn bunlarn ge
mite kaldn sana duyurm akla eref duyarm. Adam
Sm ithin yerini Fransz kadrili (*) ald imdi. Herkes
elinden geldiince apknlk yapyor, eleniyor. Ben a
mzn ruhunu izliyorum. Fakat sen hareketsiz bir adam
sn. Ci-devantn honune stdreotyiesin. (**) Hep kar
kmaktan baka bir bildiin yoktur. Z.nin seni yola ge
tireceini um anm . Onun Vatikan hoppalna havale edi
yorum seni. Bana gelince, ben bsbtn ataerkil yaama
tarzna verdim kendimi. Akam saat 10 oldu mu yatyor,
bural derebeylerle ilk kar zerinde kayak gezintileri ya
pyor, yal bayanlarla kapiine boston oynuyor, y itirin
ce Lizayla h er gn gryor, gittike daha ok tu tu lu
yorum ona. Davranlarnda sessiz, soylu b ir incelik, P e
tersburg yksek sosyetesinin yumuakl, bunun yan
sra da canl, hogrl, (ninesinin deyimiyle) iyi b ir cins
eyi var bu kzn. Keskin ya da kat bir yan yok yarg
larnn. Etkilendii zaman mshil grm ocuk gibi y
zn buruturm uyor. Kadnlarmzda ok az bulunan iki
erdemi var: Dinlemek ve anlam ak... ok gzel olmakla
birlikte ahm aklklar ve muhayyilelerinin slyla beni
aknla dren kadnlara sk sk rastlammdr. En
ince bir aka, ya da en zarif bir selm, ou kez ya edep
sizce bir fkra, ya da yakksz bir bayalk sayarlar. Bu
(*) Bir Fransz dans. (ev.)
(**) Basmakalp bir insan, (r.y.n.)

191

srada takndklar souk tavr ylesine irkindir ki, en

ateli bir ak bile dayanamaz buna.
lgnca tutulduum Yelena "da yaadm bu de
neyi. Ben ona tatl bir ey syledim. O, bunu bir kabalk
sayarak gidip bir kaz arkadana benden yaknd. Bu bs
btn d krklna uratt beni.
Lizann dnda bir de Menka *** var gnl e
lencesi olarak. ok tatl bir kz. Elma aalarnn altnda
ve saman ynlar arasnda dadlarnn ve doann yeti
tirdii, dne kadar annelerinin, sonra da kocalarnn
sznden dar kmayan bu kzlar, bizim basmakalp dil
berlerimizden ok daha cana yakn eyler.
Hoa kal azizim. Sosyeteden ne haber? Sonunda
kendimi iire verdiimi syle herkese. Geenlerde P ren
ses Olgann portresi iin (bu yzden Lizann beni ok
tatl bir biimde azarlad) b ir yazt kaleme aldm:
O , g e r e k k a d a r a h m a k , ku su rs u zlu k k a d a r skcd r.

u daha m iyi dersin?

O , g e r e k k a d a r skc, ku su rs u zlu k k a d a r a h m a k tr.

kisi de ayn kapya kyor. V.den bu ilk iirimi

kefetmesini, beni imdiden air saymasn dile.

192

ROSLAVLEV
1831

Roslavlevi okurken bu yaptn konusunun ok y a

kndan bildiim gerek bir olaya dayandn grp a
rdm. Bay Zagoskinin (*) hikyesinde kahram an olarak
setii mutsuz kadn bir zam anlar benim dostumdu. Ya
zar unutulm u bir olaya halkn ilgisini yeniden yneltti,
zamanla yatm olan nefret duygularn uyandrd ve m e
zarlarn sessizliini bozdu. imdi b ir glgeyi savunacam
ben. Okuyucu, arzumun itenliine sayg duyarak, kale
mimin gszln balasn. Kendim den de epeyce
sz etmek zorunda kalacam. nk almyazm zavall
dostumun alnyazsna uzun sre bal kald.
1811 yl knda sosyeteye kardlar beni. lk izle
nimlerimi betimlemeye girimeyeceim. O gne kadar
hayat kapal odalarda ve retm enlerle geen on alt y a
nda bir kzn birdenbire sonu gelmez balolara katlm a
ya balaynca neler hissedecei kolayca tahm in edilir.
Yaamn verdii btn canlla, b ir elence kasrgas
iine daldm. O sralarda dnmeyi bilm iyordum h e
nz... ok yazk; nk gzlenmeye deer b ir dnemdi o.
Benimle birlikte balolarda grnen gen kzlar a ra
snda prenses *** zellikle gze arpyordu. (Bay Zagos
kin ona Polina demi. Bu ad olduu gibi brakyorum .)
imdi anlatacam olay nedeniyle ksa zamanda dost ol
duk onunla.
(*) Zagoskin - Dnemin bir Rus tarihisi. (ev.)
195

Yirmi iki yalarnda b ir delikanl olan kardeim o

dnemin salon adam larndand. Dilerinde grevli ol
duu biliniyor, dans ederek ve apknlk yaparak Mos
kova'da yayordu. Polinaya tutuldu, ailelerimiz arasn
da bir yaknlama salamam diledi benden. Kardeim
ailemizin putuydu, benden de h er istediini koparrd.
Ben ona yaranm ak iin Polinaya yaklarken ksa
bir sre sonra itenlikle balandm gen Prensese. T u
haf ve daha ok da ekici y an lan olan bir insand. Onu
henz anlam yordum ama, sevmeye balam tm bile.
Farknda olmadan, onun gzleriyle grmeye, onun g
rleriyle dnmeye baladm. Babas devlet hizm etin
de em ektar bir kimseydi. atafatl bir arabas ve nian
la n vard yani. Uar, basit bir adamd bununla birlikte.
Fakat annesi ll bir kadnd. Olgunluuyla, m anty
la gze arpard.
Polina her baloda ve toplantda grnrd. evresi
hayranlaryla evriliydi. Ona durm adan kompliman ya
parlar, fakat o bunlardan sklr ve bu can sknts, gu
rurlu, souk bir grn verirdi Prensese. Bu grn
onun Grek yzne, kara kalarna son derece yakrd.
Esprilerim bu dzgn ve skntl yzde b ir glmseme
yaratabildikleri zaman ok m utlu olurdum.
Polina, hibir ayrm yapmakszn, pek ok okurdu.
Babasnn kitaplnn anahtar ondayd. Bu kitaplk
XVIII. yzyl yazarlarnn yaptlarndan oluuyordu ge
nellikle. Gen kz M ontesquieudan Crebillonun rom an
larna kadar btn Fransz edebiyatyla tankt. Rousseauyu ezbere bilirdi. K itaplkta Sumarokovun yaptla
rnn dnda tek bir Rusa kitap yoktu. Polina bunlar da
hibir zaman okumu deildi. Bana b ir gn, Rus yazn
n glkle anlayabildiini sylemiti. Moskoval iir ya
zclarnn ona getirdii iircikler de iinde olmak zere,
196

Rusa hibir ey okum uyordu sanrm. Konudan biraz

ayrlacam imdi. te neredeyse otuz yldr bu zavall
lara Rusa okumadmz ve ana dilimizle (szm ona)
derdimizi anlatamadmz iin svp sayyorlar. (Not:
Y. Milovslakinin yazarnn bu kaba sulam alar tekrar
etmesi gnah oluyor. Biz hepimiz okuduk onu. Roman
nn Franszcaya evrilmesini de sanyorum bizden birine
borlu.) Sorun urada: Rusa okumak ok sevindirdi bizi.
Fakpt yaznmz, sanrm Lomonosovdan teye gitmiyor
ve henz dar kapsaml. Birka sekin airimiz v ar ku
kusuz. F akat btn okuyucularn sadece iirle ilgilenme
lerini beklemek olanaksz. Dz yaz alannda bir tek Karamzin Tarihi var. lk iki roman birka yl nce or
taya kt. Oysa F ransada, ngilterede ve A lm anyada
birbirinden ilgin rom anlar durm adan izler birbirini. e
viri bile gremiyoruz. Hani grsek de, siz dilediinizi ya
pn ama, ben zgnlerini yeliyorum. Dergilerimiz ede
biyatlarm z iin ilgi ekici. Biz h e r eyi, haberleri \Te
bilgileri yabanc kitaplardan renmek zorundayz. Bylece de (dnen ve insanolunun dncelerini izleyen
herkes) yabanc dil ile dnyor. Yazarlarmzn Rus ki
taplarna gsterdiimiz um ursam azlktan hi durm adan
yalanm alar, apkalarmz Schleier moda evinden satn
almza, bizim apka yapmclarmzn rnleriyle yetinmeyiimize kzan Rus tccarlarnn yaknm alarn an
dryor.
Yksek sosyete yaam nn anlar, hatt tarihsel d
nemde bile gsz ve deersizdir. Fakat b ir gezgin kad
nn Moskovaya gelii derin izlenim ler brakt bende. Mme S tael'i*) di bu. Rusyaya yazn, MoskovalIlarn byk
b ir blm nn yazla gittii b ir dnemde geldi. Rus ko
nukseverlii kendini gsterdi. nl yabanc kadn nasl
(*) Madame de Stal (1766-1817) Fransz kadn yazar. (ev.)

197

arlayacaklarn bilemiyorlard. Yemekler veriliyordu

onuruna. Baylar ve bayanlar onu grmeye kouyorlar ve
genellikle d krklna uruyorlard. nk elli ya
larnda ve yana gre giyinmemi bir kadn kyordu
karlarna. Tavrlar hoa gitmiyor, szleri uzun kayor
du. Giysisinin kolluklar da son derece ksayd. Polina
nn babas daha nce P aristen tand M-me Stal onu
runa bir yemek verdi ve bizim Moskoval btn aklevvellerimizi ard buna. Corinnenin yazarn burada
grdm. Dirseklerini masaya dayam, ba kede otu
ruyor, gzel parm aklaryla kttan borucuklar yapp
ayordu. Keyfinin yerinde olmad belliydi. Birka kez
konumak istediyse de sardramad. Bizim aklevvellerimiz h er zamanki llerince yiyip iiyor, M-me de Stal
in sohbetinden ok, prensin balk orbasndan memnun
kaldklar grlyordu. Kadnlar yapmack tavrlarla k
rtp duruyorlard. Onlar da, erkekler de sessizlii arada
bir bozuyor, Avrupal nl bir kiinin huzurunda duy
duklar rkeklik ve kendi dncelerinin deersizlii ko
nusundaki kanlan belli oluyordu.
Yemek sresince Polina ine stndeymiesine o tur
du. K onuklarn ilgisi m ersin bal ile M-me de Stal ara
snda paylatnlm t. Ondan h er an bir bon-mot (*) bek
liyorlard. En sonunda, hem de olduka gzpek b ir ci
nas kopardlar. Espri hem en yakaland, kahkahalar ve bir
vg mrlts ykseldi. Prens m est olmutu. Polinaya
baktm. Y anaklan alev alev yanyor, gzlerinde yalar
biriktii grlyordu. Konuklar M-me de Stal ile ada
makll uzlam olarak masadan kalktlar ve onun sy
ledii cinas kente yaym ak zere arabalarna binip gitti
ler.
Polinaya:
(*) Cinas, ir.y.n.)

198

 Ne oldu sana ma chre (*)? diye sordum. Bu b i

razck serbest espri mi dokundu sana byle?
Polina:
Ah azizim, diye yantlad beni; tam bir mitsiz
lik iindeyim. Bu olaanst kadn bi> im yksek sosyete
yi ne kadar deersiz buldu kimbilir! O, parlak grleri,
yrek cokunluunu, esinleyici szleri deerlendirebilen
ve kendisini anlayan kiilerle evrili olmaya alktr. Fa
kat burada... Tanrm! saat boyunca ne bir dnce
krnts, ne de tek ilgin bir sz! Ahmak kiiler, ahm ak
a bir tum turakllk, hepsi bu! Kimbilir ne kadar skl
mtr? Ne kadar da yorgun grnyordu! Onlara gerek
li olan, bu kltr m aym unlarnn anlayabilecekleri eyi
grd ve bir cinas frlatverdi. Nasl da kaptlar bunu!
U tantan yerin dibine getim, hngr hngr alaya
caktm az kalsn... Szlerini hararetle srdryordu.
Fakat brak bizim yksek sosyete sprntleri iin onla
ra layk olan dnsn. O hi olmazsa bizim gsterisiz,
yaln halkmz grp anlam. Batl birine yaltaklan
mak iin halkmzn sakalyla elenmeye kalkan o daya
nlmaz, yal soytarya verdii yant duydun: Bundan
yzyl nce sakaln korumasn bilen bir halk, zaman
mzda da kafasn korumasn bilecektir. Ne kadar ho
bir insan! Ne ok seviyorum onu! Ona ktlk edenler
den nasl nefret ediyorum!
Polinann tedirginliini farkeden sadece ben deil
dim. Ayn anda baka bir ift anlayl gz de onun ze
rinde durm utu. M-me de Stalin kara gzleriydi bun
lar. Ne dndn bilmiyorum. Fakat- yem ekten son
ra gen Prensese yaklaarak sohbete dald onunla. B ir
ka gn sonra da u pusula geldi M-me de Stalden:
M a

c h re e n fa n t, je

su is

(*) Azizim, (r.y.n.)

199

to u te m a la d e . Il s e ra it bien

a im a b le vous d e v e n ir m e ra n im e r. T c h e z de T o b ten ir de
m -m e v o tre m re e t v e u lle z lu i p r s e n te r les re s p e c ts d e votre
a m ie d e S. ( * )

Bu pusula imdi bende. M eraktan atlam ama karn

Polina bana M-me de Stalle ilikileri konusunda hibir
zaman aklamada bulunmad. B ir deha olduu kadar da
iyi yrekli bir kimse olan bu ho kadn onu kendinden
geiriyordu.
Birini ktlem ek istei kiiyi nerelere kadar vardr
yor! Ksa bir sre nce ok h atr saylr b ir toplulukta
btn bunlar anlatrken Belki de M-me de Stal Napolyonun casusuydu, Prenses *** de ona gerekli bilgileri
verdi, deyip ktlar. nsaf edin, dedim, Napolyonun
on yldr kovalad M-me de Stal, soylu ve iyi insan
M-me de Stal, Rus im paratorunun koruyuculuuna g
lkle snabilen M-Me de Stal, Chatea^briandn, Byron
u \ dostu M-me de Stal, nasl Napolyonun casusu ola
bilir!... Hassas burunlu kontes B. Pekl olabilir! di
ye kar kt. Napolyon eytan m eytan. M-me de
Stal de anasnn gzyd!
Herkes, hl anmsadm sorumsuz bir tavrla yak
laan savatan sz ediyordu. XV. Louis dnemi Fransasna yknme modas vard o zam anlar. Y urt sevgisi
ukallkm gibi grnyordu. O dnemin aklevvelleri
Napolyonu gz kararm bir yaltaklkla gklere ka
ryorlar, bizim baarszlklarm zla eleniyorlard. A na
y urt savunucular ise, ne yazk ki, biraz safdildiler. Ol
duka elenceli bir tarzda alaya alm yorlar ve hi etkili
olamyorlard. Y urt sevgileri sosyete evrelerinde Fran
(*) Sevgili ocuum, ok hastaym, beni canlandrm ak iin u
ram ak ltfunda bulunursanz ok sevineceim. Annenizden
bunun iin izin alm aya aln ve ona sizi seven de S'in say
gl selamn iletin, (r.y.n.)
200

szca konuulmasn ve dile yabanc szckler sokulma

sn acmaszca knamann, b ir de Kuznetski kprsne
iddetle kar kmann ve buna benzer eylerin snrn
aamyordu. Genler Rus olan h er eyden horgr ve
umursamazlkla sz ediyorlar ve y a n aka yar ciddi,
Rusyann da bir Ren Konfederasyonu (*) akibetine u ra
yaca kehanetinde bulunuyorlard. Tek szckle, toplum
irkef iinde yzmekteydi.
Anszn istila haberi ve hkm darn bildirisiyle a
kna dndk. Moskova alkalanyordu. Kont Rastopinin
basit halk iin yaynlad tek yaprakl bildiriler ortaya
kt. Halk fkelendi. Sosyete m askaralar uslandlar. Ba
yanlar s'kinip canland. Fransz dilinin ve Kuznetski
kprsnn dmanlar sosyete evrelerinde kesin bir
stnlk kazandlar. Konuk odalar, yurtseverlerle dol
du. Kimisi tabakasndaki Fransz enfiyesini dkerek Rus
enfiyesi ekmeye balad. Kimisi on tane Franszca bro
r yakt; kimisi de krmz araptan el ekerek eki kvasa balad. Herkes Franszca konumaya tvbe etti. H er
kes Projarski ve *** Lin adlarn nlyor, bir' yandan
menzillerde atlan bile deitirmeden Saratovski kyleri
ne yollanmaya hazrlanrken, te yandan bir halk sava
n tlyorlard.
Polina nceleri nasl fkesini gizlemiyorduysa, imdi
de horgrsn gizlemiyordu. Bu kala gz arasndaki
deiiklik ve dleklik onu ileden karyordu. B ulvar
da, Presnenski havuzlarnda, kasten Franszca konuur,
yemek masasnda ve uaklar da oradayken y u rt sevgisi
ne, yiitlie kasten kar kar ve kasten Napolyon ordu
sunun kalabalklndan, Napolyonun askeri dehasndan
(*) Napolyonun 1806 ylnda Kutsal Roma-Cermen m parator
luunu ortadan kaldrarak birok kk Alman devletinin
birletirilmesinden oluturduu konfederasyon. (ev.)
201

sz ederdi. Orudu bulunanlar bir jurnalden kayglanarak

sararr, yurdun dmanna bu ballndan tr acele
ederlerdi. Polina horgryle glmser, Keke btn
R uslar anayurtlarn benim sevdiim kadar evseler
derdi.
Bu davranlar artyordu beni. Her zamanki al
akgnll ve suskun Polinann bu cesareti nereden al
dn anlayamyordum. Bir gn kendisine:
nsaf et, dedim. imiz olmayan eye karmak s
tne grev mi senin? Brak erkekler dvsn, bara a
ra politikadan sz etsinler. Kadnlar savaa gidecek de
il ya! Bonaparttan bize ne?
Gzleri imek gibi akt:
Utan, dedi. Kadnlarn anayurdu yok mu? Onla
rn babalan, erkek kardeleri, kocalar yok mu? Acaba
bizim dam arlanm zda akan kan Rus kan deil mi? Yok
sa bizim sadece, balolarda ekosez (*) yaparak dndrl
mek, evde de kanavieye kpekikler ilemek iin mi do
duumuzu sanyorsun? Hayr, ben kadnn toplum ze
rinde, ya da hi deilse bir adamn kalbi zerinde nasl
etkili olabileceini biliyorum. Bizi tutsak ettikleri aa
lk durum u kabul etmiyorum. M-me de Staele bak! Napolyon sanki bir dman ordusuymuasna savayordu
onunla... Amcam da hl Fransz ordusunun yaklam a
sndan tr onun duyduu korkuyla elenmeye cesaret
edebiliyor? Sakin olunuz hanmefendi; Napolyon size k ar
deil, Rusyaya kar savayor... Evet! Eer amcam
Franszlarn eline dse, gezgin diye Royal Palasa bra
krlard onu. Ama ayn durum M-me de Staelin ba
na gelmi olsa, devlet zindannda can verdi. Ya Charlot(*) Eski bir sko dans (ev.)
202

te Corday (*)? Ya bizim M arfa Posadnista? Ya Prenses

Laskova? Neyim eksik onlardan? Herhalde gzpekliim,
ya da kararllm deil?
Polinay aknlk iinde dinliyordum. Onda byle
ateli bir tutku, byle b ir ikbalperestlik bulunduunu hi
bir zaman sezmemitim. Heyhat! R uhunun olaanst n i
telikleri ve aklnn yiit ycelii onu n erelere gtrd!
Sevgili yazarm ne kadar doru sylemi: Il nest de bon
heur que dans les vois communes (*)
H km darn gelii genel dalgalanm ay iddetlendir
di. Y urtseverlik cokunluu yksek sosyeteyi de kaplad
sonunda. Konuk salonlar tartm a meclisleri olup kt.
Her yerde yurtseverce zverilerden sz ediliyordu. V ar
n younu feda eden gen kont Mamonovun lmsz sy
levi dilden dile dolayordu. Bu olaydan sonra baz kz
anneleri Kontun artk kskanlacak bir dam at olmadna
deindilerse de biz hepimiz yine de tapyorduk ona. Ad
Polinann dilinden dmyordu. Bir keresinde kardei
me:
Siz ne feda edeceksiniz? diye sordu.
Benim apkn:
Henz kendi yurtluum yok benim, diye yantla
d onu. Topu topu otuz bin ruble borcum var, o da ana
yurdum a feda olsun.
Polina fkelenerek:
Baz kim seler iin'onur da, anayurt da bir ey an
latmaz, dedi. Kardeleri arpma alannda can verirken
onlar konuk salonlarnda zppelik yaparlar. Bu gibi soy
tarlarn kendisine ak num aras yapmasna izin verecek
kadar alak bir kadn v ar m dr bilmem?
(*) Charlotte Corday: (1768-1703) Fransz devrimci M araty
ldren kralc kz. (ev.)
(**) Fr. Mutluluk sadece herkesin getii yollarda bulunabilir.
Chateaubrian'n szleri olmal. (r.y.n.)
203

Kardeim kzard ve:

Son derece titiz bir kimsesiniz Prenses diye k ar
kt. Herkesin sizin kiiliinizde b ir M-me de Stal
grmesini ve size Corinneden tiradlar okumasn istiyor
sunuz. Bir kim senin kadnlan hafife almas, biliniz ki
onun anayurdunu ve anayurdunun dmanlarn hafife
almas anlamna gelmez.
Bu szleri syleyerek arkasn dnd. lesiye ks
tklerini sanyordum ama, yanlmm. Kardeimin ks
tahl Polinann houna gitmiti. Onun yakksz aka
sn fkesinin soylu parlayna balam, bir hafta son
ra da Manomovski alayna girdiini renince onlan ba
rtrm am benden kendisi istemiti. Kardeim coku iin
deydi. Hemen evlenme nerisinde bulundu Polinaya.
Prenses raz oldu. Fakat dn sava sonuna erteledi
ler. Ertesi gn de kardeim orduya katlm ak zere h are
ket etti. Napolyon Moskova zerine ilerliyor, bizimkiler
geriliyordu. Moskova tedirginlik iindeydi. Moskovallar
birbiri arkasna kentten ayrlyorlard. Prens ve kars
Prenses hep birlikte onlarn *** kyne gitmeye annemi
raz ettiler.
Bal olduu kentten yirm i verst uzaktaki *** k
yne gittik. evremiz ou Moskovadan gelen komu
larla doluydu. Herkes h er gn bir aradayd. Kydeki ha
yatmz da kenttekine benziyordu. Ordudan aa yukar
h er gn m ektup geliyor, yal kadnlar haritada ak ordughn bulunduu yeri aryor, bulamaynca da kzyor
lard. Polina sadece politikayla urayordu. Gazetelerin
ve bir de Rastopin bildirilerinin dnda hibir ey oku
muyor, kitap yz amyordu. evresinin dar grl in
sanlarla dolu oluu, durm adan sama sapan yarglar ve
asl astan olmayan haberler k onu ok zyordu.
A nayurdun kurtuluundan midini kesiyor, Rusya hzla
kyormu sanyor, h er asker blten mitsizliini a rt
204

tryor,- Kont Rastopinin polisiye bildirileri ise Prense

si ileden karyordu. Bu bildirilerin alayc slubu en
an cinsten bir terbiyesizlik, Rastopinin ald nlem
ler ise dayanlmaz bir barbarlk gibi grnyordu ona. O
dnemin, gzpeke uygulan Rusyay k u rtaran ve A v
rupay zgr klan, korkun fakat, o denli byk gr
ne, akl ermiyordu onun. Rusya haritasna eilerek
saatler geiriyor, ordunun hzl hareketlerini izleyip
verstleri hesaplyordu. Tuhaf dnceler geliyordu akl
na. Bir gn kyden ayrlp Fransz ordughna girmek ve
Napolyona kadar gizlice sokularak onu ldrm ek niye
tinde olduunu bildirdi. Onu yle bir giriimin lgnca
bir ey olduuna inandrmak benim iin g olmad ama,
ikinci bir Charlotte olmak dncesi uzun sre kmad
aklndan.
Babasnn olduka uar b ir adam olduunu daha n
ce sylemitim. Akl fikri, elden geldiince kyde de
Moskovadaki gibi yaamadayd. D avetler veriyor, k u r
duu thtre de socit (*) Fransz Proverbes (**)leri oy
nuyor, bizi honut etmeye, elendirm eye alyordu. B ir
ka tutsak subay gelmiti kente. Bu yeni sim alar Prensi
sevindirdi ve valiye rica ederek onlar kendi evinde ba
rndrm ak iin izin ald...
Drt kiiydiler bunlar. lerinden h a tn saylr
yaralaryla, dorusu bbrlenm eye hak kazanm olmak
la birlikte, Napolyona krkrne bal, dayanlmaz l
de yaygarac, olduka nemsiz kiiydiler. Fakat dr
dnc suba son derece ilgi ekici b ir kimseydi.
26 yanda bir delikanlyd bu. yi bir aile ocuuy
du. Ho b ir yz vard. Tavr ok gzeldi. Hemen ayr
bir yer kazand gzmzde. ltifatlarm z soylu bir al
(*) Amatr ev tiyatrosu (r.y.n.)
(**) Ataszleri (r.y.n.)
205

akgnlllkle karlard. ok az, fakat kantlayc ko

nuurdu. Kendisine savan gidii ve ordularn harekt
n ak ak anlatabilen ilk kii olduu iin Polina ho
land ondan. Rus ordularnn geri ekiliinin anlamsz bir
ka olmadn, bunun Ruslar katlatrd lde
Franszlar kayglandrdn dorulayarak Prensesin y
reine su serpti.
Polina ona: Fakat siz imparatorunuzun yenilmezli
ine inanm yor musunuz yoksa? diye sordu.
Senikur, (ondan da bay Zagoskinin takt adla sz
edeceim) bir sre sustuktan sonra, bulunduu durumda
akyrekliliin g bir ey olduunu sylemekle yetindi.
Polina bir yant alabilmekte ayak diredi. Senikur, F ran
sz ordularnn, Rusyann gneyine doru ilerlem eleri
nin Franszlar iin tehlikeli olabileceini, aslnda 1812 se
ferinin galiba sona erdiini, fakat henz bunun kesin
likle ortaya kmadn syledi.
Polina:
Ne sona ermesi! diye kar kt ona. Napolyon
durm adan ilerliyor, bizse durmadan geriliyoruz!
Senikur:
Bizim iin daha kt olan da bu zaten, diye k ar
lk verdi ve konuyu deitirdi.
Komularmzn dleke kehanetlerinden de, ahm ak
a yiitlik taslaylarndan da bkp usanan Polina, iin
asln bilmeye dayanan yansz grleri can kulayla
dinlerdi.
Kardeimden ipe sapa gelmez m ektuplar alyordum.
Bunlar akllca, ya da kt akalarla, Polinaya ilikin so
rularla, kaba saba ak itiraflar ve buna benzer vr zvrlarla doluydular. Polina bunlar okur, cam sklr ve
omuzlarn silkerdi. Bana:
u senin Alekseyin bo bir insan olduunu ka
bul et, derdi. Bu koullarda, sava alanlarndan bile, hi
206

bir ey anlatm ayan m ektuplar yazabildiine gre, tekd

ze aile yaam boyunca bana nelerden sz edecek kimbilir?
Yanlyordu. Kardeimin m ektuplarnn sl, onun
deersiz b ir kii olduundan deil, bizim iin ok onur
krc olmakla birlikte, b ir nyargdan ileri geliyordu. O,
kadnlara kar, onlarn kt anlaylarna gre ayarlan
m bir dil kullanlmas gerektiini ve nemli eylerin on
lar ilgilendirmediini sanyordu. H er yerde kabalk sa
ylabilecek byle bir kan, bizim gzmzde stelik ahmakayd da. Bir sr ipe sapa gelmez eyle uraan
Rus erkekleriyle karlatrldnda Rus kadnlar daha
iyi renim grm, daha ok okuyan, daha ok dijnen kim selerdir, hi kuku yok.
Borodino arpmasnn haberi yayld. Herkes bun
dan sz ediyordu. Herkes kendince en doru bilgilere sa
hipti ve herkeste ayr bir l, yaral listesi vard. K arde
imden m ektup alamyorduk. Son derece kayglydk. Ne
den sonra, her eit lf tayclarndan biri urayarak
onun tutsak dtn bildirdi bize. Bu arada, Polinaya
da onun ldn fsldayvermi. Polina derin b ir kede
re gmld. Kardeime k deildi. Onu uzun boylu d
nd de yoktu. Fakat bu haberden sonra, onun kiili
inde, ac eken bir insan, b ir kahram an grerek gizli
gizli alamaya balam. Birka kez gzya dkerken ya
kaladm onu. Fakat strap eken anayurdum uzun so
nunu hi iyi grmediini bildiimden, bu artm ad be
ni. Ona ac veren eyin baka b ir nedeni olabileceini d
nmedim.
Bir sabah bahede dolayordum. Senikur da yanm
da yryordu. Polinadan sz ediyorduk. Onun olaans
t niteliklerinin gen Fransz allak bullak ettii ve g
zelliinin onu iddetle etkiledii gzmden kamyordu.
Glerek, tpk rom anlardakine benzer b ir durum da oldu
207

unu syledim ona. Dmana tutsak den yaral val

ye, kapatld kalenin sahibesine k oluyor ve kalbini
almay baararak, sonunda evleniyor onunla.
Senikur:
Hayr, dedi. Prenses beni Rusyann dmam ola
rak gryor ve anayurdunu hibir zaman brakm ayacak
tr.
Bu srada aal yolun sonunda Polinay grerek ona
doru yrdk. Hzl adm larla yaklayordu bize. O ka
d ar solgundu ki arp kaldm.
Senikurun selmn yantlam ayarak, bana:
.Moskova dt, dedi.
Yreim darald, gzlerimden sel gibi yalar boan
d. Senikur ban eerek sustu.
Prenses fkeden titreyen b ir sesle srdrd szle
rini:
Soylu, aydn Franszlar zaferlerini kendilerine ya
rar biimde kutladlar. Moskovay atee verdiler, Mos
kova iki gndr yanyor.
Senikur:
Ne diyorsunuz? diye bard. Olamaz bu.
Polina souk bir tavrla:
Geceyi bekleyin, herhalde kzll grrsnz,
diye yantlad onu.
Senikur:
Tanrm! dedi. Mahvoldu o. Nasl? Moskovann
yanm asnn btn Fransz ordusunun ykm olduunu,
Napolyonun hibir yerde hibir biimde tutunam ayacam, ksa bir sre sonra ba bozuk ve honutsuz b ir or
duyla yanp yklm, boaltlm topraklardan geerek
ekilmek zorunda kalacan grmyor musunuz yoksa?
Franszlarn kendi cehennem lerini kendilerinin hazrlad
n nasl dnebildiniz! Hayr, hayr, Moskovay Ruslar yakt, Ruslar! Korkun, barbarca bir cmertlik! im

208

di h er ey zmlendi artk. A nayurdunuz tehlikeyi a t

latt. Fakat bizimkiler ne olacak, m paratorum uz ne ola
cak...
Fransz yanmzdan aynld. Polina ve ben, kendim i
ze gelemiyorduk.
Senikur hakl m, Moskovay bizim kiler mi yak
t yoksa? dedi. Eer yleyse... Oh! Bir Rus kadn olm ak
la vnebileceim! B tn dnya bu byk zveriye a
p kalacak! imdi yenilgimiz de korkun grnm yor
bana. Onurumuz kurtuldu nk. A vrupa kendi kolunu
kesen, kendi bakentini yakan b ir halkla savamay bun
dan byle hibir zaman gze alamayacaktr.
Gzleri yle b ir parlyor, sesi yle b ir nlyordu ki!
Kucakladm onu. Soylu bir cokudan doan gzyalanmz ve anayurdum uz adna ateli yakarlarm z birbirine
kart. Polina, gizli b ir emir gelmiesine:
K ardein... dedi. Ne m utlu ona, tutsak deil o.
Sevin, Rusyann kurtuluu uruna can verdi.
Bir lk attm ve kendimden geerek onun kolla
rnn arasna yldm...

209

DUBROVSK
1832-33

1
Eski Rus derebeylerindep Kirila Petrovi Troyekurov, yurtluklanndan birinde yaamaktayd. Zenginlii,
soyluluu ve ilikileri yurtluklarnn bulunduu illerde
byk bir saygnlk salamt ona. Komular en kk
kaprislerini yerine getirm ek iin birbirleriyle yarr, il
m em urlar Troyekurov adn duyduklarnda tir tir tit
rerlerdi. Kirila Petrovi kendisine verilmesi zorunlu bir
h araf olarak kabul ederdi bu yaltaklanm a gsterilerini.
Kona, onun amatal ve kimi zaman da azgn elentile
rini paylaarak beyefendinin uar gnln ho etmeye
hazr konuklarla h er zaman dolu olurdu. Hi kimse onun
arsn geri evirmek ya da belirli gnlerde gereken
saygyla Pokrovskoye kyne gelmemek cretini gste
remezdi. Kirila Petrovi cahil b ir adamn btn kusur
larn aa vururdu ev yaantsnda. evresindekilerce
martlm olduu iin ateli tabiatnn btn parlay
larna ve olduka snrl aklna esen btn dncelere
tam bir zgrlk tanm aya almt. Fiziksel yetenekle
rinin olaanst gllne karn oburluu yzn
den haftada iki kez sancdan kvranr ve her akamlar
da kafay ekmesin olmazd. Konan yanndaki blme
lerden birinde, cinslerine zg el ileriyle uraarak on
alt odalk yaamaktayd. Blmenin pencereleri tahta b ir
213

kafesle kapatlmt. Kaplarda, anahtarlar Kirila Petrovite bulunan kilitler aslyd. Gen kapatm alar belirli
saatlerde baheye kar, iki kocakarnn gzetimi altnda
dolarlard. Zaman zaman Kirila Petrovi onlardan ki
milerini kocaya verir, yerlerine yenileri getirilirdi. Ky
llere ve iftlik halkna kar kendisine onca ballk gs
term elerine aldr etmeksizin sert ve keyfince davranr
d. Onlar da efendilerinin zenginlii ve nyle bbrle
nir, onun gl korumasna gvenerek kom ularna k a r
davranlarnda yerine gre ok ey yapma hakk g
rrlerdi kendilerinde.
Troyekurovun ii gc geni topraklarnda yapt
gezintilerden, srekli lenlerden ve h er gn bir yenisi
uydurulan akalardan ibaretti. Bu akalarn kurban ye
ni bir tandk olurdu genellikle. Bununla birlikte, eski
ahbaplar da yle her zaman paay kurtaram azlard. B un
lardan b ir tekinin, Andrey Gavrilovi Dubrovskinin bir
ayrcal vard sadece. Emekli b ir muhafz birlii te
meni olan bu Dubrovski, Troyekurovun en yakn komusuydu ve yetmi cana sahipti. En yksek rtbeli kii
lerle ilikilerinde bile kibirli davranan Troyekurov, bu
eski dostunun yoksul oluuna aldrmaz, sayg gsterirdi
Dubrovskiye. Bir zam anlar alma arkadal yapm
olduklarndan, Troyekurov onun ne titiz ve bklm ez bir
kiilie sahip olduunu deneylerle biliyordu. Olaylar
uzun sre birbirlerinden ayrm t onlar. Mal durum u
bozulan Dubrovski, grevinden ayrlm ak ve elinde tek
servet olarak kalan kyne yerlem ek zorunda kalmt.
Durumu renen Kirila Petrovi onu korum as altna al
mak istemise de Dubrovski teekkr etmi, yoksul ve
bamsz kalmay yelemiti. Birka yl sonra da Troye
kurov emekli bir general-anef olarak yurtluuna dn
d. Eski dostlar karlatlar ve ok sevindiler yeniden
grtklerine. Ondan sonra da hem en h e r gn bulum a
214

ya baladlar. ldm bittim hi kimseyi ziyaretleriyle e

reflendirmemi olan Kirila Petrovi teklifsizce uramaya
balad eski dostunun evceizine. Yat olular, ayn top
lumsal snftan gelileri ve ayn biimde yetitirilileri
nedeniyle, gerek kiilikleri, gerekse dnya grleri ba
kmndan az ok benzerlerdi birbirlerine. Baz bakm lar
dan alnyazlan da birbirine benzemiti. H er ikisi de se
verek evlenmiler, az sonra her ikisi de birer bebekle dul
kalmlard. Dubrovskinin olu Petersburgda eitim g
ryor, Kirila Petroviin kz ise babasnn gzetimi al
tnda byyordu. Troyekurov sk sk Dubrovskiye:
Buraya bak karde. Andrey Gavrilovi, derdi.
Eer senin Volodka akll uslu bir adam olarak dnerse,
meteliksiz de olsa May veririm ona.
Andrey Gavrilovi ban sallar, hep ayn szlerle ya
ntlard onu:
Hayr, K irila Petrovi. Benim Volodka, Mariya
Kilorovnaya e olamaz. Onun gibi yoksul bir soylunun
m ark bir bebein khyas olmaktansa, yine yoksul bir
soylu kzla evlenerek, evinin reisi olmas daha uygun
dur.
Herkes kibirli Troyekurovla yoksul komusu ara
sndaki dostluu kskanyor ve kincisinin, Dubrovskinin,
Kirila Petroviin sofrasnda otururken szlerinin ev sa
hibinin szlerine aykr olup olmadna aldr etmeksi
zin dncelerini dosdoru syleyiverme yrekliliini
gstermesine ap kalyorlard. Kimileri Dubrovskiye
zenerek zorunlu boyun ei snrlar dna kmaya yel
tenecek oldularsa da; Kirila Petrovi onlar yle bir ters
ledi ki, hevesleri kursaklarnda kald. Sadece Dubrovskiydi bu genel yasann dnda kalan. Fakat umulmadk
bir olay her eyi-alt st etti.
Sonbahar balanglarnda bir gn, Kirila Petrovi
215

uzak bir av blgesine gitmeye hazrlanyordu. B ir gr

nceden kpekilere ve seyislere sabah saat bete hazr
olmalar iin buyruk verilmiti. K irila Petroviin yem ek
yiyecei yere adr ve m utfak takm lar nceden gnde
rilmiti. Ev sahibi ve konuklar, be yzden fazla zaar
ve taznn kendi kpeke dilleriyle K irila P ettoviin c
mertliini verek, bolluk ve scaklk iinde yaadklar
kpekhaneye gittiler. Burada, hasta kpekler iin ba
hekim Timokam n bakm altnda b ir revir, bir de ayr
ca cins dii kpeklerin dourduklar ve eniklerini em zir
dikleri bir blme bulunuyordu. K irila Petrovi bu gzel
kurum la vnr, konuklar karsnda h e r birinin artk
yirm i kez grm olduu kpekhanesiyle bbrlenm ek
iin en kk bir frsat karmazd. evresinde konuk
lan , Timoka ve bakpekilerin eliinde kpekhanesini gezmeye koyuldu derebeyi. Baz kpek kulbelerinin
nnde duruyor, kh hasta kpeklerin salna ilikin
sorular yneltiyor, kh az ok sert ve hakl azarlam alar
da ulunuyor, kh kpekleri yanna ararak onlarla
tatl tatl sohbet ediyordu. K onuklar Kirila Petroviin
kpekhanesine hayran kalmay grev sayyorlard kendi
leri iin. Sadece Dubrovski yzn asm susuyordu. ok
ateli bir avcyd o. Durumu ancak iki zaar ve b ir taz
srs beslemesine elveriliydi. Bu gsterili kurum k a r
snda az ok kskanlk duym aktan alamyordu kendini.
Kirila Petrovi:
Niin somurtuyorsun karde? diye sordu. Kpekhanemi beenmiyor musun yoksa?
Dubrovski sert bir tavrla:
Hayr, diye yantlad. Kpekhaneniz olaanst.
Adamlarnzn kpekleriniz kadar iyi yaadklarn san
mam.

Bu sz kpekilerden birinin arna gitti.

216

 T a n rn n ve efendimizin sayesinde yaaymz

dan b ir yaknmamz yok ok kr, dedi. Fakat dorusu
nu isterseniz, b ir bakas hatt soylulardan biri, y u rtlu
unu buradaki herhangi bir kulbeyle deitirse hi de
fena olmazd. Daha iyi snr, karn daha ok doyard hi
olmazsa.
Uan bu kstaha k K irila Petrovii kahkahay
la gldrd. Konuklar ise bu esprinin ucunun kendileri
ne de dokunabileceini duyumsamakla birlikte, onlar da
kahkaha ile gldler. Kirila Petroviin arkasndan, Dubrovski, sarard, fakat hibir ey sylemedi. Bu srada b ir
sepet iinde yeni domu enikleri getirdiler Kirila P etrovie. ki tanesini seip ayrd, tekilerin ldrlmesi
buyruunu verdi. Bu arada A ndrey Gavrilovi gzden
yitmi, kimse de ayrmsamamt bunu.
Kirila Petrovi konuklaryla birlikte kpekhaneden
dnp akam yemeine oturdu ve ancak o zaman Dubrovskinin yokluunu ayrm sayarak nerede olduunu sor
du. Evine gittiini sylediler. Troyekurov, hemen yetiip
onu m utlaka geriye dndrmeleri buyruunu verdi adam
larna. Av kpeklerinin yeteneklerini deerlendirme ko
nusunda deney sahibi ve duyarlkl bir kii olan, aynca
avclkla ilgili her trl tartm ay yanlmadan zme
ulatran Dubrovski olmakszn hibir zaman ava kmaz
d. Dubrovskinin ardsra koturulan uak henz sofra
dan kalklmad bir srada dnerek Andrey Gavrilovi
in sylenenlere kulak asmadn ve dnmek istemediini
efendisine arzetti. tikleri her zamanki gibi bana v u
ran Kirila Petrovi gcendi ve eer geceyi Pokrovskoye
de geirmek zere hem en gelmezse; kendisinin, Troyekurovun, onunla bir daha barmamak zere bozuacan
sylemesi iin ayn ua ikinci kez A ndrey Gavrilovie
gnderdi. Uak yeniden tabanlar yalad. Kirila P etro
vi masadan kalkt, konuklan savd ve yatm aya gitti.
217

E rtesi gn kalkar kalkmaz Andrey Gavriloviin ora

da olup olmadm sordu. Yant yerine ke katlanm
b ir m ektup uzattlar kendisine. Kirila Petrovi yazcsna
onu yksek sesle okumas buyruunu verdi ve unlar
iitti:
y ilik s e v e r efe n d im .
K p e k in iz P a ra m o k a 'y benden z r d ilem es i iin g n
d e rm e d i in iz s re c e P o kro v sko ye 'ye g elm e k n iy etin d e deilim .
O n u c e z a la n d rm a k ya d a b a la m a k ben im a rz u m a bal o la
c a k tr.

S izin

m a d m

k lelerin izin

g ibi, s izin k ile re

a k a la rn a
de

k a tla n m a k

k a tla n a c a k

deilim .

n iy etin d e
nk

o l
ben

so y ta r d e il, e s k i b ir soyluyum .
H e r za m a n b uyru u n u zd a
A n d re y Dubrovski.

Bu mektup bugnk protokol anlayna gre olduk

a yakksz saylabilir. Fakat Kirila Petroviin tepesi
ni attran, m ektubun tuhaf slbu ve dzenlenii deil,
z oldu. Yaln ayak yataktan frlayarak:
Ne! diye grledi. Adamlarm zr dilemek zere
ona gnderecekmiim, o da ister balayacak, ister ceza
landracakm ha! Kendini ne sanyor bu adam? Kimin
karsnda olduunun farknda m? Ben onu... A yaklan
ma kapanp hngr hngr alatmazsam! Troyekurovla
ak atm ann ne demek olduunu gstereceim ona!
Kirila Petrovi giyindi ve her zamanki tantanasyla
ava kt. Fakat av baarl gemedi. Btn gn sadece
tek bir tavana rastlayp onu da kardlar. Krda, adr
altnda yenen le yemei de iyi gemedi, ya da en azn
dan Kirila Petroviin zevkine gre olmad. Kirila Petro
vi ay dvd. K onuklar halad. Dnte de btn
av kafilesi ile birlikte kastl olarak Dubrovskinin tarla
larm inedi.
A radan birka gn geti, fakat iki komu arasndaki
218

dm anlk yatmad. A ndrey Gavrilovi, Pokrovskoye

ye dnmyor, onsuz K irila Petroviin can sklyor, s
knts yksek sesle sylenen son derece onur krc sz
ler halinde da vuruyor, tu n la r da bire bin katlarak
oral derebeylerinin abalar sayesinde Dubrovskiye ka
dar ulayordu. Yeni bir olay son barm a midini de yok
etti.
Dubrovski bir gn kk yurtluunu gezerken ka
yn koruluuna yaklat bir srada, balta sesleri, az son
ra da devrilen bir aacm atrtsn iitti. Hzla korulua
yneldi ve babalarnn evindeymiesine ormandan aa
arm akta olan Pokrovskoye kylleriyle burun buruna
geldi. K yller onu grnce kamaya yeltendiler. Fakat
Dubrovski ve arabacs bunlardan iki tanesini yakalayp
elleri kollar bal olarak eve getirdiler. Kazanan taraf
hem en orackta tane de dman at ele geirmiti.
Dubrovski ok fkelenmiti. Troyekurovun, haydutlukla
ryla nl adam lar Dubrovski ile efendileri arasndaki
dostluu bildikleri iin, onun topraklarnda apulculuk
yapm ay gze alamam lard o gne kadar. imdiyse' o r
taya kan uyum azlktan yararlanm aya baladklar an
lalyordu. Dubrovski btn sava kurallarn hie saya
rak, tutsaklarn, yine korusundan kesip aldklar ince
deneklerle terbiye etmeye, atlar da kendi mal byk
beylik hayvanlar listesine katarak ie gndermeye karar
verdi.
Haber, Kirila Petrovi'e ayn gn ulat. Troyekurov
kplere bindi ve fkesinin ilk dakikasnda yapmak iste
dii aklna ilk gelen ey btn adam laryla birlikte Kistenevka'ya (komusunun ky bu ad tayordu) saldra
rak ta stnde ta brakmamak, derebeyini de ifliinde
kstrp tepelem ek oldu. Bu gibi kahram anlklar yapm ak
ta alacak bir yan yoktu Troyekurov iin. Fakat az son
ra dncelerinin yn deiti.
219

Kirila Petrovi salonda b ir aa b ir yukar ar ar

gezinirken b ir ara pencereye gz att ve avlu kapsnn
nnde b ir troykann durduunu grd. Banda mein
kaeket, srtnda kaba pam ukludan b ir kaput, ufak tefek
b ir adam arabadan karak khyann blmesine doru
yrd. Troyekurov blge yargc abakini tand ve onu
yanna arm alarn buyurdu. Bir dakika sonra abakin Kirila Petroviin karsndayd ve st ste tem enna
lar akarak, derin bir sayg iinde, buyruklarn bekliyor
du onun.
Troyekurov:
M erhaba dedi. Adn da aklma gelmiyor ya, niye
geldin bakalm?
abakin:
Kente gidiyordum efendimiz, diye yantlad. Ba
na efendimizden iletecekleri b uyruklar vardr belki diye
van Demyanovaya b ir urayaym dedim.
Tam zamannda uradn, adn da, aklma gelmi
yor jra, bir iim var seninle. Votka getirsinler sana ve
syleyeceklerime kulak ver.
Bu sevimli kabul ho bir etki yandrd blge yarg
c zernde. Votka imeyeceini syledi ve Kirila Petrovii can kulayla dinlemeye koyuldu.
Troyekurov:
Bir komum var, dedi. Kk toprak sahibi, te r
biyesizin biri. Yurtluunu elinden alm ak istiyorum onun.
Sen ne dersin bu ie?
Eer baz vesikalar varsa efendimiz, yahut da...
Samalyorsun kardelik, ne vesikas. B uyruklar
ne gne duruyor? Babayiitlik, hibir hakka sakip olma
dan yurtluu ele geirebilmekte. D ur hele: Bu yurtluk
bizimdi bir zam anlar. Sptsin diye birinden satn alnm
ve sonradan Dubrovskinin babasna satlmt. Bunu kurcalayamaz myz?
220

 ok g yce efendimiz. Bu sat herhalde yasa

ya uygun olarak yaplmtr.
Bir dn bakalm kardelik, aratr hele.
Eer, sz gelii, efendimiz herhangi b ir biimde
komusunun tapusunu ya da ona yurtluunu elinde tu t
ma hakk veren satm alma belgesini elde edebilselerdi, o
zaman hi kukusuz...
Anlald, anlald, fakat iin kts onun btn
ktlar b ir yangn srasnd yanp kl oldu.
Ne diyorsunuz efendimiz! K tlar yanp kl ol
du ha! Daha ne istiyorsunuz efendimiz? yleyse emir
buyurun, hem en mahkemeye bavuralm. Btn istedik
lerinizi elde edeceinizden hi kukunuz olmasn.
yle mi dersin? Bana bak! Sana gveniyorum ha!
Sen de karlm alacan unutma..
abakin yerlere kadar eilerek Kirila Petrovii se
lmlayp kt. Tasarlanan i zerinde o gnden sonra
alp abalad ve Dubrovski onun beceriklilii sayesin
de tam iki hafta sonra bir ar belgesi ald kentten. Kistenevka ky zerindeki m lkiyet hakk konusunda bir
an nce gerekli aklamalarda bulunmas isteniyordu.
Bu beklenmedik sorgu karsnda arp kalan Andrey Gavrilovi ayn gn kaleme ald b ir tezkereyle.
K istenevka kynn merhum ebeveyninin lm zeri
ne kendisine kaldn, miras hakk gereince ona sahip ol
duunu, burada Troyekurovla ilgili hibir husus bulun
mayp bu mlkiyet hakkna yneltilmi h er yabanc ta
lebin iftira ve dolandrclktan baka b ir ey olmadn
olduka kaba bir dille bildirdi.
M ektup blge yargc abakin zerinde ok ho b ir
etki uyandrd. Bir kere, Dubrovskinin pratikten pek az
anladn, sonra da bylesine abuk parlayan ve burnu
nun dikine giden b ir adamn kolayca ok kt duruma
drleceini grmt.
221

A ndrey Gavrilovi blge yargcnn sorularn souk

kanllkla incelediinde bunlar ayrntl olarak yantla
mak gerektiini grd. Ve (sonradan o da yetersiz say
lan) olduka derli toplu bir aklama kaleme ald.
uzamaya balad. Hakll konusunda en kk
bir kuku olmayan Andrey Gavrilovi, olay hi um ur
samyor, ayrca evresine para samay ne. arzu ediyor,
ne de bu olanaa sahip bulunuyordu. Mrekkep yalam
lar takmnn satlk vicdanlaryla alay edenlerin ban
da her zaman kendisi bulunduu halde, bir iftiraya k u r
ban gitmek dncesi aklnn ucundan bile gemiyordu.
Troyekurov da giritii dvay kazanmak konusunda ay
n lde umursamazlk iindeydi kendi asndan. abakin onun adnn etkisinden yararlanarak, yarglar
korkutarak ve satn alarak, her trl yasa ve k ararn a
meyi arpk urpuk yorum layarak onun hesabna alp
abalyordu. Ve ite ne olduysa oldu; Dubrovski, 18.. y
lnn 9 ubat gn, yani temen Dubrovski ile general
anef Troyekurov arasndaki tartm al yurtluk konu
sunda mahkeme kararn dinlemek, honutluk ya da ho
nutsuzluunu yazl olarak bildirmek zere ile mahkeme
sine gelmesini bildiren b ir ar ald kent polisi aracl
yla. Ayn gn kente hareket etti. Yolda Troyekurovun
arabas onu geti. Birbirlerine tepeden baklar frlatt
lar ve bu srada Dubrovski kt bir glmseme farketti
hasmnn yznde.

2
Andrey Gavrilovi kentte bir tccar tandna in
di, geceyi onda geirdi ve ertesi gn sabahleyin ile m ah
kemesine kt. Kimse dikkat bile etmedi ona. Dubrovsk inin hemen arkasndan da Kirila Petrovi geldi. Yaz
222

clar ayaa kalkp divitlerini kulaklarnn arkasna koy

dular. Mahkeme yeleri onu eilip bklerek, yaltaklana
rak karladlar; rtbesine, yana ve kalbna sayg gs
terip, b ir koltuk srdler altna. Troyekurov ak kap
nn nne oturdu. A ndrey Gavrilovi duvara yaslan
m, ayakta duruyordu. Salon derin b ir sessizlie g
mld ve zabt ktibi nlayan bir sesle m ahkemenin k a
rarn okumaya koyuldu.
Mlkiyetlerine tartm a gtrmezce sahip olduu
muz yurtluklarm z elimizden almak iin Rusyamzda
kullanlabilecek olan yntem lerden birini grmenin h e r
kesi memnun edeceini dnerek k a ra n olduu gibi bu
raya alyoruz:
18.. yl Ekim inin 27'sin d e

l e M a h k e m e s i P etro v o

lu g e n e ra l a n e f K irila T ro yek u ro va a it o lu p
n e v k a k y n d e b u lu n a n ,

e rk e k c a n ,

li K iste -

d n m c a y r ve

a ra zid e n ib a re t y u rtlu u n u G a v ril olu h a s s a te m e n i A n d fey

D u b ro vsk i ta ra fn d a n

h a k s z

tem ell k

i in i nceled i.

A n la l

d cih etle: Ad ed ilen g e n e ra l - a n e f T ro yek u ro v, g ee n 1 8 ...

ylnn 9 H a zira n g n bu m a h k e m e y e v e rd i i d ilek e sin d e; o
z a m a n la r

a d e m i m e rk e z iy e t

b lg ttfn d e n

ta ra

ya zm a n

o la ra k h iz m e t gren s e k izin c i d e re c e d e n m e m u r ve s va ri n i
an ta y a n m erh um b a b a s Y efim olu P i/o tr T ro yeku ro v'un
1 7 ... yl 14 A u sto su n d a soylu s n fn d a n bro m e m u ru Y eg o r
o lu F a d e y S p its n 'd a n , ( ......... s a y m n a g re K is te n e v k a h a n e
le ri d iye a d la n d rla n ) s z ed ile n K is te n e v k a k y n n
re sin d e b u lu n a n yu rtlu u , 4 ' n c s a y m a g re

ev
kadar e r

kek ca n ve onlarn b t n m lkleriy le , iftlik le , s r lm ve s

r lm em i btn to p ra k la rla , o rm a n ve b i ilm i o t y n lary la .
K is te n e v k a adn ta y a n

n eh ird e n b a lk a v la m a h a k k y la , b u

y u rtlu a a it btn a ra z ile r v e a h a p b ey evleriyle , y a n i k s a c a

Y eg o r o lu F a d e y S p its n 'a b a b a s n d a n (so ylu s n fn d a n o lu p
T e re n ti o lu a vu Y eg o r S p its n ) m ira s o la ra k m lk iy e tin e n e

223

g e tiy s e , b ir te k c a n v e b ir k a r to p ra k d a rd a k a lm a m a k
z e re t m y le b irlik te 2 5 00 ru b le y e s a tn ald n , ta p u b e lg e
sin in

m a h k e m e ku ru lu n c a a y n g n d ze n le n e re k y r r

l e k o n d u u n u ve b ab as n n a y n A u sto s ay n n 2 6 's n d a
ilc e

m a h k e m e s in c e

yu rtlu a

m a lik

k ln a ra k

kend isinin

varis

ta y in ed ild i in i, n ih a y e t 1 7 ... yl E yl l ay n n 6 s n d a b ab as n n
T an rn n ra h m e tin e k a v u tu u n u ,'f a k a t d ilek sa h ib i g e n e ra l
anef

T ro yek u ro v'u n 1 7 ... yln d an y a n i k k y a ta n itib a re n

o rd u h iz m e tin d e olup d a h a ziy a d e y u rt d s e fe rle rin d e b u lu n

d u u iin n e b a b a s n n l m n d e n , n e de ke n d is in e k a la n y u rt
lu k ta n h a b e rd a r old u u nu , im d i ise e m e k li o la ra k h izm e tte n
b sb t n a y rlp b ab as n n

ve

illerin d e,

ve

il e le rin d e ve e itli k yle rd e b u lu n a n h e p s i 3000 c a n d a n ib a

r e t y u rtlu k la rn a d n d n d e b u n la rd a n y u k a rd a b e lirtile n
c a n lk b ir b l m f y e n i... s a y m n a g re

c a n d a n ib a re ttir)

a r a z i ve b t n ta rla la ry la b irlik te y u k a rd a ad g e e n h ass a

te m e n i A n d re y D u b ro vsk i ta ra fn d a n h i b ir h a k k a d a y a n m a
d a n i g a l e d ilm i b ulu n d u u n u b ild irip , b a b a s n a s a tc Sp itsn
ta ra fn d a n

ve rilm i o lan g e r e k ta p u b e lg e s in i de ili ik te ib

ra z e tm e k te ve a d e e n yu rtlu u n D u b ro vsk inin h a k s z te

m e ll k n d en

k u rta rla ra k

k a y ts z

a rts z

k e n d isin e ,

T ro yeku -

rova ve rilm e s in i v e D u b ro vskinin bu h a k s z te m e ll k so n u c u n

da

e ld e

e tm i

te s b it e d ile re k

o ld u u g elirin
D u b ro vsk inin

g e re k li so ru tu rm a
T ro y e k u ro v a

sonucunda

ta z m in a t d e m ey e

m a h k m e d ilm e s in i ta le p etm e k te d ir.

B u d ile k e zerin e
trm a

so n u c u n d a

il e m a h k e m e s in c e y a p la n a r a

an la ld

c ih e tle

de:

T a rt m a l

yu rtlu u n

y u n k a rd a a d g ee n b ug nk s a h ib i h a s s a te m e n i D u b ro v s
k i b lg e

y a rg c n a

m a h a llin d e

v e rd i i ifa d e d e ; m a h u t K is te -

n e v k a 'd a b u lu n a n ve h a li h a z rd a
ta rla la ry la

sa h ip

old u u

ca n to p ra k k le s i ve

yu rtlu u n

ke n d is in e

to p u

te m e n i

o la ra k k a ld n , b a b a s n n d a b u yu rtlu u d ilek s a h ib in in b a
b a s olup 1 7 ... yl 30 A u sto s g n

il e m a h k e m e s in in

ta n k l n d a

V as i! o lu

d o k u zu n c u

d e re c e d e n

224

m em ur

G rig o r

S o bo leve v e k le tn a m e veren e s k i ta ra ya zm a n , s o n ra k i s e
k izin c i dereceden m e m u r T ro yeku ro vn ad a n satn a lm o lu p ,
bu alm sa tm an la m as n n s z g ee n v e k le tn a m e d e b u lu n
m a s g ere kti in i, n k T ro yek u ro v'a alm s a tm a n la m a s g e
re in c e bro m em u ru S p its n 'd a n g elen yurtluun,
to p ra k klesinin

Tro yeku ro v ta ra fn d a n

kadar

D ub ro vski'n in b a b a s

n a sa tlm olduunu ve a n la m a g e re in c e s a t b e d e li 3200

ru b lenin Tro yeku ro v ta ra fn d a n t m yle ve kesin likle ta h s il e d i
lip

Troyekurov'un vekili S o bo levden

D ub ro vski'n in

b a b a s n a

ta p u b elgesini verm esin i isted iin in ze llik le bu v e k le tn a m e

d e b elirtilm i bulu nd u u nu ; bu a ra d a yine ayn v e k le tn a m e
de, b t n b ed el denm i olduu iin G a v ril D u b ro vski'n in t a
p u ilem i b itirilin ce ye k a d a r satn alm olduu yu rtlu k z e rin
d e b u n d an b yle g e r e k b ir m a l sa h ib i g ib i tem ellk ve y n e
tim h a k k n a sahip old u u ve bun d an byle sa tc T ro yeku ro v'
un ve hi kim senin bu yu rtlu kta b ir ilgisi k a lm ad n n b e lirtil
diini; fa k a t vekil S o b o levin byle b ir tap u b elgesini b a b a s n a
n e zam an ve h a n g i re sm i m a k a m h u zu ru n d a verdiinin o z a
m a n la r ok k k ya ta olduu iin ta ra fn d a n bilinm ediini,
b a b a s n n lm nden so n ra da b y le b ir b elg e b u lu n m ad n ,
fa k a t bu ta p u belgesinin de 1 7 ... ylnda ev lerin d e k a n ve k y
s a k in le rin c e bilinen b ir yangn sra sn d a d i er ev ra k ve e m v a l
le b irlikte yanm o la b ilec e in i tah m in etti in i ve bu y u rtlu a ,
T ro yeku ro vc a satld n ya da S o bo leve v e k le tn a m e v e rild i
i gn d en , yani 1 7 ... ylndan b ab asn n ld 1 7 ... ylm a ve
im d iye k a d a r h i b ir ta rt m a sz konusu o lm ad an k e n d ile ri
nin

D u b ro vskilerin

sahip

olduunu, btn

b u n a ta n k lk ed eb ile ce in i

b elirtm i

evre sa kin le rin in

b u lu n m akta d r.

T op lam

o la ra k 52 kiiden ib a re t e v re sa k in le ri de yem in e ttirile re k y a

p la n so ru tu rm alarn d a an m s aya b ild ikle ri ka d a ry la sz g e
cen ta rt m a l yurtluun g er ek ten de 70 yldr h e rh a n g i b ir t a r
t m a sz konusu o lm a d a n ad g ee n D u b ro vskiterin m lk iy e
tin d e b ulunduunu, fa k a t bunun h a n g i a n la m a ya d a b elg e ye
d aya n d n b ilm ediklerini; iin b an d a sz edilen, yu rtlu u n

225

ilk s a tn a lc s e s k i ta ra

y a zm a n

P y o tr

Tro yeku ro v'un

bu

y u rtlu a sa h ip o lu p o lm ad n is e a n m s a m a d k la rn ; B ay D u b ro vs ki'terin in evinin b u n d an 3 0 yl n c e b lg ed e g eceleyin

k a n b ir ya n g n so n u c u n d a yanm olup a y rc a ta rt m a l y u rt
lu u n g e lirin in o za m a n d a n b u y a n a h i de ilse y ld a 2000 ru b
led en d a h a a z o la m a y a c a n ifa d e etm ilerd ir.
B u n a k a r lk P y o tr o lu g e n e ra l a n e f K irila

Troyeku-

rov b u yln 3 O c a n d a b ir d ile k e ile bu m a h k e m e y e b a v u r

m u b u lu n m a k ta ; h e r n e k a d a r ad g ee n m u h a fz b irli i te
m e n i A n d re y D u b ro vsk i ta ra fn d a n so ru tu rm a sra s n d a b u i
le ilg ili o la ra k m erh um b a b a s G a v ril D u b ro vski'n in kend isine
a rta

b a l s a tla n

y u rtlu a

ilikin

ve d o k u zu n cu

d ereceden

m e m u r S o b o le v 'e verd i i v e k le tn a m e ib ra z ed ilm ise de, bu

v e k le tn a m e n in g e r e k b ir ta p u o lm ad g ib i h a tt 19 sa y h
g e n e l k a ra rn a m e ve 29 K a sm 1752 ta rih li n iza m n a m e le r g e re
in c e h i b ir k a n t d e e ri d e ta m ad n ; za te n v e k le tn a m e
yi ve re n in , ya n i b ab asn n l m yle, 1818 yl M aysn n
g n ta rih li n iza m n a m e g ere in ce bu ve k le tn a m e n in o rta d a n
k a lk t n ve a y rc a

ta rt m a l y u rtlu k la r ko n usun d a k a n u

n un n c e tap u b elg e le rin e, e er tap u b elgesi y o ks a a ra trm a

yo lun a g itti in i ile ri s rm ek te ve s z ko n usu yurtluun ke n d i
h e s a b n a a it o ld u u n a d a ir ta p u b elg e sin i k a n t o la ra k ib ra z
etm i o ld u u nu b e lirtip , bu

tap u

b elgesi ve sz g ee n

n i

z a m n a m e le r g e re in c e yu rtluun a d g ee n D u b ro vsk inin h a k

s z tem ell k n d e n k u rta rla ra k m iras h u k u k u n a istin a d e n k e n
d is in e g e ri v e rilm es in i ve ke n d ile rin e a it o lm a y a n m lkleri e l
lerin d e tu tu p ke n d ile rin e a it o lm ay an g elirle rd en k a n u n su z o la
ra k y a ra rla n a n d ere b e ylerin e

u yguland

zere ,

ko vu tu rm a

so n u c u n d a D u b ro vsk inin n e k a d a r ta z m in a t d e m es i g e re k ti
inin te s b it v e id d ia sa h ib i T ro yek u ro v'a ve rilm ek ze re ta h s il
e d ilm e s in i talep e tm e k te d ir.
M e s e le ve m e s e le y e ilikin y a s a la r in c elen erek

ile

m ahkerriesin de g e re i dnld.
A n lald ze re . P y o tr o lu g e n e ra l a n e f K irila Troye-

226

ku ro v en son s a y m a g re

e rk e k c a n , a r a z i ve ta r la la r

d an ib a re t o lu p K is te n e v k a k y n d e b u lu n a n ve h a li h a z rd a
G avr'l olu m u h a fz b irli i te m e n i A n d rey D u b ro vsk i'n ln m l
kiy etin d e g rlen s z konusu ta rt m a l yu rtlu u n so ylu sn
fn d an b ro m e m u ru F a d e y Sp itsn ta ra fn d a n so n rad a n s e k i
z in c i d ere ce d e n m e m u r o lan m erh um ta ra y a zm a n b a b a s n a
1 7 ... ylnda s a tld n a d a ir g e r e k b ir tap u b e lg e s i ib ra z e t
m i b u lu n m g k tad r. Y in e ayn b elg e d e yazl o ld u u ze re , a l
c T rayekurov ay n y l

ile m a h k e m e s in c e y u rtlu a m a lik

v e olu d a va ris kln m tr. G e r i b un a k a r m u h a fz birli i

te m e n i A n d rey

D u b ro vski de b a b a s D u b ro vsk i a d n a

tap u

ilem i ya p lm as iin m te v e ffa a lc Troyekurov ta ra fn d a n d o

ku zu ncu d ere ce d e n m e m u r S o b o lev'e verilen v e k le tn a m e y i ib
ra z etm ise d e bu g ib i m u a m e le le rle g ayrim en ku lle rin m lk iy e
ti o n a y la n m a d gibi, h a tt g e ic i m lkiye t b ile n iza m n a m e
g e re in c e y a s a k la n m b u lu n m akta ve za te n v e k le tn a m e de
vericisinin l m yle

tm yle h km s z k a lm a k ta d r.

A y rca ,

bu v e k le tn a m e d e , s z g een ta rt m a l y u rtlu a ilikin tap u

ilem inin g e r e k te n n e re d e ve ne za m a n y a p la c a d a a n lc lm ad g ib i, D u b ro vsk i de ko vu tu rm an n b a la d 1 8 ... y
ln d an b u g n e k a d a r bu konuda m a h k e m e y e a k k a n ts a l b e l
g e le r ib ra z ed em em itir.
M a h k e m e m iz c e bu n ed en le, s z g een
ed ilen tap u b e lg e s i g ere in ce

yu rtlu u n

ib ra z

sayd a ca n , a r a z i ve ta r

la la ry la b irlik te t m yle g e n e ra l a n e f T ro yek u ro v'a a it o l

d u u na; yu rtlu u n m u h afz birli i te m e n i D u b ro vskinin y n e
tim ind en a ln a ra k Troyekurov'un zo ru n lu m lkiye tin e d e v re d il
m e sin e ve ta ra fn c a tev ar s edildiinin

l e m u h a k e m e

s in e resm en b ild irilm e sin e; g e n e ra l a n e f T ro yeku ro v'un a y

rc a kend isine

m ira s o la ra k ka la n yurtluun

h a k s z tem ell k

s o n u c u n d a e ld e ed ilen gelirin de m u h a fz b irli i te m e n i D u b ro vskid en

ta h s il ed ilm es in e ilikin

taleb in

ise, bu yu rtlu u n

yal k im s elerin ifa d e s in e g re ylla rd r b ir a n la m a zlk s z ko

n usu

o lm a d a n

D ub ro vskllerin

m lkiyetin de

227

b u lu n m as;

D ub-

ro vs kilerin bu yu rtlu u h a k s z o la ra k tem ellk e ttik le ri k o n u

su n d a bu za m a n za rfn d a Tro yeku ro v ta ra fn d a n b ir itira z y a
p lm a d n n a n la lm a s ve

za te n

kanu n un

e m ri

g ere in ce

e e r b ir kim s e ya b a n c b ir to pra e k e r ya da ya b a n c b ir m l
k itle

e virirs e bu h a k s z tem ell k konusunda b ir ta le p te

b ulu n u ld u u ve it ve y a p la rla b irlikte h akl ta r a fa g e ri v e ril

m e si g e re k ip v e ta k d irle , bu to p ra n , zerin de ekin, e v re
s in d e k i it ve T ro yeku ro v'a a it yurtluun zerin d e ki h e r eyle
re d d e d ilm e s in e ve a y rc a b t n m a lla rn g e n e ra l a n e f T ro
ye k u ro v 'a d evred ilm esi s ra s n d a m u h a fz b irli i te m e n i D u b ro v s k in in ke n d i kiisel e y a la r ko n usun d a a k k a n tla r g s
te rm e k a rty la ik y e te h a k k old u u nu n b elirtilm e sin e d a v a
c ve d ava ln n y zlerin e teh fim ed ilm ek ve tem yiz yollar a k
o lm a k ze re oy b irli iyle k a ra r verildi.

Zabt ktibi sustu. Yarg ayaa kalkt ve Troyekurov'un karsnda yerlere kadar eilerek imzalamas iin
divitle mahkemenin k aran n tmyle kabul ettiine dair
imzasn att.
Sra Dubrovskide idi. Evrak ona zabt ktibi sundu.
Fakat Dubrovski ban ne eerek kmldamadan durdu.
Zabt ktibi Dubrovskiden ikinci kez karar tmyle k a
bul ettiine ya da vicdanen kendisinin hakl olduu ka
nsnda ise yasann belirttii sre iinde temyiz amacy
la gerekli makamlara bavuracan belirterek imzasn
atm asn istedi. Dubrovski susuyordu... Anszn ban kal
drd. Gzleri akmak akmakt. Ayan yere vurdu ve
zabt ktibini ylesine itti ki, adam yere yuvarland. M
rekkep hokkasn da kapt gibi yargca frlatt. Herkes
korkudan donup kalmt. Dubrovski bir yandan da:
Nasl? Tanrnn kilisesi ayaklar altna alnyor ha!
Defolun alak herifler! diye baryordu.
Sonra Kirila Petrovie dnerek:
itilmi ey mi yce efendimiz! dedi. Kpeki228

ler kpeklerini Tanrnn kilisesine sokuyor! Kilisede k

pekler kouyor! Ben bunu size soracam...
G rltye koup gelen inzibatlar glkle durdurdu
lar onu. Sonra gtrp arabasna o turttular. A rkasndan
da btn mahkeme kurulunun eliinde Troyekurov k
t. Dubrovskinin bu an lgnl, onu iddetle sarsm,
zaferini glgelemiti.
Yarglar ondan teekkr beklerken, b ir tek okay
c sz bile elde edemediler. Troyekurov ayn gn Pokrovskoyeye hareket etti. Dubrovski ise yataktayd bu s
rada. Bereket versin bsbtn cahil olm ayan ile dok
toru vantuzla kan almay, slk ve kuduz bcekleri ya
ptrmay becerebildi. H asta akama doru biraz dze
lip kendine geldi. Ertesi gn de onu artk hem en hemen
kendisinin olmayan K istenevkaya gtrdler.

3
Bir sre sonra zavall Dubrovskinin sal daha da
ktleti. Geri lgnlk nbetleri tek rar etm iyordu ama,
yal adamn gc de gzle grlrcesine tkenm ekteydi.
Yapt ileri unutuyor, odasndan pek az dar kyor,
btn gn dncelere dalp gidiyordu. B ir zam anlar
onun olunu bytm olan Yegorovna, bu iyi yrekli
kocakar, imdi de onun dads olmutu. Onu tpk bir be
bek gibi kolluyor, yiyecek ve uyku zam anlarn anmsa
tyor, besliyor, yatana yatryordu. A ndrey Gavrilovi
sessizce onun dediklerini yapyor, bakaca da kimseyle
bir ey konumuyordu. Ne ilerini, ne de iftliinin yne
timini dnecek durumdayd. Yegorovna btn bunlar
o srada Petersburgda yaya koruma alaylarndan birinde
grevli gen Dubrovskiye bildirmek gereini duydu. Bu
229

amala, gider defterinden b ir yaprak kopararak Kistenevk ann tek okuma yazma bilen kiisi a Haitona bir
m ektup yazdrd ve m ektubu ayn gn kent postanesine
gnderdi.
Okuyucuyu da hikyemizin gerek kahram anyla ta
ntrm ann zaman geldi artk.
Vladim ir Dubrovski, askeri lisede renim grm,
korum a birlii astemeni rtbesiyle okulunu bitirmiti.
Babas olunun sknt ekmemesi iin ondan hibir ey
esirgemez, gen adam bekleyebileceinden de ounu
alrd evden. Eli ak, gsteriten holanan b ir delikanl
olduu iin gz kam atrc geici heveslere dalmaktan
geri kalmaz; kum ar oynar, borca girer, gelecei konusun
da kuku duymaz ve her yoksul delikanl gibi karsna
er ge b ir zengin yavuklu kaca dyle avunurdu.
Bir akam st evinde birka subay arkadayla b ir
likte divanlara uzanm, kehribar azlklarn t tt r rlerken ua Gria zerindeki yaz ve damga gen adam
b ir anda akna eviren bir m ektup getirdi. Vladimir
Dubrovski m ektubu abucak at ve unlar okudu:
<rE fe n d im iz, V la d im ir A n d rey ev i , b e n senin ya l d ad n

b a b a c n n sa l n b ild irm ey e

k a ra r

verd im

sana!

K end isi

o k k t , b a z e n ab u k sa b u k k o n u u y o r ve b t n gn a p ta l b ir
o c u k g ib i o tu ru y o r fa k a t l m T a n r b u y ru u d u r .

Yiidim ,

d u rm a g e l! S en in iin P e s a n e y e a tla r d a yo lla ya ca z. l e

m a h k e m e s in in gelip b iz i K irila P e tro v i

T ro yek u ro v'a v e re c e

in i s y l y o rla r n k s zd e b iz o n larn m z, o ysa b iz k e n

d im izi b ild ik b ileli sizin iz ,

ve h i b ir z a m a n d a b y le b ir ey

iitm e d ik. S en , P e te rs b u rg d asn .

D u ru m u a r b a b a m za b ildi-

rebilseysin o b izi k u rta rrd b elki. S a d k k len , dadn.

O rin a Y eg o ro vn a B u zrev a
O lu m G ri a T an rya e m a n e t olsun . N a s l, iy i h izm e t e d i

230

yo r m u sa n a ? te ik in c i h a fta d r y a m u r ya yo r b u ra d a ve
o b an R adyo, N ik o ia yo rtu su g n ld.

Vladimir Dubrovski bu adamakll kark satrlar

byk bir heyecanla st ste birka kez okudu. Kk
yata annesiz kalm, sekiz yanda da babasn hem en
hemen tanyam adan Petersburga getirilmiti. Bu neden
le romantik bir ball vard babasna. Aile yaam m n
dingin m utluluklarn tadamad iin de bu yaama z
lem duymaktayd.
Babasn yitirm ek dncesiyle ii daralyor, dads
nn m ektubundan anlayabildii kadaryla da zavall has
tann durumu onu dehete dryordu. Babasnn ssz
b ir kyde ahmak bir kocakan ve uaklarn eline terkedildiini, birtakm uursuz felketlerin tehdidi altm da
bulunduunu, yapayalnz, madd ve manev straplar
iinde eriyip tkendiini gzlerinin nne getiriyor, ca
nice umursamazlndan tr iin iin yiyordu kendini.
Babasndan uzun zamandr mektup alamam, fakat onun
bir geziye km ya da iftlik ilerine dalm olduunu
dnerek sorup soruturm ak gereini duymamt.
Babasnn hastal mademki onun orada bulunm a
sn gerektirecek durumdayd, gitmeye ve hatt istifa et
meye k arar verdi. Onun tedirginliini farkeden arkada
lar evden ayrldlar. Yalnz kalan Vladimir b ir izin di
lekesi yazd, ubuunu ateledi ve derin dncelere
dald.
zne kmak iin ayn gn gereken giriimlerde bu
lundu ve gn sonra da kentler aras toprak yoldayd
artk.
Vladimir Andreyevi, Kistenevka sapamm bulun
duu menzile yaklayordu. Yrei kederli nsezilerle do
luydu. Babasm sa bulamayacandan korkuyor, kyde
kendisini bekleyen hznl yaama tarz, sszlk, ten231

halik, yoksulluk, hi anlamad iftlik ileri konusunda

karlaaca glkler gzlerinin nnde canlanyordu.
Menzile varnca menzil bekisinin odasma gidip arabas
iin posta atlar istedi. Menzil bekisi onun gidecei yeri
renince, Kistenevkadan gnderilen atlarn bu gnle
drt gndr kendisini beklemekte olduunu bildirdi. Az
sonra da bir zam anlar onu ahrda gezdiren ve kk ta
ynn bakm ile uraan yal arabac Anton, Vladimir
A ndreyeviin karsndayd. Anton gen efendisini g
rnce gzleri yaard, yerlere kadar eilerek selm verdi,
yal efendisinin henz sa olduunu bildirdi ve hem en
a tla n komaya seirtti. Vladimir Andreyevi kahvalt
teklifini reddederek abucak yola koyuldu. A ntonun sr
d araba kr yollarndan ilerlerken konumaya bala
dlar.
Sylesene Anton, babamla Troyekurov arasnda
ki sorun nedir?
Tanr bilir babacm Vladimir Andreyevi...
Efendimizle, anlarsn ya, Kirila Petrovi arasnda anla
mazlk km. O da ou zaman kendisi yarg olduu
halde bu kere efendimizi mahkemeye vermi. Biz kle
lere efendilerimizin ilerine karmak dmez ya, doru
sunu isterseniz, babanz suyuna gitmeliydi onun, balta
nn kr yan kamyla krlmaz.
Demek bu Kirila Petroviin buralarda ast as
tk kestii kestik, yle mi?
Ne diyorsunuz efendimiz! Yargc, anlarsn ya, h i
e sayyor. Polis efi dersen, karsnda el pene divan.
Beyler sayglarn sunmak iin ayana kadar geliyorlar.
Yani, efendime syleyeyim, eer yalak sahibiysen, ok
domuzun olur.
Bizden zorla yurtluum uzu alacakm doru mu?
Oh, efendim, biz de iittik byle bir ey. Geen
lerde bizim m uhtarn vaftiz treninde Pokrovskoye zan
232

gocu demi ki: Dalga gemenizin sonu geldi artk, Kirila

Petroviin penesine dyorsunuz artk. Demirci Mikita da ona: Brak Savelyi, sana ne be bacanak, ortal
bulandrma! Kirila Petrovi kendi bana buyruk, Andrey Gavrilovi kendi bana. Bizler ise Tanrnn ve arn
kullaryz. demi. Ama elin azna kilit vuram azsn ki.
Troyekurovun mal olmak istemiyorsunuz de
mek?
Troyekurovun mal olmak m! Tanr esirgesin! O
bazen kendi adam larnn bile can n a. okurken, eline bir
de yabanclar geerse sadece derilerini yzm ekle kalmaz
bir de ilerine saman doldurur. Yok! Tanr A ndrey Gavrilovie uzun mr versin. Eer ona bir ey olacak olur
sa o zaman da bize senden, velinim etim izden bakas ge
rekmez. Sen bizi kim selere verme, biz sana arka karz.
Anton bu szleri syleyip kamsn aklatt, dizgin
lerini sarst, atlar drtnala kalktlar.
Yal arabacnn bu ball karsnda duygulnan
Dubrovski sst, yeniden dncelere dald. Bir saatten
daha fazla gemiti ki Gria anszn: te Pokrovskoye!
diye bararak onu dncelerinden uzaklatrd. Dub
rovski ban kaldrd. Geni b ir gln kysndan gei
yorlard. Glden kan b ir dere uzakta, tepeler arasnda
kvrla kvrla uzayp gidiyordu. Tepelerden birinde, sk
yeil bir koruluun zerinde byk, tatan yaplm b ir
konan yeil dam ve kulesi ykseliyordu. Bir teki te
pede be kubbeli bir kilise ve eski bir an kulesi gze
arpmaktayd. Bunlarn yaknlarna da bostanlar ve su
kuyularyla, ky kulbeleri serpilmiti. Dubrovski tand
buralar. Kendisinden iki ya kk olan ve ilerde ok
gzel b ir dilber olaca daha o zamandan anlalan Maa
Troyekurova ile bu tepe zerinde oyun oynadklarn
anmsad. Antona Maay sormak istedi ama, nedense
utanp vazgeti bundan.
233

Derebeyi konana yaklatklarnda bahenin aa

la n arasnda beyaz b ir kadn giysisinin kmldadn gr
d Dubrovski. Fakat o srada, posta arabaclarnn oldu
u gibi ky arabaclannm da ortak duygusuna, gsteri
ilie kaplan Anton, atla n iddetle kam layarak kpr
den ve kyn yanndan son hzla geti. Ky arkada b
rakp bir daa trm andlar ve Dubrovski kayn koruluu
nu, soldaki ak alanda bulunan krmz kuleli kl rengi
evceizi grd. Yrei hzla arpm aya balad. Kistenevka, babasnn yoksul evi, karsndayd.
Araba on dakika sonra konan avlusuna girdi. Deli
kanl, anlalmaz bir heyecanla bakyordu evresine. On
iki yldr uzaktayd baba ocandan. O buradayken it
kysna henz dikilen kayn fideleri yetimi, dall bu
dakl aalar olmulard. Bir zam anlar aralarndan geen
geni yolun zenle spriild dzgn iek tarhy
la ssl bahe, imdi aya kstekli b ir atn yayld bi
ilmemi b ir ayrla dnmt. Kpekler nce havla
m aya kalktlarsa da Antonu tanynca susup k uyruklar
n sallamaya baladlar. iftlik halk kulbelerinden fr
layarak grltl sevin gsterileriyle gen efendileri
nin evresini ald. Dubrovski bu candan kalabal g
lkle y ararak khne m erdivenleri bir solukta trm and.
Sofada karsna kan Yegorovna alayarak kucaklad
elinde byyen delikanly. Dubrovski bu iyi yrekli ko
cakary gsne bastrarak:
M erhaba dad, merhaba! dedi. Babam nerede. yi
mi?
Tam o srada banda takke, srtnda bir gecelik en
tari, uzun boylu zayf, solgun benizli bir yal adam, ayak
larn glkle sryerek salona girdi. Gsz b ir sesle:
Hogeldin Volodka! dedi.
Vladimir hararetle kucaklad babasn. Bu sevin
234

hasta adam sarst. Gc tkendi, dizleri dermanszlat,

eer olu tutm asayd az kalsn dyordu.
Yegorovna ona:
Niye kalkarsn yataktan dedi. A yakta duracak ha
lin yok, yine de kimseden geri kalm am aya hevesleniyor
sun.
Yal adam yatak odasna tadlar. Oluyla konu
maya abalad. Fakat dnceler kafasnda birbirine ka
ryor, szleri arasnda bir bant kuram yordu. Sonra
sustu, ylece yar uyur, yar uyank dalp gitti. Onun bu
durum u Vladimiri sarsmt. Babasnn yatak odasna
yerleti ve kendilerini yalnz brakm alarm istedi. Ev hal
k ekildi. Sonra herkes G riaya dnerek, onu uaklarn
odasna gtrdler. Ky tresince binbir ikram la arla
yp, sorular ve hogeldin be gittinlerle canna okudular.

4
Y em ek m a sa sn n zerin d e b ir ta b u t d u ru y o r imdi.

Geliinden birka gn sonra gen Dubrovski ileri

ele alm ak istedi ama, babas ona gerekli aklam alarda
bulunacak durum da deildi. Andrey Gavriloviin bir ve
kili de yoktu. Delikanl babasnn ktlarn kartrr
ken sadece blge yargcnn ilk m ektubunu ve buna ve
rilen yantn msveddesini buldu. Bunlardan dva hak
knda ak bir fikir edinemeyip, iin zaten kendiliinden
hakl oluuna gvenerek, sonular beklemeye k arar
verdi.
Bu arada Andrey Gavriloviin sal gittike bozul
maktayd. Vladimir onun kanlmaz sonunu gryor, tam
bir ocukluk haline dnen yal adamn yanndan ayrlamyordu.
235

Bu arada da belirli sre gemi, temyiz dilekesi ve

rilmemiti. Kistenevka Troyekurov'undu artk. abakin
onun huzuruna kp tem ennalar akarak ve kutlam alar
da bulunarak, yce efendilerinden, yeni elde ettikleri y u rt
luun tem ellk zamann ve bunu bizzat m, yoksa b iri
ni vekil tutarak m yapacaklarn tespit etmelerini dile
di. Kirila Petrovi bozuldu. P ara pul dkn bir adam
deildi aslnda. ntikam arzusuyla ok ileri gitmiti. Vic
dan szlyordu imdi. Hasmnn, genlik arkadann d
t durum u biliyor, artk zafer kvan vermiyordu y
reine, abakine mthi bir bak frlatarak ona sv
m ek iin b ir neden arad. Fakat yeterli bir bahane bula
maynca, sert bir tavrla:
Defol! dedi. Bu sem ilgilendirmez.
abakin, efendisinin keyifsiz olduunu grerek bir
tem enna akt ve hemen gzden kayboldu. Yalnz kalan
K irila Petrovi bir aa bir yukar gezinmeye ve kafa
s ok kark olduu zam anlarda yapt gibi slkla Za
fer grleyileri ykselsin m arn almaya balad.
Sonunda hafif yar arabasn hazrlamalar buyru
unu verdi, skca giyindi (Eyll sonlaryd artk) ve ar:
bay kendisi kullanarak avludan kt.
Az sonra uzaktan Andrey Gavriloviin evcpiz;grd, eliik duygular doldurdu iini. Doyunmvy inti
kam duygusu ve byklk tutkusu daha soylu duygulan
bir lde bastryordu. Fakat nihayet sonuncular kazan
d. Yal komusuyla barmaya, yurtluunu da geri ve
rerek anlamazln izlerini silmeye karar verdi. Bu iyi
niyetle gnln yattran Kirila Petrovi arabasn ha
fif bir trsla komusunun iftliine srd, doruca av
luya girdi.
Bu srada hasta, yatak odasnn penceresinde oturu
yordu. Kirila Petrovii tand, yz b ir anda karm akar
k oldu. H er zamanki soleun benzi kmkrmz bir renk
236

ald. Gzleri akmak akmak parlyor, azndan anlal

maz sesler dklyordu. Bu srada ayn odada iftlik
defterleriyle uram akta olan olu, ban kaldrd baba
snn durum u karsnda arp kald. H asta adam korku
ve fke iinde parmayla avluyu gsteriyordu. Sonra
koltuktan kalkmak isteiyle abuk abuk gecelik en tari
sinin eteklerini toplad, doruldu... ve anszn dt. O
lu ona doru atld. nm, yal adam yere sermiti.
Vladimir:
abuk, abuk, doktor gelsin kentten! diye bar
maya balad.
Bu srada ieri giren bir uak:
Kirila Petrovi sizi istiyor, dedi.
Vladimir korkun bir bak frlatt ona.
Syle Kirila Petrovie, ben onu dar attrm a
dan kendisi ekip gitsin. Defol! diye bard.
Uak sevin iinde efendisinin buyruunu yerine ge
tirm eye kotu. Yegorovna ellerini birbirine vurarak ipin
ce, alamakl bir sesle:
Efendiciimiz, dedi, bacazn belaya sokacak
sn! K irila Petrovi bizi i i yer.
Vladimir sert b ir tavrla:
Dad, sus, dedi. Antonu doktor iin kente gnder
hemen.
Yegorovna kt. Girite kimse yoktu. B tn adam
lar K irila Petrovie bakm ak iin koup avluda toplan
mlard. Tala kt ve gen efendisinin yantn ileten
uan szlerini iitti. Kirila Petrovi arabasnda o tu ru r
ken duydu bunu. Yz geceden de karanlk oldu. Horgryle arabasn avlu boyunca ar ar srd. B ir dakika
nce A ndrey Gavriloviin oturm akta olduu pencereye
b ir gz att, fakat o, orada yoktu artk. Dad, efendisinin
buyruunu unutm u ylece duruyordu. iftlik halk b a
237

ra ara olayla ilgili grlerini belirtiyorlard. Vladi

m ir anszn karak, kesik kesik:
Doktor istemez artk, dedi. Babam ld!
O rtalk kart. Adamlar yal efendilerinin odasma
frladlar. A ndrey Gavrilovi Dubrovski, onu Vladimirin
tam olduu kanepede yatyordu. Sa eli demeye
sarkm, ba gsne dmt. Henz soumam olan
fakat lm n imdiden sevimsizletirdii bu vcutta hi
b ir hayat belirtisi yoktu. Yegorovna feryada balad.
U aklar artk onlarn zenine braklm olan cesedin
evresini aldlar, ykadlar, 1797 ylnda dikilmi olan
niform asn giydirdiler ve bir zamanlar evresinde efen
dilerine hizm ette bulunduklar masann zerine yatrd
lar onu.

