Qehink

Choxa taqek
Choxa taqa
Saqe sa xyi.
anihin?
(Molb
Chijunileb nake beek sa inbeen
Laain sa xbeen maajun ninbeek
Chijunileb nikine xpatz
Laain maajun ninpatz.
(Li be)

Sa li ke nakinaa patz.
anihin?
(li saqe
Chi kutank ninwark
Ut chiqeq ninbeek.
Nawulak chiwu li cho
Ut li rax aj tib.
anihin?
(li mis)

Natleb Aatin
Choxa taqek
Choxa taqa
Choch sa xyi.
(Li tzuu
Sursukin
Wan ismal sa
Insutam.
anihin?
(u

Qana Kan xye we okan

Okan xye we qana Kan.

Na bark wankat
Xkulun aawula
Bark wankat a na.

Chein ut pixin.
(chepix)

Aalinan, aalinan, aalinan

Laat a china cho
Eelelin, eelelin, eelelin
China sebal cho.

Bar wan li jwal nim

li qana po malaq li saqe?

Sa tzolebaal xin tzol tziibaak

Tziibak xin tzol sa tzolebaal.

(Li qana po xbanaq nake xkanab

chi elk sa qojyin)

Chi kutank wankn

Chiqeq maanihin.

Qana Tumin ut qana Pet

Xe xkul rib sa be
Kam aatul xye qana Pet
Re qana Tumin.

Ut lin rahom nin ke

Sa li waatin.
Li china al katchko
Yoo chi katchlik li china al.

Nim la loqal at nabej

Sa la kutankil nin ke
La sahil cholejil.
Li Inup

Kam chaq li kim

Xye qawa Lu re xkachin,
Re xkachin xyeere
Kam chaq li kim.

Laj elq xkoo chi elqak

Chiru qojyin
Xkam chaq chaabil qol
Re xkayinkil re qana Tol.
Li china xqaal yo chi mesunk
Chaabil namesunk li china xqaal.

Naka wil li che awuli

Xye we li cheekel winq
Nim li xtoon, nim li ruq,
Nim li xmu na xke.
Aan li Inup jun li chaabil che
Na xke loqal qa Watemaal.
Na ki sa qa kalebaal
Ut tento tqatzol xraabal.
Nim laa loqal
Arin sa qatenamit
Chijunileb li che na ke
Xwiqiib rib chawu.

Li Tzolebaal
Lin yuwa xkoo chi
Aqink tzi
Aqink tzi xkoo lin yuwa.

Uutzuujinbil Aatin
Xkutankil li Nabej
Re lin china usil nabej
Xbanaq chaabil wikin ut nakinixra.
Naq ninwark natijok
Chi xkatk lin chaat
Ut na xtzuub wu.
Jokan naq ninra

Sa li tzolebaal nakootzol ilok ru hu,

Tziibak ut bayaq li batzunk.
Eqla nokowakli re nak tzaqa tzaqal
Toowulaq chi tzolok, re naq jokan
Tzaqloq li kutank re li qatzolbal.
Ex inkomon, taqaraaq
Li tzolebaal, taqasaabesi
Sa xsutam junelik
Jultikaq qe na aan xkab qochoch.

Li Loqlaj Choch
Kajo xchaabilal li loqlaj choch

Kajo xwalkilal li loqlaj choch

Xbaan naq chi ru nakowank
Ut chi ru nakowaak.
At loqlaj choch
Laaat nakake qayuam
Laaat nakake qakawilal
Oxloqaq ta laakaba.

//Li bichk ain aan li xbichk

Qatenamit aan li son//
//Bichanqo ex inkomon
Chi saa qachool li bichk awe//
//Makajo xsahil qachool
Chi xbichankil li bichk ain//

Nabal paay aabonol

Wan qeq, saq, qan ut kaq
Yalaq bar nakatwan
Re xkutbesinkil aawankilal.
At loqlaj choch
Chi ru aawoq ut chi ru aawuq
Nakowaak ut nakohukak
Re naq tqara qib sa usilal.

Bichk
Li Paachach
Naq li paachach, naq li paachach
Inka chik naru chi beek
Xbanaq maaka, xbanaq maaka
Jun li roq re taabeeq wi.

