Adam i Ewa: W ikonografii ukazuje si Adama i Ew w scenach biblijnych: stworzenie Ewy obok Adama lecego na ziemi; scena w raju:

Adam w przepasce z lici figowych stoi pod drzewem wraz z Ew, ktra podaje mu owoc zerwany z drzewa (czasami winogrona); Adam i
Ewa wypdzani z raju przez anioa. Atrybutami s: baranek, kos i opata - symbol troski o poywienie.

Czternastu witych Wspomoycieli

Spord licznych witych w poczet Czternastu witych Wspomoycieli Koci katolicki zaliczy tych, ktrych wstawiennictwo u Boga
uzna za wyjtkowo skuteczne, szczeglnie w wypadku chorb. Wikszo z nich ya na przeomie III i IV wieku za panowania cesarza
Dioklecjana. Miay wtedy miejsce najdusze i najkrwawsze w historii Cesarstwa rzymskiego przeladowania chrzecijan. Ich kult jako
wspomoycieli siga XIV wieku i jest zwizany z epidemi dumy zwan czarn mierci.
Centrum ich kultu jest barokowy koci Vierzehnheiligen, gdzie znajduje si otarz Czternastu witych Wspomoycieli miejsce
pielgrzymek.
wici Wspomoyciele:
Krzysztof patron nagej mierci, atrybut: Dziecitko Jezus
Katarzyna z Aleksandrii patronka od blu garda i gowy, atrybut: koo
Barbara pomocna w godzinie mierci i utrapienia, atrybut: wiea
Jerzy patron rycerzy, chronicy zwierzta przed chorobami, atrybut: smok
Baej patron od nagej mierci i blu garda, atrybut: skrzyowane wiece
Cyriak chronicy od optania, atrybut: diabe
Magorzata z Antiochii Pizydyjskiej chronica od blw porodowych, atrybut: smok na acuchu
Dionizy chronicy od blw gowy, atrybut: ucita gowa
Wit od chorych na epilepsj, atrybut: kogut, kocio
Idzi patron trudnej spowiedzi, atrybut: ania
Pantaleon chronicy od strasznych chorb, atrybut: gwodzie, lub rce przybite gwodziami do gowy
Achacy patron od chorb, atrybut: korona cierniowa, albo krzy
Eustachy patron rycerzy i ludzi w potrzebie, atrybut: jele
Erazm patron ludzi doznajcych wielkich blw fizycznych, atrybut: powj
W Polsce jednym z gwnych orodkw kultu jest pocysterski Koci Czternastu Wspomoycieli w Lubawce.
Wsplne wspomnienie obchodzone jest 8 lipca.
Dawid (hebr. - Dwi; arab. - Dd) (ur. ok. 1040 p.n.e. zm. ok. 970 p.n.e.) posta biblijna, krl Izraela od ok. 1010 p.n.e.,
poeta. Najmodszy syn Jessego z Betlejem, ojciec Salomona. Ojciec rodu Dawidytw.
Jako najmodszy z omiu synw Jessego peni w domu podrzdne funkcje i zajmowa si gwnie pasterstwem. Dawid zosta
namaszczony na krla przez sdziego i proroka Samuela, ktry namaci rwnie poprzedniego krla Saula, lecz pniej popad z nim w
spr[1]. Namaszczenie to odbyo si w tajemnicy.
Po raz pierwszy zwiza si z dworem, gdy przypadkowo zjawi si wrd armii ydowskiej przygotowujcej si do walki z Filistynami.
Dawid jako jedyny podj wyzwanie rzucone przez filistyskiego wojownika Goliata, nagrod za jego zabicie miao by m.in. maestwo z
krlewsk crk. Po jego zabiciu Dawid zyska pocztkowo sympati krlewsk, lecz szybko utraci j, gdy Saul dostrzeg, e w pieniach
lud wynosi Dawida ponad niego. Mimo to przyzna mu dowdztwo armii w nadziei, e spotka go klska.
Dawid pocztkowo ukrywa si wraz ze zwolennikami w ssiednich krajach (Moab) lub na pustyniach. Saul kilkukrotnie podejmowa
daremne prby schwytania swego przeciwnika. Podczas ich trwania kilka razy Dawid dostawa si potajemnie do obozu Saula i
dwukrotnie demonstracyjnie darowa krlowi ycie uzasadniajc to nietykalnoci namaszczonej osoby krla. Nastpnie przez pewien
czas suy u filistyskiego krla, Akisza z Gat, skd, po pewnym czasie, zosta wygnany.
Gdy Saul zmar, Dawid zgodnie z koncepcj witoci osoby pomazaca skaza na mier onierza, ktry go zabi, mimo e zrobi to na
prob Saula. Nastpnie uda si do Hebronu, gdzie zosta ogoszony krlem Judy, najwikszego z pokole Izraela. Po krtkim okresie
walk z Iszbaalem, synem Saula, po jego mierci (ktrej sprawcw rwnie skaza na mier) zosta krlem caego Izraela (ok. 1008
p.n.e.). Potem zaatakowa swoich niedawnych sojusznikw, Filistynw. Podbi ich oraz inne ludy. Po zakoczeniu podbojw jego pastwo
rozcigao si od Eufratu na pnocy, do Potoku Egipskiego na poudniu, oraz od Morza rdziemnego na zachodzie do Pustyni Syryjskiej
na wschodzie. Prawdopodobnie zdoby twierdz Jebusytw pooon na Syjonie (pd. wzgrzu Jerozolimy), pniej cae miasto (ok. 1003
p.n.e.). Syjon uczyni swoj rezydencj, a z Jerozolimy stworzy gwnym orodek religijny i stolic Izraela.
Krl Dawid troszczy si o poddanych. Dba aby zawsze triumfowaa sprawiedliwo. Zjednoczy spoeczestwo izraelskie w jeden nard.
Zapisa si w pamici poddanych jako doskonay wdz wojskowy.
Zanim zosta krlem polubi Abigail i Achinoam z Jizreel. W czasie panowania w Hebronie onami Dawida zostay Maaka, Chaggita,
Abitala i Egla. Po przeniesieniu stolicy z Hebronu do Jerozolimy Dawid wzi sobie jeszcze naonice i ony z Jerozolimy - spord nich z
imienia znana jest jedynie Batszeba. Pod koniec ycia do haremu izraelskiego krla trafia Abiszag.
Dy do zjednoczenia plemion Izraela, odparcia wrogw i powikszenia terytoriw pastwa. Podbi i wczy do monarchii izraelskiej jako
prowincje - Edom, Moab, Ammon oraz okrg Aram-Damaszek. Ujarzmi Filistynw, zostawiajc im jednak autonomi pod rzdami
wasnych krlw. W szczytowym okresie jego imperium rozcigao si od Potoku Egipskiego na poudniu, do grnego Eufratu na
pnocnym wchodzie oraz od Morza rdziemnego na zachodzie, do Pustyni Syryjskiej na wschodzie. W skad obszaru tego imperium
wchodziy w przyblieniu terytoria dzisiejszego Izraela, Autonomii Palestyskiej, Jordanii i Syrii.
Sprowadzi do Jerozolimy Ark Przymierza (ok. 1000 p.n.e.). Zaplanowa budow wielkiej wityni. Uznawany jest za inicjatora kultu
Jahwe w Jerozolimie.
Pomimo e by gboko religijny, uwid Batszeb, on jednego ze swoich dowdcw. Gdy dowiedzia si, e owocem ich romansu bdzie
syn, ma Batszeby, Uriasza Hetyt wysa na mier ustawiajc go w pierwszej linii na polu walki. Po mierci Uriasza, oeni si z
Batszeb. Jego grzech cudzostwa uwiadomi mu prorok Natan, po czym Dawid ukorzy si przed Bogiem i prosi o przebaczenie.
Biblijna Ksiga Psalmw przypisuje Dawidowi autorstwo 73 z nich. Biblia okrela go jako poet i pieniarza, grajcego na cytrze, flecie,
niekiedy na harfie (co wynika z bdnego tumaczenia).
Dawid dla ydw jest symbolem tosamoci narodowej, wzorem idealnego wadcy. Szecioramienna gwiazda Dawida umieszczona na
fladze Izraela jest symbolem ojczyzny ydw. Rzekomy zwizek tego znaku z krlem Dawidem jest bardzo dyskusyjny ze wzgldu na
jego wane znaczenie w okultyzmie, a take wzmianki w samej Biblii o bawochwalczej gwiedzie Kijjuna (Remfana) czczonej przez
Izraelitw.