5
Cenaze treni lmn nc gn yapld. Zavall
yal adam n kefenlenmi cesedi mumlarla evrelenmi
olarak masada yatm aktayd. Oda, iftlik halkyla doluy
du. Cenazeyi kaldrm aya hazrlanyorlard. Vladimir ve
uak tabutu omuzladlar. Papaz, ona elik eden zan
gola birlikte cenaze dualar okuyarak nde yryordu.
K istenevkann sahibi son kez geti evinin eiinden. Ta
butu koruluk boyunca tadlar. Kilise, korunun arkasndayd. Gkyz ak, hava souktu. Aalardan gz yap
raklar dklyordu.
Korudan ktklarnda ahap Kistenevka kilisesini ve
yal hlam ur aalaryla kapl mezarl grdler. Vla
dim irin annesi de orada yatmaktayd. Dn onun meza
rnn yanm a taze b ir ukur daha almt.
Kilise, efendilerine son grevlerini yerine getirm ek
iin gelen Kistenevkal kyllerle dolmutu. Gen Dub238

rovski koro yerinde durdu. Ne alyor, ne de dua ediyor

du. Fakat yz korkuntu. Kederli yin sona erdi. Ceset
le, nce Vladimir, sonra b tn iftlik halk ve kyller
vedalatlar. Sonra kapa koyup tabutu ivilediler. Ky
l kadnlar yksek sesle feryat ediyorlar, erkekler ise
yum ruklaryla gz yalarn siliyorlard arasra. Vladimir
ve o uak, btn ky halknn eliinde tabutu m ezar
la tadlar. Tabut m ezara indirildi. Orada bulunan h e r
kes avu avu toprak atarak ukuru doldfrdular ve son
bir sayg selmndan sonra dalp gittiler. Vladimir a
bucak uzaklat. Herkesi-geride brakt ve Kistenevka ko
ruluuna dalp gzden kayboldu.
Yegorovna, papaz ve btn kilise grevlilerini gen
efendisinin adna cenaze yemeine ard ve onun bu
yemekte bulunm ak niyetinde olmadn bildirdi. Bylece peder Anton, kars Fedotovna ve zango; m erhum un
erdem leri ve mirassnn karlaaca anlalan glk
ler konusunda Yegorovnayla dnce alveriinde bu
lunarak derebeyi konana doru yrm eye koyuldular.
(Troyekurovun gelii ve grd kabul tarz btn ev
rede oktan duyulm utu ve oral arkl erkn harpler
bunun douraca cidd sonulan kestirebiliyorlard.)
Papazn kans:
H er ey olacana v an r, dedi. Fakat, eer efen
dimiz Vladimir Andreyevi olmazsa ok yazk. Yiit de
likanl dorusu.
Yegorovna:
Efendimiz o olmayacak da kim olacak! diye atld.
Kirila Petrovi bouna kzp kpryor. Salam kayaya
arpt bu kez. Benim ahinim kendisini korumasn bilir.
nallah koruyucu m elekleri de brakmayacak onu. Kirila
Petrovi kurum kurum kurumlansn! Ama benim Griam
Hot, ihtiyar kpek! Bas git buradan! diye bardnda
nasl da kuyruunu k stn p gitmiti!
239

Zango:
Ah, Yegorovna, dedi. Fakat G rigorinin dili nasl
dnd de syledi bunu. Ben Krila Petrovie yan gzle
bakm aktansa bapapaz kalaylam aya dnden razym. Onu
grr grmez bir korku, bir tela alyor ki insan... A l
nndan te rler damlamaya balyor, belin kendiliinden b
kldke bklyor artk...
Papaz:
Dnya tel dnyada kalr, dedi. Bu gn Andrey
Gavrilovie okunan ysin duas yarn da Kirila Petro
vie okunacak. Ama onun cenaze treni daha zengin,
daha kalabalk olacakm; Tanr katnda hepsi b ir deil
mi?
Yegorovna:
Ah babacm! diye atld. Biz de btn evre
halkn aralm dedik ama, Vladimir Andreyevi arzu
etmedi bunu. Yoksa ok kr ku stnden baka ek
siimiz yok. Mademki biz bizeyiz, yleyse ben de szle
ri gzelce arlarm deerli konuklarmz.
Bu tatl vaat ve nefis bir ziyafete konmak midi ko
nuanlarn adm larn hzlandrd. Az sonra da masann
oktan donand, votkann hazrland derebeyi kona
na salcakla vardlar.
Bu srada Vladimir, iindeki acy hareket ve yor
gunlukla bomak iin korunun derinliklerine doru iler
liyordu. Yola, ize aldr ettii yoktu. kide b ir arpan
dallar elini yzn rseliyor, ayaklar sk sk am ura
batyordu. O ise hibir eyin ayrm nda deildi. Sonunda
drt bir yan sk aalarla evrili bir dzle ulat. K
k bir derecik, sonbaharn yar yarya plaklatrd
aalarn arasnda sessizce kvrla kvrla akp gidiyordu.
Vladimir durdu, souk imenlere oturdu, birbirinden ka
ranlk dnceler t aklna... B tn iddetiyle duyumsuyordu yalnzln. Gelecei korkun bulutlarla
240

kaplyd. Troyekurovla aralarndaki dmanln onu ye

ni m utsuzluklara srkleyeceini kestiriyordu. Ufack
serveti de yabanc ellere geerse tam bir yoksullua d
ecekti. O rada uzun sre km ldamadan oturarak birka
solgun, buruuk yapra srkleyip gtren derenin ses
sizce akn seyretti. Bu akla hayat arasndaki dei
mez, yaln benzerlik btn canllyla gzlerinin nn
de belirdi. Sonunda havann kararm aya baladn g
rp kalkt ve bir dn yolu arad. Fakat onu doruca
evinin kapsna gtren patikaya kncaya kadar yolla
rn bilmedii bu ormanda daha uzun sre dolat durdu.
Anszn papaz ve kilise grevlileri kt karsna.
Dubrovski bunun bir uursuzluk belirtisi olduunu d
nd ve elinde olmakszn kyya ekilip bir aacn ar
kasna gizlendi. O nlar Dubrovskiyi grmediler. A rala
rnda hararetle konuarak getiler yanndan.
Papaz karsna:
K tlkten uzakla, iyilik yap, diyordu. Burada
kalmamz gerekmez artk. in nereye varaca bizi ilgi
lendirmez.
Kars da ona bir eyler syledi ama, Dubrovski iyi
ce iitemedi bunlar.
Yaklatnda kalabalk b ir insan topluluu grd.
Bunak konak avlusunda toplanm akta olan kyller ve
iftlik halkyd. Uzaktan, olaan d grltler ve ko
num alar geldi Vladimiri kulana. Ambarn yannda
iki troyka duruyordu. Talkta da aralarnda b ir eyler
konutuklar anlalan niformal ceket giyinmi birka
yabanc adam vard.
Vladimir, onu grnce koup gelen Antona serte:
Ne oluyor? diye sordu. Kim bunlar, ne istiyorlar?
Yal adam nefesi tkanarak:
Ah babamz, Vladimir Andreyevi, diye yantla
241

d. M ahkeme geldi. Bizi Troyekurova veriyorlar. Bizi se

nin m erham etinden esirgiyorlar!...
Vladimir ban ne edi. Adamlar bahtsz efendile
rin in evresinde toplandlar. Onun ellerini pyor:
Sen bizim babamzsm, senden baka efendi iste
meyiz! Efendimiz, em ret mahkemenin hakkndan gelelim.
lrz de teslim olmayz, diye baryorlard
Vladimir onlara bakyor, tuhaf duygularn etkisi al
tnda rperiyordu. Adamlarna:
Sakin olun, dedi. Ben emir kullaryla grece
im.
Kalabalktan:
Gr babamz, diye bardlar. Gr de utandr
melnlar.
Vladimir m em urlara yaklat. abakin, banda kas
ket, elleri brnde, tepeden baklarla szyordu ev
resini. Elli yalarnda, krmz yzl, bykl, enine bo
yuna bir adam olan polis efi, kendilerine doru yakla
an Dubrovskiyi grnce grtlan temizledi, hrltl bir
sesle:
Bir daha tek rar ediyorum, diye bard. le m ah
kem esinin karar gereince, imdiden sonra Kirila Petrovi Troyekurovun malsnz. Onu da bay abakin tem
sil ediyor burada. Bay abakinin btn buyruklarn
yerine getireceksiniz. Kadnlar! Sizler de sevip sayn onu.
nk o sizlere ok merakldr.
Polis efi bu kaba espriyi yapp kahkahalarla gld.
abakin ve teki yeler de onu izlediler. Vladimir fke
den boulacak gibiydi. Yapmack bir soukkanllkla, a
kac polis efine:
Ne demek oluyor bu, renebilir miyim? dedi.
K urnaz memur:
Bu u demek oluyor ki, diye yantlad: Biz b u ra
sm K irila Petrovi Troyekurova devretm eye, ii olma
242

yanlarn da kuzu kuzu ekip gitmelerini bildirm eye gel

dik.
Fakat siz herhalde, kyllerimden nce bana ba
vurabilir, derebeylik haklarm dan el ekmem gerektii
ni bildirebilirdiniz...
abakin hor gren bir bakla:
Sen de kimsin? dedi. Eski derebeyi, Gavril olu
Andrey Dubrovski Tanrnn merhametine kavutu. Biz si
zi tammyoruz ve tanm ak da istemeyiz.
K alabalktan b ir ses:
Vladimir Andrevi bizim gen efendimizdir, de
di.
Polis efi rktc bir tavrla:
Kim o azn amaya cesaret eden? dedi. Ne efen
disi? Hangi Vladimir Andreyevi? Sizin efendiniz Kirila
Petrovi Troyekurovdur, anladnz m odun olu odun
lar?
Ayn ses:
Haydi canm sen de! dedi.
Ne! syan ha! diye grledi. Hey, muhtar! Buraya
gel.
M uhtar ileri kt.
Benimle konumak cesaretini gsteren kim idiyse
hemen bulup kar onu! Ben onun!...
'M u h ta r kalabala dnerek konuann kim olduunu
sordu. Fakat herkes susuyordu. Anszn arka sralardan
bir hom urtu koptu, ykseldi, ykseldi, bir dakika iinde
korkun haykrlara dnt. Polis efi sesini yavalatt
ve yattrc eyler sylemek istediyse de kalabaln ara
sndan:
Ne bakp duruyoruz onun suratna, diye bir ses
ykseldi. ocuklar! defedelim unlar!
Kalabalk harekete geti. abakin ve teki m em ur
243

lar kendilerini sofaya dar atp, kapy, arkalarndan srmelediler.

Ayn ses yeniden duyuldu:
ocuklar, balayalm onlar!
Kalabalk kapya yklenmeye balad. F akat Dubrovski:
Durun, diye bard Sersemler! Ne yapyorsunuz?
Kendinizi de, beni de mahvedeceksiniz. Evlerinize gidin,
rahat brakn beni. Korkmayn, ar m erham etlidir. On
dan ricada bulunacam. O bizi incitmez. Hepimiz onun
ocuklaryz. Ama siz isyana, haydutlua kalkarsanz sizi,
nasl kanatlar altna alr?
Gen Dubrovskinin szleri, nlayan sesi ve heybetli
grn istenilen etkiyi salad. G rltler yatt, h e r
kes dald, avlu boald. M em urlar sofada oturuyorlard.
Neden sonra abakin usulca kapy at, tala kt ve
st ste tem ennalar akarak, kendilerini korum ak m erhemetliliini gstermesinden tr Dubrovskiye teek
kre balad. Vladimir onu horgryle dinledi v hibir
ey suyemeai.
Blge yargc:
zniniz olursa burada gecelemeye k a ra r verdik
diye szlerini srdrd. O rtalk karard. Hem yolda ky
llerinizin saldrsna urarz belki. Bizden bu iyilii esir
gemeyin. Em ir buyurun da salona bizim iin ku ru ot d
esinler hi olmazsa! O rtalk a a n r aarmaz biz ekip
gideriz!
Dubrovski souk b ir tavrla:
Ne isterseniz yapn, diye yantlad onu. Ben b u ra
nn sahibi deilim artk.
Bu szleri syleyip babasnn odasna ekildi, kapy
arkasndan srmeledi.

244

6
Kendi kendine:
Eh, dedi. H er ey b itti bylece. Daha sabahleyin
bam sokacak b ir damm, yiyecek b ir lokma ekmeim
vard. Yarm ise doduum, babanm ld evi, onun
lm nden ve benim yoksulluumdan sorumlu olan ada
ma brakm ak zorundaym.
Sonra gzleri, annesinin portresine taklp kald. Res
sam onu beyaz bir sabahlk iinde, salarnda krmz bir
gl, parm akla dayanm olarak canlandrmt.
Vladimir.
Bu portre de ailemin dmannn eline geecek,
diye dnd. Ya k n k dkk sandalyelerle birlikte kile
re atlverecek, ya da onun kpekilerinin alaylarna, yo
rum larna konu olsun diye, sofaya aslacak. Ve bu odaya,
annem in yatak odas olan, babam n ld bu odaya da
onun ya khyas, ya da harem i yerleecek. Hayr! Hayr!
Bana yaram ad bu kederli ev, ona da yaramasn daha iyi!
Vladimir dilerini skt. Korkun dnceler b e lir
yordu kafasnda. Evde ynetimi ele alan memurlar, iki
de b ir unu bunu istiyor, kendisine kadar ulaan bu ses
ler kederli Dubrovskiyi tedirgin ediyordu. Sonunda g
r lt ler kesildi.
Vladimir komodini ve ekmeceleri aarak m erhum un
evraklarn incelemeye koyuldu. Bunlarn byk blm
iftlik hesaplan ve eitli konulara ilikin yazmalard.
Vladimir okumadan yrtt bunlar. Sonra zerinde k a
m n m ektuplar yazs bulunan b ir paket geti eline. Vla
dim ir son derece duygulanarak okumaya koyuldu bunla
r. M ektuplar Osmanl-Rus sava srasnda yazlm, Kistenevkadan cepheye postalanmlard. Gen kadn yapa
yalnz geen hayatn, iftlik ilerini anlatyor, ayrlktan
245

incelikle yaknyor, kocasn eve, sevgili einin kollarna

aryordu.
M ektuplardan birinde kk Vladimirin sal ko
nusundaki tedirginliini yazyor; b ir tekinde de onun
erken gelien yeteneklerinden tr duyduu sevinten,
olu iin umduu mutlu, parlak gelecekten sz ediyordu.
Vladimir her eyi unutm u, bunlar okumaya dalmt.
Aile saadetinin m utlu havasna kendini ylesine k aptr
mt ki, zamann nasl getiini ayrmsamadan, duvar saa
tinin on biri vurduunu duydu. Vladimir m ektuplar ce
bine koydu, eline bir mum alarak odadan kt. Emir k u l
lar salonda, demeye serilmi uyuyorlard. Boalttkla
r bardaklar masada duruyor, keskin bir rom kokusu yk
seliyordu odadan. Vladimir onlarn yanndan nefretle ge
erek sofaya kt. Kap kilitliydi. A nahtar bulamayp
yeniden salona dnd. Onu masann zerinden ald, ka
py at ve anszn keye sinmi bir adamla burun b u
runa geldi. Adamn elinde bir balta parlyordu. Mumu
ona doru tutunca bunun demirci Arhip olduunu grd.
Ne aryorsun burada? diye sordu ona.
Arhip:
Ah siz misiniz Vladimir Andreyevi? diye fsl
tyla karlk verdi. T anr esirgesin! yi ki mum vard
elinizde!
Vladimir demirciye akn akn bakarak:
Niye gizlendin buraya? diye sordu.
Arhip:
ey... diye kekeledi. stedim ki... Herkes evde
mi diye bakacaktm da...
Peki, bu balta neyin nesi?
Balta m? Balta m dediniz? Fakat gece vakti baltasz dolalmaz ki!... Bu emir k u llan deil mi ya, ok ya
ramaz adamlar, efendime syleyeyim...
Sarhosun sen. Brak bu baltay, git yat.
246

 Ben mi sarhoum? Babacm, Vladimir Andreyevi, azma bir damla koydumsa gzlerim kr olsun...
Zaten arp m geliyor insann akima? itilmi ey mi?
M em urlar bize sahip kmaya kalksn, efendilerimizi ev
lerinden kovsun, iitilmi ey mi? M elnlar, nasl da horulduyor! yle bir rpda hepsini temizleyip, sonra da
izleri yok etmek!...
Dubrovski kalarn att. Ksa b ir sre sustuktan
sonra:
Dinle Arhip, dedi. deil b. Em ir kullarnn bir
gnah yok. Sen feneri yak, peimden gel benim.
Arhip, efendisinin elinden mumu ald. Feneri soba
nn arkasnda arayp bularak yakt. Birlikte merdiven
lerden inip avlu boyunca yrdler. Gece bekisi dkme
dem irden levhay almaya, kpekler havlam aya balad.
Dubrovski:
Gece bekileri kim? diye sordu.
nce bir ses duyuldu:
Biziz babacm! Vasilsa ve Lukerya.
Dubrovski onlara:
Evlerinize gidin, dedi. Beklemenize gerek yok.
Arhip:
A rtk bitti! diye mrldand.
Kadnlar:
Saol velinimet, diyerek hemen, evlerine yollan
dlar.
Dubrovski biraz daha yrd. ki adam ona doru
yaklap seslendiler. Dubrovski, Anton ve G riamn ses
lerini tand.
Niin uyumadnz? diye sordu onlara.
Antoi:
Uyuyacak zaman m? dedi. Biz niye yaadk bu
gne kadar? Kimin akima gelirdi ki...
Dubrovski:
247

 Yava! diye szn kesti onun. Yegorovna nerede?

Gria:
Evde, odasnda, dedi.
Git buraya getir onu. Adamlarmzn hepsini de
kar evden. Em ir kullarndan baka kim se kalmasm. Anton, sen de arabay ko.
Gria gitti ve az sonra annesiyle birlikte dnd. Ko
cakar soyunmamt bu gece. Em ir kullarndan baka
kimse gzn yummamt evde.
Dubrovski:
Herkes burada m? diye sordu. Evde kimse kal
mad ya?
Gria:
M emurlardan baka kimse kalmad, diye yant
lad.
Dubrovski:
K uru ot ya da saman getirin buraya, dedi.
Adamlar ahra koup kucaklarnda ku ru ot desteleri
tayarak dndler.
Yn tala onlar. Ha, yle. Haydi ocuklar
ate getirin imdi!
Arhip fenerin camn kaldrd, Dubrovski ray
ateledi.
A rhipe:
Dur, dedi. Aceleyle sofa kapsn kilitledim gali
ba. abuk ko, onu a.
Arhip:
Daha neler! Aacakmm! diye m rldanarak ka
py kilitledi, Dubrovskinin yanm a dnd.
Dubrovski ray yaklatrd. O tlar tututu. Dne d
ne ykselen alev, btn avluyu aydnlatt.
Yegorovna:
Ah! diye inledi. Ne yapyorsun Vladimir Andreyevi?
248

Dubrovski ona:
Sus! dedi. Sonra adam larna dnerek:
Haydi ocuklar, hoa kaln! diye srdrd sz
lerini. Ben Tanr bilir nereye giderim artk. Yeni efendi
nizle m utlu olmanz dilerim.
Adamlar:
Babamz, velinimetimiz! diye karlk verdiler
ona. lrz de brakmayz seni. Biz de seninle geleceiz.
A tlar koulmutu. Dubrovski Griayla birlikte ara
baya oturdu ve buluma yerinin Kistenevka koruluu ol
duunu bildirdi onlara. Anton atlar kamlad, araba
avludan kt.
Bir rzgr esti ve alevler b ir anda b t n evi sard.
Kzl bir dum an kvrlyordu atda. Camlar atrdam aya,
paralanp dklmeye, alev alev yanan kalaslar dmeye
balad. Bu srada:
Yanyoruz! mdat! Yanyoruz! diye feryatlar ve
haykrlar ykseldi.
Yznde kinli bir glmsemeyle yangn seyreden
Arhip:
Daha neler! dedi.
Yegorovna ona:
Arhipiim! dedi, k u rtar u melnlar, Tanr d
ln verir.
Demirci:
Daha neler! diye yantlad onu.
Bu srada pencereden em ir kullarnn iki katl er
eveyi zorla krm aya altklar grld. Fakat ayn an
da at, byk bir atrtyla kt, feryatlar kesildi.
Az sonra btn iftlik balk avluya dklmt. K a
dnlar bara ra plprtlarm kurtarm aya alyor
lar, bebeler yangn keyifle seyrederek hoplayp zplyor
lard. Ate kasrgas, kvlcmlar uurmaya, kulbeleri
de tututurm aya balad.
249

Arhip:
imdi tadndan yenmez oldu ite! dedi. Ne de
gzel yanyor be! Pokrovskeyeden seyretmesi ne ho
olur kimbilir!
Bu srada yeni bir olay dikkatini ekti demircinin.
Yanmakta olan ambarn atsnda drt bir yandan alev
lerle evrilmi, nereye srayacan bilemeyen bir kedi
koup duruyordu. Zavall hayvan ac ac m iyavlayarak
yardm istiyordu. ocuklar onun bu mitsiz rpnlarna
bakp glm ekten krlyorlard.
Demirci onlara:
Ne glyorsunuz yumurcaklar! dedi, fkeyle. Tan
r korkusu yok mu sizde? Tanrnn bir yarat lyor,
siz sersem ler buna seviniyorsunuz!
Sonra yanan atya b ir merdiven dayad ve srne
rek kediye doru yaklat. Onun niyetini anlayan hay
van, can korkusu ve m innettarlkla Arhipin yenlerine
tutundu. Demirci yar kavrulm u bir halde, ganimetiyle
birlikte aa indi .Sonra akalaan iftlik ahalisine d
nerek:
Haydi ocuklar, hoakaln, dedi. Benim yapacak
bir iim kalmad burada. Salcakla kaim, kemlikle an
mayn beni.
Demirci gitti. Yangn azgnln biraz daha srdr
dkten sonra yatt. Korlam, kalas ynlar gecenin
karanlnda l l parlyor, felketzede K istenevkallar
bunlarn evresinde dolap duruyorlard.

7
Yangn haberi ertesi gn btn evreye yayld. H er
kes ay n bir gr ileri srerek yorumluyordu olay. Ki
mileri, Dubrovski'nin adamlarnn, cenaze treninde sar
250

ho olduktan sonra evi dikkatsizlik sonucu yaktklarnda

srar ediyor, kim ileri de elde edilen yeni kyn erefine
kafay ttsleyen em ir kullarn sulu buluyor; biroklan
da mahkeme yeleri ve b t n ev halkyla birlikte evin
kendi kendine yandn ileri sryordu. Baz kim seler
ise gerei kestiriyor, bu korkun ykm n sorum lusunun
kin ve mitsizlik duygularyla hareket eden Dubrovski
den bakas olamayacan ileri sryorlard. Troyekurov
ertesi gn yangn yerine gelerek, kovuturm ay kendisi
ynetti. Polis efi, blge yargc, noter ve yazcnn, ay n ca, Vladimir Dubrovski, Yegorovna dad, uak Grigori,
arabac Anton ve demirci A rhipin srra kadem bastklan
anlald. Btn iftlik halk, em ir kullarnn at kt
srada yandklarn belirttiler. Adamlarn yanm ke
m ikleri kllerin ve molozlarn altndan karld. Vasilisa
ve Lukerya kadnlar, Dubrovski ve demirci A rhipi yan
gndan birka dakika nce grdklerini sylediler. B
tn kantlar demirci A rhipin yaadn ve eer yangnn
tek sulusu deilse bile, en azndan ba sulusu olduunu
gsteriyordu. K ukular Dubrovski zerinde younla
yordu. Kirila Petrovi, olay ayrntl b ir dilekeyle vali
ye bildirdi ve bylece yeni b ir dva alm oldu.
Ksa bir sre sonra m eraklara ve yorum lara bol bol
konu salayan yeni olaylar iitilm eye baland.
***de haydutlar trem i, btn evreye dehet sal
maya balamlard. H km etin bunlara kar ald n
lem ler yetersiz kalyordu. H er biri tekinden daha iyi d
zenlenmi soygunlar birbirini izliyordu.
Ne yollarn, ne de kylerin gvenlii kalmt. Bir
ka troyka dolusu haydut gpegndz b t n il evresini
dolayor, yolcular ve posta arabalarn eviriyor, kyle
re giriyor, derebeyi evlerini yam alyor ve sonra atee
veriyorlard. ete reisi zeks, gzpeklii ve b ir eit iyi
likseverliiyle n salmt. nanlmayacak hikyeler an
251

latlyordu hakknda. Btn azlarda Dubrovski ad do

lam aktayd. H erkes bu gzpek ekiyalann banda bu
lunan kiinin ondan baka kimse olmadna emindi. Bir
eye alyordu sadece: Troyekurovun iftliklerine dokunulm am aktayd. H aydutlar onun ne b ir am barn ya
malyor, ne de b ir yk arabasn eviriyorlard. Troyekurov kendisine yaplan bu zel ilemi btn kentte
uyandrd dehet ve b ir de kylerinde oluturduu sk
polis rgtlerine balyordu. K om ular Troyekurovun
bbrlenm elerine nceleri byk altndan glerken ve a
rsz konuklarn h er yerden daha krl kacaklar Pokroskoyeyi ziyaret etm elerini h er an beklerlerken, sonun
da onlar da Troyekurova hak verm ek ve haydutlarn ona
anlalmaz b ir sayg gsterdiklerini kabul etmek zorun
da kaldlar. Troyekurov iindike iiniyor, Dubrovski
nin her yeni soygun haberi durulduunda imdiye kadar
bu haydudun klna bile dokunmam olan-vali, polis ef
leri ve blk kom utanlarn alaylaryla y erin dibine so
kuyordu.
Bu srada Troyekurovun kynde, kilise yortusu g
n olan 1 Ekim geldi att. Fakat bu enlii ve daha son
raki olaylar anlatm aya girimeden nce, okuyucuyu,
onun iin yeni olan ya da hikyem izin banda yle bir
deindiimiz kiilerle tantrm ak zorundayz.

8
Kirila Petroviin daha nce ksaca szn ettiimiz
kznn hikyem izin kadn kahram an olduunu, okuyu
cu artk anlam tr sanrz. Anlattmz olaylarn getii
srada gen kz on yedi yanda ve gzelliinin doruundayd. Babas onu deli gibi seviyor, fakat herkese yapt
gibi, ona kar da aklna estiince davranyordu. Kimi za
252

man knn en kk heveslerini yerine getirm ek iin

rpnr, fakat kimi zaman da sert, hatt acmasz davra
nlaryla rktrd onu. Kendisine ballndan kuku
duymad halde hibir zaman gvenini kazanamamt
kznn. Gen kz duygularn, dncelerini ondan gizle
meye almt. nk bunlarn nasl karlanacan hi
bir zaman kesin olarak bilemezdi. Arkadasz, yalnz ba
na bymt. Komularn karlaryla kzlar ok sey
rek gelirlerdi Kirila Petrovie. nk onun evinde ya
plan olaan sohbetler ve elentiler erkek arkadaln,
kadnlarn ise orada bulunmamasn gerektirirdi. Kirila
Petroviin lenlerine gelen konuklarn arasnda pek
seyrek grnrd dilberimiz. ounluu XVIII'inci yz
yl Fransz yazarlarnn yaptlarndan oluan byk bir
kitaplk vard elinin altnda. Mkemmel A Kadn d
nda hibir zaman, hibir ey okumam olan babas, ki
tap seimi konusunda ona yol gsterecek durumda de
ildi. Ma da her eit baka kitab b ir yana brakp, ro
manlarda karar kld doal olarak. Bir zam anlar Made
moiselle Miminin ynetiminde balayan renimini bylece tamamlad. Kirila Petrovi bu Fransz eitmene b
yk gven ve yaknlk gstermi, fakat yaknlnn izleri
fazlasyla gze batar duruma gelince ,cnu sessizce b ir
baka iftlie gndermek zorunda kalmt. Ardnda ol
duka iyi b ir am brakm t Mademoiselle Mimi. yi y
rekli bir kzd. Kirila Petroviin zerinde sahip olduu
besbelli etkiyi hibir zaman ktye kullanmazd. Dere
beyi tarafndan ikide bir deitirilen teki gzdelerinden
farklyd bu bakmdan. Kirila Petroviin de onu teki
lerden daha ok sevdii grlyordu. Mademoiselle Mimi
nin Gneyli izgilerini tayan karagzl olu, dokuz ya
nda bir yaramaz, Kirila Petroviin yannda yetitirili
yordu ve onun olu olarak kabul edilmiti. Oysa Kirila
Petrovile iki su damlas kadar benzeen bir sr yaln
253

ayak ba kabak baka ocukaz, derebeyinin pencere

leri altnda koturup duruyor ve hizmetkr saylyorlar
d. Kirila Petrovi Moskovadan kk Saas iin bir
Fransz retmen yazp istetmi ve imdi anlatmaya ba
layacamz olaylar srasnda da bu retmen Pokrovskoyeye gelmiti.
retmen sevimli grn, sade davranlaryla Ki
rila Petroviin houna gitti. Kirila Petrovie bonservis
lerini ve yannda drt yl eitmen olarak alt onun
bir akrabasnn tavsiye m ektubunu sundu. Kirila P et
rovi bunlar birka kez gzden geirdi ve houna gitme
yen tek nokta Franszn genlii oldu. Honutsuzluu, hu
sevimli kusurun zavall retm enler iin ok gerekli olan
sabr ve deneyim gibi zelliklerle bir arada bulunam aya
ca dncesinden ileri gelmiyordu. Kafasnda baka ku
kular vard ve hemen de aklamaya k arar verdi bunlar.
Gel buraya Ma, dedi. Syle u msyye; pekl,
onu kabul ediyorum ama, kzlarma sarkntlk etmeye
kalksn diye deil! Yoksa ben onu, o itolu iti... Bunu
evir ona Ma.
Ma kzard, retmene dnerek ona babasnn ken
disinden arballk ve drstlk beklediini syledi
Franszca olarak.
Fransz, gen kzn nnde eilerek, iltifattan yoksun
klnsa bile sayg kazanmay m it ettiini bildirdi.
Ma szc szcne evirdi bu yant.
Kirila Petrovi:
Anlald, anlald, dedi. Ona ne iltifat, ne de
sayg gerekli. Grevi aa ile uramak, ocua gramer
ve corafya retmektir. evir bunlar.
Ma babasnn kaba anlatmm yum uatarak bu Sz
lerini de evirdi Franszcay ve Kirila Petrovi Fransz
kendisine aynlan odamn bulunduu blmeye gnderdi.
254

Gen Fransz hi ilgilendirmem iti May. nk

soylu snfnn nyarglaryla yetimi olan gen kz iin,
b ir retm en de, uak ya da usta trnden b ir eydi. Uak
ya da usta ise erkekten saylmazd onun anlayna gre.
Gen kz, Monsieur Desforges zerinde uyandrd etki
yi, delikanlnn bocalayn, teln, ses tonundaki de
imeleri de ayrmsamad. Sonra ona birka gn st ste
olduka sk rastlad halde fazla bir ilgi gstermedi de
likanlya. Fakat beklenilm edik b ir olay gen kzn d
ncesini tm yle deitirdi.
Pokrovskoye derebeyinin balca elence konularn
dan biri de avlusunda h er zaman yetitirilen birka ay
yavrusuydu. Bunlar azck bydklerinde salona getir
tir, kedilerle ve eniklerle bouturarak saatlerce elenir
di. Y avrular erginletikleri zaman ise zincire vurulur,
gerekten avlanacaklar zaman beklerlerdi. Kimi zaman
bir ay, konan pencereleri nne getirilir .zerine ivi
ler aklm bo b ir arap fs yuvarlanrd ona doru.
Hayvan fy nce koklar, scnra yle bir dokunurdu. F a
kat iviler penelerine batnca fkelenerek fy daha
kuvvetli iter, can da daha fazla yanard. fkeden kudu
ran zavall canavar brerek fya atlr, onu bou bo
una kzdran ey elinden alnncaya kadar bu bylece
srp giderdi. Kimi zaman da bir arabaya b ir ift ay
koulduu, konuklarn, istekleriyle ya da zorla bu ara
baya bindirilerek Tanrya em anet edildikleri olurdu. F a
kat K irila Petfcviin akalar iinde en nls u idi:
A braklm b ir ay duvara aklan b ir halkaya ip
le balanarak bo b ir odaya kapatlrd. p btn oday
dolaacak uzunlukta olur, sadece kardaki ke korkun
canavarn saldrsndan korunulabilecek uzaklkta k alr
d. Genellikle b ir acemiyi bu odann kapsna getirir, an
szn ieri iter ve kapy stnden kilitleyerek zavall
kurban kll yaratkla babaa brakrlard. st ba y r
255

tlan ve kan revan iinde kalan zavall konuk, can havr

liyle bu tek korunakl keyi arayp bulur, fakat kim i za
m an tam saat boyunca duvara yapp kalarak iki adm
tesindeki azgn canavarn kendisine doru nasl brp sradn, aha kalktn, ona ulam ak iin nasl
yrtnp abaladn grmek zorunda braklrd. Rus derebeyinin soylu elenceleri bunlard ite! Geliinden b ir
ka gn sonra retm eni anm sayan Troyekurov onu ay
odasnda yle bir arlam ak istedi. Bu amala b ir sabah
Monsieur Desforgesu yanm a ard ve birlikte karanlk
koridorlar boyunca yrm eye baladlar. Anszn yanda
ki kapnn almasyla, iki uan Fransz odaya itip, a r
kasndan kapy kilitlem eleri b ir oldu. retmen kendini
toparladnda iple bal ayy karsnda buldu. Canavar,
konuunu uzaktan yle b ir koklayp hrldam aya bala
d. Sonra anszn arka peneleri zerinde dorularak onun
zerine yrd... Fransz ne ard, ne de kat. Sald
ry bekledi. Ay tam yanna geldii zaman, Desforges, ce
binden kk bir tabanca karp a hayvann kulana
dayayarak ate etti. Ay yuvarland. Koup geldiler. K a
p ald. akasnn sonucu karsnda ap kalan Kirila
Petrovi ieri girdi. Derebeyi olup bitenin m utlaka ak
lanmasn istiyordu. Desforgesa hazrlanan bu oyunu,
ona nceden kim bildirmiti? Ya da Fransz niin dolu
b ir tabanca tayordu stnde? Troyekurov kzn art
t. Koup gelen Ma, babasnn sorularm Fransza
iletti.
Ayya ilikin b ir ey iitmedim, diye yantlad,
Desforges. Tabancaya gelince, nvanm dolaysyla ben
den zr dilenmesini bekleyemeyeceim hakaretlere k at
lanm ak niyetinde olmadm iin h e r zamn tarm y a
nmda.
Ma ona akn akn bakt ve sylediklerini Kirila
Petrovie evirdi. K irila Petrovi bir karlk verm edi.

256

Ayy dan kanp postunu yzm eleri buyruunu v er

dikten sonra adamlarna dnerek:
Babayiit delikanlym be! dedi. Korkmad! Val
lahi korkmad...
Derebeyi o andan sonra Desforgesu sevmeye bala
d ve onu snamay bir daha akimdan geirmedi artk.
Fakat bu olay Marya Kirilovna zerinde ok daha
byk bir etki uyandrd. mgelemi alt st olmutu. l
ay ve onun banda, hibir ey olmam gibi duran, ken
disiyle sakin sakin konuan Desforgesun grnts gz
lerinin nnden gitmiyordu. Gen kz, yiitliin ve onurluluun tek bir snfa zg eyler olmadn anlamt.
O zamandan sonra da gen retmee h er an biraz daha
itenleen b ir sayg gstermeye balad. A ralarnda baz
balantlar kurulm utu. Desforges hemen canla bala
ders vermeye koyuldu ona. A rtk bundan sonra, Ma
nn henz kendi kendine itiraf etmemekle birlikte, Desforgesa k olduunu anlamakta, okuyucu glk ek
meyecektir.

9
Yortu arifesinde konuklar toplanmaya baladlar. K i
m ileri derebeyi konana ve onun yanndaki blmelere,
kim ileri khyaya, ncler papaza, drdncler de zen
gin kyllere iniyorlard. A hrlar yolcu atlaryla dolmu,
avlu ve am barlar eit eit arabalarla dolup tamt.
Sabah saat dokuzda anlar sabah ayinini duyurdu ve h e r
kes Kirila Petroviin yaptrd ve h er yl da onun a r
m aanlaryla sslenen yeni ta kiliseye yolland. O ka
d ar ok saygdeer konuk topland ki, kilisede y er bula
257

m ayan sradan kyller kilise sahanlnda ve bahe du

varlarnn zerinde ayakta duruyorlard. Kirila Petrovi
henz gelmedii iin yin balamyordu. Sonunda dere
beyi, alt at koulu bir arabayla gelerek M arya Kirilovna
m n eliinde, tantana ile yerini ald. Erkeklerin de ka
dnlarn da gzleri Marya Kirilovna zerinde toplanm
t. Birinciler akn oun gzelliini seyrediyor, kinciler
ise ilgiyle tuvaletini szyorlard. yin balad. Evde ye
timi korocular m ihrapta lhi okumaya baladlar. Ki
rila Petrovi de onlara katlyor, sana soluna bakm a
dan dua ediyordu. Zango yksek sesle bu tapnan ku
rucusunun da adn annca gsterili bir alak gnll
lkle yere kapand.
yin sona erdi. sa tasvirine ilk olarak Kirila Petro
vi yaklat. Herkes onun arkasndan yryordu. Sonra
kom ular Kirila Petroviin yanna gelerek derebeyine
sayglarn sundular. Bayanlar ise Mann evresini ku
atmlard. Kirila Petrovi kiliseden karken herkesi ye
mee ardi. Sonra arabasna binerek evine hareket etti.
teki arabalar da onun arkasnda yola koyuldular. Oda
lar konuklarla dolup tayordu. Her an gelen yeni kiiler,
kalabal yarp ev sahibinin yanna glkle ulaabili
yorlard. Modas gemi, eski ve pahal tuvaletler giyin
mi olan bayanlar, kurala uygun bir yarm daire evirip
oturm ulard. Hepsi de inciler, prlantalar iindeydi. E r
kekler havyar ve votkann yannda toplanmlar, kendi
aralarnda bara ara konuuyorlard. 80 takmlk b ir
masa hazrlanyordu salonda. Uaklar, a n gibi, ieleri,
srahileri diziyor, sofra rtlerini dzeltiyorlard. Sonun
da ba uak:
Yemek hazr! diye bard.
Masaya ilkin Kirila Petrovi oturdu. Onun arkasn
dan bayanlar, kurum lanarak ve az ok yallk srasn
258

gzeterek yerlerini aldlar. Gen kzlar rkek bir kei

srs gibi birbirlerine sokula sokula, hepsi b ir arada
y er seip oturdular. E rkekler ise onlarn karsna yerle
tiler. retmen ve kk aa, m asann sonunda yan y a
na oturuyorlard. U aklar tab ak lan rtbe .srasna gre
datmaya baladlar. Bu konuda kararszla dtkle
rinde Lavaterce (s) tahm inlere ba vuruyor, genellikle de
yanlm yorlard. Tabaklarla kaklarn krts konuklar
dan ykselen uultuya karyor, lenini az kulaklarn
da seyreden K irila Petrovi, konukseverliinin tadn so
nuna kadar karyordu. Bu srada alt at koulu bir ara
ba girdi avluya.
Bu da kim? diye sordu ev sahibi.
Birka kii birden:
Anton Pafnutyi, diye yantladlar onu.
Kap ald ve Anton Pafnutyi Spitsin girdi. Elli
yalarnda kadar tostoparlak b ir adamd bu.
Y uvarlak ve iek bozuu yz, atall bir sakal
la bezenmiti. Selm vererek, glm seyerek ve zr di
lemeye hazrlanarak yem ek salonuna dald...
Kirila Petrovi:
Servis getirin! diye seslendi. B uyur Anton P af
nutyi. O tur ve anlat bakalm, ne demek oluyor bu? yi
nim de yoktun, yemee de ge kaldn. San^ hi yakm
yor bunlar. Hem dindar, hem de boazna dknsndr
nk.
Anton Pafnutyi peeteyi nohut renkli kaftannn il
meinden geirirken:
(1) Lavater: nsanlarn d grnlerinden yararlanarak kii
liklerini aklam ak konusunda aratrm alaryla tannan Al
m an bilgini. (ev.)

259

 K abahatliyim K irila Petrovi, diye yantlad. Ka

bahatliyim azizim. Yola erken kmtm. Fakat daha on
v erst gitm eden n tekerlein emberi ortadan ikiye ay
rlm az m? Ne buyrulur? Bereket ky uzakta deildi.
Binbir glkle oraya varana, demirciyi arayp bulana,
ileri iyi kt yoluna koyana kadar, ne yaparsn, tam
saat geti. Kistevna orm an yoluyla kestirm eden gelmek
ten de korkup dolana dolana geldim...
Bak hele! diye atld K irila Petrovi. Evet, gzpekler takm ndan olmadn Nbiliyoruz ya, niye korkuyornysn bakalm?
- Nasl niye korkuyor muum Kirila Petrovi? Dubrovskiden korkuyorum , baka neden korkacam? nsan
neye uradn anlam adan penesine dverir onun.
Yaman delikanl. Kimseye gz atrmyor. Hele benim,
h e r halde iki kat derim i birden yzer.
Peki kardelik, niye bu ayrcal gstersin sana?
Niye olacak aziz Kirila Petrovi? M erhum Andrey
GaVriloviin dvas iin tabi. Siz honut olasnz diye,
yani vicdanl ve insafl davranarak, D ubrovskilerin K istenevkay hibir hakka sahip olmadan, sadece sizin hog
rnzden yararlanarak ellerinde tu ttu k lar yolunda ifade
v eren ben deil miyim? Merhum n u r iinde .yatsn ben
den bunun hesabn soracan sylemiti. Babasnn s
zn bakarsn olu yerine getirir. Tanr esirgedi bug
ne kadar. B ir am barm soydular topu topu. Ama b ir de
bakarsn iftlie kadar gelivermiler!
Kirila Petrovi:
Lf aramzda, senin iftlikte de hzineye konar
la r hani! dedi. Krmz kasan tkabasa doludur sanrm.
Nerdee, aziz K irila Petrovi! Doluydu dolu olma
sna ya, imdi tam takr, kuru bakr!
A tyorsun A nton Pafnutyi! Biz k rk kiiyiz, b ir
birim izi tanrz! Paracklarn nereye harcyorsun yani?
260

B ir lokm a bir Krka yaarsn, konuk kabul etmezsin, ky

llerini soyup soana evirirsin. yleyse ha babam biriktiriyorsundur.
A nton Pafnutyi glm seyerek:
aka etm e ltfunda bulunuyorsunuz aziz Kirila
Petrovi, diye mrldand. Biz, Tanr tanktr ki ifls ettik.
Ve Anton Pafnutyi, ev sahibinin derebeyice aka
szm etkisini yal bir brek parasyla gidermeye ko
yuldu.
K irila Petrovi onu brakt ve evine ilk kez konuk
gelip masann br ucunda, retm enin yannda o tu r
m akta olan yeni polis efine dnd:
Nasl, dedi. Dubrovskiyi siz bari yakalayacak m
snz bay polis efi?
Polis efi irkildi, eilip selm verdi, glmsedi, ke
keledi ve neden sonra:
aba gstereceiz yce efendimiz, diyebildi.
H m ... aba gstereceksiniz! oktandr aba gs
teriyorlar ya, bir ey kt yok. Sonra, onu niin yaka
lam al canm? Dubrovskinin h aydutlan polis eflerinin
ok iine yaryor: Gelmeler gitmeler, yolluklar, kovu
tu rm alar filan derken, p aralar cebe! Nasl yok edersin
byle b ir velinimeti? yle deil mi bay polis efi?
Polis efi bsbtn utanp sklarak:
ok doru yce efendimiz, dedi.
K onuklar kahkahalarla gldler.
K irila Petrovi:
leri dlar bir olan delikanllar severim. M er
hum polis efimiz Tara Alekseyevie yazk oldu doru
su. Eer onu yakm asalard ortalk daha patrtsz olurdu
imdi. Sahi Dubrovskiden ne haber? En son nerede gr
dler onu?
Bouk bir kadn sesi:
261

 Benim evde Kirila Petrovi, diye cvldad. Ge

en sal gn yem ekte bendeydi...
Btn baklar safa b ir dul olan, iyi yrekli ve ne
eli olduu iin herkese sevilen Anna Savina Globova
ya yneldi. Herkes m erakla onun hikyesini dinlemeye
hazrland.
Efendime syleyim, bundan hafta nce Vanyuama postayla para yollamak iin khyay kente gn
dermitim. Olumu martmam . stesem de martacak
durum da deilim zaten. Fakat bir korum a birlii subay
nn kendine zen gstermesi gerektiini siz de takdir
edersiniz. Ben de, T anr ne verdiyse, elimden geldiince
Vanyuamla paylarm gelirimi. te bylece 2000 ruble
gnderdim ona. Dubrovski aklma geldi gelmesine ya,
kent yakn, topu topu yedi verst, sonra T anrm n da y ar
dmyla inallah b ir eycikler olmaz diye dndm. Bir
de ne greyim: Akam benim khya sapsar b ir yzle,
st ba yrtk, yayan yapldak ka gelmesin mi! Tabi
feryad bastm:
Bu ne hal? Ne oldu?
Khya bana:
Anneciim, Anna Savina, haydutlarn saldrsna
uradm, dedi. Az kalsn beni de ldryorlard. Dubrovskinin kendisi de oradayd. nce beni asmak istedi
ama, sonradan acyp brakt. Fakat soyup soana evir
diler. Arabayla at da aldlar.
Khyann b szleri zerine elim ayam buz kesti.
Ah gklerdeki babamz, imdi Vanyuam ne olacak diye
dndm. aresiz, oluma b ir m ektup yazarak anlattm
durumu. Yanna on para katam adan sadece hayr dualar
m gnderdim ona,
Bir hafta, iki hafta geti, b ir de baktm b ir araba gi
riyor benim avluya. Bir general seninle grmek isti
yor dediler. Buyursun dedim. Otuz be yalarnda esmer,
262

siyah sal, bykl, sakall, tpatp K ulnevin (2) portresi

ne benzeyen b ir adam ieri girerek kendini m erhum ko
cam van A ndreyeviin dostu ve alma arkada ola
rak tantt. Yakndan geerken onun dul karsnn b u ra
da oturduunu renince urayam adan edemediini sy
ledi. Konuu artk Tanr ne verdiyse, arladm; sonra
undan bundan konuurken sz dnp dolap Dubrovski
ye geldi. Bamdan geen ac olay anlattm ona. Benim
generalin yz asld:
Tuhaf eyj dedi. Ben Dubrovskinin yle herkese
deil, sadece tannm zenginlere saldrdn, sonra on
lar bile bsbtn soymayp, yalnz paralarna ortak ol
duunu iitmitim. Hele hi kimse cinayetle sulayamaz
onu. Bir dalavere olmasn bu ite? Kahyanz artr m
snz buraya.
Khyay arm aya gittiler. Adam geldi ve daha ge
nerali grr grmez dondu kald. G eneral ona:
A nlat bakalm kardelik, dedi. Dubrovski sepi
soymu, sonra da asmak istemi yle mi? Nasl oldu bu?
Khyam tirtir titreyerek generalin ayaklarna ka
pand:
Babacm, suluyum, eytana uydum, yalan sy
ledim, diye inledi.
General:
Madem yle, dedi; h er eyin nasl olup bittiini
hanm efendiye anlat da ben de dinleyeyim bari.
Khya kendine gelemiyordu.
General:
Ne oldu, anlat haydi, diye srdrd szlerini.
Dubrovskiye nerede rastladn?
ki am larn orda babacm, iki am larn orada.
Peki, ne dedi sana?
(2i Y. P. Kulnev (1763-1812) nl bir Rus generali, (ev.)

263

 Kimin adamsn, nereye ve niin gidiyorsun diye

sordu.
Peki sonra?
Sonra mektubu ve p aralan istedi.
Evet?
Mektubu ve paralan ona verdim.
Peki o, o ne yapt?
Babacm, suluyum.
Haydi syle, ne yapt o?
P aralan ve mektubu bana geri vererek Yolun
ak olsun, postala onlar dedi.
Ee sen ne yaptn?
Babacm suluyum.
General korkun b ir tavrla:
Seninle sonra hesaplaacam iki gzm dedi.
Hanmefendi, siz de emir buyurun, bu dolandrcnn san
dn arasnlar. Sonra bana teslim edin onu. Ben ona
dnyann ka bucak olduunu retirim. Biliniz ki Dubrovski de bir koruma birlii subay idi. Bir arkadan in
citmek istemez o.
Generalin kim olduunu anlamtm. Ne diyeceimi
bilemiyordum. Arabaclar khyay arabann src ye
rine baladlar. Paralar bulundu. General yemee bende
kald ve sonra khyay da alarak hemen gitti. Benim kh
yay ertesi gn rlplak soyulmu ve b ir meeye ba
lanm olarak buldular ormanda.
Herkes, zellikle de gen kzlar t karm adan din
lemilerdi Anna Savinanm hikyesini. lerinden ou
Dubrovskinin kiiliinde bir roman kahram ann gr
yor yrekleri ondan yana arpyordu. Hele Radcliffein (3)
gizemli korkularyla beslenmi ateli b ir d olan M ar
ya Kirilovna iin bu, zellikle byleydi.
(3) Anne Radcliffe. 18. Yzyl romantik ngiliz yazan.

264

K irila Petrovi:
Anna Savina, sana gelen o adamn Dubrovski ol
duunu mu sanyorsun gerekten? diye sordu. ok yanl
msn. Konuun kim di bilmem ama, Dubrovski olmad
kesin.
Nasl olur azizim? Khyann yolunu kesen, onu d u r
durup stn ban arayan Dubrovski deil de kimdi
yleyse?
Kim olduunu bilmem ya, Dubrovski olmasa ge
rek. Ben ocukluunu anm sarm onun. Salar karard
m kararm ad m bilmem, fakat o zam anlar kvrck sar
sal bir ocuktu. B ir de, Dubrovskinin benim Madan
be ya byk olduunu ve dolaysyla imdi otuzbe de
il yirm i yanda filan olacan kesinlikle biliyorum.
Polis efi:
sabet buyurdunuz yce efendimiz, diye atld.
Vladimir Dubrovskinin ekli var cebimde. Onun yirm i
yanda olduu noktas noktasna yazl orada.
K irila Petrovi:
yle mi! dfedi. Oku da dinleyelim bari. Onun e
klini renmemiz hi de fena olmaz. Bakarsn gzm
ze arpar yakalayveririz..
Polis efi cebinden olduka kirli b ir kt kard,
kurum lanarak at ve makamla okumaya balad.
Eski iftlik halknn anlattklarna gre Vladi
m ir Dubrovskinin ekli:
Ya 23, boy orta, yz kusursuz, sakal yok, gzler ko
yu kahverengi, salar san , burun ekme. Kiisel zellik
leri: B unlar anlalamad.
K irila Petrovi:
Hepsi bu kadar m? diye sordu.
Polis efi kd katlarken
Bu kadar,-diye yantlad.
K utlanm seni bay polis efi! Sevsinler senin o
265

kdm! Bu ekle gre Dubrovskiyi yakalamamz hi

de zor olmayacak. Yahu, kim orta boylu, sar sal, ek
me burunlu, koyu kahverengi gzl deil ki! saat Dubrovskinin kendisiyle konusan, kim inle teerrf ettiini
anlayamayacana bahse girerim. Diyecek yok vallahi, u
em ir k u llan ok sivri zekl oluyor dorusu.
Polis efi t karm adan kd cebine koydu ve ses
sizce lahanal kaz kzartm asn attrm aya koyuldu. Bu
arada konuklarn evresini birka kez dolaan uaklar,
h er birinin kadehini doldurm aya balamlar, am panya
y aratm ayan kpkl Gorski ve Tsimlyanski araplanndan birka ie grltyle almt. Yzler kzarmaya,
konum alar daha canl, daha bantsz, daha neeli ol
maya balad.
Kirila Petrovi:
Yok, diye srdryordu szlerini, m erhum Tara
Alekseyevi gibi polis efi gelmez b ir daha! Beceriksiz
ahmak bir adam deildi o.. Yazk ki yaktlar babayiiti.
Yoksa Dubrovskinin etesinden tek kii bile kurtulam az
d onun elinden. Hepsini tek tek kskvrak yakalar, Dub
rovskinin kendisi de rvet bile verse, kurtaram azd y a
kasn. Tara Alekseyevi paralar almasna alrd ya,
Dubrovskiyi de koyuvermezdi. M erhum un huyu byleydi
ite. Yok! Bizzat benim paalar svayp, uaklar topla
yp haydutlarn ardna dmem gerekiyor galiba. lk fr
satta yirm i adam yollayacam. Bakn nasl temizleyecek
ler haydutlara yataklk eden o koruluu. Adamlarm k o r
kak deildir. H er biri tek bana bir aynn stne y
rr. H aydutlardan m ylacaklar?
Bu szler zerine kll ahbabn ve b ir zam anlar k u r
ban olduu baz akalar anm sayan Anton P a f n u t y i ;
Aynzn sal yerinde' mi, aziz Kirila Petrovi?
diye sordu.
266

 Mia sonsuzlua gt, diye yantlad K irila P etrovi. erefli bir lmle, dman kurunuyla can verdi.
Parm ayla Desfergosu gstererek:
te, onu yere seren kahram an da bu, dedi. Benim
Franszm rnek olsun sana. Senin cn kom ad... h a
n i..; anmsarsn ya!.
Anton Pafnutyi kanarak:
Nasl anmsamam, dedi. Hep aklmda! Demek Mi
a ld ha? Yazk oldu Miaya, vallahi yazk oldu! Ne
oyunbaz, ne akll hayvanckt! yle ay zor ele geer
b ir daha. Fakat bu niin ldrd onu?
Kirila Petrovi byk b ir zevkle giriti Fransznn
zaferini anlatmaya. evresindeki h er eyle bbrlenm ekten ok holanrd nk. K onuklar Miann lmyle
ilgili hikyeyi merakla dinliyorlar ve kendi yiitliinden
sz edildii aklnn ucundan bile gemeyen, Desforgesa
h ayretle bakyorlard.
Yemek saat sonra sona erdi. Ev sahibi peetesini
masaya brakt. Konuklar kalktlar. Kahve iip iskambil
oynayacaklar ve yemek salonunda keyifle baladklar
kafa ttslem e iini srdrecekleri, konuk salonuna ge
tiler.

10
Saat yedi sralarm da konuklardan kim ileri kalkm ak
istediler. Fakat itii punlarla akr keyif olan ev sahibi
avlu kapsnn kilitlenmesi buyruunu verdi ve sabaha
k adar kimsenin avludan dar adm atamayacan bildir
di. Az sonra orkestra grledi, salon kaplan ald ve b a
lo balad. Ev sahibiyle yakn ahbaplar ba kede o tu ru
yor, kadehleri birbiri stne yuvarlayarak, genliin ne
esini zevkle seyrediyorlard. Yal kadnlar iskambil oy

267

nuyorlard. Bir hafif svari subaynn bulunmad her

yerde olduu gibi, burada da kavalyeler dam lardan azd.
e y arar btn erkekler kaplmt. Hepsinin arasnda
da retm en gze arpmaktayd. H erkesten daha ok
dans ediyordu. Btn gen kzlar onu seiyor ve onunla,
vals yaparlarken kendilerini ku gibi duyumsuyorlard.
Birka kez M arya Kirilovna ile dans etmeleri, gen kz
larn alayl im larna yol at. Sonunda yorgun ev sahibi
gece yarsna doru danslara son verdi, sofrann k u ru l
mas buyruunu verdi ve kendisi yatm aya gitti.
Kirila Petroviin yokluu daha b ir serbestlik ve can
llk katt toplulua. Kavalyeler dam larn yanm a o tu r
mak gzpekliini gsterdiler. Gen kzlar glyor, yanlanndakilerle fsldayorlard. B ayanlar masann evre
sinde, uzaktan uzaa konuuyorlard. Erkekler iiyor, ta r
tyor, kahkahalarla glyorlard. Ksaca, bu gece yem e
i son derece elenceli geti ve ok ho anlar brakt.
Sadece tek b ir kii katlm yordu genel neeye: Anton Pafnutyi ask bir yzle, tek sz etmeden .yerinde
oturuyor, yemeini dalgn dalgn yiyor ve ok tedirgin
grnyordu. H aydutlara ilikin konumalar allak bul
lak etmiti onu. Onlardan korkmas iin yeterli bir neden
bulunduunu da greceiz imdi.
Anton Pafnutyi krmz kasasnn bo olduuna tan
rya tank gstererek yemin ederken yalan sylemiyor,
gnaha girmiyordu. Krmz kasa botu gerekten de. Bir
zam anlar onun iinde koruduu paralar, imdi gmlei
nin altnda, gsnn zerinde tad mein bir keseye
gemiti. Herkese kar duyduu gvensizlii ve hi din-'
meyen korkusunu bylece yattrabiliyordu. Gecelemek
zorunda olduu bu yabanc at altnda onu hrszlarn
kolayca szabilecei tenha bir odaya gndermelerinden
korkuyor, gzleri gvenilir bir arkada aryordu. Desforgesda k arar kld sonunda. Franszn gl kuvvetli b ir
268

kii olduunu gsteren d grn ve b ir de daha ok,

zavall Anton Pafnutyi'i aklna h e r gelite tir tir titreten
ayyla karlat srada gsterdii yreklilik, ona bu
seimi yaptrm t. Masadan kalktklarnda Anton Pafnutyi st ste yutkunarak ve grtlan temizleyerek
gen Franszn evresinde dolanmaya koyuldu ve neden
sonra sze balayabildi:
ey yani, bu geceyi sizin odanzda geirebilir mi
yim msy? nk m alm unuz...
Desforges saygyla eilerek:
Que dsire monsieur? (*) diye sordu.
Hay allah, msy, daha Rusa renemedin de
mek? Je ve, mua e vu kue (5)? Anlyor musun?
Desforges:
Monsieur, Trs volontiers, veuillez donner des
ordres en consquence (6) diye yantlad onu.
Franszca konusundaki bilgisinden tr ok mem
nun kalan Anton Pafnutyi hemen gerekli buyruu "Ver
meye gitti.
Konuklar kendi aralarnda vedalamaya baladlar
ve herkes kendine ayrlan odaya yolland. Anton P afnut
yi de retmenle birlikte onun blmesine gitti. Karanlk
bir geceydi. Desforges yolu fenerle aydnlatyordu. Onun
arkasndan olduka canl hareketlerle yryen Anton
Pafnutyi, paracklarm n henz kendisinde olduuna
inanm ak istercesine arada bir gsndeki gizli keseyi
yokluyordu.
Blmeye geldiklerinde retm en mum u yakt, ikisi
de soyunmaya baladlar. Bu arada Anton Pafnutyi oda
da dolaarak kilitleri ve pencereleri gzden geiriyor, bu
(4) Msy ne arzu ediyor?
(5) (Bozuk bir Franszcayla) Sizde uyumak istiyorum.
(6) Memnuniyetle efendim, gereken buyruu veriniz.
269

inceleme iini Fahat ettirm ediinden ban iki yana sal

layp duruyordu. Kapda tek b ir srg vard, pencereler
ise ift ereveli deildi. Desforgesa bunlardan yaknm a
ya kalkt ama, Franszcas bu kadar kark b ir akla
may 'yapabilm ekten ok uzakt. Fransz anlamad onu.
Anton Pafnutyi de yaknm alarn kesmek zorunda kal
d. Yataklar karlklyd. kisi de uzandlar ve retmen
mumu sndrd.
Anton Pafnutyi Rusa sndrmek (7) fiilini yarm
yam alak bir ekilde Franszca ekime uydurarak bard:
P erkua vu tue, perkua vu tue? (8) Ben karanlk
ta derinir (9) yapamam.
Desforges onun barm alarndan bir ey anlamad ve
iyi geceler diledi.
Spitsin yorgana brnerek:
Lnet olas gvur, diye homurdand. Mumu sn
drmek ok gerekliydi sanki. Bu daha kt oldu onun
iin. Ben ksz uyuyamam.
Sonra Franszca:
Msy, msy! Je ve avek vu parle (10) dedi.
Fakat Fransz yantlamad onu ve az sonra horlam a
ya balad.
Anton Pafnutyi: Horluyor hnzr Fransz, diye d
nd. Fakat beni uyku tutm ayacak bu gidile. Ya h r
szlar giriverirse ak kapdan! Ya da pencereye trm am verirseler! Bunu, b.u hnzr top atsan uyandramazsn!...
Msy! Hey msy! eytan gtrsn seni!
(7) Rusa, sndrmek fli tuitdir. kinci oul kii eki
minde tite olur. (ev.)
(8) Niin sndryorsunuz, niin sndryorsunuz? (r.y.n.)
Not: Rusa sndrmek fiili bu cmle iinde Franszcann
Er ile biten fiillerine benzetilerek ekiliyor. (ev.)
(9) Uyumak. Cr.y.n.)
(10) Sizinle konumak istiyorum, (r.y.n.)
270

Anton Pafnutyi sustu. Y orgunluk ve kafasndaki a

rap b u h arlan yava yava korkusunu bastrd. nce u y u k
lam aya balad, az sonra da derin b ir uykuya dald.
Tuhaf bir uyan bekliyordu onu. U ykusunun ara
snda, birisinin sessizce gmleinin yakasn ekitirdii
ni duyumsuyordu. Anton Pafnutyi gzlerini at ve gz
sabahnn gms aydnlnda Desforgesu karsnda
buldu. Fransz bir elinde kk b ir tabanca tutuyor, te
kiyle de gizli keseyi ayordu. Anton Pafnutyi dona kal
d. Titreyen bir sesle:
Kes ke se msy, kes ke se? (11) diyebildi.
retmen temiz bir Rusayla:
Sus, dedi, konuma! Konuma, gebertirim yoksa!
Ben Dubrovskiyim.

11
Bundan nceki birka blmn olaylarn, daha n
ce gemi olm alarna karn u ana kadar anlatmadmz
baka olaylarla aklamak iin okuyucudan izin isteyece
iz imdi.
*** Menzilinde, menzil bekisinin yukarda yle bir
deindiimiz evinin bir kesinde, terbiyeli ve sabrl g
rnl bir yolcu oturuyordu. H alktan b ir aydn ya da,
bir' yabanc, yani posta yollarnda sz gemeyen b ir kim
se olduu anlalyordu. Yayls avluda duruyor, yalan
may bekliyordu. Sahibinin pek de varlkl bir kimse ol
madn gsteren kk bir bavul vard bunun iinde.
Yolcu ne ay, ne kahve smarlyor, menzil bekisinin bl
menin arkasnda oturan karsn ileden karan b ir slk
alarak, arada b ir pencereye gz atyordu.
(11) Ne oluyor baym, ne oluyor? (r.y.n.)
271

Kadn yava bir sesle:

Bir de bu slk kt bamza! diye sylendi. He
le bak, nasl da alyor. Meiun gvur, atlar inallah!
Menzil bekisi:
Canm, ne olacak? dedi. Ne var bunda? Brak al
sn adam.
Ne mi olacak? diye kar kt. Bunun ne anlama
geldiini bilmiyor musun yoksa?
Ne anlam a geliyormu? Islk giren evde para d u r
mazm yle mi? Beh! Pahomovna, slk alnsa da, alnmasa da, bizde zaten para nanay ve de olamaz!
N eyse;ne, brak gitsin unu Sidori. Ne zevk al
yorsun adam tutm aktan? Ver atlar, cehennem olup git
sin.
Bekleyecek biraz Pahomovna. Ahrda topu topu
troykalk at var. Drdnc arabann atlar dinleniyor.
B akarsn hatrl yolcular kagelir. Franszn yznden
belya girm ek istemem.. it! Duyuyor musun? Vallahi
gelen var ite! Breh breh breh! Amma da esasl araba
ha! General meneral olmasn sakn?
M erdivenlerin nnde bir yayl araba durdu. A ra
bac yerinden frlayan uak kapy at ve resm kaputlu,
beyaz kasketli gen bir adam, az sonra menzil bekisinin
karsndayd. Onun ard sra gelen uak elinde tad
b ir kutuyu pencere kysna koydu.
Subay buyurucu b ir sesle:
A tlar getir, dedi.
Menzil bekisi:
Derhal diye yantlad onu. Seyahat belgenizi l t
fedin de.
Seyahat belgesi yok. Ben baka tarafa gidiyorum.
Beni tanm adn m yoksa?
Menzil bekisinin eli aya dolat ve arabaclar ace
le ettirm ek iin dar frlad.
272

Gen adam odada aa y u k an dolamaya balad ve

b ir ara blm enin arkasna urayarak menzil bekisinin
karm a bu yolcunun kim olduunu sordu usulca.
Kadn:
Vallahi bilm em ki, Fransz'n biri ite, diye ya
ntlad. Be saattir at bekliyor ve slk alyor. Kafa i
irdi meln.
Gen adam yolcuya Franszca:
Nereye gidiyorsunuz? diye sordu.
Fransz:
Yakndaki kente, diye yantlad. O radan da beni
uzaktan retm en olarak tutan b ir derebeyinin yanm a
gideceim. Bugn yerim e ulaabileceimi dnyordum
ama, bay menzil bekisi baka trl k arar verdi herhal
de. Bu lkede at bulm ak ok g bay subay.
Subay:
Bural derebeylerden hangisine gidiyorsun acaba?
diye sordu.
Bay Troyekurova, diye yantlad Fransz.
Troyekurova m? Kimmi bu Troyekurov?
Ma foi, mon officer ('*) pek az iyi ey iittim onun
hakknda. ok kibirli ve bana buyruk b ir derebeyi ol
duunu sylyorlar. Ev halkna kar ok acmasz dav
ranrm . Kimse geinemezmi onunla, adn duyunca tirtir titrem i herkes. retm enlere de keyfince davranr
m. H att iki tanesini ldresiye dvdn sylyorlar.
Bakn u ie! Siz de kalkm bu canavarn yanm a
gidiyorsunuz imdi.
Ne yaparsnz bay subay? yi b ir maa neriyor.
Her ey ondan ylda bin ruble. Belki ansm tekiler
den daha iyi gider diyorum. Yal b ir annem var. Maa
mn yansm ona gndereceim geinmesi iin. Geri k a
(12) Dorusu ya, bay subay... (r.y.n.)

273

lan parayla da be yl iinde ilerde bamsz b ir yaam

kurm am a yetecek kk bir kapital biriktirebilirim . O
zaman, bonsoir (13) Parise gider, ticaret hayatna atlrm.
Subay:
Troyekurovun evinde tanyan var m sizi? diye
sordu.
retmen:
Hi kimse tanmyor, dedi. Troyekurov, Moskova
daki dostlarndan biri araclyla m ektupla istetti beni.
O dostun da yurttam olan as beni salk vermi. Do
rusunu isterseniz, ben Rusyaya retm enlie deil, pas
taclk yapm aya gelmitim ya, lkenizde retm enlik ii
nin pastaclktan ok daha krl olduunu sylediler.
Subay b ir sre dnd, sonra:
Bakm, dedi. Size bu retm enlik ii yerine, h e
men u anda gerisin geri Paris'e dnmeniz kouluyla, on
bin lira temiz para nerseler, ne yapardnz?
Fransz akn akn subaya bakt, glmsedi ve ba
n sallad.
Menzil bekisi ieri girerek:
A tlar hazr, dedi.
Uak da ayn eyi yineledi.
Subay:
Geliyorum imdi, dedi. Siz dar kn bir dakika.
Menzil bekisi ve uak ktlar. Subay Franszca ola
rak konumasn srdrd:
aka etmiyorum . On bin verebilirim size. Buna
karlk bana sizin yokluunuz ve evraklarnz gerekli.
Bu szleri syleyerek kutuyu at, birka deste k
t para kard oradan.
Franszn gzleri falta gibi ald. Ne dnecei
ni bilemiyordu. aknlk iinde:
(13) Elveda, (r.y.n.)

274

 Benim yokluum ... Benim evraklarm ... diye yi

neledi. te evraklarm burada... Fakat, aka ediyorsunuz
siz. Ne yapacaksnz benim evraklarm ?
Bu sizi ilgilendirmez. Soruyorum; evet mi, hayr
m?

Fransz kulaklarna hl inanam ayarak evraklarn

gen subaya uzatt. Subay abucak gzden geirdi onlar.
Pasaportunuz... yi. Tavsiye mektubu, bakarz.
Nfus kd, ok gzel. Peki, ite paralarnz. Dnn ge
riye. Hoakaln...
Fransz dona kalmt. Subay dnerek:
En nemlisini unutuyordum az kalsn, dedi. B
t n bunlarn aramzda kalacana dair eref sz verin
bana. eref sz m?
eref sz! diye yantlad Fransz. Evraklarm al
dnz fakat, onlarsz ne yapacam?
Vardnz ilk kentte sizi Dubrovskinin soyduu
nu sylersiniz. Size inanacaklar ve gerekli belgeleri ve
receklerdir. Hoakaln. Parise b ir an nce varmanz ve
annenizi salcakla bulmanz dilerim.
Dubrovski odadan kt, arabaya bindi ve tozu du
m ana katarak uzaklat.
Menzil bekisi pencereden dar bakyordu. A raba
hareket eder etmez karsna dnerek:
Biliyor musun Pahomovna, diye bard! Dub
rovskiydi o giden!
Kadn bir anda pencereye frlad, fakat ok'ge k al
mt. Dubrovski uzaklardayd. Bunun zerine kocasn
azarlamaya balad:
Sidori, sen T anndan korkmaz msn! Niin da
h a nce sylemedin! B ir kere olsun Duhrovskiye beksaydm! imdi bekle ki bir daha uraya! Vicdansz b ir
adamsn sen! Evet, vicdanszsn!
275

Fransz put gibi duruyordu hl. Subayla yapt an

lama, paralar, hepsi b ir dm gibi geliyordu ona. Fa
kat para desteleri orada, cebindeydi ve bu artc ola
yn gerekliini apak onaylyorlard.
Sonra atlar kente kadar kiralam aya k arar verdi.
Arabac elini yle ardan ald ki, ancak geceleyin v ara
bilirdiler kente. Kapsnda nbeti yerine ykk dkk bir
kulbe bulunan karakola gelmeden nce, Fransz araba
y durdurdu. ndi. Yayly ve bavulu votka imesi iin
arabacya hediye ettiini iaretlerle anlattktan sonra
yryp gitti. Fransz, Dubrovskinin teklifi karsnda
ne kadar ardysa, arabac da onun bu cmertliine y
le ap kald. Fakat yabancnn akim oynatt sonu
cuna vararak candan b ir selmla ona teekkr etti ve
kente girmeyi aklndan bile geirmeyip, sahibini ok iyi
tand bildik bir elence evinin yolunu tuttu. Btn b ir
geceyi orada geirdikten sonra ertesi gn bo b ir troykayla, yaylsz ve bavulsuz, imi bir su rat ve kpkrmz
gzlerle, ekip gitti.
Franszn evraklarn elde eden Dubrovski, grm
olduumuz gibi, gzn krpm adan Troyekurovun kar
sna kt ve onun evine yerleti. Gizli niyetleri ne olur
sa olsun, (bunlar sonra reneceiz) davranlarnda g
ze batan bir ey yoktu. Dorusu, kk Saann eiti
miyle pek az ilgileniyor, onu haylazlk yapm akta alabil
diine ba bo brakyor, szm ona verdii derslerin so
nularn almaya yle pek aldrmyordu. Buna karlk
bayan rencisinin mzik alanndaki baarlarn canla
bala izliyor, sk sk saatlerce piyanonun banda kalyor
du onunla. Herkes seviyordu gen retmeni. Kirila Petrovi avd gsterdii gzpeklik ve eviklikten; Marya
Kirilovna bkp usanmadan abalamas ve ekingen ya
knlndan, aa yaram azlklarna gz yumuundan, ev
halk ise iyi yreklilii, b ir de madd durum uyla bada

276

mamas gereken eli aklndan tr. O nun da btn

aileye baland ve artk kendini bu aileden sayd g
rlyordu.
Kendini retm en olarak tantndan, yukarda anla
tlan yortu gnne kadar, aa yukar b ir ay gemiti
aradan. Bu gsterisiz Franszn aslnda ad btn ev
re zenginlerini dehet iinde brakan korkun b ir hay
dut olduu, aklnn ucundan bile gemiyordu kimsenin.
Dubrovski btn bu sre boyunca Pokrovskoyeden da
r adm atmad halde kyllerin hikye uydurm a konu
sundaki yetenekleri sayesinde haydutluklar zerine sy
lentileri ard arkas kesilmedi. Fakat belki de etesi, rei
sin yokluunda da bo durm uyordu.
Kiisel dman ve yoksulluunun balca sorum lu
larndan biri olarak saym aya hakk olduu adamla ayn
odada gecelerken Dubrovski kendini tutam am , varln
bildii keseyi ele geirmeye k arar vermiti.
retm enlikten anszn haydutlua geiveriinin za
vall Anton Pafnutyii ne kadar arttn yukarda gr
dk.
Pokrovskoyede geceleyen konuklar sabah saat do
kuzda birbiri arkasna konuk salonunda toplanm aya ba
ladlar. M arya Kirilovna srtnda b ir sabahlkla, nceden
kaynatlm sem averin banda oturuyor. K irila Petrovi ise srtnda pam ukludan bir ev ceketi ve ayanda te r
likler, bardak ykam a tasna benzeyen kocam an fincann
dan ayn yudum luyordu. En son A nton Pafnutyi geldi.
Yz sapsanyd ve ylesine alt st olmu b ir durum day
d ki, konuklar ap kaldlar. K irila Petrovi ise hasta
olup olmadn sordu. Hibir ey olmam gibi orackta
oturan retm ene dehet iinde kaam ak baklar frla
tan Spitsin b ir iki anlamsz szle yantlad Troyekurovu.
Birka dakika sonra ieri giren ua Spitsina arabasnn
h azr olduunu bildirdi. Anton Pafnutyi abucak veda
277

lat ve kahvaltya kalmas iin ev sahibinin yapt s

rarlara ramen apar topar odadan karak hem en hareket
etti. Kimse ona ne olduuna akl erdirem edi. Kirila Petrovi, onun midesinin bozulmu olduunda k arar kld.
aydan ve veda kahvaltsndan sonra dier konuklar da
dalmaya baladlar ve az sonra boalan Pokrovskoyede
allm yaama dzeni geri geldi.

12
Birka gn belirtm eye deer hibir ey olmadan ge
ip gitti. Pokrovskoyelilerin yaam birrnek srp gidi
yordu. Kirila Petrovi h e r gn ava kyor, M arya Kirilovna ise okuma, kk gezintiler ve mzik dersleriyle
zellikle mzik dersleriyle oyalanyordu. Gen kz,
yreinde olup bitenleri anlamaya balyor, gen F ran
szn erdem lerine kar kaytsz olmadn, elinde ol
makszn zlerek itiraf ediyordu kendi kendine. Deli
kanl ise kendi ynnden, sayg llerinin ve terbiye k u
rallarnn snrlan dna kmayarak, gen kzn guru
ru n u incitmiyor onun korkutucu kukularn yattryor
du. Marya Kirilovna gittike daha b ir g v en le. k aptr
yordu kendini bu ekici alkanla. Desforgessuz can
sklyor, birliktelerken h er an onunla ilgileniyor, onun
h er konudaki dncelerini bilmek istiyor ve her zaman
ayn gr paylayordu delikanlyla. Belki henz k
deildi ama, karsna kacak ilk engel ya da herhangi
bir kck olay yreindeki tutkuyu alevlendirmeye ye
tebilirdi.
Marya Kirilovna bir gn retm enin kendisini bekle
mekte olduunu, salona girdiinde gen adamn solgun
yznde bir tedirginlik belirtisi okuyarak ard. Gen
kz, piyanonun kapan at, parm aklarn tular ze
278

rinde yle bir dolatrd. Dubrovski, bann ardn

ileri srerek dersi kesti ve nota defterini kapatrken giz
lice bir pusula uzatt M arya K irovnaya.
Gen kz daha kendini toparlayam adan pusulay al
d ve hemen o dakika buna piman oldu ama, Dubrovski
salonda deildi artk. M arya Kirilovna odasna dnd, pu
sulay at ve unu okudu.
Bugn saat 7de rmak kysndaki kameriyede bu
lunun. Sizinle konumam gerekiyor.
Gen kz m erak iinde kalmt. Hem isteyerek hem
de korkarak oktandr bekliyordu bu itiraf. Zaten ta h
min ettii her eyin onaylanm iitmek ho olurdu ama,
ona koca olmay hibir zaman m it edemeyecek durum
da bulunan bir kim seden byle bir ak itiraf dinlem enin
kendisine yakmayacan sylyordu ii. Buluma ye
rine gitmeye karar verdi. Fakat retm enin ak itirafn
nasl karlayaca konusunda kesin b ir karara yaram
yordu. fkeyle mi, akayla m, yoksa sessiz bir kabullenile mi karlk verm eliydi ona? Bu arada sk sk saate
bakyordu. Hava karard. Mumlar getirdiler. K irila P etrovi komularyla boston oynamaya oturdu. Saat yedi
ye eyrek kalay vurdu ve Marya Kirilovna tala kt.
evresine baknp baheye doru kotu.
Karanlk bir geceydi. Gkyz bulutlarla kaplyd.
Fakat Marya Kirilovna karanla karn bildii yollardan
ilerliyerek az sonra kam eriyeye ulat. Soluk almak, Desforgesun karsna kaytsz, sakin b ir tavrla' kabilmek
iin azck duraklad. Fakat Desforges oradayd zaten.
Delikanl durgun, kederli bir sesle:
Teekkr ederim, dedi. Dileimi reddetmediniz.
Eer kabul etmemi olsaydnz byk bir mitsizlie d
ecektim.
Marya Kirilovna nceden hazrlanm b ir cmleyle
yantlad onu:
279

 Gsterdiim hogrden tr beni piman etm e

yeceinizi um arm :...
Delikanl susuyor ve iinden b ir atma geirdii an
lalyordu. Sonunda:
Baz olaylar nedeniyle... sizi brakp... gitmek zo
rundaym , dedi. Zaten herhalde az sonra siz de iitecek
siniz. Fakat ayrlk ncesinde size h er eyi benim anlat
mam gerekiyor...
Marya Kirilovna bir ey sylemedi. Bu szlerini bek
lenen itirafa bir giri olduunu sanmt.
Gen adam ban ne eerek:
Sandnz kimse deilim ben, diye srdrd sz
lerini. Ben Fransz Desforges deil, Dubrovskiyim!
Marya Kirilovna bir lk att.
Korkmayn Tanr akna! dedi. Adm korkutm asn
sizi. Evet; babanzn bir lokma ekm ekten yoksun ettii,
baba ocandan kovduu ve haydutluk yapmak zorunda
brakt o mutsuz kii benim. Fakat ne kendi adnza ne
de onun adna benden korkmanza gerek var. Dmanlk
sona erdi. Baladm onu. Biliniz ki onun kurtarcs sizsiniz. lk kanl zaferim onun zerinde gerekleecekti.
Yangn karacam yeri, onun odasna nereden girece
imi ve ka yollarn nasl keseceimi tasarlayarak ko
nan evresinde dolatm bir srada gklerin bir m e
lei gibi siz getiniz yaknmdan ve o anda yreimdeki
n efret uup gitti. Sizin oturduunuz evin kutsalln, si
zinle kan ball olan bir kimsenin benim lnetime ko
nu olamayacan anladm. Bir lgnlktan uzaklarcasna uzaklatm kin duygusundan. Sizin ak giysilerinizi
uzaktan grebilmek midiyle gnlerce Pokrovskoye bah
eleri evresinde dolatm. nlemsiz gezintilerinizde a
llardan allara gizlenerek arkanzdan geldim. Sizi ko
ruduum u, benim gizlice bulunduum o yerlerde sizin
tehlikelerden uzak olduunuzu dnerek m utlu oluyor
280

dum. Sonunda bir frsat geti elime. Evinize yerletim.

Bu hafta mrmn tek m utlu gnleri oldu benim iin.
O nlarn ans kederli yaammn tek sevin kayna ola
caktr... Bir haber aldm bugn. Bundan sonra burada
daha fazla kalamam artk. Bu gn... u dakika... ayrl
mak zorundaym sizden. Fakat beni lnetleyemezsiniz,
benden kukulanmayasnz diye daha nce h er eyi an
latm ak zorundaym size. A ra sra dnn Dubrovskiyi.
Biliniz ki bambaka am alar iin yaratlm t o. Sizi sevebilen bir yrei vard. Biliniz ki, hibir zaman...
Tam bu srada hafif bir slk s.esi iitildi. Dubrovski
sustu. Gen kzn elini yakalad, yanan dudaklarna yap
trd onu. Islk yeniden iitildi.
Dubrovski:
Elveda, dedi. aryorlar beni. Bir dakika ge
cikme beni yaammdan edebilir.
Oradan ayrld. M arya Kirilovna km ldamadan y
lece duruyordu. Dubrovski dnerek, yeniden elini tu ttu
onun.
Yumuak ve dokunakl b ir sesle gen kza:
Eer gnn birinde bir mutsuzlua urar, y ar
dmsz ve koruyucusuz kalrsanz, o zaman koup bana
geleceinizi, kurtuluunuz iin gereken h er eyi benden
isteyeceinizi vaat eder misiniz? Benim sadakatimi reddet
meyeceinizi vaat eder misiniz? dedi.
Marya Kirilovna susuyor, sadece alyordu. Islk
nc kez iitildi.
Dubrovski:
Beni mahvediyorsunuz! diye bard. Yant v er
mediiniz srece ayrlmayacam buradan. Evet mi, h a
y r m?
Zavall gzel kz:
Vaat ediyorum, diye fsldad.
M arya Kirilovna, Dubrovski ile grmesinin heye
281

can iinde baheden kt. O zaman herkesin saa sola

koutuunu, konakta b ir hareket olduunu, avluda bir
sr adam bulunduunu, ta basam aklarn nnde de bir
troyka durduunu grd. Uzaktan K irila Petroviin se
sini iitti ve yokluunun belli olmasndan korkarak ieri
girm ekte acele etti. Salonda K irila Petrovi karlad onu.
K onuklar polis efinin evresini almlar, soru yam uru
na tutuyorlard adam. Polis efi, srtnda bir yol giysisi,
tepeden trnaa silahl ve gizemli tell b ir tavrla ya
ntlyordu onlar.
K irila Petrovi:
N eredeydin Ma? diye sordu. M onsieur Desforgesa rasladn m?
Ma glkle olumsuz bir yant verebildi.
Kirila Petrovi:
Tasavvur et, diye srdrd szlerini. Polis efi
onu yakalam aya gelmi buraya. Szmona o Dubrovski
nin ta kendisi imi.
Polis efi saygyla:
' Yce efendimiz, btn ekl derken...
Kirila Petrovi:
Sktn be birader! diye szn kesti onun. Sen
de, eklin de cehennem olup gidin. in asln kendim
iyice anlam adan sana Fransz mransz verm em ben. Anton Pafnutyiin, o dlek, yalanc herifin szne nasl
inanlr? retm enin onu soymak istedii hayaline kapl
m. Peki niin o sabah azn ap da tek sz etmedi bu
konuda bana?
Fransz korkutm u onu yce efendimiz, diye ya
ntlad polis efi. Sonra, konumayacana dair yem in de
ettirm i...
Kirila Petrovi:
Yalan! diye kestirip att. Ak koyun kara koyun
belli olur imdi.
282

Bu srada ieri' giren bir uaa:

Nerede kald retmen? diye sordu.
Uak:
Hibir yerde bulunam yor efendimiz, dedi.
Kukulanmaya balayan Troyekrov:
yleyse arayp bulun onu! diye bard.
Sonra polis efine:
u pek vdn ekli grelim hele, dedi.
Polis efi kd hemen uzatt ona.
Hm... hm ... Yirmi yam daym ... Doru,
ama ne kar bundan...
retmen nerede?
Yant yine ayn idi:
Bulunamyor efendimiz.
Kiril Petrovi tedirgin olmaya balamt. M arya Kirilovna ise y a n canl, y a n l gibiydi.
Babasnn gzne arpt bu:
Sarardn Ma, dedi. K orktun mu?
Maa:
Yo, hayr babacm, diye yantlad. Bam ar
yor da.
Odana git kzm, sakin ol.
Ma babasnn elini pt, hemen odasna gitti. O ra
da kendini yataa atarak boulurcasna alamaya bala
d. Hizmeti kzlar koup geldiler, onu soydular, souk
suyla ve binbir eit kolonyayla odular yattrp, y atr
dlar. Gen kz tedirgin bir uykuya dald.
Bu arada Fransz hl bulunamamt. Kirila Petro
vi byk bir fke iinde: Zafer grleyileri ykselsin
marn slkla alarak salonda bir aa b ir yukar dola
yor, konuklar kendi aralarnda fsldayorlard. Polis
efinin faka bast anlalyordu. Fransz bulam adlar.
nceden haber alarak kap gitmi olmalyd. Fakat kim
den ve nasl almt bu haberi? Bu sr olarak kald.
283

Saat on biri vurdu, fakat uyku dnd yoktu kim

senin. Sonunda Kirila Petrovi polis efine sert b ir ta
vrla:
Ee? dedi. Sabah burada edecek deilsin herhalde,
benim evim m eyhane deil! Eer o Dubrovskiyse bile,
sen bu hantallnla Dubrovski mubrovski yakalayam az
sn aslanm! Haydi yallh! Bir daha da gzn drt a.
Sonra konuklara dnerek unlar syledi.
Siz de syleyin, hazrlasnlar arabalarnz, benim
uykum var!
Troyekurov konuklarndan byle kabaca ayrld ite.