Xbichk Qatenamit

Saa Qachool
Saa qachool cha kulbal
Saa qachool cha kulbal
Saa qachool, saa qachool
Saa qachool cha kulbal.

Li Tzolok
Li tzolok, li tzolok
Chaabil li tzolok
Jo eqla, jo ewu
Chi junil li kutank.

//Watemaal at in chochel
Xchina usil xchochel li Quq//

Seraq
Laj Sikol Okox

Sa jun kutan jun li china saaj al Kiko chi xsikbal li rokox, Ki xkam li xchina
champa ut ki xkam li xchich. Aj ewuk re naq ki sutqi chaq.
Naq ki kulun ki xye: We li okox a na, chiq, aan ajwi taqatiw anajwan,
chan li china saaj al.

Us inchiqaq , ban ma ak xamol chaq ru? Chan li nabej. Inka Ma toj

namole ta bi ru? Chan li saaj al.
Tento xmolbal ru ut xchajbal ru, chan li nabej. Us naq wankat a na
xbanaq wi maanikat raj yal xin kut raj sa ukal ut inka raj xin chaj ru.
Jultikaq aawe li naleb ain xye li nabej re naq junelik wanq sa laa chool li
nin cholob chawu.
Li nabej kixchiq li okox, kixkuub ki xorok ut saasa naq ke waak sa li kutank
aan.

Chi junil wan eechal re

Nake xye naq junxilaq ki wank jun li qawa chin na awk ixim. Abanan bar
wi na awk, eb li tzoq rajlal chihab nake xket li xkal. Naq nawulak sa li xkal,
eb li tzoq aj xe xket chi kan junmay malaj lajeeb xkaakaal chi toon, ut li qawa
chin na chalk xjosqil xbanaq maajun chi toon naraj xsachbal. Aan na xkoxla
naq re chi junil.
Sa li jun chik chihab ki xkoxla: Anaqwan owe chi xkaakalenkil eb li tzoq,
eb li te kulunq te kamq ut tin tiweb.
Sa jun li ewuk ki koo sa li xkal, ut kiril naq eb li xul ke risi chi kan junjunq
li toon. Aq xe kokla wichik li xul, ki xye. Ki sutqi sa rochoch, ki xxok chaq jun
mooch li ixim wan ban re kamsink chi ru ut ki xpaji chi re li kal ut koxla: Wulaj
tin kulunq chi xokbal eb li tzoq kamenaq.
Ut ki sutqi jo wulajaq. Ki elk toj eqla, mare la oob hoonal tana, chi rilbal karu ki
kulmank. Ki koo chi rilbal ma xe kamk eb li tzoq, abanan ki wulak ut ki sach
sa school. Eb li tzoq xe xket chijunil li kal, kaajwi junjunq li kal ke kana. Ut li
ixim ki xpaji inka ke xche li xul kaajwi li kal.
Sa jun chik kutan toj maji nawulak sa xnaajej. naq jun aj sikol si ki ril jun li
cheekel winq. Li qawa chin yoo chi alinasiink bayaq li xul ninq ut kachin. Naq li
xul nake ok sa jalan chik kal re jalan poyanam, li cheekel wiinq na risiheb ut na
xbaanu te beeq sa be, abanan naq xe wulak chi re li xnaaj li qawa chin ki
xpaji li ixim wan ban chiru, inka kix aalinasiheb kaajwi xtaqlaheb re naq te
xchoy chi junil li xkal.
Naq laj eechal naajej ki wulak, ki ok chi xkoxlankil kaut eb li tzoq inka xe
xket li ixim wan xbanol xbanaq aran toj wan.
Maare xnume wib hoonal, naq ki nume wichik laj sikonel si xtawe ban
laj eechal naajej ut ki xpatz re: Karu xkul laakal? Xine xjot jun paay li xul, ki
sumen la eechal naajej. Ut ki xseraqi re li ki xbaanu rikin li ixim banbil xban.
Laat xa jot aawib chan re laj sikonel si, xbanaq laain xinwulaq chi sikok si xwil
jun china mama yoo xberesinkil jun chut li xul ninq un kachin. Li cheekel winq

