Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
ko / Camalen cornudo
El relato siguiente est basado en un cuento del
fallecido cuentacuentos mixteco Franco Mndez
Gmez, cuya imaginacin emana de su pueblo natal
de la Mixteca Poblana, Xayacatln de Bravo. Esta adaptacin fue escrita por su
nieto, el profesor Esteban Mndez, y traducida por Artemio Cruz Domnguez y
Severiano Martnez Rojas.
Xikivi xi ko
Ni sain iin kivi nd dini Yuku Nu-Ka nanduki simbee x. Donan sai nde dini yuku
ma ni nanduk yuu kui dni, te ni sa kundu.
Na n kuaa ni kesa nakundiavi sitnu ansivi. Te ni tnatuu iin koo dan tava kanisi ya-s. Ni yu sastnu indei-si, te ni nakani ini:
Yaa ka kini i dini yuku-yo!
Te nd ansa kueeyaa kuyatni-si. Na kuaan-si ndava-si tnnuu-si-yu ni nde kunu
iinn xikivi, te ni koko nii-si ko ma, te ni nandee tixi-si.
Te ni sa kunduu-s diin, te ni nakuani nuu-s, te ni kidi-si. Donan nsikuinu ini, kidi
ii-s induu-si yatni diin. Ni tnii-si xi ndui nda, te ni kaninda yata-si. N n nui ika
yuku ma ini ndiai-si. Na ni nasai vei ni kachi xi aa di:
Kundee a niin-yo!
Te nan dakuxioi nda aa vei ni xini-, iin yuu ndiaa, kan n chama. Mii- n
tnii-a yuu nchii ma te nsia mani ni tnii-a yuu ma.
Ni nakani xi- ni dakk xikivi ma yu. Kuaa sstnuu ni kuu ini saa xikivi yuu
ma.
Dende kivi yukn nsia mani tiaa-a dita xixi-nsi, te inuumia yuu ma nsinuu ini-a
xikivi n dakaku-si ii-.
Camalen cornudo
Sal un da a buscar mis animalitos en el Cerro
Tosido. Cuando llegu a la cima, decid descansar,
porque el sol ya se haba puesto. Entonces tom de
las piedras de por ah y las us para apoyar mi
cabeza. Como no llevaba petate, me acost en la
hierba.
El cielo se oscureci y empec a contar las estrellas
del atardecer. Entonces, una vbora ponzoosa se
me acerc arrastrndose y lengeteando la tierra. Tuve miedo y me dije: Qu feo
es este lugar!
Entonces vi la vbora mientras se preparaba a morderme, y cuando se lanz, un
camalen se apareci y la mordi. El camalen se trag a la vbora entera y qued
bien gordo. Como estaba muy lleno, se acost cerca de m y cerr los ojos.
Cuando el sol me despert en la maana, alc mi cabeza de las piedras y vi al
camalen durmiendo en el mismo lugar. Tom al camalen en mis manos, y como
fue muy bueno conmigo, empec a acariciarlo. Iba yo bajando, bajando del cerro y
segua acariciando al animal mientras me diriga a mi casa. Cuando llegu a la
casa, le dije a mi esposa: Mira lo que te traje!
Cuando quit la mano, mi esposa noms vio una piedra gorda, plana y suavecita.
Ella tom la piedra azul y empez a sobarla tambin. Le cont a mi esposa cmo
me salv la vida el camalen gordo, y ella se encari con la piedra.
Desde ese entonces, mi esposa acaricia a la piedra seguido y hace las mejores
tortillas del pueblo. Su secreto? Antes de hacer tortillas, siempre acaricia al
camalen muerto y piensa en cmo salv a su marido de la vbora.
El adis
Erick de Jess
Trad. Aron arias
Espaol
Mixteco
kava tikua'a i,
xita ndila'ala
xi xicuse'e u'u,
kuisii tikua'a i.
Ndachi a lo'ochin,
ndachi un saa oo
sikua'a un nuu ndvi
kata un ii yaa.
Xitan ku'un va yi'i
ta an konu un yi'i,
ta ii u'u xika kaa
ka'an i kivi un.
Kani xini i
achi xa'anu un
ta ndaa un
si'i un.