13
lgi ekici hibir ey olmadan bir sre daha geti.
Fakat yaklaan yazn balangcnda Troyekurovlarn aile
yaantsnda byk deiiklikler oldu.
30 verst tede Prens Vereyski adlda zengin bir
derebeyinin yurtluu vard. Kendisi uzun sre yabanc
lkelerde kalm, yurtluunu emekli bir binba ynet
mi. Pokrovskoye ile A rbatov arasnda herhangi b ir iliki
kurulm amt. Fakat Prens, Mays aynn sonlarnda y u rt
dndan dnerek o gne kadar hi grmedii kyne
geldi. Sosyete yaantsna alm b ir kimse olduu iin
yalnzla dayanamazd; geliinin nc gnnde, bir
zam anlar tanm olduklar Troyekurova le yemeine
gitti. Prens elli yalarnda filand ama, ok daha yal
gsteriyordu. Yapt binbir eit arlk onu kemirmi,
silinmez izlerini brakm t zerinde. Buna karlk, ho,
ilgi ekici bir grn vard yine de. Hep yksek sos
yetede bulunm u olmasnn kazandrd b ir alkanlk da
zellikle kadnlarla olan ilikilerinde b ir eit sevimlilik
284

veriyordu ona. Hep dank b ir yaant srdrm ek ister

ve hep sklrd.
Bu ziyaret ok m em nun etti K irila Petrovii. Bunu
yksek sosyeteyi bilen b ir kim senin kendisine gsterdii
saygnn bir belirtisi olarak kabul etmiti. Konuunu,
deti zere, iftlikteki yaplar gezdirmekle arlamaya
balad ve kpekhaneye gtrd. Fakat Prens bu youn
k p ek ' kokusundan neredeyse boulacak bir durumda,
zerine esans serpilmi mendilini burnuna tkayarak,
kendini zor att dar. Budanm hlam ur aalan, drt
ke havuzu ve ll biili aalkl yollaryla bahe
de houna gitmedi. O ngiliz bahelerini ve szm ona,
doay severdi. Fakat yine de, grd eyleri vd, hay
ranln belirtti.
B ir uak gelip sofrann hazrlandn bildirdi. Ye
mee ktlar. Bu ziyaretten pimanlk duym aya bala
yan Prens yapt gezintiden yorgun dm topallyordu.
Fakat salonda onlar M arya Kirilovna karlac ve
kzn gzellii yal kurdun ban dndrd. Troyekurov, konuunu gen kzn yanm a oturttu. Onun varl
Prensi canlandrm, neelendirm iti. A nlatt m erakl
hikyelerle de birka kez kzn ilgisini ekebildi. Yemek
ten sonra atl bir gezinti nerdi K irila Petrovi. Fakat
Prens, kadife izmelerini ileri srerek ve damla hastal
ndan aka yollu yaknarak balanmasn diledi. Gzel
komu kzyla b ir arada olmak iin bir fayton gezintisini
yeledi. Fayton hazrland. Yal adam lar ve gzel kz
birden, arabaya binip yola koyuldular. Sohbet uza
dka uzad. M arya Kirilovna sosyete adam nn kurnaz
ca ve elendirici kom plim anlarn candan b ir neeyle din
lerken, Vereyski anszn Kirila Petrovie dnd, bu ya
pnn niin yandn ve ona ait olup olmadn sordu!...
K irila Petroviin yz asld. Yanm y u rtlu k dolays ile
anmsad eyler cann skmt. Bu topraklarn imdi
285

kendisine, b ir zam anlar ise D ubrovskiye ait olduunu

syledi.
y e r e y s k i:

Dubrovskiye mi? diye sordu. Nasl, u nl hay

duda m yani?
Onun babasna, diye yantlad Troyekurov. Baba
s da haydutun biriydi zaten.
Sahi, Rinaldomuz ne oldu acaba? Sa m yaka
land m?
Hem sa hem de selmette! Ve polis eflerimiz
hrszlarla ibirlii ettii srece de yakalanaca yok. Sa
hi, Prens, Dubrovski sizin Arbotovoya da gelmiti de
il mi?
Evet, geen yl b ir eyler yakm ya da yam ala
m galiba. Bu roman kahram anyla yakndan tanm ak
ne kadar ilgi ekici olur kim bilir? yle deil mi Marya
Kiritovna?
Troyekurov:
Siz hangi ilgi ekicilikten sz ediyorsunuz! dedi.
Onunla tanyor zaten. Dubroyski tam hafta mzik
('.ersi verdi ona. Bereket versin hibir ey almad ders
lerin karlnda!
K iril a Petrcvi bunlar syleyip Fransz retm enin
hikyesini anlatm aya balad. M arya Kirilovna sanki i
ne stnde oturuyordu: Vereyski byk b ir ilgiyle dinle
di hikyeyi, olup biteni ok tu h af buldu ve konuyu de
itirdi. Dndklerinde, arabasnn getirilmesi buyruu
nu verdi, geceyi orda geirmesi iin K irila Petroviin s
rarl ricalarna karn akam ayndan sonra hem en ay
rld. Fakat daha nce Kirila P etrovii M arya Kirilovna
ile birlikte yurtluuna davet etm i, kibirli Troyekurov
da geleceklerini vaat etmiti. nk komusunun Prens
oluunu, iki niannn ve 3000 canlk yurtluunu gz
286

nnde tutarak, Vereyskiyi b ir lde eit sayyordu

kendine.
Bu ziyaretten iki gn sonra Kirila Petrovi ve kz
Prens V ereyskiye konuklua gittiler. Arbotovoya girer
ken gze arpan temiz ve ho grnl kyl kulbele
rini, ngiliz atolarndan esinlenerek yaplm tatan derebey konan elinde olmakszn zevkle seyrediyordu
Troyekurov. Konan nnde koyu yeil b ir ayrlk uza
nyor, boyunlarndaki ngraklar nlatarak svire inek
leri otluyordu burada. Kona drt b ir yandan ok ge
ni bir bahe kuatyordu. Ev sahibi konuklarn basa
m aklarn nnde karlayarak, gzel gen kza kolunu
verdi. zerine kiilik takm yerletirilm i m asann b u
lunduu grkemli b ir salona girdiler. Prens, konuklarm
pencerenin nne gtrd. ok ho b ir grnm serildi
gzlerinin nne. Volga karlarnda akyor, yelkenleri
gergin, ykl m avnalar onun zerinde kayp gidiyor ve
ok yerinde olarak lm sandal ad verilen balk k a
yklar nehrin zerinde kmldap duruyorlard. Volgarun tesidde tepeler ve tarlalar uzanyor ve birka ky,
evreye bir canllk katyordu. Sonra Prensin yabanc l
kelerden satm ald tablolardan oluan b ir galeriyi gez
meye koyuldular. Prens, Marya Kirilovnaya; bunlarn
ierdikleri eit eit anlam lan, ressam larn hayat hik
yelerini aklyor, tablolann stn ya da kusurlu yanla
rm gsteriyordu. Tablolar zerinde ok bilmi bir- uklann nceden belirlenmi diliyle deil, fakat duyarak ve
sezerek konuuyordu. Marya Kirilovna candan bir ilgiyle
dinliyordu onu. Az sonra masaya oturdular. Troyekurov,
A m phitryonun () araplann ve sahip olduu asnn
ustaln hakkyla deerlendirdi. Marya Kirilovna ise h e
(14) Amphitryon: Eski Yunan mitolojisi kahram anlarndan. Ko
nuksever ev sahibi. (ev.)
287

nz ikinci kez grd bu adamla hi bocalamadan ve

kendini hi skmadan ene alabiliyordu. Yemekten sonra
ev sahibi baheye kmalarm nerdi. zerine adalar ser
pilm i geni bir gln kysndaki kam eriyeye oturarak
kahvelerini ierlerken bir mzka sesi duyuldu ve ift k
rekli bir sandal, gelip kameriyeye yanat. Glde, adalar
evresinde b ir gezintiye ktlar. Bu adalardan kimilerine
de uarayarak, birisinde m erm er bir yontu, tekinde s
sz b ir maara, bir ncsnde de zerinde gizemli ya
zlar bulunan ve M arya Kirilovnamn Prensin nazike ge
itirilm eleriyle pek de giderilmeyen gen kzlk m era
kn uyandran bir ant buldular. Zaman hi sezdirmeden
gemi, hava kararm aya balamt. Prens havann se
rinlediini ve i dtn ileri srerek eve dnmele
rinde acele etti. Sem aver onlar bekliyordu. Prens M ar
ya Kirilovnadan, bu yal bekrn evinde ev sahibelii
etm esini diledi. Gen kz sevimli gevezenin tkenm ek b il
mez hikyelerini dinleyerek fincanlara ay koydu. Bu s
rada bir patlam a iitildi ve bir havai fiek gkyzn ay
dnlatt. Prens M arya Kirilovnaya bir al uzatarak onu
'v e Troyekurovu balkona ard.
Konan nnde, karanlkta renk renk alevler tu tu
uyor, dnerek, buday baaklar, palmiyeler ve fskiye
le r biiminde ykseliyor, sonra yam ur gibi, yldzlar gi-'
bi alp snyorlar, sonra yeni alevler tutuuyordu. M ar
ya Kirilovna ocuk gibi seviniyor, Prens Vereyski onun
bu hayranlna m em nun oluyordu. Troyekurov ise tous
les fraisyi (15) Prensin kendisine gsterdii saygnn ve
hoa gitme abasnn gstergesi olarak kabul ettiinden
pek memnundu.
Akam yemei de lenkinden daha az zenli de
ildi. Konuklar kendilerine aynln odalara ekildiler ve
(S) Btn bu m asraflar, (r.y.n.)
288

ertesi sabah, ksa sre sonra yine grecekleri zerine

birbirlerine sz vererek sevimli ev sahibinden ayrldlar.

14
M arya Kirilovna, odasmn ak penceresi nnde
oturmu, gergef iliyordu. Ak dalgnlyla gl yeil
ibriimle ileyen Conradn sevgilisi gibi, ibriim leri b ir
birine kartrm yor, inesinin altnda kanavie bir rnek
desenleri yineleyip duruyordu. Bununla birlikte gen k
zn dnceleri elindeki ite deil, uzaklardayd.
Anszn bir el, sessizce pencereye uzand, birisi ger
gefin zerine bir m ektup b rakt ve M arya KiriLovna da
ha ne olup bittiini anlayam adan gzden yitti. Ayn anda
da odaya giren b ir uak gen kza K irila Petroviin onu
ardn bildirdi. M arya Kirilovna korkudan titrey e
rek m ektubu bartsnn altna gizledi, abucak baba
snn yanm a kotu.
Kirila Petrovi yalnz deildi. Prens Vereyski de o ra
da oturuyordu. M arya Kirilovna ieri girince Prens aya
a kalkt ve her zam anki tavrna uym ayan bir bocalama
havas iinde, sessizce selmlad gen kz.
Kirila Petrovi:
Yanma gel Ma, dedi. Sevineceini umduum
bir haberim var sana. te sana bir nianl! Prens seninle
evlenm ek istiyor.
Ma ta kesildi. Bir lm sarl kaplad yzn.
Susuyordu. Prens ona yaklat, elini tu ttu ve etkileyici
b ir tavrla kendisinin m utluluu olmaya raz olup olma
dn sordu M arya'dan. Ma susuyordu.
K irila Petrovi:
Raz, dedi. Elbette raz. Fakat bilirsiniz Prens;
289

kzlarn azndan kolay kolay kmaz bu sz. Haydi o

cuklar pn! Size m utluluklar dilerim!'
Ma kmldamakszn duruyordu. Yal Prens onun
elini pt. Anszn gen kzm solgun yznden gzyala
r yuvarlanm aya balad. Prens hafife yzn ast.
Kirila Petrovi:
Git, git, git! dedi. Gzyalarn kurula, neelen de
gel buraya.
Sonra V ereyskiye dnerek:
Kocaya varacaklar zaman hepsi alar bunlarn,
diye srdrd szlerini. Almlar b ir k ere... Ee, Prens,
biraz da iten, yani eyizden sz edelim imdi.
Marya Kirilovna oradan ayrlm as iin babasnn v er
dii izinden can atarcasna yararland. Odasna kotu ka
py arkasndan srmeledi ve kendisini yal Prensin ka
rs olarak gzlerinin nne getirip gzyalarn koyuver
di artk. ren, nefret edilecek b ir kim se olarak gryor
du Prensi imdi... Nikh bir cellat kt,-bir mezarm
asna rktyordu onu... mitsizlik iinde:
Hayr, hayr! diye yineledi. lrm, m anastra gi
derim, Dubrpvskiye varrm daha iyi!
Bu srada mektubu anmsad ve onun Dubrovskiden
geldiini sezinleyerek at. M ektup gerekten de ondand
ve sadece u satrdan ibaretti:
'Gece saat 10da. Ayn yerde.

15
Ay parlyordu. Sessiz b ir Temmuz gecesiydi. Kimi
zaman bir esinti kyor, yum uak b ir hrt dolayordu
btn baheyi.
Gzel kz hafif b ir glge gibi yaklat bulum a y eri
290

ne. G rnrde kimse yoktu. Anszn kam eriyenin ark a

sndan Dubrovski karsna kverdi.
Durgun kederli b ir sesle:
H er eyi biliyorum, dedi. Vaadinizi anmsayn.
Ma:
Siz bana koruyucu elinizi uzatyorsunuz. Gcen
meyin ama, bu rktyor beni. Bana nasl yardm ede
ceksiniz, diye yantlad onu.
Sizi nefret ettiiniz b ir kimseden kurtarabilirim .
Tanr akna, ona dokunmayn. Eer beni seviyor
sanz el srmeye kalkmayn ona. Herhangi korkun b ir
olayn sorumlusu olmak istemem.
Ona- dokunmayacam. Sizin arzularnz benim
iin kutsaldr. Size yaamn borlu o. Hibir zaman bir
cinayet ilenmeyecek adnza. Ben cinayet ilesem bile
siz temiz kalmalsnz. Fakat zalim babanzdan nasl k u r
taracam sizi?
mit var daha. Gzyalarn ve zntm n b
ykl onu etkiler diye umuyorum. Dikbaldr, fakat
beni de ok sever.
Bo yere mide kaplmayn. Gzyalarmz ak
deil para evlilii yapan btn gen kzlara zg o ola
an korku ve nefretle aklayacaktr. Ya sizin m utluluu
nuzu size karn kurm ay kafasna koymusa? Ya aln
yaznz mrnz boyunca yal b ir kocann egemenlii
altna verm ek iin size zorla duvak giydirecek olursa?
O zaman ne olacak?
O zaman, o zam an... Yapacak b ir ey kalmyor.
Gelip aln beni, sizin karnz olacam.
Dubrovski titredi. Solgun yz kpkrmz oldu ve
ayn anda eskisinden daha beter solgunlat. Ban ne
eerek uzun sre sustu. Sonra:
Btn gcnzle yalvarn babanza, dedi. Ayak
larna kaparm, geleceinizin korkunluunu, hastalkl,

291

ykk bir ihtiyann yannda solacak olan genliinizi gz

lerinin nnde canlandrn onun. G erekirse m thi bir
aklamada bulunm aktan da ekinmeyin. Eer o size k a r
amansz davranm akta srar ederse, o zaman siz de k o r
kun b ir koruyucu bulacanz syleyin ona. Zenginliin -sizi bir dakika bile m utlu edemeyeceini, lksn ise
alncaya kadar ok ksa bir sre iin sadece yoksulluu
avutabileceim syleyin. Sakn ylmayn ondan. fkesi,
tehditleri rktm esin sizi. Tanr akna, hi deilse k
ck bir m it belirinceye kadar direnin. Fakat y i
ne de baka bir are kalmazsa...
Dubrovski birden elleriyle yzn kapad. Boulu
yor gibiydi. Ma alyordu... Delikanl ac b ir i ekile:
Zavall, zavall aln yazm! dedi. Yaamm vere
bilirdim sizin iin. Sizi uzaktan grmek, elinize dokun
mak bile aklm bamdan alrken, vcudunuzu deli gibi
arpan kalbime bastrm ak ve Meleim, lebiliriz artk!
demek olanan elde edebileceim bir srada, ben zavall
m utluluktan kanmak, btn gcmle ondan uzakla
m ak zorunda kalyorum ... Ayaklarnza kapanmaya, bu
akl almaz, bu hak edilmemi armaandan tr Tanrya
teekkr etmeye cesaret edemiyorum. Ah! Ondan nefret
etmeye ne kadar hakkm var! Fakat yreim de nefrete
y er olmadn duyumsuyorum imdi.
Dubrovski onun gzel vcudunu usulca kucaklad ve
usulca gsne bastrd. Kz da ban gvenle yaslad
gen haydudun omuzuna. kisi de susuyorlard.
Zaman akp gidiyordu. Neden sonra Ma:
Gitmeliyim, dedi.
Dubrovski derin bir uykudan uyanrcasna kendine
geldi. Gen kzm elini tu ttu ve bir yzk geirdi parm a
na.
Eer bana bavurm aya k arar verirseniz, o zaman
292

bu yz getirip u m eenin kovuuna brakn, dedi.

Ben ne yapacam bilirim .
Sonra gen kzn elini pt, aalarn arasnda gz
den yitti.

16
Vereyskinin dnrl komularca bilinm eyen bir
ey deildi artk. K irila Petrovi kutlam alar kabul edi
yor, dn hazrlklar yaplyordu. Ma kesin b ir tav r
almay hep daha sonraya brakyordu. Bununla birlikte
yal gvey adayna kar davranlar souktu ve zorun
lu ller iindeydi. Prens tedirginlik duym uyordu bun
dan. Ak konusunda tez canllk etmiyor, gen kzn ses
siz kabulleniiyle yetiniyordu.
Fakat zaman da gemekteydi. Ma sonunda bir ey
ler yapmaya k arar vererek Prens V ereyskiye bir m ek
tup yazd. M ektupta ona kar en ufak b ir ballk duy
madn itenlikle itiraf ediyor, Prensin iinde bir yce
gnlllk duygusu uyandrm aya alyor, kendisiyle
evlenmekten vazgemesini, h att onu bu konuda babas
na kar savunmasn diliyordu. Kzcaz m ektubu usul
ca Vereyskiye verdi. Prens yalnz kalnca m ektubu oku
du, fakat nianlsnn itenlii onu hi de etkilemedi. Tam
tersine, dnn b ir an nc yaplmas gerekliliini gr
d ve bunun iin de m ektubu gelecekteki kaynbabasna
gstermeyi zorunlu buldu.
Kirila Petrovi kplere bindi. M ektubundan haberi
olduunu Maya belli etmemesi iin Prens glkle k an
drd onu. Kirila Petrovi kzma bu konuda b ir ey sy
lememeye raz oldu, fakat artk zaman yitirm em eye ve
dnn hem en ertesi gn yaplmasna k arar verdi. Prens
ok yerinde buldu bu karar. Nianlsna giderek m ektu
293

bun kendisini ok zdn, fakat zamanla onun sevgi

sini kazanabileceini umduunu, onsuz kalmak dnce
sini kendisine ok ar geldiini, kendi idam kararm ka
bul etmeye gcnn yetmediini syledi. Bundan sonra
gen kzn elini saygyla perek Krila Petroviin k ara
rna ilikin tek sz etmeden kp gitti.
Fakat P rens daha avludan kmamt ki K irila Petrovi kznn odasna girdi, dorudan doruya, y arn d
ne hazr olmas buyruunu verdi. Prens V ereyskinin
szleriyle zaten dolu olan M arya Kirilovna gzyalarn
koyverdi, babasnn ayaklarna kapanarak ackl b ir sesle:
Babacm, babacm! diye inledi. Kymayn ba
na. Ben Prensi sevmiyorum. Onun kans olmak istem i
yorum ...
Kirila Petrovi korkutucu b ir tavrla:
Bu da ne demek oluyor? dedi. Sen bugne kadar
sus, raz ol, imdi h er eyin kararlatrld b ir srada
d a p y u n bozanlk etmeye, vazgemeye kalk! Hoppal b
rak kzm. Bu yolla bir ey koparamazsn benden.
Zavall Ma:
Kymayn bana, diye yalvard. Beni niin kendi
yannzdan kovuyor, sevmediim b ir kimseye veriyorsu
nuz? Acaba ok mu cannz sktm sizin? Ben eskisi gi
bi yine sizinle olmak istiyorum. Babacm, benim yoklu
um zecek sizi. Mutsuz olduumu dndke de daha
ok zleceksiniz. Babacm, zorlamayn beni, ben koca
ya varm ak istem iyorum ...
Kirila Petrovi duygulanmt. Fakat belli etm edi bu
nu; kzn itti, sert b ir tavrla:
Btn bunlar sama, anladn m! dedi. Ben senin
m utluluun iin gerekli olan eyi senden iyi bilirim . Gz
yalarn aktm a bo yere, br gn dnn yaplacak!
Ma:
br gn! diye haykrd. Tanrm! Hayr, hayr,

294

olamaz bu! Babacm, baku, eer siz bana kym aya k a

ra r verdiyseniz ben de kendime sizin aklnza bile getir
meyeceiniz b ir koruyucu bulurum . O zam an beni n e re
lere srklediinizi grp dehet iinde kalrsnz!
Troyekurov:
Ne? Ne? dedi. Tehdit ha? Seni kstah kz seni, b e
ni tehdit ediyorsun ha! Sana yle bir oyun oynarm ki,
neye uradn arrsn bak! Beni koruyucularla kor
kutm ay cret ediyorsun demek. Kimmi bakalm bu ko
ruyucu?
Ma m itsizlik iinde:
Vladimir Dubrovski! dedi.
Kirila P etrovi kznn akln oynattn sanarak a
kn akn bakt ona. Kk bir sessizlikten sonra:
Gzel! dedi. K urtarcn h er kim ise sen bekle onu.
imdilik de bu odada o tur bakalm. Dne kadar b u ra
dan dar adm atmayacaksn.
Kirila Petrovi bunlar syleyip kt. Kapy da a r
kasndan kilitledi.
Zavall gen kz bana gelecekleri gznn nne
getirerek uzun sre alad. Fakat btn dndklerini
birdenbire syleyivermesi yattrm t onu. A lnyazsve
ne yapmas gerektii konusunda soukkanllkla dn
meye koyuldu. lk i, bu nefret ettii nikhtan k u rtu la
bilmekti. Byle b ir talihtense, b ir haydudun k an s olm a
y bin kez yelerdi. Dubrovskinin ona verdii yzk g
zne arpt. O nunla babaa kalmak, k arar anndan n
ce bir kez daha grp konumak iin byk b ir istek
duyuyordu. nsezileri Dubrovskiyi akam st bahede
kam eriyenin yannda bulacan sylyordu ona, Hava,
k ararr kararm az gidip, onu orada beklemeye k arar v e r
di. Hava karard Ma kmaya hazrland. Fakat kap s
tnden anahtarla kilitlenmiti. Hizmeti kz kapnn a r
kasndan, K irila Petroviin onu brakm am alar b u y ru
295

unu syledi. Gen kz tutuklanm t. Byk bir onur k

rkl iinde pencerenin kysna oturdu. Soyunmad ve
hi km ldam adan karanlk gkyzne bakarak gece ya
rm a kadar ylece kald. Sabaha kar biraz uyukladysa
da kederli dlerle durm adan irkildi ve gnein ilk n
la r uyandrd onu.

17
Uyand ve aklna ilk gelen dnce durum unun kor
kunluu oldu. ard hizmeti kz, K irila Petroviin
akam st Arbatovoya gidip ge saatlerde dndn,
kznn odadan kmamas ve kimseyle konuturulmamas
iin kesin buyruk verdiini, ayrca, papaza h er ne nedenle
olursa olsun kyden ayrlmamas konusunda buyruk ve
rilm i olmasnn dnda, dne ilikin herhangi zel bir
hazrlk grlmediini syleyerek, Marya Kirilovhamn
sorularn yantlad. Bu haberleri verdikten sonra gen
kzn yanndan ayrld, kapy yeniden kilitledi.
Hizmet'i kzn syledikleri gen mahpusu binlendir
mi, katlatrm t. Kafas karncalanyor, kan tu tu u
yordu sanki. Olup bitenleri Dubrovskiye iletmeye karar
verdi ve yz esrarl mee aacnn kovuuna gnder
mek iin b ir are dnmeye balad. Bu srada pencere
sine kk bir ta arpt, cam ngrdad. Marya Kirilovna baheye baknca, onu, birtakm gizli iaretler yapm ak
ta olan kk Saay grd orada. Kn kendisine
olan balln bilen gen kz ok sevindi onun geliine.
Pencereyi aarak:
Merhaba aa, dedi. Niin aryorsun beni?
Bir isteiniz var m diye renmeye geldim ablacm. Babamz ok fkeli. Btn eve sizinle konumay
296

yasaklad. Fakat siz ne istiyorsanz bana syleyin, ben si

zin iin hepsini yaparm.
Teekkr ederim sevgili Saacm .Dinle bak, u
kovuu olan yal mee aacm biliyor musun, hani k a
m eriyenin yanndaki?
Biliyorum ablacm.
yle ise, eer beni seviyorsan .hemen oraya ko,
bu yz onun kovuuna brak! D ikkatli ol ama, kim
seye grnme.
Bu szleri syleyip yz ocua att, pencereyi ka
patt.
aa yz yerden alarak yldrm gibi kop gitti.
dakika sonra da gizemli aacn yanndayd. Azck
durdu, gs inip kalkarak evresini gzden geirdi ve
yzk kovua brakt. ini b aan ile bitirip tam
Marya Kirilovnaya tekm il gtrm ek zereyken kam eri
yenin arkasndan st ba yrtk, kzl sal a b ir o-lan kt, meeye doru frlad, elini kovua soktu. aa
bir sincaptan daha evik, olann zerine atld, kolla
ryla smsk sarld ona.
fkeyle:
Ne yapyorsun burada? dedi.
ocuk ondan kurtulm aya abalayarak:
Sana ne? diye karlk verdi.
aa:
Brak o yz kzl tyl tavan! diye bard.
Yoksa gsteririm sana!
teki yant yerine b ir yum ruk patlatt Saann y
zne. Fakat aa onu brakm ad ve avaz kt kadar:
Hrsz var! Hrsz var! Buraya gelin! Buraya gelin!
diye barmaya balad.
Olan olanca gcyle Saann elinden kurtulm aya
abalyordu. Saadan iki ya byk ve ondan ok daha
gl olduu grlyordu ama, aa da ondan daha be

297

cerikliydi. Birka dakika boutular. Sonunda kzl sal

olan kazand. Saay yere yuvarlayp boazna sanld.
Fakat tam bu srada' gl b ir el onun fra gibi dim
dik kzl salarndan yakalad ve bahvan Stepan yer
den yarm arn yukarya kaldrd olan...
Seni gidi kzl eytan dedi. Sen kk beyi dv
m eye nasl cesaret edersin bakaym ...
aa srayp doruldu:
Hile yaptn, dedi. Yoksa lsen ykamazdn beni!
Hemen ver yz, bas git hadi.
Kzl sal olan:
Haydi canm sen de! dedi ve anszn olduu y er
de dnerek fra gibi salarm Stepann elinden kurtard
ve hem en kam aya davrand. Ama aa ona yetiip a r
kadan itti. A yaklar yerden kesilen olan dt, bahvan
da onu yeniden yakalayarak kuayla balad.
aa:
Yz geri ver! diye baryordu.
Stepan:
Siz durun kk bey, dedi. Khyaya gtrelim, o
bunun hakkndan gelir.
Bahvan tutsan konak avlusuna doru gtryor,
aa da, yrtlan, yeil otlarla kirlenen pantolonuna z
gn zgn bakarak onun yan sra yryordu. Anszn
birden, ahra doru giden K irila Petrovii karla
rnda buldular.
K irila Petrovi:
Ne oluyor? diye sordu Stepana.
Stepan olup biteni ksaca anlatt, Kirila Petrovi dik
katle dinledi onu. Sonra Saaya dnerek:
Sen, haylaz, ne iin v ar bununla? dedi.
K ovuktan yz ald babacm, emredin geri
versin yz.
Ne yz, hangi kovuktan?
298

 Bana M arya Kirilovnam n ... ey, ite o yzk...

aa bozuldu, dili dolat. K irila Petrovi yzn ast
ve ban sallayarak:
Burada da M arya K irilovna ie kart demek! de
di. Ne olup bittiyse anlat, yoksa sana ince denfekle yle
bir sopa ekerim ki, feleini arrsn.
Vallahi, babacm ben, babacm ... M arya K iri
lovna bana hibir ey sylemedi babacm ...
Stepan, git, yle gzel, taze b ir denek kes ka
yn aacndan...
Babacm, durun hepsini anlatacam size. Ben
bugn avluda koarken M arya K irilovna abla pencereyi
at, ben koarak pencerenin altna gittim, ablam kazara
yz parm andan drd, ben de onu kovua gizle
dim ve... bu kzl sal ocuk da yz almak istedi.
Kazara drd, sen de gizlemek istedin h a... Ste
pan, git getir u denei.
Babacm, durun, h er eyi anlatacam. Marya
Kirilovna abla o yz mee aacnn kovuuna koyma-,
m syledi, ben de koup yz kovua koydum. Fakat
bu kt ocuk...
Kirila Petrovi kt ocua dnerek korkutucu b ir
tavrla:
Sen kim in malsn? diye sordu.
Ben Bay Dubrovskilerin iftliindenim, diye k ar
lk verdi.
Kirila Petroviin yz karard:
Sen beni efendim olarak kabul etm iyorsun galiba,
dedi. Gzel. Pki bahemde ne aryordun?
ocuk byk b ir umursam azlkla:
A hududu alyordum, diye yantlad.
Al ite! Uak, efendisinin aynasdr. Peki, benim
bahemin ahududular mee aacnda m yetiiyor acaba?
ocuk hibir karlk vermedi.
299

aa:
Babacm, ona emredin, yz geri versin, de
di.
K irila Petrovi:
Sus Aleksandr! diye karlk verdi ona. Bunu sa
na deteceimi unutm a. imdi doruca odana git. Sana
gelince, a olan, sen az cinlerden deilsin sen! Yz
v er de evine git haydi.
ocuk avucunu aarak elinde hibir ey olmadn
gsterdi.
Eer bana h er eyi olduu gibi anlatrsan seni
kamlamam, stelik de be kapik veririm . Yoksa sana
yle b ir sopa ekerim ki, feleini arrsn. Haydi!
ocuk hibir ey sylemedi ve ban eip tam bir
aptal pozu taknd, ylece kald.
K irila Petrovi:
Pekl, dedi. B ir yere kapatn bunu, kamamas
iin b ir de nbeti dikin bama. Yoksa topunuzun derisi
ni yzerim!
Stepan ocuu gtrp gvercinlie kapatt, vaV
kuu kadn Agafiyay ona gz kulak olmakla grevlen
dirdi.
K irila Petrovi ocuu gzleriyle izley_k:
imdi polis efini getirtm eli kenlter., dedi. Hem
de bir an nce.
K irila Petrovi odada bir aa bir yukar gezinerek,
slkla, fkeli fkeli zafer grleyilerini alarken: Hi
kuku yok, diye dnyordu. Kzn o alak Dubrovski
ile hl ilikisi var. Fakat acaba gerekten de yardm a
ard m onu? Bu kez onu kapana kstrdm galiba, eli
mizden kurtulam ayacak. Bu olaydan yararlanacaz. Dur
bakaym! Bir ngrak sesi. ok kr, polis efi geldi.
Hey! Y akalanan ocuu buraya getirin!

300

Bu arada bir araba avluya girdi ve artk tandmz

polis efi toz toprak iinde odaya dald.
Kirila Petrovi ona:
ok iyi b ir haberim var, dedi. Dubrovskiyi ya
kaladm!
Polis efi sevinli b ir tavrla:
ok kr, yce efendimiz, dedi. Nerede hani?
Yani. Dubrovskiyi deil de etesinden birini ya
kaladm demek istiyorum. imdi getirecekler onu. Do
rudan doruya reislerini yakalamamzda iimize yaraya
cak o. te geldi.
Korkun b ir haydut bekleyen polis efi 13 yalarnda
sska bir olanla karlanca ap kald. Kirila Petrovi'e dnd, bir aklama bekledi. Kirila Petrovi de M ar
ya Kirilovnaya. ilikin blm geerek sabahki olay bir
rpda anlatt.
Polis efi arada bir kk serseriye gz atarak Kirila
Petrovii dikkatle dinledi. Kendisine aptal ss yeren
ocuk, evresinde olup bitenlerle hi ilgilenmiyormu gi
biydi.
Sonunda polis efi:
Sizinle yalnz b ir yerde grebilir miyiz yce
efendimiz? dedi.
K irila Petrovi onu yandaki odaya gtrerek kapy
arkadan srmeledi.
Yarm saat sonra, tutuklunun, kendisi iin verilecek
k a ra n bekledii salona dndler yeniden.
Polis efi ona:
Bey, seni kentteki tutsak evinde kamlatmak,
sonra da srgne gndermeK istiyor ya, ben sana arka
kp balattm, dedi. zn onu.
ocuu zdler.
Polis efi:
301

 Beye teekkr et, dedi.

ocuk, K irila Petroviin yanna geldi, elini pt.
Kirila Petrovi:
Haydi, ek git evine, dedi. Bir daha da aa ko
vuklarndan ahududu arma.
ocuk kt. Sevinle, sraya sraya basam aklardan
indi ve arkasna bakm adan tarlalar boyunca koarak Kistenevkann yolunu tuttu. Kye varnca en u tarafta bu
lunan y a n yklm b ir kulbenin nnde durarak pence
reyi tkrdatt. Kepenk kalkt, b ir kocakan grnd.
ocuk:
Ekmek ver nine dedi. Sabahtan beri bir ey ye
medim, alktan lyorum.
Kocakar:
Ah Mitya, sen misin! diye yantlad onu. Hangi
delikteydin eytan yavrusu?
Sonra anlatnn nine, ekmek v er T ann akna.
eri girsene.
Zaman yok nine, daha koup b ir yere gitmeliyim.
Ekmek ver, sa akna, ekmek ver.
Kocakan:
Ne hnzr olan be! diye hom urdand. Al! te sa
na b ir dilim ekmek.
Bunu syleyerek .bir dilim k ara ekmek uzatt pencerecikten. ocuk ekmek dilimini h rsla srd, ineye ineye bir anda uzaklat.
Hava kararm aya balyordu. Mitya, ekin desteleri
nin yanndan ve sebze bahelerinden geerek Kistenevka
koruluuna szld.
K oruluun ileri koruyuculan olan iki am lann ora
ya vannca durdu, evresine baknd, kesik kesik ve kes
kin bir slk iitildi. K oruluktan b ir adam karak ocu
a yaklat.

302

18
Kirila Petrovi, marn h e r zamankinden daha tiz
b ir slkla alarak salonda bir aa b ir y u k an dolayor
du. Btn ev hareket halindeydi. Uaklar kouuyor, hiz
meti kzlar tella b ir eyler yapyor, am barlarda arab a
c atlar kouyor, avluda halk birikiyordu. Kk h an
m n tuvalet odasnda, aynann karsnda, evresi hizm et
i kadnlarla evrili bir bayan, sapsan b ir yzle ve hi
kmldamadan ylece duran M arya Kirilovnay sslyor
du. Gen kzn ba prlantalarn arl altnda kederle
eilmiti. Vcuduna zensiz b ir el dokunduunda hafife
titriyor, fakat hibir ey sylemeden bo gzlerle aynaya
bakyordu.
Kapnn nnde Kirila Petroviin bard iitildi.
Bitmedi mi daha?
Bayan:
imdi bitiyor diye yantlad onu. M arya Kirilovna! Kalkp b ir gzden geirin bakalm nasl oldu?
M arya Kirilovna kalkt. Fakat hibir ey sylemedi.
Kap ald.
Bayan, K irila Petrovie:
Gelin hazr, dedi. A rabaya binebilir.
Kirila Petrovi:
H ayrl olsun, diye yantlad onu. Sonra m asann
zerinde duran ha alarak dokunakl b ir sesle kzma:
Yanma gel Maa, dedi. Seni kutsayaym.
Zavall kz onun ayaklarna kapand, hngr h n g r
alamaya balad. Gzyalar arasmda:
Babacm... Babacm... diyebildi ve tkand.
Kirila Petrovi abucak kutsad onu. Kzcaz y e r
den kaldrdlar ve neredeyse tayarak gtrdler a ra
baya. Yanma annesinin yerine b ir kadn, aytca b ir de
hizmeti kz oturdu. Kilisenin yolunu tutular. D am at ora
303

da bekliyordu onlar. Gelini karlam aya kt ve gen

kzn solgunluu, tuhaf grn karsnda sarsld. So
uk, bo kiliseye birlikte girdiler. K aplar arkalarndan
kapand. Papaz, kona blmesinden kt ve tren hemen
balad. M arya Kirilovna ne b ir ey gryor, ne de iiti
yordu. Sabahtan beri dnd tek ey Dubrovskinin
gelmesiydi. B ir an bile yitirm em iti midini. Fakat pa
paz, ona olaan soruyu ynelttii zam an titredi, dondu
kald. Yine de ardan alyor, hl Dubrovskinin gelme
sini bekliyordu. Ve onun yantm beklem eyen papazn
dudaklarndan, o geri alnmas olanaksz szler dkld.
Tren sona erm iti. Gen kz sevimsiz kocasnn so
uk pcn duyumsad, orada bulunanlarn sevinli
kutlam a szlerini iittii zaman bile yaam n sonsuza de
in dem irden b ir kska iine girdiine, Dubrovskinin
uarcasna gelip onu kurtarm adna inanamyordu. Prens
ona birka tatl sz syledi ama, o hibirini anlamad.
Kiliseden ktlar. Sahanlkta Pokrevskoye kylleri top
lanm t. Gen kzn baklar hzla tarad onlan, sonra
yeniden eski duygusuzluuna brnd.
Genler arabada yanyana otu rarak Arbatovonun
yolunu tuttular. Genleri orada karlam ak iin Kirila
Petrovi oktan gitmiti Arborovoya. Gen karsyla babaa kaldklarnda onun souk tavr Prensin hi de can
n skmad. Yakk almayacak sevda szleri, ya da g
ln kaacak cokularla usan verm edi gen kza. Syle
dikleri, yant istem eyen sade szlerdi hep. Bylece on
v erst kadar yol aldlar. A tlar girintili kntl ky yo
lunda hzla ilerliyor, fakat ngiliz y ay lan taklm olan
araba aa y u k a n hi sarsnt yapm yordu. Anszn ark a
dan gelen birtakm sesler iitildi. A raba durdu. Silhl bir
kalabalk kuatt evresini. Y znn st yan maskeli
b ir adam, gen Prensesin oturduu yandaki kapy aa
rak, ona:
304

 Serbestsiniz, inin! dedi.

Prens:
Ne demek oluyor bu? diye bard. Sen de kimsin?
Prenses:
Bu Dubrovskidir, dedi.
Soukkanllm yitirm eyen Prens, yan cebinden b ir
yol tabancas kararak maskeli hayduda ate etti. P ren
ses b ir lk att ve dehet iinde elleriyle yzn kapa
d. Dubrovski omuzundan yaralanmt. Gmleinde iri
b ir kan lekesi vard.. Prens hi zaman yitirm eden teki
tabancasm kard. Fakat ate etmesine frsat verilm e
den kaplar ald, birka gl el onu arabadan ekip
kard ve tabancasm elinden aldlar. Prensin zerinde
baklar parlad.
Dubrovski:
Dokunmayn ona! diye bard.
K aranlk yzl su ortaklar geri ekildiler.
Sonra solgun Prensese dnerek, yeniden.
Serbestsiniz, dedi.
Gen kz:
Hayr, diye karlk verdi. A rtk ok ge. Nikhlandm. Prens V ereyskinin karym ben.
Dubrovski mitsizlik iinde:
Ne diyorsunuz! diye bard. Olamaz! Onun k ar
s deilsiniz. Zorlandnz buna. Hibir zaman kabul et
mediniz bunu...
Prenses kesin b ir tavrla:
- t- Kabul ettim, diye karlk verdi. Yemin de ettim .
Prens kocamdir. Em ir verin, serbest braksnlar onu. Be
ni de onunla brakn. Ben szmde durdum. Son ana ka
dar bekledim sizi... Fakat imdi, sylediim gibi, artk
ok ge. Brakn bizi.
Dubrovski onu dinlemiyordu artk. Y arann acs ve
iddetli ruh sarsnts gcn tketti, tekerlein dibine
305

dt. H aydutlar reislerinin evresini aldlar. Dubrovski

glkle birka ey syleyebildi onlara. A tna bindirdiler
onu. ki kii Dubrovskiyi b ir ncs de atn gemini
tutarak, arabay yolun ortasndan, adam lar bal, atlar
da zlm olarak brakp, fakat hibir ey yamalama
dan ve reislerinin kanm a karlk olarak bir damla bile
kan aktmadan bir yana sapp gittiler.

19
Sk bir ormann ortasndaki dar b ir imenlikte, top
rak bir tabyadan ve bir hendekten oluan bir siper yk
selmekteydi. Bunun arkasnda da birka kulbecik ve
topraa kazlm birka barnak vard.
Darda, giysilerinin birbirini tutm azl ve hepsinin
silhl olularndan haydut olduklar hem en anlalan bir
sr ba ak adam, bir karavanann bana oturm u, ye
mek yiyorlard. Toprak tabyada, kk bir topun yann
da "bada kurup oturm u olan nbeti, inesini usta bir
terzi becerikliliiyle kullanarak giysisini yamyor, sk sk
evreyi gzetliyordu.
Geri elden ele dolaan b ir m arapa vard ama, ka
labalk tuhaf bir sessizlik iindeydi. H aydutlar yemek ye
meyi bitirerek birbiri arkasna kalkyor, dua ediyorlard.
Kimileri kulbelerine gidiyor, kim ileri orm ana dalyor,
ya da Ruslarda det olduu zere yatp uyuyorlard.
Nbeti dikii bitirdi. Prtsn silkti ve keyifle sz
d yamay. Sonra ineyi yenine ilitirip ata biner gibi
topun zerine oturarak avaz kt kadar, hznl, eski
bir trky rmaya koyuldu.
Yeil orman, anne orman, uuldama
Engel olma dnmesine bu delikanlnn
Bu srada kulbelerden birinin kaps ald; beyaz
306

balkl, temiz pak ve derli toplu giyinmi yal b ir kadn

grnd eikte.
Dargn b ir sesle:
Y eter Stepka, yeter! dedi. Bey dinleniyor, sen ise
hi aldr etmeden yaygara yapyorsun burada. Sizde ne
vicdan, ne de m erham et var!
Stepka:
Bala Yegorovna! diye karlk verdi ona. Peki,
yapm am b ir daha. Babamz dinlensin de iyilesin.
Yal kadn ieri girdi, Stepka ise toprak tabyada ge
zinmeye koyuldu.
Yal kadnn kt kulbede, blme arkasndaki
portatif bir karyolada yaral Dubrovski yatm aktayd. Ta
bancalar karsndaki kk b ir masada duruyordu. K
lc ise ba ucunda aslyd. Bu topraktan yer alt bar
nann demesi ve duvarlar deerli hallarla kaplan
mt. Kede gm b ir kadn tuvalet takm ve bir boy
aynas duruyordu. Dubrovski elinde ak bir kitap tu tu
yordu. Fakat gzleri kapalyd. Blmenin arkasndan ona
b ir gz atan yal kadm, efendisi uyuyor mu, yoksa d
nyor mu anlayamad.
Dubrovski anszn irkildi. Savunma mevziinden alarm
verilmiti. Stepka bam pencerecikten ieri sokarak:
Babacm! Vladimir Andreyevi! Bizimkiler ia
ret veriyorlar, aranyoruz! diye bard,
Dubrovski karyoladan srad, silahm alarak kul
beden dan kt. H aydutlar bana na toplanyor
lard. O grnr grnmez ortal derin bir sessizlik kap
lad.
Dubrovski:
Herkes burada m? diye sordu.
Devriyelerin dnda herkes burada, diye yant
ladlar onu.
Dubrovski:
307

 Yerlerinize! diye bard.

H ay d u tlar. nceden belirtilen yerlerini aldlar. O s
rada devriye koarak savunma mevziinin giri kap
sna geldiler. Dubrovski o n lan karlayarak:
Ne oluyor? diye sordu.
Devriyeler:
A skerler ormanda, kuatyorlar bizi, diye kar
lk verdiler.
Dubrovski kapnn kapatlm as buyruunu vererek,
kendisi topun yanna gitti. Gitgide yaklaan baz sesler
gelmeye balad ormandan. H aydutlar sessizce bekleiyorlard. Anszn drt askerin aalar arasm dan ktkla
r ve hem en geriye dnp ate ederek, arkadalarna ia
ret verdikleri grld.
Dubrovski:
Vurum aya hazrlann! dedi.
H aydutlar arasnda b ir dalgalanma oldu, sonra h e r
ey yine sessizlie gmld. O zaman yaklaan birliin
grltsn iittiler. Aalar arasnda silhlar parlad ve
yz elli kiilik bir blk asker, orm andan karak, ba
rlarla tabyaya saldrd. Dubrovski topun fitilini atele
di. At baarl olmu, birinin ba kopmu, iki kii de
yaralanm t. A skerler arasnda b ir karklk oldu. Fakat
subay ileri frlad. O ve arkasndan gelen askerler h en
dee doru kotular. H aydutlar tfekleri ve tabancalary
la onlara ate ediyor, b ir taraftan da hendekte yirm i a r
kadalarn yaral olarak brakp tabyaya trm anm akta
olan azgn askerlere kar ellerindeki baltalarla tabyay
savunuyorlard. Gs gse arpma balad. A skerler
tabyaya trm anm lard artk. H aydutlar gerilemeye ba
ladlar. Fakat Dubrovski subaya yaklaarak tabancasn
gsne dayad, ate etti. Subay srt st yuvarland. B ir
ka asker- onu kollarndan tutarak abucak ormana ta
dlar. tekiler de kom utanlarn yitirm i olduklar iin

308

bir an durdular. Yreklenen haydutlar bu duraksama

anndan yararlanarak askerleri bozguna uratp hende
e sktrdlar. K uatanlar kamaya, haydutlar da bar
arak onlar kovalamaya baladlar. Zafer kazanlmt.
Dubrovski dmann kesin olarak bozguna uradn an
layp adam lan durdurdu. Kalesine kapand ve yaralla
rn toplanmas, nbetilerin bir kat arttrlm as, kimsenin
b ir yere ayrlm am as buyruunu verdi.
Son olaylar, Dubrovskinin gittike pervaszlaan h a
reketlerine kar hkm eti cidd olarak uyard. Bulundu
u yer renilmiti. Dubrovskiyi l, ya da diri olarak
ele geirmek zere bir blk asker gnderildi. etesin
den yakaladklar birka adamdan Dubrovskinin artk on
larn arasnda bulunmadn rendiler. Adamlarn an
lattna gre, Dubrovski o kanl arpmadan birka gn
sonra su ortaklarn toplayarak, onlardan ayrlmak ni
yetinde olduunu bildirmi ve onlara yaama tarzlarn
deitirm elerini tleyerek unlar sylemi:
Benim ynetimim altm da zenginletiniz. Hepiniz
kolayca herhangi uzak bir ile gidip geri kalan mrnz
drste alarak, bolluk iinde geirebilirsiniz. Ama sizler haydutlua altnz iin belki de zanaatnz brak
mak istemeyeceksinizdir.
Bu szlerden sonra yanna sadece ***'i alp onlardan
ayrlm. Nereye gittiini bilen yokmu.
Bu anlatlanlar kukuyla karland nce. nk
adam larn reislerine olan ballklar biliniyordu. Onu
kurtarm aya altklarm sandlar. Fakat sonraki olaylar
bunlar dorulad. Korkun basknlarn, yangnlarn, soy
gunlarn sonu gelmi, yollar gvenlie kavumutu. Son
radan Dubrovskinin yurt dna kat renildi.

309

MAA KIZI

1833

M a a k z g iz e m li b ir fe l k e t h a b e rc is id ir.
En yeni fa l k ita b n d a n

1
V e y a m u rlu , k a p a n k
H a v a la rd a sk sk
T o p la n rla rd ;
T an r g n a h la rn b a la s n !
B y k k u m a r o yn arld rd .
V e k a z a n r
V e te b e irle
Y a z a rla rd .
B y le c e , ya m u rlu k a p a n k h a v a la rd a
C id d i b ir ta v rla
U ra rla rd .

Bir gn Atl Birlii M uhafzlarndan Narumovun

salonunda iskambil oynuyorlard. Uzun k gecesi fark
ettirm eden geip gitti ve sabahn saat beinde yemee
oturuldu. K azananlar byk bir itahla yiyor, yitirenler
bo tabaklarnn karsnda dalgn dalgn oturuyorlard.
Fakat am panya ortaya knca sohbet canland, herkes
yiyip imeye balad.
Ev sahibi:

313

 Ne durum dasn Surin? diye sordu.

H er zamanki gibi yitirdim tabi. anssz olduu
m u kabul etmeliyim: Mirandol (*)ce oynuyor, hibir za
m an hrslanmyor, hibir mantksz davranta bulunm u
yorum. Ama yine de yitiriyorum ite!
Demek bir kerecik olsun ayartlm yor, b ir kerecik olsun floa gideyim dem iyorsun ha?.. ayorum u
senin iradene.
K onuklardan biri, orada bulunan gen mhendisi
gstererek:
Peki H erm anna ne dersiniz! dedi. mrnde eli
ne iskambil kd almam, mrnde azndan b ir pot
sz kmam ama, saat belere kadar bizimle oturup
oyunumuzu seyrediyor!
Hermann:
K um ar ok ilgimi ekiyor, dedi. Fakat gerein
den daha ounu kazanm ak midiyle kendime gerekli
olan' gzden karabilecek durum da deilim.
Tomski:
Hermann A lm andr, bu yzden de hesabn bilir,
ite hepsi bu! diyerek dncesini belirtti! Fakat aklmn
ermedii biri varsa, o da byk annem kontes Anna Fedotovnadr.
Konuklar:
Nasl? Ne bakm dan? diye bartlar
Tomski:
Byk annem nasl oluyor da firavun oyununa
katlm yor, akl erdiremiyorum ! diye srdrd szlerini.
Narumov:
alacak ne v a r bunda? diye sordu. Seksen ya
ndaki kocakar da varsn kum ar oynamayversin!
(*) Blfsz oynamak, salam c oynamak (ev.)

314

 yleyse onun hakknda hibir ey bilmiyorsunuz

siz?
Yoo! Bir ey bildiimiz yok dorusu!
Sahi mi? Dinleyin yleyse:
Byk annemin bundan altm yl nce Parise git
tiini ve orada byk bir hayranlk uyandrdn bilme
niz gerek. La Vnus moscovitei (*) grmek iin halk pe
inden koarm. Richelieu da kur yaparmi ona. Byk
annemin yeminle anlattna gre, yz bulamad iin
az kalsn, canna kyyormu adam.
Kadnlar firavun oyunu oynarlarm o zamanlar. Bir
gn sarayda, sylendiine gre, Orlans dkne byk
m iktarda .para tlm byk annem. Eve dnnce, y
zndeki yapma benleri ve juponlu etekliini kararak
dedeme durumu anlatp paray demesini emretmi.
M erhum dedem, anmsayabildiim kadaryla, byk
annemin ba ua gibi bir eydi. Yangndan korkar gibi
korkard ondan. Fakat yitirilen m iktarn korkunluunu
grnce akl bandan gitmi, koup' hesaplar getirmi,
yirm i yl iinde yarm -milyon ruble harcadklarn kant
layp Paris evresinde Moskova evresi ve Saratov ky
lerine sahip bulunmadklarn belirterek bu paray de
meyi kesinlikle reddetmi. Byk annem de ona bir a
m ar aketmi ve dedemin gzden dnn b ir belirtisi
olarak o gece yalnz bana .yatp uyumu.
Verdii bu ailevi cezann onu yola getirdiini um a
rak ertesi gn kocasn yanm a artm ama, bakm ki
dedem nuh diyor peygamber demiyor. Yaamnda ilk kez,
kocasyla mantk erevesi iinde konumaya ve ona ak
lam alarda bulunm aya tenezzl etmi. A lttan alarak, her
borcun bir olmadn, bir prensle bir arabac arasnda
fark bulunduunu kantlayp onu utandracan umuyor(*) Moskova Vens (r.y.n.)

315

mu. Nerdee! Dedem ayak direm ekte devam etmi. Ol

maz da olmaz! Byk annem ne yapacan arm.
ok ilgin b ir adamla yle b ir tankl varm.
Hakknda bir sr inanlmaz ey anlatlan kont St. G erm ainin adn iitmisinizdir. Bu adamn, kendisine Gez
ginci Yahudi ss verdiini kendisini yaam iksiri, kim
ya ta gibi eylerin bulucusu olarak gsterdiini bilirsi
niz (*). Onu bir arlatan sayarak alaya alrlard. Cassanova da anlarnda bu adamn casus olduundan sz eder.
Fakat St. Germain, btn bu esrarengizliine karn, say
gdeer bir grne sahip ve topluluk iinde son derece
centilmen bir kimseymi. Byk annem onu hl deli gi
bi sever ve hakknda saygszca bir sz edildiini iittii
zaman fkelenir. Byk annem, St. Germainin byk
bir servete sahip olduunu biliyormu. Ona bavurmaya
k arar vermi ve bir pusula yazarak bir an nce gelmesi
ni rica etmi.
Bu ihtiyar ve tuhaf adam hem en gelmi, gelir gel
mez de byk annemin sel gibi akan gzyalaryla kar
lam. Byk annem, kocasnn barbarln en kara
renklerle betimledikten sonra, konta, tm midini onun
dostluuna ve centilmenliine baladn bildirmi.
St. Germain dnceye dalm. Sonunda, byk an
neme unlar sylemi:
Size bu m iktar sunarak hizm ette bulunabilirim. Fa
kat borcunuzu demediiniz srece iinizin rahat etm iyeceini biliyor, bu bakmdan da sizi yeni kayglara d
rm ek istemiyorum. Bir yol daha var: Yitirdiiniz p ara
y yeniden kazanabilirsiniz.
(*) Gezginci Yahudi: Rivayete gre. Hazreti sa'nn tekrar
dnyaya gelmesi zamamna kadar sersen dolamaya mah
km Yahudi.
Kimya Ta: Baka madenleri altna evirdii iddia edilen
tlsml ta. (ev.)

316

Byk annem:
Fakat sayn kont, hi param z olmadn sylyo
rum size. diye yantlam onu.
St. Germain:
Paraya gerek yok, diye szlerini srdrm . imdi
ltfen beni dinleyin.
Bunu syledikten sonra da, herbirim izin sahip olmak
iin ok ey feda edebileceimiz srrn byk anneme
am...
Gen kum arclar kulak kesildiler. Tomsk ubuunu
ateledi, bir nefes ekti ve szlerini srdrd:
Byk annem hem en o akam Versaillesde, au jeu
de la Reine (*) boy gstermi. Ksa, Orleans dkym.
Byk annem borcunu demedii iin usulca zr dile
yip bahane olarak uydurduu kk bir hikyeyi anlat
m ve dkn karsna, oyuna oturm u. k art ekip
birbiri arkasna srm. K artlarn de kazanm ve
byk annem zararn tam am en karm.
K onuklardan biri:
Rastlant olmutur! dedi.
Herm ann:
Uydurma! diyerek grn belirtti.
Bir ncs:
K artlar hileli olamaz m sanki? diye sze kart.
Tomski cidd b ir tavrla:
Sanmam, diye karlk verdi.
Narumov:
Bak hele! dedi. st ste kazanacak k art kestirebilen b ir byk annen v ar ve sen imdiye kadar on
dan srrn elde edemedin ha?
Tomski:
Nasl elde edeceksin birader! diye karlk verdi.
(*) Kralienin kumar oyununda (r.y.n.)
317

Birisi de babam olmak zere drt olu vard byk an

nem in. Drd de iflah olmaz kum arclar olduklar halde,
srrn hibirine amad. H erhalde onlar iin, h atta be
nim iin hi de fena b ir ey olmazd bu. Fakat amcam
kont van lyi bana ne anlatt bakn, hem de erefiyle
tem in ederek: Hani u milyonlarca rubleyi b atrarak yok
sulluk iinde len m erhum aplitski vard ya, ite o,
genliinde, galiba Zorie, yz bin lira kadar b ir pa
ra tlm . mitsizlik iinde kvranp duruyorm u.
Genlerin haylazlklarn hibir zaman ho grmeyen b
yk annem in nedense aplitskiye acyaca tutm u. Ona,
birbiri arkasna srmesi gereken k art sylemi ve bir
daha m rnn sonuna kadar kum ar oynamayacana e
ref sz alm. aplitski hem en alacaklsna komu, oyu
na oturm ular. aplitski birinci karta elli bin srm ve
kasay kazanm. Sonra b ir pot, b ir pot daha derken, za
rarn kard gibi stelik kra da gemi...
Fakat, yatalm artk: Saat altya eyrek var.
Gerekten de hava aarm aya balamt. Genler son
kadehlerini yuvarlayp daldlar.

2
II p a r a t

que

m o n s ie u r e s t d c id m e n t

p o u r les s u iv a n te s .
Q ue

vo u le z-vo u s ,

m adam e?

E lles

sont

plus fra c h e s . ( * )
S o s y e te d e b ir k o n u m a

(*) Demek kesinlikle odalk kzlan yeliyorsunuz Monsieur?

Ne yaparsnz Madame, daha krpe oluyorlar. (r.y.n.)
N ot: air Deni Davidov'la, I. Aleksandrn sevgilisi Mariya Narusyin arasnda geen bir konuma Davidov'un Pukine yazd bir mektupta yer almaktadr. (ev.)
318

Yal kontes, *** tuvalet odasnda, aynann karsn

da oturuyordu. odalk kz vard evresinde. Birisi al
lk iesini, teki firkete kutusunu, ncs de ate k r
mzs renginde eritlerle kapl hotozu tutm aktayd. ok
tan solmu olan gzellii konusunda kontesin en ufak
bir iddias yoktu ama, yine de b t n genlik alkanlkla
rn srdrr; 1770 yllarnn modasn titizlikle izler ve
tpk altm yl ncesi gibi, uzun uzun, zene bezene gi
yinirdi. Kontesin beslemesi olan gen b ir kz da pencere
kysna oturm u gergef ilemekteydi.
Bu srada ieri giren gen subay Tomski:
Merhaba grand maman (*), bon jour.madmoiselle'
Lise, dedi. Sizden bir dileim v ar grand maman.
Nedir o, Paul?
Size dostlarmdan birini takdim etmeme ve ken
disini cuma gnk balonuza getirmem e izin verin.
Dorudan doruya baloya getir onu, bana da ora
da takdim edersin. Dn akam ***lerde miydin?
Elbette! ok elendik. Saat bee kadar dansettik.
Yeletskaya o kadar gzeldi ki!
nsaf et iki gzm! Neresi gzel onun? Byk an
nesi prenses Darya Petrovna yle m iydi?... Sahi, pren
ses Petrovna imdi ok yalanm olmal, yle deil mi?
Tomski dalgn bir tavrla:
Ne yalanmas? diye karlk verdi. leli yedi yl
oluyor.
Gen kz ban kaldrp delikanlya b ir iaret akt.
Tomski, akrannn lm nn yal kontesten gizlendiini
anm sayarak dudaklarn srd. Fakat kontes, kendisi iin
yeni olan bu haber karsnda hibir an tepki gsterftedi.
(*) Byk anne (r.y.n.)

319

 ld ha! Bilmiyordum! Huzura onunla birlikte

kabul olunmutuk. Takdim edildiimiz srada arie...
Ve kontes, hikyesini torununa yznc kez anlatt.
Sonra:
Haydi Paul, yardm et de kalkaym, dedi. Lizanka, enfiye kutum nerede?
Ve tuvaletini tamamlamak zere odalklaryla birlik
te paravanann arkasna geti. Tomski, gen kzla birlikte
kald.
Lizaveta vanovna sessizce:
Kontese kimi takdim etmek istiyorsunuz? diye
sordu.
Narumovu. Kendisini tanr msnz?
Hayr! Subay m, sivil mi?
Subay.
Mhendis mi?
Hayr! Atl Birlii Muhafz. Mhendis olduunu
da' nereden kardnz?
Gen kz gld ve b ir karlk vermedi.
Kontes, paravanann arkasndan:
Paul, diye seslendi. Yeni bir roman gnder bana.
Fakat imdikilerden olmasn ltfen.
Nasl bir ey istiyorsunuz grandmaman?
yle b ir roman olsun ki, roman kahram an ne
babasn, ne de annesini boup ldrmesin. Suda boul
mu cesetlerden de sz edilmesin. Suda boulmu insan
lardan dm kopuyor!
Bunlarn dnda roman yok imdi. ster misiniz
Rus rom anlarndan gndereyim size?
Rus roman var m sahiden?... Gnder iki gzm,
hemen gnder.
Hoa kaln grandmaman, acele iim v ar... Hoa
kaim Lizaveta vanovna! Narumovun mhendis olduu
nu da nereden kardnz?
320

Tomski bunlar syleyerek tuvalet odasndan kt.

Lizaveta vanovna yalnz kalnca elindeki ii braka
rak pencereden darya bakm aya balad. Az sonra so
kan bir kysnda kedeki evin arkasndan kan gen
bir subay belirdi. Gen kzn yanaklar kzard ve yeni
den iine koyulup ban kanavienin zerine edi. Kon
tes de o srada tam am en giyinmi olarak kt ve Lizavetaya:
Lizanka, syle de arabay kosunlar, gezmeye
kalm, dedi.
Lizaveta gergef ilemeyi brakp kalkarak ilerini
toplamaya koyuldu.
Kontes:
Ne o, anacm Yoksa sar m oldun! diye b a
rd. Git, abucak arabay komalarn em ret.
Gen kz usulca:
Bastne! dedi-ve sofaya doru kotu.
Bir uak ieri girerek Prens Pavel Aleksandrovi^in
gnderdii kitaplar kontese verdi.
Kontes:
Gzeel! dedi. Kendisine teekkr ettiimi syler
sin. Lizanka. Lizanka! Nereye kouyorsun Allahakna?
Giyinmeye gidiyorum.
Giyinirsin anacm, giyinirsin. O tur uraya. B i- .
rinci cildi ap yksek sesle oku bakalm ...
Gen kz, kitab alarak yksek sesle birka satr
okudu.
Kontes:
Daha yksek, daha yksek! diye bard. Ne ol
du sana anacm? Sesin mi ksld yoksa?... D ur... San
dalyeni bana doru yaklatr bakaym ... Biraz daha... Ha,
oldu imdi!
Lizaveta vanovna henz iki sayfa okumutu ki, kon
tes esnedi ve:
321

 Brak u kitab! dedi. Ne sama ey! Prens Pavele geri gnderip teekkrlerim i bildirsinler... Araba
ne oldu?
Lizaveta vanovna sokaa gz atarak:
Hazrlanm, dedi.
Niin giyinik deilsin hl? H er zaman beklemek
zorunda brakrsn beni! A rtk bu k ad an da fazla ka
yor anacm.
Liza odasna kotu. Henz iki dakika gememiti ki
Kontes olanca gcyle ngra almaya balad. oda
lk kz kaplarn birinde, uak da teki kapdan koarak
ieri girdiler.
Kontes onlara:
arldnz zaman niin gelmiyorsunuz? dedi.
Lizaveta vanovnaya kendisini beklediimi syleyin.
Lizaveta vanovna srtnda ak bir giysi, banda
apkasyla girdi.
Kontes:
N ihayet gelebildiniz anacm! dedi. Fakat bu ne
biim kyafet! Niin sslendiniz byle?... Kimin houna
gitmek istiyorsunuz?... Peki, hava nasl? Rzgr v a r ga
liba?
Uak:
H ayr kontes hazretleri! diye karlk verdi. H a
va ok sakin!
H er zaman dncesizce konuursunuz! An ba
kalm havalandrm a penceresini! Grdnz m, rzgr
esiyor ite! Hem souk var! A tlar zsnler! Lizanka,
gitmiyoruz. Bou bouna sslenmi oldun.
Lizaveta vanovna: te benim yaamm! diye d
nd.
Gerekten de ok mutsuz b ir varlkt o. Dante, El
ekmei ac olur, yabanc bir eiin basamaklarn trm an
322

m ak zordur! (*) der. Bir gen kzdan daha iyi kim bile
bilir? Kontes *** kt ruhlu b ir insan deildi kukusuz.
Fakat sosyetenin m artt b ir kadn olarak bam a buy
ruk; sevgileri gemite kalan, bugne yabanc b tn yal
insanlar gibi de pinti, en souk cinsinden bencil b ir kim
seydi. Yksek sosyetenin btn bo kayglarna o da ka
tlr, balolar iin tasalanr, balo gecelerinde de allklanm, eski moda giyinmi olarak, balo salonunun biimsiz,
gereksiz bir ss gibi bir kede otururdu. Konuklar ge
leneksel bir treni uygularcasha kendisini yerlere k a
dar eilip selm layarak yazmdan geerler bir daha da
kimse kontesle megul olmazd. Kimseyi kiisel olarak
tanmadan ve protokol kurallarm skca izleyerek, btn
kenti salonunda kabul ederdi. Sofada ve kzlar odasnda
oturan ok sayda hizmetileri bu lmekte olan kocaka
ry durm adan trtklayarak ve istedikleri gibi yaayarak
semirip yalanmaktaydlar. Lizaveta vanovna, evin ile
keiydi. ay o koyar ve eker tketim inin fazlalndan
tr azar iitirdi. Kontese yksek sesle roman okur, ya
zarn btn hatalarnn sulusu o olurdu. Gezilerinde kon
tese elik eder, havann ve kaldrm un bozukluundan y i
ne o sorumlu tutulurdu. Kendisine bir maa saptanmt,
fakat bu hibir zaman tam olarak denmezdi. Buna k ar
lk, herkes gibi, yani pek az kiinin giyinebildii gibi
giyinmesi istenirdi. Sosyetedeki durum u ok acklyd.
Onu herkes tanr, fakat hi kimse fark etmezdi. Balolar
da vis--vis (**) eksik olduu zaman danseder, kadnlar tu
(*) Dantenin, metinde Rusa evirisi yer alm olan msralannn asl yledir:
Tu proverai si come sa di sale
lo pane altrui e com duro calle
lo scendere el salir per raltrui scale.
La Divina Commedia, II Paradiso, canto XVII. (ev.)
(**) ift, (r.y.n.)
323

valetlerindeki bir yeri dzeltmek iin tuvalet odasna gi

decekleri zam an koluna girip onu da gtrrlerdi. O nur
lu b ir kzd. D urum unu btn derinliiyle hissediyor, sa
brszlk iinde evresine bakarak kurtarcsn aranyor
du. F akat hoppaca uarlklar iinde bile hesapll el
den brakm ayan delikanllar, ilgileriyle ereflendirm iyor
lard onu. Oysa Lizaveta vanovna bu delikanllar ev
resinde dolatran kstah ve souk gen kzlardan yz
k ere daha tatlyd. ok kez canskc, grkemli salonlar
sessizce brakarak, alamak iin; btn eyas, zeri du
v ar ktlaryla kaplanm bir paravana, bir komodin, b ir
aynack ve boyal b ir karyoladan ibaret olan, bakr am
dan iindeki yal b ir mumun snk snk aydnlatt
odasna kapanrd!
Bu hikyenin balang blmnde anlattmz ak
am dan iki gn sonra ve imdi anlatm akta olduumuz
sahneden b ir hafta nce, Lizaveta vanovna pencere ky
snda oturm u gergef ilerken b ir ara sokaa gz att ve
orada, gzlerini gen kzn penceresine dikmi, hareket
etm eden duran gen mhendisi grd. Ban indirerek
yeniden iiyle megul olmaya koyuldu. Be dakika sonra
yeniden gz attnda, gen subayn ayn yerde durm ak
ta olduunu grd. Yoldan geen subaylarla krtrm ak
gibi bir deti olmad iin sokaa bakm aktan vazgeerek
iki saat kadar ban kaldrmakszm dikiiyle urat.
le yemeini getirdiler. Kalkp gergefini toplarken gz
b ir ara sokaa kaydnda subayn hl orada durm akta
olduunu grd. ok tuhafna gitti bu. Yemekten sonra
pencereye yaklaarak bir eit tedirginlikle sokaa bak
t zaman, subay orada deildi artk. Gen kz da b ir
sre sonra bu olay u n u ttu ...
ki gn sonra, arabaya binm ek zere kontesle evden
ktklarnda delikanly yeniden grd. Yzn nohut
renkli kaputunun yakasyla siperlemi olarak aym kap
324

aralnda duruyor, apkasnn altnda k ara gzleri parl

yordu. Lizaveta vanovna nedenini kendisi de bilmeden
rkt ve aklanamaz b ir yrek arpnts iinde arabaya
oturdu.
Eve dner dnmez hem en pencereye kotu. Subay
baklarm gen kza dikmi olarak ayn yerde durm ak
tayd. Merak iinde kvranarak ve kendisi iin son dere
ce yeni bir duyguyla heyecanlanarak geri ekildi.
A rtk ondan sonra gn gemedi ki gen adam belirli
saatte evin pencereleri altnda grnmesin. O nunla gene
kz arasnda nceden kararlatrlm am ilikiler kurul
du. Liza her zamanki yerine oturm u alrken delikan
lnn yaklatn hissediyor, h er gn daha uzun sre ba
kyordu ona. Bunun gen adam ok m utlu ettii anla
lyordu. Liza, genlere zg o keskin bakla, gzleri kar
lat zaman gen adamn solgun yanaklarnn nasl
arabuk kzanverdiini gryordu. Bir h afta sonra de
likanlya glmsedi...
Tomski bir dostunu takdim etm ek zere kontesten
izin istediinde zavall gen kzn yrei kt kt atmf.
Fakat Narumov'un mhendis deil de atl birlii muhaf
z olduunu renince patavatszca sorusuyla srrn ua
r Tomskiye belli ettii iin zlmt.
Hermann, oha kk bir kapital brakarak len Rus
lam bir Alman oluydu. Bamszln pekitirm ek ge
rektiine kuvvetle inanm bir kimse olarak, parasnn
faizlerine de dokunmaz, sadece maayla geinir, en k
k geici heveslere bile kaplmazd. Fakat iine kapal
ve onurlu bir delikanl olduu iin arkadalarnn eline
onun bu ar tutum luluuyla alay etm ek frsat pek az
geerdi. Gl tutkular, ateli bir d gc vard. Fakat
onu genlerin dtkleri allmam yanlglardan koru
yan b ir irade gcne sahipti. rnein, kum ara an bir
dknl vard ama, kendi szleriyle, durum un daha
325

ok kazanmak midiyle kendisine gerekli olan gzden

karmaya izin vermedii kansnda olduu iin elini hi?
bir zaman iskambil ktlarna srmez, buna karlk sa
bahlara kadar kum ar m asalarm n arkasnda oturarak
hummal b ir heyecan iinde oyunun gidiini izlerdi.
k art hakknda anlatlan olay delikanlnn m uhay
yilesini iddetle etkiledi ve b tn b ir gece akimdan k
mad. Ertesi gn akam st P etersburgda dolarken de
u dnceler geiyordu aklndan:
Yal kontes bana srrn amaz m acaba? Ya da,
kazanacak olan o kart sylemez mi ki? Niin dene
meyeyim ansm?... H uzuruna kar, sevgisini kazanr,
belki de sevgilisi olurum ... F akat hep zaman isteyen ey
bunlar. Oysa kontes seksen yedi yanda; bir hafta sonra,
iki gn sonra lebilir!... Ya hikyeye ne demeli? Byle
b ir eye inanlabilir mi? Hayr: Tutum luluk, lllk ve
alkanlk; te benim gvenilir kartm! te serveti
mi katna, yedi katna karacak, bana esneklik ve b a
mszlk getirecek olan eyler!
te bylece fikir yrte y r te dolarken, Petersburgun belli bal sokaklarndan birinde, eski yap b ir
evin karsnda buldu kendini. Sokak arabalarla doluydu.
Kupa arabalar evin aydnlatlm kapsna yaklayorlar
d bir biri arkasna. Her dakika ya gen bir dilberin bi
imli baca, ya ngrdayan m ahm uzuyla bir subay iz
mesi, ya da izgili bir orap ve b ir diplomat fotini uzan
yordu. Heybetli bir tavrla dikilm ekte olan kapcnn ya
nndan krkler ve m antolar abuk abuk geip gidiyor
lard. H erm ann durdu. Kedeki bekiye:
Kimin evi bu? diye sordu.
Beki:
Kontes ***in, diye karlk verdi.
Hermann titredi. O artc hikye yeniden kafasn
da canland. Ev sahibesini ve onun inanlmaz yeteneini
326

dnerek evin evresinde dolamaya balad. Kendi sa

kin kesine gecenin ge saatlerinde dnd. Uzun sre
uyuyamad. Uykuya dald zaman ise dlerini iskambil
ktlar, yeil b ir masa, banknot desteleri ve fi ynlar
doldurdu. Keleri gvenle dnerek k art stne kart s
ryor, durm adan kazanarak altnlar nne yyor, bank
notlar cebine yerletiriyordu. Ertesi gn ge saatlerde
uyandnda, dsel zenginliinin yitiine zlerek yeni
den kentte dolamaya kt ve kendini yeniden kontes
***in evinin karsnda buldu. Sanki anlalmaz b ir g
onu oraya ekiyordu. Durup pencerelere bakmaya baladi. Bir kitap, ya da bir i zerine eildii anlalan siyah
sal bir bak grd bunlardan birinde. Bak kalkt.
H erm ann krpe bir yz ve bir ift siyah gzle karlat.
te o dakika, delikanlnn aln yazs belirlendi.

1
Vous m 'c rive z, m on a n g e, des ie ttre s d e
q u a tre p a g e s plus

vite g u e le

ne p uis les

lire. ( * )
B ir M e k tu p la m a d a n

Lizaveta vanovna giysisini ve apkasn henz kar

mt ki kontes onu yeniden artt, yeniden arabann
hazrlanm asn em retti. Evden ktlar. Tam, iki uam
yal kadn kaldrarak arabann kapsndan soktuklar b ir
srada, Lizaveta vanovna tekerlein yanbanda m hen
disini grd. Delikanl, gen kzn elini yakalad ve d
kopan Lizaveta vanovna daha kendini toparlayam adan
(*) Meleim, bana drder sayfalk mektuplarnz yle abuk
yazyorsunuz ki, okumaya yetiemiyorum (r.y.n.)
327

gzden kayboldu. Bir m ektup kalmt gen kzn elinde.

O nu eldiveninin iine gizledi ve yol boyunca ne b ir ey
iitti, ne de grd. A rabada giderken kontesin hi durm a
dan soru sorma huyu vard: Demin karlatmz
kim di? Bu kprnn ad ne? O tabelda ne yazyor? Lizaveta vanovna bu kez dnmeden tutarsz karlklar
v ererek kontesi kzdrd.
Ne oldu sana anacm! Tetanosa m tutuldun
yoksa? itm iyor m usun beni, anlamyor m usun?... ok
kr ne sesim hrldyor, ne de bunadm!
Lizaveta vanovna dinlemiyordu onu. Eve dner dn
mez odasna kotu, mhrlenmem i bir zarf iindeki m ek
tu bu eldiveninden karp okudu... Tatl, saygl, szc
szcne Almanca rom anlarn birinden alnm b ir
ak itirafyd bu. Fakat Lizaveta vanovna Almanca bil
m iyordu ve m ektup ok houna gitti.
Lkin bir yandan da tedirgindi. Gen bir erkekle ilk
kez gizli, sk fk ilikilere giriyordu. Durum un yakk
szl korkutuyordu onu. Pervasz davranndan tr
kendini azarlyor, ne yapacan bilemiyordu. Pencere
nne oturm aktan vazgeerek ve ilgisizlik gstererek
gen subayn daha ileri gitmek hev esin i. mi krmalyd?
M ektubunu geri mi gndermeli, yoksa souk, kesin bir
karlk m vermeliydi? Gidip kimseden akl danamyordu. Ne bir dostu ne de bir akl hocas vard. Sonunda,
m ektubu yantlam aya k arar verdi.
Yaz m asasnn bana geip b ir divit, bir kt ala
rak dnceye dald. M ektubuna birka kez balang
yaptysa da, hepsini yrtp att. fadesini ya gereinden
ok hogrl, ya da gereinden ok acmasz buluyor
du. Sonunda kendisini honut eden u birka satr ya
zabildi:
Niyetinizin drstlne ve dncesizce b ir dav
ranla beni incitmek istemediinize eminim. Fakat ta
328

nklmz byle b ir biimde balam am aldr. M ektubu

nuzu size geri gnderiyor, haketm ediim bir saygszlk
tan tr bundan byle yaknm ak zorunda kalmayaca
m midediyorum.
Ertesi gn H erm annn geldiini gren Lizaveta vanovna gergefinin bandan kalkarak salona geti, hava
landrm a penceresini at ve gen subayn evikliine g
venerek m ektubu sokaa frlatt.
H ermann koup geldi, m ektubu yerden ald ve gidip
b ir pastaneye oturdu. M hr kopararak, kendi .m ek tu
bunu ve Lizaveta vanovnann yantn grd. Bekledii
de buydu zaten. Kafas evirdii dolapla dolu olarak eve
dnd.
Bundan gn sonra, eytan gzl, kk bir bayan,
Lizaveta vanovnaya bir giyim evi maazasnn pusula
sn getirdi. Lizaveta vanovna yine bir m asraf kapsyla
kar karya olduunu dnerek kaygl b ir tavrla pu
sulay at ve anszn H erm annn yazsyla buru n b u ru
na geldi.
Yanlmsnz cancazm, dedi. Bu pusula bana
yazlmam.
Cesur kz, yzndeki kurnaz glmsemeyi gizleme
den:
Hayr, dosdoru size yazld! dedi. O kuyun l t
fen!
Lizaveta vanovna pusulaya hzla gz gezdirdi. H er
mann, bulum alarn istiyordu.
Lizaveta vanovna bu istein hem abukluundan,
hem de ileri srl tarzndan rkerek:
Olamaz! dedi. Hayr, gerekten de bana yazlma
m bu!
Ve m ektubu kck paralara aynncaya kadar
yrtt.
329

Kk bayan:
Eer mektup size deildiyse, niin yrttnz onu?
dedi. Hi olmazsa gnderene geri gtrrdm .
Kk kzn bu imas zerine Lizaveta vanovna k
zard ve:
Rica ederim cancazm! dedi. Bundan byle pu
sula tamayn bana. Sizi buraya gnderene de, utanm as
gerektiini syleyin...
Fakat H erm ann ylmad, Lizaveta vanovna h er gn
eitli yollarla gnderilmi m ektuplar alyordu ondan.
B unlar Almancadan evrilem iyordu artk. H erm ann, tu t
kusuyla esinlenerek onlar bizzat yazyor, kendine zg
b ir dil kullanyordu. Hem sarslmaz b ir istek, hem de
azgn bir d gcnn baboluu ifade ediliyordu bu
m ektuplarda. Lizaveta vanovna artk onlar geri gn
dermeyi dnmyor, okum aktan byk b ir zevk duyu
yordu. Sonra o da yazmaya balad ve pusulalar, gittik
e daha uzun, daha yum uak m ektuplara dnt. Sonun
da, pencereden u m ektubu att delikanlya:
Bugn *** elisinin balosu var. Saat ikiye kadar
orada kalacaz. te size benimle babaa kalmanz iin
frsat. Kontes ayrlr ayrlmaz adam larnn h e r biri bir
yere dalr. Sofada sadece kapc kalr ama, o da genel
likle odasna ekilir. Saat on b ir buukta gelin. Dorudan
doruya basam aklar trm ann. Eer d sofada birisiyle
karlaacak olursanz, kontesin evde olup olmadn so
ru n ona. Olmadn syleyeceklerdir. O zam an yapacak
b ir ey yok. Geri dnmek zorunda kalacaksmz. Fakat
byk bir olaslkla, kimse km ayacktr karnza. Kz
larn hepsi bir odada toplanp otururlar. D sofadan so
la dnerek dosdoru yrrseniz, kontesin yatak odasna
gelirsiniz. Odadaki paravann arkasnda iki kk kap
greceksiniz. Sadaki kap, kontesin hibir zaman gim e330

dii alma odasna alr. Siz soldaki kapdan geerek

b ir koridora kacaksnz. Oradaki dar, kvrm l merdi
ven, sizi benim odama ulatrr.
' H erm ann belirli saatin gelmesini beklerken, bir kap
lan gibi tir tir titriyordu. Saat akamn onu olduunda
kontesin evinin nne gelmiti bile. Berbat b ir hava var
d. Rzgr uulduyor, lapa lapa sulu b ir k a r yayordu.
Fenerlerin donuk bir aydnlkla parlatt sokaklarda kim
secikler yoktu. Arasra, lagar beygirini srerek, gecikmi
b ir yolcu aranan bir arabacnn getii oluyordu. Herm annn, srtnda sadece bir redingot vard, fakat ne rz
gr, ne de kar hissediyordu. Sonunda, kontesin kupa
arabas getirildi. Hermann bir an iin, sam ur bir krke
sarl iki bklm kocakarnn, koluna giren uaklar tara
fndan tandn; onun arkasnda da, srtna ince bir
manto giyinmi, salarnm taze ieklerle sslenmi olan
besleme kz grd. K aplan arparak kapatlan araba,
gevek karn zerinde ar ar yola koyuldu. Kapc
evin kapsn rtt. Pencereler karard. Hermann' boalan
evin evresinde dolamaya balad. Fenere yaklaarak
gzlerini saatin yelkovanna dikip geri kalan dakikalann
gemesini bekledi. Hermann saat tam on b ir buukta evin
kapsndaki basamaklar trmand ve prl prl aydnla
tlm bir antreye girdi. Kapc yoktu. M erdivenleri ko
arak kt ve d sofaya alan kapy atnda, lamba
nn altnda, eski nioda, kirlenmi koltuklara uzanm uyu
yan b ir uakla karlat. Hermann hafif, gvenli adm
larla onun yanndan geti. Salon ve konuk odas karan
lkt. Sadece, d sofadaki lambann nda hafife ay
dnlanyorlard. Hermann yatak odasna girdi. Eski tas-,
virlerle dolu ikona mahfazasnn nnde, altn bir kilise
kandili lgn lgn yanmaktayd. Kumalarnn rengi at
m koltuklarla, yastklar ku tynden, yaldzlan dkl
m divanlar, in ii duvar ktlanyla kapl duvarlann
331

kysna iler acs b ir sim etri anlay iinde dizilmiler

di. P ariste m-m e Lebnn tarafndan yaplm iki portre
aslyd duvarlarda. Bunlarn birincisi, krk yalarnda al
yanakl, tombul, parlak yeil niform alar ve gs n i
anl b ir adamd; tekisiyse, kartal burunlu, akaklarn
dan arkaya doru taranm pudral salarnda bir gl b u
lunan gen bir dilberi canlandryordu. Odann ke bu
ca, porselenden obancklar, nl Leroy tarafndan ya
plm masa saatleri, kutucuklar, erit m etreler ve ge
en yzyln sonunda Montgolfier balonu ve Mesmer
manyetizmasyla birlikte icat olunmu eitli kadn oyun
caklaryla doluydu. H erm ann paravann arkasna geti.
Burada kk, dem ir bir karyola ile; sadaki alma oda
sna, soldaki koridora alan iki kap vard. H erm ann sol
daki kapy at ve zavall beslem enin odasna kan, dar,
kvrm l m erdiveni grd... Fakat geri dnerek karanlk
alma odasna girdi.
Zam an yava yava ilerliyordu. Her taraf sessizlik
iindeydi. Konuk odasndaki saat on ikiyi vurdu. Btn
odalardaki saatler birbiri arkasna on ikiyi vurdular. Son
ra yeniden her yer sessizlie gmld. H erm ann souk
sobaya yaslanm, ylece duruyordu. Sakindi. Tehlikeli
fakat gerekli bir giriimde bulunm aya k arar vermi bir
adam gibiydi, kalbi dzenle atyordu. Saatler nce saba
hn birini, sonra ikisini vurdular ve H erm ann yaklaan
arabann grltsn itti. Elinde olmakszn heyecan
land... A raba yaklat ve durdu. Hermann, arabann b a
sam aklar aldnda kan sesi duydu. Evden bir grl
t ykseldi. Koumalar, barm alar iitildi ve ev ay
dnland. Kontesin eski odal koarak yatak odasna
girdiler. Kontes de y a n canl b ir halde odaya girerek Volter tipi koltua kt. Gzn b ir delie uyduran H ermann, yanndan Lizaveta vanovnann getiini grd.
M erdivenin basam aklannda onun tell ayak seslerini
332

iitti. Yreinde vicdan azabna benzer b ir duygu uyandysa da, hemen snd. Delikanl yine kaskat kesildi.
Kontes aynann nnde soyunmaya balad. G ller
le ssl hotozunu kardlar. Firketeler yam ur gibi ya
d. Srmal, sa n giysisi imi ay aklannn dibine dt.
H erm ann kontesin tuvaletinin tm iren srlarna tank
oldu. Yal kadn sonunda gecelik bir gmlek ve bir ge
ce hotozuyla kald. Yana bana daha ok uygun den
bir giyim iinde, daha az korkun, daha az biimsiz g
rnyordu.
Btn yal insanlar gibi kontesin de uykusuzlukla
ba dertteydi. Soyunduktan sonra pencere kysndaki
Volter tipi koltua oturdu ve hizm etileri gnderdi. am
danlar gtrdler, oda yeniden tek b ir kandilin aydnl
nda kald. Kontes sapsar b ir hayalet gibi, sarkk du
daklarn oynatarak ve saa sola sallanarak ylece otu
ruyordu. Bulank gzlerinde en ufak b ir anlam krnts
okunmuyordu. nsan ona baknca, bu korkun kocakar
nn kendi istemiyle deil de, gizli bir galvanik elektrik
gcnn etkisiyle sallandn dnebilirdi.
Bu l yz, anszn, anlatlmaz b ir biimde deiti.
Dudaklarnn kmldamas durdu, gzler canland. Ya
banc bir erkek duruyordu kontesin karsnda.
Adam hafif ve anlalr bir sesle:
Korkmayn, tan r akna korkmayn! dedi. Hibir
kt niyetim yok. Bir iyilikte bulunm anz iin yalvarm a
ya geldim sadece.
Yal kadn susarak ona bakyor, hibir ey iitm e
mi gibi grnyordu. H erm ann onun sar olabilecei
ni dnerek bu kez kulana eilip ayn eyleri tek rar
etti. Kocakar susm akta devam ediyordu.
Hermann.
Kendinizden hibir ey yitirm eden, beni yaamm
boyunca m utlu klabilirsiniz, diye szlerini srdrd. st
333

ste i kart tahm in edebileceinizi biliyorum ...

H erm ann durdu. Kontes kendisinden ne istendiini
anlam t galiba. Bir karlk verm ek iin szck aryor
gibiydi. Sonunda:
Bir akayd bu! dedi. Yemin ederim ki bir akay
d bu!
H erm ann sert bir tavrla:
akayla filan ilgisi yok bunun! diye kar kt.
Zararn karmasna yardm ettiiniz aplitskiyi anm
sayn.
Kontes gzle grlrcesine bozuldu. Yz hatlar, id
detli bir i sknts geiriyormuasna karm akark ol
du. Fakat yal kadn az sonra yine eski duygusuzluuna
gmld.
Hermann:
Bu gvenilir kart syler misiniz bana? diye
srdrd szlerini.
Kontes susuyordu. H erm ann konumasna devam
etti:
Kimin iin saklyorsunuz srrnz? Torunlarnz
iin mi? Onlar zaten zengin. stelik parann deerini de
bilmiyorlar. Sizin kartnz tutum suz b ir kimsenin ne
iine yarar? Babasndan kalan m iras korumasn bilm e
yen insan hibir eytani g yoksulluk iinde lm ekten
kurtaram az. Ben tutum suz deilim. Parann deerini bi
lirim. K artlarnz bou bouna kullanm olmayacam.
Ne olur, syleyin hadi!.
Sustu ve heyecan iinde kontesin yantn bekledi.
Kontes susuyordu. H erm ann diz kt.
Eer yreiniz b ir zam anlar ak duygusunu tattysa, yeni domu b ir bebein alay sizi bir kerecik
olsun glmsettiyse, eer gsnzde b ir zam anlar insansal b ir eyler arptysa, btn bunlarn adna; zevcelik,
sevgililik, analk duygulan adna, yaam da kutsal bildi
334

imiz ne varsa hepsinin adna yalvarrm , reddetm eyin

beni! An srrnz! Gizlemekle ne geecek elinize?.. Bel
ki bu sr, korkun bir gnah, sonsuz b ir lnet, eytani bir
andlama tayordur yedeinde... Dnn ki, yalsnz,
uzun sre yaayacak deilsiniz; ben sizin gnahnz ken
di ruhuma stlenmeye haznm. Y eter ki srrnz an
bana. Dnn ki, bir insann m utluluu sizin elinizde ve
dnn ki sadece ben deil, ocuklarm, torunlarm , to
runlarm n torunlar da sizi saygyla anacak, bir azize
gibi kutsayacaklar...
Tek bir szck kmyordu yal adnn azndan.
Hermann kalkt. Dilerini skarak:
htiyar cadoloz! dedi. Seni nasl konuturacam
bilirim ben...
Bu szle birlikte cebinden b ir tabanca kard.
Tabancay grnce kontes ikinci bir iddetli i sar
snts daha geirdi. Attan saknmak istercesine ban
eip kolunu siper etti... Sonra srt st yuvarland... ve
hareketsiz kald.
Hermann yal kadnn elini tutarak:
ocukluu brakn imdi, dedi. Son olarak soru
yorum: Bana bu kart syleyecek misiniz, sylemeye
cek misiniz?
Kontes karlk vermedi. Hermann onun lm ol
duunu grd.