awe aj eechal re li Ruchichooch ut chi junil li wan sa kasutam. Arin sa li

ruchichoch chi junil wan eechal re. Wan jun tzaqal Ajaw eechal re chi junil li
kaaqreru ut na xkaakale li ruchichooch ut chi junil wan chi xsa. Xbanaq moko
kaajwi tat awq ut tat qoloq choq aawe aajunes.
Awe ki xye we linnachin abanan anaqwan xwil ru naq yaal.
Sa li jun chik chihab laj eechal naajej xjal li xkaux. Inka chik xkut ixim
wan ban nakamsin chiru, xmol chaabil ixim ut awe ki xpaji chi re li xkal. Eb li
tzoq inka chik ke xchoy li xkal kaajwi junjunq ke xket, abanan maaka chik
xye anaqwan.

Li Tenqank
Sa jun li kutan oxib li ixq yookeb chi isink ha sa nimha kajo xsahileb sa
xchool naq yookeb chi seraqik. Jun li cheekel winq ki xchunub rib chi xkatqeb chi
hilank bayaq ut ki ok chi rabinkil karu nake xye eb li ixq.
Jun reeb li ixq na xye re li jun: Linyum seeb ru maaka aal chi ru kajo xkawil
xmetzew, maajun na xjuntaqeeta rib rikin na xye. Sa jun li kutan ki wan jun yalok u
sa tzolebaal ut aan ki wulak sa xbeen naaj. Sa jun chik kutank ki xwaklesi li meex
rikin jun li ruq.
Li we, chan chik jun li ixq, nabichank kama li xul china us naq taawabi kajo
xchina usal sa xkux naq teerabi.
Li rox ixq maaka na xye, kaajwi na rabiheb chi aatinak.
Ut laaat kaut maaka naka ye chi rix laayum ki yee re xban li wib chik,
Karu teeraj tin ye? Ki chaqok aan jun li china al kama li xkomon kokal ajwi . Ut ke
ok xseenkil xbanaq maaka ki xye chi rix li xkachin.
Eb li ixq kaajwi xe raqe chi xbutbal li xkuk ut xkoheb. Li china cheekel winq li
yoo chi hilank chi skatqeb ki ok xtaakinkileb.
Li oxib chi ixq nake ok chi hilank
sa li be xbanaq nake lubk. Nake lub xban raalal li kuk, na ok chi rahok xjolomeb ut
li ruqeb jokan naq nake hilan.
Sa li hoonal ajwi aan, oxib chi kokal xe chal barwi wankeb aaneb. Jun
reheb li kokal sa junpaat na aalinak sa xsutam li xna ut li jalan chik ixq yal nake ilok
sachbileb xchool.
Jun chik li al china us ki ok chi bichank, ut eb li ixq na sach xhooleb chi rilbal.

Li rox china al ki nachon rikin li xna, ki xmaq li nimla kuk sa ruq ut ki xkam sa
rochoch.
Eb li wib chi ixq ke xpatz re li cheekel winq: Chan ru nakawileb li qakokal, peyaal
naq chaabileb?. Ut li qawa chin ki xye: Bar wankeb? Laain jun ajwi li yumbej nawil
arin.

Ani aj eechal re?

Laj Tzuk, aan jun li tzi nim ut qeq. Wib chi china al aj Lu ut aj Manu ke xok
sa be. Li tzi ain ki xtoq jun li roq ut aj Lu ut aj Manu ke xkirtesi.
Naq laj Tzuk, ki x-usa xe raj naq jun ajwi raj laj eechal re, abanan inka nake
kuuban ut junelik nake raqe sa chaajkilal.
Sa jun li kutank xe koheb sa jun li kiche, laj Tzuk na aalinak chi ruheb. Li wib
li kokal inka nake xke rib sa kuub.
Li tzi we chan aj Lu xbanaq laain xwil benwa ut kin xok.
Inka chan aj Manu sa josqil, we xbanaq laain kin kirtesi li roq ut kinke xwa.
Maajun reeb naraj xsachbal li tzi xbanaq nake raj choq re.
Yookeb chi aatinak naq ke elk chaq wib ninqi tzi sa xyaank li pim, ut ke xkut sa
chooch laj Tzuk ut ke ok xtiwbal.
Aj Manu ki taqe sa junpaat sa ruuj jun li chaj ut ki ok xjapbal re chi xbokbal aj
Lu, ut ki xye re: Seebaqat, taqen chi ru li chaj ut kol aawib.
Aj Lu ki xchap jun li che ut ki aalinak xtenqankil laj Tzuk. Naq xrabi yookeb chi
wawbak li wib chi ninqi tzi, la eechal re xchal sa aanil ut ki xjacheb ru.
Ani aj e li tzi? ki patzok li qawa chin.
We, chan aj Lu.
Aj Manu maaka chik ki xye. Xtaw ru naq aj Lu laj eechal re, xbanaq aan xkolok
chi ru li wib chi ninqi tzi.