*2- Krl Dawid - Andr Beauneveu (1402), 3- Dawid pasterzem owiec - Elizabeth Jane Gardner.

Drzewo Jessego artystyczne wyobraenie drzewa genealogicznego Chrystusa. Temat bardzo czsty w sztuce europejskiej od XI do
XVII w., obecny do dzi w ikonografii prawosawnej.Gwny motyw: ze spoczywajcego na ziemi Jessego (ojciec krla Dawida) wyrasta
odyga lub pie drzewa o gaziach zakoczonych wizerunkami krlw ydowskich oraz innych przodkw Chrystusa. Na wierzchoku
umieszczano Mari z Dziecitkiem. Niektre uproszczone realizacje redukuj liczb wystpujcych osb i znakw, zachowujc jednak
zasadnicz symbolik.rdem nazwy i motywu jest proroctwo z Ksigi Izajasza, ktre gosi o nadejciu Mesjasza: Wyronie rdka z
pnia Jessego, wypuci si odrol z jego korzeni[1]. Chrzecijanie odnosz ten fragment wanie do osoby Jezusa Chrystusa. Lista
przodkw pochodzi najczciej z pierwszych rozdziaw Ewangelii wg w. Mateusza lub wg ukasza.
Eklezja i Synagoga (z ac. ecclesia - koci i gr. synagoge - zebranie) - w sztukach plastycznych przedstawienie dwch kobiet,
personifikujcych Stary i Nowy Testament.
Eklezja ukazywana jest jako krlowa, z koron, krzyem i kielichem, podczas gdy Synagoga ma zawizane oczy, zaman wczni,
spuszczon gow i wypadajce z rk tablice Mojeszowe. Odnosi si to rozumienia Starego Testamentu jako przygotowania i zapowiedzi
Nowego, nieprzyjtego przez ydw. Std Synagoga przedstawiona jest jako osoba zalepiona, ktrej zamana wcznia i upadajce
tablice wyraaj utrat praw, a Eklezja, wyobraajca chrzecijastwo, jest zwycisk krlow[1].
Tego typu przedstawienia pojawiaj si w sztuce chrzecijaskiej od IX wieku[2]. Jednym z najbardziej znanych realizacji Eklezji i
Synagogi s gotyckie rzeby z katedry w Strasburgu z ok. 1230 roku, umieszczone po dwch stronach portalu poudniowego.