4
7 M a i 18 * *

H o m m e sans m o eu rs e t s a n s relig io n ! ( * l
tB ir M e k tu p la m a d a n .

(*) 7 Mays 18**. Ahlksz ve dinsiz bir adam! (r.y.n.)

335

Lizaveta vanovna srtnda henz balo tuvaletiyle,

derin dnceler iinde odasnda oturuyordu. Eve dner
dnmez, gzlerinden uyku akarak hizmetine gelen odalk
kz kendi bana soyunacam syleyerek savmakta ace
le etmi, yrek arpntlar iinde odasna kmt. Herm ann orada bulacan umuyor, fakat istemiyordu bu
nu. Daha ilk bakta, delikanlnn gelmediini anlad ve
bulum alarna engel olduu iin kadere teekkr etti. Tu
valetini karm adan oturarak- bu kadar ksa bir zaman
iinde kendisini bylesine uzaklara eken olaylar dizisi
ni anmsamaya alt. Gen adam pencereden ilk kez
grnden bu yana hafta bile gememiti ama, ok
tan m ektuplam aya balamt onunla; ve delikanl, b ir
gece bulumas elde etmeye kadar vardrabilm iti ii!
Gen kz, sadece birka m ektubundaki imzasndan bili
yordu onun adn. Ne konum uluklan, ne sesini iitmilii vard... Ve bu akama varncaya kadar onun hak
knda bir ey duymu da deildi. Tuhaf ey! Ayn akam
baloda, her zam ankinin aksine olarak kendisiyle deil de
bakalaryla krtran gen prenses Polina ***ya kar
ask bir surat takm an Tomski, kaytszlk gstererek pren
sesten intikam almak iin Lizaveta vanovnay dansa kal
drm, bitm ek tkenm ek bilmez b ir dans olan' m azurka
ya balam t onunla. Tomski dans boyunca,, mhendis
subaylara olan tutkunluundan tr Lizaveta vanovna
ya taklm, onun tahm in edebileceinden ok daha fazla
ey bildiini syleyip durm utu. akalardan bazlar y
lesine isabetliydi ki, Liza, srrnn Tomski tarafndan bili- ^
nip bilinmedii konusunda birka kere kukuya dm
ve glerek:
Kimden rendiniz btn bunlar? diye sormutu
Tomski:
Yabanc olmadnz o bayn ahbabmdan; diye
karlk vermiti. ok ilgin bir adamdan!
336

 Kimmi bu ilgin adam?

Ad H erm anndr.
Lizaveta vanovna hibir ey sylememi, fakat eli
aya buz kesm iti...
Tomski:
Gerekten de rom anlara yarar bir adam dn bu
Hermann, diye szlerini srdrm t. B ir Napoleon pro
fili, fakat bir M ephistopheles ruhu vardr onda. Eer vic
dannda en az cinayet yatmyorsa, aarm dorusu.
Fakat, nasl da sarardnz!...
Bam aryor da... Hermann., ey., ite, h er kim
se.. o adam ne syledi size?..
Herman size yabanc olmayan ahbabnn tu tu
m undan hi de honut deil... Onun yerinde olsaym,
ok daha baka t rl davranrm . H atta bana yle geli
yor ki bu H erm annn sizde gz var. Ahbabnn sevda
ahlarm hi de kaytsz dinlemiyor en azndan!...
Peki, beni nerede grm ki?
Kilisede, belki de b ir gezintide grmtr!.. Kim
bilir? Belki de siz uykudayken gelip odanzda grm tr
sizi; ondan her ey um ulur...
Bu srada oubli ou regret (*) sorusuyla yanlarna
bayan gelmi, Lizaveta vanovnay strap verici lde
m eraklandrm aya balayan konuma yarda kalmt.
Fakat Tomskinin setii bayan, prenses ***ten ba
kas olmad. Prenses, salonda fazladan bir tu r atarak, b ir
kere de sandalyesinin nnde fazladan dn yaparak
Tomskiyle anlam ann yolunu bulm utu. Yerine dnen
Tomskinin aklna ne H erm ann, ne de Lizaveta vanovna
(*) Unutu mu? Pimanlk m? (r.y.n.)
Not: Bu bir salon oyunudur. ki ad iki bayann olur. So
ruyu nc bayan sorar. Bay, setii ad hangi bayannsa
onunla dansa kalkar. (ev.)
337

geldi artk. Yarda kalan konum alarna yeniden bala

m ak arzusuyla gen kzn ii iine smyordu ama, ma
zurka sona erdi, yal kontes de az sonra eve dnmek ze
re kalkt.
Tomskinin szleri mazurka gevezeliinden baka bir
ey deildi ama, hayalci gen kz allak bullak etmiti
bunlar. Tomskinin izitirdii portreyle gen kzn ha
yalinde canlandrd portre benzeiyor ve en yeni ro
m anlarn yardm yla artk hibir olaanstl kalma
yan bu yz, onun hayal gcn hem rktyor, hem bylyordu. Gen kz, plak kollarn ha biiminde ka
vuturm u henz ieklerle ssl ban ak gsne e
mi, ylece oturuyordu... Anszn kap ald ve Hermann
ieri girdi. Liza titredi, rkek b ir fsltyla:
Neredeydiniz siz? diye sordu.
Hermann:
Yal kontesin yatak odasndaydm, diye yantla
d *onu. imdi onun yanndan geliyorum. Kontes ld.
Aman allahm!.. Neler sylyorsunuz?..
Hermann:
Hem de benim yzmden ld galiba, diye szle
rini srdrd.
Lizaveta vanovna gz ucuyla delikanlya bakt ve
kulaklarnda Tomskinin szleri nlad: Bu adam n ru
hunda en az cinayet yatm yorsa, arrm dorusu!
H ermann pencere kysna, gen kzn yanm a oturarak her
eyi olduu gibi anlatt.
Lizaveta vanovna dehet iinde dinliyordu onu. B
t n tutkulu mektuplarn, o ateli isteklerin, o kstaha
ve inat kollamann, btn bunlarn nedeni ak filan de
ildi demek! Demek tek dnd ey parayd bu ada
mn! Onun arzularnn ve m utluluunun Lizayla b ir il
gisi yoktu! Zavall besleme, b ir haydudun, onun yal ve
linim etini ldren b ir katilin gz bal bir yardaksm338

dan baka b ir ey deildi demek!.. Gecikmi ve yrek

paralayn bir pimanlk duygusu iinde hngr hngr
alamaya balad. Hermann b ir ey sylemeden Lizaya
bakyordu. O da strap iindeydi. Fakat H erm annm kat
yreine dokunan ey ne zavall gen kzn gz yalar,
ne de ac ekerkenki o alacak tatllyd, lm ko
cakary dndke de vicdan azab duymuyordu. Fena
sna giden tek b ir ey vard: Ona zenginlik getirecek olan
srn n bir daha ele gemezcesine yitip gidii.
Lizaveta tvanovna en sonunda:
Siz bir canavarsnz! dedi.
Hermann:
Onun lmesini istemiyordum, diye karlk verdi.
Tabancam dolu deildi.
Sustular.
Sabah oluyordu. Lizaveta vanovna eriyip tkenm ek
te olan mumu sndrnce, odas solgun b ir kla aydn
land. Gen kz, alamaktan kzarm gzlerini kurulad
ve H erm anna bakt. Delikanl kollarm kavuturm u, y
znden den bin para, pencere kysnda oturm aktayd.
alacak kadar Napoleonun portresini andryordu bu
grn. Bu benzerlik Lizaveta vanovnay bile a
rtt.
Gen kz en sonunda:
Evden nasl kacaksnz? diye sordu. Sizi gizli b ir
merdivenden gndermeyi dnyordum. Fakat bunun
iin yatak odasnn yanndan gemek gerekiyor, ben kor
karm.
Gizli merdiveni nasl bulacam anlatn ben k en
dim giderim.
Lizaveta vanovna kalkt, komodinden bir anahtar
kararak H erm anna verdi ve m erdiveni bulm as iin
gerekli bilgileri ayrntl olarak anlatt. H erm ann onun
339

souk, uysal elini skt, eik bana bir pck kondurdu

ve kt.
K vnm l merdivenden inerek yeniden kontesin yatak
odasna girdi, lm kocakar takesilmiesine oturuyor,
yznde derin bir dinginlik okunuyordu. H ermann onun
karsnda durdu, korkun geree iyice inanmak ister
cesine uzun sre kontese balrt. Sonunda, alma odasna
girdi, duvar ktlarnn arkasndan kapy el yardm yla
buldu ve garip duygularn etkisi altnda heyecanlanarak
karanlk merdivenden inmeye balad. Belki de diye
dnyordu bundan altm yl nce, yine bu saatte,
yine bu merdivenden, kaftan nakl salar a loiseau royal (*) taranm, imdi mezarnda oktan rm
olan m utlu bir delikanl keli apkasn yreine
bastrarak yine bu yatak odasna szlm tr... Onun
yalanm sevgilisinin yrei de bugn arpmaz olmu
tu ite...
Herm ann merdivenin dibinde b ir kap grd. Bu ka
py da ayn anahtarla anca, onu sokaa karan bir ara
lkta buldu kendini.

5
B u g e c e m erhum B a ro n e s von W * * * g
r n d b an a. B e y a zla r iin d ey d i ve M e rh a b a ,
b a y d anm an! dedi.
rS w e d e n b o rg ( * * )

(*) Kral kuu stili (r.y.n.)

(**) Emanuel von Swedenborg (1688-1772): sveli teosofist.
Teosofi: nsann Tann ya da meleklerle grmesi olana
nn bulunduunu ileri sren felsefe. (ev.)
340

Hermann o uursuz geceden gn sonra, sabah

saat dokuzda, kontesin lsne yasin okunacak olan ***
m anastrna gitti. Pimanlk duym uyordu ama, ona Ko
cakarnn katili sens in! diye seslenip durm akta olan vic
dannn sesini bsbtn susturm ak da elinde deildi. Din
dar bir adam olmamakla birlikte, b ir yn kr inanca sa
hipti. l kontesin ona bir ktlk yapabileceine inan
yordu. Bu bakmdan, kendisini balatm ak iin cenaze
trenine katlm aya karar verdi.
Kilise doluydu. H erm ann kalabalk insan yn ara
sndan kendisine glkle yol aabildi. Tabut, srm a ile
meli kadifeden bir kumala kapl gsterili bir katafalkn
zerinde duruyordu. Merhume, kollarn gsnde kavu
turm u, banda dantelal bir horoz ve srtnda beyaz, at
las bir giysiyle yatm aktayd. Ev halk kuatm t evre
sini. Omuzlar eritli siyah kaftanlar ve ellerinde m um
larla uaklar derin bir m atem iinde akrabalar; ocuk
lar, torunlar ve ocuklarn torunlar. Kimse ahlam yor
du. Gzya dkmek une affectation (*) olurdu nk.
Kontes o kadar yalyd ki, lm kimseyi zmedi. Zaten
akrabalar oktandr l sayyorlard onu. Gen bir pa
paz, cenaze treni sylevini iradetti. Uzun yllar boyunca
sessiz ve duygulandc b ir biimde Hristiyanca b ir l
me hazrlanan bu dindar kadnn semaya grltsz pa
trtsz urucunu yaln ve dokunakl szcklerle belirten
vaiz; O kutsal dncelere dalm olarak karanlklar
iindeki gveyiyi beklerken, lm melei gelip onu al
d. dedi. (**)
Sra o hazin greve gelmiti.
(*) Yapmack bir ey (r.y.n.)
(**) Semaya uru sz zellikle Hz. Meryem iin kullanlr.
Hristiyanlar bu olayn ansn 15 Austos yortusuyla kut
larlar. (ev.)
341

lyle nce akrabalar vedalatlar. Sonra, yllardr

onlarn lml elentilerine katlm olan kiinin nnde
eilmeye gelmi bir sr konuk harekete geti. Sonra da
sra hizm etkrlara geldi. Katafalka en son yaklaan kii,
m erhum enin yat, yal khya kadn oldu. Koluna giren
iki odalk kzn yardm yla yryordu. Topraa kadar ei
lecek gc yoktu. Fakat hanm nn souk elini perek
birka damla gzya aktan tek kii o oldu. Onun arka
sndan da H erm ann tabuta yaklamaya karar verebildi.
Topraa eildi ve am dallaryla kapl souk demede
bir sre ylece kald. Sonra m erhum eninki kadar solgun
b ir yzle kalkarak katafalkn basam aklarna yaklat ve
ban edi... O anda l tek gzn krparak alayl alay
l bakyorm u gibi geldi ona. H erm ann tella dnmeye
abalad, aya srt ve srt st yere yuvarland. Ge
lip kaldrdlar. Ayn anda baylan Lizaveta vanovnay
da kilise sahanlna tadlar. Bu olay, kederli trenin
grkemliliini birka dakika iin bozdu. Ziyaretiler arashda bouk bir m rlt ykseldi. Merhumenin yakn ak
babalarndan zayf bir mabeyinci, yannda duran bir n
gilizin kulana eilerek, gen subayn kontesin gayri
m eru olu olduunu fsldad. ngiliz de souk b ir Ya!
ile karlk verdi buna .
H erm ann btn gn kendini toparlayamad. Yeme
ini tenha b ir meyhanede yiyerek, hi deti olmad hal
de, iindeki arpnty bastrabilm ek iin epeyce iki iti.
Fakat arap bsbtn kartrd akln. Eve dnerek giy
silerini bile karmadan kendini yataa att ve derin bir
uykuya dald.
Uyandnda, geceydi. Odas ay yla aydnlanyor
du. Saate bakt: e eyrek vard. Uykusu kamt. K ar
yolann zerine oturarak yal kontesin cenaze trenini
dnmeye balad.
342

O srada birisi sokaktan pencereye, H erm anna bak

t ve hemen kayboldu. H erm annm dikkatini bile ekme
di bu. Bir dakika sonra n odann kapsnn aldn iit
ti. Hermann, h er zamanki gibi kafay ttslem i olan
em irerinin gece gezintisinden dndn dnd. F a
kat, yabanc b ir ayak sesiydi bu. Birisi terliklerini s r
yerek geliyordu. Kap ald, beyaz giysili b ir kadn girdi
ieri. Hermann yal stninesinin geldiini sanarak onun
bu saatte gelmesine ap kald. Fakat beyazl kadn k a
yarak anszn H erm annm karsnda belirdi ve H erm ann
kontesi tand:
Kontes sert bir sesle:
Kendi istemine aykr olarak buraya geldim, dedi.
Dileini yerine getirmem emredildi. A rka arkaya kaza
nacak olan kart; l, yedili ve beydir. Fakat bir gn
de sadece tek bir kart srecek, ondan sonra da m r
nn sonuna kadar kum ar oynamayacaksn. Beslemem Lizaveta vanovnayla evlenmen artyla da lmm sana
balyorum...
Bu szleri syleyip sessizce dnd, kapya vard, te r
liklerini sryerek gzden yitip gitti. H ermann sofa ka
psn arparak kapanmasndan kan sesi iitti ve b iri
sinin sokaktan, yeniden kendisine, pencereye baktn
grd.
Hermann uzun sre akln bana toplayamad. Sonra
teki odaya geti. Em ireri yere uzanm uyuyordu. H er
mann glkle uyandrabildi onu. Em ireri h er zamanki
gibi sarhotu, doru drst bir ey renme olana yok
tu ondan. Sofa kaps srmeliydi. H erm ann odasna dn
d ve grd d bir yere yazd.

343

B ekleyin!

Bana

bekleyin

d em eye

n a s l

c re t

edersiniz?

E fen d im iz,

ben

ltfen

b ekleyin d e

dim ! (* )

Fiziksel dnyada iki eyann ayn anda ayn yeri kaplayamamas gibi, insan aklnda iki saplant yanyana ya
ayamaz. l, yedili ve bey dncesi H erm ann'n mu
hayyilesinde l kocakarnn hayalini az sonra bastrd.
l, yedili, bey! Bunlar delikanlnn aklndan kmyor,
dilinden dmyordu. Gen bir kz grd m: Ne gzel
endam var! diyordu, Gerek bir kupa ls. Ken
disine Saat ka diye sorulduunda, Yediliye be var
diye karlk veriyordu. Her gbekli adam ona beyi anm
satyordu. l, yedili ve bey, klktan kla girerek Herm ann uykusunda da izliyorlard. l, karsnda gr
kemli bir iek gibi ayor; yedili, gotik avlu kaplar;
bey, muazzam bir rmcek klna giriyordu. Sonunda
btn dnceleri tek bir noktada topland. Kendisine ok
pahalya oturan bu srdan yararlanmak, istifa ederek se
yahate kmay dnmeye balad. Parisin ak kum ar
hanelerinde, bylenmi kader tanrasndan bir hazine
koparmak istiyordu. Fakat olaylar onu skntya girm ek
ten kurtard.
Zengin kum arclar Moskovada nl ekalinskinin
bakanlnda bir dem ek kurmulard. mrn kum ar
m asalarnda geirmi olan ekalinski, kazandnda bo(*) Bekleyin szcm asl metinde Franszca olarak. -Atande
eklinde yer almaktadr. Bu ayn zamanda bir kum ar teri
midir. (ev.)
344

no kabul ederek, yitirdiklerini ise pein p ara ile deye

rek b ir zamanlar milyonlarca ruble k r etmiti. Ylla
boyunca edindii deneyimi ona arkadalarnn gvenini
salam; kapsnn herkese ak olup becerikli as, se
vimlilii ve gler yzll sayesinde de halkn saygs
n kazanmt.
ekalinski, P etersburga geldi. K um ar uruna balo
lar unutan, firavun oyununun heyecann apknln
zevkine yeleyen genler akn akn ona kotular. H erm ann ekalinskiye Narumov gtrd.
Terbiyeli garsonlarla dolu odalardan getiler. Birka
general ve gizli danm an vist oynuyorlard. Kuma kapl
divanlara yan gelip oturm u olan genler yiyip iiyor, pi
polarn tttryorlard. Ev sahibi konuk salonunda, ev
resine yirm i kadar oyuncunun kmelendii uzun b ir ma
sann arkasna oturm u banko tutuyordu. Son derece say
g deer grnl, altm yalarnda b ir adamd bu. Ba
gm aklnda salarla kaplyd. Dolgun ve canl y
znden iyi yreklilik okunuyordu. Devaml bir glmse
menin canlandrd gzleri p n l prld. Narumov na
H erm ann takdim etti. ekalinski delikanlnn elini dost
a skarak kendi evindeymiesine davranmasn rica e t
ti ve yine kartlar datmaya koyuldu.
P arti uzun srd. Otuzdan fazla k art vard masada.
ekalinski her oyundan sonra oyuncularn ellerini d
zenlemelerine zaman brakm ak iin b ir sre duruyor, za
rarlar not ediyor, oyuncularn isteklerini soruyor, nazik
b ir tavrla da b ir k artn dalgn b ir el tarafndan k v n lrken ucunu dzeltiyordu. N ihayet parti sona erdi. ekalins
ki k a rtla n kartrd ve ikinci partiye hazrland. H erm ann
tam o srada oynam akta olan iman b ir bayn arkasndan
elini uzatarak:
zninizle b ir kt da ben ekeyim, dedi.
ekalinski glmsedi ve emre made olduunu be

345

lirte n b ir tavrla, sesizce ban edi. Narumov uzun s

ren orucuna son veriinden tr H erm ann glerek kut
layp ona iyi bir balang diledi.
H erm ann koyduu parann m iktarn tebeirle k ar
tnn zerine yazarak:
Tamam! dedi.
Kasa sahibi gzlerini krptrarak:
Ne kadar efendimiz diye sordu. zr dilerim efen
dimiz, iyice seemiyorum da.
Hermann:
K rk yedi bin ruble! diye karlk verdi.
Bu szler zerine btn balar bir anda evrildi, b
tn baklar H erm annn zerinde topland. Narumov,
ldrd seninki! diye dnd.
ekalinski yznden hi eksik olmayan glmseme
siyle:
> zr dilerim, fakat biraz hzl gittiniz, dedi. Kim
se bir keresinde iki yz yetmi be rubleyi amad daha.
Hermann:
Ne yapalm yani? diye kar kt. Kartm gr
yor musunuz, grmyor musunuz, onu syleyin siz!
ekalinski ayn uysal kabullenmi tavryla ban
edi:
Size yalnz unu bildirm ek isterim ki, arkadala
rm n gvenine lyk b ir kimse olarak sadece pein para
ile oynayabilirim. Sznz benim ynmden phesiz ki
senet deerindedir, fakat oyunun ve hesaplarn dzeni
bakm ndan paray kartnzn zerine koymanz rica ede
ceim.
H ermann cebinden bir ek kararak ekalinskiye
verdi. ekalinski kaamak bir gz attktan sonra eki Herm annn kartnn zerine koydu.
346

K artlar at. Saa dokuzlu, sola l dt.

H erm ann kartn gstererek:
Benimki kazand! dedi.
Oyuncular arasnda bir m n lt ykseldi. ekalinski
som urttu, fakat az sonra yeniden glm ser tavrm takn
d. H erm anna:
Paranz hem en em reder misiniz? diye sordu.
Ltfederseniz.
ekalinski cebinden birka banknot kararak hem en
hesabn temizledi. H erm ann paralarn alp m asadan ay
rld. Narumov akln bama toplayamyordu. H erm ann
bir bardak limonata iti ve evine gitti.
Ertesi gn akam st yeniden ekalinskinin solun
dayd. Ey sahibi kart datyordu. H erm ann masaya yak
lat. Oyuncular hem en yer atlar. ekalinski onu sevim
li b ir tavrla selmlad.
H ermann yeni partinin balamasn bekledi, kartn
ekti ve zerine kendi krkyedi bin rublesiyle birlikte
dnk kazancn da koydu.
ekalinski kartlar at, saa vale, sola yedili dt.
H erm ann yedilisini at.
Herkesin azndan bir Ah sesi ykseldi. ekalins
ki aka bozuldu. Doksan drt bin rubleyi sayp H er
m anna uzatt. H erm ann p aralan soukkanllkla ald ve
hem en kp gitti.
Ertesi akam yine masann bana geldi. Herkes onu
bekliyordu. G eneraller ve gizli danm anlar bu olaans
t oyunu grmek iin kendi vistlerini brakm lard. Gen
subaylar divanlardan srayp indiler. G arsonlarn hepsi
konuk salonuna dolmutu. Herkes H erm annn evresini
kuatt. teki oyuncular kendi kartlarn srmeyip sa
brszlk iinde oyunun nasl sonulanacan m erakla
beklemeye koyuldular. H erm ann solgun, fakat hl g347

lm sem ekte olan ekalinskiye kar tek bana oynama

ya hazrlanarak masann banda duruyordu. H er biri bi
re r deste k art at. ekalinski k artlan kantrd. Hermann
kartn ekti ve st banknotlarla dolu olarak srd. Bir
delloya benziyordu bu. Her taraf derin bir sessizlik kap
lad.
ekalinski elleri titreyerek k artlan at. Saa kz,
sola bey dt.
Hermann:
Bey kazand! diyerek kartn at.
ekalinski nazik bir tavrla:
Kznz kaybetti, dedi.
H erm ann titredi. nnde bey yerine b ir maa kz
duruyordu gerekten de. Gzlerine inanamyor, nasl olup
da yanldna akl erdiremiyordu.
O anda maa kz gz krpp glmsyormu gibi gel
di ona. Korkun b ir benzerlik karsnda sarsld ve deh
et iinde:
Kocakar! diye haykrd.
ekalinski yitirilm i banknotlar nne ekti. H er
mann kprdam adan ylece duruyordu. Neden sonra ma
sadan ayrldnda, oyuncular:
Yaman oynad! diye yksek sesle dncelerini
belirttiler.
ekalinski yeniden kartlar kartrd. Oyun- eski d
zenini ald.

SONU
H erm ann akim oynatt. Obuhov hastanesinin 17 nu
m aral kouunda yatyor ve hibir soruya karlk v er
meyip olaanst bir abuklukla l, yedili, bey! l
yedili, kz!.. diye m rldanp duruyor.

348

Lizaveta vanovna ok sevimli bir delikanlyla evlen

di. Bir yerde m em ur olan bu gencin iyi b ir geliri var.
Kendisi yal kontesin eski khyasnn oludur. Lizaveta
vanovna yoksul bir akraba kzn yam na alm byt
yor.
Tomski svari yzbas oldu, prenses Polina ile ev
leniyor.

349

KIRCAL

1834

Krcali, aslnda Bulgard. Trkede sava, yiit

kii anlamna gelir bu ad. Asl adn bilmiyorum.
H aydutluklaryla tm Moldavyay titretm iti. Nasl
bir adam olduunu gstermek iin, yapt ilerden b iri
ni ksaca anlatm ak yeter:
Bir gece A rnavut Mihaylakiyle birlikte bir Bulgar
kyne saldrmlar. Ky iki ucundan tututurup btn
kulbeleri bir bir dolamaya balamlar. Krcali adam
ldryor, Mihaylaki ganimetleri topluyormu. Bir yan
dan da Krcali, Krcali! diye bararak btn ky il
yavrusu gibi datmlar.
Aleksandr psilanti ayaklanp ordu toplamaya ba
lad zaman, Krcali birka eski arkadan gndermiti
ona. psilanti ayaklanmasnn amacn filan bildii yok
tu. Fakat bu hareket srasnda Trklerin, hatta Moldavyallarn zararna zengin olabileceini aka gryordu.
Aleksandr psilanti yiit bir adamd aslnda. Fakat
iyice hesaplamadan giritii bu hareketi baarabilmek
iin gerekli yeteneklerin birouna sahip deildi. Yne
timindeki insanlarn gnln ho etmeyi bilmiyordu.
Adamlarnn ona ne saygs vard, ne de gveni. Yunan
genliini mahvettii baarsz bir savatan sonra yerini
ordaki Olibiotiye brakm ak zorunda kald; A vusturya
snrlarna doru at srd; korkaklar, sz dinlemezler, al
aklar diye adlandrd adam larna oradan lnetler sa
vurdu. Oysa bu korkaklarla alaklarn ou, kendilerin
353

den yedi kat gl dmana kar mitsiz b ir savunma

sava vererek Seko m anastr duvarlarnn dibinde, ya
da P rut nehri kylarnda lp gitmilerdi.
Krcali, Georgi Kantakuzinin mfrezesindeydi. psilanti iin sylediklerimiz Kantakuzin iin de geerlidir.
Skulyani arpmasndan bir gn nce Rus kom utanl
na bavuran Kantakuzin, bizim topraklarm za geme iz
ni almt. Mfreze yneticisiz kald bu yzden. Fakat
Krcalinin, Safyanosun, Kantagoninin ve tekilerin, bir
yneticiye ihtiyalar yoktu zaten.
Skulyani arpmasn btn korkunluuyla sannm
kimse anlatamad. K arlarnda on be bin Trk sipahi
sini grnce geri ekilmeye balayan; A rnavutlardan, Yu
nanllardan, B ulgarlardan ve birtakm dkntlerden
olumu, hibir sava deneyinden gememi yedi yz
adam dnn. P ru t kysna skan bu m frezenin iki
tane topu vard. Yassa valiliinden alnan bu toplarla isim
gn lenlerinde ate edilirdi sadece. Topu savana gi
rimek Trklerin ok iine geliyordu, fakat Rus kom u
tanlnn izni olmadan yapamazlard bunu. nk m er
miler mutlaka bizim blgemize decekti. Snr karako
lunun (bugn m erhum olan) komutan, krk yldr ordu
da alt halde m r boyunca m erm i vzlts iitmemiti. Fakat Tanrnn takdiriyle, o gn iitecei varm.
Birka tanesi tanesi kulann dibinden geti hatta. h ti
yarck ok kzd buna. Karakolda bulunan Ohotski yaya
alaynn binbasn azarlad bu yzden. Ne yapacan bi
lemeyen binba nehir kysna kotu; kar kyda at oy
natan Trk delibalarn parmayla tehdit etti. Bunu
gren delibalar, atlarnn ban geriye evirip drt n a
la uzaklatlar. O nlarn arkasndan da btn T rk m f
rezesi hareket etti. Parman sallayan binbam n ad
Horevski idi. imdi nerede olduunu, ne yaptn bil
miyorum.
354

T rkler ertesi gn H etaeristlere saldrm akta gecik

mediler. Ne top, ne de mancnk kullanmaya olanak b u
lam adklar iin kllarn ekmilerdi. nsafsz bir sava
oldu. Yataanlar kelleler kesti. Trklerin tarafnda mz
rakl atllar da gze arpyordu. Nekrasoyistlerdi bun
lar (*). H etaeristler arn izniyle P ru t nehrini geerek bi
zim blgemize girdiler. Kantagoniyle Safyanos en sona
kalmlard. Bir gn nce yaralanan Krcali zaten snr
karakolunda yatyordu. Safyanos ldrld. ok iman
bir adam olan Kantagoni mzrakla karnndan yaralanm
t Bir eliyle klcn kaldrd, teki eliyle kavrad d
man mzran kendi karnna daha fazla sokarak dma
nn yanna ekip klcn onun bana indirdi. kisi b ir
den yuvarlandlar.
H er ey bitmiti. Trkler sava kazanmlard. Mol
davya temizlenmiti. Alt yz kadar Arnavut, Besarabya
ya dald. Ne yiyip ne ieceklerini bilmiyorlard ama,
kurtarc saydklar Ruslara yine de m innettardlar. Ba
bo, fakat dzgn bir hayat srmeye baladlar. Yar
Trk Besarabyann kahvehanelerinde azlarnda uzun
ubuklar, kk fincanlarndan kahvelerini yudum laya
rak oturuyorlard. Nakl cepkenleriyle sivri ulu, k r
mz arklar anmaya balamt ama; pskll fesle
rini yan yatryorlard yine de. Enli kuaklarndan da ya
taanlar, pitovlar sarkyordu hl. Bu uysal adam larn
bir zam anlar Moldavyay haraca balayan ekiyalar,
korkun Krcalinin yoldalar olduu kimsenin aklna
gelmezdi. Oysa Krcalinin kendisi de onlarn arasndayd.
Bunu renen Yassa paas, b an andlamas gerein
ce, Rus komutanlndan haydudun geri verilmesini is
tedi.
Polis Krcaliyi aram aya balad. Gerekten de Kii(*) Osmanl mparatorluunda yerleen Rus muhalifleri. (ev.)
355

nevde olduu renildi. Bir akam st arkadalaryla

oturm u yemek yerken, kaak b ir rahibin evinde yaka
ladlar onu.
Krcali tutukland. Kendisinin kim olduunu sakla
mad. Fakat szlerine unlar da ekledi:
P rutu geeli beri kimseye ilimedim, kimsenin k
lm a dokunmadm. Ben haydutum ama; Trkler, Moldav
yalIlar, Eflkllar iin haydutum . Ruslar iin sadece ko
nuum, Safyanos btn top m erm ilerini bitirdii zaman
snr karakoluna gelmi; son atlar iin yarallardan d
me, ivi, zincir toplam; yataanlarn topuzlarm alm
t. O zaman ona yirm i tane beliimi (*) vermi, parasz
kalmtm. Benim gibi bir adamn, o gnden beri sada
kayla yaadn Tanr biliyor! Ruslar ne diye beni d
m anlarm a teslim ediyorlar imdi?
Krcali bu szleri syledikten sonra, hakknda veri
lecek karar sessizce beklemeye koyuldu.
Bekleyii ok srmedi. Ekiyalar rom antik adan
bakm ak zorunda olmayan ve kar tarafn isteklerini hak
l bulan yneticiler, Krcalinin Yassaya gnderilmesi
buyruunu verdiler.
O srada kk bir m em ur olan, bugn nemli bir
mevkiye sahip akll, duygulu bir adam, Krcalinin gn
deriliini ayrntlaryla anlatt bana.
Tutsakevinin kapsnda bir posta arabas duruyor
m u... (Bu posta arabasnn ne biim b ir ey olduunu
bilm iyorsunuzdur belki. st kapal, dar b ir arabadr bu.
Genellikle alt, ya da sekiz beygir koulur. Bykl, kal
pakl bir Moldavyal bunlardan birinin srtna biner; ba
rp kam layarak hayvanlan olduka hzl bir trsa kald n r. Eer beygirlerden biri geri kalacak olursa, arabac
korkun kfrler savurarak hayvan zp orackta b
(*) Ufak gm para. (ev.)
356

rakverir. Dn srasnda onu ayn yerde, sessiz sedasz

otlarken bulacan bilm ektedir nk. B ir menzilden se
kiz beygirle yola kan bir yolcunun, teki menzile ba
zen b ir ift beygirle ulat olur. On be yl nce du
rum byleydi. Besarabya R uslatktan sonra. Rus ko
umlar, Rus arabalar kullanlm aya baland.)
te 1821 yl Eyllnn son gnlerinde, tutsakevinin
kapsnda byle bir posta arabas duruyorm u. Kollukla
r inik Yahudiler terliklerini srye srye, A rnavutlar
yrtk prtk, airane giysileri iinde; boylu boslu Moldavy al kadnlarsa kucaklarnda kara gzl ocuklaryla, ara
bann evresini kuatmlar. Erkekler susuyor; kadnlar
bir ey olmasn bekliyorlarm sabrszlkla.
Kap alm; birka tane polis grevlisi subay k
m darya. Onlarn arkasndan da iki asker, zincire vuj ulu Krcaliyi karmlar.
Otuz yalarnda kadarm o srada. Dzgn, sert iz
gili, esmer bir yz varm. Uzun boylu, geni omuzluy
mu. ok gl bir adam olduu ilk bakta belli oluyor
mu. Alacal bulacal bir sark varm banda. nce be
line de enli bir kuak dolalym. Kaln mavi uhadan
b ir cepken; dizlerine kadar sarkan bir gmlek varm
zerinde. arklar prl prlm. G ururlu, sakin b ir ta
v r iindeymi.
M emurlardan biri (anm niform asnn stnde
tane dme sallanp duran krmz suratl bir ihtiyarck),
iri b ir patlcan andran burnunun zerine madeni ere
veli gzlk sktrarak elindeki kd ap Moldavyaca
okumaya balam. Arada srada gururlu bir tavrla Krcaliye bakyormu. Krcali kendisiyle ilgili olduu anla
lan bu yazy dikkatle dinliyormu. Memur, okumas
n bitirince kd katlam; orada toplanan halka Da
ln diye barm; sonra arabann yanatrlm as b uyru
unu vermi. Krcali ona dnerek Moldavyaca bir iki ey
357

sylemi. Yz yumuad gibi, sesi de titriyorm u bu

srada. Sonra, gznden yalar boanm; zincirlerini
krdatarak polis memurunun ayaklarna kapanm. Po
lis m em uru korkup geriye ekilmi. A skerler onu kaldr
mak istemilerse de Krcali ellerindeki, ayaklarndaki de
m ir bilezikleri toparlayarak kendisi kalkm. A rabaya y
ryp Haydi! diye barm. Jandarm alar yanna o tu r
mular; MoldavyalI kamsn aklatm; araba yola ko
yulmu.
Gen memur, polise:
Krcali ne syledi size? diye sormu.
Polis glerek:
Karsyla ocuklarna gz kulak olmam istedi,
demi. Kilia'dan az tede. Bir Bulgar kynde oturuyorlarm. Kendisi yznden onlarn bana bir i gel
mesinden korkuyormu. Sersem herif.
Gen m em urun hikyesi ok etkilemiti beni. Zavall
Krcaliye acmtm. Uzun sre ona ilikin hibir ey
renemedim. Birka yl sonra gen memurla yeniden k ar
latk. Gemiten sz etmeye baladk.
Ne oldu u sizin Krcali? dedim. Sonradan, h e r
hangi bir haber alabildiniz mi ondan?
Memur:
Almaz olur muyum, dedi. Sonra u hikyeyi an
latt:
Paa, karsna getirilen Krcalinin kzaa ekilmesi
buyruunu vermi. Fakat idam, bayram a kadar ertelen
mi. Krcaliyi zindana tkmlar.
Gzetimine yedi Trk verilmi. Bunlar Krcaliye
sayg duyuyor; anlatt olaanst hikyeleri btn Do
ulular gibi azlarnn suyu akarak dinliyorlarm.
Gzetleyicilerle tutuklu arasnda sk bir ba k u ru l
mu. Bir gn Krcali onlara:
Kardeler demi, Benim zamanm yaklat.
358

Kimse alnyazsn deitiremez. Ksa b ir sre sonra sz

lerden ayrlacam. Beni anmanz iin size bir ey brak
mak istiyorum.
Trkler kulak kesilmiler:
Krcali:
Kardeler, diye szlerini srdrm , Bundan
yl nce m erhum M ihaylakiyle soygunculuk yaparken,
Yassadan az teye, stepe, parayla dolu bir kazan gm
mtk. imdi bu paralarn ikimize de yaramayaca
anlald. yleyse onlar siz karn; aranzda kardee
bln.
Gzetleyicilerin akl bandan gitmi. Gizli yeri na
sl bulacaklarn tartm aya balamlar: Dnp tanp
en sonunda, kendilerini oraya Krcalinin gtrmesine ka
ra r vermiler.
Gece olmu. T rkler tutsan boynundaki halkay
karp ellerini sicimle balamlar. Sonra hep birlikte ste
pe doru yola kmlar.
Krcali tek b ir ynde, tepeden tepeye gtrm on
lar. Uzun sre yol almlar. Ekiya sonunda byk bir
kayann yannda durarak gneye doru on iki adm say
m; bulunduu yeri ayayla gsterip Buras demi.
T rkler kendi aralarnda konuup grmler. le
rinden drd, yataanlarn karp topra kazmaya ko
yulmu. Dier , gzclkte kalm. Krcali, kayam n
stne oturup onlara bakmaya balam.
Ara sra:
Ne oldu? Bulamadnz m daha? yice kazdnz
m? diye soruyormu.
Canla bala alan Trkler, kan ter iinde:
Yok, bulam adk daha diye karlk veriyorlarm.
Krcali, sabrszlk belirtileri gstermeye balam.
Bir yandan da:

359

 Ne adam lar yahu! Doru drst toprak kazmas

n bile beceremiyorlar. Ben olsam iki dakikada b itirir
dim! diye syleniyormu.
Bir aralk:
ocuklar! Ellerimi zn de, b ir yataan verin
bana demi.
Trkler dnp tanmlar; sonunda:
Ne olacak yani? diye karara varm lar. Elleri
ni zp bir yataan da ona verelim . Ne var bunda? O
tek bana; biz yedi kiiyiz.
Sonunda Krcali, elinde bir silhla serbest kalm:
Kim bilir neler hissetm itir o anda!... Canla bala ie ko
yulmu. Gzetleyicileri de ona yardm ediyorm u... A n
szn yataan onlardan birinin gsne saplad gibi,
kuandaki iki pitovu ekip alm.
tekiler, Krcalinin elindeki silhlar grnce ka
mlar.
Gen m em ur sonra unlar ekledi szlerine:
Krcali imdi Yassa blgesinde yine ekiyalk ya
pyor. Geenlerde hkm dara bir m ektup gnderip be
bin leva istedi. stei yerine getirilmezse Yassa'y atee
vereceini, hkm darn sarayna kadar gireceini bildir
di. Kendisine be bin levay gnderdiler.
Krcali, byle bir adam ite!

360

MISIR GECELER

1835

Q u e l e s t c e t h om m e?

H a c e s t un bien g ra n d ta le n t, il

fa it de s a vo ix to u t c e q u il veut.

Il d e v ra it b ie n , m a d a m e , s'en

fa ire u n e c u lo tte ( * }

arski, Petersburgun yerlilerindendi. Henz otu

zunda bile deildi. Bekrd. almak gibi bir zorunlulu
u da yoktu. Devletin iyi gnlerinde vali yardmcl
yapm olan m erhum amcas, h atr saylr bir servet b
rakm t kendisine. en akrak b ir hayat srebilirdi. Fa
kat iir yazmak ve bunlar yaynlam ak mutsuzluuna u
ramt. Edebiyat dergilerinde ad aire kmt. Uak
odalarndaysa m uharrir diye sz edilirdi ondan.
Byk ayrcalklara sahiptirler ama, airler birok
bakm lardan mutsuz kiilerdir yine de. (Dorusunu ister
seniz; ismin in hali yerine i halini kullanmak, ya da
iirsel zgrln gerektirdii birtakm biim oyunlar
yapm ak gibi haklarnn dnda, Rus airlerinin herhangi
bir ayrcalklar olduunu sanmyoruz. Fakat imdilik
bunu bir yana brakalm.)
(*) Bu adam da kim?
O mu? O, byk bir yetenektir. Sesiyle her ey yapabilir.
yleyse kendisine bir pantolon yapsa ya, madam, (r.y.n.)
363

airlik unvan, beterin beteri b ir eydir. Bu dam

gay b ir kere yediniz mi, b ir daha mrnz boyunca k u r
tulamazsnz. Halk, kendi mal sayar sizi. Onun yararna
almaktan, ona kvan verm ekten baka b ir dnce
niz olamaz. Diyelim tatilden dndnz. Karlaacanz
ilk soru; Yeni bir eyler getirdiniz mi bize? olacaktr.
lerinizin bozuk gitmesine, ya da bir yaknnzn hasta
lna m zlyorsunuz? Hadi... hadi... diye kurnaz
kurnaz glm serler; Yine esin perisiyle babaasmz!...
k m oldunuz? ngiliz Maazasndan bir an defteri
satn alan sevgiliniz, kendisi iin ak iirleri dktrm e
nizi bekler artk. ok az tandnz bir adamla nemli
b ir i konumaya gittiniz diyelim. Hemen olunu arr;
filnca iiri okumaya zorlar onu. Yumurcak da ban g
zn yara yara sizin kendi iirlerinizi okuyup kafa ii
rir. Bunlar airlik zanaatnn ho yanlardr! Niye can
skc olsunlar? gibi bir dnce ileri srlebilir. Oysa
arski, kendi sylediine baklrsa; kutlam alardan, sor
gulardan, an defterlerinden, yum urcaklardan ylesine
bkm ki, kaba bir davranta bulunm am ak iin her an
kendini tutm ak zorunda kalyormu.
Gen adam, bu dayanlmaz unvanlardan kurtulm ak
istiyor; elinden gelen h er eyi yapyordu bu konuda. Ede
biyat toplantlarndan bucak bucak kaar; sosyeteden
adam larla, bunlarn da en bo kafallaryla arkadalk ku
rard. Hep havadan sudan konuur; edebiyat szn
azna bile almazd. Giyim kuamda, P etersb u ra ilk kez
gelmi gen bir Moskoval gibi, modaya titizlikle u y ar
d. alma odas, b ir kadnn yatak odas kad ar derli
topluydu. Kimse, burada bir yazar yazyor demezdi. Ma
salarn stne ve altna kitaplar salmamt. Divan r
tsne mrekkep dam lalar sramamt. Yani esin pe
risinin varln, sprgeyle frann da yokluunu gs
teren hi bir dzensizlik belirtisi grlemezdi bu odadu.
364

Sosyetedeki dostlarndan herhangi biri onu elde kalem

yakalad zam anlar, arski ok zlrd. Yetenekli,
duygulu bir insann sama sapan eylerle uraacana
inanlmaz. Fakat arski kim i zaman ateli b ir at hastas1.,
kimi zaman kaarlanm b ir kum arbaz, kimi zaman da ii
nin ustas bir obur olarak gsterirdi kendini. Oysa ger
ekte 'da beygirini A rap atndan ayrt edemez; oyunda
kozlan hep unutur; halanm patatesi iten ie Fransz
mutfann btn hnerlerine stn sayard. Dzensiz
bir hayat sryordu. B tn balolarda boy gsterir; b
tn diplomatik yem eklerde bulunurdu. Rezan dondurm a
s gibi, lenlerin ayrlm az bir parasyd.
Fakat airdi ne de olsa; iindeki tutkuya kar ko
yamazd. Aklna sersemce dnceler estii zaman, (o bu
na esin diyordu), odasna kapanr, gece yarlarna kadar
ha babam yazard. Candan dostlarna sylediine gre,
gerek m utluluu o sralarda bulurm u. Geri kalan za
m anlarda, yznde ireti b ir glmseyi, Yeni bir ey
ler yazdnz m? sorusuna karlk vererek dolap du
rurdu.
Bir sabah engin bir yrek geniliiyle uyand. Byle
zam anlarda iiniz dupduru hayallerle doludur. Duygula
rnz dilinizin ucuna geli geliveren szcklerle canlanp
biimlenir. Dnceleriniz uyum la ilerler; dizeler birbiri
arkasna diziliverir. arski b t n benliiyle tatl bir unutua gmld... D nyanm b t n kayglan, btn tuhaflk lan gznden silindi. Gen adam iir yazyordu.
Anszn alma odasnn kaps gcrdad; yabanc
b ir ba uzand. arski irkildi; kalarn att. Hibir za
man sofada oturm ayan uak lan n a iinden lanetler savu
rarak kederli bir sesle:
Kim o? diye seslendi.
Yabanc girdi.
Uzun boylu, zayf, otuz yalannda b ir adamd bu. Es
365

m er yznn anlaml bir grn vard. Lle lle si

yah salarla glgelenen solgun, yksek aln; parlak, si
yah gzleri; kartal burnu; kk, kirli-sar yanaklarm
evreleyen gr sakal, bu adamn Rus olmadm gsteri
yordu. Diki yerleri anm siyah bir frak vard zerin
de. Sonbahar adamakll ilerlemi olduu halde, yazlk
bir pantolon giyinmiti. Sarms gmlek gslnn
zerindeki ypranm, siyah boyunbanda yalanc bir el
mas ine parlyordu. K lstr apkas hem iyi, hem k
t gnler grme benziyordu. Ormanda karnza k
sa haydut sanabilirdiniz bu adam. Sosyetede karla6anz, siyasal amal bir suikast; sofada grseniz, davul
tozu ve m inare glgesi satan arlatanlardan biri olduu
nu dnrdnz.
arski Franszca:
Ne istiyorsunuz? diye sordu.
Yabanc, yerlere kadar eilerek:
Signor, lei voglia perdonarm i se... (*), diye k ar
lk verdi.
arski onu oturtmad; kendisi ayaa kalkt; talyan
ca konumaya balad. Adan:
Napolili bir sanatym ben, dedi. eitli neden
lerle yurdum u brakm ak zorunda kaldm; yeteneime g
venerek Rusyaya geldim.
arski bu 'Napolilinin birka viyolonsel konseri ve
receini, bunun iin ev ev dolaarak bilet sattn sand.
Bir yirm i be rublelik vererek onu b ir an nce bandan
savmaya hazrlanyordu ki, yabanc:
Signor, diye ekledi. Meslektanza dosta b ir y ar
dmda bulunacanz, devam ettiiniz salonlara beni de
tantacanz umarm.
Hibir sz arskinin onuruna bundan daha fazla do
(*) Sinyor... balayn beni, ltfen, eer... (r.y.n.)

366

kunamazd. Kendisine meslekta kan adama kibirli bir

bak frlatt; fkesini glkle tutarak:
Kim olduunuzu ve beni kim sandnz sorabilir
miyim? dedi.
Napolili onu sktn anlamt.
Signor, ho creduto... ha sentito... la vostra Eccelenza mi pardonera... (*) diye kekeledi.
arski yine sert bir sesle:
Ne istiyorsunuz? diye sordu.
Sizin parlak yeteneiniz zerine ok sz iittim.
Bural baylarn sizin gibi sekin b ir airi kayrm ak iin
ellerinden gelen her eyi yapacaklarna inanarak kapn
z almaya cesaret ettim ...
arski:
Yanlyorsunuz Signor, diyerek talyann szn
kesti. airlik unvan yoktur bizde. Bizim airlerimiz bay
lardan yardm dilenmezler; nk kendileri baydr. Eer
sanat koruyucularmz (eytan gtrsn onlar) bunu bil
miyorlarsa, kendileri iin daha da kt. Bir bestecinin,
libretto (**) yazmak iin sokaktan toplayaca st ba
y rtk papazlar yoktur bizde. Bizim airlerimiz yardm di
lenmek iin yayan yapldak kap kap dolamazlar. A yr
ca, aka olsun diye benim byk bir air olduumu sy
lem ilerdir size. Bir zamanlar baarsz birka talam a
yazdm dorudur. Fakat, T anrya krler olsun, sa
yn airlerle hibir ortak yanm yok; olmasn da istemem.
Zavall talyan bocalad. evresine baknd. Tablo
lar, m erm er ve bronz yontular, gotik etaj elere yerletiril
mi deerli oyuncaklar ban dndrd. Banda pskl
l, ipek bir takke; srtnda in ii yaldzl bir entari bu
(*) Sinyor... dnmtm ki... sanyorum ki... ekselans zr
dilerim... (r.y.n.)
(**) Bir operann szlerinin yazl bulunduu kitap, (r.yj.)
367

lunan; kuak diye beline bir Trk al dolam bu

dandyle (*) boyunba anm, frak eskimi, yoksul, g
ebe bir sanat olan kendisi arasnda hibir ortak yan bu
lunmadn anlad. Birbirini tutmaz birka sz m rlda
narak zr diledi; selm verip kmak istedi. Yabancnn
ackl durum u arskiye dokundu. Huysuzdu; fakat iyi
yrekli bir insand. Bu ii bir onur sorunu yapt iin
utanyordu imdi.
talyana:
Nereye gidiyorsunuz? dedi. D urun... Hakkm ol
mayan b ir unvan reddetmek, air olmadm belirtm ek
zorundaym. imdi sizin ilerinize gelelim. Size elimden
gelen her yardm yapmaya hazrm. Mziki misiniz?
talyan:
Hayr, Eccelenza! (**). diye karlk verdi. Yoksul
bir emprovizatrm ben.
arski yapt kabala birdenbire piman olarak:
Emprovizatr ha! diye bard. Niin daha nce
sylemediniz bunu?
Yabancnn elini itenlikle skt.
Onun bu dosta tavr talyant canlandrmt. Birka
szckle tasarlarn anlatt. Klk kyafetinden de anla
ld gibi, paraya gereksinimi vard. Rusyada ilerini
yoluna koyacan umuyordu.
Bu szleri ilgiyle dinleyen arski:
B aan kazanacanz umarm, diye karlk ver
di. Sosyete bir emprovizatr dinlemedi bugne kadar.
Merak edeceklerdir. Dorusunu isterseniz bizim burada
talyanca pek bilinmez; sizi anlayamayacaklardr. Fakat
bu, o kadar nemli deil. nemli olan, moda yaratm anzdr.
() Zppe, (r.y.n.)
(**) Ekselans, (r.y.n.)
368

Emprovizatr dnceli b ir tavrla:

Eer talyanca bilen yoksa, beni dinlemeye kim
gelir? dedi;
Korkmayn, gelirler. Kimisi m eraktan, kimisi ne
t rl olursa olsun zaman geirmek dncesiyle, kimisi,
de talyancadan anladn gstermek iin gelecektir.
Tekrar ediyorum; nemli olan, moda yaratabilm enizdir.
Ben bunu baaracanza inanyorum.
arski emprovizatrn adresini ald; dosta ay rl
dlar.
Gen adam hemen o gece talyann iini kotarm aya
giriti.

2
Bert a rm , bert k leyim , bert s o lu c a n m ,
ben T a n riy m .
/ D e r ja v in /

arski ertesi gn karanlk, kirli b ir otelin 35 num a

ral odasn aryordu. Kapy bulup ald. Dnk talyan
kt.
arski:
Tam bir baar! dedi. iniz oldu saylr. P ren
ses ***, salonunu veriyor size. Dn akam P etersburgun
yarsn bir araya getirebildiim b ir toplantda sizden sz
ettim. Biletleri, duyurular hem en bastrn. Byk b ir za
fer kazanmasanz bile, ok gelir salayacanzdan ku
kum yok...
talyan, sevincini Gneylilere zg, canl harek etler
le belli ederek:
En nemlisi de bu; diye bard. Bana yardm ede
369

ceinizi biliyordum. Corpo di basso! (*) kimiz de airiz.

airler, kim ne derse desin, iyi ocuklardr! Size nasl te
ekkr edeceimi bilemiyorum. D urun... B ir emprovizasyon dinlemek ister misiniz?
Emprovizasyon mu dediniz?... Dinleyiciler olma
dan, mzik nlamadan, alk sesleri iitmeden yapabilir
misiniz bunu?
Hibiri nemli deil! Beni anlayacak dinleyici k a
labaln nerede bulacam? Siz airsiniz; herkesten da
ha iyi anlarsnz benim iirimi. Sizin sessiz takdiriniz, be
nim iin alk tufanlarndan ok daha deerlidir... Bir ye
re oturun ve bir konu verin bana.
arski b ir bavulun zerine oturdu. (Darack odada
ki sandalyelerden biri krkt; tekine de ktlar, ama
rlar ylmt.) Emprovizatr, masann zerinden gita
rm ald; arskinin karsnda durdu. Kemikli parm ak
larm tellerde dolatryor; verilecek konuyu bekliyordu.
arski;
te size bir konu; dedi. air, arklarn besteler
ken tam b ir zgrle sahiptir. Kalabalk, ona yn gs
teremez.
talyann gzleri parlad. G itarn akort etti; ban
gururla kaldrd; iinde birdenbire ykselen ateli dize
ler, dudaklarndan dklmeye balad. arski'nin belle
inde kalan bu dizeleri, bize sonradan bir dostumuz ilet
miti:
Y r yo r a ir, b a k a ra k d n ya ya
F a k a t h i k im s e y i grm ed en .
Y a b a n c n n b iri b u s ra d a
O n u n yo lun u ke siyo r b ird e n ...

(*) Allah kahretsin (r.yn.)

370

* S y le b a k a lm b a y a ir
N i in b yle k e d e rli ve ykksn?
B u b a b o d o la m a k d a ned ir?
S en k y c e le re k m tn .
B ir sis p e rd e s i k a p la m g zlerin i
Y re ind e a n la m s z b ir a c v a r
D u rm ad an k e n d in e e k iy o r se n i
B'r ta k m y a ra rs z ko n ular.
G k y z d r d e h a n n yeri
V e g e r e k b ir a ir h e r za m a n
O ra d a n a lm a ld r es erin i
K a n m a ld r y a ra rs z ko n u lard a n .

P e k i yley se; u za k la rd a

B ir g e m i o n u zle m le b ekle rke n ;

R zg r k a ta r a k to zu d u m an a
B ir s e l y a ta n d a eser; ned en ?
G e e re k d a la r, k u leleri
C lz b ir a a c a k o n a n k a rta la
S o rs a n a b u n u n n edenini.
V e niin d ilb e r D e sd em o n a
Z e n c i b ir k le y e verd i kalbini?
n k y a s a k ta n m a z r zg r.
Z in c ir v u ru lm a z k a rta la , g e n k z k a lb in e
a ir d e y le d ir ie
iin d en g e ld i i g ib i yaar.
U u p g id e r k a r ta l gibi.
C a n n e re y i e ktiys e.
V e s e e r esin perisin i;
D e sd em o n a n a s l s e tiy s e ...

talyan sustu... arskiye bakarak:

Nasl buldunuz? diye sordu:

371

arski o kadar heyecanlanm t ki, b ir sre konua

mad; sanatnm elini kavrayp kuvvetle skt.
Em provizatr b ir kez daha:
Ha? dedi; nasl buldunuz?
air:
Bu, alacak bir ey! diye karlk verdi. Yabanc
bir dnceyi yllardr iinizde tayormuasna hemen
benimseyip gelitirdiniz. stelik yorulmadan, duraklam a
dan, esin perisinin ayrlmaz yolda olan tedirginlie bir
an bile dmeden!... alacak ey!... alacak ey!.
Emprovizatr:
H er yetenek iin bunlar sylenebilir, dedi. Bir
para K arrara m erm erinde J p ite rin gizlendiini gren,
sonra dem ir kalem ve eki yardm yla onu aa ka
ran yontucunun dehasna ne dersiniz? airin dncesi
neden ll, uyakl belirir kafasnda? Emprovizatrn
gizini de kendisinden baka kimse anlayamaz. Niin a
bucak etkilenebiliyorum? Kendi ruhum la, yabanc bir d
nce arasnda nasl bir anda ba kurabiliyorum ? Bunla
r size anlatm am n hibir y arar olmaz. yisi mi, verece
im ilk gsteriden sz edelim imdi... Hem pahal ka
mamas, hem de zarar etmemem iin bilet fiyat ne kadar
olmal dersiniz? La signora Catalaninin (*) 25 ruble ald
n sylyorlar. Fena fiyat deil...
iirin doruklarndan birdenbire bakkal dkknnn
raflarna dmek arskinin pek houna gitmemiti ama,
hayatn zorunluluklarn da anlam yor deildi. talyanla
birlikte para hesab yapmaya koyuldu. Fakat talyan bu
konuda yle bir agzllk gsteriyor, dnya malna k ar
tutkusunu yle hrsla aa vuruyordu ki, parlak emprovizasyonun uyandrd gzel duygulan bsbtn yi
tirm em ek iin arski bir yolunu bulup hem en ayrld.
( ) Bayan Katalani. nl talyan arkcs (1779-1849) (ev.)
372

Akl baka yerlerde dolaan talyan bu deiikliin far

knda bile olmad. Onu koridor boyunca, m erdivenlere
kadar geirdi; orada yerlere kadar eilerek sonsuz say
glarn bildirdi.

3
B ile tle r 10 ru b le d ir; s a a t 7 'd e b a la r.
/ B ir a fi te n /

Prenses ***in salonu emprovizatrn buyruuna ve

rilmiti. Sahne kurulm u, on iki sra sandalye dizilmiti.
Gsteri gn, akamn yedisinden sonra salon aydnlatl-d; kapya da kk bir masa konulup bilet sat ve de
netimi iin uzun burunlu, yal b ir kadn oturtuldu. K a
dnn tm parm aklan yzklerle sslyd. Banda gri
b ir apka, apkasnda da ucu krk t y ler vard. Eikte
jandarm alar duruyordu. Dinleyiciler toplanmaya balad.
arski ilk gelenlerdendi.
Gsterinin baarsnda onun da byk pay olacakt.
lerin yolunda olup olmadn renmek iin talyanla
konumak istedi. Yandaki odalardan birinde sabrszlkla
saatine bakarken buldu onu. Teatral bir biimde giyin
miti. Batan aa karalar iindeydi. Gmleinin dantell yakasn kvrm; boynu, tuhaf beyazlyla akta
kalmt. Bu beyazlkla; sk, kara sakal arasnda gz al
c bir ztlk vard. Lle lle salar, alnna, kalarnn s
tne dklyordu. arskinin houna gitmedi btn b u n
lar. Bir airin, sirk soytars gibi giyindiini grmek ca
nn skmt. Biraz konutuktan sonra salona dnd. K a
labalk durm adan artyordu.
Ksa bir sre sonra btn koltuklar gz kam atrc
bayanlarla dolmutu. Erkekler sahne kysna, duvarla373

n n yanna, en arkadaki sandalyelere skmlard. Mzikiler sahnenin iki yanndaki ykseke yerlerine yerle
milerdi. O rta yerdeki b ir masann zerinde porselen bir
vazo duruyordu. Salonda yer kalmamt. Herkes sabr
szlkla gsterinin balamasn bekliyordu. Saat yedi b u
ukta mzikilerde bir kprdanm a grld. Sonra hep
birden Tancredi U vertrn almaya baladlar. H er
kes iyice yerleti; ses kesildi. U vertrn son notalar n
larken, emprovizatr, drt b ir yandan ykselen iddetli
alk sesleri arasnda sahnenin ucuna kadar yrd.
arski em provizatrn ilk anlarda nasl b ir izlenim
uyandracan kaygyla bekliyordu. Dinleyiciler, arski
nin tersine, sanatnn giyimini hi de yadrgamadlar.
talyan, b ir sr lambann ve kandilin prl p n l aydn
latt sahnede dururken, imdi arski de gln b ir yan
bulamyordu onda. Alklar kesildi; m rltlar dindi... Em
provizatr, bozuk b ir Franszcayla, sayn konuklarn b ir
ka konu saptam alarm, ktlara yazp kendisine verm e
lerini rica etti. Bu beklenilmedik ar zerine herkes
birbirinin yzne bakt; kimseden bir yant gelmedi.
arski hem en sahnenin yaknnda bir yerdeydi. in ucu
nun kendisine dokunacan d in le y e r e k kaygland. Emprovizatre konuyu onun vermesi gerekecekti. Nitekim
az sonra birka bayann ba arskiye evrildi. nce f
sltyla, sonra seslerini gittike ykselterek ona seslen
meye baladlar. arski adn iitince em provizatr de
ayaklarnn ucunda ykselerek gzleriyle onu arayp bul
du; dosta glmseyerek b ir kurunkalem ve b ir kt
paras uzatt. Bu komedide rol oynamak zorunda kal
arskinin houna gitmemiti ama, yapacak b ir ey yok
tu. Kalemle kd talyann elinden alp bir eyler ka
ralad. talyan sahneden inerek masadaki vazoyu ald;
ona uzatt. arski de kd vazoya att. arskinin dav
ran etkisini gstermekte gecikmedi. ki gazeteci, ede

374

biyat olmak sfatyla, kendilerini b irer konu yazmak

zorunda hissettiler. Napoli elilii sekreteri ve ksa bir
sre nce A vrupa gezisinden dnen, durm adan Floransa
y sayklayan gen bir delikanl; birer konu yazarak b
klm ktlar vazoya attlar. En sonunda da irkin b ir
kz, annesinin buyruuyla, gzlerinde yalar tanelenerek
talyanca birka satr karalad; kulaklarna kadar kza
rarak kd gtrp emprovizatre verdi. Bu srada ba
yanlar, belli belirsiz glmseyerek baklaryla sessizce
onu izlemilerdi. Emprovizatr sahneye dnd; vazoyu
masaya koydu, ktlar birbiri arkasna kararak yk
sek sesle okudu:
e n i ailesi.
(L a fa m ig lia d e l en i.)
L 'u ltim o g io rn o d i P o m p eia.
C le o p a tra e i su o i a m a n ti.
L a p rim a v e ra ve d u ta d a u n a p rigio ne.
-II trio nfo d i Tasso. ( * )

Alak gnll talyan:

Saygdeer konuklar hangisinden balamam em
rederler? diye sordu. Ben mi seeyim, yoksa kura m e
kelim?
Kalabalktan birisi:
K ura ekelim!... diye bard.
Herkes:
Kura! Kura! diye tekrarlad.
Emprovizatr, vazoyu eline alarak yine sahneden
indi.
(*) eni lesi. Pompeinin son gn, Kleopatra ve klar, Zinaan penceresinden grlen bahar, Tassonun zaferi, (r.y.n.)
375

Zavall talyan, yalvaran baklarla ilk sray tarad.

Fakat burada oturan gz kam atrc bayanlardan hibiri
nin kl kprdamad. Bizim Kuzeyli soukkanllmza
alk olmayan emprovizatrn aresizlikten kvrand
grlyordu. Anszn bir keden; beyaz eldivenli, kk,
irin bir elceizin uzandn grd... talyan canland;
ikinci srann ucunda oturan gzeller gzeli gen dilbe
re yaklat. Dilber, hibir sklganlk belirtisi gsterme
den kalkt; aristokratik elini byk bir sadelikle vazoya
sokarak bklm ktlardan birini kard.
Emprovizatr:
Ap okumak ltfunda bulununuz, dedi.
Dilber, kd at; yksek sesle okudu;
Cleopatra e i suoi amanti.
Bu szler gr bir sesle sylenmemiti. Fakat salon
kulak kesildii iin, herkes iitti. Gen ve gzel bayan,
iten teekkrlerini belirten b ir eilile selmladktan
sonra, emprovizatr yine sahneye kt. Toplulua dne
rek:
Efendim, dedi. Kura sonucunda emprovizasyon
konusu olarak Kleopatra ve k lan kt. Bu konuyu se
en sayn konuun bana bir aklamada bulunmasn di
leyeceim: Burada hangi klardan sz ediliyor acaba?
Perch la granda regina aveva mol to... (*)
Bu sz zerine birka bay, kahkahalarla gld. Em
provizatr biraz bozuldu.
Bu konuyu seen kiinin hangi tarihsel dnemi
amaladn bilmek isterdim, diye szlerini srdrd.
Eer bana bir aklamada bulunurlarsa, kendilerine m in
n ettar kalacam.
Kimse bir karlk vermedi. Birka bayan deminki
irkin kz szmeye balad. Kt durum da kalan zavall
(*) nk byk melikenin birok... (r.y.n.)
376

gen kz o kadar utand ki, kirpiklerinin ucunda gz ya

damlalar birikti... arski bu kadarna dayanamazd a r
tk. Emprovizatre dnd; talyanca:
Konuyu ben setim, dedi. A urelius Victorun sy
lediklerini amalamtm. Onun yazdna gre; Kleopatra, klaryla andlama yapar; yaatt ak gecelerini
onlara hayatlaryla detirmi... Ama yine de nn bu ar
tn seve seve kabul eden hayranlar eksik olmazm...
Bana yle geliyor ki, biraz zorca b ir konu bu ... Bir ba
kasn seemez misiniz?...
Fakat emprovizatr kendinden gemeye balamt
bile... Mzikilere balam alarn iaret e tti... Yz kor
kun bir biimde sararyor; vcudu, hum m aya tutulm uasna titriyordu. Gzleri tuhaf b ir atele parlyordu.
Siyah salarn eliyle yukar kaldrd; m endilini
kararak yksek alnnda biriken te r dam lalarn sildi... ve
anszn ileri doru bir adm att... Kollarn gsnde ka
vuturdu... Mzik sustu... Emprovizasyon balad:
Saray prl prld. arkclar
Comutu flvta ve lir sesleriyle.
Szerek baygn gzlerini melike
Atyordu uh kahkahalar.
Gnller tahta doru srkleniyordu
Fakat o birdenbire durdu;
Gzel ba derin bir dnceyle
Dt altn kadehin zerine...
Sanki herkes uyukluyordu imdi;
Koro da, konuklar da susmutu.
O, yeniden kaldrp gzlerini
Yz ldayarak konutu:
Akm m utluluk verecekse size
Satn alabilirsiniz bu m utluluu...
Ama bir eitlik olmal, deil mi,
377

Aramzdaki alverite?
Ben akm koyuyorum ortaya...
Syleyin, onun b ir gecesini
V ar m satn almak isteyen hayatyla?
Sustu ve herkesi b ir korku sard;
Yrekler- titredi ehvetle...
Melike, hor gren baklarn
Gezdirdi hayranlarnn zerinde...
O, dinlerken akn mrltlar,
Anszn biri frlayp kt;
Arkasndan iki kii daha...
Gzleri akmak akmakt,
Y rdler cesur admlarla,
Melike o nlan karlad;
Ve satlm oldu bylece
hayat karlnda gece.
Ta kesilmi konuklann karsnda
ekiyor kuralar birer birer.
Uursuz bir tastan, khinler
Birinci: Flavi, yiit bir asker;
Yllarca dvmt Roma ordusunda.
Bir kadnn hakaretini
Yediremezdi onuruna;
Ve ehvetin meydan okuyuuna
Savaa girer gibi karlk verm iti...
kinci Kriton, gen bilge;
Domutur Epikr ormanlarnda;
H aritlerin, A froditin,. Amur'un
H ayran ve airiydi...
Sonuncu, ilkbahar iekleri gibi
Taptaze b ir delikanl;
Yeni terliyordu byklan.
nszd, ad tarihe gemedi.
378

Genliin snrsz tutkular

Kaynyordu atlgan yreinde...
Melike, hznl baklarn
D urdurdu onun zerinde.
And ierim, ey zevklerin anas,
Btn benliimi vereceim sana...
Uysal bir cariye gibi gireceim,
Sonsuz okaylarn yatana...
Kulak ver, ey yce Afrodit,
Ey Hadesin m thi Tanrlar,
Yeralt hkm darlar, kulak verin bana:
And ierim ki, sabaha kadar
Tutkuyla karlk vereceim
Sahiplerimin arzularna;
ehvetin btn srlarn
O nlara bir bir reteceim...
Ama Aurora, lmsz afak
Sanca erguvan klarn,
And ierim ki, bu m utlu balar
Birer birer yuvarlanacak...

379

ERZURUM YOLCULUU

1835

1
B o zk rla r. B ir K a lm a k a d r. K a fk a s su lar. A s k e r G rc
yolu. V la d ik a fk a s . O s e tin lerin l g m m e t re n le ri. T ere k. D a ry a l g e iti. K a rl d a la rd a n g ei. G rc is ta n 'a ilk b ak . S u k e
m e rleri. H v re v M irz a . D u e t ilb ay.

...Moskovadan Kalugaja , Beleve ve O rele gittim.

Bylece fazladan 200 verst yol aldm ama, Yermolov'u
grdm buna karlk (*). Kendisi O relde oturuyor. ift
lii kentin yaknnda bir yerde. Saat sekizde uradmda
evde yoktu. Yermolovun, dindar b ir ihtiyar olan babas
nn evinde bulunabileceini, kapsnn da kentli m em ur
lardan baka herkese ak olduunu arabacmdan ren
dim. Bir saat sonra yeniden uradmda, Yermolov ken
dine zg sevimliliiyle karlad beni. Daha ilk bakta,
ou yandan yaplm portrelerine hi de benzemediini
grdm. Yz deimi. Kili rengi gzleri prl pn l, kr
salar fra gibi dimdik. H erkln bedenine b ir kaplan
ba kondurun; grn tpk yle. Yapmack ireti bir
glmseyi dolayor dudaklarnda. Dnceli olduu, ya
da yzn ast zaman ok daha yakkl oluyor. O s
(*) General Yermolov; 1812de Napolyonla yaplan savalarda
b aen gstermi b ir general. Hkmete kar olduu iin
1817de Kafkasya Kolordu Komutanl grevine atanarak
Fetersburg'dan uzaklatrlmt (ev.)
383

rada Dovun irane bir tablosunu andryor alacak ka

dar. Yeil b ir erkez cepkeni vard zerinde. Odasnn
duvarlarnda Kafkasya egemenliinin ans olan kllar,
hanerler aslyd. sizlikten ne kadar skld hem en bel
li oluyordu. Ac bir dille Paskeviten sz etti birka kez.
Kazand utkular kmsyordu. Onu, boru sesiyle y
klan kalelerin fatihi Navine benzetti. Yerivan kontunu
srafil kontu diye adlandrp yle dedi:
Brakn akll, becerikli b ir paay; umla komutan
gibi dik bal b ir paaya atsa, Paskevi yine hap yu
tar.
Paskeviin ran seferi srasnda ok baarl olduu,
ondan farkl olduunu gstermek isteyen zeki b ir ada
mn bunu ancak biraz daha baarsz olmakla salayabi
lecei yolundaki bir sz, Kont Tolstoyun szn Yermolova ilettim. Gld. Kabul etmedi bunu.
nsan ve para harcamada daha tutum lu davranabi
lirdi dedi. A nlarn yazdn, ya da yazmak istediini
sanyorum. Karamzin Tarhini beenmiyor.
Rus halknn bir hilikten doarak kudrete ve a
na nasl ulatn anlatacak ateli bir kalem gerekli b i
ze diyor.
Prens K urbskinin anlarndan con am ore (*) sz edi
yordu. Alm anlar da paylarna deni aldlar.
Elli yl sonra, imdiki seferde Alman generalleri fa
lan filann komutasnda yardmc b ir Prusya ya da Avus
turya ordusunun bulunduunu sanacaklar.
Yannda iki saat kaldm. Kk adm karam ad
iin zld. ltifat ederek gnlm almaya alt. Ede
biyattan da sz ettik birka kez. Griboyedovun iirlerini
okurken, glm ekten elmack kem iklerinin ardn sy
ledi. H km etten ve siyasetten hi sz etmedik.
(*) Cokuyla
384

K ursk-H arkov yoluna sapacaktm az kalsm. Fakat

K ursk meyhanesinde yenebilecek gzel b ir yemei (yol
culuklarda nemsiz saylmaz bu) gzden kardm; K ursk
meyhanesinden daha ilgi ekici olmayan H arkov niver
sitesini ziyaret etm ek konusunda da b ir istek duymayp
dosdoru Tiflis yolunu tuttum .
Yollar Yeletse kadar ok bozuktu. Tekerlekler, Odesa am urunu aratm ayan b ir am ura sapland birka kez.
Yirmi drt saatte topu topu elli verst yol aldmz gn
ler oldu. Sonunda Voronej bozkrlarna ulaarak geni,
yemyeil bir ovada hzla ilerlem eye baladk. Novoerkeskada, benim gibi Tiflise giden Kont Pukine rasladm (*). Birlikte yolculua k arar verdik.
A vrupadan A syaya gei saatten saate belli oluyor.
Yiten orm anlarn yerini sk ve bitek ayrlar alyor. Te
peler yasslayor. Bizim ormanlarm zda bulunm ayan
kular grlmeye balyor. Byk bir yolun baladn
gsteren tm seklere gzc gibi tnemi kartallar yolcu
lar gururla szyorlar. Bereketli otlaklarda.
A zg n k s ra k s r le ri
G e zin iy o r g u ru rla .

Kalm uklar, menzil (**) kulbelerinin yaknlarna y er

lemiler. adrlarnn yannda, Orlovskinin gzel desen
lerinden tandmz biimsiz, tyl k atrlar yaylyor.
Geen gn, beyaz kee ile kaplanm kareli ubuk rg
den b ir Kalmuk adrna uradm. Aile kahvaltya hazr
lanyordu. O rta yerde b ir kazan kaynyor; duman, ad
rn tepesinde alm b ir delikten kp gidiyordu. Gzel
ce bir Kalm uk kz oturm u diki dikiyor, b ir yandan da
t tn iiyordu. Yanna oturarak:
(*) Pukin, Kafkasyad a grevli kk kardeinden byle aka
c bir dille sz ediyor. (ev.)
(**) Yolcu arabalarnn a t deitirdii istasyon. (ev.)

385

 Adn ne? dedim.

Ka yamdasn?
On sekiz.
Ne dikiyorsun?
alvar.
Kime?
Kendime.
Ttn ubuunu bana uzatt; kendisi kahvaltya o tu r
du. Kazanda koyun yayla tuzlu ay kaynyordu. Kz
kendi kepesini bana uzatt. Onu krm ak istemedim. Di
imi skarak biraz yedim. Baka b ir halk m utfann bun
dan daha kt b ir ey karacam sanmyorum. K em ir
mek iin bir eyler istedim. Bir para kuru ksrak eti v e r
diler. Ona da krettim : Kalmuk kznn cilveleri gzm
korkutm utu. adrdan arabuk ktm ve bu bozkr
K irkesinden (*) hem en uzaklatm.
Stavropole gelince, beni dokuz yl nce byleyen
bulutlar grdm yine. Orada, ayn yerde, gn enginlerindeydiler. Kafkas sradalarnn karl doruklaryd
bunlar.
Georgiyevskten geerken imelere uradm. Byk
deiiklikler olmutu. Benim zamanmda banyolar der.me atma kulbelerdeydi. Hi insan eli dememi kay
naklar kayalardan fkrr; dum anlar karak, arkalarn
da beyaz, krm zm trak izler brakarak dan tepesinden
eitli yerlere doru akp giderlerdi. K aynar suyu aa
kabuklarndan kepelerle, ya da krk ielerin dipleriyle
alrdk. ok gzel banyolar ve evler kurulm u imdi. Ih
lam ur aalaTnn glgeledii b ir yol Mauk dann etek
lerine kadar uzanyordu. H er yanda sevimli patikalar,
(*) Mitolojide bir kadn byc (ev.)
386

yeil sracklar, dzgn iek tarhlar, kprler ve pav

yonlar gze arpyordu. K aynaklar onarlm, kylarna
kesme talar denmiti. Banyo duvarlarna belediye y
netm elikleri aslmt. H er yerde b ir dzen, temizlik, g
zellik egemendi.
Kafkasya imelerinin imdi ok daha kullanlabilir
durum da olduunu kabul ediyorum. Fakat onlarn o eski
yabanllklarn daha ok seviyordum ben. Sarp kaya
lklardaki kei yollarn, fundalklar ve ara sra trm an
dm itsiz uurum lar kederle anmsadm. melerden
zgn b ir yrekle ayrlarak gerisin geri Georgiyevske
doru yola ktm. Az sonra gece bastrd. D uru gky
znde yldzlar kum gibi kaynyordu. Podkum kysn
dan ilerliyordum. Burada A. Rayevski ile oturur, rm an
ezgilerini dinlerdik. Uzaklardaki yce Petu, evresinde
kmelenmi uydulanm n arasnda karardka karard;
sonra sisler iinde bsbtn grnmez oldu...
Ertesi gn daha ilerlere hareket ettik ve b ir zaman
lar il olan Yekaterinograda vardk.
Asker Grc yolu Yekaterinograddan balyor. B
yk Posta yolu burada sona eriyor. A tlar Vladikafkasa
kadar kiralanyor. Koruyucu olarak b ir Kazak muhafz
birlii, b ir yaya birlii, bir de top veriyorlar. Posta, h af
tada iki kez kalkyor ve yolcular da ona katlyorlar. Bu
b ir frsat saylyor.
ok beklemedik. Posta ertesi gn geldi. nc g
nn sabah sat dokuzda da yola koyulmaya hazrdk.
Aa yukar be yz kiilik bir kafile, toplanma blge
sinde bir araya gelmiti. Davul alnd; yola dizildik. Top,
yaya askerlerinin eliinde, nde gidiyordu. Onun arka
snda kaleskalar, Brikalar, (*) bir kaleden b ir baka ka
leye giden askerlerin adrl arabalar dizilmiti. En a r
(*) eitli tipte arabalar (ev.)
387

kadan da gcrdaya gcrdaya iki tekerli yk kanlar ge

liyordu. Yanlarda katr ve sr srleri kouyor: kem entli, kaml ylkclar, srtlarnda yamlar, b ir o yana, bir
bu yana at sryorlard. Btn bunlar nceleri ok ho
um a gitmiti ya, bir sre sonra sklmaya baladm. Top
birlii ok ar ilerliyor, fitili ttyor, askerler ubukla
rn oradan ateliyorlard. Y ryn yaval (ilk gn
topu topu on be verst derleyebilmitik), kzgn scak, yi
yecek iecek azl, geceyi geirdiimiz yerlerin rahatsz
l ve kanlarn dinmek bilmeyen gcrts en sonunda
keyfimi iyice kard. Tatarlar kanlarnn gcrtsyla
vnyorlar. erefli insanlarn kimseden gizlisi sakls
olmazm. Varsn yolculuk yaptklarn herkes iitsin m i... Bir daha erefine bu kadar dkn bir toplulukla
yolculuk etm ek istemem dorusu.
Yol, tek dze uzayp gidiyor. evremizde tepeler var.
K afkaslarn doruklar gkyzne h er gn biraz daha ykseliyormu gibi geliyor insana. Sk sk kaleler kyor
karmza. Hendekleri o kadar ensiz ki, gen olsak bir
ham lede atlayp geerdik. Toplar pas tutm u, Kont Gudovi zam anndan bu yana ate etm edikleri belli oluyor.
Ykk tabyalarda garnizonun tavuklar, kazlar geziniyor.
K alelerdeki kulbelerden on yum urtayla bir anak yo
urdu glkle edinebiliyoruz.
lk ilgi ekici yer Minare Kalesiydi. Kafilemiz gzel
b ir vadi boyunca ilerliyordu. Ihlam ur aalarnn, nar
larn glgeledii hykler vard evremizde. Vebadan l
m birka bin insanlarn mezaryd bunlar. stlerinde,
zehirli kllerden domu iekler vard. Sada Kafkas
larn karl doruklan parlyor; byk, ormanlk b ir da
ykseliyordu karmzda. Klee, bu dan arkasndayd.
evresinde b ir ky yknts grlyordu. Bu kyn ad
T atartubmu ve bir zam anlar Byk K abardann en
nemli kyym. nce, yapayalnz b ir minare b ir za
388

m anlar burada insanlarn yaadn gsteriyordu. K uru

mu b ir sel yatann kysnda ta ynlar arasnda, in
ce b ir gzellikle gkyzne ykseliyordu. m erdiveni y
klmamt daha. Basam aklar trm andm ; artk molla
seslerinin nlamad erefeye ktm. Orada, tulalarn
zerinde, n dkn gezginlerin kazd birka belir
siz ad grdm.
Grnm gitgide gzelleiyordu. Yaln dalarn
eteklerindeydik. Tepelerinde, uzaktan bcekler gibi u fa
ck grnen srler yaylyordu. oban da grebiliyor
duk. Belki de b ir zam anlar tutsak dm, ylece de ya
lanp gitmi bir Rustu bu. A ra sra hyklere ve ykn
tlara rastlyorduk yine. Yolun kenarnda birka tane me
zar ta vard. Buraya, erkez geleneince, en iyi bini
ciler gmlmt. Tan zerine oyulmu kl ve haner
tasvirleri, sava dededen sava torunlara an olarak
kalmt.
erkezler nefret ediyorlar bizden. Geni otlaklarn
dan srp karmz onlar. Kylerini yakp ykmz,
kklerini kurutm uuz. O nlar da gitgide dalarn derin
liklerine ekiliyor, oradan basknlar yapyorlar. B an
erkezlerin dostluuna da gvenilmez. syanc yoldala
rna h er an yardm a hazrdrlar. Ruhlarndaki valye
likten de eser kalmam. Kendileriyle eit saydaki Ka
zaklara pek seyrek saldryorlar. Yaya birliklerine hi
saldrmazlar. Topu grnce de tozu dumana katarak ka
p giderler. Buna karlk, gsz ya da savunmasz m f
rezelere saldrm ak frsatn hibir zaman karmazlar.
Y aptklar ktlkler dilden dile dolayor buralarda. K
rm Tatarlar gibi, bunlarn ellerinden de silhlarn al
madka yola gelecekleri yok. Fakat, aralarndan kan d
vas gttkleri iin bu ii baarm ak ok zor. Haner ve
kl, bedenlerinin aynlm az bir paras olmu. B ir er
kez ocuu, daha konumay renmeden bu silhlar kul

389

lanmay renir. Adam ldrm ek basit b ir beden h are

keti dem ektir onlar iin. Tutsaklarm , gnn birinde fid
ye karlnda serbest brakacaklarn um arak el altn
da bulundururlar. Fakat ok kt davranrlar onlara. l
dresiye altrr, i ham urla besler, akllarna estike
de dverler. T utsaklan ocuklar bekler. Bu ocuklar, en
ufak bir sz zerine, kk kllaryla onlar ldrmek
hakkna sahiptirler. Geenlerde, askerlere ate at iin
bar b ir erkez yakalam lard. Adam, tfeinin uzun
sredir dolu kaldn syleyerek kendini temize kar
maya alyordu. Bu m illetle nasl urarsn? K arade
nizin dou kylarn ele geirerek erkezlerin Trkler
le ticaret yapm asna engel olabilir, bylece de onlan bi
ze yaknlam aya zorlayabiliriz belki. Zenginlik karsn
da gzleri kam ar da, yola gelirler bakarsnz. Semaver
de nemli bir yenilik olurdu onlar iin. Sonra; daha et
kili, daha drst, amzn eitimine daha uygun bir ba
ka yol var: ncilin tlenmesi. erkezler, yakn zaman
larda kabul ettiler Mslmanl. Onlar etkileyen ey,
K uran havarilerinin servenleri olm utur. Bu havarile
rin arasnda K afkasyay uzun sre Rus egemenliine k ar
ayaklandran, sonunda elimize geip Soloveto Manas
trnda len M ansurun bu olaanst adam n sekin bir
yeri var. Kafkasya, H ristiyan m isyonerler bekliyor. Fa
kat tembel insanlarz bizler. Canl szckler yerine l
harfler kullanmak, okuma yazma bilmeyen kimselere dil
siz kitaplar yollamak daha kolaymza geliyor.
Vladikafkasa, dalarn eii olan eski Kapkaya v ar
dk. evrede Osetin kyleri var. B unlardan birini ziyaret
edeyim dedim de, bir cenaze alayna rastgeldim. Bir da
evinin kapsnda insanlar birikmiti. ki kz koulu bir
kan duruyordu avluda. lnn akrabalar ve dostlar
hngr hngr alayarak drt b ir yandan geliyor, yum
ruklaryla balarn dvyorlard. K adnlar ses karma
390

dan duruyorlard. Bir yamya sardklar ly tayp

getirdiler.
...lik e a w arrio r ta k in g his re s t
W ith h is m a rtia l clo a k a ro u n d him ( * )

Kanya yerletirdiler. Konuklardan biri m erhum un

tfeini ald, barutunu fledikten sonra cesedin yanna
koydu. Kan hareket etti. Konuklar da onun arkasnda
yrdler. ly kyn otuz verst uzana, dalara g
meceklerdi. Ne yazk ki kimse bu trenlerin anlamn
aklayamad bana.
Osetinler, Kafkas oymaklarnn en yoksullardr. Ka
dnlar olduka gzel. Yolculara kar da iyi davrandk
lar sylenir. Hapiste yatan b ir Osetinin kars ve kzy
la karlatm kentin kapsnda. Adama yemek gtryor
lard. kisi de dingin ve cesur grnyorlard. Fakat yan
larna yaklatmda balarn ediler; yrtk p rtk ar
aflarna sarndlar. Kalede erkez am matlar (rehinele
ri) grdm. Canl, gzel ocuklard bunlar. Sk sk ya
ramazlk ediyor, kaleden kayorlarm. D urum lar y
rekler acsyd. Paavralar iinde, yar plaktlar. Pislik
ten yanlarna yaklalmyordu. Tahta prangalar v u ru l
m utu kimilerine. Serbest brakldktan sonra Vladikafkasta geirdikleri gnleri zlemiyorlardr sanrm.
Top birlii bizden ayrld. Yaya birlii ve K azaklar
la yola devam ettik. Kafkasya ilerine doru ilerliyorduk.
G ittike iddetlenen bouk b ir uultu geldi kulamza ve
eitli ynlerde akp giden Tereki grdk. Biz nehrin sol
kysndan ilerliyorduk. Dalgalar, kpek kulbelerine
benzeyen kk Osetin deirmenlerinin tekerleklerini
eviriyordu. Dalarn derinliklerine doru ilerledike bo
(*) rlandalI ir Charles W olfun bir iirinden (ev.)
...Drulenen bir sava gibi/Cenk giysisi iinde.
391

az daralyordu. K ayalar arasna skan Terek bulank

dalgalaryla onlara arpa arpa akyor, boaz da bu akn
t boyunca kvrla kvrla uzayp gidiyordu. K ayalar oyul
mu, paralanmt. Ben yryerek ilerliyor, doann bu
rktc gzellii karsnda bylenmi gibi sk sk du
raklyordum. Hava kapankt. B ulutlar dalarn kararan
doruklarna biriktike birikiyordu. Kont Pukin ve ernival Tereke bakarak m atray anmsyor. Kuzeyde uul
dayan rma (*) stn buluyorlard. Fakat b byleyi
ci gzellii hibir eyle karlatracak durum da deildim
ben. Larsa varm adan b ir ara kafileden ayrldm. Kocaman
kayalarn arasndan anlatlmaz bir hrnlkla kpre kpre akp giden Tereke bakmaya baladm. Birdenbire
b ir asker bana doru koarak haykrd:
Durmayn efendimiz, ldrrler!
ap kaldm. Meer bu dar boazda gvenlik iinde
yaayan haydut Osetinler Terek boyunca yolculara ate
ederlermi. Bir gn nce General Bekovie ate am
lar. General, kurunlarn arasndan zor syrlp gemi.
Bir kale yknts vard kayalarn zerinde. evresi
ni, bar Osetinlerin krlang yuvalarn andran evleri
kuatmt.
Gecelemek iin Larsta kaldk. Burada karlat
mz bir Fransz gezgin, yolculuumuzun ilerisi iin gz
mz korkuttu. Arabalarmz Kobide brakp yola atla
devam etmemizi tledi. Franszla birlikte, ilk kez, pis
kokulu bir tulum dan Hahetin arab ierek liadanm
lenini anmsadk:
V e k e i derisin den tu lu m larla i ti im iz a ra p
N e k a d a r hotu!-

Burada Kafkas Tutsagnn (**) kirlenmi, ypran

(*) Rus iri Derjavinden bir dize (ev.)
(**) Pukinin ilk genlik yaptlarndan biri. (ev.)