Seraq maaka xyaalalil

Li anum
Ki wan jun li al maaka na elk chi ru chi chaabil. Na xtik roq rikineb li pek sa
be. Na xten rib rikin li okebaal, na xpej rib li raq, wi nalochok xaml na xkat rib, naq
nawulak sa kumum laatz xsa, naq naraj beek sa belebaal chiich maaka chik naaj
re taa xik chi chunchuyalaq karu naxkul.
Awe li anum ki xye, aj china Lu xbanaq jowe xkaba li china al. Nikinix see
naq yalaq karu ninkul. Inka ni naw karu tinbaanu.
Aj china Lu chi junil ki xbaanu re naq li anum ti xkanab xchuuchinkil. Na xmuq
rib ut re maani naxye. Na xtzap chi junil li okebaal re naq li anum inka taaoq
abanan maaka najala chi ru
Sa jun li kutank ki xkoxla xpatzbal re jun cheekel winq re li tenamit. Li qawa
chin ki rabi chi enchal xchool. Chirix aan ki xkut chi ru li china al jun li jalam uch re
jun li anum sa xulxu wan. Aan jun china winq rikin jun nimla punit. Aan tzaqal li na
chuuchin we chan laj china Lu.
Ma inka wan sa xulxu ki yee re. Anaqwan il karu wan sa ruq. Aj china Lu kiril
abanan xsach sa xchool, xbanaq sa ruq li anum, wank jun chik china anum, jokaan
ajwi li anum awe, wan jun chik china anum jwal kachin, ut jokan chijunil toj inka chik
nake kutunk.
Abanan li nimla anum maajun wank sa ruq, ki xye aj china Lu. Aj xa taw ru xye
li china cheekel winq, li anum awe maani na chapok re jokan naq nakat xchuuchi.
Ani naru naxaqaban re? ki xtapz laj china Lu. Laaat xye li qawa chin. ut
chan ru ki xye?
Laaat sa xulxu nakatkanjelak, benwa nakat koxlak rikin laawoq jo naq nakat koxlak
rikin laajolom.
Re naq tan elq chi uubej benwa tat koxlaq rikin laajolom jo naq tat koxlaq rikin
laawoq.
Aj china Lu, xkoxla ut xbaanu karu ki ye re ut chalen aran inka chik
xchuuchiik xban laj anum.

Bar nachalk li Ixim?

Wank nabal seraq chirix li loqlaj ixim. Awe jun reheb.

Junxilaq eb li poyanam wankeb chi ru li ruchichoch babay ajwi li xtzakahemqeb.
Re xtenqankileb eb laj eechal re li choxa xe xtaqla kaahib eb aj kehol esil sa li
ruchichoch. Kaajwi xe wulak xe ril jun li tzok wank jun li hal sa re.
Bar xa kam chaq li hal aan? Ke patzok laj kehol esil. Xrisi chaq sa jun li
Tzuul barwi kaajwi aan naru na ok sa jun li china hul.
Eb laj kehol esil ke xbok li Kaaq re naq ti xte raj li Tzuul, abanan li Kaaq, inka
kiru xteebal li tzuul barwi wank li ixim.
Sa li hoonal aan xwulak li Tzentzerej, taqlanbil xbaneb laj eechal choxa. Li
Tzentzerej ki ok chi xpikbal li Tzuul tenqanbil xban li Cho. Banyox reheb aan li
Kaaq ki xnaw bar tix tiika li Tzuul.
Li Kaaq ki tane sa xbeen li Tzuul ut li Tzuul ki tee ut chijunil li ixim xe reechani
li poyanam.
Nake xseraqi naq li ixim wank sa li Tzuul qan ut saq xbonol. Rikin xtiqwal li
Kaaq junjunq li li hal ke kaqo xban xtiqwal li xaml. Li ixim xkatq ut xsibi rib xqeqo.
Chi kama an eb li winq, rikin xtenqal laj eechal re choxa, ke xtikib rawbal kaahib
pay ru li ixim: saq, qan, kaq ut qeq.

