KVALITET USLUGE (QoS) U MULTIMEDIJALNIM TELEKOMUNIKACIJAMA

QUALITY OF SERVICE (QoS) IN MULTIMEDIA COMMUNICATIONS

Sadraj - Implementacija odreenog algoritma za sinhronizaciju baziranog na izboru relevantnih

QoS (Quality of Service) parametara zahtjeva njihovu detaljnu analizu da bi se omoguilo
realizovanje eljene multimedijalne aplikacije. Obezbjeivanje zahtjevanog QoS-a predstavlja jedan
od vanih elemenata projektovanja i realizacije multimedijalnih mrea. U radu se analiziraju QoS
parametri od znaaja za multimedijalne telekomunikacije.

Abstract Implementation of specific synchronization algorithm based on relevant QoS (Quality of

Service) parameters requires complex and detailed analysis in order to make a particular multimedia
application realizable. Required QoS support is very important factor for multimedia networks
development and realization. This paper deals with relevant QoS parameters for multimedia
communications.

1. UVOD

Implementacija odreenog algoritma za sinhronizaciju
baziranog na izboru relevantnih QoS (Quality of Service)
parametara zahtjeva njihovu detaljnu analizu da bi se omoguilo
realizovanje eljene multimedijalne aplikacije [1,2,3,4].
Obezbjeivanje zahtjevanog QoS-a predstavlja jedan od vanih
elemenata projektovanja i realizacije multimedijalnih mrea.
Ne postoji jedinstvena definicija QoS-a. Meutim, postoji
nekoliko definicija koje opisuju tehnike karakteristike prenosa
poruka u zavisnosti od mrene infrastrukture i vrste
multimedijalne aplikacije. Mree kao npr. ATM (Asynchronous
Transfer Mode) obezbjeuju QoS garancije u pogledu
propusnog opsega i kanjenja u prenosu kontinualnih poruka.
ITU (International Telecommunication Union) standard
X.902 definie QoS kao skup zahtjeva u pogledu kvaliteta koji
opisuju grupno ponaanje jednog ili vie objekata medija. Vei
broj QoS parametara opisuje brzinu i pouzdanost prenosa
poruka, kao npr. bitski protok, kanjenje, veliinu bitske greke
itd.
U ATM leksikonu (ATM Lexicon) QoS se definie kao
termin koji se odnosi na skup parametara za opis ATM
performansi koje karakteriu saobraaj na posmatranoj
virtuelnoj putanji. QoS parametri se uglavnom odnose na
protokole niih nivoa i obuhvataju parametre kao to su stepen
gubitka elija, broj pogrenih elija, stepen pogreno ubaenih
elija, kanjenje u transferu elija, varijacija kanjenja u
transferu elija itd. Definisano je pet klasa usluga koje se
odnose na QoS parametre. Klasa 0, npr. odnosi se na tzv. best
effort usluge za koje se ne definiu posebni parametri
saobraaja, a nisu ni obezbijeene potrebne QoS garancije.
Analiza QoS-a u ATM mreama obuhvaena je, izmeu
ostalih, i dokumentima IETF (Internet Engineering Task Force)
grupe. U dokumentu RFC 1946 navodi se: Sa porastom
zahtjeva za mrenim uslugama u realnom vremenu, pojavila se i
potreba za obezbjeivanjem tzv. deterministikih usluga. Takve
deterministike usluge podrazumjevaju da aplikacija i mrena
infrastruktura imaju mogunost definisanja zahtjeva, uspostave i
obezbjeivanja potrebnog kvaliteta prenosa poruka. U irem
smislu, ove usluge se odnose na rezervisanje propusnog opsega
i realizovanje QoS zahtjeva.
Jedna od definicija QoS-a koja se moe nai u literaturi [5]
je sljedea: QoS predstavlja skup takvih kvalitativnih i
kvantitativnih karakteristika distribuiranog multimedijalnog