392

m bir kopyas geti elime. Onu byk b ir zevkle oku

duumu gizlemeyeceim. Eksikleri olan b ir iir bu. Ace
mice yazlm. Fakat air birok eyin farkna varm ve
itenlikle yazm bunlar.
Ertesi sabah yola koyulduk. T rk tutsaklar yol yap
mnda alyorlard. Yiyeceklerden yakndlar. K ara Rus
ekmeine alamyorlarm. Bana, dostum erem etevin
Paris, dn syledii sz anm satt bu:
Paris yaanlacak yer deil arkada. Yiyecek b ir ey
yok. Kara ekmek bulamyorsun!
Larstan yedi verst tede Daryal K arakolu var. Ge
it de ayn ad tayor. Birbirine kout iki kaya duvar
nn arasndan geiyor gibiyiz. ok dar b ir geit bu. Bir
gezginin yazd gibi, grmekle kalmyor, iinde de du
yuyorsun bunu. Bamzn stnde bir gk paras, mavi
bir erit gibi uzayp gidiyor. Dalardan kopup gelen k
k derecikler. Ganymedein K anlm asm, Rem brant'
n tuhaf tablosunu anmsatt bana. Geit tam R em brant
n zevkine gre aydnlatlmt zaten.
Terek kimi yerlerde kayalarn dibini kemirmi; ko
pup yuvarlanan talar yer yer yolu tkam lar. K arako
lun yaknlarnda, nehrin zerine kk, gzpek b ir kp
r kurulm u. nsan onun stnde kendini deirmende
sanyor. Kpr sallanyor; Terek de deirm en talarn
dndren b ir ark gibi uulduyor.
Geitin tam karsnda, yaln kayalarn zerinde bir
kale yknts grlyordu. Sylenceye gre, geite adn
veren Kralie Darya saklanyormu bu kalede. Masal i
te. Darya, eski Farsada kap demektir. Plinee gre, yan
l olarak Hazer kaplar diye adlandrlan Kafkas kap
lar buradaym. Geit o zamanlar dem ir kirili, aa ka
plarla kapalym gerekten de. Pline, bu kaplarn a r
kasnda Driodoris nehrinin aktn sylyor. B arbarla
rn saldrsna kar koymak iin b ir de kale kurulm u
393

burada; vs. Kont L Pototskinin gezi notlarna bir gz

atn. spanyol rom anlar kadar ilgi ekici bulacaksnz.
D aryaldan Kazbeke doru hareket ettik. Troitski
K aplann grdk burada. (Barutla patlatlarak kayalar
da oluturulan b ir kemer.) Bir zam anlar altndan b ir yol
geiyormu. Yatan sk sk deitirerek Terek akyor
imdi. Kazbeke varm adan Azgn derenin yaknndan ge
tik. iddetli yam urlar yanca korkun seller geliyor
m u bu ukurdan. Biz geerken kupkuruydu. Azgnl
adndayd sadece.
Kazbek ky Kazbek dann eteindedir ve Prens
Kazbekin maldr. Prens krk be yalarnda bir adam.
Boyu, Sezarn dnemi fligelm anlarndan da (*) uzun. Duh anda bulduk kendisini. (Grc meyhanelerine duhan
deniyor. Bizim Rus m eyhanelerinden daha khne, daha
pasakl yerler.) Duvarda gbekli, drt ayam am,
(kz derisinden) bir tulum aslyd. Bizim dev, tulum dan
cihir (**) ekerek birka soru sordu bana. Unvanna ve ka
lbna uygun bir saygyla kalk verdim. ok dosta ay
rld.
nsan ksa zamanda alyor evreye. Yirmi drt saat
gemeden, Terekin uultusu, tuhaf alayanlar, kayalar
ve uurum lar ilgimi ekmez olmutu artk. Bir an nce
Tiflise varm ak arzusuyla iim iime smyordu. Bir za
m anlar akrda yaknndan da ayn umursam azlkla ge
mitim. Fakat hava yam urlu ve sisli olduu iin, airin
ufkun dayana dedii karl Kazbek yam alarm da gremiyordum dorusu.
ranl bir prens bekliyordu. Kazbekin biraz tesin
de karmza kan birka kaleska zaten dar olan yolu t
kamt. A rabalar geecei srada kafile subay, tranl bir
(*) rnek asker (ev.)
(**) Bir Kafkas arab (ev.)

394

saray airini gtrdn syledi ve isteim zerine be

ni Fazl H anla tantrd. evirmen yardm yla, tu m tu
rakl bir doulu tavryla sze balam tm ki; Fazl H an
benim sama sapan szlerime akll uslu karlklar ve
rince ne kadar utandm! Beni P etersburgda yeniden g
receini umuyor, grmemizin ksalndan hayflan
yordu vs. Kzarp bozardm. akac - tum turakl konuma
tarzn brakarak normal bir batl gibi konumak zorun
da kaldm. Bylece de biz R uslara zg o alaycln ce
zasn ekmi oldum. Bundan byle insanlar, kafalarn
daki papaa, ya da trnaklarndaki knaya bakarak yarg
lamayacam.
Kobi karakolu Kreskovaya dann eteklerindeydi.
Bu da da amak zorundaydk. Geceyi karakolda geir
meye karar vererek da nasl geeceimizi dnmeye
koyulduk. A rabalar brakarak Kazak atlarna m binmeli
yoksa Osetinlerden kan m kiralam alydk? Ben ne olur
ne olmaz diye, buralarn ynetmeni Bay ilyayeve b
tn kafilenin azndan bir dileke yazdm; arabalar gele
ne kadar yatm aya ekildik.
Ertesi gn saat 12 sularnda grltler, haykrlar
iittik ve olaanst bir grnm le karlatk. Yar p
lak bir Osetin kalabaln srd 18 ift gen, lagar
kz; dostum 0***nun hafif Venedik kaleskasn glk
le srklyordu. Bunu grnce hem en kararm verdim .
Ar Petersburg kaleskam gerisin geri Vladikafkasa gn
derecek, Tiflise atla gidecektim. Kont Pukin buna ya
namad. Bir trl vr zvrlar dolu brikasm b ir kz
srsne ektirerek da tantanayla gemeyi yeledi. Ay
rldk. Ben, yollan gzden geiren Ogarevle birlikte h a
reket ettim.
Yol, 1827 H aziram nda oluan bir toprak knts
boyunca ilerliyordu. Bu gibi kayalar genel olarak yedi
ylda bir oluyor. Muazzam bir yn kerek b ir verst bo
395

yunca geide salm ve Tereki tkam. Aa blgeler

deki nbetiler atrty iitmiler ve nehrin nasl hzla
alalp kuruduunu grmler. Terek iki saatten nce
aamam bu bendi. K aya ylesine korkuntu!
Tepeye doru ykseldike ykseliyorduk. Atlarmz,
altm da derecikler rldayan gevek bir k ar tabakas ze
rinde glkle ilerliyorlard. Ben aknlk iinde yola
bakyor, arabalarn buradan geebileceini aklm hi kes
miyordu.
Bouk bir atrt iitildi bu srada. Bay Ogarev, Yer
kaymas dedi. evreye baknnca, ar ar, dklp sa
larak yam atan aa yuvarlanan bir k ar topra gr
dm. Ufak apta kayalara sk sk rastlanrm burada. Ge
en yl bir Rus arabacs Krestovoya dandan geerken
yine yer kaymas olmu; korkun bir yn arabay da,
at da arabacy da uurum dan aa srkleyip gtrm.
Dorua varm tk. G ranitten yaplm bir ha v ar bu
rada. Bu eski ant sonradan Yermolov onartm.
Yolcular burada genellikle arabadan iner, uurum u
y ryerek geerler. Bir sre nce yabanc bir konsolos
geiyormu buradan. Adam korkudan gzlerini balatm.
Koluna girip geirmiler. Ba zdklerinde diz kp
T anrya krler etmi. Klavuzlar ap kalmlar.
Mthi K afkasyadan tatl G rcistana gei insan
bir anda bylyor. Gney rzgr yzn okamaya ba
lyor. Gut dann tepesine vardmzda, tehlikeli b ir yo
lun dne dne indii verslik b ir uurum un dibinde;
m inyatrleen K ayaur ovas, drt b ir yanna salm
kayalklar, baheler ve gm erit gibi kvrla kvrla
akp giden A ragva deresi gzlerinizin nne seriliyor.
Ovaya indik. D uru gkyznde yeni ay grnd.
Sessiz lk bir akam meltem i esiyordu. Geceyi Aragva
kysnda, Bay ilyayevin evinde geirdim. Ertesi gn
396

konuksever ev sahibine veda .ederek daha telere gitmek

zere yeniden yola koyuldum.
A rtk Grcistandaym. nsan rk ten da geitleri
nin ve m thi Terekin yerini, en A ragvann sulad
kl ovalar ald. plak kayalar yerine, yeil dalar, mey
ve aalan gryorum evremde. Sk sk grdm su
kem erleri burallarn ileri b ir uygarlk dzeyine sahip
olduunu gsteriyor. Hele bir tanesinin optik dzeni a
kna evirdi beni. Dan stnden gelen su, aadan yu
karya akyormu gibi grnyordu.
Paysanaurda atla n deitirmek iin mola verdim.
ran prensini geiren Rus subayna rastladm orada. Az
sonra ngrak sesleri iittim. Asya geleneine gre yk
lenmi birbirine bal bir k atr srsnn yola dizildii
ni grdm. A tlarn gelmesini beklemeden yryerek yo
la koyuldum. A nanurdan yarm verst tede, bir yol d
nemecinde Hsrev Mirzayla (*) karlatm . A rabalar
duruyordu. Prens beni arabasnda otururken grp ba
yla selamlad. Karlamamzdan birka sonra dallar
P rense saldrmlar. Hsrev kurun seslerini iitince ara
badan frlam; bir ata bindii gibi tozu dumana katp git
mi. Yanndaki Ruslar onun bu gzpekliine ap kal
mlar. Bana kalrsa; arabaya alk olm ayan gen Asyal,
onu sm aktan ok, bir tuzak gibi grd iin byle dav
ranm tr.
A nanura hi yorulm adan ulatm. A tlarm gelme
miti daha. Duet kentine topu topu on vestlik b ir yol kal
dn renince yine yayan yapldak yola dtm. Fakat
yolun daa saracan bilmiyordum. Bu on verst, yirm i
verste bedeldi dorusu.
(*) Hsrev Mirza, ran ahnn torunuydu. ran'daki Rus elisi
Griboyedov'un ldrlmesiyle ilgili olarak Rusyaya basalgna gidiyordu (ev.)
397

Akam gelip att. Durmadan ykseliyordum . Yol bel

liydi. Fakat kaynak blgelerinin bal y er yer dizleri
me kadar kyordu. Adamakll yorulm utum . Karanlk
gitgide younlayordu. Ulum alar ve kpek havlamalar
iitince kente yaklatm sanarak sevindim. Yanlmm.
Grc obanlarnn kpekleri havlyormu. U luyanlar da
buralarda pek bol bulunan akallarm. Tezcanllma
ilenler yadryordum. Fakat yapacak b ir ey de yoktu
artk. Neden sonra, gece yansna doru klar grdm
ve aalarn glgeledii evler arasnda buldum kendimi.
K arlatm ilk adam beni hem en ilbayn yanna g
trm eyi nerdi ve karlnda abaz (*) istedi.
Yal bir G rc subay olan ilbay, beni karsnda
grnce ap kald. Kendisinden ilkin soyunabileceim
b ir oda, sonra b ir bardak arap, son olarak da klavuzum
iin abaz istedim.
lbay bana nasl davranmas gerektiini kestirem iyor, akn akn bakp duruyordu. Dileklerimi yerine
getirm ek iin herhangi b ir harekette bulunmadn g
rnce, de la libert grande (**) zr dileyerek orackta
soyunmaya koyuldum. Bereket versin cebimde yol teske
remi buldum da, Rinaldo Rinaldini deil, kendi halinde
bir yolcu olduumu kantlayabildim. K utsal belge, etki
sini gsterm ekte gecikmedi. Odam ayrld; b ir bardak a
rap getirildi; klavuzum da Grc konukseverliini zede
leyen agzllnden tr babaca paylandktan son
ra abazn alp gitti. Kazandm utkudan sonra yorgun
b ir sava gibi uykuya dalacam um arak kendimi diva
na attm . Ne gezer! akallardan daha tehlikeli varlklar
olan pirelerin saldrsna uraynca b tn gece gzm
rpm ak ksm et olmad. Sabahleyin adamm geldi. Kont
(*) Grc paras (ev.)
(**) Bu teklifsizlikten tr.

398

Pukinin kzler zerinde karl dalar aarak D uete

selmetle ulatn bildirdi. Bir an nce yola koyulm a
lydm! Kont Pukinle erminal gelip yolculuu b irlik
te srdrm eyi nerdiler. D uetten ayrlrken tatl b ir
duygu vard iimde. Geceyi Tifliste geirecektim nk.
Yollar sszd. Fakat yine de ok gzel, ok hotu.
Gortsiskaldan birka verst sonra, Roma seferlerinden
kalma eski bir kprnn zerinden K ura nehrini getik.
Atlarmz tnsa, arada bir de drt nala kaldrarak zam a
nn nasl getiini sezmeksizin gece saat on b ir su lan n da Tiflise vardk.

2
Tiflis. H a lk

h a m a m la r. B u ru n su z H a sa r.

Trkler. K a h e tin

a ra b . S c a k la rn

n ed en i.

G rc

t re le ri.

P a h a llk . K e n tin

tan m . T iflis'ten ayrl. G rcista n g ece si. E rm e n is ta n n g r

n. ifte g eitler. B ir E rm en i k y . G e rg e rle r. G rib o ye d o v.
B ezo b d al. M a d e n suyu ka yn a . D a la rd a frtn a . G m r d e g e
ce lem e . A ra ra t. S nr.

Trk ko n ukseverli i. K a rs . E rm e n i a ile

si. K a rs 'ta n ayrl. K o n t P as ke vi'in o rd u g h .

Geceyi bir otelde geirip ertesi gn nl Tiflis h a

mam larna gittim. Kentin kalabalkl hem en gze ar
pyordu. Asya yaps evler ve kentin ars, bana Kiinevi anmsatt. Dar, eri br sokaklardan, iki yanlan n a sepetler asl eekler kouyordu. kz arab alan yol
la n tkyordu. Biimsiz alanda, b ir Ermeni, Grc, er
kez ve ranl kalabal kaynayor; aralarnda-da K araba ksraklarna binmi gen Rus m em urlan dolayordu.
Yal bir ranl olan ham am sahibi, darda o tu ru
yordu. Kapy at; geni bir odaya girdim. B ir de ne g
reyim? Duvar kylarna dizilmi sralarda gen, yal,

399

y a n plak, ya da bsbtn plak elliden ok kadn v a r

d. Kimi soyunuyor, kimi giyiniyordu. Durakladm.
Hamamc:
Girin, girin dedi. Bugn sal; kadnlar gn.
Z a ra n yok.
Ben:
Tabi zarar yok diye karlk verdim. Tam
tersi...
Erkeklerin girii kadnlarn kln bile kprdatm a
mt. Kendi aralarnda glp konumay srdrdler.
Kimse arafna sannm ak iin elini tez tutm uyor, soyu
nanlar ilerini srdryordu. Sanki grnmeyen adam
dm ben. lerinden ou gerekten de gzeldi. T. Moor
un hayal gcn doruluyorlard.
o

lo v ely G e o rg ia n m a id .

W ith a ll th e bloom , th e fre s h e n e d glow

O f h e r ow n c o u n try m a id e n 's looks.
W hen

w a rm

th e y ris e fro m

T eflis / brooks.

L alla R ookh. ( )

te yandan, G rc kocakarlarndan daha irkin bir

varlk dnemezsiniz. Caddan farklar yok.
ranl beni kaplcann iine soktu. Kurun, kzgn
kaynak; kayadan oyulmu derin bir havuza akp gidiyor
du. m rm boyunca ne Rusyada, ne de Trkiyede Tif
lis banyolarndan daha gzeline, rastlamadm. imdi o
gn ayrntl olarak anlataym .
Hamamc, T atar bir tellakn eline teslim etti beni.
Adamn burunsuz olduunu itiraf etm ek zorundaym. Fa
k at bu durum , iinin ustas olmasna hi de engel deildi,
(*) Gzel bir Grc kz. Yanaklar, Tiflis ham am larnda yka
np kan btn kzlar gibi al al olmu.
400

Haan (burunsuz T atarn ad H asand) ilk i olarak s

cak tala yatrd beni. Sonra kollarm, bacaklarm k
rp bkmeye, gvdemi yum ruklam aya balad. En ufak
bir ac duymaym b ir yana, alacak ey, gitgide ku
gibi hafifliyordum. (Asyal tellaklar arada bir coarak
omuzlarnza srar, kalalarnzn zerinde gezinir, sr
tnzda zp zp zplarlar e sem pre bene.) (*) Sonra deri
bir keseyle beni adam akll ovdu; scak suyu arpa ar
pa .bol sabunlu keten b ir lifle ykamaya balad. H arika
bir ey. Kzgn sabun kpkleri hava gibi h er yannz
saryor. Not: Deri kese ve keten lif Rus banyosuna ke
sinkes girmeli. E rbablan bu yenilie m innettar kalacak
lardr. Liften sonra Haan beni havuza soktu; ykanma
treni de bylece sona ermi oldu.
Tifliste Rayevskiyi bulacam umuyordum. Fakat
alaymn sefere katldm renince, orduya katlm ak
iin Kont Paskeviten izin istemeye k arar verdim.
Tifliste iki hafta kadar kalp kentin sosyetesiyle ta
ntm. Tiflis H aberlerim i karan Sankovski; bu iilkeye, Prens Tsitsianova, A.P. Yermolova, vs. ilikin bir
sr ilgi ekici ey anlatt bana. Sankovski G rcistan
seviyor. Bu lkenin parlak bir gelecei olduuna inan
yor.
Grcistan 1783 ylnda Rusyann egemenliini kabul
etmiti. Fakat bu nl Muhammed Aann 1795te Tif
lisi ele geirerek yakp ykmasna ve 20.000 Tiflisliyi tu t
sak etmesine engel olmad. Grcistan 1802de im parator
Aleksandrn egemenlii altna girdi. G rcler sava b ir
ulustur. Bayramz altnda yiitliklerini gsterdiler. Bi
lim ve kltr alannda da byk yetenekleri var. Top
lumsal yaam seven, en insanlar. Bayram larda erkekler
(*) Pek de iyi ederler.

401

trk syleyerek sokaklarda dolar. Kadnlarsa lezginka(*) oynarlar.

Grc trkleri ok gzel. Bir tanesini szc sz
cne evirdiler bana. Samnm , yaknlarda yazlm bir
trk bu. Douya zg bir eit anlamszlk var szlerin
de. Ama zgr b ir iirsellik tamas da bundan. te, t r
k yle:
A z nce c e n n e tte d o an ruh! B e n im m u tlulu u m iin y a
ra tla n ruh! S en d en , ey l m sz ruh, y a a m b ekliyo ru m .
Senden ey ilk b a h a r, ey dolunay, send en ey ko ru yu cu m e
le im , yaam bekliyo ru m .
Yznn

a y d n l ,

glm seyiin

g n l m e

s a y o r,

bekliyorum .
Ey da gl , ey st n d e i d a m la la r p a rld a y a n g l! Ey
d o an n

sekin

g zd es i! Sessiz, g izli h a zin e !

S en d en

hayat

bekliyorum .

Grclerin iki iileri bizimkine benzemiyor. a

lacak kadar da dayankllar. araplar abuk bozulduu
iin darya satlamyor; fakat ok lezzetli eyler. K ahetin ve Karaba araplarnn Burgon araplarn aratm a-,
dn syleyebilirim. arab, m arana dedikleri, topraa
gml byk kplerde saklarlar. Parlak trenlerle aar
lar bu kpleri. Geenlerde bunlardan birini gizlice aan
bir Rus askeri, tatl arap fsnda boulan bahtsz Cla
rence gibi K ahetin arabna dp boulmu. (*)
Tiflisi kayalkl dalar kuatm. Yanndan da K ura
nehri akyor. Btn rzgrlar tutan bu dalar, gne
(*) Kvrak bir Kafkas halk dans (ev.)
(*) George Clarence: ngiltere Kral IV. Edouardm kk karde
i. Aabeyi onu lme m ahkm etmi, fakat bunun bii
mini semekte onu serbest brakmt. Clarence, arap f
snda boulmay yeledi. (ev.)
402

nlan altnda kzyor; devinimsiz havay cehenneme

eviriyorlar. K rk birinci enlem dairesinde bulunm asna
karn, Tiflis havasnn korkun scakl buradan geliyor
ite. K entin asl ad olan (Tbiliskalar) da kzgn kent
demekmi zaten.
Yaplar byk blmyle Asya mimarisinin eseri.
Dz daml, alak evler. K entin kuzey blgesinde Avrupa
tipi evler ykseliyor. Bunlarn yaknlarnda da dzgn
alanlar gze arpyor. Pazar birka arya ayrlm. Raf
lar, genel pahall gz nnde tutarsak, olduka ucuz
saylabilecek T rk ve ran m allaryla dolu. Tiflis yaps
silahlara btn Douda byk deer verilir. Burann
nl kahram anlan olan Kont Samaylov ile V., yeni kl
larn denemek iin ya da bir koyunu tek vuruta ikiye
bier, ya da bir kzn bam keserlermi.
Tiflis halknn ounluu Erm enidir. 1825 ylnda
2500 Erm eni ailesi varm burada. imdiki savalar sra
snda saylar daha da artm. Grc aileleri 1500 kadar.
Ruslar kendilerini bural saymyor. Subaylar zorunlu grevdeler. Dokuzuncu dereceden m em urlar, sekizinci de
receden memurlua ykseltilerek atanyorlar buraya. F a
k at onlar da, subaylar da bir srgn yeri olarak gr
yorlar Grcistan.
Tiflisin havas salam deil diyorlar. Stmas bir fe
lket. Cvayla tedavi ediyorlar bu hastal. Hava scak
olduu iin, cva kullanlmas sakncal deilmi. Hekim
ler hi ekinmeden cva iiriyorlar hastalarna. General
Sipyaginin lmn, Petersburgdan getirdii zel heki
m inin cva kullanm aktan ekinmesiyle aklyorlar. Tif
lis hummasnn Krm ve Moldavya hum m asndan fark
yok. Tedavisi de ayn.
Halk Kura nehrinin suyunu iiyor. Bulank, fakat
ho bir su. Kaynaklarla kuyulardan kan su son derece
403

kkrtl. Fakat arap tketim i o kadar fazla ki, hani su

olmasa farketmeyecek.
Tifliste parann deersizlii beni akna evirdi. ki
sokak gemek iin yarm saatliine kiraladm b ir ara
baya iki gm ruble dedim. Yabanc oluumdan y arar
lanarak arabacnn beni kandrdm sanmtm ama, ya
nlmm. Meer gerekten de fiyat byleymi. H er ey
ayn lde pahal.
le yemeini Alman kolonisinde yedik. tiimiz b i
rann tad ok ktyd. Berbat bir yemee bir sr para
dedik. Benim lokantann yem ekleri de hem ok kt,
hem ok pahal.
nl yem ek merakls General Strekalov b ir gn ye
mee ard beni. Yemekler rtbeye gre dalyordu ve
sofrada general apoletli ngiliz subaylar vard iin k
ts. Uaklarn abasyla sofradan a karnna kalktm .
Tiflisi! yem ek meraklsnn can cehenneme!
Dileime verilecek yant sabrszlkla bekliyordum.
Sonunda b ir pusula geldi Rayevskiden. Hemen K arsa
hareket etmemi, ordunun birka gn iinde daha da iler
leyeceini yazyordu. Ertesi gn yola koyuldum.
H ayvanlan Kazak karakollarnda deitirerek at sr
tnda yol alyordum. evremdeki topraklar scaktan kav
rulm utu. Grc kyleri b irer vaha gibi grnyordu
uzaktan. Fakat yaklanca, tozlu kavaklarn arasna ser
pilmi birka zavall kulbe kyordu karma. Gne
b attktan sonra bile hava serinlemedi.
Geceler scak!
Yldzlar yabanc!...
Ay parlyordu. Derin sessizlikte atm n nal sesleri ii
tiliyordu sadece. B ir konut izine rastlam adan uzun sre
yol aldm. Neden sonra, tek b ir kulbe grdm. Kapy
aldm. Ev sahibi kt, n ce Rusa, sonra da Tatarca su

404

istedim. Adam hibir ey anlamad. alacak b ir um ursa

mazlk! Sen Tiflisten otuz verst tede, ran ve Trkiye
yolu zerinde yaa da, ne Rusa, ne de Tatarca tek sz
ck bilme.
Geceyi bir Kazak karakolunda geirip afakla birlik
te yeniden yola koyuldum. Dalarn, orm anlarn arasn
dan geiyordum. Yolcu T atarlara rastladm b ir ara. A ra
larnda birka tane de kadn vard. Hepsi atlydlar. ar
aflarna yle sarnm lard ki, gzleriyle keleri gr
nyordu sadece.
G rcistan eski Erm enistandan ayran Bezobdal da
na trm anm aya baladm. ki yan aal geni bir yol
kvrla kvrla ykseliyordu. Tepeye knca, sanrm
Kurt Kaplar denilen kk bir boazdan geerek G r
cistann doal snrlarna ulatm. Yeni dalar, yeni bir
ufuk kt karm a. Aalarda yeil ekin tarlalar uza
yp gidiyordu. Cayr cayr yanan G rcistana son bir kez
baktktan sonra aalara, serin Erm enistan ovalarna in
meye baladm. Bu srada yakc scan azaldn his
sederek anlatlm az bir sevin duydum. Baka bir iklim
deydim artk.
Adamm, yk beygirleriyle arkadan geliyordu. Uzak
dalarla evrelenmi iekli bir ovada tek bama ilerli
yordum. A tlar deitirm em gereken karakolu dalgnlk
la gemiim. Alt saatten ok geti. K arakollar arasnda
ki bu uzakla arm aya balamtm. Uzakta bir yerde
ky evlerini andran b ir ta yn grerek atm o yana
srdm. Yanlmamm; b ir Erm eni kyyd bu. Renk
renk paavralara sarnm birka kadn, bir yeralt evi
nin toprak dam nda oturuyorlard. Derdimi yarm yam a
lak anlatabildim . lerinden biri eve girip peynirle st
getirdi. Birka dakika dinlendikten sonra yeniden yola
koyuldum ve nehrin yksek kaysna kurulm u Gergera
kalesini grdm az sonra. Yksek kydan aa a
405

layan akyordu. Nehri getim. ki kz koulu bir kan,

sarp yolda yoku yukar ilerliyordu. Birka Grc var
d arabann evresinde.
Nereden geliyorsunuz? diye sordum.
Tahrandan dediler.
Ne gtryorsunuz?
Griboyedovu.
ran da ldrlen Griboyedovun Tiflis'e gtrlen
cesediydi bu (*).
Griboyedovla bir daha karlaacamz aklma gel
mezdi! Son olarak, ran a hareketinden nce geen yl Petersburgda grmtk. Kayglyd. Tuhaf bir nsezi
vard iinde. Onu yattrm ak istediimde:
Vous ne connaissez pas ces gensla: vous verrez quil
faudra jouer des couteaux (**) demiti bana.
ah lr lmez yetmi olu arasndaki anlamazl
n bir katliam a yol aacan dnyordu. Yal ah h
l sad ama, Griboyedovun khince szleri gerekle
miti. Cahillie, hainlie kurban olmu; ranllarm han
erleri altnda can vermiti. gn sresince kara ca
hillerin oyunca olan cesedi, eski bir kurun yarasnn
izini tayan elinden tannabilmiti.
(*) Aleksandr Sergeyevi Griboyedov: (1795-1829) 'Akldan Be
la- adl nl oyunuyla Rus tiyatrosuna byk katkda bu
lunan oyun yazan. Dekabristlerle ilikisi nedeniyle 1826da
tutuklanm kant yetersizliinden serbest braklmt. Bir
dnem Rus sosyetesini iddetle eletiren Akldan Bel-nn
yaynlanmas sansrce yasaklanm, fakat oyun el yazma
s nshalarla elde ele dolaarak yazanna byk n sala
mt. Yaad dnem Rusyasnn sekin, en kltri kii
lerinden biri olan Griboyedov, ran elisiyken T ahrand
patlak veren bir ayaklanma srasnda ldrld. (ev.)
(**) Siz bu adamlar bilemezsiniz. Greceksiniz ki i baa d
klecek.
406

Griboyedovla 1817de tanmtm. Melankolik k a

rakteri, fkeli zeks, iyi yreklilii, insanln kanl
maz yoldalar olan zayf yan lan ve kusurlanyla, olaan
st ekicilikte b ir kiilii vard. Tutkulu ayn lde de
yetenekli bir insand. Fakat uzun bir sre kk
dertlerin ve bir belirsizliin penesinde kvrand. Dev
let adaml yeteneinden yararlanlm ad. airlik y e
tenei kabul edilmedi. H atta gzpekliinden, parlak ce
saretinden bile bir zaman kuku duyuldu. Deerini anla
yan sadece birka dostuydu. Onlar da bir toplulukta Griboyedovun yeteneklerinden sz ettiklerinde; herkesin y
znde bir gvensizlik glmsemesi, o aptalca, o dayanl
maz glmseyi belirdi. nsanlar n karsnda eilirler
sadece. lerinde herhangi bir at blne kumanda e t
memi ikinci b ir Napolyon ya da Moskova Telgrafta
tek satr yaynlamam ikinci bir Descartes bulunabile
ceini kabul etmezler. Bizdeki bu n tapnclnn ne
deni bencilliimizdir belki de. n karsnda eilmekle,
biz de ona bir katkda bulunmu oluruz nk.
Griboyedovun yaamn karartan birtakm bulutlar
vard. Ateli tutkularnn ve zorlu olaylarn sonularyd
bunlar. Genliiyle kesin bir hesaplamaya girimek, y a
amna yepyeni bir yn verm ek zorunluluunu hissedi
yordu. Bylece P etersburga, uar genliine elveda di
yerek G rcistana gitti. Bir keye ekildi; gece gndz
demeden tam sekiz yl alt orada. 1824 ylnda Mosko
vaya dn yaamnda b ir dnm noktas, kesintisiz b a
arlar zincirinin ilk halkas oldu. Elyazmas nshalar el
den ele dolaan Akldan Bela gldrs olaanst b ir
etki yaratt: yazarn birinci snf irlerimiz arasna yk
seltti. Bir sre sonra sava balad. Sava blgesini avu
cunun ii gibi bilmesi yeni b ir alan salad ona; elilie
atand. G rcistana gelip sevdii kadnla evlendi... F r
tnal yaamnn son yllarndan daha im renilecek bir ey

407

bilmiyorum. Griboyedovu kalle bir kavga ortasnda ya

kalayan lmn, korkun ya da zc bir yan yok ben
ce. Anszn ve ok gzel bir biimde geldi nk.
Griboyedovun anlarna sahip olmaymz ne kt!
Dostlarndan biri oturup biyografisini yazm aldr onun.
Sekin kiilikler arkalarnda bir iz bile brakm adan yitip
gidiyorlar... Tembel, kaygsz insanlarz bizler...
G ergeralarda, benim gibi orduya katlm aya giden
B uturlinle karlatm. Gnlnn diledii gibi, elene elene yolculuk ediyordu. Petersburgu aratm ayacak bir
yem ek yedirdi bana. Birlikte yolculuk etm eyi k ararla
trdk. Fakat sabrszlk eytan yine ayartt beni. Ada
mm dinlenmek iin izin almt. Yanma klavuz bile al
madan yola ktm. Yol hep ayn yoldu; bir tehlikesi
yoktu.
Da ap aal bir ovaya inerken yolu keserek akan
bir m aden suyu kayna grdm. Erivandan Ahiska
ya giden Erm eni papazla karlatm burada.
Erivanda ne var ne yok?, diye sordum.
Erivanda veba salgn var diye karlk verdi.
Ahiskadan ne haber?
Ahiskada veba salgn var diye karlk verdim.
Bu sevimli haberleri deitoku ederek ayrldk.
Bereketli tarlalar, iekli ayrlar arasndan gidiyor
dum. Ekinler bym, orak zaman gelmiti. Douda
ataszlerine konu olan bu bereketli topraklar seyretm e
ye doyamyordum. Karakol komutan, (bir Kazak erbat
bu), frtna kacan haber vererek geceyi orada geir
memi tledi. Fakat ne pahasna olursa olsun, ayn gn
G m rye ulamak istiyordum.
Kars paalnn doal snrlar olan orta ykseklik
teki birka da gemem gerekiyordu. Gkyz b u lu t
larla kaplyd. Gitgide iddetini arttran rzgrn bunlar
srkleyip gtreceini umuyordum. Fakat nce damla
408

damla dmeye balayan yam ur, gittike iddetlenerek

saanaa evirdi. G m ryle P em ike aras 27 verst eki
yormu. Yamnn kaym sktrdm; kasketim in ze
rine de balm geirip kendimi T anrya havale ettim.
ki saatten ok geti. Yamur dinmek bilmiyordu.
Arlaan yammn ve balmn zerinden su oluk oluk
akyordu. Sonunda boyunbamdan ieri souk souk su
larn szdn hissettim : az sonra da iliklerim e kadar s
lanm tm artk. K apkara b ir geceydi. Klavuz Kazak n
den gidiyordu. Dalara sarm aya baladk. Bu srada ya
m ur dindi; bulutlar dald. G m rye on verst kalmt.
Babo esen rzgr on dakika iinde tam am en k u ru ttu
beni. Stmadan kurtulacam sanmyordum artk.
G m rye gece yan sn a doru vardk. Kazak doru
ca karakola gtrd beni. Kouun nnde durduk. H e
men ieri attm kendimi. On iki Kazak, yan yana dizilmi
uyuyordu burada. Y er atlar. Yamm serdim; yorgun
luktan bitkin b ir halde yldm. O gece 75 verstten ok
yol almtm. l gibi uyuyup kalmm.
Kazaklar beni afak skerken uyandrdlar. Aklma
ilkin stmaya tutulup tutulm adm dncesi geldi. Fa
kat T anrya krler olsun, ivi gibiydim. H astalk urda dursun, yorgunluum bile uup gitmiti. Koutan ta
ze sabah havasna ktm. Gne douyordu.. Dupduru
gkyznde iki bal, karl b ir da parlyordu. G erinir
ken:
Ne da bu? diye sordum.
Ararat dediler (*).
Seslerin etkisi ne kadar gl! Var gcmle baktm
bu efsanevi daa. Yenilenme ve yaam midiyle onun
doruuna yanaan N uhun gemisini, biri idamn teki ba
(*) A gn da (ev.))

rn simgeleri olarak uup gelen kuzgunla gvercini gr

dm.
Atm hazrd. Bir klavuzla yola ktm. ok gzel
bir sabaht. Prl prl b ir gne altnda; dnk yamu
run sulad ve stlerinde i dam lalar ldayan yeil,
gr otlarla kapl geni b ir ayrlk boyunca ilerliyorduk.
Karmzda, amak zorunda olduumuz b ir rm ak parldam aya balad:
te Arpaay! dedi.
Arpaay!... Yani snr!... Dorusu A rarata bedeldi
bu. Anlatlmaz bir yrek arpntsyla atm rm aa do
ru drtnala kaldrdm . mrmde ilk kez yabanc b ir l
keye giriyordum. Snr iimde gizemli duygular uyand
rrd hep. Yolculuk, ocukluumdan beri beni en ok sa
ran bir hayaldi. Sonralar uzun sre oradan oraya gez
mi; kh Gneyde, kh Kuzeyde srtm ; fakat engin
Rusyann snrlarn hi amamtm. Bu kutsal rm aa
sevinle girdim ve atm Trk kysna kard beni. Fakat
bizimkiler ele geirmilerdi bu kyy. Bylece, demek ki
Rusyadaydm hl!
K arsa 75 verst kalmt. Akama doru ordugh
mza ulaacam um uyor; mola verm eden ilerliyordum .
Yolun yarsnda; rm ak kysma kurulm u b ir Erm eni k
ynde, berbat bir rek yedim yem ek niyetine. Biimi
bizim rekleri andran bu Erm eni ekmei yar yarya
klden ibaretti. Bir de Daryal boazndaki T rklerin g
znde ttyordu bu ekmek. O nlarn o kadar nefret et
tikleri Rus kara ekmeinin bir lokmas iin neler verm ez
dim imdi!
Klavuzum bir T rk delikanlsyd. Korkun geveze
bir eydi bu. Yol boyunca enesi durm ad. Hem de anla
yp anlamadma aldr etm eden Trke konuuyordu.
Btn dikkatim i toplam, onu anlam aya alyordum.
Ruslar hep niform al grmeye alt iin beni yaban
410

c sanyor, veryansn ediyordu Rus gvuruna. Yolda bir

Rus subay ile karlatk. Bizim ordughtan geliyordu.
Ordunun K arstan ayrldn syledi. Kolum kanadm k
rlm gibi' oldu. Issz Erm enistanda yok yere strap e
kerek gerisin geri Tiflise dnmek dncesi beni bey
nimden vurulm ua dndryordu. Subay yoluna devam
etti; Trk monologuna balad yine. Fakat onu dinleyecek
durum da deildim artk. At ekin yryten, hzl bir
tn sa evirerek K arstan yirm i verst uzaklkta bir Trk
kyne vardm akama doru.
A ttan srayp iner inmez karm a kan ilk ky evi
ne dalmak istedim. Fakat ev sahibi kapda gsledi be
ni; svp sayarak dar itti. Onun bu ho geldinine kam
yla karlk verdim ben de. Trk, barm aya balad.
Ahali bama topland. Klavuzum sanrm bana arka
karak bir eyler syledi. Kervansaray gsterdiler. Ah
ra benzeyen byk bir kulbeye girdim. Yamm sere
cek bir yer bile yoktu. Hemen at istedim. Trk m uhtar
yanma geldi. Anlalmaz bir eyler sylyor, ben de dur
madan ver bana at diye karlk veriyordum . Trkler bir
t rl yanamyorlard bu ie. Neden sonra para gster
meyi akl ettim. Meer ilk yapmam gereken ey buymu.
Hemen bir at getirildi; yanma da bir klavuz verildi.
Dalarla evrili geni bir ovada ilerliyorduk. Bu da
lardan birinin stnde aaran K ars grdm. Benim
Trk, onu gstererek:
Kars! Kars! diye bard ve atn drtnala k al
drd.
imde kaygnn acsn duyarak onun ardsra gidi
yordum ben de. Yazgm orada belli olacakt. Ordughn
yerini, orduya hl yetiebilme um udunun olup olmad
n oradan renecektim. Bu srada gk de bulutlarla
kaplanm, yam ur yeniden balamt. Fakat um urum
da deildi benim.
411

K ars'a vardk. Kente yaklarken bir Rus tram peti

ni duydum. Kalk borusu alyordu. Nbeti kimlik belge
mi alp komutana gtrd. Yamur altnda yarm saat
bekledim. Neden sonra gememe izin verildi. Klavuzu
ma, beni hem en bir ham ama gtrmesini em rettim. Dik,
eri br sokaklardan getik. Kt Trk kaldrm larn
da atlarn aya sryordu. Harap bir evin nnde d u r
duk. Hamam burasym. Trk attan inip kapy alma
ya balad. Ses veren olmad. Yamur bardaktan boa
nrcasna yayordu stme. Neden sonra bitiik evden
kan bir Erm eni delikanls, T rkle biraz konutu; son
ra son derece temiz bir Rusayla ieri b uyur etti beni.
D ar bir merdivenden ikinci kata ktk. Alak sedirlerle,
eskimi kilim lerle deli bir odaya girdik. Yal bir ka
dn oturuyordu burada. Delikanlnn annesiymi, kadn
kalkp geldi; elimi pt. Olu, ate yakmasn, bana ye
mek hazrlam asn syledi ona. Soyunup atein kars
na oturdum . Ev sahibinin on yedi yalarnda bir olan
olan kardei geldi bu srada. ki karde de Tifliste bulun
mu, birka ay oturm ulard orada. O rdunun bir gn n
ce K arstan ayrldn, ordughn 25 verst teye kondu
unu rendim. im rahatlad. Kocakar az sonra so
anl bir koyun yahnisi getirdi. Alk sanatnn ulaa
bilecei en yksek noktayd bu. Uyumak zere ayn oda
da hepimiz bir yana uzandk. Ben snmek zere olan ate
in karsnda yatyordum. Ertesi gn Kont Paskeviin
ordughnda olacam tatl tatl dleyerek uyuyakaldm.
Sabahleyin kenti dolamaya ktm. K ardelerden k
gnll rehberim oldu. Eriilmez savunma mevzile
rine ve yaln bir kaya stne kurulm u kaleye baktk
a, K ars nasl ele geirebildiimize ap kalyordum.
Erm eni delikanls sava gzleriyle grmt. Olaylar di
li dnd kadar bir bir anlatp aklad bana. Onun as-

412

kertie hevesini sezerek benim le birlikte orduya katlm a

sn nerdim. Hemen raz oldu. At getirm eye yolladm
onu. Yamnda b ir subayla kp geldi. Subay yazl em ir
istiyordu. Adamn Asyal olduu yznden belliydi. B u
nun zerine gerekli belgeyi aram ak zahm etine k atlan
madm; elime ilk gelen kd karp verdim . Subay onu
yle kurum lu k u ru m lu -b ir gzden geirdi; yazl em ir
gereince ekselanslarna at getirilm esi buyruunu v ere
rek kdm geri uzatt. Bir iirdi bu. Kafkas menzille
rinden birinde, b ir K alm uk dilberine m ektup olarak k a
leme almtm onu. Yarm saat sonra K arstan kyor
dum. Artemi, (benim Erm eninin ad buydu), b ir T rk ks
ra stnde, elinde esnek b ir karg, belinde haner,
Trkleri ve savalar sayklayarak yan bamda drtna
la ilerliyordu.
Ekin tarlalar arasndan geiyorduk. evrede kyler
vard. Fakat ahali kap gitmi, hepsi bombo kalmt.
Yol ok gzeldi. Bataklk yerleri doldurulmu, denmi
ti. Derecikler zerine ta kprler kurulm utu. Arazi git
tike ykseliyor, Soanl (eski Toros) sra dalarnn ilk
tepeleri grlmeye balyordu, iki saat kad ar geti. Bir
yamac trm anrken anszn bizim ordugh grdm. Kars
aynn kysna yerlem iti. Birka dakika sonra da Paskeviin adnndaydm .

3
S o a n l'y a g ei. K a r lk l a te . O d u g h ya a m . Y e zid iler. E rzu ru m s e ra s k e riy le s a v a . H a v a y a u u ru la n k y evi.

Tam zamannda gelmiim. Ayn gn (13 Haziran) or

duya ilerleme em ri verildi. Rayevskide le yemei y er
ken gen generalleri dinledim. V erdikleri hareket em rini

413

irdeliyorlard. G eneral Burtsov byk Erzurum yolunun

solundan ilerleyerek T rk ordughna cepheden saldra
cak, dman kurtaracakt.
Saat bete hareket ettik. Ben Nijegorod Dragan ala
yna verilmitim. Birka yldr gremediimiz Rayevskiyle syleerek ilerliyorduk. Gece bastrd. Ordu bir ova
da konaklad. Burada Kont Faskevie takdim edilmek e
refine ulatm.
Kont, ak ordugh ateinin karsnda oturuyordu.
K urm ay da evresindeydi. Neeliydi. Gleryzle kar
lad beni. Sava sanatna yabanc bir kimse olarak, sefe
rin yazgsnn o srada belirleneceinden kukum yok
tu. Bizim Volhovski de oradayd. Tepeden trnaa toz top
rak iindeydi. Sakallar uzam, yz kak kadar kal
mt. Yine de eski bir arkada olarak benimle iki ift sz
etm eye zaman bulabildi. Geen yl yaralanan Mihail Puin de oradayd (*). anl bir arkada ve yiit bir asker
olarak seviliyor, sayg gryordu. Eski ahbaplar evre
mi kuatt. Ne kadar deimiler... Zaman ne abuk ge
iyor!...
H eu! tu g a c e s , P o sth u m e, P o sth u m e
L a b u tu r o n n i... ( * * )

Rayevskiye dnp geceyi onun adrnda geirdim.

Gece yans korkun haykrlarla uyandk. Dmann
beklenilmedik b ir baskn yaptn sanrdnz. Rayevski
<*) Pukinin ordu iindeki btn arkadalar, u ya da bu l
de Dekabrist harekete katldklar iin srgn olarak as
kerlik yapan kimselerdi. Er rtbesiyle srlen Mihail Puin gibi arkadalarnn yan sra, yine Dekabrist harekete
katlan General Burtsov, General Rayevski vs. de Pukin'in
eski arkadalaryd. (ev.)
(**) Heyhat! Posthume, Posthume,
Yllar uup gidiyordu... (Horatius)

414

durum u renip gelmesi iin b ir adam gnderdi. Meer

iplerini koparan birka T atar at ordughn iinde kou
yor; Mslmanlar da (bizim ordudaki T atarlara byle de
niyordu) hayvanlan yakalam aya alyorlarm.
afakla birlikte ordu ilerlem eye balad. Orm anlk
dalara yaklayorduk. Dar bir boaza girdik. Dragonlar
kendi aralarnda:
Kardelik, aman gzn a; tepemize top m er
mileri dmesin diye konuuyorlard.
Gerekten de tam pusuluk b ir yerdi buras. Fakat
General Burtsovun hareketiyle oyalanan T rkler bu du
rum dan yararlanam adlar. Tehlikeli boaz burnum uz k a
namadan geerek dman ordughna on verst uzaklk
taki Soanl tepelerine ktk.
Burada, hzn verici b ir grnm vard doann.
Hava souktu. Dalar kederli am larla rtlyd. Dere
yataklar, ukurlar karla doluydu.
. . . nec A rm en iis in oris,

A m ic e V alg i, s ta t g la c ie s iners
M e r ses p e r o m n es ( * )

Yemei henz bitirm i dinlenirken, tfek sesleri du

yuldu. Rayevski bir haberci gnderdi. T rk ler nc m f
rezemize ate am. Yabancs olduum bu tabloyu sey
retm ek iin Semievle birlikte yola ktm. Yolda yaral
bir Kazaka rastladk. Eerin zerinde sallanarak o tu ru
yordu. Sararmt ve kan iindeydi. ki Kazak destek olu
yorlard ona.
Semiev:
ok Trk var m? diye sordu.
(*) ...Ve Ermeni topra, Dostum Valji. Btn yl buzla rtl
deil. (Horatius)
415

lerinden biri:
Domuz srs gibi saldryorlar efendimiz diye
karlk verdi.
Boaz geince arpmay grdm. 200 kadar Ka
zak, karm zdaki dan yamacnda bir lav yatanda sa
va dzeni almt. Tepelerinde de 500 kadar Trk vard.
K azaklar ar ar geriliyorlard. Trkler ani ataklara
kalkarak Kazaklarn 20 adm tesine kadar geliyor; ni
an alp ate ediyor, sonra drtnala geri ekiliyorlard.
Yksek san k lan , krm z kaftanlar ve atlarnn parlak
koumlar; mavi niformal, gsterisiz koum takm lar
n a sahip Kazaklarla tam bir kartlk yaratyorlard. Bi
zim kilerden 15 kii yaralanmt. Yarbay Basov haberci
gndererek im dat istedi. Bu srada kendisi de ayandan
yaralyd. K azaklar bozulmak zereydi. Fakat Basov y e
niden atm a bindi; kom utay elden brakmad. Destek b ir
lii gelip yetiti. T rkler bunu grnce, ba kesilmi p
lak bir Kazak cesedini dada brakarak bir anda gzden
yitip gittiler. K estikleri kafalar stanbula gnderiyorlarm. Ellerini kana batrp sancaklarna basyorlar. Tfek
sesleri kesildi. O rdunun yolda kartallar, daa doru s
zlerek av kollamaya baladlar. Bu srada bir general
ler ve subaylar kalabal grnd. Kont Paskevi geldi
ve Trklerin ardna ekildii daa doru at srd. Trkleri, derelerde ve hendeklerde siperlenen 4.000 atl des
tekliyordu. Dan tepesinden, bizden sel ukurlan ve te
pelerle ay n lan T rk ordughn grebiliyorduk. Ge va
k it dndk. Ordugha gelince yarallarmz grmeye git
tim. lerinden be tanesi o gece ve ertesi gn ldler.
Akam st de, ayn gn bir baka arpmada yarala
nan Osten Sakeni grmeye gittim.
Ordugh yaam ok houma gidiyordu. Sabahleyin
b ir top atyla uyanyorduk. adrda uyum ak sala ok
416

yararl. len yem eklerinde Asya al (*) yiyor, Toros

karlarnda soutulmu ngiliz biras ve ampanya iiyor
duk. ok deiik b ir sosyetemiz vard. Mslman alayla
rnn beyleri General Rayevskinin adrnda toplanr, e
virmen yardm yla sohbet edilirdi. Ordumuzda, Rus uy
ruklu Transkafkasya blgelerinin ve henz ele geiril
mi topraklarn ahalisinden kim seler de vard. Bunlarn
arasnda Douda eytana taptklarna inanlan Yezidiler
ok ilgimi ekiyordu. 300 kadar Yezidi ailesi A rarat etek
lerinde yayor. Bunlar Rus hkm darnn egemenliini
kabul ettiler. Bakanlar kara kalpakl, krmz kaftanl,
irkin bir adamd. A ra sra tm atl birliklerinin komu
tam General Rayevskinin adrna gelirdi selam vererek.
Yezidilerin inanlar stne sylenenlerin doruluk de
recesini renmeye altm. Yezidi bakan, eytana tap
mak diye bir eyin asl astar olmadn syledi. Onlar
da T an n nn birliine inamyorlarm. Fakat eytann
ilenlenmesini de dorulamyor, yakksz buluyorlar
m. Tanr'nn m erham etine snr konulamayacana g
re, bugn mutsuz olan eytan yarn balanabilirmi. Bu
aklamay yeterli buldum. Yezidilerin eytana tapmaylarna sevindim. Bu konuda dtkleri yanlg bence pek
o kadar nemli deil.
Adamm benden gn sonra geldi ordugha. D
mann gz nnde hareket etmesine karn herhangi bir
vukuat olmadan ilerleyen arlk koluyla gelmiti. Not:
Sava sresince, kalabalk arlk kolumuzdan tek bir ara
ba bile dman eline gememiti. Arlk kolu alacak
bir dzen iinde izliyordu orduyu.
17 Haziran sabah yine silah sesleri duyduk, tki saat
sonra Karada alay sekiz Trk sancayla birlikte dn
d. Albay Frideriks kaya ynlar ardnda pusuya ya
(*) Koyun ikebab (ev.)
417

tan dmanla kapm, onu sktrp pskrtm t. Atl

Birlii Komutan Osman Paa canm zor kurtarabilm iti.
18 Haziranda ordugh yeri deitirildi. 19 Haziran
sabah top bizi uyandrr uyandrm az b ir kaynam adr b a
lad. Generaller grev alanlarna gidiyorlard. Alaylar s
ralandlar. Subaylar birliklerinin bana getiler. Ne ya
na gideceimi bilemeden, ylece tek bama kala kalm
tm. Atm dehledim; kendi haline braktm . Yolda kar
latm General Burtsov sol kanada ard beni. Sol k a
nat da ne ola ki? diye dnerek biraz daha ilerledim.
Toplar yerletiren General M uravyevi grdm. Az son
ra Trk delibalar ortaya kt. Vadide dnmeye bala
yarak bizim Kazaklarla karlkl atee baladlar. Bu s
rada dmann kalabalk bir yaya birlii dere yatandan
ilerliyordu. General M uravyev ate komutu verdi. M er
mi, kalabaln tam ortasna dmt. Trkler kylara
kap tm seklerin arkasnda gzden yittiler. Kont Paskevii grdm bu srada. K urm ay evresindeydi. Bizden
derin bir hendekle ayrlan T rkler ordumuzu kuatm a
ya balamlard. Kont gidip hendei incelemesi iin Puin'i grevlendirdi. Puin drtnala uzaklat. Onun sal
drya getiini sanan T rkler yaylm ateine baladlar.
Gltk. Kont da toplara ate buyruu verdi. Burtsov
un beni ard sol kanatta k ran krana sava vard.
Trk svari birlii de tam kardan zerimize doru iler
lemeye balad. Kont, onlara kar Nijegorod alaynn b a
nda General Rayevskiyi gnderdi. Trkler kar sald
ry grnce ekildiler. Bizim T atarlar yaral Trkleri
b ir anda soyup tarlann ortasnda rlplak brakyor
lard. General Rayevski hendein kysmdayd. Albay Simoni onlan geri evirdi.
arpma durdu. T rkler kendi bildiklerince siper
lenmek zere, gzmzn nnde toprak kazmaya, ta
tamaya baladlar. liilmedi. A tlardan inip T an n ne
418

verdiyse yemeye baladk. Bu srada Konta birka tu t

sak getirildi. lerinden biri ok ar yaralyd. Tutsak
lar sorguya ekildi. Saat alt sularnda ordu yeniden sal
d n em ri ald. Trkler ynaklarn gerisinde kprdan
maya balamlard. Bizi nce top ateiyle karlayp, az
sonra da ekilmeye baladlar. Atl kolumuz nden gidi
yordu. Dere yatana inmeye baladk. A tlarn ayaklan
altnda toprak kopup paralanyordu. Atm kazara b ir kapaklansa, btn hafif atl alay ineyip geerdi beni. ok
kr byle bir ey olmad. D alan saran geni bir yola
ktk. Svari birliklerimizin tm drtnala saldrya
geti. Kazaklar yol boyunca braklan toplar kamlaya
rak uup gittiler. Trkler yolun iki kysndaki hendek
lere snyorlard. Ate etmiyorlar; ya da en azndan,
kulaklarmzn dibinden kurunlar vzldayarak gemi
yordu artk. Hzl ve gl atlara sahip T atar alaylar en
nde gidiyordu. Benim atm da dizginini azna kstrm
uarcasna ilerliyordu. Onu glkle yavalatabildim. Yol
da yanlamasna uzanm yatan gen bir T rkn cesedi
nnde durdum. 18 yalarnda bir delikanlyd bu. Bir kznkini andran solgun yz henz tazeliini yitirmemiti. Sar tozlar iinde yatyordu. Tral ensesinde bir
kurun yaras vard. Y ryerek ilerliyordum. Az sonra
Rayevski gelip yetiti. Bir kt parasna Kont Paskevie verilm ek zere bir rapor yazd. Dmann tam bir
bozguna uradn bildiriyordu. Sonra atn srp gitti.
Onu uzaktan izliyordum. Gece oldu. Yorgun atm gitgi
de geriliyor, her admda tkezliyordu artk. Kont Paskevi kovalamann durdurulm as buyruunu verdi. Albay
Polyakovla karlatm. Komutasndaki Kazak topu b ir
lii nemli bir rol oynamt o gn. Birlikte, braklm
b ir kye geldik. Kont Paskevi de oradayd. Gece oldu
u iin kovalamay brakmt.
Kontu bir yer alt evinin damnda, atein karsn

419

da bulduk. G etirilen tutsaklan sorguya ekiyordu. He

men hemen tm kom utanlar oradayd. A tlarn banda
Kazak nbetiler vard. Alevler Salvatora-Rozaya y ara
r bir tabloyu aydnlatyor, karanlkta bir dere ald
yordu. Bu srada Konta, kyde barut stoklarnn giz
lendii, her an bir patlama tehlikesi bulunduu haberi
geldi. Kont, kurm ayyla birlikte damdan ayrld. Gecele
diimiz yerden otuz verst tedeki ordughmza hareket
ettik. Svari mfrezeleri yollar tutm utu. Yerimize h e
nz varm tk ki, sanki bir gkta dmesine gky
z boydan boya aydnland ve bouk b ir patlam a sesi
iittik. On be dakika nce damnda durduumuz ev h a
vaya umutu. B arut stoku varm iinde. Savrulan ta
lar birka Kaza ezmiti.
te o srada grebildiklerim bunlar oldu. Akam s
t, ayn gn Erzurum Seraskerinin de bir arpm ada
bozguna uratldn rendim. Serasker 30.000 kiilik
b ir orduyla Hakk Paaya katlm aya geliyormu. Yenilin
ce E rzurum a kam. Ordusu Soanl blgesinde dal
m, toplar ele geirilmi, Hakk Paa da bylece teke
drlm t. Kont Paskevi toparlanm a frsat verm e
di ona.

4
H a k k P a a 'y la sava. B ir T a ta r b eyin in lm . H e r m a fro d ito s. T u ts a t P a a . A ra. o b an k p r s . H a a n k a le . Ilc a .
E rzu ru m s t n e

yry.

G r m e le r.

E rzu ru m 'u n

aln m as .

Trk tu ts a k la r. D ervi.

Ordu ertesi gn saat bete uyand ve ilerlem e buy

ruu ald. adrdan ktmda, herkesten nce kalkm
420

olan Kont Paskevile karlatm . Beni grd ve aram z

da u konuma geti:

E tes-vo us fa tig u d e la jo u rn e d 'h ier'

M a is un p e u , m . le C o m te .

J en suis f c h p o u r vous, c a r n ou s allo n s fa ire e n

co re u n e m a rc h e p o u r jo in d re le P a s h a , e t p u is il fa u d ra p o u r
su ivre l'e n n em i en c o re u n e tre n ta in e de verstes. ( * )

Yola koyulduk ve saat sekizde bir tepeye geldik. Hak

k Paann ordugh avucum uzun ii gibi grnyordu
buradan. Trkler btn bataryalaryla zararsz bir ate
atlar. Ordughlarnda byk b ir kaynm a gze arp
yordu bu srada. Yorgunluk, bir de sabah gneinin v er
dii m ahm urlukla oumuz attan inmi, serin imenlere
uzanmtk. Dizgini elim in uzanabilecei b ir yere dola
dm. H areket em rini beklerken hafif kafif kestiriyordum.
On be dakika sonra uyandrdlar. H arekete geilmiti.
Birlikler bir yandan T rk Ordughnn stne yrrken
atllar da dman kovalamaya hazrlanyordu. Ben Nijegorod alay ile gidiyordum. Fakat atm topallad iin
geri kaldm. Bir hafif atl alay yanm dan geip gitti. Son
ra topla birlikte Volhovski gelip geti. Ormanlk da
larda tek bama kalmtm. Yzgeri ettim . General Muravyev komutasndaki yaya alayna rastladm . Ormann
dmandan temizlenmesi iin bir blk asker gnderildi.
Dere yatana yaklatm da ilgin bir grnmle kar
latm. Bizim T atar beylerinden biri ar yaral olarak
bir aacn dibinde yatyordu. Gen bir ocuk olan gzde
si de yanbanda hngr hngr alyordu. B ir molla diz
km dua ediyordu. Can ekien bey son derece sakin
(*) Dnden beri yoruldunuz mu? Bir para, Kont hazret
leri. zldm. nk bir seferimiz daha var. Paa'y& ye
timek, sonra da dman otuz verst kovalamak zorundayz.

421

di. Hi kprdamadan, gen dostuna bakyordu. Dere ya

tanda 500 kadar tutsak toplanmt. Birka T rk beni
besbelli hekim sanarak elleriyle iaret edip yanlarna a
ryor, elimden gelmeyecek b ir yardm istiyorlard. Ya
rasna kanl bir paavra bastrarak ormandan bir Trk
kt. Askerler, belki de acyarak, iini b ir an nce b itir
mek iin yaral T rke yaklatlar. Bu kadarna dayanlamazd artk. Durmadan kan yitiren zavall T rk on
larn elinden aldm; bitkin bir halde arkadalarnn ara
sna braktm. Albay Anrep de onlarla birlikteydi. Trk
ordughnda veba salgn olduu sylentilerine aldr et
meden tutsaklarn arasnda cturuyor, onlarn ubuklarn
dan dosta ttn iiyordu. Tutsaklar kendi aralarnda sa
kin sakin konuarak oturuyorlard. Genellikle gen adam
lard hepsi de. Biraz dinlendikten sonra yeniden ilerle
meye baladk. Yol cesetlerle doluydu. 15 verst gittikten
sonra Nijegorod alayn buldum. Bir dere kysnda k a
y alar arasna konmutu. Kovalama birka saat daha s r
d. Akam st sk ormanlarla evrili bir ovaya vardk.
ki gn iinde at srtnda seksen verstten ok yol alm
tm. Deliksiz b ir uyku\ ekebilecektim artk.
Kovalamadaki birlikler .ertesi gn geri dnme buy
ruu aldlar. Bu srada tutsaklar arasnda b ir herm afrodito (*) bulunduunu rendik. Dileim zerine, Rayevski onun getirilmesini em retti. Uzun boylu, olduka i
man bir kylyd bu. Kalkk burunlu; buruuk, ablak su
ratlyd. Onu hekimle birlikte gzden geirdik.
(*) Hermesle Alfroditin olu. Nemfalann elinde bym, bun
lardan Salmakid ona k olmutu. Akna karlk bulama
yan Salmakid, Tanrlara yakararak kendi bedeninin sevgi
lisinin bedeniyle sonsuza birletirilmesini diledi. Byleca ya
rs erkek, yars kadn bir varlk ortaya kt tOvidus)
(ev.)

422

E ra t vir, m a m m o s u s u t fe m in a , h a b e b a t t. non evolu tos,

p. q u e p arv u m e t p u e rile m . Q u a e re b a m u s s it n e e x se ctu s?

Deus, ra s p o n d it, c a s tra v it m e. ( * )

Hipokratesin de bildii bu hastala gebe T atarlar

ve Trkler arasnda sk sk karlaldn gezginler be
lirtirler. Bu sahte herm afroditoslara T rkler Hoss diyor
lar ( " )
Ordumuz bir gn nce ele geirilen T rk ordugh
blgesindeydi. Kont Paskeviin adryla, Kazaklara tu t
sak den Trk paasnn yeil adr yan yanayd. Paa
y grmeye gittim. evresinde bizim subaylar km elen
miti. Paa, bada kurup oturmu, ubuunu t tt r y o r
du. K rk yalarnda gsteriyordu. Gzel yznde derin
bir dzgnlk ve gurur ifadesi vard. Teslim olduunda
kendisine soru sorulmamasn, bir fincan kahve getiril
mesini rica etmiti.
Ovaya inmitik. Karl, ormanl Soanl sradalar
arkada kalmt artk. Hibir yerde dmanla karlamakszn durm adan ilerliyorduk. K yler bombotu. ev
renin hzn verici bir grnm vard. Kayalkl kyla
rna arpa arpa hzla akp giden A ras grdk. Hasankale'den 15 verst uzakta, aym boyda olmayan yedi ayak
stne gzpeke kurulm u gzel b ir kpr var. Onu
sonradan zengin olan b ir obanm yaptrd syleniyor.
Issz dalarda tam b ir yalnzlk iinde lm bir oban.
Yapayalnz iki am aacnn glgeledii m ezar hl ora
daym. evre ahalisi ziyaretine giderlermi. Kprnn
(*) Kylnn kadn gibi gsleri, ilkel cinsiyet bezleri ve k
k, ocuka bir organ vard. di edilip edilmediini sor
duk ona:
Beni Tanr idi etmi, diye karlk verdi (Lat.)
(**) Trkede byle bir szck bulunmadndan. Hunsa szc
yle kartrlm olabilir. (ev.)

423

ad oban Kprs idi. Tebriz yolu bu kprnn zerin

den geiyor.
Birka adm tede bir kervansarayn karanlk ykn
tlarna uradm. Hasta bir eekten baka kimse yoktu.
Ahali kaarken onu da buraya brakm olmalydlar.
24 Haziran sabah, eski bir kale olan ve bir gn n
ce Prens Kekoviin ele geirdii Hasankaleye gelmitik.
Gecelediimiz yerin 15 verst tesindeydi. Uzun y r
ylerden yorgun dmtm. Dinlenmeyi um arken i
baka trl kt.
A tllar hareket etmeden nde ordughmza gelen
dal Ermeniler, gn nce hayvanlarn srp gtren
T rklere kar bizden yardm istediler. Onlarn istekleri
ni iyice anlayamayan Albay Anrep dalarda Trk m f
rezeleri bulunduunu sand; hafif atl alayndan bir blk
alarak ve Rayevskiye dalarda 3000 Trk olduunu b il
direrek tozu dumana katp gitti. Rayevski de ne olur ne
olmaz diye onun arkasndan yola koyuldu. Kendimi Nijegorod alayna bal saydmdan ben de Erm enileri k u r
tarm ak iin byk bir kederle atm srdm. 20 verst son
ra bir kye vardk. Geride kalan birka hafif atl eri, k
llarn ekmi, patr k t r koarak tavuk kovalyorlar
d. Burada kyllerden biri, meselenin birka gn nce
T rklerin srp gtrd 3000 srla ilgili olduunu
Rayevskiye anlatt ve iki gnlk bir kovalamadan sonra
onlara kolayca yetiebileceimizi bildirdi. Rayevski as
kerlere tavuklarn peini brakm alarm em retti. Albay
A nrepe de geri dnmesi iin em ir gnderdi. Bylece ba
na hi de elenceli gelmeyen b ir i baarmak iin yani
birka Ermeni tavuunun cann kurtarm ak iin bo yere
krk verst yol tepmi olduk.
Hasankale Erzurum un anahtar saylyor. Kent ba
b ir kale ile tal kayaln eteinde kurulm u. Yz ka
dar Ermeni ailesi yayor burada. Ordughmz kalenin

424

nne alan geni bir dzle konmutu. Burada Hasankale lcasn ziyaret ettim . inde dem irli-kkrtl m a
den suyu kayna bulunan yuvarlak b ir ta yapyd bu.
Yuvarlak havuzun ap sajen(*) kadard. evre
sinde iki kere yzdkten sonra anszn b ir ba dnmesi
ve mide bulants hissederek kendimi havuzun ta kyla
rna glkle atabildim. Bu sular Douda ok nl. Fa
kat hekim olmad iin halk sudan kendi bildiince ya
rarlanyor. Bu yzden de sonu pek baarl olmuyor sa
nrm.
Hasankale duvarlarnn dibinden M uruk rma ge
iyor. Kylarnda bir sr maden suyu kayna var. Bu
sular kayalarn altndan kp rm aa akyorlar. imleri
Kafkasya maden sularn tutm uyor. Biraz bakr tad var.
ar hazretlerinin doum gn olan 25 Haziranda,
alaylar kale duvarlarnn dibinde ksa bir dua dinlediler.
Kont Paskeviin verdii le yemeinde hkm darn e
refine kadehler kaldrld. Kont bu srada Erzuruh sefe
rinin haberini verdi. Akam st saat bete de ordu yola
kmt bile.
26 Haziranda Erzurum 'un be verst tesindeki da
lardaydk. Bu dalara Akda deniliyor. Kireli dalar.
Rzgr estike beyaz, yakc bir toz doluyordu gzleri
mize. Dalarn insan hznlendiren bir grn vard.
Fakat Erzurum un yaknl ve seferin baaryla sonu
lanacana olan inancmz bizi avutuyordu.
Kont Paskevi akam st arazi incelemesine kt.
Sabahtan beri nc mfrezelerimizin karsnda dnp
duran T rk sipahileri ona ate etm eye baladlar. Kont
bir yandan General M uravyevle konumasn s rd r r
ken, bir yandan da kamsn sallayarak onlara gz da
veriyordu. Trk ateine karlk verilmedi.
(*) Bir sajen 2.13 metredir. (ev.)

425

Bu srada Erzurum tam b ir ana baba gn yayor

du. Yenilgiden sonra kente kaan Serasker, Ruslarn boz
guna urad sylentisini yaym; fakat onun arkasndan
da serbest braklan tutsaklar halka Kont Paskeviin bil
dirisini iletmilerdi. Bylece Seraskerin yalan ortaya
kmt. Az sonra Ruslarn hzla ilerledii renilmiti.
Halk kentin dmana teslim inden sz etmeye balad. Fa
kat Serasker ve ordu, savunmadan yanayd. Bu srada bir
ayaklanm a patlak vermi, gz dnen ayak takm birka
Frenk ldrmt.
26 Haziran sabah ordughmza Erzurum ahalisinin
ve Seraskerin delegeleri geldi. Gn grmelerle geti.
Delegeler akam saat bete Erzurum a dndler. Asya
dillerini ve geleneklerini iyi bilen General Prens Bekovi de onlarla gitti.
Ertesi gn ordumuz ilerlem eye balad. Erzurum un
dousunda, Top da tepesinde b ir Trk bataryas vard.
A laylar Trk tfeklerine bando mzkayla karlk vere
rek bataryann stne yrdler. Top da ele geirildi.
ir Yuzefovile birlikte oraya gittim. Kont Paskevi
kurm ayyla birlikte, ele geirilen topun bandayd. Kale
si, m inareleri, birbiri stne abanan yeil dam laryla E r
zurum gzlerimizin nne seriliverdi. Kont at srtm dayd. K entin anahtarm getiren Trk delegeler onun tam
karsnda yere oturm ulard. Erzurum da byk b ir kay
nama olduu gze arpyordu. Anszn kent tabyasnda
b ir ate parlad, duman ykseldi ve Top dana doru
glleler umaya balad. Bunlardan birka tanesi de Kont
Paskevi'in bann stnden geti. Kont bana dnerek:

V o ye z les Turcs. ( * )

Ayn anda, dnden beri kentte grmeler yapan

(*) Gryor musunuz Trkleri?
426

Prens Bekovi drtnala Top dana geldi. Seraskerin ve

halkn kenti teslim etmeye oktan raz olduklarm ; fakat
Topu Paa komutasnda birka dikkafal A m av u tun ba
taryalar ele geirerek ayaklandklarm bildirdi. Gene
raller atlarn srp Konta yaklatlar. T rk bataryalar
n susturm ak iin izin istediler. Kendi toplarnn atei
altnda kalan Erzurum ileri gelenleri de ayn eyi rica
ettiler. Kont bir sre bekledi; sonunda:
Artk fazla oldular! diyerek gereken buyruu verdi.
Toplarmz hemen atee balad. Dman topu atei
yava yava dindi. Alaylarmz Erzurum zerine yrd
ve 27 Haziran gn Poltava savann yl dnmnde,
akam saat altda, Rus bayra Erzurum kalesinde dalga
lanyordu.
Rayevskiyle birlikte kente hareket ettik. Grlecek
m anzarayd dorusu. Trkler evlerinin dz dam larna k
m, ask suratlarla bizi seyrediyorlard. Erm eniler g
rltl bir kalabalk halinde sokaklarda birikmilerdi.
ocuklar istavroz kararak ve hi durmadan Hristi
yan! Hristiyan! diye bararak atlarmzn nnde ko
uyorlard. Kaleye geldik; topularmz ieri girdi. B ura
da benim A rtem iyle karlanca ap kaldm. zel izin
verilm eden hi kimsenin ordughtan ayrlamayaca k o
nusunda sert yazl buyrua karn; o, kenti dolamaya
kmt bile.
Erzurum un sokaklar dar ve eri br. Yaplar ol
duka yksek. Yollar kalabalk, dkknlar kapalyd. ki
saat kadar dolatktan sonra ordugha dndmde, tu t
sak Seraskerle drt Paanm da orada olduunu ren
dim. Paalardan biri, (korkun derecede konukan,-kuru
bir ihtiyard bu), bizim generallere hararetle bir eyler
anlatyordu. Beni frakl grnce kim olduumu sordu.
Puin, ir olduumu syledi. Paa elini gsne koyup
bir tem enna kt. evirmen yardmyla unlar syledi:
427

Bir irle karlam ak her zaman hayrldr. ir,

derviin kardeidir. Onun ne vatan vardr, ne de dnya
nim etlerinde gz. Biz zavalllar an, iktidar ve para pe
inde koarken o yeryznn hkm darlaryla ayn s
rada d urur ve herkes onun karsnda saygyla eilir.
Paann tam bir Doulu olarak syledii bu szler
hepimizin houna gitti. Ben Seraskeri grmek iin dar
ktm. Seraskerin kald adrn giriinde; gsterili bir
A rnavut kaftan giyinmi, on drt yalarnda kara gzl
bir ocuk olan sevgili i olan duruyordu. Derin bir m it
sizlik iinde bir kede oturuyordu. evresinde bizim su
baylar kmelenmiti. adrdan karken, bana koyun
derisinden bir kalpak geirfni, y a n plak gen bir adam
grdm. Elinde bir omak vard. Srtna bir tulum (outre)
asmt. Avaz avaz baryordu. Bu delikanlnn dervi,
yani kardeim olduunu sylediler. Galipleri selamlama
ya gelmi. Oradan zorla uzaklatrld.

5
E rzu ru m . A s ya g rkem i, iklim . M e z a rlk .

T ala m alar. S e r

a s k e r s a ra y . T rk p a a s n n saray. Veba. B u rtsov'u n lm .

E rzu ru m 'd an ayrl. D n yolu. Rus dergisi.

(Yanl olarak Arzerum, Erzrum, Erzron diye adlardm lan) Erzurum ; aa yukar 415 yl sralannda kinci
Feodosya zam anmda kurulm u ve Feodosijpol diye adlandm lm t. Adyla hibir tarihsel an birlemiyor. Bildi
im tek ey, Hac Bahann tanklna gre, bir hakaret
dolaysyla zr dilemek iin burada ran elisine insan
kula diye dana kula sunulmu olmasdr (*).
(*) Morierin The adventures of Haji Baba adl romanndan
(ev.)
428

Erzurum, Asya Trkiyesinin en nemli kenti sayl

yor. Nfusunun 100.000i bulduu syleniyorsa da, san
rm abartlm bir rakam bu. Evler tatan yaplm. Dam
lar imle kapl. Yksekten baknca kente tuhaf bir gr
n veriyor bu.
Avrupayla Dou arasndaki balca k ara ticaret yolu
Erzurum dan geiyor. Fakat kentte ok az mal satlyor.
M allan burada ortaya dkmyorlar. Tournefortun yaz
d gibi, Erzurum da bir hasta b ir kak rvent bulam a
d iin lebilir. Oysa kentte uval uval rvent vardr.
Asya grkemi sznden daha anlamsz b ir ey bil
miyorum. Bu deyim Hal Seferleri srasnda km ol
mal. Kalelerinin plak duvarlarn, mee odunundan san
dalyelerini brakarak sefere katlan ve Dounun krm z
divanlarn, renk renk hallarn, kabzalar renkli talar
la ssl hanerlerini grnce gzleri kamaan yoksul
valyelerin iidir bu. Bugn Asya yoksulluundan, Asya
ilkelliinden sz edilebilir ancak. Grkem, hi kukusuz,
A vrupann sahip olduu bir eydir artk, Pskov ilinin ilk
tara kentindeki kk bir bakkal dkknnda bulabile
ceiniz herhangi bir eyi, Erzurum da dnyann parasn
dkseniz satn alamazsnz.
Sert bir iklimi var burann. Kent denizden 7.000 ayak
ykseklikte bir vadiye kurulmu. evredeki dalar yln
byk bir ksmnda karla rtldr. Ormansz, fakat b i
tek bir topra var. H er yandan kaynaklar fkryor; h er
yerde su kem erlerine rastlyorsunuz. E rzurum da eme
den bol bir ey yok. H erbirinin stnde b ir zincire bal
teneke taslar asl. nanl M slmanlar bu taslardan su
iiyor, Tanrya krler ediyorlar. K ereste Soanldan
getiriliyor.
Erzurum silh deposunda sanrm Godfroy (*) zama
(*> Birinci Hal seferinde, Hal ordular babuu (ev.)
429

nndan kalma eski silhlar, miferler, zrhlar, kllar bu

lundu. Hepsi paslanmt.
M esitler bask ve karanlk. Mezar talarnn stn
de yine tatan yaplma sarklar ykseliyor. Birka paa
trbesi farkl iilikleriyle hem en gze arpyor. Fakat
bunlarn yapmnda da kaba b ir zevkin egemen olduu
nu gryorsunuz. Biz gezgin, Asya kentleri iinde sade
ce Erzurum da bir saat kulesi bulunduunu, onun da saa
tinin ilemediini yazar.
Sultann n ayak olduu yenilik hareketleri Erzu
ru m a ulamam henz. Ordu hl renk renk Dou giy
sileri iinde. Erzurum la stanbul arasnda, tpk Kazan
la Moskova arasnda olduu gibi b ir ekime var. Yeni
eri Eminolunun yazd bir talama yle balyor:
G v u rla r v yo r im d i s ta n b u l'u
A m a yarn d em ir ke leriyle
U yuyan b ir ylan g ib i e ze c e k le r onu
V e ekip g id e c e k le r b rak p ylec e
s ta n b u l b ra k m a s n h l uykuyu
s ta n b u l P ey g a m b e rin yo lun d an ayrld
O nu b a ta n k a rd k u rn a z B a t
D a la ra k u ta n ve ric i zev klerin ko yn u n a
O ih a n e t e tti d u a y a ve klc a
K m s y o r a rtk s a v a a la n n d a n a k a n teri
a ra p s a a ti oldu d u a s a a tle ri
Snd in a n c n k u ts a l a te i
D o la r ev li k a d n la r m e z a rlk la rd a
H e r k o c a k a r b ir h a c a n a
H a re m e s o k a rla r e rk e k le ri
b irlik i h a re m a a s u yku d a
A m a E rzu ru m u m u z y le m i ya?
B izim d a l , o k yo llu k e n tim iz

430

K a p lm a d k b ir ze v k s a la y a
Y zve rm e d ik isy an a ra b n a
G n ah yo lu n d an g itm ed ik g itm eyiz
n a n sa h ib iy iz, o ru tu ta rz
K u ts a l s u la rd r d o y u ran b izi
D m an st n e r z g r gibi
U up g id e r a tlla rm z
G irilm e z h a re m le rim ize
S e rttir h a re m a a la rm z
K a d n la r ra h a t a o tu ru r i e rd e { * )

Serasker saraynda, harem in bulunduu odalarda k a

lyordum. Btn gn saysz koridorlardan geerek, oda
dan odaya, damdan dama, merdivenden m erdivene dola
p duruyordum. Saray talana uram gibiydi. Kaabi
leceini uman Serasker dar karabildii h er eyi
karmt. Divanlar cascavlak kalm, hallar kaldrlmt.
K entte dolarken beni yanlarna aran T rkler
karp dillerini gsteriyorlard. (Btn F renkleri hekim
sanyorlar.) Bu i canm skmaya balam t artk. Ben
de onlara ayn ekilde karlk verm eye baladm. A k
am saatlerini akll, sevimli Suhorukovla (**) birlikte ge
iriyorduk. O rtak kayglarmz bizi birbirim ize yaklatr
mt. Bir zam anlar tutkuyla ve baaryla giritii edebi
yat almalarndan, tarih incelemelerinden sz ediyor
du bana. steklerinin, dileklerinin snrll gerekten de
dokunakl. almalarn sonulandrmaksa ok yazk olur.
Serasker saray kpr kpr kaynyordu. B ir zam an
lar ask yzl Paamn, kars ve i olanlar arasnda ses
(*), Yenieri Emiroglu uydurma bir addr. Bu iiri Pukin yaz
mtr. (ev.)
(**) Tarih yazan, Dekabrist ayaklanm asna katld iin srl
m t (ev.)

431

sizce ubuunu tttrd bu yerde imdi galip komu

tan oturuyor; generallerinden utku raporlar alyor, pa
alklar datyor, yeni romanlardan sz ediyordu. Mu
Paas, Kont Paskevie bavurarak yeeni iin bir yer is
tedi. Bu kurum lu T rk saraya geldiinde odalardan b iri
nin kaps nnde durdu; heyecanla bir eyler syledi;
sonra derin b ir dnceye dald. Meer bu odada Seras
kerin buyruuyla babasnn boynu vurulmu. te ger
ek Dou izlenimleri!
Kafkasyam n dehetiyle nl Pulat Beyi, son sava
lar srasnda ayaklanan iki erkez oymak bakanyla b ir
likte E rzurum a geldi. Kont Paskevile le yemei ye
diler. Pulat Bey otuz be yalarnda, ksa boylu, geni
omuzlu bir adamd. Rusa bilmiyor ya da bilmezden ge
liyordu. E rzurum a gelii beni ok sevindirmiti. Dalar
dan ve K abardadan gven iinde geebilirdim artk.
Erzurum dolaylarnda tutsak den ve Seraskerle b ir
likte Tiflise gnderilen Osman Paa, Kont Paskeviten
Erzurum da brakt harem ine gvenlik salanmas di
leinde bulunm utu. lk gnlerde harem kimsenin akl
na gelmemiti. Bir gn le yemeinde, 10.000 kiilik bir
ordunun igali altnda olduu halde ahalisinden hi kim
senin askerlerden ikyete gelmedii Mslman kentin
deki dirlik dzenlikten sz ederken Kontun aklna Osman
P aann harem i geldi ve Bay Abramovie Paann evi
ne urayarak karlarnn ne durum da olduunu renip
gelmesini em retti. Ben de Bay A.ya elik etmek iin izin
aldm. Yola ktk. Bay A. evirmen olarak bir Rus su
bay almt yanm a. ok ilgin bir serveni vard bu su
bayn. 18 yanda Iranllara tutsak dm. di edil
mi ve 20 yldan daha uzun b ir zaman ahn oullarn
dan birinin harem inde harem aal yapm.- Mutsuzlu
unu, ran da geirdii y llan dokunakl b ir ak yrekli
432

likle anlatyordu. Fizyolojik bakm dan son derece nemli

eyler syledi.
Osman Paanm evine geldik. Son derece derli top
lu, hatt zevkle denmi denebilecek b ir konuk odas
na aldlar bizi. Renkli pencerelerde K urandan alnm
ayetler vard. Bunlardan b ir tanesi M slman harem i iin'
ok derin anlaml geldi bana: Balamak ve zmek sana
yarar. Gm ereveli fincanlarda kahve getirdiler.
Osman Paann babas, kadnlar adna K onta teekkre
geldi. Beyaz saygdeer bir sakal vard yal adamn.
Bay A., buraya Osman P aam n karlaryla konumaya
geldiini, bir dertleri olup olmadn kendi azlarndan
duymak iin grevlendirildiini kesinlikle bildirdi. ran
tutsa bunlar evirir evirmez yal adam dilini fkeyle
aprdatt. Arzumuzu hibir ekilde yerine getirem eyece
ini; yoksa Paa dndnde byle b ir ey duyacak olur
sa onun da harem deki b tn uaklarn da boynunu v u r
duracan syledi. lerinde harem aas bulunm ayan
uaklar da ihtiyarn szlerini onayladlar. Fakat Bay A.,
Nuh diyor peygam ber demiyordu. Adamlara:
Siz Paanzdan korkuyorsanz, ben de kendi Ser
askerimden korkuyorum. Onun em irlerine nasl kar ge
lebilirim? dedi.
Yapacak ey yoktu. ki clz fskiyenin aprdad bir
baheden geirdiler bizi. Kk ta yapya yaklatk. h
tiyar bizimle kap arkasnda durdu. Srgy brakm adan
kapy dikkatle at. Bandan sar terliklerine kadar b e
yaz arafa brnm bir kadn grnd. evirmenimiz
ayn soruyu ona da tekrarlad. Yetmilik b ir kocakarnn
disiz azndan kan m rlt duyuldu. Bay A. onun s
zn keserek:
Paann annesidir bu, dedi. Biz karlarn gr
meye geldik. O nlardan birini gnderin.
G vurlarn bu buluuna hepsi ap kald. Kocakar
433

gitti; kendisi gibi batan ayaa rtl b ir kadnla dnd

az sonra. rtnn altndan cvl cvl b ir kadn sesi yk
seldi. Kocasz kalm zavall kadnlara gsterdii ilgiden
t r K onta teekkr ediyor; Ruslarn davranlarn
vyordu. Bay A. sohbeti koyulatrm ay baard. Ben
bu srada evreme baknrken tam kapnn stnde yu
varlak bir pencerecik; pencerecikte de merakl, kara gz
leriyle fldr fldr bakan be alt tane yuvarlak bak
grdm. Buluumu tam Bay A.ya sylemek zereydim
ki, balar kmldad, gzler krpld, birka parm akk
susm am iin gzda verdi bana. Boyun edim ve bulu
um u kimseyle paylamadm. Hepsi de ho yzlerdi; fa
kat hibiri gzel deildi. Kapda Bay A. ile konuanlar
harem in gzdesi, yreklerin hzinesi, akn gl olma
lyd. Ya da ben byle dndm.
Bay A.nm soruturm as sona erdi. Kap kapand.
Penceredeki yzler ekildi. Baheyi ve evi gzden geir
dikten sonra, eliliimizden pek honut kalarak saraya
dndk.
Bylece bir harem grm oldum. Pek az A vrupa
lya ksmet olur bu. te size b ir Dou roman l^onusu.
Sava bitmi grnyordu. Dne hazrlanyordum.
14 Temmuz gn halk ham am na gittim ama hi honut
kalmadm. H avlularn pislii, kt hizm et vs. adamakll
camm skt. Tiflis ham am lar nerde, bunlar nerde!
Saraya dndmde nbet yerindeki Konovnitsn
dan E rzurum da veba grldn rendim. Aklma he
m en karantinann korkunluu geldi ve o gnden tezi yok
ordudan ayrlm aya k arar verdim . Veba dncesi tatsz,
allmadk b ir duygu uyandryor insann iinde. Bu iz
lenim i silmek amacyla pazar yerinde dolamaya ktm.
B ir silh dkkn nnde durup bir haneri gzden ge
irm eye baladm. Anszn b ir el dokundu omzuma. Dn
dm ve korkun b ir dilenciyle b u ru n b uruna geldim. Y
434

z l gibi sararmt. Kan anana dnm irinli gzle

rinden pr pr ya akyordu. Veba dncesi yine ii
me dt. Dilenciyi anlatlmaz bir tiksinti duygusuyla
itip gezintiye ktma bin piman saraya dndm.
Ama m erak ar bast. Ertesi gn hekim le birlikte
ben de ordugha gittim. Veballar vard burada. adr
dan bir hasta karp getirdiler. Yz sapsaryd. Sarho
go sallanyordu. Bir baka hasta kendinden gemi yat
yordu. Vebaly gzden geirip zavall adama abuk iyi
olaca midini verirken iki T rk ilgimi ekti.
Bunlar hastann koluna giriyor, onu soyuyor, elleriy
le vcudunu yklyorlard. Adam veba deil de nezleydi
sanki. Bunu grnce Avrupal rkekliimden utandm
itiraf ederim. Az sonra kente dndm.
19 Temmuz gn Kont Paskevile vedalamaya git
tiimde byk bir keder iinde buldum onu. General
Burtsovun Bayburt dolaylarnda vurulduu yolunda ac
bir haber gelmiti. Yazk olmutu yiit Burtsova. Bu olay,
sayca ok az olan ordumuzu da kertebilirdi. Yabanc
b ir lkenin derinliklerine ilerlemi; bize di bileyen, ilk
baarszlk haberi zerine ayaklanmaya hazr bir halkla
kuatlmtk. Sava yeniden balamt. Kont, sonraki
olaylarn da tan olmam nerdi. Fakat ben bir an nce
Rusyaya dnmek istiyordum artk... Kont b ir T rk klc
armaan etti bana. Onu, fethedilmi Erm enistan krlarn
da ard sra dolatm parlak b ir kahram ann ans ola
rak saklyordum. Ayn gn Erzurum dan ayrldm.
A rtk bildiim yollardan Tiflise dnyordum. Bir s
re nce 15.000 kiilik bir ordunun enlendirdii bu yerler
imdi sessiz ve kederliydi. Soanly getim ve ordug
hmzn konaklad yeri glkle tanyabildim. G m r
de gn karantinada kaldm. Bezobdal yeniden gr
dm ve scaktan yanan Grcistana gemek zere serin
Erm enistan'n yksek yaylalarndan ayrldm.
435

Tiflise 1 Austosta vardm. Sevimli, en bir topluluk

iinde birka gn kaldm burada. alg sesleri ve Grc
t rkleri arasnda, bahelerde birka gzel gn geirdim.
Sonra yeniden yola koyuldum. Dalardan geerken kar
latm en nemli olay, bir gece Kobi yaknlarnda frt
naya yakalanm oldu. Sabahleyin Kazbekin yanndan
geerken olaanst gzellikte b ir grnmle karla
tm. Beyaz, para para bulutlar dan tepesinden ayor;
gne nlaryla aydnlanan ssz bir tapmak, havada y
zyormu gibi grnyordu. Azgn dere btn grkemiy
le karm a kt. Sel yata yam ur sularyla dolmu, az
gnlkta Tereki bile geride brakyor; tpk onun gibi kor
kun bir sesle uulduyordu. K ylar darm adum an olmu
tu. K ayalar yerlerinden oynam, akntnn nn tka
mlard. Kalabalk bir Osetin topluluu yol yapmnda
alyordu. Sonunda dar boaz sa salim geerek Byk
Kabarda ovasnn geni enginliine ktm. Vladikafkas'ta
Dorohova ve Puine rastladm. kisi de bu savata al
dklar yaralarn tedavisi iin kaplcalara gidiyorlard.
Puinin masasnda Rusa dergiler buldum. Grdm
ilk makale, yaptlarm dan birinin eletirisiydi. Yazar, ba
na ve iirlerim e veryansn ediyordu. Yazy yksek ses
le okumaya baladm. Puin beni durdurarak okurken
artistik mimikleri yapmam da istedi. Yaz, bizdeki ele
tiri sanatnn fantezileriyle sslyd tabi. Bir kayym,
perhiz yemei piiren b ir kadn ve bu kk gldrnn
saduyusu saylan b ir dzeltmen arasnda geen uzun bir
konumayd bu. Puinin isteini hem en yerine getir
dim ve bu o kadar-houm a gitti ki, yazy az nce okur
ken duyduum skntdan eser kalmad. Hep birlikte can
dan kahkahalar atm aya baladk.
Sevimli anayurdum un bana ilk hogeldini ite bu
oldu.