Najter Seraq
Chanru xsumla lin Yuwachin
Wib li china al ke xye re li xywachin: wachiin seraqi qe chanru naq kat sumla.
Aan xkulmank najter ex in kokal. Anaqwan inka chik juntaqeet. Chan ru nakexwan
junxilaq bi wachin? Ki xye jun li china al.
Junxilaq naqo sumla jalan chik ru. Sa jun li kutank laain xwulak lin hoonal re
sumlaak. Ma aj wankat choq ruchben lin nachin? Xpatz jun china al.
Inka!. Laain wankin sa rochocheb lin na ut in yuwa, ut aaneb yookeb
xsikbal jun wikaqil. Ke ok chi uulaninkil nabal chi junkablal re li qatenamit.
Chijunileb li poyanam ke xnaw naq eb lin yuwa yookeb xsikbal wixaqil. Sa jun li
kutank ke li esil we.
Aj xookuban chikan, ke xye we, tat sumlaaq rikin li xkachin qawa Ku ut qana
Tol. ut inka ke xpatz aawe ma laat taawaj sumlaak rikin wachin?

Inka, laain kaajwi tento tin ye naq us. Ut karu xkulman chik?
Ke nume li kutank ut koowulak chi tzaamank rikineb lin yuwa. Laain nabal li
maatan kin kam: bayaq kenq, bayaq kakaw ut jun li tzo akach jwal nim.
Ma yoyo li tzo akach? Naq koowulak toj yoyo abanan naq xoosutqi xqaketk.
Ut aran ke xkana chi sumsu? Inka aan ki uxman oxib xamaan chirix. Xin loq jun
chaabil uuq re ut laain xin loq choq we jun chaabil baatal. Aran koosumla. Benwa
kin wan rikineb lin yuwa, chi timil xin qaxon chi wank injunes rochben la nachin. Sa
li qochoch ut aran ke yola lee yuwa.
Chijunil china us, wachiin abanan yib ru naq te xsiq aawixaqil, xbanaq mare inka
twulaq chawu.
Tinye jun aatin eere, laain junelik xwulak chi wu leenachin.

Twaj jun lin Naajej

Jun china cheekel winq ki ok cho aatinak qikin ut xyee qe.
Junxilaq koowan sa jun li naajej reeb li poyanam wank xtumineb, aran
nokookanjelak abana inka nakootoje rikin tumin, li qatojbal aan wank sa li choch
aan ut awok chi xsa.
Laj eechal re wan nabal xtumin, ut laao nokookanjelak chi xsa li naajej chi
maajun li tumin naqil ru. Nako xkam yalaq bar chi kanjelak, wan hoonal yoo li hab,
yo li saqehil abanan chi kama an nako kanjelak. Jokan ajwi wan hoonal inka nako
waak xbanaq tento tqachoy li qakanjel.
Li qa kihalil nako xik chi qoq barwi nakoowulak chi kanjelak, maaka li
belebaal chich kama anaqwan, junjunq qe nake xik chirix kawaay.
Nakoo beek kaahib kutank, jokan naq naqakam li qa tzakahemq re xlowbal sa
be. Chi saa sa qachool nakoo xik.
Naq nakoowulak sa li nimla naajej barwi tookanjelaq, nake xke qe jun li china
ochoch re naq aran toowarq ut re xkubankil li qatzakahemq. Sa eb li qojyiin kajo
xkihal, ut maaka taatzap wib xbanaq maaka li qis, naqa boti qib sa koxtal ut chi
kama an nako saqeewin.
Chiru li kutank xqatikib li kanjel, xbanaq wi inka naqabaanu, nake xmaq chi qu
li qa naaj barwi wan li qa china ochoch. Chi junil aan chaaj choq qe xbanaq inka
naraj tat tyajerk, wi wanq aayajel chi kama an tat xik chi kanjelak.