Estera imi eskie pochodzenia biblijnego; naley do gwnej bohaterki Ksigi Estery (hebr. Ester, (. Imi to wywodzi si od
) .
sowa perskiego setarah oznaczajcego "gwiazda".
Ksiga Estery [Est] - jedna z ksig biblijnych wchodzca w skad Starego Testamentu. W Septuagincie i jej przekadach na inne jzyki,
znajduje si bezporednio po Ksidze Judyty. Nazwana jest od imienia gwnej bohaterki, Estery.Ksiga, skadajca si z 10 rozdziaw,
zawiera opowie o pewnym epizodzie z ycia dworskiego, perskiego krla Achaszwerosza(zwanego take Assuerusem, lub Aswerusem,
w formie greckiej Kserksesem).Na jego dworze w Suzie pojawia si moda ydwka Estera i po oddaleniu przez krla jego ony Waszti (1
rozdzia) Estera zostaje jego on. Opiekun Estery Mordechaj (Mardocheusz) zakaza jej wyjawia swoje pochodzenie.Odkrywszy spisek
przeciw krlowi, Mordechaj uprzedza wadc o zamachu na jego ycie. Najwikszemu dostojnikowi dworskiemuAgagitowi Hamanowi
tymczasem udao si wymc na krlu dekret przeciw ydom, ktrzy mieli by zgadzeni (3 rozdzia). Estera - po poleceniu Mordechaja (4
rozdzia) - stawia si przed krlem i jednak przekonuje wadc do cofnicia dekretu.Haman traci humor, gdy Mordechaj znw nie chce mu
si pokoni; poleca wic postawi bardzo wysoki pal i postanawia, e namwi krla, by powieszono na nim Mordechaja (5 rozdzia). Krl
czyta kroniki, z ktrych dowiaduje si, e Mordechaj wykry zamach na jego ycie, ale nie zosta za to nagrodzony, gdy pojawia si
Haman, pyta go, co naley uczyni dla osoby, ktr krl chciaby uhonorowa. Haman myli, e chodzi o niego, tote podaje wyszukane
propozycje, po czym otrzymuje polecenie, aby w ten sposb uczci Mordechaja (6 rozdzia).Estera wyjawia krlowi, e Haman wyda j
wraz z jej ludem na zagad. Haman zostaje powieszony przez krla (7 rozdzia). Mordechaj zajmuje jego miejsce. ydom krl zezwala
zgadzi swych wrogw. 14 dnia miesica adar ydzi zabijaj 75 000 swoich wrogw. Nastpnego dnia zgadzono take wszystkich synw
Hamana i innych wrogw (8 rozdzia).Na cze tych zaj wyznaczono wito i dzie odpoczynku dla wszystkich ydw zwane Purim,
ktre odbywao si od tej pory 14 i 15 dnia miesica adar (9 rozdzia). Mordechaj zostaje drug osobistoci po krlu i dziaa dla dobra
ydw (10 rozdzia).
Runo Gedeona okrelenie pochodzce od opisanej w Ksidze Sdziw w rozdziale 6, 36-40 rozmowie Gedeona z Bogiem Jahwe.
Aby przekona si, ze Bg naprawd pomoe Izraelitom w walce z Midianitami, Gedeon poprosi Boga o dokonanie cudu: aby pooone
przez niego na klepisku runo weny stao si mokre od rosy, a ziemia wok niego zostaa sucha. Rano tak si stao. Wwczas
nieprzekonany Gedeon poprosi, aby nastpnego dnia stao si odwrotnie: runo zostao suche na mokrej od rosy ziemi. Tak te si stao.
Gedeon uwierzy w pomoc Boga.
Dla katolikw Runo Gedeona to jedno z okrele Matki Boskiej, pojawiajce si m.in. w Godzinkach. Oznacza ono, e Maryja jest znakiem
nadziei na zwycistwo.

Rka Boga Manus Dei -

Jonasz (hebr. ( Jona), gob) - prorok izraelski yjcy w VIII wiek p.n.e., opisany w biblijnej Ksidze Jonasza (przypisuje mu si jej
autorstwo).
Wedug Ksigi Jonasza Bg kaza mu si uda do Niniwy, stolicy Asyrii, wroga Izraela. Mia nawoywa jej mieszkacw, aby zaniechali
swych niegodziwoci. Jonasz chcc uchyli si od tego wsiad na statek udajcy si w przeciwnym kierunku, do Tarszisz. Rozptaa si
burza i Jonasz wiedzia, e stao si tak, gdy ucieka przed Bogiem. Kaza zaodze wyrzuci si za burt. Kiedy to uczynili, sztorm ucich,
a Jonasz zosta poknity przez wielk ryb, w ktrej brzuchu spdzi trzy dni i trzy noce.
Gdy Ryba wyplua go na brzeg, postanowi speni sw misj w Niniwie, ktrej mieszkacy w rezultacie okazali skruch Bogu (wszyscy,
poczwszy od krla, zaczli poci i modli si do Boga). Dziki temu Jahwe odwoa zapowiedzian kar za nieposuszestwo i miasto
zostao oszczdzone.

Noe (hebr. Noa, arab. N, w tumaczeniu na pol znaczy: odpoczynek; pocieszenie) - wg Ksigi Rodzaju (Rdz 6,8-9,29) syn
Lameka i dziesity potomek w linii od Adama przez Seta; patriarcha, czowiek prawy i sprawiedliwy, ktry jedyny spord wczesnych
zepsutych ludzi znalaz ask w oczach Boga Jahwe. Dlatego Bg postanowi sprowadzi powszechny potop, majcy zgadzi ludzko i
oszczdzi Noego wraz z rodzin i zwierztami Ziemi. W tym celu kaza zbudowa ark, pomieci w niej rodzin i po parze wszystkich
niepywajcych zwierzt, aby przeczeka katastrof. Gdy Arka zostaa ukoczona Bg zesa na ziemie wielki potop, nieustanny deszcz
podnis poziom wody tak e zakrya ona nawet najwysze gry. Po 40 dniach przesta pada deszcz, a gdy po wielu tygodniach wody
opady, Arka spocza na grze Ararat, a Noe zszed na ld i zoy Panu ofiary z byda i ptactwa. Bg obieca nie sprowadza wicej
potopu z powodu czowieka i na znak przymierza rozcign na niebie uk - tcz.