436

YZBAININ KIZI

1836

1
BR MUHAFIZ BRL AVUU

Y arn b ir m u h a fz b irli in d e b ir y zb a o labilirdi.

N e n e g e re k , b ra k o rd u d a alsn.

o k doru! V arsn s r n s n ...

P ek i, b a b a s k im onun?
K nyajnin

Babam Andrey Petrovi Grinyov, genliinde Kont

Mnnichin em rinde alm. I?** ylnda kdemli bin
ba rtbesiyle em ekliye ayrlm. O gnden bu yana,
kendi mal olan Simbirsk kynde yayordu. Annem Avdotya Vasilyevna Y. de, oral, yoksul fakat soylu bir aile
nin kzyd. Babamla Simbirskte evlenmiler. Biz asln
da dokuz kardemiiz. Fakat kardelerim in hepsi de be
bekken lmler.
Ben daha annem in karnndayken, yakn aile dostlar
mzdan muhafz birlii binbas B.nin yardm yla Semenovski alayna avu yazlmm. Eer um utlar boa
kp, annem kz douracak olsaym, babam dnyaya gel
meyen avuun lmn gerekli yere bildirecek, i de
bylece kapanacakm.
439

renimimi tamamlayncaya kad ar izinli saylyor

dum. O zam ann eitim yntemi im dikinden bakayd.
Be yama bastktan sonra seyis Savelyiin eline veril
dim. Kendisi uyank davranlarndan tr lalalma
atanm t. Onun gzetimi altnda yetierek on iki yama
vardm da Rus gram erini iyice renmi, bir taz yav
rusunun nitelikleri zerine yanlm adan konuabilecek du
rum a gelmitim. Bu srada babam, M onsieur Beaupr
adnda bir Fransz tu ttu benim iin. Kendisi iftliin yl
lk arap ve zeytinya ihtiyacyla birlikte Moskovadan
sm arlannt. Franszn gelii Savelyiin ok cann sk
t. Kendine ocuun ne eksii var? diye homurdanp
duruyordu; ok kr ykanmas, taranm as, beslenmesi
yerinde. Kendi adamn yokmu gibi sen git elin msy
sn kirala! Bou bouna para harca!..
B eauprnin asl meslei berberlikm i. Sonra bir ara
P rusyada askerlik yapm. Sonra da ne anlama geldii
ni pek kavram adan pour tre outclel (*) kalkp P rusya
ya gelmi. yi bir delikanlyd. Fakat ok uar ok der
bederdi. En gsz yan da kar cinse ar tutkusuydu.
Bu yzden, sk sk tokatlanr, gnlerce oflayp puflard
artk. Ayrca, kendi deyimiyle, ie dm an bir adam de
ildi. Yani, (Rusa sylersek) ikiye pek dknd. Fakat
bizim evde arap sadece yem ekten sonra, o da birer k a
dehik verildiinden ve zavall retm en h er keresinde
atlandndan, Beaupr az sonra Rus likrne alt. Son
ra da mide iin ok daha y ararl olduunu ileri srerek,
onu kendi lkesinin araplarna yelemeye balad.
Hemen dost olm utuk Fransz retm enle. Anlama
ya gre bana Franszca, Almanca ve b t n bilim leri
retm ek zorundayd ya, o bunun yerine benden ayak st
at pat Rusa renmeyi yeledi. Sonra da herkes kendi
(*) retmen olmak iin.

440

iiyle uramaya balad artk. A ramzdan su szmyor

du. Benim iin ondan daha iyi b ir retm en bulunam az
d. Fakat kader az sonra ayracakm bizi. Bakn nasl ol
du bu i.
iman ve opur b ir kz olan amarc Palaka ile
tek gzl srtma kz Akulka, b ir gn anlamlar, ay
n anda annemin ayaklarna kapanp iledikleri byk
gnah itiraf etmiler. Gzyalar iinde, toyluklarndan
yararlanarak kendilerini batan karan msyden ya
knmlar.
Bu gibi konularda akas olm ayan annem durum u b a
bam a iletmekte gecikmemi tabi. Babam ceza verirken
fazla dnp tanan insanlardan deildi. Hemen yan
na artm dzenci Fransz. Msynn kk beye
ders vermekte olduunu bildirmiler. Babam da bunun
zerine kalkp odama gelmi.
Bu srada Beaupr yataa uzanm, ml ml u y u
yordu. Size daha nce Moskovadan benim iin bir h arita
getirildiini sylemi miydim? Hibir ie yaram adan du
varda asl duran bu harita, kdnn genilii ve gzel
liiyle oktandr aklm eliyordu. Sonunda ondan u u rt
ma yapmaya karar vermi, B eauprnin de uykuda olma
sndan yararlanarak ie girimitim.
Ben tam mit B urnuna aa kabuklarndan bir kuy
ruk takarken babam ieri giriverdi. Yaptm corafya
altrm alarn grnce kulam ekti; sonra Beauprye
doru kotu, zavall adam sarsaklayarak uyandrd ve
azna ne gelirse sylemeye balad. Neye uradn a
ran Beaupr kalkm aya abalyor, fakat b ir trl beceremiyordu bunu. K rktk sarhotu nk. Daha ne olup
bittiini anlayamadan, babam adamcaz yakasndan tu t
tuu gibi yataktan kaldrd, ite kaka kap dar etti. He
men ayn gn de iftlikten kovdu. Savelyiin keyfine
diyecek yoktu tabii. Eitimim bylece sona ermi oldu.

441

Gvercin kovalayarak uaklarn ocuklaryla b irdir

b ir oynayarak birka yl daha geirdim. Fakat on alt ya
m bitirdiim yl hayatm temelden deiti.
B ir sonbahar gn annem salonda reel kaynatyor,
ben de onun yannda durm u fkr fkr kaynayan k
pklere bakarak yalanyordum. Babam pencere nne
oturm u, h er yl hi karm adan ald Saray Ylln
okuyordu. Bu kitaba kar eksilmeyen b ir ilgisi vard. Her
okuyuunda alacak kadar heyecanlanr, neredeyse ken
dinden geerdi. Babamn huylarn, alkanlklarn ezbe
re bilen annem, zavall kitab h er zaman elden geldiin
ce uzak bir yere sokuturm aya alr, bylece Saray Yl
l kimi kez aylarca gzne arpmazd babamn. Fakat
b ir kere de kazara rastlad m, saatlerce elinden brak
mazd artk.
Bylece babam arada b ir omuzlarn silkerek, kendi
kendine: Tmgeneral!.. Benim blme kavutu!.. ki
nian sahibi!.. Acaba onunla oktan beri... diye bir ey
ler m rldanarak yll okuyordu. Sonra divana frlatt
onu, dnceye dald. Babam byle dnmeye balad
m hep bir kayg alrd beni.
Nitekim bir sre sonra, anszn anneme dnd:
Avdotya Vasilyevna, dedi, P etrua ka yanda
imdi?
Annem:
te, on yedisine bast ya, dedi. Hani Nastasya Garasimovna halann bir gzne perde indii yl doduydu
da, sonra...
Babam:
Anlald, diye kesti. Grev zaman geldi demek
tir. Kz peinde kotuu, gvercinliklere trm and ye
te r artk.
Olundan hem en ayrlm ak dncesi anneme o ka

442

dar dokundu ki, elindeki kak, tencereye dverdi. Y

z gzyalanyla sland.
Buna karlk ben duyduum heyecan anlatamam.
O rduya katlm ak dncesi kafam da zgrlk ve Peters
burg hayatnn m utluluklarna ilikin hayallerle birleiyordu. Kendimi bir muhafz birliinde subay olarak gznne getiriyordum. Bana gre, bir insann elde edebi
lecei en yksek an buydu.
Babam tasarlarm deitirm ekten de, ertelem ekten
de holanmazd. Yola kacam gn kararlatrld. B ir
gn nce, emrine gireceim komutana m ektup yazaca
n syleyerek kt kalem istedi benden.
Annem:
Prens B.ye benden de selm yazmay unutm a
A ndrey Petrovi, dedi. P etru ay kan atlan altna ala
can umarm.
Babam kalarn atarak:
Neler samalyorsun! diye karlk verdi. Prens
B.ye m ektup yazan kim?
Az nce Petruann kom utanna m ektup yazmak
istediini syleyen sen deil miydin?
Ee, ne olmu?
yi ya, P etruann komutan Prens B. deil miy
di? Onu Semyonovsk alayna yazdrmtk ya.
Yazdrmtk! Fakat ne kar bundan? Petrua,
P etersburga gitmiyor. Orada bo yere para harcam ak
tan, apknlktan baka ne renecek? Yok; b rak ordu
da alsn, burnunu srtsn, barut koklasn da, zppe
deil asker olsun. Hh. Muhafz Birliine yazdrmz da!
Nfus kd nerede bunun? Al getir.
Annem nfus kdm, vaftiz gmleimle birlikte
saklad kutudan karp getirdi, titreyen b ir elle uzatt
babama. Babam inceden inceye okudu onu, sonra kar
sna, masaya koydu, m ektuba balad.
443

M eraktan iim iime smyordu. Petersburga de

ilse nereye gnderiyorlard beni. Gzlerimi babamn
ar aksak ileyen kaleminden ayramyordum. Sonunda
m ektubu bitirdi, onu nfus kdmla birlikte bir zarfa
koydu, m hrledi, gzlklerini kard ve yanna ard
beni.
te eski arkadam, dostum Andrey Karlovi R.
ye yazdm mektup, dedi. O renburga onun emrine gir
m eye gidiyorsun.
Bamdan bir kazan kaynar su dkld sandm. B
t n um utlarm b ir anda tuzla buz olmutu. Petersburg
dleri kurarken, demek ssz, tenha bir lkenin cansk n tla n bekliyormu beni. Bir dakika nce iimi cokuy
la dolduran alma dncesi imdi ar b ir yk gibi
srtm a kmt. Fakat yapacak bir ey de yoktu. Ertesi
gn basam aklarn nne ekilen yol arabasna bavulum,
ay takm larm n bulunduu sandk, scak ev hayatm n
son izleri olan rekler ve breklerle dolu knlar y er
letirildi. Annemle babam uurlam aya ktlar beni.
Babam:
Yolun ak olsun Pyotr, dedi. Edecein yemini
tut, dorulukla al. Kom utanlarn dinle. Aferin pein
de koup kendini pek fazla ypratm a ama, almaktan
da kama. Ve u ata szn hi karma aklndan: Elbi
seni yeniyken, erefini genken koru.
Annem gzyalar iinde kendime iyi bakmam
tledi. Savelyiten ocuuna gz kulak olmasn iste
di. Srtm a tavan krk b ir gocuk, onun stne de tilki
derisinden b ir yelek giydirdiler. Savelyile birlikte ara
baya oturdum , gzyalar iinde uurlandm.
Ayn gece Simbirske vardm. Gerekli teberiyi sa
tn alm ak iin burada b ir gn kalm ak zorundaydm. Savelyi grevlendirilmiti satn alma iiyle. Bir hana in
dik. Savelyi sabahleyin dkknlar dolamaya kt. Ben

pencereden pis b ir ara sokaa bakm aktan bkp hann

iinde dolamaya baladm. Bilardo salonuna girdiimde
otuz be yalarnda, uzun boylu, k ara kaytan bykl bir
bay grdm orada. Srtnda b ir sabahlk, elinde bilardo
sopas vard. Dilerinin arasna b ir azlk sktrmt.
Oyun arkada olan markac, kazandnda bir kadeh v ot'
ka iiyor, kaybedince bilardo masasnn altndan drt
ayak olup srnyordu. Onlar seyretm eye koyuldum.
Oyun uzadka m arkac daha sk grnmeye balad. y
le ki sonunda bilardo masasnn altndan kmaz oldu.
K aytan bykl bay, fatiha okur gibi birka kfr sallad
ona, sonra bana dnerek birlikte bir parti yapmamz
nerdi. Bilardo oynamay bilmediimi syleyerek red
dettim bu neriyi. Besbelli ok armt. Neredeyse ac
yarak szd beni. Ama yine de laflamaya baladk. Ad
van vanovi Zurinmi. *** Muhafz Alaynda kom utan
m. Simbirsk askerlik ubesine geldiinden bu handa ka
lyormu imdi.
Yaknda meslekta olacamz renen Zurin, Tan
r ne verdiyse, askerce bir yemee ard beni. Sevinerek
kabul ettim. Masaya oturduk. Arkadam ok iiyor, a r
tk bu ordu geleneklerine almam gerektiini syleyerek
benim kadehimi de habire dolduruyordu. Anlatt as
kerlik fkralarna katla katla glyordum. Masadan
kalktmzda tam anlamyla dost olmutuk. Zurin beni
bilardo renmeye ard.
Biz subaylar bu oyunu m utlaka renmeliyiz, di
yordu. Diyelim sefer srasnda b ir ileye uradn. Haydi
bakalm ne yapacaksn? Her zaman da Yahudi dvlmez
ki! ster istemez bir hana gidip bilardo oynamaya balar
sn. Ee, bunun iin de oynamay bilmek gerekir!
Aklm yatm t bu ie. Byk bir istekle bilardo so
pasn kavradm. Zurin beni yksek sesle yreklendiri
yor, az zamanda gsterdiim baarya ap kalyordu.
445

Birka dersten sonra, hani kazan iin deil ama, hi de

ilse bou bouna oynamamak iin, parasna, says b ir
kuruuna oynamamz nerdi. Dnyada parasz oyun oy
nam aktan daha berbat b ir alkanlk olamayacan sy
lyordu. Bu neriyi de kabul ettim. Zurin kendine pun
istedi, bana da bunu b ir kere denemem gerektiini sy
ledi. Orduda alrken m utlaka pun imek gerekirmi.
Punsuz askerlik mi olurmu! Dinledim onu. Bu arada
oyunumuz srp gidiyordu. kimi yudumladka gzpekliim artyordu. Toplarm ikide b ir yan banttan dar
frlyor, ben fkeleniyor, kim bilir nasl hesap tu tan m ar
kacy paylyor, gitgide bytyordum oyunu. Ksaca, b a
bo braklan sersem bir ocuk nasl davranrsa, tpk
yle davranyordum. Bu arada zam ann nasl getiini
farketmedim bile. Zurin b ir ara saate bakt, bilardo to
punu brakt. Yz ruble yitirdiim i bildirdi bana. Bir p ar
a aaladm. Param Savelyiteydi nk. zr dileme
ye giritim.
Zurin:
Rica ederim, diye szm kesti. Niin kayglan
yorsunuz? Ne zaman verirseniz olur. Haydi, A rinuka
ya gidiyoruz imdi.
Siz olsanz ne yapardnz? Gn nasl uygunsuz baadysam, yle bitirdim . Akam yemeini A rinukada ye
dik. Zurin habire kadehimi dolduruyor, askerlie al
mam gerektiini tekrarlayp duruyordu. Masadan k alk
tmzda, glkle ayakta durabiliyordum. Hana gece ya
n s dndk. Savelyi basam aklarda karlad bizi. O rdu
daki grevimi ciddiyetle benimseyiimin belirgin izlerini
grnce, inledi. Alamakl b ir sesle:
Efendiciim, sana ne oldu byle? dedi. Nerede
bu hallere dtn? Ah, Tannm ! Gnahmz neydi?
Ben syleyecek sz bulamayp:

446

 Sus, moruk! diye bardm. Sarho m usun nesin...

Git yat, ama daha nce beni yatr.
Ertesi gn uyandmda bam zonkluyor, bir gn
nceki olaylar sisler iinde anmsyordum. B ir fincan
ayla ieri giren Savelyi beni dncelerimden ayrd,
ban sallayarak:
Haylazla pek erken baladn P yotr Andreyi,
dedi. Kime ektin acaba? Ne deden ayyat, ne baban,
annene zaten sz yok; doduundan beri kvastan (*) ba
ka iki koymad azna. Peki, kim sulu bundan? O ms
y ala! kide b ir A ntpyevnaya koar: Madam, Je vu
pri, vodka deyip dururdu. Al ite bana je vu pri! Tv
be tvbe, iyi ey retti it olu it. Kendi adam n yokmu
gibi sen git elin gvurunu lala diye kirala, byle olur ite!
Utanmtm. te yandan dndm:
k dar Savelyi, dedim. ay istemiyorum.
Fakat bir kere vaaza balad m Savelyii susturm ak
olacak i deildi.
Haylazln sonunu gryorsun ite Pyotr A nd
reyi. Kafan kazan gibi olmu, cann bir ey yemek iste
miyor. Bilmem ki ne ierler. Bir bardak turu suyu i
mek, ya da bir kadeh likrle akrkeyif olmak varken.
yle deil mi?
Bu srada b ir ocuk girdi ieri. Bana b ir pusula uzat
t. 1.1. Zurinden geliyordu. Atm ve u satrlar oku
dum:
* A zizim P y o tr A n d rey ev i , dn yitird i in

y z ru b le y i s a n a

bu p u s u la y g e tire n o c u k la g n d erm en i ric a ed erim . P a ra y a

o k ih tiy a c m var.
H e r za m a n h izm e tin d e
h a n Zurin

(*) Rus ras.

447

Yapacak b ir ey yoktu. Umursamaz b ir tavr takn

dm; hem kasadarm , hem amarcm, hem de ilerimin
yrtcs olan Savelyie dnerek ocua yz ruble
verm esini em rettim .
Savelyi aknlktan kk dilini yutacakt neredey
se.
Kekeleyerek:
Ne?! Ha? Niin? diye sordu.
Elden geldiince soukkanl olmaya alarak.
Ona borcum var, dedim.
Savelyi gitgide daha ok aryordu.
Borcun var ha? diye bard. Fakat efendiciim,
ne zam an borlandn ona? Bu nasl i? Efendim, sen bi
lirsin, ama ben para vermeyeceim.
Bu nemli dakikada bu dikbal ihtiyarn hakkndan
gelmezsem bir daha onun vesayetinden kurtulam ayaca
m dndm ve yzne tepeden bir bak frlatarak:
Ben efendiyim, sen de benim uamsn, dedim.
P aralar benimdir. O nlan oyunda yitirdim , nk canm
yle istedi. Akl vereceine sana syleneni yap.
Neye uradn aran Savelyi ellerini arpt, y
lece kalakald.
Ben sert b ir sesle:
Ne duruyorsun! diye bardm.
htiyar alamaya balad. Titrek bir sesle:
ki gzm P yotr Andreyi, dedi. Beni kederden
ldrm ek mi istiyorsun? Gzmn bebei! Dinle bu ih ti
yar; aka ettiini, bizde o kadar para olmadn yaz o
dolandrcya. Yz ruble! Aman A llahm! De ki annem
le babam bana kum ar oynamay yasak ettiler, ancak ce
vizine oynayabilirim ...
Zrvay brak, diye serte szn kestim. V er u
paray, yoksa ensenden tuttuum gibi kap dar edece
im seni.
448

Savelyi iki gz iki eme, yzme bakt, dediimi

yapm aya gitti. Acmtm zavall ihtiyara. Fakat artk o
cuk olmadm kantlam ak, zgrlme kavum ak isti
yordum.
Z urinin paras gnderildi. Savelyi beni bu uursuz
handan bir an nce karm a telmdayd. Gelip arabann
hazr olduunu bildirdi. Bilardo retm enim le vedala
madan, gnn birinde b ir daha greceimizi dnm e
den, iimde gizli bir sz ve sessiz b ir pimanlkla Simbirskten ayrldm.

2
Ey u z a k lk e, g z e l lk e
Ey b ilm e d i im lk e!
N e k e n d i is te im le g e ld im s a n a
N e d e so ylu b ir a tn srtn d a .
B eni, b u yi it d e lik a n ly
G en li in a te i g e tird i b u ra y a
B ir d e b a m d a k i a ra p d u m a n la r.
E s k i b ir t rk

Yol boyunca dndklerim hi de ho eyler deil

di. O zamann llerine gre kmsenemeyecek b ir pa
ra yitirm itim . imde, handaki davranm n aptalca ol
duunu istemeye istemeye itiraf ediyor, Savelyiin k a r
snda bir sululuk duyuyordum. Btn bunlar zyor
du beni. htiyar, arabacnn yanna oturm utu. Benden
yana hi bakmyor, yalnz a tla n dehlemek iin ayordu
azn. Onunla ne yapp edip barm ak istiyor, fakat sze
nereden balayacam bilmiyordum.
Neden sonra:
Haydi Savelyi, y eter artk, banalm , dedim.

449

Sulu olduumu kabul ediyorum. Dn haylazlk ettim ,

zdm seni. Bundan byle daha akll davranacama, se
ni dinleyeceime sz, veriyorum . Haydi, kzma artk, ba
ralm.
Ah, ah, iki gzm Pyotr Andreyevi! (htiyar de
rin derin iini ekti) Ben kendime kzyorum. Btn su
bende. Seni handa yalnz bana nasl braktm! Ah, ah
mak kafa! eytana uydum, u kayym n karsna b ir u
rayaym dedim. Uzaktan akrabam olur. Tabi atalar s
znn dedii kt. Urama akrabaya, girer ban belya.
Of, of... imdi efendilerim in yzne nasl bakacam ben?
ocuklarnn iki itiini, kum ar oynadn duyarlarsa
ne demezler?
Zavall Savelyii avutmak iin epeyce dil dktm,
bundan byle ona danmadan be para harcamayacama
sz verdim . A rada b ir ban sallyor, kendi kendine:
Yz ruble! Dile kolay! diye hom urdanyordu. Fakat
sonunda yatt.
Atandm blgeye yaklayordum. Zaman zaman te
pelerle, hendeklerle kesilen i karartc bir bozkr uzan
yordu drt b ir yanmdan. Her y er karla rtlyd. G
ne batm ak zereydi. Arabam dar b ir yolda daha dorusu
kyl kzaklarnn at bir iz zerinde ilerliyordu. A ra
bac, birden evreye baknmaya balad, sonra apkasn
kararak bana dnp:
Efendim emrederseniz geri dnelim! dedi.
O niye?
Hava bozmaya balad da. Rzgr gitgide iddet
leniyor. Baksanza, nasl tozutuyor k arlar...
Canm, bu da dert mi?
Ya uraya, uraya baksanza. Grmyor m usu
nuz ne olduunu? (Kamsyla Douyu gsteriyordu.)
Beyaz bozkrla ak gkten baka bir ey grm
yorum.
450

 una, una, u kk buluta bakn.

Tam ufuk izgisinin orda kk bir bulutuk gr
dm gerekten de. lk bakta uzak b ir tepecik sanlabilirdi. Arabac bunun b ir tipiyi haber verdiini aklad.
O blgenin tipileri zerine nceden bir eyler iitmiliim vard. Birok yk arabasnn nasl k ar altnda
kaldn biliyordum. Savelyi de arabacdan yana k
m, geri dnmeyi tlyordu. Fakat rzgr pek iddetli
grnmedi bana. Tipi bastrm adan b ir sonraki menzile
ulaacamz um arak arabacya elini daha abuk tutm a
sn emrettim.
Adam hayvanlar drtnala kaldrd; fakat gz h
l Doudaydi. A tlar yel gibi uuyorlard. Rzgr da git
gide iddetleniyordu bu arada. Kk bulut geniledi, ge
niledi, beyaz bir duman oldu. Sonra younlaarak yk
seldi, byd ve yava yava btn g kaplad. lkin
ince ince serpitiren kar, anszn lapa lapa yamaya bar
lad. Rzgr uulduyor, k arlar dne dne havaya ykse
liyordu. Gkyz bir anda kararm ; bulank bir kar de
niziyle rtlmt. Gz gz grmez oldu.
Arabac:
Hey, efendim! diye seslendi. Yandk, tipi!..
Bam arabadan karp baktm. Yzme krba gi
bi arpan tipiden baka hibir ey grnmyordu. Rz
gr yle bir kudurm ulukla uluyordu ki, canlyd sanr
dnz. Savelyile benim zerimize lapa lapa k ar yayor
du. A tlar adm adm ilerliyorlard. Az sonra da durdu
lar.
Sabrszlanarak:
Niye gitmiyorsun! diye bardm arabacya.
Arabac:
Nereye gideyim? diye karlk verdi, yerinden
inerken. Kimbilir neredeyiz? Ne yol, ne iz belli. Drt bir
yanmz sisle kapl.
451

Ben adama svp saymaya balamken, Savelyi on

dan yana kt.
Sen kimseye' kulak asmadn ki efendim! diyordu.
Hana dnsen, scak b ir ay isen, sabaha kadar yatp uyu
san kt m olurdu? Tipi diner, biz de yolumuza giderdik.
Nereye kouyoruz byle? Dne mi yetieceksiniz?
Savelyi haklyd. Ama yapacak bir ey yoktu artk.
Kar hep lapa lapa yayor, arabann evresinde gitgide
kalnlaan b ir tabaka halinde ykseliyordu. A tlar bala
rm ne emi duruyor, arada b ir titriyorlard. Arabac
evrede dolanyor, ne yapacam bilemediinden, koum
lar dzeltiyordu. Savelyi homurdanyordu. Ben hi de
ilse b ir ev, ya da b ir yol izi grrm um uduyla drt bir
yana bakmyor, fakat tipinin bulank evriminden baka
bir ey seemiyordum. Anszn b ir karalt arpt gzme.
Hey, arabac, diye seslendim, baksana, oradaki
karalt nedir?
Arabac bakt, bakt sonra yerine oturarak:
T anr biliyor ya efendim, dedi; araba desem ara
ba deil, aa desem aa deil, ama gerekten de bir
ey km ldyor orada. K urt, ya da insandr belki de.
Ben arabacya oraya doru hareket etmesini em ret
tim. K aralt da ayn anda kardan bize doru yneldi,
ki dakika sonra kavutuk. Bir adamd bu.
Arabac:
Hey, iyi adam! diye seslendi. Yol nerede biliyor
musun?
Yolcu:
Yol, burada, ayaklarm n altmda, diye karlk
verdi; am a neye yarar?
Ben:
H ey kyl! dedim; b u ralan bilir misin? Beni bir
hana gtrsene.
Yolcu:
452

 Buralar bilirim , diye karlk verdi. ok kr,

k an k a n bilirim hem de. Fakat havay grmyor m u
sun? B ir anda saptrz yolu. En iyisi burada durup bek
lemek. Belki tipi diner, gk alr da, yldzlarn nda
yolu yitirm eden ilerleriz.
Adamn soukkanll canlandrm t beni. Tam ken
dimi T a n n ya em anet edip bozkrn ortasnda gecelemeye
k a ra r vermiken, bizim yolcu, kedi gibi b ir srayta ara
bacnn yanm a kp oturdu:
Hey, dedi, ok kr ky uzakta deil; hayvan
la n saa evir de sr.
Arabac holanmamt bu iten:
Niye srecekmiim? diye sordu. Hani, yol nere
de? Nasl olsa ne atlar, ne de koum lar senin, gnlnn
dilediini yaparsn.
Arabac hakl grnd bana.
yle ya, dedim; kyn uzakta olmadn n ere
den anladn?
nk rzgr duman kokusu getirdi b ir ara, di
ye karlk verdi kyl. Yaknda ky v ar dem ektir bu.
Adamn bu akszll artm t beni. Arabacya
h areket etmesini em rettim . A tlar k arlara b ata ka iler-,
lemeye baladlar. A raba kh bir k ar ym ma saplanyor,
kh b ir hendee giriyor, bir o yana, b ir bu yana salla
narak sessizce yol alyordu. B ir teknenin, bir frtnal de
nizde alkanmasma benziyordu bu. Karm da oturan Savelyi, sarsntdan, h er dakika benim iki yanm a yuvarlanacakm gibi oluyor, durm adan inliyordu. H asrdan kapi
perdesini indirdim, krkm e iyice brndm , usul usul
ilerleyen araba beni beik gibi sallarken, frtnann uul
tusu kulaklarm da gitgide b ir ninniye dnt; uyukla
m aya baladm.
mrm boyunca unutamayacam b ir d gryor
dum. Ondan sonra bama gelecek olan tuhaf olaylarla
453

birlikte anmsadmda, bana hl peygamberce gelen bir

dtr bu. Okuyucu knamasn beni. nk bo inanlara
kar ne kadar kuku duyulursa duyulsun, onlara kapl
m ann yine de insan oluna zg olduunu biliyordur sa
nrm.
Genliin yerini dlere brakt uyku ncesinin be
lirsiz grntleri iinde onlarla kaynat bir ruh duru
mu vardr. Ben o durumdaydm ite. Frtnann hl kudurm uasna uluduunu, usuz bucaksz kar lnde o
yana, bu yana dolatmz gryordum. Anszn b ir k a
p kt karm a ve iftliimizin avlusuna girdik. Aklma
ilk gelen ey, eve izinsiz dnme babamn kzaca, bu
nu belki de sz dinlemezlik sayaca oldu. Kaygyla in
dim arabadan. Baktm, annem basamaklarda beni bekli
yor. Byk bir znt iinde olduu belli. Yava, di
yor; baban lm deinde, seninle helllamak istiyor.
Dehet iinde ardna dyorum onun. Yatak odasna gi
riyoruz. Oda lgn bir kla aydnlatlm. Yannda z
gn yzl insanlar duran yataa doru sessizce yakla
yorum. Annem cibinlii usulca kaldryor ve Andreyi
Petrovi, diyor: bak Petrua geldi. Senin hastaln
renip geri dnm. Kalk da ona hayr duas et. Ben
diz st kyor, gzlerimi hastaya dikiyorum. O da ne
si? Babamn yerine kara sakall bir kyl yatyor yatak
ta, bana da neeyle bakyor. Bu ie akl erdiremeyip an
nem e dnyorum, Ne demek oluyor bu? diyorum. Bu
adam babam deil. Bir kylden ne diye hayr duas is
teyeyim? Annem, Fark etmez Petrua! diye karlk
veriyor: O senin babalndr (*). Haydi elini p de h a
y r duas etsin sana. Ben raz olmuyorum buna. O zaman
(*) Rusas 'Posajyonny atyets. Dnlerde gveye ya da ge
line babalk yapan kimse. Bir bakma, bizdeki 'sad' kar
l.
454

kyl yataktan atlad gibi belinden b ir balta ekip drt

b ir yana saldrmaya balam yor mu? Komak istiyorum,
fakat bir trl koamyorum. Oda llerle dolu. Ayam
vcutlara taklyor, kan birikintilerine bastka kayyor
du... Korkun kyl bu arada dosta sesleniyordu bana:
Korkma; bana sn... Yanma gel hayr duam al. Ben
hem dehet, hem aknlk iindeydim... Tam o srada
uyandm. A tlar durm utu. Savelyi kolumu ekitiriyor:
Geldik efendim, haydi in, diyordu.
Gzlerimi ovuturarak sordum:
Nereye geldik?
Hana. Tanrnn yardm yla dosdoru gelip duva
ra dayandk. Kk bey, abuk ol, ieri gir de sn.
Arabadan indim. iddeti azalmakla birlikte, tipi h
l devam ediyordu. Hava yle karanlkt ki, gz gz gr
myordu. Hanc kapda karlad bizi. Eteinin altnda
b ir fener tutuyordu. Dar, fakat olduka temiz bir odaya
girdim. Bir ra aydnlatyordu buray. Duvarda bir t
fekle uzun bir Kazak kalpa aslyd.
Hanc Yayk Kazaklarndand. Altm yalarnda ka
dar gsteren, hl canl, din b ir kylyd bu. Savelyi
de ardm sra yol sandn tayp getirdi. ay kaynat
mak iin hancdan ate istedi. mrmde hibir zaman ca
nmn o denli ay istediini anmsamyorum. Hanc iste
nileni getirmeye gitti.
Savelyie:
- Y a klavuz nerede? diye sordum.
Burdaym efendimiz, diye b ir ses geldi yukardan.
Ocan oradaki peykeye baknca kara b ir sakal ve b ir
ift parlak gzle karlatm.
Ne o karde, dn m? diye sordum.
nce bir kaftann iinde nmez olur mu? Gocu
um vard ya, ne yalan syleyeyim, dn meyhaneciye re-'
455

h in braktm . Bu kadar iddetli ayaz olacan sanmamtm.

O srada hanc, kaynayan b ir sem averle ieri girdi.
Klavuzumuzu b ir fincan ay imeye ardm. Adam pey
keden indi. lgi ekici b ir grn vard. K ara sakal
na y er yer k r dmt. ri canl gzleri fldr fldr d
nyordu. Sevimli, fakat hileci b ir anlatm vard yznde.
Salar epeevre kesilmiti. Y rtk b ir kaftanla b ir Ta
ta r alvar vard zerinde. ay dolu fincan uzattm. D ur
du, yzn buruturdu:
Efendimiz, em redin de b ir bardak arap getirsin
ler, dedi. Biz K azaklarda ay imek gelenei yoktur.
steini honutlukla yerine getirdim . Hanc yklk
ten bir ieyle b ir bardak kard, adam a yaklat ve y
zn grr grmez:
Vay, dedi, yine buradasn ha! Hangi rzgr att?
Klavuzum anlaml anlaml gz krpt, bir bilmecey
le karlk verdi:
Bostanda uuyordum, kendir gagalyordum, nine
bir ta att, ta yanm dan geti. Ee! Sizinkilerden ne h a
ber?
Ne olsun? Akam duasnda an alacaklard, pa
pazn kars izin vermedi, papaz konuklua gitti, eytan
la r kilise mezarlnda dolayor.
Benim b ald n plak:
Sus amca! diye kar kt. Y am ur yaarsa m an
ta r biter, m antar bitince sepet de bulunur. imdi sen (bu
rada bir daha gz krpt) baltan kuana sok. Korucu
dolayor. Efendimiz! Salnza iiyorum!
Bunu syleyerek barda ald, istavroz kard ve b ir
dikite yuvarlad arab. Sonra eilerek selamlad beni,
yem den peykeye dnd.
Bu apulcu konumasnn ne anlam a geldiini bile
456

mezdim o srada. Fakat sonradan, 1772de patlak veren

ve bastrlan Yayk K azanlar ayaklanm asndan sz edil
dii sonucunu kardm. Savelyi kaygyla kulak kab art
mt kylyle hancnn konumasma. B ir onu, b ir te
kini kukulu gzlerle szyordu. Han, ya da oralarn de
yiiyle umet, btn kylerden uzakta, ssz b ir yerde,
bozkrn ortasndayd. B ir haydut yuvasna pek benziyor
du. Fakat yapacak bir ey yoktu. Yeniden yola koyulm ak
da olanakszd. Savelyiin tedirginlii pek elendiriyordu
beni. Bu arada, geceyi geirmek zere sedire uzandm.
Savelyi sobann yanna ekilmeye k arar verdi. Hanc
yerde yatyordu. Az sonra btn oday horu ltu lar doldur
du, ben de derin bir uykuya daldm.
Sabahleyin olduka ge bir saatte uyandmda, tipi
dinmiti. Gne parlyordu. Usuz bucaksz bozkr, gz
kam atrc bir kar tabakasyla rtlyd. A tlar koul
mutu. Hancya hesab dedim. Adam yle ll b ir c
ret ald ki bizden,Savelyi bile h er zam ankinin aksine,
ne tartt, ne de pazarla giriti. Dnk k u k u lan da
tm yle silindi kafasndan. Klavuzu ardm, y ard
m ndan tr teekkr ettim ve Savelyie dnerek, ona,
elli kapik bahi verm esini em rettim . htiyar, suratn
ast:
Elli kapik bahi! dedi. Niyeymi bu? Onu araba
mzla hana getirdik diye mi? Efendim, siz bilirsiniz, fa
kat bizim bol keseden harcayacak elli kapiimiz yok. H er
kese bahi verirsek, ok gemeden kendimiz a kalnz.
Bu konuda tartam azdm Savelyile. P aralarn t
myle onun denetim inde bulunacana sz vermitim. F a
kat te yandan da canm sklmt. Beni b ir felketten
olmasa bile, hi deilse ok tatsz b ir durum dan k u rtaran
adama borcumu deyemiyordum.
stifimi bozmadan:
457

 yi, dedim, madem elli kapik verm ek istemiyor

sun, yleyse elbiselerimden birini kar onun iin. s
tnde bir eyi yok. Benim tavan krk gocuumu ver
ona.
Savelyi:
Babacm, P yotr Andreyi, insaf edin! diye inle
di. Tavan krk gocuu niin verelim ona? t olu it ilk
m eyhanede satp, parasyla kafay eksin diye mi?
Benim baldr plak:
Satp parasyla kafay m ekerim, yoksa satmaz
mym, artk oras seni ilgilendirmez moruk, dedi. Efen
dimiz ltfedip krklerini bana veriyorlar. Paa gnlleri
byle istiyor. Senin gibi b ir uak parasna ise, tartm ak
deil, emredileni yapm ak der.
Savelyi kskn bir sesle:
Haydut, sen A llahtan korkmaz msn! diye kar
lk verdi. ocuun henz iyiye ktye akl erdirem edi
ini gryorsun, toyluundan yararlanp onu soymak is
tiyorsun deil mi? Bey gocuu senin nene gerek? Krolas.
Lalama:
Rica ederim, ukall brak, dedim. Gocuu he
men buraya getir.
Savelyi yine:
Yce Tanrm! diye inledi. Tavan krk gocuk
daha yepyeni! Verdiin de bari bir adam olsa! Ayyan,
baldr plan teki!
Bununla birlikte tavan krk gocuk da ortaya k
mt. Kyl hemen orackta denemeye giriti onu. Be
nim bedenim iin bile klen gocuk, ona bir para dar
gelmiti dorusu. Fakat adam, diki yerlerini ske ske
onu srtna geirmeyi baard. Dikilerin atrtsn ii
ten Savelyi, dokunsalar alayacakt.
45S

Serseri, pek honut kalm t armaanm dan. Beni ara

baya kadar geirdi, yerlere kad ar eilerek:
Efendimiz, teekkr ederim! dedi. Tanr gnln
ze gre versin. yiliinizi mrmce unutmayacam!
O kendi yoluna gitti, ben de Savelyiin zntsne
aldrm ayp daha ileri doru yola koyuldum. Az sonra da,
dnk tipiyi, klavuzumu, tavan krk gocuu unutm u
tum bile.
O renburga varnca doru generale ktm. Uzun boy
lu, fakat yallk yznden hafife kam burlam b ir
adam d bu. Uzun salar tm den aarmt. Eski, soluk
niform as Anna Yoannovna zam annn savalarn anm
satyordu. Konumasnda iddetli bir Alman aksam vard.
Babamn yazd m ektubu verdim . Babamn adn iitin
ce bana yle bir bakp:
Tanrm! dedi. Andrey Petroviin delikanllnn
stnden ne kadar zaman geti ki, byle bir delikanlnn
babas olmu! Ah zaman! Zaman!
Sonra m ektubu at, arada bir dncelerini belir
terek alak sesle okumaya talad.
Devletli A ndrey Karlovi! Umarm ki aziz efendi
m iz... Bu ne seromoni canm? una bak, hi utanmyor!
Evet her eyin ba disiplin; ama eski b ir kam erada by
le mi yazar insan?.. Aziz efendimiz unutm am lardr...
H m ... Ve... M erhum feld-m areal M unn... ile... sefer
de... ve K arolinchene... Ehe, Bruder! Demek hl anm
syor eski yaramazlklarmz; Gelelim asl konuya... Si
ze benim apkn... Hm... Eti sizin kemii benim de
ne demek? B ir halk deyimi olm al...
Bana dnerek:
Eti sizin kemii benim de ne demek? diye tek
rarlad.
Ben elden geldiince saf grnmeye alarak:
459

 Tatllkla davranm ak, incitmemek, alabildiine

zgr brakm ak, yani eti sizin kemii benim dem ektir
bu, dedim.
H m ... A nlyorum ... Ve onu babo brakm a
m ak... Yok, eti sizin kemii benim baka b ir anlama ge
liyor olm al... Bu arada... nfus kd... Hani, o ne
rede? Ha, ite... Semyonovsk alayna yazdnlm as... yi,
iyi, hepsi yaplacak... Seni eski bir arkadan ve dostun
olarak itenlikle kucaklamama izin ver Ha! Hele kr!.,
ve saire... ve saire...
Mektubu okuyup bitirdi, nfus kdm bir yana
ayrd ve:
Evet azizim, dedi. Babann btn istekleri yerine
getirilecek. Subay olarak *** alayna atanacaksn. Ama
zaman yitirm em ek iin yarndan tezi yok Belogorski k a
lesine gidiyorsun. Yzba Mironovun komutas altna
gireceksin. yi, drst b ir insandr. Orada gerekli eitimi
grecek, disipline alacaksn. Orenburgda kalm an iin
bir neden yok. Bir delikanl iin baboluk iyi ey deil
dir. Fakat bugn yemee bende kalmanz rica ederim.
imden:
ler gitgide sarpa saryor, diye dndm. Da
h a anam n karnndayken muhafz birliine avu yazl
m am neye yarad? Sonunda beni nerelere srkledi bu?
*** alayna, Krgz bozkrlarnn snrnda ssz b ir ka
leye!..
Yemei A ndrey Karlovi ve yal yaveriyle birlikte
yedim. Masada Alman tutum luluu hem en gze arp
yordu. Generalin beni b ir an nce garnizona postalamas
nn, biraz da, bekr sofrasnda fazladan b ir konuk gr
memek istei olduunu sanyorum. Ertesi gn veda ettim
kendisine, atandm yere doru yola koyuldum.

460

3
KALE
B izler b u k a le n in erle riyiz.
T ayn m z yer, su yu m u zu ie riz;
G e lirs e a m a n s z d m a n la rm z
H e r z a m a n a k tr s o fra m z
G lle y i k o y d u k m u to p a
y i b ir z iy a fe t e k e riz o n la ra .
B ir a s k e r t rk s
E ski za m a n in s a n la r, c a n c a zm .
A n as n n k u zu s u

Belogorsk kalesi O renburgdan krk verst tedeydi.

Yol, Yayk rm ann sarp k y lan boyunca ilerliyordu.
Irm ak donmamt henz. Boz renkli dalgalar, beyaz bir
kar tabakasyla rtl tekdze kylarn arasnda hzn
le kararyordu. O nlann tesinde de Krgz bozkrlar uza
yp gidiyordu. Ben zntl dncelere gmlmtm.
Garnizon hayatn hi de ekici bulm uyordum . Em rine gi
receim yzba Mironovu gzmn nnde canlandr
m aya alyor; grevinden baka bir ey dnmeyen, en
kk dengesizliimi katksz hapisle cezalandrm aya h a
zr, sert, fkeli bir ihtiyar olarak dnyordum onu. Ha
va kararm aya balam t bu arada. Olduka hzl yol al
yorduk.
Arabacma:
Kaleye ok var m daha? diye sordum.
Adam:
Yo, diye karlk verdi; ite, geldik bile.
Surlar, kuleler ve toprak b ir tabya grmek um uduy
la drt b ir yana bakndm. Fakat ktklerden yaplm a
b ir itle evrili kk b ir kyden baka b ir ey greme461

dim. B ir yanda yar yarya karla rtlm , ya da drt

ot yn; te yanda, aa kabuundan yaplma kanatlar
tembelce sarkan b ir yel deirm eni vard.
akn akn:
Hani, kale nerede? diye sordum.
Arabac kk ky gsterecek:
te ya! diye karlk verdi ve ayn anda ieri gir
dik.
Dkme dem irden, eski b ir top duruyordu kapda.
Dar, eri br sokaklardan getik. K ulbeler baskt,
ounun zeri sam anla rtlyd. Arabacya beni komu-.
tana gtrm esini em rettim . Az sonra, ykseke bir yere
kurulm u ahap b ir evceizin nnde durduk. Evin h e
men yannda, yine ahap b ir kilise vard.
Kimse karm a kmad. Tal getim, sofa kaps
n atm. Yal b ir asker b ir masann bana oturm u elin
deki yeil niform ann dirseine mavi bir bez paras ya
myordu. Geliimi bildirm esini em rettim .
Yal asker:
eri gir cancazm, dedi; bizim kiler evde.
Eski bir zevkle denmi temiz b ir odaca girdim.
Kede kapkacak dolab duruyordu. Caml, ereveli bir
subay diplomas aslyd duvarda. Onun hem en yannda
da Kistrin ve Oakovun ele geirilmefeini, ayrca Ge
lin seme ve Kedinin gmlmesi olaylarn gsteren
aa basmas tablolar gze arpyordu. Srtnda ynl
b ir fanila, bartl, yal b ir kadn oturuyordu pence
re kysnda. Karsnda oturan, subay niformal, tek
gzl bir ihtiyarn kollarna gerili rgy zyordu.
ini brakm adan:
Ne istiyorsunuz, anacm? diye sordu.
Buraya atandm , grevim gereince Bay yzba
y grmeye geldiimi bildirdim . Ve bu szle birlikte tam,
kom utan sandm b ir gz kr subaya dnmek zerey
462

ken, ev sahibesi, iimden boyuna tekrarlayp durduum

sylevi kesti:
van Kuzmi evde yok, dedi. Rahip Gerasime ko
nuklua gitti. Fakat ne fark eder anacm; onun kar
ym ben. Ho geldin safalar getirdin. O tur iki gzm.
Sonra hizmeti kza seslendi, gidip avuu arma
sn em retti. Tek gzn m erakla zerim e diken yal
subayak:
Hangi alayda grevli olduunuzu sorabilir mi
yim? dedi.
Syledim.
Muhafz birliinden buraya gnderiliinin nedeni
ni de sorabilir miyim?
Komutanln byle uygun grdn bildirdim.
Yorulmaz sorgucu:
Sanrm bir muhafz birlii subayna yakma
yacak davranlardan tr... diye szlerini srdrm ek
teyken, yzbann kars:
Zrvay brak, dedi. Delikanlnn yol yorgunu ol
duunu gryorsun. Seninle mi urasn imdi... kolla
rn da doru tu t... Anacm, (bana dnerek srdrd
szlerini) sen de bu ssz yere srldn diye hi cann
skma. Buraya gelenlerin ne ilki, ne de sonuncususun sen.
Sabreden dervi m uradna ermi. vabrin Aleksey vani adam ldrd iin buraya gnderileli be yl oldu.
Yaaeytana uymu bir kere... Bir stem enle birlikte,
gryor musun u ii, kentin dna kmlar. Kllar
da yanlarnda... Sonra da haydi bakalm, balam lar vu
rumaya; ve Aleksey vani, stem eni ldrm; hem
de iki tank nnde! Ne gelir elden? B ir itir olmu b ir
kere.
O srada avu ieri girdi. Boylu boslu bir Kazak de
likanlsyd bu.
Yzbann kars:
463

 Maksimi! dedi. Beyefendiyi temizce b ir eve y er

letir.
avu:
Bastne Vasilisa Yegorovna, diye karlk v e r
di. K endilerini van Polejayevin evine yerletirsem n a
sl olur?
Yzbann kars:
Dnm eden konuuyorsun Maksimi, dedi. Po
lejayevin ba yeterince kalabalk zaten. Sonra bize hsm
olur, m iri olduumuzu da hi unutmaz. Sen beyefendi
yi... adnz soyadnz neydi iki gzm? P yotr Andreyi,
yle mi?.. P yotr A ndreyii Samyo Kuzova gtr sen.
Dolandrc herif, atn bizim bostana salm. Ee, Maksi
mi, b ir vukuat yok ya?
Kazak:
ok kr, h e r ey yolunda, diye karlk verdi.
Yalnz onba Prohov b ir tas scak su yznden Ustinya
Negulinayla ham am da dvm...
Yzbann kars b ir gz kr subaya dnerek:
van nati! dedi. Prohorovla U stinyay sor
guya ek, bakalm kim hakl, kim haksz. Ama ikisini de
cezalandr. Maksimi, haydi bakalm. P yotr Andreyi,
Maksimi kalacanz eve gtrecek sizi.
Selam verip ktm. avu kalenin br ucunda, r
man yksek kysna kurulm u bir kulbeye gtrd
beni. K ulbenin b ir blm nde Semyon Kuzov ailesi otu
ruyordu. teki blm bana verdiler. Tahta perdeyle iki
ye ayrlm , olduka temiz b ir odayd bu. Savelyi ba
vullar ap eyalar yerletirirken; ben darack pencere
den darya bakm aya koyuldum. Hzn verici b ir boz
k r uzanyordu gz alabildiine. Yandan birka kulbe
grnyor, birka tavuk geziniyordu sokakta. B ir koca
kar, elinde yalakla kap nnde durmu, domuzlara ses
leniyor, onlar da ona dosta hom urtularla karlk v eri
464

yorlard. Genliim byle b ir yerde geecekmi meer!

imi bir hzn kaplad, pencereden ayrldm, azma bir,
lokma koymadan yatm aya ekildim.
Savelyi:
Yce Tanrm; Hibir ey yemiyor! ocuu has
ta derse hanm m bana ne der! diye kederle sylenip
duruyordu.
Ertesi sabah tam giyinmek zereyken kap ald,
gen bir subay girdi ieri. Ksa boylu, esmer, adamakll
irkin suratl, fakat son derece canl b ir delikanlyd bu.
Bana Franszca:
Byle dam dan der gibi geldiim iin zr dile
rim, dedi. Dn rendim geliinizi. Bir insan yz gr
meyi ylesine zlemitim ki, daha fazla bekleyemezdim.
Burada b ir sre yaadktn sonra siz de anlayacaksnz
bunu.
Bunun, dello nedeniyle muhafz birliinden kar
lan subay olduunu anladm. Hemen kaynatk. vabrin
hi de aptal bir insan deildi. Etkili, ilgi ekici bir ko
numas vard. Komutann ailesini, evresini, alnyazmn beni srkleyip getirdii bu lkeyi, canl, parlak bir
dille, byk b ir nee iinde tasvir etti. Ben onun anlat
tklarna itenlikle glerken kap ald, dn kom utann
evinin giriinde niform a yam ayan yal asker ieri girdi.
Vasilisa Yegorovnann beni yemee ardn bildirdi.
vabrin de hem en benimle gelmeye k arar verdi.
Kom utann evine yaklarken, uzun sa rgleri ve
keli apkalaryla yirm i kadar yal asker grdk
alanda. Safta toplanmlard. Yal, uzun boylu, din b ir
adam olan komutan; banda takke, srtnda bej renkli,
pam uklu b ir gecelik entariyle onlarn karsnda duru
yordu. Bizi grnce yanmza yaklat, bana dosta b ir
ka sz syledi, sorra yine iinin bana dnd. D urup

465

eitime bakacakken, Vasilisa Yegorovnay bekletmeme

mizi syledi bize. Kendisi de arkam zdan geleceini vaadetti.
Burada grlmeye deer yeni bir ey yok, diye
tam am lad szlerini.
Vasilisa Yegorovna gler yzle, hibir yabanclk
gstermeden karlad bizi. K rk yllk ahbapmz gibi
senli benli davrand bana. Yal askerle hizmeti kz Palaka sofray kuruyorlard.
Yzbann kans:
Benim van Kuzmi eitimi ne diye bu kadar uzat
t bugn; dedi. Palaka, git yemee ar beyefendiyi. Pe
ki, Maka nerede?
Tam bu srada, on sekiz yalarnda toparlak yzl,
pembe yanakh b ir kz girdi ieri. Ak kum ral salarn,
utantan kpkrmz kesilen kulaklarnn arkasna doru,
dmdz taram t. Daha ilk grte pek holanmadm bu
kzdan. nyargyla bakyordum ona. vabrin, yzbann
kz Maam h tam b ir aptal olduunu sylemiti nk.
Gen kz bir keye ekildi, dikie balad. Bu arada or
bay getirdiler. Kocas hl gelmeyen Vasilisa Yegorov
na, onu armak zere Plaay ikinci kez gnderdi.
Beyefendiye git, sayn konuklarn beklediini;
orbann souyacan syle: Eitim kamaz nasl olsa;
grtlak patlatm ak iin ok zaman v ar daha.
Az sonra yzba, tek gzl ihtiyarla birlikte ka
geldi.
Kars:
Nedir bu, anacm? dedi Yemek sofrada bekli
yor, sen hl grnrde yoksun.
van Kuzmi:
Grev banda olduumu biliyorsun Vasilisa Ye
gorovna, diye karlk verdi. Askercikleri eitiyordum.
466

Kars:
Ee, yeter artk! diye kar kt. A skerleri eitiyormu, lf! Ne senin b ir ey rettiin var, ne de onla
rn bir ey rendii. Evinde oturup gnn duayla ge
irirsen daha iyi olacak. Deerli konuklar yemee buyrun.
Sofraya oturduk. Vasilisa Yegorovna susm ak bilm i
yor, sorular yadryordu bana. Anam babam sa m, ne
rede oturuyorlar, durum lar nasl?
Babamn yz cana sahip olduunu renince:
Dile kolay! dedi. Dnyada zengin insanlar da var
dorusu! Bize gelince iki gzm, topu topu b ir canmz,
Palakamz var. Ama ok kr yaayp gidiyoruz. Tek
skntmz var, Maa. Kocaya varacak yaa geldi ya, ne
eyizi var, ne bir eyi. imir b ir tarak, b ir kese, bir de
(tvbeler tvbesi) kapik ham am paras. yi b ir adam
karsa ne l! Yoksa kz olan kz, sonsuz nianl, evde
oturup kalacak.
M arya vanovnaya b ir gz attm . Kpkrmz olmu
tu. Tabana birka dam la gzya damlad hatt. Acdm
kzcaza. Hemen konuyu deitirmek iin, hi de yeri
yokken:
Bakrdlar, sizin kaleye saldrm ak iin hazrlanyorlarm, doru mu? dedim.
van Kuzmi:
Bunu da nereden kardnz azizim? diye sordu.
O renburgda sylediler.
Komutan:
Sama! diye dncesini belirtti. Burada oktan
dr t kt yok. B akrdlara gzda verildi; Krgzla
rn da akllar balarna getirildi. B ir daha bu ralara so
kulacaklarn sanmam. Ama sokulacak olurlarsa da yle
467

b ir ders veririm ki onlara, on yl kendilerini toplaya

mazlar.
Ben, yzbann karsna dnerek:
Ya siz, dedim; byle bir kalede, tehlikelerle b u
run buruna yaam aktan korkm uyor musunuz?
Yal kadn:
Altk cancazm, diye karlk verdi. Yirmi yl
nce alaydan buraya gnderildiimizde. Tanr bilir ya,
nasl da korkm utum bu kr olas gvurlardan; Vaak
postundan kalpaklarm grdm m, hele lklarn iit
tim mi, inanr msn iki gzm, iime fenalklar gelirdi.
Ama yle kanksadm ki imdi, hani dm anlar kalenin
evresinde cirit atyor deseler, yerim den kmldamam.
vabrin tum turakl b ir tavrla:
Vasilisa Yegorovna gzpek bir kadndr, diye
dncesini belirtti.
van Kuzmi:
Evet, yledir, dedi, kuru grltye pabu b ra
kanlardan deildir.
Ben:
Ya M arya vanovna? diye sordum; o da sizin gibi
gzpek mi?
Vasilisa Yegorovna:
Maa m? dedi. Yok, Maa korkaktr. Tfek sesi
ne alamad hl. Duydu mu tir tir titrer. Ivan Kuzmi
bundan iki yl nce, benim isim gn yortusunda, n ere
den aklna estiyse bizim topu atelediydi de, korkudan az
daha br dnyay boyluyordu gvercinim. Krolas top
la o zamgndan beri ate etmiyoruz artk.
Sofradan kalktk. Yzbayla kars uyum aya ekil
diler. Biz vabrinle ktk ve b t n akam birlikte ge
irdik.

468

4
DELLO
H a , p e k i p e k i yle y s e ko ru ke n d in i
G r b a k , n a s l d elip g e e c e im seni!
K n ya in in

Birka hafta sonra Belogorsk kalesine almakla kal

mayp, holanmaya da balamtm bu hayattan. Komu
tanlarn evlerinde, akrabalarym m gibi davranyorlar
d bana. van Kuzmi ve kars son derece saygdeer kim
selerdi. van Kuzmi, subayla erlikten ykselmi, renimsiz, olaanst yan olmayan bir insand. Fakat son
derece drst ve iyiydi. pleri karsnn elindeydi. Bu da
onun kaygszlna denk dyordu. Vasilisa Yegorovna
devlet grevini tpk kendi, ev ileri gibi yrtyor, evceizini nasl ynetiyorsa kaleyi de ylece ekip eviri
yordu.
Marya vanovna, yanmda yabanclk ekmiyordu ar
tk. Isnmtk birbirimize. Akll, duygulu b ir kz oldu
unu anlamtm onun. Bu iyi aileye, hatt tek gzl gar
nizon temeni van gnatyi'e, nasl olduunu farketm eden alvermitim. vabrine kalrsa, onunla Vasilisa Ye
gorovna arasnda uygunsuz bir iliki varm. Dpedz if
tirayd bu, gerekle en ufak bir ilgisi yoktu. Ama vabrin hi kayglanmadan sylyordu bunu.
Subaylk emrim gelmiti. Fakat almadan yana bir
skntm yoktu. Tanrya emanet edilen kalede ne geit
treni, ne eitim yapld vard. Nbet bile tutulm uyor
du. Komutan, akim a estike, kendi bildiine gre eiti
yordu askerleri. Ama her dnten nce, yanlmam ak iin
istavroz karm alarna ramen, adam larn hibiri san
solunu renememiti daha. Birka Franszca kitap v ar
469

d vabrinde. Onlar okumaya koyuldum ve iimde ede

biyata kar bir heves uyand. Sabahlarm okumakla, e
viri yapmakla, ara sra da iir yazmaya uramakla ge
irmeye baladm. Yemei genellikle kom utann evinde
yiyor, gnn teki kesimini de ou zaman orada geiri
yordum. Akamlar, o evrenin ba dedikoducusu olarak
bilinen kars Akulina Pamfilovnayla birlikte, papaz Gerasim kp gelirdi kimi zaman. Aleksey vani vabrin
le her gn gryorduk. Fakat sohbeti gitgide daha az
ekici olmaya balam t benim iin. Kom utann ailesin
den' hep alayla sz etmesi, zellikle de M arya vanovna
iin kulland ineli szler hi houma gitmiyordu. Evet,,
bir baka topluluk yoktu kalede. Ama ben de byle b ir
ey istemiyordum zaten.
Bakrdlarn ayaklanaca konusundaki sylentile
rin asl kmad. Kalemizin evresinde bar egemendi.
Fakat sonradan bunun geici b ir bar olduu anlala
cakt.
Edebiyatla uratm sylemitim daha nce. O d
nem iin hi de kmsenemeyecek denemelerim vard.
Birka yldr yazdm iirlerden biri pek houma gitti.
Yazarlarn kimi zaman, akl danyormu gibi" grnp,
kendilerini vecek okuyucu aradklar bilinen bir eydir.
Ben de iirimi yazp bitirince vabrine gtrdm. Kale
de iirden anlamas gereken tek kii oydu. Kk bir n
szden sonra defterim i cebimden kardm, u dizeleri
okudum:
S ev d a d n ce sin i iim d en a tm a k .
U n u tm a k istiyo ru m o d ilb eri;
A h, M a a d an k a p k u rtu lm a k
U up g itm e k b ir k u gibi!
F a k a t b e n i tu ts a k ed en o g z le r
H e r an k a r m d a d u ru yo r

470

G n lm h ep o n lar z le r
R u h um in iin e riy o r
N e le r e kti im i g e l g r de
M a a , a c b a n , ya n b a n a
U n u tm am s e n i b ir a n b ile
S evg ilim , in a n b a n a ...

vleceim konusunda en ufak bir kuku duymadan:

Nasl buldun diye sordum vabrine.
Fakat genellikle hogrl bir kimse olan vabrin,
ne yazk ki iirimin hi de iyi olmadn bildirdi kesin
b ir tavrla.
Canmi skldn belli etmemeye alarak:
Neden iyi deilmi? diye sordum.
Arkadam:
nk, diye karlk verdi, nk bu gibi dizeler
ancak retmenim Vasili Kirili Trdeyakovskinin (*) h ar
cdr ve nedense onun ak iirlerini pek anm sattlar ba
na.
Bunu syleyip defteri elimden ald, h er dizeyi, her
szc, benimle en ineleyici biimde alay ederek, aman
szca deelemeye balad. Daha fazla dayanamadm. Def
terim i ekip aldm elinden. Bir daha da yazdm eyleri
ona hibir zaman gstermeyeceimi syledim. vabrin,
savurduum bu tehdidi de alaya ald:
Bakalm, dedi; tutabilecek misin szn. van
Kuzmi nasl yemeklerden nce bir bardak votka ime
den edemezse, airler de dinleyicisiz edemez. Peki, sz
n ettiin bu tatl tutkulara, sevda aclarna konu olan
Maa da kim? Sakn bizim Marya Ivanovna olmasn bu?
Yzm astm:
(*) V. K. Trdeyakovski (1703-1769). Yeteneksizliiyle tannm
bir yazar.
471

 Seni ilgilendirmez, diye karlk verdim. Kimse

kim. Senin ne dncelerin, ne de yorum larn gerekli
bana.
vabrin gitgide daha ok tepemi attryordu:
Oho! Bencil bir air ve alakgnll b ir k! Fa
kat u dosta dm unutm a: Baarya ulam ak isti
yorsan, iirden medet umma.
Beyefendi, ne demek istediinizi anlayamyorum.
Ltfen aklar msnz?
H ay hay. Eer Marya vanovnann karanlk bas
tktan sonra sana gelmesini istiyorsan, ona tatl iirler
yerine bir ift kpe arm aan et demek istiyorum.
Kan beynime srad. fkemi glkle tutarak:
Onun hakknda niin byle dnyorsunuz? di
ye sordum.
nk onun huyunu kendi deneylerim den bili
yorum.
Yalan sylyorsun, alak! diye haykrdm kudurmuasna. erefsizce yalan sylyorsun.
vabrinin rengi att. Kolumu skarak:
Bunun hesabn vereceksin, dedi. Sizi delloya dvet ediyorum.
Sevinle:
Bastne; diye karlk verdim. Her zaman emrinizdeyim!
Onu param para edebilirdim o dakikada.
Hemen van gnatyie gittim. Kom utann karsnn
buyruuyla, elinde bir ine, ka kurum ak zere ipe m an
ta r dizerken buldum onu. Beni grnce:.
Vay, Pyotr Andreyi! dedi. Ho geldiniz! Hangi
rzgr att. Size nasl bir hizm ette bulunabileceimi so
rabilir miyim?
Ksaca, Aleksey vanile kavga ettiim i ve ordan,
van gnatyiten tanm olmasn dilemeye geldiimi
472

akladm. van gnatyi tek gzn falta gibi am il

giyle dinliyordu beni. Szlerimi bitirince:
Yani, dedi; Aleksey vanii boazlamak dileindesiniz ve benim de buna tank olmam istiyorsunuz? Ha?
Sorabilir miyim?
Evet, sylediiniz gibi.
nsaf edin Pyotr Andreyi! N ereden aklnza esti
bu? Aleksey vanile kavga m ettiniz? Ne kar bundan!
K fr dediin avlu kapm a aslmaz ya! O size svdyse,
siz de ona svn. Suratnza b ir yum ruk mu att? Siz de
patlatn onun kulann stne bir tane. ki, , derkef
biter. Sonra biz bartrrz sizi. nsann b ir yaknn bo
azlamas ne dem ektir? Sorabilir miyim? G eri onu bo
azlarsanz hi de fena olmazd. T anr selm et versin,
Aleksey vanii koruyacak halim yok. Ama ya o sizi i
lerse? Ha? O zam an ne olacak? Kim zararl kacak bun
dan? Sorabilir miyim?
okbilmi tem enin yorum lar, dncem den caydr
mad beni. steimde direndim.
van gnatyi:
Siz bilirsiniz, dedi. Dilediinizi yapn. Fakat b e
nim tanklm a ne gerek var? Anlam ne bunun? nsan
larn dvmesinde grlecek ne var, sorabilir miyim?
Ben delloda tann grevini yarm yam alak an lat
m aya altm ya, v a n . gnatyi b ir t rl anlam aya ya
namyordu beni.
Siz bilirsiniz, dedi. lle de karacaksam bu ie,
gidip grevimi yerine getireyim bari. van Kuzmie, k a
lede kla karm a aykr b ir cinayet ilenm ek zere ol
duunu bildireyim. A rtk o gerekli nlem leri alr...
rkmtm. van gnatyii kom utana b ir ey sy
lememesi iin kandrm aya altm, b ir sr dil dktm.
Neden sonra, bunu yapmayaca konusunda sz verdi,
ben de onun yardm ndan vazgetim.
473

Akam, h er zamanki gibi kom utann evindeydim yi

ne. Herhangi bir kukuya yol amamak, skc sorularla
karlam amak iin, en, kaytsz grnmeye alyordum.
Fakat ne yalan syleyeyim, benim durum um da olan h e r
kesin hemen hem en h er zaman sahip olmakla vnd
o soukkanll elde edemiyordum bir trl. Alamakl
duygular kabaryordu iimde. Marya vanovnay her za
m ankinden daha sevimli buluyordum . Onu belki de son
kez grdm dndke, boazma bir ey tkanr gi
bi oluyordu. vabrin geldi bu srada. Yanma gittim, bir
keye ekerek gnatyile yaptm konumay haber
verdim.
Souk bir tavrla:
Tana gerek yok, dedi; tank olmadan da' iimizi
grrz.
arpma yeri olarak kalenin aasndaki ot ynla
rnn arkasn uygun grdk ve ertesi gn saat yedide
orada bulunm ay kararlatrdk. yle dosta konuuyor
olmalydk ki, van gnatyi sevinten kendini tutam ayp
baklay azndan karverdi. M utlu bir yzle, bana:
Ha yle, dedi. Barn kts kavgann iyisine
yedir. Keskin sirke kendi kpn patlatr.
Bir kede iskambil fal aan kom utann kars:
Ne dedin, ne dedin van gnatyi? diye sordu. yi
ce iitemedim.
Yzmn asldn gren ve verdii sz anmsayan
van gnatyi bozuldu, ne karlk vereceini bilemedi.
vabrin imdada yetiti bu srada:
van gnatyi barmamz kutluyor da, dedi.
Fakat kimle kavga ettin anacm?
Pyotr Andreyile. Olduka sert bir tartm a ge
ti aramzda.
O da niye?
474

 Hi yoktan. Bir iir yznden, Vasilisa Yegorovna.

Tam da kavga edecek eyi bulmusunuz! iir y
znden!.. Peki, nasl oldu bu?
Bakn, nasl oldu. Pyotr Andreyi b ir iir yazm
geenlerde. Bugn gelip bana okudu. Ben de kendi sev
diim bir iiri okumaya baladm:
Y zbann kz, y zb an n kz
S o k a a k m a g e c e y a rs ...

Aramzda anlamazlk kt. Pyotr Andreyevi fke

lenmiti nce. Fakat sonradan,-herkesin istedii iiri oku
m akta zgr olduunu kavraynca, tartm a sona erdi.
vabrinin utanmazl karsnda, az kalsn ileden
kyordum. Fakat kaba im alarn benden baka anlayan
olmad. Hi deilse, kimse ilgilenmedi onlarla. Konuma
iirlerden airlere yneldi. Komutan, btn bu adam la
rn yoldan km, iflah olmaz, ayya kim seler olduuna
deindi. nsan grev yapm aktan alkoyan, hibir iyi e
ye gtrm eyen iir yazma iinden el ekmemi tledi.
vabrinin orada bulunuu sinirlerim i alt st ediyor
du. ok gemeden kom utanla ve ailesiyle vedalatm,
eve gelip klcmn ucunu gzden geirdim, Savelyie
beni sabahleyin saat yedide uyandrm asn em rederek
ekildim.
Ertesi gn kararlatrlan saatte ot ynlarnn ar
kasnda durmu dmann gelmesini bekliyordum. Az
sonra grnd.
H er an stm ze gelebilirler, dedi. Elimizi a
buk tutalm.
niformalarmz kardk, ksa kollu kaftanlarm z
la kaldk, kllarmz ektik. Tam o srada, yannda be
askerle birlikte, bir ot ynnn arkasndan van gnatyi
kverdi. Kale kom utanna gtreceini bildirdi bizi. Is475

te r istemez boyun edik. Askerler evremizde sraland

lar. Tren adm lar atarak bizi alas b ir tantanayla g
t ren van gnatyiin ard sra kaleye yollandk.
Kom utann evine girdik. van gnatyi kapy at,
gsterili bir tavrla:
Getirdim, diye seslendi.
Vasilisa Yegorovna karlad bizi.
Ah, anacm! Nedir bu? Nasl olur? Nereden k
t? Kalemizde cana kyclk m tasarlanyor? van Kuzmi, hem en hapse at bunlar! Pyotr Andreyi! Aleksey
vani! V erin bakaym kllarnz, verin, verin, ha y
le... Plaka, ykle gtr bu kllan. Pyotr Andreyi!
Snden beklemezdim bunu. Utanmyor musun? Aleksey
vanie diyeceim yok: Onu zaten adam ldrd diye
kardlar- muhafz birliinden. Onun yce Tanrya inan
d yok. Ya sen? Sana ne oluyor? Sen de mi onun yolu
na girdin?
van Kuzmi, kafasn sallayarak karsnn her de
diini onaylyor, arada bir:
Duydun mu? diyordu; Vasilisa Yegorovna doru
sylyor. Ordu tznce dello yasaklanmtr.
Palaka bu arada kllarmz ald, ykle gtrd.
Elimde olmakszn glmsedim. vabrin ciddiyetini boz
muyordu. Yzbann karsna souk bir tavrla:
Size byk saygm vardr, dedi. Fakat bizi yarg
lam aya hakknz olmadn belirtm ek elimde deil. van
Kuzmie brakn bunu. Onun iidir.
Yzbann kars:
Aman azizim! diye kar kt. Acaba karyla ko
ca, tek b ir ruh, tek bir beden deil midir? van Kuzmi!
Esnem enin sras m? Hemen ayr ayr yerlere tk un
lar. Katksz hapis ver de akllarn balarna devirsin
ler. Papaz Gerasime syle, o da ayrca versin cezalarn.
476

Tanrdan zr dileyip, insanlarn karsnda pimanlk

getirsinler.
van Kuzmi neye k arar vereceini bilemiyordu,
Marya vanovna sapsar kesilmiti. F rtna yava yava
dindi, k om utann k an s yatt ve zorla ptrd bizi.
Palaka kllarmz getirdi. Szmona barm olarak
ayrldk oradan. van gnatyi de yanmzdayd.
Ona sert b ir tavrla:
Bana eref sz verdiinizi un u tarak gidip komu
tana her eyi sylemeye utanm adnz m? dedim.
Temen:
van Kuzmie b ir ey sylediysem gzm ksn,
diye karlk verdi. Vasilisa Yegorovna h er eyi ske s
ke rendi benden; ve kom utana duyurm adan kendi y
r tt ii. Ayrca, olayn byle sonulanmasna ok kr.
Bunu syleyip evine sapt. vabrinle yalnz kaldk.
Bu i byle bitmez, dedim.
Hi kukusuz, diye karlk verdi. Kstahlnz
kam nzla deyeceksiniz. Fakat sanrm b ir sre gzaltn
da tutacaklar bizi. Birka gn yalancktan uzlam g
rnm ek zorundayz. Hoa kaln!
Hibir ey olmamasna ayrldk.
Kom utann evine dndm, h e r zam anki gibi M arya
vanovnanm yanna oturdum . van Kuzmi evde yoktu.
Vasilisa Yegorovna ev ileriyle urayordu. Alak sesle
konum aya baladk. M arya vanovna vabrinle eki
memiz yznden nasl tedirgin olduunu anlatyordu ta t
llkla:
Kllarla dveceinizi iitince donakaldm. u
erkekler n e tuhaf! B ir hafta sonra kesinkes unutacaklar
b ir sz iin, boazlanmaya, yalnz kendi hayatlarm de
il... bakalarnn m utluluklarm da feda etm eye hazr
drlar. Fakat ben, kavgay sizin karmadnza eminim.
Hi kuku yok, A ndrey vani suludur.
477

 Bu sonuca nereden varyorsunuz M arya vanovna?

Bilmem... O kadar alayc ki! Aleksey vanii sev
miyorum ben. Kamm hi snmad ona. Fakat tuhaf ey,
onun da benden holanmamasn hi istemezdim. Bu r
ktt beni.
Peki bu konuda dnceniz nedir Marya vanovna? Sizden holanyor mu, holanmyor mu?
Marya vanovna kekeledi, kzard.
Holandn sanyorum, diye karlk verdi.
Nereden anladnz bunu?
nk evlenmek istedi benimle. Evlenmek istedi ha! Peki ne zaman?
Geen yl. Siz gelmeden iki ay nce.
Fakat siz kabul etmediniz bunu?
Grdnz gibi, Aleksey vani, akll, varlkl
bir insan. yi bir aileden geliyor. B unlardan hi kukum
yok. Ama kilisede, herkesin gz nnde onunla pe
ceimi dndke... Hayr, olamaz bu! sterse dnya
y versinler!
Marya vanovnann anlattklar gzlerimi amt.
Pek ok ey aydnlanmt kafamda. vabrinin ondan n i
in hep zehir gibi bir dille sz ettiini anlyordum imdi.
Karlkl eilimimizi sezmi, bizi birbirim izden ayrm aya
alyordu demek. Kaba, yakksz b ir aka deil de, ta
sarlanm bir iftira olduklarn anlaynca, tartm am za
yol aan szler daha iren grndler bana. Bu kt
dilli kstah adam cezalandrmak istei daha da kabard
iimde. Uygun bir frsat kollamaya baladm.
ok bekledim. Ertesi gn bir ak iiri yazmaya o tur
mu, kalemimin ucunu kem irerek uyak ararken, vabrin benim kk pencereyi tkrdatt. Kalemi braktm ,
klcm kuanp ktm.
Bana:
478

 Niin erteleyelim iimizi? dedi. Bizi gzetleyen

yok. Irm ak kysna gidelim. Orada kimse engel olmaz
bize.
Sessizce yrdk. Dik b ir kei yolundan inerek tam
rm an kysnda durduk. Kllarmz ektik. vabrin
daha ustayd benden. Ama ben daha gl, daha gzpektim. Sonra, bir zam anlar askerlik yapm Monsieur
B eauprenin verdii eskrim derslerinden yararlanyor
dum. vabrin bu kadar tehlikeli b ir hasm la karlaaca
n beklemiyordu besbelli. Uzun sre zarar verem edik
birbirimize. Sonunda vabrinin gerilemeye baladm
sezerek daha bir canllkla saldrya getim ve rman
ucuna kadar sktrdm onu. Tam bu srada admn n
lendiini iittim. yle b ir baktm, Savelyi kei yolun
dan aa, bana doru kouyor... Ayn anda gsme, sa
omzumun biraz aasna iddetli b ir kl darbesi indi;
dtm, kendimden getim.

5
AK
Ah sen, g e n kz, g ze l kz!
B yle i e in b u rn u n d a k o c a y a va rm a
A n a n a b a b a n a d a n b ir k e re
A n a n a , b a b a n a , a k ra b a la ra
A kln b a n a d ev ir g ze l k z
A kln b a n a d evir, e yiz to p la
H a lk trks
B end en iyisine d ersen b e n i unu tursu n
B end en k t s n e d ersen b e n i a ra rs n
H a lk t rk s

479

Aylnca bir sre kendime gelemedim, ne olup b it

tiini anmsayamadm. Yabancs olduum bir odada, k ar
yolada yatyordum . Byk bir bitkinlik iindeydim. K ar
mda, elinde b ir mum, Savelyi duruyordu. Birisi, g
smle omzumu skca saran b ir sargy zenle zyor
du. Dncelerim yava yava aklk kazand. Delloyu
anmsadi ve yaral olduumu anladm. O srada kap
gcrdad. Beni ta iimden titreten bir fslt iittim:
Nasl? Nasl oldu?
Savelyi iini ekerek:
Hep ayn, diye karlk verdi. Be gndr komada.
Dnmek istiyor, dnemiyordum.
Glkle:
Neredeyim? Kim var orada? diyebildim.
M arya vanovna yataa yaklat, zerim e eildi:
Naslsnz? Kendinizi nasl hissediyorsunuz? dedi.
B itkin b ir sesle:
ok kr, iyiyim, diye karlk verdim. Siz mi
siniz M arya vanovna? Syleyin!
Daha fazla konumaya gcm yetmedi. Sustum. Sa
velyi derin b ir oh ekti. Yz sevinle aydnland.
Kendine geldi, kendine geldi! diye tekrarlayp du
ruyordu. ok kr, Tanrm! Hey, Pyotr Andreyevi, iki
gzm! dm kopardn! Dile kolay, be gn...
M arya vanovna szn kesti ihtiyarn:
Onunla ok konuma Savelyi, dedi. Bitkindir
daha.
Kapy sessizce kapayp kt. Kafam a n kovan gibi
uulduyordu. Demek komutann evindeydim. Marya va
novna beni ziyaret ediyordu. Savelyi'e baz sorular sor
m ak istedim. F akat ihtiyar, bam sallad, kulaklanm t
kad. znt iinde gzlerimi kapadm, az sonra derin
b ir uykuya daldm.
Uyannca Savelyiin adm nledim, fakat onun ye

480

rine M arya vanovna kt karm a. Melek*sesiyle selam

lad beni. O an benliimi kaplayan tatl duyguyu anlata
mam. Elini yakaladm, duygulu gz yalaryla slatarak,
zerine eildim onun. Maa geri ekmedi elini ve ans
zn, dudaklar yanaklarm a dedi! Kzgn, taze pc
n hissettim onlarn. Tenime b ir kor dt sandm.
Sevgili M arya vanovna, tatl Marya vanovna,
dedim; karm ol, bu m utlulu benden esirgeme.
Titredi, elini ekerek:
Allah akna sakin olun, dedi. Tehlike gemedi da
ha. Yaranz her an alabilir. Kendinizi benim iin koru
yun hi deilse.
Bunu syleyip odadan kt. Cokudan sarho olmu
giuydim'. M utluluk canlandrm t beni. O, benim ola
cak! O, seviyor beni! Bu dnce, btn varlm dol
duruyordu.
Ondan sonra hzla iyilemeye baladm.Kalede hekim
olmad iin alay berberi tedavi ediyordu beni. Bereket
versin, fazla konuan berberlerden deildi. Genliim,
salam yapm, iyilememi abuklatryordu. Komutanlar,
ailece benim iin ne yapacaklarn bilemiyorlard. M arya
vanovna baucumdan ayrlm yordu. lk uygun frsatta,
yarm kalm ak ilnna yeniden giritim. M arya va
novna bu kez daha sahrla dinledi beni. Hi nazlanm a
dan, krtm adan, o da bana kar kaytsz olmadn, an
nesiyle babasnn, kzlarnn m utluluundan hi kuku
yok sevin duyacaklarn bildirdi.
Fakat iyi dn, diye ekledi; senin annenle b a
ban ynnden b ir engel kmasn?
Dnceye daldm. A nnem den yana kukum yoktu.
Fakat babam n huyunu, dnya grn bildiim iin,
akm pek fazla umursam ayacan, onu gen b ir adam n
sersemlii olarak yorumlayacam seziyordum. Bu iten
likle M arya vanovnaya itiraf ettim ; fakat babam a da
481

elden geldiince dokunakl b ir m ektup yazarak babalk

onayn istem ekten geri kalmadm.
Yazdm m ektubu Marya vanovnaya gsterdim.
Onu o kadar inandrc, o kadar duygulandrc buldu ki,
olumlu yant alacamzdan kukusu kalm ad artk. Gen
liin ve akn tm itenliiyle pem be dler grmeye ba
lad.
yiletikten sonraki ilk gnlerde vabrinle bartm .
van Kuzmi beni dello nedeniyle azarlarken yle de
miti:
Eh, Pyotr Andreyi! Seni hapse atmam gerekirdi
ya, cezan zaten ektin. Aleksey vanie gelince, frna
tktm onu. Klcna da Vasiiisa Yegorovna el koydu. Bi
raz yalnz kalp dnsn de, yaptna piman olsun.
M utluluum yreimde dmanca duygular beslem e
mi engelledi. vabrini serbest brakm alarn diledim.
yi yrekli komutan, karsnn da onayyla, vabrini h a
pisten karmaya karar verdi. vabrin yanm a geldi, ara
mzda geenler iin derin bir znt duyduunu bildirdi.
Suu tm yle stlendi ve gemii unutm am diledi ben
den. Y aradltan kin tutm ay sevmem. Kavgamz da,
onun eliyle aldm yaray da baladm. ftirasn, in
cinmi bir onurun, geri evrilmi b ir akn zntsne
baladm. Bahtsz hasmm itenlikle baladm.
Bir sre sonra salma tm yle kavuup kendi evi
me tandm. Pek um utlanm adan, iimdeki kt nsezi
leri bastrm aya alarak, m ektubum un karlm bek
liyordum. Vasiiisa Yegorovnayla kocasna bir ey syle
memitim daha. Fakat teklifim onlar rtm ayacakt.
Ne ben, ne M arya vanovna, duygularm z onlardan giz
lemeye almyor, m utluluum uzu onaylayacaklarn n
ceden biliyorduk.
Neden sonra bir sabah, Savelyi b ir m ektupla girdi
ieri. M ektubu titreyen ellerim le yakaladm. Zarfn s
482

tndeki yaz babamnd. Olaanst bir durum la kar

karya olduumu anlamtm. nk m ektuplar bana
hep annem yazar, babam en alta birka satr eklerdi. Z ar
f amay bir t rl gze alamyor, stndeki tum turakl
yazy okuyup duruyordum:
O lum P y o tr A nd reyevi G rin y o va. O ren b u rg ilin e b a l
B elo g orsk kalesinde.

Yaznn biiminden m ektupta yazl olanlara ilikin

bir eyler karmaya alyordum. Sonunda onu ama
ya k arar verdim ve daha ilk satrlara gz gezdirir gez
dirmez her eyin alt st olduunu anladm. Mektup yleydi:
O lu m P yo tr! M iro n o v kz M a r y a v a n o v n a 'y la n ik a h la n
m a k iin b a b a o n a y isted iin m e ktu b u n u b u ay n 15in d e a l
d k. D a vran n o n a y la m a k n iy etin d e

o lm ad m

g ib i,

o ra y a ,

y a n n a g elm e ye, ko sk o ca su b ay o lm a n a b a k m a k s zn s a n a g
z e l b ir ders verm eye h azrlan d m bilesin: n k sen, kend in
g ib i h a y ta la rla dello etm e k iin de il, a n a y u rt sa v u n m a s iin
verilen klc ta m a y a h en z l y k o lm ad n g sterd in. A n d re y K a rlo v i 'e tezeld en m ektu p y a z a c a k , se n i B e lo g o rsk k a le
sinden alm a s n , k a fa n d a k i sersem liin g e e c e i u za k b ir y e
re a ta m a s n isteyece im . D ello e tti in i, ya ra la n d n iiten
a n n e n , duyduu ac d a n h a s ta d t, y a ty o r im di. N e d ir bu
y a p tk la rn ? Y c e m e rh am etin e fa z la u m u t b a la m a y g z e a l
m a m a k la b irlikte , se n i d o ru yola g e tirm e s i iin T an ry a y a l
varyorum .
B a b a n A.G .

Mektup, eitli duygular uyandrm t iimde. Baba

mn hi gzn krpm adan kulland ar szler derin
bir biimde onurum u yaralamt. Marya vanovnadan
sz ederkenki umursamazl, haksz olduu kadar ya
kksz bir davran olarak da grnyordu bana. Hele
483

Belogorsk kalesinden bir baka yere atanmay dndk

e, dehete dyordum. Fakat en ok annemin hast.al
zm t beni. Delloyu annem le babama duyuran kiinin
Savelyi olduundan kukum yoktu. imde byk b ir f
kenin kabardn hissediyordum. Darack odam b ir aa
, bir yukar arnladm, ihtiyar lalamn karsnda d u r
dum, onu yle bir szp, korkun bir sesle:
Senin yznden yaralanm, bir ay ecelle pen
elememi yeterli bulmama benziyorsun, dedim. A nne
mi de ldrm ek istediin anlalyor.
Savelyi, gzyalar neredeyse boanverecekmi gibi:
nsaf edin efendim, dedi; ne demek istiyorsunuz?
Yaralanmanz benim yzmden oldu ha? Kendi gs
m siper ederek seni Aleksey vaniin klcndan k u rta r
maya kotuumu Tanr biliyor! Krolas ihtiyarlk am an
vermedi. Peki, annene ne yapmm?
Daha ne yapacaksn, dedim. Hakkmda ju rn aller
dzenlemeni kim istedi senden? Yoksa bunun iin gizli
buyruk mu aldn?
Savelyi artk gzyalarn tutam ayarak:
Ben ha? Hakknda ju rn aller dzenlemiim ha? di
ye inledi. Hey yce Tanrm! yleyse beyefendinin bana
neler yazdn bir okuyuyer: Seni nasl jurnallediim i g
receksin.
Bunu syleyip bir m ektup kard cebinden. u aa
daki satrlar okudum:
U ta n , ih tiy a r kpek! V erd i im sk b u y ru k la ra a ld rm a y p ,
olu m

P y o tr

A n d reyeviin

d a v ra n la rn

b ild irm ed in

bana.

H a y la z lk la rn y a b a n c la r d u y u rm a k zo ru n d a k a ld la r. S e n g
re vin i, b e y b uyru u n u b y le m i y e rin e g e tirirs in ? G e r e i rt
b a s e tti in , to y b ir o c u a y a rd a k lk in, s e n i, ih tiy a r k
p e i, d o m u z o b an y a p a c a m . B u y a zd k la rm o k u r o k u m a z
b a n a h e m e n onun Salk d u ru m u n u b ild irm en i em re d iyo ru m .

484

D zeld i in i ya zyo rlar, d o ru m u? Y a ra s n n n e re d e o ld u u nu ,

ted avisinin iy i yaplp y a p lm a d n ze llik le bildir.

Savelyiin hakll, kukularm la ve kmla onu

bo yere incittiim ortadayd. zr diledim. Fakat ih ti
yarck b ir trl avunam yordu.
Meer bu gnleri de grecekmiiz! diye tek rarla
yp duruyordu. Efendilerimizden grmediimiz bir bu l
tuf kalmt! Ben ihtiyar kpek, ben domuz oban... s
telik senin yaralanm ana da ben yol atm, yle mi? Yok,
iki gzm Pyotr Andreyi. Su benim deil, o krolas
msynndr: Demir ileri birbirine arpp tepinm eyi
ondan rendin. Sanki arpp tepinm ekle elin ktsnden
korunacaksn! Msy tutup, bo yere p ara harcam ak ok
gerekliydi de!..
Fakat Savelyi deilse kimdi beni babam a ju m alleyen? General mi? Grne gre onun beni umursad
yoktu pek. van Kuzmie gelince, delloyu yukarya ilet
meyi gerekli bulmamt. Aklma b ir sr olaslk geli
yor, hi birinde k arar klamyordum. Kukularm vabrin zerinde toplanyordu. Beni jum allem ekten bir onun
kar vard. Bylelikle kaleden uzaklatrlabilir, yzba
nn ailesiyle ilikilerim kesilebilirdi. H er eyi olduu
gibi M arya vanovnaya bildirm eye gittim. M erdiven b a
nda karlad beni. Daha yanna yaklarken:
Ne oldu sana byle? dedi. Betin benzin kl gibi
olmu!
Her ey bitti! diye karlk verdim. (Ve babam n
m ektubunu uzattm ona.)
Sararm a sras ona gelmiti.
Mektubu okuyup bitirdikten sonra titreyen bir elle
geri verdi, titreyen bir sesle:
Yazgm byleymi dem ek... dedi. Yaknlarnz
aralarnda istem iyorlar beni. H er eyde T anrnm dedii
485

olur! Bize gerekli olan eyi o bizden daha iyi bilir. Elden
ne gelir, P yotr Andreyi? Hi deilse siz m utlu olun...
Ellerine sarldm:
Hayr, olamaz bu! diye haykrdm. Sen beni sev
dikten sonra, ben her eye hazrm. Gidip seninkilerin
ayaklarna kapanalm. Kendi halinde, sade insanlardr on
lar; kat yrekli, kibirli kim seler deillerdir... O llarn
onayn alalm, nikhlanalm; zam anla babamn da yum u
ayacana eminim. Annem bizden yana kacaktr; o,
yum uak kalplidir...
Maa:
Hayr, Pyotr Andreyi, diye karlk verdi. An
nenle babann onay olmadan varam am sana. O nlar bunu
istemedike, sen de m utlu olamazsn. Tanrnn istemine
boyun eelim. Gnn birinde kendjne yeni bir yavuklu
bulursan, bir bakasn seversen, bahtn ak olsun Pyotr
Andreyi; ben ikiniz iin de dua edeceim...
Bu szleri sylerken gzyalar boanverdi, koarak
ayrld yanmdan. Onun ard sra odaya girmek istediysem de, kendimde olmadm hissederek eve dndm.
Oturmu kara kara dnrken, Savelyi birdenbi
re dncelerimden ayrd beni. Yazl bir kt uzata
rak:
Oku, efendim, dedi. Efendimin jurnalci mym, ba
bayla oulun arasn bulandrm ak m istiyorum, gr!
Kd aldm. Savelyiin babam a yantyd bu. Mek
tup szc szcne yleydi:
D ev le tli A n d rey P etro v i,
yilik sev er b ab am z!
Ltfen g n d erm i

o ld u u nu z

m e ktu b u n u zu

a ld m .

B eni,

k u lun u zu, b e y b u y ru klarn ye rin e g e tirm e m e k le su lu yo r, a z a r

la m a k l tfu n d a bulu nu yo rsun u z. F a k a t b en , ih tiy a r k p e k d e
il, sizin s a d k ku lu n u z, b e y b u y ru k la rn h e r za m a n din lem i.

486

size h e r za m a n

c a n la b a la

h iz m e t e d e re k

s a m s a k a lm

a a rtm m d r. P y o tr A n d rey ev iin y a ra la n d n s izi zm e m e k

iin ya zm a m tm . im d i h a n m e fe n d in in , a n n e m iz A v d o tya V a silyevn a'nn , ka yg d a n y a ta a d t n re n m i b u lu n u yo
rum . O nu n sa l in

T an rya d u a e d ec e im . P y o tr A n d r e -

yevi, sa o m zunun a ltn d a n , ta m g s n n st n d e k i k e m ik

ik te n , b ir ya d a b ir b u u k sa n tim d erin li in d e b ir y a ra a lm
t. K end isini rm a k kysn d an k o m u ta n n e v in e ta d k ve b u
ra d a b erb er S tep en K a ra m o n o v ta ra fn d a n

te d a v i ed ild i. o k

k r sa l n a kavu m u b u lu n m a k ta d r, en ve eendir. K o
m u ta n la r, sylendiine g re , o k h o n u tla rm o n d an . V as ilis a
Y eg o ro vn a'n m z olu g ibidir. B a n a b y le b ir i g eld i d iy e d e
k n a m a m a l delikanly: A t b ile d rt a y a k l o lm a s n a ra m e n ,
t kezle r. B a n a dom uz g tt re c e in izi y a z m a k l tfu n d a b u lu n
m usunuz; b u y ru klarn z ka r s n d a b oynu m kld a n inced ir. K
le c e se lm larm iletirim .
S a d k u a nz
A rhip Savelyev.

htiyarcn yazdklarn okurken birka kez glmek

ten kendimi alamadm. Ben babam a m ektup yazacak du
rum da deildim. Annemi yattrm ak iin de Savelyiin
m ektubunu yeterli buldum.
O gnden sonra durumum deiti. Marya vanovna
benimle hemen hemen hi konumuyor, ne zaman k ar
lasak bir frsatn bulup uzaklayordu yanmdan. Ko
m utann evinden soumaya balamtm. Yava yava tek
bama evde oturm aya altm. Vasilisa Yegorovna ilkin
birka kez sitem etti. Fakat ayak dirediimi grnce, s
telemedi. van Kuzmile grevimiz gerektirdike gr
yorduk. vabrinle pek seyrek karlayor, istemeye is
tem eye selmlyorduk birbirimizi. Onun bana kar gizli
bir dmanlk beslediini seziyor, bu da kukularm do
ruluyordu. Fakat gitgide ekilmez olmaya balamt. Yal487

mzlkla, isizlikle beslenen, karanlk bir umursamazla

gmldm. Bu yalnzlk iinde akm bsbtn alevleni
yor, gitgide daha dayanlmaz oliyordu. Kitap okumaya,
edebiyata olan ilgimi de yitirdim. im karardka kara
ryor, aklm karm aktan ya da kendimi haytala v u r
m aktan korkuyordum . Fakat tam o srada ortaya kan
beklenm edik olaylar, hayatm n gidii zerinde nemli
etkiler yapt. Anszn gl ve hayrl bir sarsnt y arat
t ruhum da.

6
PUGAEV AYAKLANMASI
D e lik a n lla r, ku la k verin
B iz ya lla rn a n la ta c a k la rn dinleyin.
B ir t rk d en

Tan olduum tuhaf olaylar anlatm aya gemeden

nce, 1773 yl sonlarnda O renburg ilinin durum u ze
rinde birka sz sylemek zorundaym.
Rus arlarnn egemenliini ksa bir sre nce ka
bul e d e n 'b ir sr y a n vahi oymak yayordu bu geni
ve zengin ilin evresinde. kide b ir ba kaldrm alar, ya
sal ve uygar b ir hayata alkn olm aylan, gerilikleri
ve zalimlikleri, onlan dizgin altnda tutabilm ek iin h
km etin srekli bir gzetimini gerektiriyordu. Gerekli sa
ylan blgelere kaleler kurulm u, Yayk kylannn en es
ki sahipleri olan K azaklar yerletirilm iti buralara. Gelgelelim, yrede can ve mal gvenliini korum akla g
revli Yayk Kazaklarnn kendileri, bir sredir, kayg ve
rici, sakncal y urttalar olmulard hkm et iin. 1772
ylnda Kazak bakentinde b ir ayaklanma patlad. Disipli
488

ni salamak iin oraya gnderilen kdemli general T raubenbergin ald sert nlem ler yol amt bu ayaklan
maya. Traubenberg barbarca ldrld, ynetimde ba
na buyruk b irdeiiklik yapld. Fakat az sonra, top gl
leleri ve insafsz cezalarla ayaklanma bastrld.
Ben Belogorsk kalesine gelmezden az nce olmutu
bunlar. Ortalk yatm a benziyor, ya da yle grn
yordu imdilerde. Dorusu, gizli gizli kin besleyen, yeni
den karklk karm ak iin frsat kollayan kurnaz asile
rin grnteki pim anlklarna komutanln inand
yoktu pek.
imdi hikyeye dnyorum:
Bir akamst (1773 yl Ekim balanglaryd bu)
sonbahar rzgrnn uultusunu dinleyerek ve pencerem
den ayn, evresinde kouup duran bulutlara bakarak tek
bama evde oturuyorken, gelip komutann beni ard
n sylediler. Hemen kalkp gittim. vabrin, van gnatyi ve Kazak avuu da oradaydlar. Buna karlk ne Vasilisa Yegorovna, ne de M arya vanovna vard odada. Ko
m utan kaygl bir tavrla karlk verdi selmma. Kap
y srgledi, orada ayakta duran avuun dnda herkesi
oturttu, cebinden bir kt kararak yle dedi:
Sayn subaylar, nemli b ir h ab er aldk! G enera
lin yazdklarn dinleyin imdi:
Gzln takt ve unlar okudu:
<rB elo g orsk k a le s i k o m u ta n

Y zba M iro n o v a.
G izlid ir

D on K a z a k la rn d a n

o lu p g e e n le rd e h ap is te n

kaan

m e ly an P u g a e v a d n d a k i b o zg u n cu , ken d isin i m e rh u m

Ya a r

m z l i P e tro o la ra k ta n tm a k k sta h l n d a b u lu n u p b ir h a y
d u t e te s i to plam . Y a y k k yle rin d e a y a k la n m a la r k a rm ,
b irk a k a le y i e le g e ire re k ya kp ykm , h e r y e rd e y a m a la r

489

y a p m , c in a y e tle r ilem itir. B u n dan t r sa yn ko m tu a n , bu

m e s a j a lr a lm a z , ad g e e n h a y d u t ve d zm e c e a r p s k rt
m e k iin g e re k li n le m le ri a lm a n z, b u y ru u n u zd a b u lu n a n k a
le y e s a ld rm a s h alin d e de k e n d is in i t m yle yok etm e n izi ri
c a ed erim .

Komutan, gzln kard, kd katlayarak:

Gerekli nlemleri almak! dedi. Dile kolay. Haydutun gl olduu anlalyor. Bizim elimizdeyse, Ka
zaklan saymazsak, topu topu yz otuz adam var. Maksimi, alnma ama, Kazaklardan pek um ut yok. (avu g
lmsedi.) Fakat em ir emirdir, subay efendiler! Grevleri
nizi bilin, nbeti ve gece devriyesi karn; saldn halii* de de kale kaplarn kapattrp askerlerinizin bana ge
in. Sen, Maksimi. Kazaklarna gz kulak ol. Topu gz
den geirin, iyice temizleyin. En nemlisi de, bu konuda
aznz sk tutmanzdr. Kalede hi kimse imdiden renmemeli bunu.
van Kuzmi, buyruklarn verdikten sonra serbest
brakt bizi. ittiklerimizi konuarak karken, vabrine;
Ne dersin? diye sordum. Nasl sonulanacak bu i?
Tanr bilir, bakalm, diye karlk verdi. imdilik
nemli bir ey grmyorum ben. Fakat, eer...
Szn tamamlayacak yerde, slkla bir Fransz a r
yasna balad.
Ne kadar sakmdysak d a;'haberin kaleye yaylmas
n nleyemedik. van Kuzmi, karsna duyduu byk
aygya ramen, grevle ilgili byle bir srr dnyada a
mazd ona. Generalin mesajn alr almaz, ustaca bir
oyunla bandan savmt Vasilisa Yegorovnay: Szde,
papaz Gerasim, O renburgdan ok ilgi ekici haberler al
m da, kimseye sylemiyormu bunlar. Vasilisa Yegorovna bunu duyar duymaz da evde k alr m? Hemen pa
pazn karsna konuk gitmeye hazrlanm; evde yalnz
490

kalp can sklmasn diye, van Kuzmiin dyle Maay da yanna almt.
van Kuzmi yalnz kalnca hem en bize haber sal
m, konuulanlar iitmesin diye Palakay da ykle
kilitlemiti.
Vasilisa Yegorovna papazn karsndan hibir ey
renem eden eve> dnd. Yokluunda, van Kuzmiin top
lant dzenlediini, Palakann kilit altnda tutulduunu
rendi. Kocas tarafndan aldatldn anlayp b ir soru
yam uruna tu ttu onu. Fakat van Kuzmi hazrd bu sal
drya. Hi renk vermeden bocalamadan yantlad m erak
l hayat arkadann sorularn:
Biliyor musun anacm, dedi; bizim kadnlarn
akima, sobalarnda saman yakm ak esmi; bunun nasl bir
felkete yol aabileceini dnsene! Subaylar toplayp,
kadnlarn bundan byle sobalarnda saman yerine al
rp, kuru dal yakmalar konusunda kesin buyruk v er
dim.
Vasilisa Yegorovna:
yleyse Palakay ykle kapatm ak da neyin
nesi? diye sordu. Zavall kz, biz gelene kadar niin ora
da kald bakaym?
van Kuzmi, bu soruyu beklem iyordu ite. Bocala
d, birbirini tutmaz eyler mrldand. Vasilisa Yegorov
na kocasnn bir dolap evirdiini anladysa da bu gibi
durum larda ondan bir ey koparamayacan bildiinden
sorularna son verdi; sz, Akuline Pamfilovnann ok
gzel bir yntemle hazrlad hyar turusuna getirdi.
Fakat btn gece uyku girmedi gzne. Kocasnn ken
disinden gizledii ey in 'n e olabileceini dnd durdu.
Ertesi gn sabah ayininden dnerken, van gnatyie raslad. Tek gzl temen, topu, ocuklarn soktuu
paavra, kam, yonga, ak ve bin t rl erpten te
mizlemekle urayordu.
491

K om utann kars:
Bu sava hazrlklar da ne ola ki? diye did.
K rgzlardan b ir saldn m bekleniyor yoksa? Fakat van
Kuzmi bu gibi samalklar niye gizlesin benden?
Kadnlk m erakn inadna kztran s im renmeye
kesin olarak k a ra r verip, serte seslendi tvan gnatyie:
Hkin, sann dikkatini datmak iin, soruturm aya
ilgisiz sorularla balayan bir yarg gibi, ekonomik iler
konusunda birka uyarda bulundu. Sonra b ir sre sus
tu, derin derin iini ekti, ban sallayarak:
Aman Yarabbim! dedi. Haberleri duydun deil
mi? Peki ne olacak imdi?
van gnatyi:
Ya, anacm! diye' karlk verdi. T anr byk
tr: Yeterli sayda askerimiz var, b aru t bol topu da te
mizledim. T anrmn izniyle hakkndan geliriz o Pugaev
domuzunun!
Kom utann kars:
Pugaev de kim? diye sordu.
O zaman Ira n Ignatyi boboazlk ettiini anlayp,
dilini srd. Fakat ok yaydan kmt b ir kere. Vasilise
Yegorovna, duyduklarn kimseye anlatm ayacana sz
verip, h er eyi blbl gibi syletti ona.
Kom utann k an s verdii sz gerekten de tuttu;
papazm kars dnda kimseye bir ey sylemedi. Ona
da, bozkrda yaylan ineini haydutlar ele geirmesin di
ye sylemiti bunu.
Az sonra herkes Pugaevden szediyordu. Sylenti
le r eit eitti. Komutan, komu kylerde ve kalelerde
oljp bitenleri renip gelmekle grevlendirdi avuu. ki
gn sonra dnen avu, kaleden altm verst tede, boz
krda, pek ok ate grdn; Bakrdlardan da, bilin
m eyen b ir kuvvetin bu yana doru ilerlediini iittiini
bildirdi. B ununla birlikte, daha ileriye gitmeyi gze ala492

matlndan, die dokunur b ir ey syleyecek durum da

deildi.
Kaledeki K azaklar arasnda olaanst b ir hareket
lilik gze arpyordu. Sokaklarda bek bek toplanyor
lar, kendi aralarnda usul usul b ir eyler konuuyorlar,
bir svari ya da b ir kzla askeri grdler mi dalveriyorlard. atlar sokulmutu ilerine. Hristiyanla dn
m bir Kalm uk olan Yulay, kom utana nemli b ir haber
getirdi. Yulayn sylediine gre, avuun anlattklar u y
durmaym. kiyzl Kazak, dnnde, isyanclarn ya
nna gittiini, otana kadar ulaabildii babuun ona
elini ptrp, kendisiyle uzun uzun konutuunu anlat
m arkadalarna. Komutan hem en hapse att avuu,
onun yerine Y ulay atad. Bu deiiklik ak bir honut
suzluk yaratt K azaklar arasnda. Yksek sesle hom ur
danyorlard. Kom utann buyruunu uygulayan van gnatyi, kendisine:
Greceksin sen, kla faresi! dendiini kulaklary
la iitmiti.
Komutan, tutuklusunu ayn gn sorguya ekmeyi
dnyordu ya, avu, h er halde arkadalarnn yard
myla, hem en o gn hapisten kat.
Yeni bir olay bsbtn artrd komutann tedirginli
ini. K argaalk karm ak amacyla bildiriler datan b ir
Bakrd yakalanm t. Bu olay zerine subaylar yeniden
toplantya arm ay dnen komutan, Vasilisa Yegorovnay uygun b ir bahaneyle yine evden uzaklatrm ak
istedi. Fakat o kadar ak yrekli ve drst b ir insand
ki, ilk yntem inden bakas gelmedi aklna:
Dinle beni Vasilisa Yegorovja, dedi ksrerek;
papaz Gerasimin kentten...
K ans:
Brak yalan van Kuzmi, diye szn kesti ko
493

mutann; toplant dzenlemek ve Yemelyan Pugaevden

bensiz sz etm ek istiyorsan bu kez hava alacaksn!
van Kuzmi falta gibi at gzlerini:
Peki anacm, peki dedi, madem h er eyi bili
yorsun, gitmene gerek yok, senin yannda da konuuruz.
Hah yle iki gzm, diye karlk verdi kars;
sen kim, kurnazlk yapm ak kim? imdi art bakalm
subaylarn.
Yeniden toplandk. van Kuzmi, kars da oraday
ken, Pugaevin bildirisini okudu bize. Yazy yar cahil
bir Kazan kaleme ald belliydi. En ksa zamanda ka
lemize gelmek niyetinde olduunu bildiren haydut; K a
zaklan ve askerleri etesine anyor, kom utanlara da,
kar koymamalarn tlyor, yoksa idam edilecekleri
tehdidini savuruyordu. Kaba, fakat gl bir anlatm
vard bildirinin. Cahil insanlar zerinde tehlikeli b ir etki
yaratabilirdi.
Vasilisa Yegorovna:
Bak sen u dolandrcya! diye bard. Hangi ce
saretle byle bir ey neriyor bize? Onu karlam aya
kacak, ayaklarna sancaklar serecekmiiz! Seni itolu it
seni! Krk yldr namusumuzla hizm et grdmz, ok
kr buralarn dzenini saladmz bilm iyor m u aca
ba? Acaba bu hayduda kulak asan kom utanlar var mdr?
van Kuzmi:
Sanmam, olmamas gerekir, diye karlk verdi;
fakat, baksanza, haydut bir sr kale ele geirmi.
vabrin:
Gerekten gl olduu anlalyor, diye dn
cesini belirtti.
Komutan:
Gerek gcn imdi reniriz, dedi. Vasilisa Ye
gorovna, bana am barn an ahtann ver. van gnatyi, Bakrd buraya getir; Yulay da kam lan alp gelsin.

494

Vasilisa Yegorovna:
Dur van Kuzmi, deyip ayaa kalkt. Maay alp
bir yere gtreyim. Yoksa lklar iitip korkar. Do
rusu ya, ben de soruturma dinlemeye pek hevesli de
ilim. Salcakla kaln.
Eski zaman yarglama yntemi iinde ikence yle
sine kklemiti ki, onu ortadan kaldran hayrl yasa,
uzun bir sre etkisiz kald. Sann suu stlenmesi,
onun gerekten sulu olduunu gstermeye yeterli b ir ka
nt saylyordu. Salkl bir hukuk kavrayna tam anla
myla aykr, temelsiz bir gr. nk sann suu yad
smas nasl onun susuzluuna kant olmazsa, bunun gi
bi, suu stlenmesi de sululuunun kant olamaz. H at
ta gnmzde bile, ikencenin, bu barbarca yntemin
kalkmasndan yaknan yarglar bulunduunu iitiyorum.
Bizim zamanmzdaysa onun gerekliliinden kimsenin
kukusu yoktu; ne yarglarn, ne de sanklarn. Bu yz
den hepimiz olaan karladk kom utann buyruunu.
van gnatyi, Bakrd almaya gitti. Adam ambarda, Va
silisa Yegorovnanm kilidi altndayd. Birka dakika son
ra alnp sofaya getirildi. Komutan, tutsan ieriye aln
masn em retti.
Bakrd, eii glkle at (prangalyd nk) ve
uzun kalpam kararak kapnn yannda durdu. Ona
yle bir bakmamla, tylerim diken diken olduunu his
settim. Bu adam hibir zaman unutmayacam. Yetmi
yalarnda kadar gsteriyordu. Ne burnu, ne kulaklar
vard. Kafas dipten kaznmt ve sakal yerine birka k r
l ty sarkyordu enesinden. Ksa boylu, clz, kam bur
ca bir adamd. Fakat ekik gzleri hl akmak akmak
yanyordu. Tad korkun iaretlerden onun 1741 ayak
lanmasna katlp, bu yzden cezalandrlm isyanclar
dan biri olduunu anlayan komutan:
Bak hele! dedi. Demek zamannda kapanmza bir
495

kez daha dmsn ihtiyar kurt. Kafan byle dmdz

rendelendiine gre, ilk isyann deil bu. Yakla bakalm;
syle, kim gnderdi seni?
htiyar Bakrd susuyor, bo gzlerle bakyordu ko
mutana.
van Kuzmi:
Niye susuyorsun? diye srdrd szlerini. Rus
adan anlam yor musun yoksa? Yulay, sor bakalm si
zin dilden, kalemize kim yollam onu?
Yulay, van Kuzmiin sorusunu Tatarca tekrarlad.
Fakat Bakrd ona da ayn bo gzlerle bakt ve t k
mad azndai.
Komutan:
Yahi, (*) dedi. Bak bakalm nasl blbl gibi ko
nuturacam seni. ocuklar! u soytarnn m intanm
karn da, srtn okayverin biraz. Yulay, iini iyi gr ha!
ki asker, Bakrd soymaya balad. Zavallnn y
znde kaygl bir anlam belirmiti. ocuklarn eline d
m bir hayvan gibi drt bir yana baknyordu. Fakat as
kerlerden biri adam kucaklayp omuzladnda ve Yulay
kamy alp tam vurm ak iin kolunu kaldrdnda, g
sz, yalvaran b ir inilti kard Bakrd ve ban sallaya
rak azm at: Dil yerine gdk b ir et paras km ld
yordu orada.
Bugn armz Aleksandrn insancl egemenlii al
tnda yaarken, gzlerimle grdm bu olay anmsa
dka, eitimin hzla elde ettii baarlara, insan sevgisi
nin bu denli geliip yaylmasna amadan edemiyorum.
Gen adam! B ir gn bu yazdklarm eline geerse, en ya
rarl, en kkl deiikliklerin, ancak ahlklarn dzelme
si yoluyla, hibir zorlayc sarsnt olmadan gerekleenler olduunu unutm a...
(* ) Y ahL K a fka s d ille rin d e g ze l a n la m n d a k u lla n lr.

496

Hepimiz donup kalmtk.

Komutan:
Peki, dedi; ondan b ir ey renemeyeceimiz an
lald. Yulay, B akrd am bara gtr. Baylar, konua
camz baka eyler de var.
Tam durum u gzden geirmeye balamken, anszn,
soluk solua, allak bullak olmu b ir yzle Vasilisa Yegorovna girdi ieri.
Komutan ararak:
Ne oldu sana? diye sordu. Bu ne hal?
Vasilisa Yegorovna:
Felket anacm, felket! diye inledi. Nijneozerny kalesi bu sabah dm. Papaz Gerasim in iisi az
nce oradan geldi. H aydutlarn kaleyi nasl ele geirdik
lerini grm. Kom utan ve btn subaylar asmlar. As
k erler tutsak edilmi. Cniler gz ap kapayncaya kadar
burada olacaklar.
Bu beklenmedik hab er allak bullak etm iti beni. Nijneozerm y kalesinin sessiz, alak gnll b ir delikanl
olan kom utann tanyordum . ki ay kadar nce Orenbu rgdan gelmi, van Kuzmite konaklanmt. Nijneozem y kalesi yirm i be v erst temizdeydi. Birka saat
iinde Pugaevin bize de saldrmasn beklemek gereki
yordu. Anszn M arya vanovnann ne olaca dnce
si beyiime bir ok gibi sapland. Komutana:
Dinleyin, van Kuzmi! dedim. Grevimiz, kan
mzn son dam lasna k ad ar kaleyi savunmamz em redi
yor; bu konuda sylenecek sz yok. Fakat kadnlarn g
venliini dnm ek zorundayz. Yol henz tehlikeli de
ilse, onlar O renburga ya da daha uzak, daha gvenli,
canilerin ulaam ayaca b ir yere gnderin.
van Kuzmi karsna dnerek:
ittin, anacm, dedi. syanclarla kozumuzu
497

paylam adan nce sizi daha uzak b ir yere gndereyim mi,

ne dersin?
Vasilisa Yegorovna:
Sama! diye karlk verdi. K urunlarn ulaam a
yaca bir kale var mdr? Belogorsk niye gvenilir olrmsmm? ok kr yirm i iki yldr yayoruz burada.
Bakrdn da, Krgzn da grdk. Pugaeve niye da
yanmayalm?
van Kuzmi:
Peki, anacm, peki, dedi; sen buraya gveniyor
san kal. Fakat Maa ne olacak? Destek gelene kadar da
yanrsak ne l; yok, cniler kaleyi daha nce ele geirir
lerse, Maann hali ne olur?
O zam an...
Vasilisa Yegorovna kekeledi, sustu. Btn benliiyle
sarsld belliydi.
Hayatnda belki de ilk kez, kars zerinde szlerinin
etkili olduunu gren komutan, devam etti:
Yok, Vasilisa Yegorovna; Maanm burada kalm a
s doru deil. O renburga, vaftiz anasna gnderelim
Onu. Orada yeterince asker ve top var. Surlar da tatan
dr. Sana da onunla birlikte gitm eni tlerim. Geri ya
lsn, ama kaleyi ele geirecek olurlarsa bana gelecek
leri dn.
Kars:
Peki, dedi; Maay gnderelim. Ama benim iin
bouna urama, b ir yere gitmem. Bu yatan sonra sen
den ayrlmak, yabanc topraklarda yalnz bir m ezar ara
mak gerekmez bana. Birlikte yaadk, birlikte lrz.
Komutan:
Nasl istersen yle olsun, dedi. Fakat elimizi a
buk tutmalyz. Git, Maay yolculua hazrla. Y arn gn
498

domadan yola salalm onu. Fazla adammz olmasa da,

yanm a birka kii katarz. Nerede o?
Kars:
Akulina Pamfilovnada, diye karlk verdi. Nijneozem yn dtn iitince fenalat; hastalanm asn
dan korkuyorum. Yce Tanrm; bu gnleri grmek iin
mi yaadk!
Vasilisa Yegorovna kznn yol hazrln salamak
iin kt. Komutanlkta konuma devam ediyordu. Fa
k at ben ne bir ey sylyor; ne de sylenenleri dinleye
biliyordum artk.
M arya vanovna solgun bir yzle, alamaktan imi
gzlerle geldi akam yemeine. Yemek sessizce yenildi
ve h er zamankinden daha erken kalkld sofradan. Komu
tanla ve ailesiyle vedalatk, evlerimize daldk. Fakat
ben az sonra, bilerek unuttuum klcm almak iin geri
dndm. Marya vanovyay yalnz bulacam syleyen
b ir nsezi vard iimde. Gerekten de yle oldu. Beni ka
pda karlayp klcm uzatt. Gzyalar arasnda:
Elveda Pyotr Andreyi! dedi. Beni O renburga
gnderiyorlar. Salcakla, m utlulukla kaln. Belki Tan
rnn izniyle yine grrz; ama gremezsek...
Gsnden taan hkrklar szn tamamlamasna
engel oldu. Kucakladm, barma bastm onu:
Elveda meleim, dedim. Elveda sevgilim, canm!
Bama ne gelirse gelsin, son nefesimde bile dudaklarm
dan senin adn dklecek, son duam seninle ilgili olacak,
inan bana!
Maa gsme kapanm, hngr hngr alyordu.
Onu tutkuyla ptm ve abucak ktm odadan.

499

7
SALDIRI
B a m b en im , b ac a zm
S o n u n c u d ere ce d e n m e m u r b a
T a m o tu z yl, yl d a h a
S e s s izc e h iz m e t ettin a ra
A h , k a za n a m a d n b a c a zm
N e b e on ku ru , n e b ir m u tlu lu k
N e b ir ift iy i sz
N e d e byk b ir r tb e
K a za n d n te k ey b a c a zm
Y k s e k b ir d a ra a c oldu
A k a a a ta n b ir kiri
V e ibriim den b ir ilm ek.
H a lk t rk s

O gece ne soyundum, ne de uyudum. Gn doar do

maz Marya tvanovnanm kaca kale kapsna gitmek,
orada onunla son bir kez daha vedalamak istiyordum.
Byk bir deiiklik seziyordum benliimde: imdiki i
arpnts, b ir sre nce gmldm kederden ok daha
katlanlr geliyordu bana. Ayrln hzn, belirsiz fakat
tatl um utlarla, tehlikeyi bir an nce gslemek istei ve
b ir ykselme tutkusuyla bireiyordu. Gece abucak ge
iverdi. Ben tam evden dar kmak zereyken kap al
d, ieri giren onba, bizim K azaklarm Yulay da zorla
alp gtrerek geceleyin kaleden katklarn, aynca, k a
lenin evresinde kimlii belli olmayan insanlarn dolat
m bildirdi. M arya vanovnann kaleden dan kmaya
vakit bulamam olabilecei dncesi, beynime b ir ok
gibi sapland. Onbaya abucak birka em ir verdim , he
m en kom utann evine kotum.
500

Hava aaryordu artk. Sokakta uarcasna ilerlerken,

admn nlendiini iittim. Baktm, van gnatyi. Ardm
sra gelirken:
N ereye gidiyorsunuz? dedi. van Kuzmi, tabya
da. Sizi alm ak iin gnderdi beni. Pugaev gelmi.
Yreim titreyerek:
Ya M arya vanovna? diye sordum; kaleden ka
bildi mi?
van gnatyi:
kmad, dedi. H aydutlar O renburg yolunu tu t
m ular. Kale kuatlm durum da. ok kt, P yotr Andreyi!
Tabyaya vardk. evresi kaln ktklerle salam la
trlm ykseke b ir yerdi buras. Kale sakinlerinin hep
si oradayd. Kla askerleri, silhlarm kuanm bekli
yorlard. Top, b ir gn nceden getirilip yerletirilm iti.
Komutan, says pek de kabark olm ayan asker dizisinin
nnde geziniyordu. Tehlikenin yaknl olaanst bir
canllk verm iti bu eski kurda. K alenin yaknlarnda,
ovada, yirm i kadar atl grnyordu. Kazak olduklar bel
liydi. Fakat aralarnda, vaak postundan kalpaklar ve
okluklaryla hem en gze arpan B akrdla r da vard. Ko
m utan son b ir kez daha dolaarak ordusunu gzden geir
di ve askerlere:
Greyim sizi evltlarm , dedi. arie anamz (*)
iin dveceiz bugn; b t n dnyaya yiit, sznn
eri kim seler olduumuzu kantlayacaz!
A skerler hep b ir azdan, kom utanlarna ballkla
rn bildirdiler. vabrin yanm da durmu, gzlerini ayr
m adan dm ana bakyordu. Bozkrda dank olarak ge
zinen atllar, kalede b ir hareketlilik olduunu grnce
km elendiler, kendi aralarnda grmeye baladlar. Ko
(*) O srada Rus tahtnda arie kinci K aterina vard.
501

m utan, topu o km enin zerine yneltmesini em retti

van gnatyie ve fitili kendi eliyle yerletirdi. Glle v
zldayarak havay yard ve adam lara hibir zarar v er
m eden zerlerinden geip gitti. Kme dald, ath lar drt
nala uzaklatlar, bozkr boald.
Bu srada Vasilisa Yegorovna, yanm da ondan ayrl
m ak isteyemeyen Maayla birlikte tabyaya geldi. Koca
sna:
Ey, ne oluyor? dedi; sava nasl gidiyor? Hani,
dman nerede?
van Kuzmi:
Uzakta deil, diye karlk verdi. Fakat Tanr'nm
yardm yla h e r ey yolunda gidecek. Ne o Maa, korku
yor musun kzm?
H ayr babacm, dedi. Evde tek bama daha ok
korkarm .
Bunu sylerken bana bakt, glkle glmsedi.
Dn onun elinden aldm anmsayarak, klcmn kab
zasn sktm. Sevgilimi onunla koruyacam dndke
iim iime smyor, kendimi b ir valye olarak gr
yordum. Gnlmn sultannn gvenine lyk olduumu
b ir an nce gsterm ek iin atma annn gelmesini sa
brszlkla bekliyordum.
Bu srada, kalenin yarm v erst tesindeki b ir tepe
nin ardndan yeni atllar belirdi ve az sonra mzraklarla,
oklar ve yaylarla silhlanm b ir insan kalabal yayl
d bozkra. Kalabaln tam ortasm da beyaz b ir at stn
de, krmz kaftanl, yaln kl b ir adam ilerliyordu. Pugaev olmalyd bu. Durdu. Adam lar evresini aldlar
ve besbelli onun buyruuyla km eden ayrlan drt atl,
kaleye doru drtnala at srdler. Baktk, bize ihanet
eden Kazaklard bunlar. lerinden biri, yukarya doru
uzatt elinde b ir kt tutuyordu. Bir bakas mzra
na takl kesik b ir kafay, Y ulayn kafasn, sallayarak
502

bize doru savurdu. Zavall Kalmukun ba, kom utann

ayaklarnn dibine dt. H ainler bardlar:
Ate etmeyin, ar karlam aya kn. ar bu
rada.
van Kuzmi:
imdi grrsnz siz! diye bararak karlk v er
di. Evltlarm! Ate!
Askerler bir yaylm atei atlar. Mektubu tutan Ka
zak, sendeledi, attan yuvarland. tekiler hayvanlarnn
ban evirip drtnala uzaklatlar. Marya vanovnaya
gz ucuyla baktm. Yulayn kanl ban grmek, allak
bullak etmiti onu. Yaylm ateiyle de sarlam, ser
semlemiti. Yaprak gibi sallanyordu. Komutan onba
y ard, l Kazakn elindeki kd alp getirmesini
em retti. Onba aa indi. Bozkra kt, adamn atn da
geminden tutup getirdi. Mektubu kom utana uzatt. van
Kuzmi ona yle bir gz gezdirdikten sonra yrtp att.
Bu arada isyanclarn saldrya hazrlandklar grlyor
du. Az sonra kulaklarmzn dibinden kurunlar vzlda
maya balad. Birka ok hemen yambamza, topraa ya
da ite sapland.
Komutan:
Vasilisa Yegorovna! Burada kadnlarn yapaca
b ir ey yok, dedi. Maay gtr. Baksana, kz y a n canl,
yar l.
K urun yamuru altnda kalnca, yelkenleri suya in
diren Vasilisa Yegorovna, kum gibi adam kaynayan boz
kra bir gz att, sonra kocasna dnp:
van Kuzmi, dedi. Hayat da, lm de'T anr buy
ruudur. Maay kutsa. Maa git babanla vedala.
Maa, beti benzi kl gibi, titreyerek van Kuzme
yaklat, diz kt, eilerek selmlad babasn. Yal ko
m utan, elini kere kznn zerinden geirdi, sonra tu
tup kaldrd onu, pt, bouk bir sesle:
503

 Oh, Maa, salcakla kal kzm, dedi. T an n ya dua

et; o seni brakm ayacaktr. yi b ir adam bulur evlenir
sen, T an n ikinizi de m utlu etsin. Biz Vasilisa Yegorovn ayla nasl yaadysak, siz de yle yaayn. Haydi, elve
da Maa. Vasilisa Yegorovna hemen gtr onu. (Maa
babasnn boynuna atld, hngr hngr alamaya ba
lad.)
Vasilisa Yegorovna da alyordu. Kocasna:
Biz de kucaklaalm, dedi. Elveda Kuzmiim. s
temeden seni incittiim olduysa, bala beni!
Komutan,
Elveda iki gzm! dedi. Haydi, yeter artk! D ur
mayn, eve gidin. Zaman kalrsa, Maaya bir kyl fis
tan giydir.
Komutann karsyla kz uzaklat. Ben M arya vanovnanm arkasndan bakyordum. Bir ara kaamak b ir
bak frlatt bana, ban sallad.
van Kuzmi btn ilgisini dmana yneltmiti im
di. syanclar babularnn evresinde toplandlar, ans
zn atlardan inmeye baladlar.
Komutan:
te imdi sk durun evltlarm, dedi; saldrya
geiyorlar.
Ayn anda korkun lklar, haykrlar ykseldi.
syanclar kaleye doru koarak saldrya getiler. Top
ata hazrd. Komutan onlarn yakna kadar gelmesini
bekledikten sonra, bir daha ateledi fitili. Glle tam orta
sna dmt kalabaln. syanclar, iki yana daldlar,
geriye ekilmeye baladlar... Babular en nde, tek
bana kalm t... Klcn sallyor, besbelli yeniden kz
trm aya alyordu onlar... Bir an iin kesilen lklar,
haykrlar yeniden ykseldi.
Haydi evltlarm! diye bard. Kap alsn,
504

tram petler alsn! Evltlarm , ileri! Hcum! Ardm sra

gelin!
Komutan, van gnatyi ve ben, b ir an nce tabya
dan dar frladk. Fakat kla askerleri bunu gze ala
mam, yerlerinden kmldamamlard.
van Kuzmi:
Evltlarm, ne oluyor, ne duruyorsunuz? diye
haykrd. lrsek lrz, asker deil miyiz?
Ayn anda gelip bize kavuan isyanclar, zorla kale
ye girdiler. Tram pet sesi kesildi, askerler tfeklerini a t
tlar. Bir ara ayaklarm n yerden kesildiini hissettim:
Fakat kalkp toparlandm ve isyanclarla birlikte kaleye
girdim. Bandan kanlar akan komutan, b ir caniler top
luluu kuatmt. K alenin anahtarlarn istiyorlard on
dan. Tam yardm a atlacakken birka dzine Kazak ul
land stme.
ara kar koymann ne demek olduunu gste
receiz size! diyerek kuaklaryla kskvrak baladlar
beni.
tile kakla sokaklarda srklenm eye baladk. A ha
li, ellerinde ekmek ve tuz, kaplardan kyordu. B ir an
sesi ykseldi. H km darn alanda tutsaklar bekledii ve
ballk yeminini kabul edecei duyuruldu. Ahali alana
koutu; bizi de oraya srklediler.
Pugaev, kom utan evinin talnda, bir koltua k u
rulm utu. Srma ilemeli b ir Kazak kaftan vard srtn
da. Srma pskll, uzun, sam ur klhm kalarnn s
tne ykmt. Gzleri kvlcm lar sayordu. Bu yz b ir
yerden tanr gibiydim. Kazak ileri gelenleri almt ev
resini. Papaz Gerasim, sapsar bir yzle, titreyerek, elin
de bir hala basam aklarda duruyor; grne gre, k ar
sna getirilen kurbanlar iin sessizce am an diliyordu on
dan. Alanda kala gz arasnda b ir daraac ku ru lu v er
di. Yaklatmzda Bakrdlar ahaliyi dattlar, Puga505

evin karsna kardlar bizi. an sesi kesildi. Ortal

derin bir sessizlik kaplad.
Dzmece ar:
Komutan hangisi? diye sordu.
Bizim avu, kalabal yarp kt, eliyle van Kuzmii gsterdi. Pugaev mthi b ir bak frlatt ihtiyara.
Bana, arna, nasl kar koyarsn? dedi.
Yaras hl kanayan, gitgide bitkinleen komutan,
son gcn toplad, tok bir sesle:
Sen mi benim armsn? dedi. Sen bir hrszdan
ve dzenbazdan baka bir ey deilsin, anladn m?
Pugaevin yz karard, elindeki beyaz mendili sal
lad. Birka Kazak, yal yzbay yakalayp daraacna srklediler. Bir gn nce sorguya ektiimiz dilsiz
Bakrd, kala gz arasnda ortaya km, elinde ilmek,
ata biner gibi daraacnn kiriine oturuverm iti. Az son
ra zavall van Kuzmii havada sallanrken grdm. Son
ra van gnatyii kardlar Pugaevin karsna:
ar Pyotr Feodorovie ballk yemini et! dedi
Pugaev ona.
/
van gnatyi de yzbann szlerini tekrarlad;
Sen bizim armz deilsin. Sen, amcacm, h r
szn, dzenbazn birisin!
Pugaev b ir kez daha sallad mendilini. Zavall s
temeni de eski komutannn yanbam a astlar.
Sra bana gelmiti. Yiit arkadalarm n szlerini
tekrarlam aya hazrlanarak gzm krpm adan bakyor
dum Pugaeve. Bir de ne greyim, vabrin kafas epe
evre tral, srtnda bir Kazak kaftan, Kazak ileri ge
lenleri arasndan kt, Pugaeve yaklat, kulana bir
eyler fsldad. Pugaev bunun zerine yzme bile bak
madan:
Asn onu! dedi.
lmei boynuma geirdiler. Gnahlarm balama
506

s, yaknlarm korumas iin T an rya yakarm aya bala

dm. K atiller beni daraacnm altna srklerken, b ir
yandan da:
Korkma, korkma! deyip duruyorlard.
Kimbilir, belki de gerekten iyilik etm ek istiyorlard
bana.
Anszm bir haykr ykseldi:
Durun, melunlar! Bekleyin!
Celltlar bir an iin durdular. Baktm, benim Savelyi, Pugaevin ayaklarna kapanm.
Zavall lalam:
Babacm! diye yalvaryordu; bey ocuunu l
drmekle ne geecek eline? Brak onu; sana fidye verir
ler. Eer gzda verm ek iin ille de birini astracaksan,
emret, beni, bu ihtiyar assnlar!
Pugaevin bir iaretiyle serbest braktlar beni.
Efendimiz balad seni! dediler.
O anda duyduklarm anlatam am. K urtuluum a se
vineyim mi, zleyim mi, bilemiyordum. Birbirini tu t
maz duygular iindeydim. Beni yeniden dzmece arn
karsna gtrdler, diz ktrdler. Pugaev kocaman,
dam ar dam ar elini uzatt bana.
Yanmdakiler:
p elini, p elini! diyorlard.
Fakat ben, idamlarn en korkuncunu bile byle bir
alalmaya yelerim.
Savelyi arkamda duruyordu. Beni drterek:
ki gzm, Pyotr Andreyi! diye fsldad. Dikballk etme! Ne kar bundan? an cehenneme deyip
u nam us... (hay Allah!) pver onun elini.
Kmldadm, Pugaev kolunu indirdi, alayc b ir g
lmseyile:
H azret sevinten sersemlemi olmal, dedi. Bra
kn kalksn!
507

Kaldrp serbest braktlar beni. Bir kyya ekilip

bu korkun gldrnn devamn izlemeye koyuldum.
Ahali ballk yem ini etmeye balad. Birbiri ark a
sna yaklayor, ha pyor, sonra dzmece ara bal
lklarn bildiriyorlard. Sra, kla askerlerine geldi. B
lk berberi orada durmu, ky makasyla Kazak biimi
tra ediyordu onlar. Sonra silkinerek Pugaeve yakla
yor, elini pyorlar; o da onlar baladn bildirerek
etesine kabul ediyordu. Btn bu tren saat kadar
srd. Neden sonra Pugaev koltuktan kalkt. Kazak ile
ri gelenleriyle birlikte ta merdivenlerden indi. Gsterili
bir koum tayan beyaz atn getirdiler. ki Kazakn kol
tuklam asyla srayp eyere oturdu. Papaz Gerasime, ye
mei orda yiyeceini bildirdi. Bir kadn l koptu bu
srada. Birka haydut, talkta Vasilisa Yegorovnay s
rklyorlard. Sa ba dalm, elbiseleri paralanm,
neredeyse rlplak kalmt. Hrkas, haydutlardan b iri
nin srtna gemiti bile. tekiler kuty ilteleri, san
dklan, ay takmn, am arlar ve daha ne varsa, evin
btn plprtsm srklyorlard.
Zavall kadncaz:
Evltklarm! Brakn beni! diye baryordu.
Babacklar, beni van Kuzmie gtrn!
Birdenbire daraacn grverdi ve kocasn tand.
O zaman yrek paralayan bir sesle:
Katiller! diye haykrd. Ne yaptnz ona? van
Kuzmi, hayatm, kahram an asker! Ne Prusya sngleri,
ne Trk kurunlar klna dokunamamt senin. erefli
savalarda deil de b ir hapishane kaknnn elinde mi
lecektin!
Pugaev:
Susturun u cadalozu! diye bard.
O zaman gen bir Kazak, klcyla bir darbe indirdi
508

bana, Vasilisa Yegorovna taln basam aklarna cansz

dt. Pugaev atn srd, ahali ard sra atld.

8
ARILMADIK MSAFR
a rlm a d k k o n u k T a ta r'd a n k t d r.
A ta s z

Alan boalverdi. Ben hl olduum yerde duruyor,

birbirini hzla izleyen korkun olaylarla allak bullak ol
mu kafam b ir t rl toparlayam yordum .
H er eyden ok M arya vanovnann yazgsnn be
lirsizlii strap veriyordu bana. Neredeydi imdi? Ne du
rum dayd acaba? Gizlenebilmi miydi? Gvenilir b ir yer
miydi sna?
Bu gibi kayg verici dncelerle dolu olarak kom u
tann evine girdim ... n cin top oynuyordu... Sandalyeler,
masalar, sandklar paralanm, kap kacak krlm, ie
y arar ne varsa yamalarimt. M arya vanovnanm oda
sna gtren kk m erdiveni b ir solukta trm anarak m
rm de ilk kez odasna girdim onun. H aydutlar didik didik
etm ilerdi yatan. Dolap krlm, iinde ne varsa al
np gtrlm t. Bombo ikona m ahfazalarnn nnde
b ir kandil hl lgn lgn yanyordu, iki duvar arasn
da asl duran aynaya b ir ey olmamt. Fakat bu sakin
kenin sahibi neredeydi? Bir dnce ok gibi sapland
beynim e... Gzlerimden zehir gibi ac yalar boand ve
sevgilimin adm nledim ... Hafif b ir grlt duyuldu
bu srada; dolabn arkasndan, sapsan b ir yzle, tir tir
titreyerek, Palaa kverdi. Ellerini birbirine arpp:
509

 Ah, P yotr Andreyi! dedi. Ne felket! Ne kor

kun eyler!
Ben boulurcasna:
Ya M arya vanovna, M arya vanovna nerede? di
ye haykrdm:
Palaa:
Kk hanm yayor, diye karlk verdi. Akulina Pamfilovnalara gizlendi.
Dehet iinde:
Ne? diye inledim; papazn karsna ha? Tanrm!
Fakat Pugaev orada!..
Odadan frladm, b ir anda sokakta buldum kendimi.
H ibir ey grmeden, dnmeden ve hissetmeden, bir
solukta papazn evine kotum. Bartlar, kahkahalar, ar
klar ykseliyordu oradan... Pugaevle arkadalar cm
b yapyordu. Palaa da ardm sra koup gelmiti. Ses
etm eden Akulina Pamfilovnay armaya gnderdim
onu. Bir dakika gemeden, papazn kars, elinde bo b ir
votka iesiyle kapnn nne geldi.
Yreim tkanverecekmi gibi:
Allah akna! Syleyin, M arya vanovna nerede?
diye sordum.
Papazn kars:
Zavall ocuk orada, blmenin arkasnda, benim
yatamda yatyor, diye karlk verdi. Biliyor musun, az
kalsn bir felkete uruyorduk P yotr Andreyi. Fakat,
atlattk, T anrya kr olsun. H aydut yemee oturduk
tan az sonra zavall yavrucak kendine gelip inlemesin mi!..
Dondum kaldm ... H erif iitti sesi:
Kocakan, kim o inleyen? diye sordu.
Ben elin hrsznn nnde yerlere kadar eilerek:
Yeenimdir hkm darm , dedim. Hastaland da,
iki haftadr yatyor byle.
Yeenin gen mi?
510

 Gentir hkmdarm.
Kocakar, gster bakalm u yeenini bana.
Yreim yerinden oynad. F akat ne gelir elden?
Bastne hkmdarm, dedim. Fakat kz has
tadr, kalkp efendimizin yanm a gelecek durum da deil.
Olsun, kocakar, gidip ben bakarm.
Ve kr olas, blmeye kadar gitti, ne demezsin! P er
deyi aralad, atmaca gibi par p ar yanan gzleriyle bakt!
Fakat, oh... ok kr bu kadarckla kald i! nan olsun,
ben de, kocam da, en korkun bir lm bile gze alm
tk artk. Bereket versin, gvercinim tanm yordu onu.
Yce Tanrm, ne gnlere kaldk. Zavall van Kuzmi! Ki
min aklna gelirdi ki!.. Ya Vasilisa Yegorovna? Ya van
gnatyi? Onu niye astlar peki? Sizi nasl oldu da ba
ladlar anacm? Ya u Aleksey vani vabrine ne buyu
rulur? San onlar gibi kestirmi, onlarla birlikte eleni
yor imdi! Becerikliliine diyecek yok dorusu. Biliyor
musunuz, tam ben hasta yeenimden sz ederken yz
me yle bir bak bakt ki, yreim i deldi geti sandm.
Fakat bereket versin aa vurm ad ii.
Tam o srada konuklarn sarho bartlar ve papaz
Gerasimin sesi iitildi. Adamlar arap istiyor, papaz da
karsna sesleniyordu. Kadncazn eli ayana dolat:
Pyotr Andreyi, evinize gidin, dedi; sizinle ura
anlayz imdi. K atiller papaz uuruyor yukarda! H erif
ler sarhoken ellerine dersem felket olur. Elveda
Pyotr Andreyi. Baa gelen ekilir. Y eter ki Tanr el ek
mesin bizden.
Bunu syleyip gitti. Biraz yatm olarak eve dn
dm. Alann yanndan geerken, baktm ki birka Bakrd daraacnn yanm da dikilmi, aslanlarn izmeleri
ni ekip karyorlar. imde parlayan fkeyi glkle
dizginleyebildim. Kar koymann hibir y a ra n yoktu.
H aydutlar kalede kouuyor, subay evlerini yam alyor
511

lard. Sarho ba rtlan ykseliyordu h er yerden. Eve

vardm . Savelyi eikte bekliyormu beni. Grr grmez:
ok kr! diye haykrd. K atillerin seni yem den
yakaladklarn sanmtm. Fakat, iki gzm, Pyotr Andreyi! nanr msnz? Dolandrclar h er eyimizi ya
m aladlar; elbiseleri, amarlar, eyalar, kap kaa, ne
miz v ar nemiz yok alp gtrdler. Fakat, ne yapalm!
ok kr, seni braktlar ya! Efendim, babularn tan
dn, deil mi?
Yo, nereden tanyaym?
Nasl olur babacm? Handa senin gocuu szd
ran sarhou unuttun mu? Tavan krk gocuk yepyeniy
di daha. H nzr herif, stm e uyduracam diye nasl da
atr atr skmt onu!
aakalmtm. Pugaevle benim klavuz arasndaki
benzerlik hem en gze arpyordu gerekten. kisinin ay
n adam olduunu aklm kesti ve o zaman hayatm n ni
in balandn anladm. Olaylarn bu tuhaf ilikisine
amamak elde deildi: Serserinin birine armaan edilen
ufak bir gocuk beni aslmaktan kurtaryor, hanlardan
hanlara srtp duran bir sarho, kaleler kuatyor, devle
ti tem elinden sarsyordu!
Dnya yklsa alkanlklarm bozmayan Savelyi:
Yemek yemeyecek misin efendim? diye sordu.
Evde de b ir ey yok ya. Gidip bakaym da, b ir eyler h a
zrlayaym.
Yalnz kalnca kara kara dnmeye baladm.. Ne
yapmalydm? Caninin egemenlii altndaki bir kalede
kalmak, ya da onun etesinin ard sra gitmek bir subaya
yakacak ey deildi. Grevim, bu g koullarda ana
yurdum iin nerede daha ok yararl olabilirsem, orada
bulunm am gerektiriyordu... Fakat akm, M arya tvanovn anm yannda kalmaya, onu tek bana, koruyucusuz b
rakm am aya zorluyordu beni. Kar konulmaz bir duyguy
512

du bu da. Ayaklanm ann hzl ve kanlmaz sonunu n

ceden gryordum ama, Marya tvanovna bu durum day
ken kayglanmamak elimde deildi yine de.
Bu srada ieri giren b ir Kazak, dncelerimi y an d a
brakt:
Yce armz sizi istiyor.
Yce arn isteini yerine getirm ek zere kalkar
ken:
Nerede kendisi? diye sordum.
Kazak:
Komutann evinde, dedi. Fakat efendimiz, h er ey
ok nemli bir kii olduunu gsteriyor onun. Yemekte
tek bana iki kzarm domuz yavrusunu gvdeye indir
mi. Banyoyu da yle yaktrm ki, Tara Kurokin bay
gnlk geirmi, keseyi Fomka Bikvayeve verip km.
Kova kova souk suyla ancak kendine getirebilmiler.
Yok canm, ok nemli iaretler bunlar... Banyoda ar
lk iaretlerini gsterdiini de sylyorlar: Gsnn b ir
yannda be kapik byklnde iki bal kartal, br ya
nnda kendi resmi varm ...
Kazakla tartm ay gereksiz bulurak onunla birlikte
komutann evine yollandm. Pugaevle grmemizin na
sl olacan, nasl sonulanabileceini kafam da canlan
drmaya alyordum. O srada pek de soukkanl olm a
dm sylemeye gerek v ar m?
Komutann evine vardmda ortalk kararm ak ze
reydi. Daraac, stndeki kurbanlaryla, korkun b ir k a
ralt halinde ykseliyordu. Zavall Vasilisa Yegorovna
nn cesedi hl talkta yatyor, iki Kazak nbet tutuyor
du banda. Haberci Kazak, geliimi bildirm ek zere ya
nm dan ayrld; az sonra dnerek, ok deil b ir gn n
ce Marya tvanovnayla ylesine tatl ayrldmz odaya
ald beni.
Olaanst b ir grnmle karlatm : stne rt
513

serilmi, ieler ve bardaklarla donatlm bir masann

evresinde Pugaev ve Kazak ileri gelenlerinden on ka
dar arkada, klahlar, renk renk gmlekleriyle oturm u
lard. Adamakll itikleri belliydi. Hepsinin surat kp
krmz olmutu. Gzleri prl prl parlyordu. A ralarn
da ne vabrin, ne de avu (yani bizim hainler) yoktu.
Pugaev beni grnce:
Vay efendimiz! Ho geldiniz, onurlandrdnz bi
zi. Buyurun, rica ederim, dedi.
Arkadalar skp yer atlar bana. Sessizce masa
nn bir ucuna ilitim. Yanmda oturan boylu boslu, yak
kl bir Kazak delikanls, benim iin bir bardaa votka
doldurdu. Dokunmadm bile. lgiyle gzden geirmeye
koyuldum bu topluluu. Pugaev dirseklerini masaya da
yam, kocaman yum ruklarn kara bir sakalla kapl e
nesine yaslam, bakede oturuyordu. Dzgn, h att g
zel denebilecek yznde hi de yabanl bir anlam yoktu.
Yannda oturan elli yalarnda kadar bir adamla sk sk
konuuyor, kimi zaman Kont, kimi zaman Timofeyi,
kimi zaman Amca diyordu ona. Hepsi birbirine arka
daa davranyor, hi de zel b ir sayg gsterm iyorlard
babularna. Konuma, sabahki saldr, ayaklanm ann ba
ars ve gelecekteki hareketler zerineydi. H er biri ken
dini vyor, kendi tasarlarn neriyor ve serbeste ta r
tyordu Pugaevle. Orenburg zerine yry, ite bu
tuhaf sava kurulunda kararlatrld. Biliyoruz, neredey
se ackl bir zaferle talanacakt bu pervasz hareket! Se
ferin ertesi gn balamasmda k arar klnd.
Pugaev:
Kardeler, dedi; yatm adan nce, en sevdiim
trky syleyelim. umakov! Bala!
Yanmda oturan Kazak delikanls, ince bir sesle,
Volga yedekilerinin hznl trksne balad. Hep bir
azdan katldlar ona:
514

Y e il o rm a n , a n n e o rm a n , u u ld a m a
E n g e l o lm a d n m e sin e b u d elik an ln n
Y arn h esa p v e rm e y e k a c a m
En ko rk u n ya rg cn k o r s n a , a r'n
B a la y a c a k s o rm a y a a r b a b a
S yle b a k a lm k yl olu , s yle
K im lerle g ittin s o yg u n a , y a m a y a
o k m uydu yo ld a larn ?
S yley ece im s a n a a r b a b a
B ir b ir a n la ta c a m g e r e i
Y o ld a la rm

d rt ta n e y d i

B irin c i yo ldam k a ra n lk g e c e
k in c is i e lik h a n e rim
S a fk a n a tm d ncs
jD rd n c yo ld a m sk b ir yay
V e a m a n s z o k la rd h a b e rc ile rim .
A fe rin , d iy e c e k a r b a b a
A ferin s a n a kyl o lu
S o yg u n d a o ld u u k a d a r
S z s y le m e k te d e u stasn
te bunun iin o cu u m
S a n a u k a r k i a la n d a
B ir ev a rm a a n ed iyo ru m
d irek , b ir k iri ten ya p lm a .

dam lklarn syledii bu yaln halk trksnn,

zerimde brakt etkiyi anlatam am. Trkclerin ar
pc yzleri, przsz sesleri, zaten kendiliinden etkile
yici szlere kattklar hznl eda; btn bunlar, iirsel
rperilerle dolduruyordu iimi.
K onuklar birer bardak daha yuvarladlar, masadan
kalkp Pugaevle vedalatlar. Ben de onlar gibi yapm ak
istiyordum ki, Pugaev:
515

 Otur, dedi; seninle konuacaklarm var.

Babaa kaldk. Birka dakika ikimiz de sustuk. Pugaev dik dik yzm e bakyor; arada bir sol gzn k u r
naz kurnaz krptryordu. Sonra birdenbire glmeye
balad. yle candan bir neeyle glyordu ki, elimde ol
m akszn ben de katldm ona.
Efendimiz, benim delikanllar ilmei boynuna ge
irdiklerinde korktuunu itiraf et! Korkudan dn patla
d, deil mi? Ha?.. Uam olmasa daraacmn kiriinde
sallanyordun imdi. Hem en tandm moruu. Fakat ne
dersin efendimiz, o gece seni hana gtren adamn yce
hkm darn ta kendisi olduu gelir miydi aklna? (Bu
nu syleyip grkemli, gizemli b ir tavr taknd.) Bana
kar ok sulusun; fakat dmanlarmdan gizlenmek zo
runda olduum b ir srada bana yardm etmitin, bunun
iin baladm seni. Bak, daha neler neler elde edecek
sin! Tahtm ele geireyim, bak daha ne arm aanlar ve
receim sana! Em rimde canla bala alacana sz ve
riyor musun?
Dolandrcnn bu sorusu ve pervaszl yle gln
geldi ki bana, glm sem ekten kendimi alamadm.
Pugaev yzn ast:
Ne glyorsun? dedi. Benim ar olduuma inan
m yor m usun yoksa? Doru syle.
Bocaladm. Bir baldr plan arln kabul et
m em sz konusu olamazd. Balanmaz b ir tabanszlk
olarak grnyordu bana bu. Adamn yzne kar do
landrc olduunu sylemek de akl kr deildi. Bile bile
lm e gitm ek olurdu bu da. Daraacmn altnda, halkn
gz nnde, fkemin ilk kzgnlyla sylemeye hazr
landm ey, imdi bo b ir kabadaylk gibi grnyor
du bana. Ne diyeceimi bilemiyordum. Pugaev karanlk
b ir yzle bekliyordu yantm . Neden sonra (imdi bile
516

bu dakikay anmsadka vn duyanm ) )grev duygu

su, insansal gszlme baskn geldi.
Dinle, dedim. D ndklerim i olduu gibi syle
yeceim sana. Sen k arar ver; seni ar olarak kabul ede
bilir miyim? Akll bir adamsn. ki yzllk ettiimi he
men anlarsn.
Peki, kimim ben yleyse?
Kim olduunu Tanr bilir ya; bana kalrsa tehli
keli h ir oyun oynuyorsun.
Pugaev gzleriyle yle b ir tarad beni:
Demek ar Pyotr Fedorovi olduuma inanmyor
sun ha? dedi. Peki, yle olsun. Fakat at binenin, kl ku
anann deil midir? Eski zam anlarda Girika Otrepyev(*) saltanat srmedi mi? Hakkmda dilediini dn,
fakat beni brakm a. Baka eye de burnunu sokma. M
h r kimdeyse Sleyman odur. Bana canla bala hizmet
et; m areal da olursun, prens de. Ha, ne dersin?
Yok, dedim kesin b ir tavrla. Doutan soyluyum
ben. arie anamza yeminim var. Sana hizm et edemem.
Eer gerekten iyiliimi istiyorsan, brak beni, Orenburga gideyim.
Pugaev dnceye dald:
Peki, dedi; brakaym. Fakat hi deilse bana k ar
almayacana sz v erir misin?
Nasl byle bir sz verebilirim ? diye yantladm
onu. Bunun elimde olmadn sen de bilirsin: Sana k ar
(*) Rus an Mthi van'm lmnden sonra Boris Cudonov
adnda bir soylu, ann biricik olunu da ldrtm, tahta
gemiti. Fakat Grika Otrepyev adnda gen bir papaz, Mt
hi van'm olu olduunu ileri srerek ordu toplad, tahu
ele geirdi ve bir yl (1605-1606). saltanat srd. Ad, Rus
tarihine Dzmece Dimitri diye gemitir.
517

 yrm em i em rederlerse, yrrm , baka bir ey yap

m ak sz konusu olamaz. Sen de babusun; adam larndan
itaat istemiyor musun? Bana verilen grevi yerine getir
mekle ykml deil miyim? Boynum kldan ince. Eer
brakrsan beni, saol; asarsan, T anrnn nnde verece
in hesabn kendin dn. Ben gerek bildiim eyi sy
ledim.
tenliim Pugaevi sarmt. Omuzuma vurarak:
yle olsun bakalm, dedi. Asmaksa amal, ba
lamaksa balamal! Cannn istedii yere git ve dile
diin ii yap. Yarn gel, vedala benimle. Haydi git yat
imdi; benim de gzlerim kapanyor neredeyse.
Pugaevden ayrlp sokaa ktm. Sessiz, ayazl bir
geceydi. Ayn ve yldzlarn , alan, daraacm aydn
latyordu. Kalede btn ldar snm, h er yer sessizlie
gmlmt. Sadece m eyhaneden b ir aydnlk szyor,
ge kalm ayyalarn barlar iitiliyordu. Papazn evi
ne bir gz attm. Pancurlar, avlu kaps smsk kapan
mt. Oras da derin bir. sessizlik iindeydi.
Evime geldiimde Savelyii m eraktan ve kaygdan
dokuz doururken buldum. zgrlk haberini iitince se
vinten deliye dnd. stavroz kararak:
Tanrm, krler olsun! dedi. Gn doar domaz
kaleden ayrlp, arkamza bakm adan gidelim. Sana b ir
eyler hazrlam tm iki gzm; karnm doyur, sonra d
sa efendimizin koynundaymsm gibi sabaha kadar yan
gel yat.
htiyarn dn tuttum . Yemeimi byk b ir i
tahla yedikten sonra, ruha ve bedence bitkinlik iinde,
plak demeye uzanp uykuya daldm.

518

9
AYRILIK
D n yan n en ta tl eyiydi,
A h , m e e r n e zo rm u a y rlm a k .
C a n m d a n a y rly o ru m san ki.

Gzelim, seninle bulumak

H e ra s k o v

Sabahleyin, erkenden tram pet sesleriyle uyandm.

Kalkp alana gittim. Pugaevin adamlar, dnk kurban
larn hl asl olduu daraacnm yannda sraya ge
milerdi bile. Kazaklar atlarna binmiler, yayalar silh
larn kuanmlard. Sancaklar dalgalanyordu. A ralarn
da bizimkini de tandm birka top, seyyar kundaklar
na yerletirilm iti. Ahali alanda toplanm, dzmece ar
n kmasn bekliyordu. Bir Kazak; komutan evinin ta
lnda, gzel, beyaz bir Krgz atnn dizginlerini tu tu
yordu. Vasilisa Yegorovnann cesedini aradm gzlerim
le. Azck kyya ekilmi, stne bir hasr rtlm t.
D erken Pugaev grnd. Ahali apkalarn kard. Dz
mece ar, talkta durdu, kalabal selmlad. Kazak ile
ri gelenlerinden biri, bakr m angrla dolu b ir torba uzat
t ona. Pugaev avu avu para samaya balad. Ahali
haykrarak paralarn stne atld; sakatlananlar oldu bu
arada. Pugaevin evresini bellibal su ortaklar al
mt. vabrin de onlarn arasmdayd. Baklarmz k ar
lat. Benimkilerdeki horgry okudu. Gerek b ir d
manlk, yapmack bir kmsemeyle ban evirdi. Puga
ev, kalabaln iinde grp bayla yanna ard beni.
Dinle, dedi; hem en u anda O renburga doru yo
la k, Valiye ve btn generallere beni b ir hafta iinde
beklem elerini syle. arlarn b ir ocuk sevgisi ve itaa519

tiyle karlasnlar; yoksa hepsini sallandracam. yi yol

culuklar, efendimizi
Sonra ahaliye snd, vabrini gstererek:
Evltlarm , bundan byle komutannz budur, de
di. Onun sznden kmayn. Sizden ve kaleden bana
kar o sorum lu olacaktr.
Bu szleri duyunca dehetle irkildim. Kalenin ko
m utan vabrin oluyordu ha! M arya vanovna onun ege
menlii altnda kalyordu! Tanrm zavall kz ne yapacak
t bu durumda? Pugaev basam aklardan indi. Atn ge
tirdiler. Dzmece1 ar, kendisine yardm etm ek isteyen
Kazaklar beklemeden evik bir hareketle eyere srad.
Tam o anda, benim Savelyiin kalabal yararak
Pugaeve yaklatn, ona b ir kt uzattn grmeye
yim mi! H ayrdr inallah deyip iin nereye varacan
beklemeye baladm. Pugaev kurum lu kurum lu:
Bu da ne? dedi.
Savelyi:
- Oku, anlarsn, diye karlk verdi.
Pugaev kd ald, grkemli bir tavrla uzun uzun
gzden geirdi onu. Neden sonra:
Ne diye byle kark yazmsn? dedi ar, gzle
rim hibir ey skemedi. Nerede benim bayazmanm?
Onba niform al b ir gen, ok gibi frlayarak Puga
eve doru kotu.
Dzmece ar, kd ona uzatp:
Yksek sesle oku, dedi.
Lalam ne yapm olabilirdi Pugaeve? M eraktan
atlyordum. Bayazman gr b ir sesle, heceleye heceleye
okumaya balad:
ki tane gecelik entari, biri pam uklu, biri yollu
ipekten; alt ruble.
Pugaev yzn asarak:
Bu da ne demek oluyor? dedi.
520

Savelyi istifini bozmadan:

Em ir buyurursanz, devam etsin, diye' karlk
verdi.
Bayazman devam etti:
nce yeil uhadan bir adet niforma, yedi rub
le... Beyaz, uha pantolon, be ruble... Hollanda ketenin
den on iki tane gmlek, kol dmeleriyle birlikte, on rub
le... Bir sandk, bir ay takm, iki ruble elli kapik...
Pugaev:
Nedir bu samalk? diye bayazmann okumasn
kesti. Sandklardan, kol dmeli pantolonlardan bana ne?
Savelyi yutkundu, aklam aya giriti:
Bu, aziz babamz, grm olduunuz gibi, efendi
m in caniler tarafndan alm an m allarnn listesidir.
Pugaev korkun b ir sesle sordu:
Hangi canilerden sz ediyorsun?
Savelyi:
Babacm, bala, dilim srt de... diye kar
lk verdi. Senin ocuklar cani olmasna cani deil ya, e
yalar alp gtrdler ite. Kzma: At bile drt ayakl ol
m asna ramen, tkezler. Em ret de okuyup bitiriversin
unu:
Pugaev bayazmanna:
Oku; bitir! dedi.
Onba devam etti:
Biri basma, biri pam uklu taftadan iki yorgan; drt
ruble... Tilki krk geirilmi krm z bir ceket, krk rub
le... Bir de yce efendimize handa verilen tavan krk
gocuk, onbe ruble.
Pugaev, gzleri im ekler akarak:
Daha neler! diye haykrd.
Zavall lalam n hayatndan kayglandm itiraf ede
rim. Yeniden bir eyler aklamaya kalktysa da, Puga521

ev szn kesti. Kd bayazmann elinden ekip ald,

Savelyiiri yzne frlatarak:
Bu gibi samalklarla beni oyalamaya nasl cret
edersin? 'diye haykrd. Sersem moruk! Soyulmular, vah
vah! Seni ve efendini tekilerin yanbanda sallandrm a
dmz iin bana ve adam larma m rn boyunca dua et
melisin, bunak!.. Tavan krk gocuk, ha? Ben imdi tav
an krk b ir gocuk veririm sana. ster misin urackta
canl canl derini yzdrp, bir gocuk yaptraym ondan?
Savelyi:
Boynum kldan incedir, diye karlk verdi. Fa
kat ben em ir kuluyum , efendimin m allarndan ben so
rumluyum.
Pugaev ok iyi bir gnndeydi anlalan. Bakaca
b ir ey sylemeden dnd, atn srp uzaklat. vabrin ve Kazak ileri gelenleri arkasndan gittiler. ete, d
zen iinde kaleden ayrld. Ahali Pugaevi uurlam aya
atld. Alanda Savelyile ikimiz kaldk. Lalam, listesini
elinde tutuyor, ac ac bakyordu ona.
Pugaevle aram n iyi olduunu grnce bundan bir
y arar salamay dnm, fakat amacna ulaam am
t... Bu yersiz gayretkeliinden tr azarlamaya bala
dm onu. Fakat glm ekten de kendimi alamyordum.
Savelyi:
Gl, efendim gl! dedi. Yenilerini alacamz za
man bakalm yine glecek misin?..
Marya vanovnayla grmek iin hem en papazn
evine gittim. Papazn kars zc bir haberle karlad
beni. Geceleyin M arya vanovnanm atei ykselmi. im
di baygn yatyor, durm adan sayklyormu. Birlikte, yat
t odaya gittik. Sessizce yataa yaklatm . M arya Ivanovnann yz, b ir gn iinde ylesine deimiti ki, al
522

lak bullak oldum. Hasta, tanmad beni. Uzun sre baucunda durdum. Sanrm beni avutm ak iin bir eyler
syleyen papaz Gerasimi ve karsn dinlemiyordum bi
le. imde karanlk dnceler kaynayordu. Elinden tu
tacak kimsesi olmayan, kt yrekli isyanclar arasnda
tek bana kalan zavall yetim kzcazn durum unu ken
di gszlm, aresizliimi dndke, tylerim rperiyordu. Hele vabrin, hele o, bsbtn kurcalyordu
aklm. Dzmece ardan ald egemenlikle, nefret ettii
zavall susuz kzn bulunduu kalede ynetimi ele gei
ren bu adamdan her ey beklenebilirdi. Ne yapmalydm?
Marya vanovnaya nasl yardm edebilirdim? Onu vab
rin canisinin elinden nasl kurtarabilirdim ? Tek bir yol
vard: Hemen o dakikadan tezi yok Orenburga doru yo
la kmak, Belogorsk kalesinin bir an nce kurtarlm as
iin elden gelen her eyi yapmak. Papazla ve Akulina
Pamfilovnayla vedalatm. A rtk karm saydm gen k
z onlara em anet ettim. Sonra hastann elceizini tuttum ,
gzyalarmla slatarak ptm.
Papazn kars:
Elveda, dedi; elveda Pyotr Andreyi. nallah da
ha iyi gnlerde de grrz. Unutmayn bizi, sk sk ya
zn. Zavall Marya lvanovna, siz de olmaynca ne kadar
yalnz, ne kadar korumasz kalacak!
Alana kp bir dakika kadar durdum. Daraacna bir
gz attm, eilip selamladm. Sonra kaleden ktm, ya
nm dan ayrlmayan Savelyile birlikte O renburg yolun
da yrm eye baladk.
Kendimi dncelere kaptrm giderken, anszn nal
sesleri geldi arkadan. Bir Kazakt bu. Yedeindeki bir
Bakrd atn dizginlerinden tutmu, tozu dumana kata
rak geliyor, bir yandan da uzaktan iaretler yapyordu
bana. Durup baknca bunun bizim avu olduunu gr
523

dm. Yanma kadar geldi, attan indi, teki hayvann diz

ginini bana uzatarak :
Efendimiz! dedi; babanz size b ir at ve kendi sr
tndaki krk balyor. (Koyun postundan bir k rk ba
lyd eyere.) Bir de (avu, kem km etmeye balamt)
size... elli kapik... balyor am a... Onu yolda drm
m. Balayn beni.
Savelyi ona yan yan bakp:
Yolda drdn ha? diye homurdand. Ya koyman
daki ngrdayan nedir? Utanmaz herif!
avu hi bozuntuya vermeden:
Koynumda ne ngrdyormu? diye karlk v er
di. lhi ihtiyar! ngrdayan, atn gemi, para deil.
Ben:
Anlald! diyerek tartm ay kestim. Seni gnde
rene teekkrlerim i ilet. Drdn paray da dner
ken bulmaya bak, votka iersin.
Adam atnn ban evirerek:
ok teekkr ederim efendimiz, diye karlk v er
di. mrm boyunca duacnz olacam.
Bu szleri syler sylemez, bir eliyle koynunu tu ta
rak atn drtnala kaldrd, tozu dum ana katp gitti.
Gocuu giydim, Savelyii terkim e yerletirerek ata
bindim.
htiyar:
Gryorsun ya efendim, dedi; dolandrcya ver
diim dileke boa gitmedi. Hrsz herif utand demek,
lieri ne lagar Bakrd beygiri, ne de koyun postundan
gocuk, dolandrclarn bizden ardklarnn ve senin o
baladnn yars etmez ya, neyse; yine de ie yararlar;
sonra, domuzdan bir kl koparsan krdr.

524

10
KENTN KUATILMASI
O ta n a d rla ra ve d a la ra k u ra ra k
Y ks eklerd e n b ir k a rta l g ib i s zd k e n ti
Ve h e n d e k le r k a z d ra ra k o rd u g h g e ris in d e
G e c e k e n te s a la c a y ld rm la rn gizled i.
H e ra s k o v

O renburga yaklarken kafalar kaznm bir pran

gal m ahkm lar kalabal grdk. Celladn krbac, yz
lerinin biimini deitirmiti. Kla askerlerinin deneti
minde, savunm a m evzileri yapm nda alyorlard. Ki
m ileri krekle topra belliyor, kim ileri hendeklerden
k ardklar sprntleri el arabalaryla tayorlard. Top
rak tabyada duvarclar, kentin surlarn kerpile onar
yorlard. Nbetiler bizi kapda durdurup kim lik belgele
rim izi istediler. avu, Belogorsk kalesinden geldiimi
renir renmez, dosdoru generale kard beni.
G eneral bahedeydi. Sonbaharn serin soluuyla p
laklaan elm a aalarn gzden geiriyor; bahvann y ar
dm yla, zene bezene aput saryordu onlara. Derin b ir
skunet, salk ve esenlik okunuyordu yznde. Geliim
sevindirdi onu. Hemen, tan olduum korkun olaylar
anlatm am istedi. H er eyi b ir b ir anlattm . htiyar, beni
ilgiyle dinliyor, bu arada ku ru dallar budam aktan da geri
kalm yordu.
Ackl hikyem sona erdiinde:
Zavall Mironov! dedi. ok yazk, iyi b ir subayd.
B ayan Mironov da ok iyi b ir kadnd, hele m antar sala
m uras yapm aktaki ustalna diyecek yoktu dorusu! Ya
Maa, yzbann kz, o ne oldu?
525

Maann kalede, papazin karsnn yannda kald

n syledim.
General:
Vay, vay, vay! te bu ok kt! dedi. H aydutla
rn sa solu belli olmaz. Zavall kz ne yapar orada?
Belogorsk kalesinin uzak olmadn, zavall Belogorsklularn kurtarltnas iin ekselanslarnn ordu gn
derm ekte gecikmeyeceklerini um duum u syleyerek k ar
lk verdim. General kukuyla sallad bam:
Bakalm hele, dedi. Konuacaz bunu. Bana bir
fincan ay imeye gelmenizi rica ederim: Sava kurulu
toplanacak bugn. Pugaevin yapt dengesizlikler ve or
dusunun durum u zerine bize gvenilir bilgiler verebi
lirsiniz. Haydi, o zam ana kadar gidip dinlenin imdi.
Kalacam evi Savelyi dzene koymutu bile. O ra
ya gidip belirli zam ann gelmesini beklemeye koyuldum.
Toplant saatini iple ekiyordum. Almyazmm zerinde
byk etkisi olabilecek bir toplantyd bu. B elirtilen saat
te kom utann odasnda boy gsterm ekte gecikmediimi
okuyucu kolayca anlam tr. O rada kent m em urlarndan
biriyle karlatm . Aklmda yanl kalmadysa, gm rk
m dryd bu. iman, pembe yanakl b ir ihtiyard. Sr
mal kadifeden b ir kaftan vard zerinde. Bana van Kuzmiin bana gelenleri anlattrd. O nunla vaftiz akraba
l varm. Szleri sk sk tam am layc sorularla retici
uyarlarla kesiyordu. Bunlar, onun, sava sanatndan an
lamasa bile zeki ve doutan akll bir kimse olduunu
gsteriyordu en azndan. Bu arada sava kurulunun te
ki yeleri de yerlerini aldlar. A ralarnda, generalden ba
ka ordudan olan yoktu. Herkes yerletikten ve kendileri
ne birer fincan ay sunulduktan sonra, sorunu olabildi
ince ak ve ayrntl b ir biimde ortaya koyan general,
yle balad szlerini:
imdi, baylar, isyanclara kar taknacamz ta
526

v r konusunda karar almamz gerekiyor. Saldr m, sa

vunm a m? H er iki yntemin de kendilerine gre yararl
ve zararlar yanlar vardr. Dmann en ksa zamanda
yok edilmesi iin saldr harektna daha ok um ut bala
nabilir. Buna karlk, savunma harekt ok daha tehli
kesiz ve gvenlidir. imdi, yasa gereince, yani en kk
rtbeden balayarak oylar toplayacaz. (Burada bana
dnd) Bay astemen, ltfen dncenizi belirtin!
Kalktm, ksa ve zl szlerle, Pugaev etesinin ni
teliini belirterek, dzmecenin dzenli bir askeri birlik
karsnda tutunamayacan kesinlikle belirttim .
Szlerim, belli ki hi houna gitmemiti memurlarn.
Bir delikanl toyluu, gzkaral gryorlard onda. Ho
m urtular ykseldi. Birinin st kuzusu diye m rldand
n kulaklarm la iittim. General bana dnd, glmse
yerek:
Bay astemen! dedi. Sava kurallarnda ilk oylar,
genellikle savunma harektndan yana verilir. Bir yasa
dr bu. imdi oylar toplamaya devam edelim. M dr bey!
Sizin dnceniz nedir?
Srmal kadifeden kaftan giymi ihtiyar, iine adam
akll rom kartrd nc ay fincann bir solukta
yuvarlad ve generale:
Bence, efendimiz ne saldr ne de savunma h are
ktna girimenin gerei yok; diye karlk verdi.
aran general
Nasl olur m dr bey? diye kar kt. Ya savun
ma harektn benimseyeceksiniz, ya saldn... nc bir
taktik hareket yoktur.
Efendimiz, satn alma harektna giriiniz!
Ha! ha! ha! Son derece akllca bir dnce. Sa
tn alma harektm da taktik harekt sayacak, d
nzden yararlanacaz. Serserinin bana... rtl de
nekten yetmi, hatt yz ruble koyabiliriz.
527

 Ve o zaman (gmrk m dr atld) bu serseri

ler babularm prangaya vurup getirmezlerse, gmrk
m dr deil, Krgz davar olaym!
General:
Bunu sonra daha ayrntl olarak grrz, de
di. Fakat ne olursa olsun, savaa hazrlanmamz gereki
yor. Baylar oylarmz yasa gereince belirtmenizi bekli
yorum.
Kimse benden yana kmad. Btn memurlar, ordu
nun gszlnden, baarnn gvenilmezliinden, sal
drya gemenin balanamaz bir servencilik olacan
dan ve buna benzer eylerden sz ettiler. Herkes, ak
sava alannda silahn ansn denemektense, toplann ve
surlarn gerisinde, gvenlik iinde kalmann daha akll
ca bir i olaca kansndayd. Neden sonra, btn gr
leri dinleyen general, piposunun kln temizledi ve u
sylevi ekti:
Baylar! Bana gelince, ben tmyle bay asteme
nin grnden yana olduumu bildirmek zorundaym.
nk bu gr, saldn harektnn hemen hemen h er
zaman savunma harektna stn olduunu gsteren tak
tik belgelere dayanm aktadr.
Burada durdu, piposunu yeniden doldurmaya bala
d. G ururum okanmt. A ralarnda honutsuzluk ve te
dirginlikle fsldaan m em urlara yle tepeden bir bak
frlattm .
Piposundan derin b ir nefes alan general, azndan,
burnundan koyu bir dum an yn salverirken:
Fakat beyler, diye srdrd szlerini; konu, y
ce arienin bana em anet ettii blgenin gvenliiyle il
gili olunca, byle byk b ir sorumluluu stlenmeyi g
ze alamam. Yani, kentin iinde kuatm ay beklemenin,
dmann saldrsna topu ateiyle ve (olanaklar elver
diinde de) bir k hareketiyle pskrtm enin daha akl
528

lca, daha gifvenilir b ir davran olduunda birleen oy

ounluuna katlyorum.
Tepeden bakm a sras m emurlardayd. Toplant so
na erdi. Kendi grne aykr olarak, bilgisiz ve deney
siz adam larn grlerini izleyen bu saygdeer askerin
gszl karsnda znt duymamak elde deildi.
Szkonusu toplantdan birka gn sonra, Pugaev'in,
verdii sz tutarak O renburg zerine yrdn
rendik. Kale burlarndan isyanclarn ordusuna baktm.
Belogorsk saldrsndan bu yana saylar on kat daha a rt
m gibi geldi bana. A ralarnda, Pugaevin egemenlii al
tna giren kalelerin kk tcpu birlikleri de vard imdi.
Sonra kurulun ald k arar anmsayarak, O renburg sur
lar gerisinde daha uzun sre kalacam grdm ve zn
tden alamakl oldum.
O renburg kuatm asn anlatacak deilim. Aile not
larna deil, tarihe mal olmu bir olaydr bu. Fakat ksa
ca sylemem gerekirse, yneticilerin ksr grll
yznden, ahali iin ldrc bir ey olmutu bu kuat
ma. Ala ve her t rl ykma katlanm ak zorundaydlar.
Orenburglular dayanlmaz, gnler geirdiler. Herkes b
yk bir um utsuzluk iinde, alnyazlanm n nereye v ara
can bekliyordu. Pahallk, tek szckle, korkuntu. Ev
lerin avlusuna den top glleleri kimseyi artmyordu,
hatta Pugaevin saldrlan bile umursanm az olm utu a r
tk. Ben canskm tsndan patlyordum . Zaman geiyor,
btn yollar kesildii iin Belogorsk kalesinden mektup
gelmiyordu. A yrlk gitgide dayanlmaz olmutu. Mary;
vanovna gzmde ttyor, alnyazsnn belirsizliini d
ndke, iim acyla burkuluyordu. Gnlm, kk ar
pm alarla avutabiliyordum b ir para. Pugaevin saye
sinde iyi b ir ata sahip olmutum. Zaten az olan yiyece
imi onunla paylayor, h e r gn srtna binip kent d
na karak, Pugaev svarileriyle yaplan arpm alara ka.529

tlyordum . Bu arpm alarda stnlk hep kar yanda

kalyordu. nk canilerin elinde top vard. yi hayvan
lara sahiptiler. stelik zilzurna sarho saldryorlard.
K entin gsz svari birlii onlan altedecek durum da de
ildi. Kimi zaman, alktan bitkin dm piyade birlik
lerim izin de sava alanna kt oluyordu. Fakat kaln
k ar tabakas, dank dman svarilerini engelledi. Top
larmz toprak tabyann stnde bou bouna gm brd
yor, sava alanna knca da aklp kalyor, atlarn b it
kinlii yznden ilerleyem iyorlard. Taktik harektm z,
uygulam ada bu durumdayd! Orenburg m em urlarnn sa
duyu ve aklllk dedikleri ey, bu sonucu verm iti ite!
Bir gn, adamakll kalabalk bir dman birliini na
sl olduysa datp kovalamaya baladmzda, arkada
larndan geri kalan bir Kazaka yetitim. Tam Trk yaps
palam sallamak zereyken, adam kalpan kararak;
Selam, P yotr Andreyi! Naslsnz, iyisinizdir in
allah? diye barmaz m?
Baktm, bizim avu. im, anlatlm az b ir sevinle
doldu.
Selam Maksimi! dedim. Belogorsktan kal ok
oldu mu?
Yeni geldim aziz Pyotr Andreyi; daha dn dn
dm. Size de bir m ektubum var.
Heyecandan soluum kesilmiti:
Hani, nerede? diye bardm.
Maksimi elini koynuna sokarak:
Burada ite, diye karlk verdi. Onu ne yapp ne
edip size ulatracam konusunda Palaaya sz verm i
tim.
Bunu syleyip katlanm bir kt paras uzatt ba
na ve tozu dum ana katarak uzaklat. Kd atm, b ir
solukta u aadaki satrlar okudum:
530

T an r b ird en b ire

b a b a m d a n , an n em d e n

yoksun kld b e

ni. u d n ya d a ne b ir a k ra b a m , n e b ir ko ru yu cu m var. H e r
z a m a n iyili im i is ted i in izi ve h e rk e s e ya rd m a h a z r o ld u u
n u zu bild i im d en , size b a v u ru yo r, b u m ektu bu n elin ize u la
m a s iin T an rT ya ya lvary o ru m . M a k s im i onu size u la trm a k
iin

s z verdi.

sk s k k a led en

Yine M a k s im i 'in
kp

P a ia a 'y a

a rp m a la ra

a n la tt n a

ka tld n z

gre,

g ryorm u

u z a k ta n . K e n d in izi hi sakn m yo r, sizin iin g zy a la r a k ta

ra k T a n r iy a y a k a ra n la r dn m yo rm usu nu z. U zun s re h a s
ta y a ttm , yi o ld u ktan s o n ra , b u ra d a b ab am n yerin e k o m u
ta n l e le a la n A leksey Iv a n o v i , p a p a z G era sim 'in g z n P u g a e v 'ie k o rk u ta ra k , b e n i z o rla o nu n elinden a ld . im d i ke n d i
e v im izd e tu tu k lu o la ra k yayo ru m .
A le k s e y va n o vi, ke n d isiyle evlen m eye zo rlu y o r b en i. C a
n ile re yeen i old u u m u s yleyen A k u lin a P a m filo v n a n n y a la
n n

k a rm a m a k la

h a y a tm ku rta rd n

ile ri sryor.