Cztery strony wiata, rdo: Ikonologia Ripy

Samson (hebr. szemesz - "soce", lub szamen - "silny", "siacz";) trzeci od koca spord Sdziw staroytnego Izraela, opisany w
starotestamentowej Ksidze Sdziw 13-16. W przeciwiestwie do wielu postaci opisanych w Starym Testamencie, nie jest wymieniony w
Koranie. By obdarzony nadludzk si ktr wykorzystywa do walki z wrogami Izraela - Filistynami. Dokonywa czynw niemoliwych dla
zwykych ludzi: zabi lwa goymi rkami, pokona armi wroga ol szczk i si wasnych mini zburzy budynek. By
nazirejczykiem.Wedug komentatorw historia Samsona ukazuje, jak wielkie dary Boga mog by zmarnotrawione wskutek wasnej
lekkomylnoci, naiwnoci i ulegania dzom.
SAMSON by synem Monoacha, jego rodzice nigdy nie cinali mu wosw. Samson posiada niesamowit si, ktr wykorzystywa w
walkach z Filistynami, ktrzy gnbili Izraelitw., Wkrtce wszyscy mwili o jego niezwykej sile. Na swoje nieszczcie Samson zapaa
mioci do Dalili, ktra naleaa do narodu Filistynw. Dalil przekupili wrogowie Samsona, miaa dowiedzie si w czym tkwi tajemnica
siy Samsona, w kocu dowiedziaa si, e odpowiadaj za ni nie cinane nigdy wosy, znak zawierzenia Samsona Bogu.Kiedy Samson
zasn Filistyni obcili mu wosy, Samson straci ca swoj si. Olepili go i zmusili do pracy w mynie. Samsonowi odrastay wosy,
modli si do Boga, aby odzyska si. Kiedy Filistyni ucztowali w wityni swego Boga, Dagona i namiewali si z Samsona, ten odzyska
si i popchnwszy filary wityni, zburzy j, zabijajc wszystkich, ktrzy si w niej znajdowali, take siebie.
Msza witego Grzegorza temat w sztuce chrzecijaskiej przedstawiajcy legend o cudzie eucharystycznym.Legenda gosi, e
papie Grzegorz I odprawiajc msz wit w kociele Santa Croce in Gerusalemme w Rzymie zwtpi w prawdziwo przeistoczenia.
Wwczas pojawi si Chrystus, jako M Boleci z narzdziami swojej mki, a jego krew popyna w kielichu.Najstarszym
przedstawieniem tej legendy jest ikona mozaikowa z przeomu XIII i XIV wieku, ktra znajduje si w skarbcu kocioa Santa Croce in
Gerusalemme. W drugiej poowie XV wieku motyw ten rozprzestrzeni si zwaszcza na terenach na pnoc od Alp.
Zota legenda (ac. Legenda aurea) - jeden z najpopularniejszych zbiorw ywotw witych, legend hagiograficznych i opowiada
apokryficznych uoonych w porzdku kalendarza kocielnego. Autorem jest Jacopo da Voragine (Jakub de Voragine), woski dominikanin,
a nastpnie arcybiskup Genui yjcy w latach 1238-1298. Zota legenda powstaa w drugiej poowie XIII w. U schyku redniowiecza, a i
pniej, dzieo to cieszyo si ogromn popularnoci. Do dzi zachowao si przeszo tysic piknie iluminowanych i zdobionych
rkopisw.Zota legenda jest jednym z najbardziej reprezentatywnych wytworw redniowiecznej kultury, stanowi doskonae
ucielenienie ducha pnego redniowiecza, z jego gbok religijnoci, czci dla mczennikw, arliw, cho czasami naiwn wiar w
cuda dokonywane przez bogosawionych, a take z zamiowaniem wczesnych ludzi do opowieci przesyconych fantastyk i
niezwykoci. Marian Plezia nazwa Zot legend "wielkim skarbcem, w ktrym fantazja stuleci zoya swoje najpopularniejsze
wytwory, a z ktrego pokolenia czerpay nastpnie wtki do swego pimiennictwa, malarstwa, rzeby i architektury". Zota legenda
przeoona zostaa na wiele jzykw narodowych, w tym i na jzyk polski.

Izaak (hebr.
Jichak - zamieje si ) patriarcha biblijny, jedyny wsplny syn Abrahama i Sary.
Dzieje Izaaka przedstawia Ksiga Rodzaju. Najbardziej pamitnym zdarzeniem zwizanym z Izaakiem byo zoenie go na danie Boga
Jahwe w ofierze przez ojca na grze Moria. Dramatyczne opowiadanie ukazuje gotowo ojca do spenienia ofiary i interwencj anioa,
ktry cofn nakaz, sowami "Nie podno rki na chopca i nie czy mu nic zego! Teraz poznaem, e boisz si Boga, bo nie odmwie Mi
nawet twego jedynego syna" (Rdz 22,12). Wedug tradycji na tym miejscu stana witynia Jerozolimska.

Symbole Ewangelistw:
W Apokalipsie w. Jana cztery istoty - anio (czowiek), lew, byk i orze to czterej stranicy Boego tronu, a take symbole czterech ewangelistw. Cztery istoty mog wystpowa
jako symbole ewangelistw lub pojawia si samodzielnie, zastpujc ich: czowiek (anio) za w. Mateusza, lew za w. Marka, byk za w. ukasza i orze za w. Jana.
Przedstawienia symboli ewangelistw wywodz si z opisu czterech stranikw Boego tronu w Apokalipsie: maj oni po sze skrzyde, maj skrzyda pokrte oczyma i kady z
nich bez ustanku wychwala Boga. Te cztery istoty odpowiadaj cherubinom z wizji Ezechiela - w czterech postaciach (gr. tetramorph) zgromadzonym przy tronie. Prorok Ezechiel
opisa ich podczas babiloskiej niewoli ydw. Wygld tych istot wzorowany jest na kosmicznych, babiloskich postaciach baniowych, ktre wedug wiary babiloskiej byy
stranikami nieba.
Od V w. cztery istoty jako hodujcy stranicy Boego tronu przyporzdkowywane s tronujcemu Chrystusowi, apokaliptycznemu barankowi lub krzyowi (znak zwycistwa
Chrystusa). W tzw. mauzoleum Gallii Placidii w Rawennie cztery istoty przedstawione zostay symbolicznie, trzymajc gwiedzist kopu z krzyem; jako niebiaskie stworzenia
kosmiczne unosz one sklepienie niebios i zwracaj si rwnoczenie do Chrystusa jako wadcy kosmosu. Ich znaczenie jako istot kosmicznych utrzymuje si take w sztuce
redniowiecznej w przedstawieniach Maiestas Domini w postaci towarzyszy gloryfikowanego Chrystusa, baranka i krzya.
Ju w V w. cztery istoty pojawiay si w ksigach (zwojach) w formie atrybutw, wskazujc w ten sposb na jedno czterech Ewangelii, wedug interpretacji w. Hieronima (347-
420) i w. Grze-gorza Wielkiego (540-604). Wkrtce funkcja ta zostaa powszechnie przyjta - czowiek: Chrystus, ktry sta si czowiekiem - Ewangelia w. Mateusza; lew:
zmartwychwstanie - Ewangelia w. Marka; byk: mier ofiarna Chrystusa - Ewangelia w. ukasza; orze: wniebowstpienie Chrystusa - Ewangelia w. Jana. Ksigi trzymane
przez cztery istoty oznaczaj nie tylko Ewangelie, ale take Chrystusa jako Logos, sowo Boe i wiato wiata (J 1,1 i n.). Ora, bdcego prastarym symbolem soca i wiata,
mog niekiedy otacza promienie. W ten sposb jeszcze wyraniejsze jest nawizanie do symboliki wiatoci Chrystusa, opisanej w Ewangelii w. Jana. Cztery istoty mog by
przedstawiane jako pfigury lub jako cae postacie. Trzy zwierzce istoty mog wystpowa z ciaem czowieka i gow zwierzc. Zamiast szeciu skrzyde wymienionych w
Apokalipsie maj czsto tylko dwie pary, a lew i byk przedstawiani s bez skrzyde. Skrzyda z pirami pawia nawizuj do oczu istot apokaliptycznych. Od koca V w. cztery
istoty pojawiaj si w przedstawieniach czterech ewangelistw jako symbole czterech Ewangelii; na Zachodzie s one symbolami ewangelistw. W okresie redniowiecza tworzy
si bliski zwizek midzy ewangelistami a symbolizujcymi ich istotami - ewangelista przysuchuje si uwanie symbolizujcej go istocie, ktra inspiruje go przy pisaniu Ewangelii.
Tetramorph, powstay z czterech symboli ewangelistw i wzorowany na cherubinie z wizji proroka Ezechiela, symbolizuje Ewangeli i moe wystpowa jako wierzchowiec
Ecclesii.
redniowiecze, lubujce si w schematach porzdkowych, czsto odnosio cztery symbole ewangelistw do innych grup lub postaci wystpujcych poczwrnie: symbolika liczb,
cztery.
ewangelistw symbole- ikonologiczne, symboliczne przedstawienia 4 autorw Ewangelii, bdce jednoczenie ich atrybutami; symbol
Mateusza anio, Marka lew, ukasza w, Jana orze; czste w redniowiecznych miniaturach (g. ewangeliarze) i paskorzebie
(tympanony).

Siedem sztuk wyzwolonych (ac. septem artes liberales, waciwie siedem umiejtnoci godnych czowieka wolnego) podstawa
wyksztacenia w okresie pnej staroytnoci oraz redniowiecza. Owe siedem sztuk dzielone byo na dwie mniejsze grupy trivium i
quadrivium.Kanw tego podziau byo monumentalne, encyklopedyczne dzieo Marka Terencjusz Warrona, zatytuowane Disciplinarum
libri IX (Dziewi ksig naukowych).Termin pochodzi od Marcjanusa Kapelli, ktry w V wieku stworzy podrcznik wszystkich wykadanych
w szkole nauk (skadajcy si z siedmiu ksig) i nazwa je siedmioma sztukami wyzwolonymi. Kasjodor w VI wieku w swoich Institutiones
dostosowa podrcznik Kapelli na uytek Kocioa. W redniowieczu uzyskanie tytuu magistra siedmiu sztuk wyzwolonych stanowio
podstaw do dalszych studiw uniwersyteckich na kierunkach prawa, medycyny lub teologii.
Trivium obejmowao gramatyk, co w owym czasie oznaczao biego w acinie, dialektyk, czyli logik oraz retoryk, czyli sztuk
ukadania mw. Trivium byo na og wstpem do kolejnego etapu nauki.
Quadrivium Na redniowiecznych uniwersytetach quadrivium uwaane byo za przygotowanie do studiw filozofii i teologii.
Obejmowao ono geometri, arytmetyk, astronomi i muzyk. Quadrivium mona traktowa jako nauk o liczbach: czystych
(arytmetyka), rozwaanych w przestrzeni (geometria), w czasie (muzyka), ruchu i przestrzeni (astronomia).
Siedem sztuk dzielone byo na dwie mniejsze grupy trivium i quadrivium.
Trivium:1) gramatyka2) logika3) retoryka
Quadrivium:4) geometria5) arytmetyka6) astronomia7) muzyka

Gocinno Abrahama - w sztuce wczesnochrzecijaskiej jeden ze sposobw wyobraenia trjcy w-typologiczny- jest to
starotestamentowa scena odwiedzin trzech mw u Abrahama i saary, czyli tzw gocinno Abrahama.w sztuce kocioa wsch. Od 4w
wyobraano t.. jako gocinno Abrahama, w ktrej trzech mw przedstawiano jako aniow. Gocinno Abrahama traktowano
historycznie ukazujc postacie Abrahama i Saary lub dogmatycznie bez Abrahama i Saary, rodkowego anioa przedstawiano w nimbie
krzyowym oraz napisem i identyfikowano z Chrystusem.
1. Kiedy Abraham siedzia - a bya to najbardziej gorca pora dnia - u wejcia do namiotu pod dbami Mamre, ukazaa mu si
posta Jahwe.
2. Abraham, podnisszy gow, ujrza naprzeciw siebie trzech mczyzn. Gdy tylko ich zobaczy, wsta i wyszed na ich spotkanie.
Nastpnie, upadszy na twarz,
3. powiedzia: O mj Panie, jeli znalazem u Ciebie nieco askawoci, racz nie omija Twojego sugi!
4. Przynios troch wody, abycie mogli obmy wasze nogi, a potem wypocz nieco w cieniu drzewa.
5. Ja sam pjd tymczasem przynie chleba; posilicie si cokolwiek i ruszycie w dalsz drog. Przecie po to chyba wybralicie
drog koo waszego sugi? A oni odpowiedzieli: Dobrze, zrb tak, jak mwisz.
1Ikona ta naley do najbardziej czczonych przez wyznawcw Prawosawia Rosyjskiego. Zawiera ona jedynie postaci trzech aniow,
ktrzy przyszli, eby przepowiedzie Abrachamowi i Sarze narodziny pierworodnego syna. Nie zawiera ona natomiast innych osb i
elementw opisanych w ww. tekcie Biblii. Symbolika aniow nie jest rwnie ustalona. Najczciej przyjmuje si, e rodkowa posta
symbolizuje Chrystusa, ktry wskazuje na centralnie pooony kielich z gow baranka - symbol Eucharystii. Kielich jest rodkiem okrgu,
ktry symbolizuje jedno i nieskoczono. Okres powstania ikony nie zosta dokadnie ustalony. W tym wzgldzie trwaj cigle badania;
spraw komplikuje fakt, e yciorys Andrzeja Rublowa jest bardzo sabo udokumentowany.
2brak znaczcych informacji
3Ikona zawiera jedynie postaci trzech aniow oraz kielich umieszczony cen tralnie i, jak atwo odczyta, symbolizujcy Eucharysti.
Postaci aniow wpisane s w okrg ze rodkiem w kielichu.
4Ikona przedstawia wiernie tekst Biblii. Widoczni s trzej mowie - anioowie wykonujcy gest bogosawiestwa nad pokarmami,
Abraham nioscy pokarmy, Sara przygotowujca chleby oraz suga zabijajcy ciel. Anioowie wraz ze stoem wpisani s w okrg,
ktrego centralnym miejscem jest talerz z pokarmem.