Fakat

A le k s e y v a n o v i g ib i b ir a d a m n ka rs o lm a k ta n s a l r m d a
h a iyi. B a n a o k m e rh a m e ts iz d avran yo r. D n cem i d e i
tirm e z, o n a k a r o lm ay k a b u l etm ezs em , b en i ca n ilerin o rd u
g h n a y o lla ya ca n s yl yo r.

L izav eta

H a rlo v a 'n n

b a n a

g e le n sizin d e b an za gelir d iyor (* ). D n m ek iin ban a,

b ira z za m a n verm esin i ric a e ttim kendisinden. O g n d a h a
b e k le m e y e ra z oldu. E e r gn so n ra o n a v a rm a zs a m , g
z m n

ya n a

b a k m a y a c a k m . A zizim

P y o tr

A n d reyi!

Tek

u m u du m sizsiniz. B eni, bu za v a ll kz, k a n a tla rn zn a ltn a aln.

B iz e yard m ku vv eti g n d e rilm e s i iin g e n e ra le , b t n k o m u
ta n la ra yalvarn-; o la n a k va rs a ke n d in iz de gelin . H e r za m a n
s ize b a l, z a v a ll yetim .
M a ry a M iro n o va .

M ektubu okuyup bitirince ldracak gibi oldum. Za

(*) Lizaveta Harlova: Pugaevin bir sre metres tuttuu, sonra
Kazaklar tarafndan ldrlen bir komutan kz.
531

vall atm kyasya m ahmuzlayarak kente yollandm.

Kzcaz kurtarabilm ek iin yol boyunca kafa patlatyor,
fakat hibir zm yolu bulamyordum. K ente drtnala
girip atm dosdoru komutanla srdm. Yldrm gibi
generalin odasna daldm. General lle tam dan piposunu
t tt rerek b ir aa bir yu k an dolayordu. Beni grp
durdu. Grnm artm olmalyd onu. Bu soluk so
lua geliimin nedenini sordu kaygyla.
Efendimiz, dedim; u anda z babammsnz gibi
bavuruyorum size. Yalvarrm geri evirmeyin dileimi.
Hayatm n bt n mutluluu sizin vereceiniz karara ba
l olacak.
aran ihtiyar:
H ayrola azizim, dedi. Nedir? Syle, ne yapabili
rim senin iin?
Efendimiz, bana bir blk askerle elli tane Ka
zak verin; gidip Belogorsk kalesini dmandan tem izle
yeyim.
H erhalde ldrdm sanan general (ki yanlm yor
du) yzme dik dik bakt. Neden sonra:
Nasl olacak bu? dedi. Belogorsk kalesini nasl te
mizleyeceksin dmandan?
Ben cokuyla:
Sz veriyorum , diye bardm. Baaracam bunu.
Y eter ki isteimi yerine getirin.
General ban sallayarak:
Olmaz delikanl, dedi. A ra bu kadar alnca, d
man, ba stratejik noktayla balantnz kolayca keser ve
zerinizde kesin b ir zafer kazanr. Kesilen balant...
Onun taktik hareket konusunda yeni b ir syleve ba
lam ak zere olduunu grnce korktum, szn kesmek
te acele ettim :
Yzba Mironovun kz m ektup yazm; yardm
532

istiyor benden. vabrin kendisiyle evlenm eye zorluyormu onu.

yle mi? u koca Schelm (*) vabrin yok mu; b ir
elime gesin, yirm i drt saat iinde yarglatp kale kor
kuluunda kuruna dizdireceim! F akat imdilik diimizi
skm aktan baka are yok...
A rtk kendim i yitirmicesine:
Diimizi skm ak m? diye haykrdm ; fakat o, bu
arada M arya vanovnayla evlenecek!..
General:
Canm, varsn evlensin, diye dncesini belirtti.
Ne kar bundan? H att imdilik vabrinin kars olma
s daha iyi. Kendine bir koruyucu bulm u olur hi deil
se. Onu kuruna dizdikten sonra, T a n n byktr, nasl
olsa yeni bir ksm et kar M arya vanovnaya. Sevimli
dullarn ans aktr. Yani, kzlardan daha kolay koca b u
luyorlar demek istiyorum.
U m utsuzluktan boulur gibi:
* Onu vabrine kaptrm aktansa lrm daha iyi,
dedim.
htiyar:
Vay, vay, vay! dedi. imdi anlyorum. Demek
M arya vanovnaya tutkunsun. Oo, o zaman baka! Za
vall delikanl. Ama yine de ne b ir blk asker, ne de .elli
Kazak verebilirim sana. lgnca b ir hareket olurdu tu ;
byle bir sorum luluu stlenemem.
Bam edim. D erin b ir um utsuzlua kaplmtm.
Anszn imek gibi bir dnce geti aklmdan. Bunun
ne olduunu, eski rom anclarn syledii gibi, okuyucu
gelecek blmde renecek.

(*) Schelm: Dolandrc.

533

11
SYANCILARIN OTAI
D o u tan y rtc d r yrtc o lm a s n a ya
A s la n , k a rn n a z n c e d o y u rm u tu
T atl b ir d ille b a n a
nim e n iye g e ld in diye so rd u .
A . S u m a ro k o v

Generalden ayrlp abucak odama dndm. Savelyi her zamanki tleriyle karlad beni:
u ayya haydutlarla arpm aktan ne zevk al
yorsun efendiciim! Soylu b ir kimseye yakr m bu?
G nn birinde yok yere kendini ziyan edeceksin. T rk
lerle ya da svelilerle dvsen neyse ne! nsan bu hay
dutlarn adn bile anamaz!..
Btn param n ne kadar olduunu sorarak szn
kestim. Savelyi keyifli keyifli glmsedi:
Yeterince var efendiciim... Dolandrclar aram a
dk yer komadlar ya, ben yine de gizleyebildim onlar.
Bunu syleyip, ii gm sikkeyle dolu, uzun rme
b ir kese kard cebinden.
Peki Savelyi, dedim, onun yarsn bana ver im
di. Yars sende kalsn. Ben Belogorsk kalesine gidiyo
rum.
yi yrekli lalam titreyen bir sesle:
Azizim Pyotr Andreyi! dedi. nsaf et; haydutlar
btn geitleri tutm uken nasl gidersin oraya? Kendine
acmyorsan anana babana ac. N ereye gidiyorsun? Ni
in gidiyorsun? Azck bekleyiver. O rdu gelsin dolandr
clar yakalasn, ondan sonra cannn ektii yere git.
K ararm kesindi. htiyara:
Laf ebeliinin zaman deil, diye karlk verdim.
534

Gitmek zorundaym, bu byle. Korkma Savelyi: T an n

byktr, belki yine grrz. Bana bak, cimrilik et
me sakn. Kendini skma. Cann ne istiyorsa, kat pa
hal da olsa al. Bu paralan sana veriyorum. Eer gn
iinde dnmeyecek olursam ...
Savelyi:
Bu da ne demek efendim? diye szm kesti. Se
ni yalnz brakacam m sandn? ite, lrm de bunu
yaptramazsn bana. Madem gitmeye k arar verdin, yayan
yapldak da olsa peine der, seni yalnz brakm am. Bu
ta duvarlann gerisinde sensiz oturacam ha! ok
kr, aklm karmadm daha! Sen bilirsin, efendim, ama
ben senden ayrlmam.
Savelyile tartm ann bouna olduunu bildiimden,
hazrl yapmasna izin verdim. Yarm saat sonra ben,
safkan atmn srtndaydm. Savelyi de lagar, topal b ir
beygire binmiti. Kent sakinlerinden biri, hayvan bes
leyecek yiyecek bulamad iin, be para almadan Savelyie vermiti onu. Kent kapsna geldik. Nbetiler
braktlar bizi. Orenburgdan ktk.
Hava kararm aya balamt. Yolum, Pugaevin ba
rna olan Berda ky yaknlarndan geiyordu. Ana yol
karla rtlyd. Fakat bozkr, batan baa, her gn ye
nilenen nal izleriyle kaplanmt. Sk b ir trsla ilerliyor
dum. Ardm sra glkle gelebilen Savelyi, ikide bir:
Daha yava, efendim! Tanr akna daha ^ava!
diye baryordu. Bu krolas beygir, senin uzun bacakl
eytana yetiemiyor. Pyotr Andreyi... Aziz Pyotr Andreyi!.. Kendini yiyip bitirme!.. Yce Tannm , efendimin
ocuu mahvoluyor!..
Az sonra Berdann klan grnmeye balad. K
yn doal siperlerine, hendeklere yaklayorduk. Savel
yi szlty kesmiyor, ama ardm sra gelmekten de geri
kalmyordu. Ky kazasz belasz gemeyi um arken, b ir
535

denbire, karanln iinden eli sopal be kyl grdm.

Pugaev barnann nc karakoluna kmtk. Adam
lar seslendiler. Parolay bilmediim iin, yanlarndan ses
sizce gemek istedim. Fakat evremi kuatverdiler. le
rinden biri, atm geminden yakalad. Klcm ektiim
gibi, kylnn kafasna indirdim. apkas adam lm
den kurtarm t. Fakat sendeledi, gemi brakt. tekiler
korkup katlar. Onlarn bu aknlndan yararlanarak
atm mahmuzladm, hayvan ok gibi frlad.
Gecenin gitgide koyulaan karanl beni h er tehlike
den koruyabilirdi. Fakat bir de baktm, Savelyi arkam
dan gelmiyor. htiyarck topal atyla haydutlarn, elinden
kaamamt demek. Ne yapabilirdim? Birka dakika bek
leyip, yakalandna iyice aklm kesince atmn ban e
virdim, gerisin geri, onu kurtarm aya dndm. Hendek
lere yaklarken grltler, bartlar ve benim Savelyiin sesini duydum uzaktan. Atm hzla srdm. Birka
dakika sonra, az nce beni durduran nbeti kyller arasndaydm yine. Adamlar Savelyii kstrmlar atndan
indirip balamaya hazrlanyorlard. Beni grnce pek se
vindiler. Bararak stme atlp, bir anda alaa etti
ler. lerinden bakan olduu anlalan biri, az sonra
ara gtreceini syledi bizi.
Sizi imdi mi asarz, yoksa efendimizin buyruuy
la sabah m bekleriz, bilmem... diye ekledi.
Daha fazla direnmedim. Savelyi de bana uydu. Devriyeler tantanayla gtrdler bizi.
Hendekleri ap kye girdik. Btn kulbelerde k
vard. G rltler, barlar geliyordu her yerden. Sokak
ta bir sr insana rastladk ya, karanlkta kimsenin gz ne arpmadk. Orenburglu bir subay olduum anlalm a
d. Bizi doruca, drt yol aznn kesinde b ir kulbeye
getirdiler. Kapda birka arap fs ve iki top du ru
yordu.
536

Kyllerden biri:
te saraya geldik, dedi. imdi geliinizi bildire
ceim.
Kulbeye girdi.
Savelyie bir gz attm . htiyarck usul usul bir dua
mrldanyordu, istavroz karyordu. Adamakll bekle
dik. Kyl neden sonra dnerek:
Gir, dedi bana. Efendimiz, subayn ieri alnm a
sn buyurdu.
Kulbeye, ya da kyllerin deyiiyle, saraya girdim.
ki ya kandiliyle aydnlatlm, duvarlar yaldzl kt
la kapl bir odayd bu. Fakat peykeleri, makas, ipe asl
leeni, kedeki frn atal ve stne toprak anaklar di
zilmi nlyle (*) herhangi bir ky odasndan fark yok
tu. Pugaev, srtnda krmz b ir kaftan, ellerini gsterili
bir tavrla brne dayam, kutsal tasvirlerin altnda
oturuyordu. Yapmack b ir uysallk iinde, ileri gelen a r
kadalarndan birka oturuyordu evresinde. O renburg
dan bir subay gelmesinin onlar adamakll m eraklandr
d, gsterili bir karlam a trenine hazrlandklar bel
liydi. Pugaev grr grmez tand beni. Yapmack gr
kemi kayboluverdi.
Canllkla:
Vay efendimiz! dedi. H ayrdr inallah? Hangi r z
gr att sizi?
zel bir iim iin giderken, adam larnn beni d u rd u r
duunu syledim.
Fakat, ne iiymi bu?
Kem km ettim. Pugaev, topluluk karsnda srr
m aklamaktan ekindiimi sanarak, arkadalarna dn
d, kmalarn em retti. ki kii dnda herkes bu em re
uydu.
(*) Rus sobalarnn, nnde bulunan genie bir alan.
537

 O nlann yannda ekinmeden konuabilirsin, dedi.

O nlardan hibir ey gizlemem.
Dzmece arm gzdelerine yan gzle yle bir bak
tm. Bunlardan biri, sska, kam bur, ak sakall bir ihtiyar
d. Srtndaki kaba kum atan yaplm boz kaftana ap
razlam a geirilmi mavi eritten baka, ilgi ekici bir yan
grmedim onda. F akat tekini mrmce unutmayacam.
Uzun boylu, geni omuzlu, iri yar, krk be yalarnda
kadar bir adamd bu. G r ve kzl sakall, kvlcmlar sa
an kl rengi gzleri, deliksiz burnu, alnndaki ve yanak
larndaki kzlm trak lekeler, bu illerle kapl geni y
ze alas bir g veriyordu. Krmz bir gmlek, bir K r
gz kaftan ve bir Kazak alvar vard zerinde. Birinci
sinin (sonradan) kaak onba Beloborodov olduunu
rendim . kinci adam ise, (Hlopua lkabyla tannan) Si
birya m aden ocaklarndan kere kaabilmi srgn bir
cani, Afanas Sokolov idi. Beni iddetle sarsan duygulara
ramen, elimde olmakszn kendimi iinde bulduum bu
topluluk, adamakll kamlyordu muhayyilemi. Fakat
Pugaevaz nceki soruyla kendime getirdi beni.
Syle bakalm, hangi i iin ktn O renburgdan?
O anda tuhaf b ir dnce geldi aklma. lnyazm
beni Pugaevle bir kez daha karlatrm akla, amacma
ulaabilm em iin b ir frsat verm i olmuyor muydu? Bu
frsattan yararlanm aya k arar verdim. Ve aklma gelen
ilk cmleyle, itenlikle yantladm Pugaevi:
ncitilen yetim bir kz kurtarm ak iin Belogorsk
kalesine gidiyordum.
Pugaevin gzleri parlad:
Hangi adamm yetim bir kz incitmeye cesaret
edebiliyor? diye grledi. eytann bacana olsa, kurtula
mayacak elimden. Syle, sulu kim?
Sulu vabrindir, dedim. Papazn evinde grd
538

nz hasta bir kz vard ya, ite onu tutsak etmi, ken

disiyle evlenmeye zorluyor.
Pugaev, rktc bir tavrla:
vabrine gstereceim, dedi. Bana buyruk dav
ranmann, halk incitmenin ne demek olduunu rete
ceim. Astracam onu.
Hlopua, hrltl bir sesle:
zin verirsen sana bir ey syleyeyim, dedi. vabrin i kale komutanlna atam ada tezcanllk etmitin,
imdi de astrmakla tezcanllk ediyorsun. stlerine b ir
soyluyu getirmekle K azaklan darlttn, imdi de ilk duy
duun sze kanarak adam astrp, soylular rktm e.
Mavi eritli ihtiyar:
Onlara ne acmal, ne de bata bulunm al, diye
dncesini belirtti. Zarar yok, vabrini sallandralm.
Fakat bu subay efendiyi de niin terif buyurduklar ko
nusunda doru drst sorguya ekersek fena olmaz. ar
ln tanmyorsa, senden adalet beklemeye de hakk ola
maz. Yok, eer tanyorsa, bugne kadar O renburgda se
nin dmanlarnla niye oturdu? Onu sorgu odasna g
trp biraz dalasak, ha, ne dersin? Bana yle geliyor ki
O renburgdan at olarak yolladlar bu efendiyi.
htiyar caninin mant ok inandrc grnd bana.
Kimlerin elinde bulunduum u dnnce, btn vcu
dumdan souk bir rperti geliini hissettim . Tedirginli
im Pugaevin gznden kamamt. Gz krparak:
Ne dersiniz, efendimiz? diye sordu. Benim m are
al doru sylyor galiba, ha?
Pugaevin ii akaya vurduunu grmek biraz can
landrmt beni. Ellerinde bulunduumu, boynum un kl
dan ince olduunu bildirdim.
Pugaev:
Peki, dedi. Syle bakalm, sizin kent ne durumda?
539

 ok kr, diye karlk verdim. Her ey tk

rnda.
Pugaev:
H er ey tkrnda ha! dedi. Fakat ahali alktan
krlyor!
Dzmece, doru sylyordu. Fakat ben, verdiim ye
m in gereince, btn bunlarn bo sylentiler olduu,
O renburgda yeterince erzak bulunduu konusunda onu
inandrm ak iin dil dktm.
htiyar:
Gryorsunuz ite, diye sze kart, gznn ii
ne baka baka yalan sylyor. Kap gelenler az birli
iyle O renburgda aln ve lmn kol gezdiini, aha
linin (hem de seve seve) le yediini sylyor; fakat bu
efendi, bizi h er eyin yolunaa olduuna inandrmaya a
lyor. Madem vabrini asacaksn, ayn daraacna bu
delikanly da ek ki, kimsenin hakk kalmasn.
Pugaev, m eln ihtiyarn szlerinden etkilenmie
benziyordu. Bereket, Hlopua imdada yetiti. Arkadana:
Yeter, Naumi, dedi; sana kalsa herkesi boar,
kesersin. Bamza Ali kran ba kesen mi oldun? Bir aya
n ukurda, fleseler cann kacak, ama gzn hl as
m akta, kesm ekte... Akttn kanlar vicdann szlatma
ya az m geliyor?
Beloborodov:
Ya sen, sen niye yaltaklanyorsun? diye kar k
t. Yreine bu yufkalk nereden geldi byle?
Hlopua:
Doru, dedi; ben de gnah iledim. Bu el, (ke
mikli yum ruunu skt ve gmleinin yenini syrp kll
kolunu ortaya kard) ve bu kol da Hristiyan kanna bu
lat. Fakat ben konuklar deil, hasmlarm ldrdm.
Hem de serbest drt yol azlarnda, karanlk orm anlar
da... yle soba banda oturup da kahram anlk taslayarak
540

deil. Onlar topuzla, balta tersiyle yere serdim. K an gi

bi ene alarak deil...
htiyar te yana dnp:
Y rtk burun! diye hom urdand.
Hlopua:
Orada ne homurdanyorsun, moruk! diye grledi.
Yrtk burnu gsteririm ben sana. D ur bakalm, senin de
zamann gelecek. T annnm yardm yla sen de koklayacak
sn o kzgn m aalan... Fakat dikkat et, o zamana kadar
sakaln yolmayaym!..
Pugaev grkemli b ir tavrla:
General efendiler! diye sesini ykseltti. Kesin u
znlty. O renburg kpeklerinin tm birden daraacn
da kuyruu titretse um ursam am ama, bizim koca itler
kendi aralarnda hrlam aya balarlarsa, ondan korkarm
ite! Haydi, barn bakaym.
Hlopua ve Beloborodov, tek szck sylemeden, ka
ranlk baklarla szdler birbirlerini. Benim iin hi de
hayrl b ir sonuca ulamayaca anlalan bu konumay
deitirmek gerektiini grerek Pugaeve dndm, en
b ir tavrla:
Ah! dedim. At ve gocuk iin sana teekkr etm e
yi unutuyordum az kalsn. Sen olmasan kente varamaz,
y a n yolda donup kalrdm.
Bu buluum ie yaram t. Pugaev neelendi. Gz
n krptrarak:
yilik eden, iyilik bulur, dedi. imdi, syle baka
lm, vabrinin incittii kzla ne. ilgin var? Yiidin gnl
yarasz olmazm derler... Ha yanlyor muyum?
Hava yumuam t. Gerei gizlemeyi gereksiz bula
rak:
O kz yavuklum dur, diye karlk verdim.
Pugaev:
Y avuklun ha! diye bard. Niye daha nce sy
541

lemezsin bunu? Sizi evlendirip gzel b ir len yapacaz!

(Sonra Beloborodova dnd). Dinle, mareal! Bu delikan
l, eski ahbabmdr. O turup karnmz doyuralm imdi.
Sabah ola, hayr ola. Hele b ir geceyi atlatalm da, ona ne
yapacamz yarn dnrz.
Pugaevin masasna oturm ak erefinden yoksun kal
m aya dnden razydm ama yapacak b ir ey yoktu. ki
gen Kazak kz, ev sahibinin kzlar masaya beyaz bir
rt yaydlar. Ekmek, balk orbas, arap ve birayla do
lu ieler getirdiler. Kendimi ikinci kez, Pugaevle ve
korkun arkadalaryla bir lende buldum.
ster istemez tan olduum cmb, gece yarsna
kadar srd. Masa arkadalarm zerinde, iki neden son
ra etkisini gstermeye balad. Pugaev oturduu yerde
uyukluyordu. Arkadalar kalktlar, onu brakm am iin
bana da b ir iaret yaptlar. Birlikte ktk. Hlopuann
buyruuyla nbeti Kazak beni hkm et kulbesine g
trd. Savelyi de oradayd. Kapy stmze kilitledi
ler. Olup bitenler lalam ylesine akna evirmiti ki,
azn ap bir ey sormad bana. K aranlkta uzandn,
vzun sre ahlayp vahladm iittim. Sonunda horulda
maya balad. Ben derin dnceler iinde btn gece
gzm krpmadm.
Sabahleyin gelip, Pugaevin beni ardn syle
diler. Kapsnn nnde, T atar at koulu b ir yayl du
ruyordu. Ahali sokakta birikmiti. Pugaevle kulbenin
giriinde karlatk. stnde yol kyafeti vard. Srtna
k rk giymi, bana b ir Krgz kalpa takmt. B ir gn
nceki arkadalarm almt evresini. Bunlar, dn tank
olduum olaylara taban tabana zt, yapmack b ir uysal
lk iindeydiler. Pugaev en b ir tavrla selmlad beni,
kendisiyle birlikte yaylya binm emi em retti.
Binip yerletik. Pugaev, yayly ayakta sren geni
omuzlu T atar arabacya:
542

 Belogorsk kalesine ek! dedi.

Kalbim hzla arpt. A tlar hareket etti, ngrak n
lad, troyka ok gibi frlad.
ok iyi tandm b ir ses:
Dur! Dur! diye mlad bu srada. Baktm Savelyi kardan bize doru kouyor. Pugaev, arabacya d u r
masn em retti.
Babacm! P yotr Andreyi! diye baryordu. Be
ni ihtiyar halimde bunlarn arasnda brakm a, bu dolan...
Pugaev:
Vay, moruk! dedi. T anr bizi yine karlatrd ha!
Haydi, atla bakalm arabacnn yanma.
Savelyi yerleirken:
Saol devletlim, saol babamz, dedi. Benim gibi
b ir ihtiyarn elinden tu ttu u n iin Tanr yz yl salk,
esenlik iinde yaatsn seni. mrmce dua edeceim sa
na; tavan krk gocuu da bir daha azma almayaca
m.
Bu tavan krk gocuk, Pugaevin gerekten de te
pesini attrabilirdi sonunda. Bereket versin, dzmece ya
iitmedi, ya da yersiz b ir talam a sayp geti bu sz. A t
la r drtnala kalkt. Sokan iki yanna dizilen ahali, yer
lere kadar eilerek selm lyordu Pugaevi. O da bay
la selmlyordu h er iki yann. Az sonra kyden ktk,
dmdz b ir yolda hzla ilerlem eye baladk.
O an, iimden neler getiini kestirm ek g deil.
A rtk btn btn yitirdim sandm, gnlm n biricik
sultann grecektim birka saat sonra. Kavuma dakika
sn gzlerimin nnde canlandryordum... Sonra, alnyazm yine elinde tutan, olaylarn beni yine tuhaf b ir bi
imde karlatrd inam dnyordum. Sevgilimi k u r
tarm ak iin yola kan bu adamn bilinsiz zalimlii, kan
dkc alkanlklar aklma geldi! Yzba M ircnovun
543

kz olduunu bilmiyordu onun. vabrirt fkeye kapla

rak her eyi aklayabilirdi. Pugaev, belki bir baka yol
la da renebilirdi gerei... O zaman Marya vanovna
nn hali ne olurdu? Bunu dnnce btn vcudumdan
souk b ir esinti getiini, tylerim in diken diken oldu
unu hissettim .
Anszm Pugaev bir soruyla dncelerimden ayrd
beni:
Efendimiz ne dnyor acaba?
Ben dnmeyeyim de, kim dnsn? diye k a r
lk verdim . Subaym ve soylu bir aileden geliyorum. Da
ha dn sana kar dvrken, bugn seninle ayn yayl
da yan yanaym ve hayatm n btn mutluluu sana bal.
Pugaev:
Ne o, dedi; korkuyor m usun yoksa?
B ir gn beni balam olduunu, imdiyse yalnz
esirgem esine deil, yardm na da bel baladm syleye
rek karlk verdim .
Dzmece ar:
Sen de haklsn, vallahi haklsn! dedi. Benim o
cuklarn sana nasl yan yan baktklarn grdn. htiyar,
bugn de at olduunda, ikence edilmen ve aslman ge
rektiinde ayak diredi. Fakat ben raz olmadm buna.
Sonra Savelyi ve T atar arabac iitmesinler diye, sesini
yavalatarak ekledi: Ism arlam a b ir bardak arapla, a r
maan ettiin tavan krk gocuk aklma geldi de ondan.
Gryorsun, kardelerinin dedii gibi pek yle kan iici
deilim.
Belogorsk kalesinin alm gzlerimin nnde canlan
d. F akat onunla tartm ann gereksizliini dnerek,
hibir ey sylemedim.
Pugaev b ir sre sonra:
O renburgda ne diyorlar benim iin? diye sordu.
544

 Seninle baa kmann kolay olmadn sylyor

lar. Dorusu, tanttn kendiri.
Dzmecenin yznde sevinli bir gurur ifadesi be
lirdi:
yledir, dedi neeyle Savamakta ustaymdr. Si
zin O renburgdakilerin Yzeyev arpmasndan haberi
v ar m? K rk general ldrld, drt ordu tutsak edildi
orada. Ne dersin, Prusya Kral boy lebilir miydi be
nimle?
Haydudun bu bbrlenii pek houma gitmiti.
Sen ne dersin? dedim. Hakkndan gelebilir miy
din Frederickin?
Fyodor Fedoroviin mi? Niye olmasn? Sizin ge
nerallerin hakkndan geliyorum ya? O nlar da onu yen
m emiler miydi? imdiye kadar silhm hep zafer kazan
d. Hele biraz bekle. Moskova zerine yryeyim , bak
neler olacak daha!..
Moskovaya gitmeyi mi tasarlyorsun yoksa?
Dzmece, bir para dnd, sonra hafif bir sesle:
T anr bilir, dedi. Yolum dar; istediim gibi y r
tem iyorum ilerimi. Adamlarm dik kafallk ediyorlar.
Hrszdr onlar. Dizginlerini sk tutm am gerekiyor. lk
baarszlkta, kendi boyunlarn kurtarm ak iin benim
bam vereceklerdir.
Pugaeve:
Grdn m ya! dedim. Zaman gememiken, ken
di isteinle onlardan aynlsan, arienin m erham etine s
nsan daha iyi olmaz m?
Ac ac gld:
Olmaz, dedi. Benim iin balanmak sz konusu
deildir. Nasl baladysam yle srdreceim. Bakarsn
baarrm da! Gria OtrepyAv Moskovay ele geirdi ya!
545

 Ama sonunun ne olduunu da biliyorsundur, de

il mi? Sarayn penceresinden attlar onu; kestiler, yak
tlar, kllerini topa koyup savurdular.
Pugaev, vahi bir esinlenmeyle:
Dinle! dedi; bir m asal anlatacam sana. ocuk
luumda yal b ir K alm uktan dinlemitim. B ir gn. k ar
tal, kuzguna: Kuzgun karde, sylesene, demi; u
dnyada nasl oluyor da sen yz yl, bense topu topu
otuz yl yayorum? Kuzgun: undan, azizim, diye ya
ntlam onu; sen taze kan iiyorsun, bense lele besle
niyorum. K artal dnm: Haydi, ben de lele beslen
meyi bir deneyeyim, demi. Tamam m, tamam. K artal
la kuzgun uup gitmiler. Derken b ir at lei grm ler
aada. nip kmler bana. Kuzgun bir yandan ga
galyor, b ir yandan vgler dzyormu lein lezzetine.
K artal b ir gagalam, iki gagalam, sonra kanat rpp
havalanrken, Yok arkada, demi kuzguna; yz yl
lele beslenmektense, b ir kere taze kan imek ok daha
iyi, sonras Allah kerim. Ne dersin Kalm uk masalma?
Ha?
Gzel, dedim; ok gzel. Fakat cinayetle, haydut
lukla yaamak, le gagalam aktr bence.
Pugaev yzme akn akn bakt, hibir ey sy
lemedi. kimiz de kendi dncelerimize gmlp, sus
tuk. Tatar arabac yam k b ir trk tu tturm utu. Savelyi
uyukluyor, oturduu yerde ileri geri sallanyordu. Karla
kapl dmdz yolda, yayl uarcasna ilerliyordu... Ans
zn tandk it ve an kulesiyle, Y aykn yaln kysn
daki ky grnd... On be dakika sonra da Belgorsk k a
lesine giriyorduk...

546

12
YETM KIZ
n c e c ik elm a fid a n m zn
N e ya p ra v a r, n e fkn
u g en ce cik g elin in d e
N e an a s var, n e b a b a s
N e elind en tu ta n v a r
N e h a y r d u a e d e m
B ir d n t rk s

Yayl, kom utan evinin basam aklarna yanat. Ahali,

Pugaevi ngrandan tanm, ardmz sra kouyor
du. vabrin basam aklarda karlad dzmeceyi. Kazaklar
gibi giyinmi, sakal koyuvermiti. Hain, yaltaklanm ak
iin birka sz syleyerek Pugaevin yayldan inmesine
yardm etti. Beni grnce aalad, fakat abuk toparla
d kendini. Elini uzatarak:
Demek sen de katldn bize? dedi. Ge bile kaldn!
Hibir ey sylemeden yzm te yana evirdim.
Benim iin ylesine scak anlar tayan odaya girdi
imizde, yreim burkuldu. M erhum kom utann diplo
mas, gemi gnlerin b ir m ezar yazt gibi hl duvarda
aslyd. Pugaev, b ir zam anlar karsnn drdnyla ser
sem e dnen zavall van Kuzmiin uyuklad divana
oturdu. vabrin kendi eliyle votka getirdi ona. Pugaev
kadehini yuvarlad, beni gstererek:
Efendimizi de arla, dedi.
vabrin elindeki tepsiyle bana da yaklat. Fakat bir
kez daha yzm te yana evirdim. Byk b ir tedirgin
lik iinde olduu belliydi. H er zamanki uyanklyla, Pu
gaevin kendisinden honut olmadn kestirm iti hi
kukusuz. Onun baklar altnda kaacak delik aryor,

547

fakat bana gvensiz baklar frlatyordu arada bir. Pugaev, kalenin durum u, dman ordusuna ilikin sylen
tiler ve buna benzer eyler zerinde b ir sre bilgi aldkdan sonra, hi beklenmedik b ir anda:
Karde, dedi, syle bakalm, kim dir u tutuklad
n kz? Onu bana gstersene.
vabrinin beti benzi kl gibi oldu. Titreyen b ir sesler
H km darm dedi; hkmdarm, tutuklu deil
o... hastadr... odasnda yatyor.
Dzmece yerinden kalkarak:
Beni ona gtr, dedi.
Bir kaamak bulup iin iinden syrlmak olana
yoktu. vabrin, Pugaevi Marya vanovnann odasna
gtrd. Ben de arkalarndan gidiyordum.
Hain, m erdivenlerde durarak:
Hkmdarm , dedi; benden h er ey istemek h ak
kna sahipsiniz. Fakat b ir yabancy karm n yatak odas
na sokmam em retmeyin.
Titredim . vabrini paralam aya hazrlanarak:
Evlendin ha! dedim.
Pugaev:
Ar ol! diye durdurdu beni. Bu, benim iim.
vabrine dnerek srdrd szlerini: Sen de ukallk
etme; nazlanrtay da brak. Karnm,-deilmi, vz gelir
bana. Kimi istersem sokarm yanna. Efendimiz, ardm
sra gel...
vabrin, odann kapsnda yeniden durdu, kesik
kesik:
Hkmdarm , dedi; nceden haber vereyim ki,
kendisi beyin hum m asndan yatyor; gndr, ne de
diini bilmeden sayklyor.
Pugaev:
A u kapy! dedi.
Ceplerini kartrm aya balayan vabrin, anahtar
54R

yanna almadn syledi. Pugaev, b ir tekm e sallad ka

pya; kilit skld, odaya girdik.
Baktm ve donakaldm. M arya vanovna, srtnda y r
tk prtk bir kyl fistan yz sapsar, bir deri bir ke
mik, sa ba darmadan, demede oturuyordu. nn
de bir su testisi, testinin stnde b ir dilim ekmek duru
yordu. Zavall kz beni grnce titredi, bir lk att. O
srada ben ne yaptm, anmsamyorum imdi.
Pugaev, vabrine bakt, ac ac glerek:
Gzel bir hastanen varm! dedi.
Sonra M arya vanovnaya yaklat:
Syle bana gvercinim, kocan niin cezalandr
yor seni? Ona kar ne kabahat iledin?
Marya vanovna:
Kocam ha! diye tekrarlad. O, kocam deil benim.
Hibir zaman kars olmayacam onun! Eer beni k u rta r
mazlarsa, kendimi ldrm eye k arar verdim.
Pugaev, korkun b ir bak frlatt vabrine:
Bir de beni aldatm aya cret ettin ha! dedi. Den
siz herif, nasl bir ceza hakettiini biliyor musun?
vabrin dizst kt... O srada iimi kaplayan horgr; nefretim i de, fkemi de bastrm t. Hapishane ka
kn bir Kazakn ayaklar altnda yuvarlanan bu soyluya
irentiyle aKiyoraum.
Pugaev yumuad:
^ Bu kez balyorum seni, dedi. Fakat bundan son
ra ileyecein ilk sua, bunun da ekleneceini unutma.
Sonra Marya vanovnaya dnd, tatl bir sesle:
kabilirsin gzel kz, dedi. Sana zgrln ba
lyorum. Ben hkmdarm.
Marya vanovna hzla bir bak frlatt ona; kasnda duran adam n annesiyle babasnn katili olduunu an
laynca elleriyle yzn rtt, kendinden geerek de
m eye yuvarland. Ona doru atldm. Fakat ayn anda,
549

eski bir tandk', Palaa, byk b ir gzpeklikle odaya dal

d, hanm yla uram aya balad. Pugaev kt. mz
de konuk odasna indik. Dzmece ar, glerek: :
Ee, efendimiz! dedi. Kzn gzelini yakalamsn.
imdi papaza adam gnderip, yeenini gelin etm eye zor
layalm m? Ben babanz olurum , vabrin de sadlk
yapar. Yer, ier, keyfimize bakanz!
Korktuum bama geldi. Pugaevin son szleri
vabrini yreinden yaralam t. Kendinden gemie
sine:
Hkmdarm! diye haykrd. Suluyum, yalan
syledim size. Fakat Grinyov da sizi aldatyor. O, papa
zn yeeni deil, bu kalenin aln srasnda idam edilen
van Mironovun kzdr.
Pugaev, imekler akan gzlerini zerim e dikti,
akn akn:
Bu da ne demek? diye sordu.
Ben, klm bile kprdatm adan:
vabrin gerei syledi size, diye karlk verdim .
Pugaevin yz karard:
Bunu daha nce sylem emitin bana! dedi.
Kendin k arar ver, diye yantladm onu. A dam lar
nn yannda Mironovun kznn h ay atta olduunu syle
yebilir miydim? Dileriyle p aralarlard onu. Kimse k u r
taram azd kzcaz.
Pugaev glerek:
Bu da dof ya! dedi. Benim ayyalar gznn
yam a bakm azlard zavall kzn. Papazn aaron kars
bizimkileri aldatm akla iyi etmi.
Onun iyi b ir duyarlk iinde olduunu grerek:
Dinle, dedim; seni nasl adlandracam bilem i
yorum, bilmek de istem iyorum ... F akat T an n t anm
dr, benim iin yaptklarna karlk hayatm seve seve
verirdim . Ne v ar ki, vicdanma, H ristiyanlk inancma
550

ay k n b ir eyi isteme benden. Velinimetimsin. Baladn

gibi bitir: Brak beni, zavall yetim kzla birlikte, almmza hangi yn yazlmsa ekip gidelim. Nerede olursan
ol ve bana ne gelirse gelsin, gnahkr ruhunun k u rtulu
u iin ikimiz de Tanrya dua edeceiz...
Szlerimin, Pugaevin kat yreini yum uatt bel
liydi. Haydi, dediin gibi olsun! Asmaksa amal, ba
lamaksa balamal. Benim detim budur. Yavuklunu
al, dilediin yere gtr, m utluluk iinde yaaym.
Sonra vabrine dnd, egemenlii altnda bulunan
btn karakol ve kalelerden serbeste geebilmem iin
b ir belge hazrlam asn em retti. vabrin erimi, bitmiti
sanki. ylece, ta kesilraicesine duruyordu. Pugaev onu
yanm a alarak, kaleyi denetlem eye kt. Ben yol hazrl
yapacam ileri srerek evden ayrlmadm.
Yalnz kaluca, hem en sevgilimin odasna kotum.
Kap arkadan srmelenmiti. aldm.
Palaa:
Kim o? dedi.
Syledim.
Kapnn tesinden M arya vanovnann tatl sesi geldi:
Azck bekleyin P yotr Andreyi. stm deiti
riyorum . Siz Akulina Pam filovnaya gidin, ben de az son
ra oraya gelirim.
zr dileyerek ayrldm oradan; Papaz Gerasimin
evine gittim. Papazla kars, koarak, kapda karladlar
beni. Savelyi onlara h e r eyi anlatm.
A kulina Pamfilovna:
Ho geldiniz P yotr Andreyi, dedi. kr kavu
turana. Naslsnz? Bizler h er Allahn gn dnyor
duk sizi. Hele Marya vanovna neler neler ekti yoklu
unuzda; zavall yavrum!.. Fakat, syler misin canca
zm, Pugaevle nasl oldu da uyutunuz byle? Nasl ol
551

du da ldrmedi sizi? Neyse, cani herife bunun iin de te

ekkrler.
Papaz Gerasim:
Kocakar, yeter, diye sze kart. Brak u bo
boazl. ok konuanlarn cehennemde yanacaklarn
unutma! Azizim Pyotr Andreyi, girin rica ederim! G
rmeyeli ne kadar, ne kadar uzun zaman oldu deil mi?
Papazn kars, Tanr ne verdiyse arlamaya koyul
du* beni. Bu arada enesi de durm ak bilmiyordu. M arya
vanovnay ellerinden almak iin vabrinin nasl kendi
leri zerinde bask yaptn, Marya vanovnann nasl
aladn, onlardan ayrlm ak istemediini, (ate gibi b ir
kz olan ve avuun kaval alp oynatmak istedii) Palakay kullanarak aralarnda nasl srekli bir balant k u r
duklarn, bana mektup yazmas iin Marya vanovnaya
nasl tte bulunduunu, vs. vs. bir b ir anlatt. Sra b a
na gelince, ben de kendi bamdan geenleri ksaca zet
ledim. Papazla kars, Pugaevi aldattklarnn Pugaev
ce bilindiini iitince istavroz kardlar.
Akulina Pamfilovna:
sa bizi korusun! dedi! Tanrnn hmndan esirge
sin bizi. u Aleksey vanovi vabrine diyecek yok do
rusu; maln gzym!
Bu srada kap ald, solgun yznde b ir glm se
meyle Marya vanovna girdi ieri. Kyl fistann kar
m, eskisi gibi yaln ve sevimli giyinmiti.
Elini tuttum , uzun sre tek szck sylemeden yle
ce kaldm. kimiz de, yreklerim iz dopdolu, susuyorduk.
Ev sahipleri orada kendilerinin fazla olduunu hissede
rek ktlar. Babaa kaldk. evremizdeki h er ey u n u
tuluverdi. K onutuk... konutuk. Bir trl doymak bilm i
yorduk konumaya. Marya vanovna, ben kaleden ayrl
dktan sonra bana ne geldiyse hepsini b irer birer an
latt. Yaad korkun durum lar, iren vabrinin ek
552

tirdiklerini gzlerimin nnde canlandrd. Gemi m ut

lu gnleri de anm sadk... kimiz de aladk. Sonunda,
gelecee ilikin tasarlarm anlatm aya koyuldum ona.
Pugaevin egemenliinde ve vabrinin kom utasnda b u
lunan b ir kalede kalamazd artk. Kuatlm bir kentin
btn aclarn yaam akta olan O renburg da dnle
mezdi. Dnyada tek bir akrabas yoktu. Kye, annemle
babamn yanna gelmesini nerdim. nce duraklad. Ba
bamn dosta olm ayan tavr rktyordu onu. Kaygla
rn yattrdm . Babamn, anayurdu iin kahram anca can
veren deerli bir askerin kzn m utlaka barna basaca
n, bunu kendine grev sayacan biliyordum.
Sonunda:
Sevgili M arya vanovna! dedim. Seni imdiden k a
rm sayyorum. Akl almaz olaylar bizi ylesine balad ki
birbirimize, dnyada hibir g bu ba koparamaz.
Marya vanovna itenlikle, ak yreklilikle dinledi
beni. Ne utangalk gsterilerinde bulundu, ne de olma
dk bahaneler ileri srd. O da alnyazsnn benimkiyle
birletiini seziyordu. Fakat yine de babamla annem in
onay olmadan karm olamayacan tekrarlad. Ben de
kar kmadm artk. Tutkuyla, itenlikle ptk. Bylece aram zda h er ey karara balanm oldu.
Bir sre sonra Pugaevin kargack burgack yazsy
la imzalanm gei belgesini getiren avu, hkm darn
beni ardn syledi. Gittiimde yola kmak zere h a
zrlanmt. Bu korkun insandan, benden baka herkes
iin bir canavar, b ir cani olan bu adamdan ayrlrken, h is
settiklerim i anlatam am . Neden sylemeyeyim gerei? O
an byk b ir yaknlk duyuyordum ona kar. Onu, n
derlik ettii caniler ynndan koparp almak, daha za
man varken ban kurtarm ak iin ateli bir istek duyu
yordum iimde. Fakat vabrin ve evremizde biriken aha
li, yreim i dolduran eylerin hepsini sylememe engeldi.
553

Dosta vedalatk. Kalabaln arasnda A kulina Pamfilovnay gren Pugaev, parm an sallayarak gzda
verdi ona. Anlaml anlam l gz krpt. Sonra yaylsna
bindi, B erdaya h areket em ri verdi ve yayl yola kt
nda oturduu yerden b ir kez daha uzanarak:
Hoa kal efendimiz! diye 'seslendi bana. Yine g
rrz inallah.
G erekten de yine grtk grmesine; ama hangi
koullarda!..
Pugaev gitti. Yaylsnn hzla uzaklat beyaz boz
k ra uzun uzun baktm . Ahali dald. vabrin bir yere s
vt. Ben de papazn evine dndm. Yola kmamz iin
h e r ey hazrd. D aha fazla oyalanmak istemiyordum . E
yalarm z eski kom utanlk arabasna yklenm iti. A tlar
gz ap kapayncaya kadar kouluverdi. M arya vanovna, kilisenin arkasm a, babasnn ve annesinin mezarla
ryla son b ir kez daha vedalam aya gitti. Ona elik etmek
istedim; fakat kendisini yalnz brakm am istedi. Birka
dakika sonra, gzlerinden sessizce boanan yalarla srl
sklam dnd. Arabamz kapya ekilmiti. Papaz Gerasim le kans, bizi uurlam ak iin basam aklara ktlar.
M arya vanovna, ben, b ir de Palaa, yaylya yerletik.
Savelyi kp arabac yerine oturdu.
yi yrekli A kulina Pamfilovna:
Elveda M arya vanovna, gvercinim benim! dedi.
Elveda P yotr Andreyi, aslanm! Yolunuz ak olsun,
Tanrm ikinizin stnden de kanatlarn eksik etmesin!
Yola koyulduk. K om utan evinin penceresinde duran
varbin gzme arpt. Kt karanlk b ir anlatm okunu
yordu yznde. Yere serilmi b ir dm an karsnda kah
ram anlk taslam ak gereini duymayp, gzlerimi te ya
na evirdim. Arabamz kale kapsndan kt. Belogorsk
kalesini, b ir daha dnmemek zere geride braktk.

554

13
TUTUKLANMA
K zm a yn z e fe n d im , g revim g e re in c e

S izi u an tu tu k la m a k zo ru nd aym .

B uyurun, ben h a zrm ; fa k a t d a h a n c e

fa d e m i a la c a n z u m arm .
K n ya jn in

Daha sabahleyin, dncesi bana strapl b ir kayg

veren sevgili M aryayla byle umulmadk b ir biimde birleiverince, kendime inanamyordum. Olup bitenler b ir
d gibi geliyordu bana. Marya vanovna dalgn gzler
le bir bana, bir yola bakyor; belli ki dncelerini topar
layp bir trl kendine gelemiyordu. Susuyorduk. Y
reklerim iz yorgun dmt. Zamann nasl getiini farketm eden, iki saat sonra, yine Pugaevin egemenliin
deki yakn kaleye geliverdik. Burada atlar deitirildi.
Bu iin bir rpda yaplmasndan ve kale kom utam olan
sakall Kazakn evremizde pervane gibi, dnmesinden,
alene arabacnn bizi b ir saray gzdesi gibi tanttn
anladm.
Yine yola koyulduk. Hava kararm aya balamt. K
k bir kente yaklayorduk. Sakallnn dediine gre,
dzmece ara katlm aya gelen byk b ir birlik varm
orada. Devriyeler nmz kesti.
Arabada kim var? sorusuna, arabac gr b ir sesle:
arm bacana, diye karlk verdi. Ailesi de ya
nnda.
Muhafzlar, korkun kfrler savurarak anszn ku
atverdiler bizi.
Bykl bir baavu bana:'
555

 k dar, eytann bacana! dedi. Sen de ailen

de dnyann ka bucak olduunu grrsnz imdi.
Yayldan indim, beni komutanla gtrm elerini is
tedim. K arlarnda bir subay grnce, askerler kfr
braktlar. Baavu beni binbaya gtrmek zere y a
nma dt. Savelyi ardm sra geliyor:
Al ite arn bacana! diye hom urdanyordu ken
di kendine. Yamurdan kaarken doluya tutulduk... Tan
rm, Tanrm! Btn bu ilerin sonu nereye varacak?
Yayl da usul usul arkamzdan geliyordu.
Be dakika sonra, prl prl aydnlatlm kk bir
evin nndeydik. Baavu yanma bir nbeti brakp,
haber verm ek iin ieri girdi. Girmesiyle de kmas bir
oldu ve kom utann beni kabul etmeye vakti olmadn;
beni hapse atmalarn, ailemi de yanna gtrm elerini em
rettiini bildirdi.
Ne demek bu? diye haykrdm. Yoksa ldrd m
bu adam!
Baavu:
Bilemem efendimiz, diye karlk verdi. Fakat ko
mutan efendimiz, efendimizin hapse atlm alarn, sayn
ailenizin de kendisine gtrlmesini em rettiler efendi
miz!
Basamaklara doru atldm. Nbetiler beni d u rd u r
maya kalkmadlar. nme gelen ilk odaya ok gibi dal
dm. Alt tane muhafz birlii subay iskambil oynuyor
du burada. Kt datan binbaya baknca ap kaldm.
Bir zamanlar Simbirsk hannda yz rublemi ten van
vanovi Zurinin ta kendisiydi bu!..
H ey,'diye bardm; doru mu gryorum? van
vani! ensin ha?
Vay, vay, vay, Pyotr Andreyi! Hangi rzgr att
seni? Nereden geliyorsun byle? Selm, karde. Oyuna
katlm ak istemez misin?
556

 Saol. Bana hem en b ir ev verilm esini em reder

sen, ok daha iyi olur.
Evi ne yapacaksn? Benimle kal.
Olmaz, yalnz deilim.
yi ya, arkadan da al gel.
Arkada deil; bir... b ir gen kzla birlikteyim.
B ir gen kz m dedin? Vay be! Nereden trtkla
dn onu? (Zurin bu szle birlikte yle anlaml b ir slk
ald ki, odadakiler kahkahalarla gld, ben de adam akl
l bozuldum.)
F akat... (Zurin devam ediyordu) istediin gibi ol
sun. Hemen b ir ev verelim sana. B ununla birlikte, do
rusu ok yazk... Eskisi gibi cm b' yapsaydk... Hey!
Asker! Pugaevin sevgilisi niye gelmiyor hl? Dikballk m ediyor yoksa? Syleyin ona, korkmasn, Beyefendi
yakkldr, kabalk etmez deyin; sonra da ensesinden tu t
tuunuz gibi alp getirin.
Z urine:
Ne demek oluyor bu? dedim. Pugaevin sevgilisi
de kim? M erhum Yzba Mironovun kzdr o. Kendisi
ni tutsaklktan kurtardm , imdi kymze gtryorum ;
oraya brakacam.
Ne diyorsun? Yoksa demin szn ettikleri sen
miydin? Hay Allah! Peki, ne demek oluyor bu?
Sonra her eyi anlatrm . Fakat imdi, Tanr a
kna, askerlerinin rktt zavall b ir kz yattr.
Zurin hem en gerekli em irleri verdi. Kendisi de elde
olm ayan bu terslik dolaysyla M arya vanovnadan zr
dilemek zere dar kt. Baavua, gen kz kentin en
iyi evine yerletirm esini em retti. Ben geceyi Z urinde ge
irecektim.
Akam yem einden sonra Z urinle yalnz kalnca, ba
mdan geen olaylar b ir bir anlattm . Byk b ir ilgiyle
dinledi beni. Bitirdiimde, ban sallayarak:
557

 Karde, dedi; hepsi iyi, ho. F akat aklmn erm e

dii tek b ir ey var: Hangi eytana uyup da evleniyorsun?
Ben, erefli b ir asker olarak, san a doru bildiim eyi sy
lem ek zorundaym: nan ki evlenm ek ahm aklktr. K arn
la cebellemekten, ocuk dadl etm ekten baka yapa
cak eyin yok mu? Bover yahu! Ne diyeceim bak: B
rak u yzbann kzm! Simbirsk yolunu dmandan te
mizledim, tehlikesizdir. Onu yalnz bana gnder, annen
lere gitsin. Sen burada, benimle birliim de kal. Orenburga dnmen iin b ir neden yok. syanclarn eline d
ersen, b ir kez daha kurtulacan' hi sanmam. A raya ay
rlk girince sevda samal kendiliinden geer, her ey
yoluna girer.
Ayn kanda deildim onunla. Fakat arie'nin or
dusunda kalm ann da bir nam us borcu olduunu hissedi
yordum. Z urinin dn tutm aya k a ra r verdim . M ar
ya vanovnay kye gndererek; ben burada, onun birli
inde kalacaktm.
Soyunmama yardm etm ek iin gelen Savelyie, er
tesi gn M arya vanovnayla yola km aya hazr olmas
n bildirdim . Hem en dikkafalla balad:
Bu da ne demek oluyor efendim? Seni nasl yal
nz brakrm ? Babanla annen ne der sonra?
Lalamn huyunu bildiimden, onu itenlikle, tatl
szlerle yola getirm eye altm:
A rbip Savelyi, dostum! diye sze baladm. K ar
kma; bu iyilii esirgeme benden. Burada, grev ba
nda, b ir skntm olmayacak. Ama M arya vanovnay
yalnz bana gnderirsem, iim rahat etmez. Ona hizmet
etmekle bana da hizm et etmi olacaksn; nk bu kar
klklar b iter bitm ez evleneceim onunla.
Bunu duyan Savelyi, anlatlm az b ir aknlk iin
de ellerini birbirine arpt:
558

 Evlenmek ha! dedi. Dnk ocuk evlenmek isti

yor! Fakat baban ne der, annen ne dnr?
Kabul edeceklerdir, diye yantladm onu. M arya
vanovnann kim olduunu renince, kabul etm eleri ge
rekir. Savelyi, babam ve annem inanrlar sana; bizim
iin araclk yaparsn deil mi? Ha?
Szlerim, dokunmutu ihtiyarca.
Oh, iki gzm, Pyotr Andreyi! diye karlk v er
di. Geri evlenmen iin henz ok erken ama, M arya vanovna yle iyi bir kz ki, bu frsat karm ak yazk olur
dorusu. Haydi, dediin gibi olsun! O Tanrsal melei g
trecek, babanla annene de, byle bir gelin iin eyizliin
bile kusur saylmayaca haddim olm ayarak bildirece
im.
Savelyie teekkr ettim ve Zurinle yataklarm za
uzamp ene almaya baladk. im iime smyor, akl
ma ne gelirse sylyordum. Zurin de konumaya istekliy
di nce. Fakat yava yava kesikleti, balantszlat, az
sonra da bir soruma horultuyla ve burnundan kan slk
sesiyle karlk verdi. Sustum, b ir sre sonra ben de ona
uydum.
Ertesi gn sabahtan Marya vanovnaya gittim. K a
rarm bildirdim. Beni hakl buldu. Zurinin birlii o gn
kentten ayrlyordu. Elimi abuk tutmalydm . M arya
vanovnay Savelyie em anet ettim, babam la anneme
iletmesi iin bir m ektup verdim ona, hem en orackta ve
dalatk.
Marya vanovna, alayarak:
Elveda Pyotr Andreyi! dedi usulca. Bir daha g
r r myz, grmez miyiz, orasn T an n bilir. Fakat
mrmce unutmayacam sizi; yreim de hep sizi ta
yacam.
Hibir karlk vermedim. evremizde insanlar v a r

559

d. Benliimi sarsan duygulan onlarn yannda da v u r

m ak istemiyordum. Sonunda, arabas hareket etti. zgn
ve suskun, Zurine dndm. Arkadam beni neelendir
m eye alt. Ben de biraz almak istiyordum dorusu.
M asalar kuruldu; vur patlasn al oynasn, akam ettik.
Akamla birlikte de sefere ktk.
ubat sonlarnda oluyordu bu. Sava buyruklarnn
.yerine getirilmesine engel olan k, geiyor; teki birlik
le r de elbirliiyle yardm a hazrlanyorlard bize. Pugaev hl O renburg nlerindeydi. Bununla birlikte, evre
si gitgide bizimkilerce kuatlyor, haydudun ini drt b ir
yandan kskaca alnyordu. syanc kyler bizim birlikleri
grr grmez, yelkenleri suya indiriyor, haydut eteleri
h e r yerde nmzden kayor, h er ey, m utlu bir sonun
hzla yaklatn gsteriyordu.
ok gemeden Prens Golitsin, Tatiev kalesi yakn
larnda Pugaevi bozguna uratt. Ordusunu darmadan
etti. O renburgu kurtard ve bylece savan sonucunu
belli eden kesin darbeyi indirmi oldu. Bu srada Zurin,
isyanc Bakrd etelerinin zerine gnderildi. Adamlar,
daha karm za kmadan daldlar. lkbahar kk bir
T atar kynde kuatt bizi. Irm aklar tat, yollar geit
verm ez oldu. Byle eli kolu bal kalmakla duyduumuz
znty, haydutlarla ve vahilerle yaptmz bu deer
siz savam sona erm ek zere olduu dncesi, b ir p ar
a yattryordu.
Fakat Pugaev ele geirilememiti daha. Anszn Si
b irya dkmhaneleri blgesinde yeniden ortaya kt, ye
ni eteler toplad ve yeniden apulculua balad. Yeni
den, kazand baarlar zerine sylentiler ald yrd.
Sibirya kalelerinin birbiri arkasnda dtn iitiyor
duk. Az sonra dzmece arm Kazan ele geirdii ve
Moskova zerine yrd haberi geldi. Bu haber, is
560

yancnn pek o kadar gl olmad kuruntusuyla kendi

lerini avutan ordu ileri gelenlerini adam akll kayglan
drmt. Zurin, Volgay gemek buyruunu ald.
Seferimizi ve savan bitim ini uzun uzun anlatacak
deilim. Ksaca sylemem gerekirse, son derece yoksul
luk ekiyorduk. syanclarn yakp ykt kylerden gei
yor, zavall ahaliden, ellerinde ne kalmsa bu kez biz al
yorduk ister istemez. Mal ve can gvenlii diye b ir ey
kalmamt lkede. D erebeyler orm anlarda gizleniyordu.
H aydut eteleri ortal kavuruyor,/ m freze birlik komu
tanlar kendi bildiklerini okuyorlard. lke batan baa
tutum u, cayr cayr yanyordu... Tanr, bylesine l
gnca ve amansz b ir Rus ayaklanm as daha gstermesin!
Pugaev kayor, van vanovi Mihelson kovalyor
du. Az sonra dzmecenin kesin b ir bozguna uradm
iittik. Sonunda Zurin, Pugaevin yakalanm as haberiy
le birlikte harektn durdurulm as buyruunu ald. Sava
sona ermiti. Demek baba ocana dnebilecektim artk.
Onlar kucaklayacam, hele hibir haber almadm
M arya vanovnay greceimi dndkte iim iime
smyor, sevincimden ocuklar gibi zplyordum. Zurin
glyor, omuzlarn silkerek:
Yok karde, diyordu; sonun kt olacak senin!
Evlemnek ha! Hi yoktan ban yakacaksn!
Fakat bu arada m utluluum a zehir katan tuhaf b ir
dnce girm iti aklma. O kadar susuz insann kann
aktan haydudu ve onu bekleyen korkun sonu dndk
e, iim b ir tuhaf oluyordu. Yamelya! Yamelya! diye d
nyordum zntyle. Neden b ir sngye, ya da b ir top
ateine hedef olm adn... H ayatm n en korkun anla
rndan birinde beni balamasn ve nianlm i ren '
vabrinin elinden kurtarm asn nasl unutabilirdim ?
Zurinden gerekli izni aldm. Birka gn sonra ken
561

dimi yine scak baba ocanda bulacak, yine sevgili M ar

ya vanovnam grecektim ... Fakat birdenbire, hi bek
lenm edik bir felkete uradm.
Birlikten ayrlacam gn, tam yola kacam sra
da, Zurin elinde bir ktla, son derece kaygl b ir yzle
kulbem e geldi. Yreim cz etti. Nedenini bilmediim bir
rknt kaplad iimi. Zurin em ir erim i dan gnderdi,
benimle b ir ii olduunu syledi.
Kaygyla:
Hayrola? diye sordum.
Elindeki kd uzatarak:
Kk bir tatszlk, diye karlk verdi. Oku, az
nce aldm.
Btn mfreze kom utanlklarna gnderilen ve g
rldm yerde tutuklanarak hem en Kazana, Pugaev
ii iin kurulm u soruturm a kuruluna postalanmam bil
diren gizli bir em irdi bu.
Kt az daha elimden dyordu.
Zurin:
Yapacak b ir ey yok! dedi. Grevim, em irlere uy
mam gerektirir. Pugaevle dostluun hkm etin kula
na gitmi olmal. in kt bir sonu dourmayacam,
kurulca susuz bulunacan umarm. Cann skma ve h e
men yola koyul.
Vicdanm temizdi, yarglanm aktan korkmuyordum.
Fakat tatl buluma annn belki de aylarca gecikeceini
dndke iin iin kendimi yiyordum. Araba hazr bek
liyordu. Zurin dosta vedalat benimle. A rabaya bindim.
Yaln kl iki muhafz oturuyordu yanmda. Kazan yolu
na dtk.

562

14
YARGILANMA
H a lk n a zn d a l t
D e n izd e d alg a .
A ta s z

Orenburgdan izinsiz ayrlm dnda bir suum ol

madna gvenim tamd. Bunda da kolayca savunabilir
dim kendimi. nk aknclk, yasaklanmak bir yana, b
t n glerce destekleniyordu. Buyruklara aykr davran
m akla deil, fazla gzkaralkla sulanabilirdim belki.
Fakat Pugaev'le dosta ilikilerimi kantlayacak pek ok
tank bulunabilir, bu da en azndan ok kuku uyandrc
grnebilirdi. Yol boyunca, beni bekleyebilecek sorulan
kafam da evirip eviriyor, yantlarm tasarlyordum . Y ar
g nne ktmda, gerei olduu gibi sylemeye ka
ra r verdim. Bunu en yalm, ayn zamanda da en gvenilir
savunm a yntemi olduu kansndaydm.
Kazana vardk. Kent, batan baa yaklp yklm,
yerle b ir edilmiti. Sokaklarda evlerin yerine kmrle
mi moloz ynlan grlyor, atsz ve penceresiz kal
m duvarlar isli isli dikilip duruyordu. Pugaev buraya
da damgasn basmt. Kentin salam kalm tek yaps
na, orta yerdeki kaleye gtrldm. Beni muhafzlardan
teslim alan nbeti subay, demircinin anlm asn em ret
ti. A yaklanm a pranga vuruldu, smsk zincirlendim. Son
ra zindana gtrlp, plak duvarlardan ve dem ir p a r
maklkl kk bir pencereden ibaret dar, karanlk bir
hcreye tek bama kapattlar beni.
Byle b ir balang, hi de iyi bir son um durm uyor
du insana. Fakat yine de koyvermedim kendimi. U m ut
suzlua kaplmadm. Btn ac ekenlerin o biricik avun563

tuuna sndm: Teiniz, fakat para para olmu b ir y

rekten taan duann tatl lezzetini ilk kez tadarak, gele
cek konusunda kayglanmay b ir yana brakp, derin bir
uykuya daldm.
Ertesi gn gardiyan uyandrd beni. Kurulca isten
diimi bildirdi. ki asker eliinde, komutann evine gi
den avluya getim. A skerler girite durarak, ieri yalnz
bama gireceimi bildirdiler
Olduka geni bir salona girdim. st ktlarla do
lu bir m asann arkasnda iki adam oturuyordu. B u n lar
dan biri, sert, souk grnl yal bir generaldi. teki,
yirm i sekiz yalarnda kadar, yakkl bir muhafz birlii
yiizbasyd. Becerikli ve serbest tavrl bir insan oldu
u grlyordu. Pencerenin yanna konulmu a y n b ir
masann banda da yazman oturuyordu. Kalemi kula
nn arkasnda, ktlara eilmi, ifademi yazmaya hazr,
bekliyordu. Sorgu balad. Adm sanm sordular. G ene
ral, A ndrey Petrovi Grinyovun olu olup olmadm
bir kere de benden renmek istedi. Syledim. Bunun
zerine, sert b ir tavrla:
yle saygdeer bir babann, byle uygunsuz bir
evld olmas ne kadar ac! diye b ir k yapt bana.
Soukkanllm yitirmeden, nasl bir thm et altn
da bulunursam bulunaym, gerei itenlikle aklayarak
bundan kurtulm ay umduumu bildirdim. Kendime bu
gvenim, generalin houna gitmemiti.
Som urtarak:
Akgz bir eye benziyorsun delikanl, dedi. Ama
biz senden akgzlerini de grdk.
O zam an gen yarg, Pugaevin hizmetine nasl ve
ne zaman girdiimi, hangi grevleri yerine getirdiimi
sordu.
Sinirlenmitim. Bir subay ve bir soylu olarak, Puga564

evin hizmetine g irm e m in ve ondan herhangi h ir grev

almamn szkonusu olamayacan belirttim .
Yarg kar kt:
Arkadalar canavarca ldrlrken, soylu ve su
bay olan bir kimse, nasl balanabiliyor Pugaev ta ra
fndan? Nasl oluyor da aym subay ve soylu kii, isyanc
larn cmbne katlyor, ba caniden krk, at, elli ka
pik gibi arm aanlar alyor? N erden dodu b u tuhaf dost
luk? hanet, ya da en azndan alaka b ir korkaklk de
ilse, nedir bu?
Muhafz subaynn szleri, onurum u derin b ir biim
de yaralam t. Cokuyla savunm aya baladm kendimi.
Tipi srasmda, bozkrda, Pugaevle tanklmzn nasl
baladn; Belogorsk kalesinin alnnda beni nasl ta
nyp baladn anlattm . Dzmeceden gocuu ve at
alm akta bir salonca grmediimin doru olduunu, fakat
buriun yansra, Belogorsk kalesini caniye kar canla ba
la nasl savunduumu syledim. En sonunda da, korkun
Orenburg kuatmas srasnda gsterdiim yararlklara
tanklk edebilecek olan generalin adn verdim.
Ask yzl ihtiyar, masadan ald b ir kd yksek
sesle okumaya balad:
E k se la n s larn zn

so ru su

zerin e;

b ug nk

k a r k lk ta

p a rm a olduu c a n ile rle ; a s k e rlik g re v iy le b a d a m a y a n , e t

ti i ye m in e ay k r d en ili k ile re g ird i i ile ri s r len a s te m e n
G rin y o v 'a

ilikin

b ilg ilerim i le tm e k le

en a s te m e n G rin y o v g e e n

e re f d u y arm :

A d g e

1773 yl E kim a y b a la n g c n

d a n b u yln 4 u b a tn a k a d a r . O re n b u rg 'd a g re v b an dayd .

F a k a t b u ta rih te k e n tte n a y rld , b ir d a h a d a k o m u ta m a ltn a
g irm ed i. D m an

ta ra fn d a n

g elen

k a a k la rn

s yle d iklerin e

g re , ke n d is i P u g a e v 'in o ta n a u ra m ve o n u n la b irlik te ,
d a h a n c e g revd e b u lu n d u u B e lo g o rsk k a le s in e g itm i le r.,
d u ru m v e d a v ra n la rn a g e lin c e , b u k o n u d a ...

565

Yarg burada okumay kesti ve serte:

imdi kendini nasl savunacaksn bakalm? dedi.
B ir an, nasl baladysah ylece srdrm ek, Marya
vanovna ile olan ilikimi btn teki eyler gibi akla
m ak istedim. Fakat anszn, kar durulmaz b ir irenti
uyand iimde. Adm verecek olursam, kurulca dinlen
m ek zere artacaklard onu. Ve benim iin kutsal olan
o adn, canilerin iren jurnalleriyle karaca; Marya
vanovna'nn onlarla yzletirilecei dncesi bu kor
kun dnce, ylesine allak bullak etti ki beni, boca
ladm, ne diyeceimi bilemedim.
Beni b ir eit iyi niyetle dinlemeye balayan yarg
lar, bocaladm grnce, eski kat tavrlarna brnd
ler yeniden. Muhafz subay, ba ihbarcyla yzletirilrnemi istedi. General, dnk caninin getirilmesini em ret
ti. M erakla kapya dndm, beni ihbar edeni beklemeye
koyuldum. Az sonra zincir akrtlar iitildi, kap ald,
vabrin girdi. Ne kadar deimiti! ap kaldm. K or
kun denecek kadar zayflam, beti benzi kl gibi olmu
tu. Az bir zam an nce kapkara olan salan tm yle aar
m, uzun sakal da birbirine karm t. Titrek fakat k a
rarl bir sesle, sulamalarn te k ra r etti. Szde beni Orenburg'a at olarak Pugaev gndermi. K entte olup b i
tenleri rapor etmek iin hergn akm a kyormuum.
Sonra da aka dzmecenin ordusuna katlmm. hanet
eden teki arkadalarm n kuyusunu kazyor, dzmecenin
gzne girm ek iin kaleden kaleye geziyormuum onunla.
Bu szleri sessizle dinledim ve b ir eye sevindim.
Alak cani, M arya vanovnam n adn vermemiti. Ya h
l, kendisini horgryle reddeden kz dndke onur
krkl duyduundan; ya da yreinde beni de susmaya
zorlayan duygunun kvlcmlarn tadndan yapm t
bunu. Ne olursa olsun, soruturm a kurulu nnde,
M arya vanovna ad edilmedi. K ararm daha da pekitir
566

di bu. Yarglar, vabrinin sulam alarn nasl rtece

imi sorduklarmda, daha nceki aklamama ekleyebile
cek bakaca bir sz olmadn bildirdim . General, ka
rlmam em retti. vabrin'le birlikte ktk. Sessizce, hi
b ir ey sylemeden baktm ona. Yznde kinli b ir g
lmseme belirdi, zincirlerini toplayarak nme geti,
hzl hzl yryp gitti. Yeniden zindana kapattlar be
ni, bir daha da sorguya karmadlar.
Okuyucuya bundan sonra anlatacam olaylann hi
birinin tan olmadm. Fakat hikyelerini o kadar ok
dinledim ki, en kk ayrntlara varncaya kadar belle
ime kazdlar. Hani, grmeden de yaam gibiyim on
lar:
Annemle babam, eski zaman insanlannm sekin b ir
zellii olan o candan gleryzllkle karlamlard
vanovnay. Kendilerine zavall b ir yetim kz kan atlan
altna almak frsat verdii iin T anrya krediyorlar
d. Az sonra da itenlikle balandlar ona. nk Marya
vanovnay tanyp da k olmamak elde deildi. Akm,
artk delikanlca bir sersemlik olarak grnmyordu ba
bama. Anneme gelince, biricik olunun, Petruasnn,
yzbann tatl kzyla evlenmesinden baka bir dilei
yoktu.
Tutuklandm iitince hepsi beyinlerinden v u ru l
mua dndler. Pugaevle olan tuhaf ilikimi Marya vanovna annemle babama ylesine olaan birey olarak an
latm t ki; bu, onlar kayglandrm ak urda dursun, arasra anmsayp itenlikle glm elerine yol ayordu.
Tahtn devrilmesi, soylular snfnn yok edilmesi
amacm tayan bir ayaklanmada benim de parmam ola
bileceine inanmak istemiyordu babam. Savelyii sk bir
sorguya ekmi; lalam, efendisinin Yemelka Pugaeve
konuk olduuna, haydutun da onu gzettiine yem in et
miti. Bu, b ir para avuttu ihtiyarlar, hayrl haberler
567

beklem eye koyuldular. Marya vanovna iddetle sarsl

mt; fakat susuyordu. nk alakgnllln ve in
celiin doruunda b ir insand o.
Birka hafta geti... Anszn Petersburgdaki akra
bamz Prens ***den bir mektup geldi babama. Prens
benden sz ediyor; beylik giriten sonra, isyanclarn,
plnlarna katlm olduuma ilikin kukularn ne yazk
ki dorulandn, ibret iin idam cezasna arptrlm am
sz konusuyken babasnn hizmetlerine ve ilerlemi ya
m a duyduu saygyla arienin sulu oulu balad
n, onu yz karas idam cezasndan k u rtararak Sibirya
n n cra b ir blgesinde m r boyu oturm aya mahkm et
tiini bildiriyordu.
Bu beklenm edik darbe, az kalsn ldrecekti baba
m. H er zam anki dayankllm yitirdi. zntlerini o
ana kadar iine atarken, birdenbire, ac ac yaknmaya
balad.
Nasl olur? Nasl olur? diye tekrarlayp duruyor,
akln oynatacak gibi oluyordu. Benim olum Pugaeve
yardaklk etsin! Yce Tanrm, bu gnleri greyim di
ye mi yaattn beni! arie idamdan kurtaryor onu! San
ki bu bir avuntu mu? Korkun olan, idam deildir. Be
nim dedemin dedesi, kutsal bildii ey uruna daraa
cnda can verdi. Babam, Bolinski ve Kruivle birlikte
strap ekti. Korkun olan, bir soylunun yeminine iha
net etmesi; haydutlarla, katillerle, kaak klelerle b ir
likte olmasdr!.. Ailemiz iin ne byk b ir utan, ne b
yk' b ir leke!..
Annem onun um utsuzluu karsnda korkuya kap
lyor, kendi gzyalarn gizliyor, sylentilerin aslszl
ndan, insan yarglarnn gvenilmezliinden szederek
avutm aya alyordu babam. Fakat hibir ey kendine
getirem iyordu onu.
M arya vanovna ise herkesten daha ok ac ekiyor
568

du. stesem kendim i temize karabileceime inanyor,

gerei sezinliyor, m utsuzluum dan kendini sorumlu tu
tuyordu. Fakat gzyalar, aclarn herkesten gizliyor;
beni nasl kurtarabileceini dnyordu hi durm adan.
Bir akam st babam divana oturm u, saray yll
nn yapraklarm kartryordu. Fakat dncelerinin yl
lkta deil, telerde olduu belliydi. Okuma, h er zam an
ki etkisini gsterm iyordu zerinde. Islkla eski b ir m ar
tutturm utu. Annem sessizce yn b ir fanila ryor, r
gsnn stne gzyalar dam lyordu arada bir. Yine
orada, elinde bir rgyle oturm akta olan M arya vanovna, anszn, Petersburga gitmek istediini bildirdi ve bu
konuda kendisine yardm edilmesini diledi.
Annem ok zlmt:
P etersburga niin gidesin? dedi. Yoksa sen de mi
bizi brakyorsun M arya vanovna?
Marya Vanovna, alnyazsnn bu yolculua bal ol
duunu; drstl nedeniyle ac eken b ir insam n kz
olarak, kendine destek bulm ak iin oraya gideceini soy-1
ledi.
Babam ban edi. Olunun iledii suu anm satan
h er sz ar geliyordu ona, ineli bir alay olarak gr
nyordu. ini ekerek:
Git, anacm, dedi. M utluluuna engel olmak is
temeyiz. Kendine koca olarak rezil b ir hain deil, iyi b ir
insan bulman dilerim.
Kalkt, odadan kt.
Annemle yalnz kalan M arya vanovna, tasarlarnn
bir blmn aklad ona. Annem yzbann kzn gz
yalar iinde kucaklad, tasarlad eyin baarya ula
mas iin yana yakla dua etti T a n n ya. M arya vanovna
birka gnlk yol hazrlndan sonra, sadk Palaas ve
benden zorla ayrlan, hi deilse yavuklum a hizm et et
569

m ekle avunan sadk Savelyile birlikte Petersburg yo

luna dt.
Sofiyaya (*) salcakla varp, arienin o srada
Tsarskoye Seloda olduunu menzilden renince, orada
konaklam aya k arar verdi. Paravanayla ayrlm bir kecik verdiler ona. Menzil bekisinin kars, gen kzla soh
beti hem en koyulatrd; iki szn banda saray sobacs
nn yeeni olduunu syleyerek, saray hayatnn btn
gizli kapakl yanlarn b ir rpda anlatverdi. arienin
sabahlar genellikle Saat kata uyandn ve kahve itii
ni, saat ka.ta gezintiye ktm anlatt. O srada yannda
saray ileri gelenlerinden kim lerin bulunduunu, dn ye
m ek masasnda syledii eyleri, akam kimi kabul etti
ini b ir bir sayp dkt. Tek szckle, Anna Vlasyevna
m n anlatt eyler, ta rih kitaplarnn birka sayfasna
deerdi dorusu ve gelecek kuaklar iin deer tayordu.
M arya vanovna ilgiyle dinledi onu. Sonra baheye k
tlar. Anna Vlasyevna, h e r b ir elma aacnn, h er b ir k
k kprnn hikyesini anlatt; gezip tozdular, b irb ir
lerinden pek honut kalarak dndler menzile.
Ertesi gn M arya vanovna erkenden kalkt, giyindi,
usulca baheye kt. ok gzel b ir sabaht. Gne, son
baharn serin soluuyla artk sararm aya balam hla
m u r aalarnn doruklarn aydnlatyordu. Geni gl, k
prtsz, parlyordu. B ir b ir uyanan kuular, gln k y
larm kaplayan Sazlklar arasndan kurum lu kurum lu y
zp kyorlard. M arya vanovna, gzel bir ayrla do
ru yrd. Burada, P yotr Aleksandrovi Rumyantsev (**)
iin, az nce kazand zaferin erefine b ir ant dikilmi
(* ) P e te rsb u rg y a k n la n . T ra rs k o y e Selo ( a r K y )'n n b ir
k e s im i.
(* *) T rk-R u s savanda ba a n ka za na n , II. K a te rin a ta ra fn d a n
m a re a lli e y k s e ltile n b ir g e n e ra l.

570

ti. Anszn, havlayarak beyaz b ir ngiliz kpei kt n

ne. M arya vanovna korkup durdu. Tam bu srada ho
b ir kadn sesi iitildi:
K orkm ayn srmaz.
Bam kaldrp baknca, orada antn karsndaki ka
nepede oturan bir kadn grd. M arya vanovna da ka
nepenin teki ucuna iliti. Kadn dik dik bakyordu ona.
M arya vanovna ise, birka kaamak bakla tepeden tr
naa gzden geirebilmiti onu. Beyaz b ir sabah elbise
si ve kolsuz b ir bluz vard kadnn zerinde. Bana b ir
gece bal takmt. K rk yalarnda kadar gsteriyor
du. Dolgun ve pembe yznde, durgun, grkemli bir an
latm vard. Mavi gzleri ve hafif b ir glmsemeyle ara
lanm dudaklar, anlatlm az b ir gzellik veriyordu ona.
Sessizlii ilk o bozdu:
Sanrm, bural deilsiniz?
Evet efendim. Taradan daha dn geldim.
Babanz ve annenizle mi geldiniz?
H ayr efendim, yalnz geldim.
Yalnz ha! Fakat henz ok gensiniz.
Benim ne babam, ne annem var.
Buraya b ir i iin gelmi olmalsnz, deil mi?
Evet efendim. arieden b ir dilekte bulunm aya
geldim.
Yetimsiniz. Herhalde size hakszlk edildiinden,
kt davranldm dan yaknacaksnz?
H ayr efendim. Ben adalet deil, l tu f dilemeye
geldim.
Kim olduunuzu sorabilir miyim?
Yzba Mironovun kzym.
Yzba Mironsv! Hani u Orenburg kalelerinden
birinde kom utanlk eden mi?
Evet efendim.
Kadnn duyguland belliydi.. Daha ta tl b ir sesle:
571

 inize burnum u sokuyorsam balayn beni, de

di; fakat ben saraydanm. Dileklerinizin ne olduunu sy
leyin bana. Belki size bir yardm m dokunabilir.
Marya vanovna ayaa kalkt, eilerek, saygyla te
ekkr etti ona. Bu tanmad kadn, h e r eyiyle onu
kendine ekiyor, iinde gven uyandryordu. Sonra kat
latm bir kt kard cebinden, saygyla uzatt. Kadn
kd ald, iinden okumaya balad.
nce ilgiyle okuyordu. Yumuak, sevimli bir anlatm
vard yznde. Sonra birdenbire deiiverdi bu yz. S ert
leti. Onun h er hareketini gz ucuyla izleyen Marya va
novna, bu deiiklik karsnda korkuya dt.
Kadn souk bir tavrla:
Dileiniz Grinyovla ilgili yle mi? dedi. arie
nin onu balamas sz konusu olamaz. nk toyluun
dan, ya da saflndan deil, dpedz ahlksz ve zararl
b ir insan olduu iin katld dzmeceye!
Marya vanovna:
Ah, gerek deil bu! diye bard.
Kadn kpkrmz kesilerek
Ne demek gerek deil! dedi.
Gerek deil, vallahi gerek deil! Ben h er eyi
biliyorum, h e r eyi anlatacam size. Bana ne geldiyse,
hep benim yzmden oldu. Yargland srada kendini
savunmadysa, srf benim adm bu ie kartrm am ak iin
yapt bunu.
Marya vanovna, bunan syleyip, okuyucunun bil
dii her eyi b ir rpda anlatverdi.
Kadn ilgiyle dinledi onu. Sonra:
Nerede kalyorsunuz? diye sordu.
Anna Vlasyevnada kaldn renince:
Ha. Biliyorum, dedi. Hokaln. Karlamamz
dan kimseye sz etmeyin. M ektubunuza gelecek yant
ok beklemeyeceinizi umarm.
572

Bunu syleyip kalkt. Aal b ir yoldan yryp git

ti. M arya vanovna da ii sevinle, um utla dolu, Anna
Vlasyevnaya dnd.
Ev sahibesi, kt ona. Sonbaharda, sabahn erken
saatlerinde yaplan byle b ir gezintinin gen kz sal
na zararl olduunu syledi. Sonra semaveri getirdi, tam
fincanlara ay doldurup saraya ilikin bitmez tkenmez
hikyelerine balam ak zereyken, basam aklarn nnde
b ir saray arabas durdu ve ieri giren bir saray ua Mironovun kznn arie tarafndan saraya arldn bil
dirdi.
Anna Vlasyevna ard, eli ayana dolat:
Aman yarabbi! diye bard. Yce arie, sizi sa
raya aryor! Nasl oldu da burada olduunuzu rendi?
Fakat anacm, nasl kacaksnz arienin karsna?
Daha sarayllar gibi yrm eyi bile bilm iyorsunuzdur...
Yoksa ben de mi gelsem sizinle? Hi deilse bir iki pot
krm anz nlerim. Sonra, bu yol kyafetiyle gidemezsi
niz saraya. Ebeye haber gnderip, onun jponlu sa n fis
tanm m istesek?
Bunun zerine uak, arienin Marya vanovnay
tek bana ve stnde hangi kyafet varsa, ylece istedi
ini bildirdi. Anna Vlasyevnamn tleriyle, dualaryla
uurlanarak, saraya yolland.
Gen kz, alnyazmzn belli olduunu hissediyor; y
rei iddetle arpyor; duracakm gibi oluyordu. Birka
dakika sonra araba sarayn kapsnda durdu. M arya vanovna titreyerek trm and basamaklar. Kaplar ardna
k adar alyordu nnde. Bo ve grkemli odalar dizisin
den geti. Saray ua yol gsteriyordu. Sonunda, iki ka
natl, kapal b ir kapnn nnde durdular. Uak, geliini
bildirm ek zere Marya vanovnay yalmz brakp ieri
girdi.
Gen kz, arieyle yz yze geleceini dndk
573

e, dizlerinin ba zlyor, glkle durabiliyordu

ayaklan zerinde. Bir dakika gemeden kaplar ald,
M arya Ivanovna, arienin tuvalet odasna girdi.
arie tuvalet m asasnn nnde oturuyordu. Saray
ileri gelenlerinden birka kii vard evresinde. Bunlar,
M arya vanovnay grnce saygyla yol atlar. arie
tatl b ir glmsemeyle dnd ve M arya Ivanovna, ksa
bir sre nce ylesine itenlikle ald kadn tam d. a
rie yanm a ard onu; glmsemeye devam ederken:
Verdiim sz tutabildiim, dileinizi yerine ge
tirdiim iin sevinliyim, dedi. iniz grld. Nianln
zn susuzluuna kesnlikle inanyorum. Gelecekteki kaynbabanza yazdm bu m ektubu kendi elinizle gtr
m ek zahm etine katlann.
Bunu syleyerek b ir m ektup uzatt M arya Ivanovna
ya. Gen kz titreyen b ir elle ald m ektubu ve gzyalar
iinde arienin ayaklarna kapand. arie kaldrd onu,
pt:
Biliyorum, zengin deilsiniz, dedi. Fakat yzba
Mironovun kzna borluyum ben. Gelecek konusunda
hibir kaygnz olmasn. eyizinizi ben dzeceimi
arie zavall yetim kza daha pek ok okayc sz
syledikten sonra, gitmesine izin verdi. M arya Ivanov
na ayn saray arabasyla ayrld saraydan. Dnn sa
brszlkla bekleyen Anna Vlasyevna, b ir soru yam uru
n a tu ttu gen kz. M arya Ivanovna stnkr karlklar
verdi. Onun bu bellek gszl Anna Vlasyevnam n
pek houna gitmemiti ama, bunu taral kzlarn u ta n
galna vererek, yine de iyi yreklilikle balad M ar
ya vanovnay. M arya Ivanovna m erak edip de P eters
b u rg 's yle b ir gz ataym bile demeden ayn gn geri
sin geriye kye dnd.

574

Pyotr Andreyi Grinyovurt notlar burada kesiliyor. Aile

arasnda anlatlanlardan, 1774 yl sonunda zel bir buyrukla ha
pisten kurtulduunu, Pugaevin idamnda bulunduunu, hay
dudun kalabalk arasnda onu tanyarak bayla selamladn
reniyoruz. Bu ba, az sonra, kanlar ierisinde ve cansz ola
rak halka gsterilmiti.
Pyotr Andreyi ksa bir sre sonra Marya tvanovnayla ev
lenmi. ocuklar, Simbirsk ilinde bolluk iinde yayorlar im
di. ***den otuz verst tede, on derebeyinin ortak mal olan bir
ky vardr. Bey evlerinden birinin duvarnda, caml, ereveli
bir mektup asldr. Bu, kinci Katerinanm kendi eliyle Pyotr
Andreyiin babasna yazd, ona olunun susuzluunu bildi
ren, yzba Mirorovun kznn da zeksn, ahlkn ven mek
tuptur. Pyotr Andreyi Grinyov'un anlarn, dedesinin hikye
ettii zamanla ilgili bir i zerinde altmz renen bir to
runu vermiti bile. Yazarn akrabalarnn imiyle, bunlar oldu
u gibi yaynlamaya karar verdik. Yalnz, her blmn bana
uygun bir yazt bulduk; bir de bazt zel adlan deitirmeye ce
saret ettik.
19 Ekim 1836
Yaymc

A l e k s a n d r P u k i n ( 1 7 9 9 - 183 7), h e r e y d e n n c e o z a n d r .
O n a a s l n k a z a n d r a n y a p t l a r , Rs v e d n y a e d e b i
y a t n a b r a k t l m s z iir m i r a s d r . A m a y k ve r o
m a n l a r y l a d a d n y a l s n d e n l ve n e m l i d i r . Bu
a la n d a k i alm a la rn a y a am n n o lg u n lu k d n e m in d e
b a la m a s o n la r a ayr bir n e m k a z a n d r m a k ta d r .
P u k i n B a t k l t r v e z g r l k d n c e y l e R u s h a l k
d u y a rl n k a y n a trd y a p tla r n d a R us y azn dilini
a r n d r m v e z e n g i n l e t i r m i , b u d i l e a d a ve u l u s a l

^
S

b ir y a p k a z a n d r m tr . R u s t o p l u m u n u n h a lk s a l zellik l e ri n i y a n s t a n t i p l e r y a r a t m a k l a R u s e d e b i y a t n d a u l u sa l v e g e r e k i r n n c s o l m u t u r . P u k i n s o n r a s
19. y z y l R u s e d e b i y a t n n b t n b y k y a z a r l a r o n u n
y ap tlary la beslen ere k yetim ilerdir.

^
-0
^
pq

A taol Behramolu