Krzew gorejcy - posta, pod ktr - wg Ksigi Wyjcia - Bg Jahwe objawi si pod Horebem i przemwi do Mojesza [1].
Obecnie zwrot jest uywany w znaczeniu sowa cud. Jest to take nazwa potoczna dyptamu jesionolistnego, roliny porwnywanej do
biblijnego krzewu z uwagi na skonnoci do samozaponu przy wysokiej temperaturze.
Krzew gorejcy na Synaju
Wedug tradycji krzew ten znajduje si na terenie Klasztoru w. Katarzyny u podna gry Synaj w Egipcie.
Bizantyjska cesarzowa Helena, w 337 nakazaa wybudowa u stp Gry Synaj, kaplic, wok domniemanego krzewu gorejcego, w celu
uwicenia rzekomego miejsca ukazania si Boga pod jego postaci. Krzew w ju wczeniej przyciga pustelnikw i pielgrzymw.
Gorejcy Krzew stanowi relikwi na dziedzicu obecnego klasztoru, w jego pnocno-wschodniej czci. Krzew przeniesiono na to miejsce
(za absyd bazyliki w. Katarzyny), w zwizku z wybudowaniem na miejscu, w ktrym rs pierwotnie, kaplicy Heleny. Obecnie jest on
tumnie odwiedzany przez pielgrzymw i turystw. Jest to jedyny tego typu krzak na caym Synaju, a wszystkie prby wyhodowania gdzie
indziej zakoczyy si fiaskiem .

Eliasz (hebr. Eliyyhu, gr. Elias, ang. Elijah) jeden z prorokw Starego Testamentu. Imi tumaczone jako: "Bogiem jest
Jahwe", "moim Bogiem jest Jahwe".
Eliasz po raz pierwszy wymieniony jest w 1 Ksidze Krlewskiej jako nioscy sowo Boga Achabowi, krlowi Izraela. Okrelany te jako
"Tesbitczyk" (urodzony w Tiszbe w Gileadzie). Po audiencji u krla Achaba, skry si na pustkowiu nad potokiem "Karyth, ktry jest
przeciw Jordanowi", gdzie kruki przynosiy mu poywienie. Gdy z powodu suszy potok wysech, Bg posa Eliasza do miasta Sarepta w
okolicach Sydonu (Fenicja). Mieszka w domu wdowy przez 2 lata. W tym czasie prorok wskrzesi zmarego syna wdowy (1 Krl 17,3-24).U
koca swojego okresu odosobnienia Eliasz spotka Obadiasza zarzdc paacu krla Achaba, ktry zosta wysany na poszukiwanie
nowych pastwisk dla byda. Obadiasz na polecenie Eliasza oznajmi wkrtce swojemu panu, gdzie przebywa zbieg. Wkrtce krl
przyby na spotkanie Eliasza obarczy go odpowiedzialnoci za nieszczcia Izraela (Achab wprowadzi w swoim kraju kult boga Baala
za namow ony, Jezebel). Rozstrzygniciem sporu o prawdziwo Boga Jahwe Eliasza i Baal Achaba miay by publiczne ofiary
caopalne na Grze Karmel. Jahwe pozwoli Eliaszowi dokona cudu, ktry przekona Izraelitw o faszywoci Baala. 450 prorokw tego
boka zostao zabitych. Od tego czasu krain opucia susza i gd.Jezabel rozwcieczona mierci prorokw Baala zagrozia mierci
Eliaszowi (1Krl 19:1-2), lecz ten zbieg do Bersabee i ukrywa si w puszczy. Gdy odpoczywa pod drzewem janowca odezwa si do gos
anioa: "Wsta, jedz; bo jeszcze dalek drog masz". Poywiwszy si, wyruszy i szed przez 40 dni do Gry Horeb (Synaj), gdzie mieszka
w jaskini. Bg wtedy zapyta: "Co tu czynisz, Eliaszu?". W odpowiedzi na alenie si Eliasza, Bg nakaza mu i do Damaszku i namaci
Chazaela krlem Aramu, Jehu krlem Izraela a Elizeusza prorokiem wasnego miasta (1Krl 19:13-21).W 6 lat po tym ostrzeg Achaba i
Jezabel, e oboje zgin tragicznie. Podobnie, 4 lata pniej, zapowiedzia mier Achazjasza syna Achaba i Jezabel, ktry przej tron po
ojcu (2Krl 1:17). Midzy tymi wydarzeniami historia proroka nie jest dokadnie znana moliwe, e uda si w odosobnienie na jaki
czas.Uda si do Gilgalu, do uczniw prorokw tam przekaza wiedz Elizeuszowi, swojemu nastpcy. Ucze Eliasza zasmuci si
rychym odejciem mistrza, nie opuci go w wdrwce do Bethel i Jerycho. Przeszli midzy rozstpionymi wodami Jordanu, lecz wkrtce
"wz ognisty i konie ogniste rozczyy obydwu: i wstpi Eliasz przez wicher do nieba". Elizeusz powtrzy gest swojego nauczyciela
uderzeniem paszcza w wod, rzeka rozstpia si i przeszed przeze. 50 prorokw widzcych to zdarzenie rzeko: "Spocz duch
Eliaszw na Elizeuszu".W ten sposb wypenione zostay sowa Ksigi Powtrzonego Prawa 21:17: "Jeli pierworodnym jest syn
niekochanej, musi mu przyzna podwjn cz wszystkiego, co posiada, gdy on jest pierwocin jego siy. On ma prawo do
pierworodztwa".W ydowskim pimiennictwie apokaliptycznym Eliasz pojawia si jako jedna z postaci poprzedzajcych nadejcie
Mesjasza (Ml 3,23, Syr 48,10). Wedug apokryficznej Apokalipsy Eliasza, Eliasz wraz z Henochem w czasach ostatecznych maj si
sprzeciwi przeciwnikowi Mesjasza, jednak zostaj zabici i ich zwoki le 3,5 dnia na rynku. Pniej jednak zmartwychwstaj i pokonuj
syna nieprawoci. Do tej samej tradycji prawdopodobnie odwouje si Apokalipsa witego Jana (11,3-12) .Niektrzy teologowie
chrzecijascy wierz, e Eliasz musi powrci na Ziemi aby umrze fizycznie. Jedna wersja zakada, e Jan Chrzciciel wypenia misj
starotestamentowego proroka. Inna z kolei nie dopatruje si dalszych znacze osoby Eliasza jego misja miaa mie charakter duchowy,
symboliczny.Zgodnie z wit Tradycj Kocioa Prawosawnego, prorok Eliasz powrci na ziemi wraz z Henochem, ktry rwnie zosta
wzity za ycia do nieba, tu przed kocem wiata, by walczy z antychrystem. Obaj zgin mierci mczesk, a po trzech dniach
zmartwychwstan.

5)wniebowzicie Eliasza.

Spotkanie przy Zotej Bramie:

SYBILLE: W staroytnosci sybillami nazywano kobiety majace w sobie cos boskiego i wieszczce postanowienia bogw, ktre zazwyczaj
dotycznyy tragicznych losow miast. Sybilla pojawia si ju u Heraklita i u Eurypidesa ok Vwpne. Heraklit nazwa j wrka objawiajca
szalejcymi ustami rzeczy pozbawione miechu i ozdoby. Platon take pisa o sybilli, poda ze ya ona dugo wieszczc przyszo, bya
pboginia, crka nimfy lub bogini. Heraklides z Pontu pisa ju o sybillach w liczbie mnogiej.
 Specyficzne miejsce wyrocznie sybilliskie posiaday w Rzymie. Wg legendy ktr przytoczy Dionizjusz z Halikarnasu w dziele
Staroytnoci Rzymskie, do Tarkwiniusza Pysznego przysza kobieta oferujc mu za wysok cen kupno 9 ksig. Gdy nie chcia zapaci
zadnej sumy za ksigo odesza i spalia trzy z nich. Nastpnie powrcia i zadaa za sze takiej sumy jak za 9. Krl odmwi ponownie,
twedy kobieta spalia kolejne 3 yczc sobie tej sumy co wczesniej za trzy ksigi. Krl zdziwiony jej zachowaniem wezwa wieszczw
ktrzy polecili mu kupi te 3 ksigi. Kobieta kazaa ich dobrze strzec i znikna, utosamiana jest z Sybill Kumejsk.
W cikich chwilach zapytywano ksigi co naley uczyni, one najczeciej wskazyway wprowadzenie nowych kultw. Od czasw
Augusta ksigi przechowywane byy w zamkniciu w wityni Jowisza Kapitoliskiego. W 83 sponea swiatynia Jowisza a z ni Ksigi
Sybilliskie. Po siedmiu latach zostaa odbudowana, przywieziono wtedy do Rzymu nowe przepowiednie, okoo tysica wierszy, gwnie z
Azji.
Nadanie przepowiedniom Sybilli autorytetu pastwowego w Rzymie wiadczy jak wysoko ceniono je i jak powanie je
przyjmowano. Wykorzystali to ydzi, ktrzy dostrzegli e te przepowiednie odpowiednio zmienione mog suy jako propaganda
mozaizmu [inna nazwa dla judaizmu]. W ten sposb, jak i w wiecie hellenistycznym gdzie kryy przepowiednie, tak i w wierze Izraela
powstay apokryficzne ydowskie ksigi. Tak samo postpili pniej chrzecijanie.
Wypowiedzi w Ksigach Sybillinskich ujte zostay jako przepowiednie przyszosci. ydowskie akcentuj, ze wojny i kleski karz
nas za bawochwalstwo, zapowiadaj nadejscie krlestwa eschatologicznego, czyli przyjscie mesjasza i jego zwyciestwo. Chrzecijaskie
mwi o Chrystusie i jego yciu, o zasadach jakie maj przywica czynom uczniw i czowieka.

1) Sybilla Perska
Zwana te Hebrajsk, Chaldejsk i Sambethe
Atrybuty: lepa latarnia, welon, depcze wa (symbol kuszenia), ksiga;

2) Sybilla Libijska
Zwana te Eliss
Atrybuty: gowa otoczona wiecem kwiatw, zapalona wieca, gazka palmy, wieniec r, zapalona pochodnia, gazka oliwna,
rozerwane acuchy;

3) Sybilla Delficka
/Dafne, Herofile, Manto, Artemis, Diana
Atrybuty: rg, korona cierniowa, ksiga, dzwon na drugim planie;
4) Sybilla Cymeryjska
/Kumea, Demofile, Deifobe, Symachia, Chimika;
Atrybuty: butelka ze smoczkiem w formie rogu obfitoci, bukiet kwiatw, ksiga, gazka oliwna, czasami wieniec z kwiatw lub krzy
Mki Paskiej;

5) Sybilla Erytrejska
/Herofile;
Atrybuty: lilia, baranek w ramionach, miecz, stojca na globusie;

6) Sybilla Samijska
/Pytia, Femonoe;
Atrybuty: welon na gowie, stoi na nagim mieczu, koyska, turban na gowie, korona cierniowa w prawej rce;

7) Sybilla Kumejska
Atrybuty: muszla, sztandar, choragiew rezurekcyjna; 8) Sybilla Hellespontu
Atrybuty: krzy, kosy zboa, gazka kwitncej ry;
9) Sybilla Frygijska
/Faennis 10) Sybilla Europejska
Atrybuty:chorgiew rezurekcyjna, miecz, gacki oliwne, bicz, Atrybuty: miecz, bero;
pochodnia;

11) Sybilla Tyburtyska

/Albunea, Sybilla z Tyburu lub z Tivoli
Atrybuty: obcita rka, turban na gowie, kielich, korona cierniowa;

12) Sybilla Agryppa

Atrybuty: rzgi i dyscypliny, gazka oliwna, rwnie jako murzynka w piropuszu, ze strza zakoczon pirami;

Imiona sybill zalea on miejsca ich zamieszkania, miasta lub pastwa. Zestawione z kontynentami stay si ich
przedstawicielkami.

Tocznia mistyczna:
TANIEC MIERCI- alegoryczny taniec w plastyce redniowiecznej (XIV i XV w.), korowd ludzi wszystkich stanw z kociotrupem na
czele, wyraajcy rwno wszystkich ludzi w obliczu mierciTaniec zwizany gwnie z uroczystociami pogrzebowymi, ale te z kultem
podnoci i odrodzenia. Powszechny w czasach pogaskich, w redniowieczu by tpiony przez Koci. Tace mierci szczeglnie
popularne byy w Hiszpanii i Szkocji. Uwaa si, e do kultu mierci nawizywa taniec miecza, rozpowszechniony wrd plemion
germaskich. By on spotykany w pnocnych Niemczech jeszcze w XVIII wieku.Taniec mierci by jedn z najpopularniejszych alegorii w
sztuce plastycznej i literaturze pnego redniowiecza. Przedstawienia tego typu powstaway jako upomnienie przed nieuchronnym
miertelnym losem, ale take jako wyraz rozczarowania marnoci wiata i skargi na przemijanie.Przedstawia on trupy w stanie rozkadu
toczone przez robactwo, aby czy we, zmumifikowane zwoki ludzkie lub szkielety w ludycznym gecie triumfu porywajce do taca
przedstawicieli wszystkich warstw spoecznych (stanw). Danse macabre symbolizuje rwno wszystkich ludzi wobec mierci.Wczesne
tace mierci przedstawiaj koo taneczne w ktrym wawe i rozradowane trupy tacz z przestraszonymi ludmi. Wystpuje tu kontrast
midzy ywym i umarym. Czowiek taczy z trupem, tym, co pozostanie w przyszoci po jego ciele, sob samym, takim jakim si
niebawem stanie. Pniej krg taneczny rozpada si na podwojne pary. Trup jest personifikacj mierci, niszczcej siy dziaajcej
intencjonalnie. Sceny s silnie zindywidualizowane, co podkrela ich osobisty charakter.

W MIEDZIANY-jako przedmiot kultu jest wiadectwem wpywu ludw Staroytnego Wschodu na wyobraenia religijne w Izraelu.
Oddziaywanie to wyraao si w symbolice, ktra pocztkowo nie bya ograniczona cis interpretacj pierwszego przykazania
Dekalogu, zabraniajcego wizerunkw istot ywych.
Religijna symbolika czsto zaleaa od popularnych obserwacji i skojarze. W wypezajcy spod ziemi czy rolinnoci wydawa si
nalee do wiata podziemnego, a jego mieszkaniem byo krlestwo zmarych. Powszechny lk przed miertelnym jadem oraz
niespodziewanym atakiem sprawia, e we byy przedstawiane jako symbol mierci i za, zawsze gronego i bardzo przebiegego.
Porwnywano je z ogniem, poniewa bez pomocy ng i rk poruszaj si bardzo szybko i przyjmuj rozmaite ksztaty. Przypisywano im
natur bosk, poniewa yj dugo, wzrastajc w si, a po odrzuceniu starej skry odmadzaj si. W wierzeniach staroegipskich w by
okiem boga Soce oraz chroni przed zem i chorobami. Greckiemu bstwu sztuki lekarskiej Eskulapowi towarzyszy w, symbol ycia i
zdrowia. Rzymianie umieszczali wyobraenie wy w miejscach rde leczniczych.
Rozpowszechniona w religiach pogaskich symbolika boskiego zwierzcia, ktre uzdrawia i ratuje od mierci, bya nie do pogodzenia z
wiar Izraela w jednego Boga. Dlatego autor biblijny w opowiadaniu o wu miedzianym pozbawi to zwierz jakiegokolwiek boskiego
charakteru, podkrelajc, e rzeba wykonana zostaa przez Mojesza na polecenie jedynego i prawdziwego Boga, ktry sam daje ycie
swoim czcicielom i wybawia ich od mierci. W Ewangelii Jana starotestamentalna historia o ogldaniu miedzianego wa przez
miertelnie ukszonych Izraelitw interpretowana jest z odniesieniem do zbawczej mierci Jezusa na krzyu: wszyscy, ktrzy spojrz z
wiar na Ukrzyowanego, dostpuj zbawienia. W tym samym znaczeniu staroytni chrzecijanie mwili o Ukrzyowanym jako wu
zawieszonym na drzewie.

Czaszka symbolizuje sklepienie niebieskie, mier, przypomnienie o mierci, krtkotrwao ycia, miertelno, marno, pobono,
pokut, Golgot, Adama, niezniszczalno, wrb, niebezpieczestwo.W chrzecijastwie czaszka jest atrybutem witych: Franciszka z
Asyu, Marii Magdaleny, Hieronima i Romualda (zaoyciela zakonu Kameduw). Czaszka, ktra ley u stp krzya Chrystusa, to czaszka
praojca Adama. Czaszka to emblemat Golgoty - golgota po aramejsku znaczy "miejsce czaszek". W redniowieczu czaszka stanowia
przypomnienie o mierci (memento mori).

Emblemat kompozycja literacko-obrazowa, gatunek powstay w XVI wieku. Na dojrza posta emblematu (druga po. XVI w. i wiek XVII
) skaday si: * inskrypcja, czyli sentencja, zwana (ac.) lemma lub motto (zazwyczaj ograniczona do 2-5 sw), * obraz, zwany (ac.)
imago - czyli rycina przedstawiajca rne wyobraenia, * subskrypcja, ktra bya zazwyczaj utworem wierszowanym, epigramatem lub
tekstem obszerniejszym, wyjaniajcym i rozwijajcym sens obrazu i jego zwizki z lemm.Celem emblematu byo wyszukanie zwizkw
pomidzy sowem a obrazem przez zestawienie treci motta z treci imago na zasadzie intrygujcej gry znacze, enigmatycznego
rebusu, a nastpnie wyjanienie ich zwizku treciowego w subskrypcji. W XVI i XVII wieku popularne byy ksiki zawierajce zbir
emblematw. Pierwsz tak ksik emblematyczn bya wydana w Augsburgu w 1531 roku Emblematum liber (Ksika emblematw),
ktrej autorem by Andrea Alciato.W epoce baroku emblemat wpisywa si w znamienne dla tego okresu poszukiwanie wsplnoty sztuk,
czego innym przejawem bya barokowa opera.W Polsce do najsynniejszych twrcw emblematw naleeli Mikoaj Rej, Zbigniew Morsztyn
i Stanisaw Herakliusz Lubomirski. Najwaniejsze polskie zbiory emblematw to: * Mikoaja Reja: wierzyniec * Andrzeja Maksymiliana
Fredry: Peristromata regum (zbir napisany po acinie) * Zbigniewa Morsztyna: Emblemata * Stanisawa Herakliusza Lubomirskiego:
Adverbia moralia (zbir napisany po acinie, do ktrego ryciny zaprojektowa Tylman z Gameren)