sistema koji je potreban za realizovanje eljene funkcionalnosti
aplikacije.
U dokumentu Foruma za multimedijalne komunikacije, pod
oznakom MMCF/95-010 [6], opisani su QoS zahtjevi za
aplikacije, mree i usluge u multimedijalnim
telekomunikacijama. U ovom dokumentu se QoS definie kao
skup karakteristika usluge koje odreuju stepen zadovoljstva
korisnika ponuenom telekomunikacionom uslugom. QoS,
definisan na ovaj nain, odreen je skupom faktora koji se
odnose na uslugu: obezbjeivanje podrke usluzi, karakteristike
operabilnosti usluge, karakteristike pristupa usluzi,
karakteristike integriteta usluge. U optem sluaju, QoS se
definie na osnovu skupa parametara koji se mogu objektivno
izmjeriti. Skup relevantnih parametara, kao i vrijednosti ovih
parametara koji odgovaraju prihvatljivom QoS-u, u znaajnoj
mjeri zavise od vrste multimedijalne aplikacije i od njene
namjene.
 Moe se izdvojiti nekoliko elemenata od znaaja za
obezbjeivanje QoS-a u multimedijalnim mreama:
1) razumijevanje karakteristika multimedijalnog saobraaja
u cilju definisanja i implementacije QoS zahtjeva;
2) translacija izmeu QoS parametara koja podrazumijeva
raspodjelu sistemskih i mrenih resursa;
3) uspostavljanje odgovarajue QoS arhitekture koja moe
obezbijediti potrebne QoS garancije za realizovanje
multimedijalne aplikacije.
2. QOS ZAHTJEVI ZA MULTIMEDIJALNI SAOBRAAJ
Za opis izvora multimedijalnog saobraaja neophodno je
precizno definisanje karakteristika izvora kako bi se
obezbijedilo fleksibilno upravljanje mreom i uslugama u
smislu uspostave veze, QoS upravljanja, upravljanja
zaguenjem u saobraaju, dodjele (alokacije) resursa itd.
Kvalitet i efikasnost QoS upravljanja zavise u velikoj mjeri
od prirode multimedijalnog saobraaja. Modeli za opis
multimedijalnog saobraaja rangiraju se po odgovarajuim
grupama, od onih sa konstantnom bitskom brzinom (CBR -
Constant Bit Rate) do onih sa promjenjivom bitskom brzinom
(VBR - Variable Bit Rate). VBR saobraaj, koji karakterie
komprimovani audio/video prenos, osjetljiv je na kanjenje i
ima osobine naletnog (bursty) saobraaja.
Za statistiki opis sloenog i heterogenog multimedijalnog
saobraaja koristi se nekoliko modela, kao npr. Markovljevi
modeli, frakcionalni Braunov model, BIND (Bounding Interval-
Dependent) model i dr.
Razlike izmeu multimedijalnog saobraaja i saobraaja u
tradicionalnim mreama prvenstveno se odnose na (tabela 1)
[7]:
1) zahtjeve za prenos kontinualnih medija (audio i video
prenos) u realnom vremenu;
2) znatno vee protoke pojedinih medija;
3) distribuirano-orjentisane aplikacije.
U tradicionalnim telekomunikacionim mreama, npr.
mreama sa paketskom komutacijom, obezbjeivanje QoS-a je
na kvalitativnoj osnovi, tj. posmatrano je na bazi ukupnih
mrenih performansi. TCP/IP protokol je projektovan tako da se
postigne ukupan optimalan mreni saobraaj, a ne da se
obezbijede usluge na osnovu kvantitativnih QoS zahtjeva za
svaku pojedinu aplikaciju: izvor ne "obavjetava" mreu o
svojim QoS zahtjevima prije poetka prenosa poruka, tako da
mrea ne obavlja rezervaciju resursa za pojedine aplikacije.
KARAKTERISTIKE SAOBRAAJ U MULTIMEDIJALNI
TRADICIONALNIM SAOBRAAJ
MREAMA
brzina prenosa mala velika
osobine saobraaja naletni izrazito naletni
zahtjevi za
bez gubitaka mali gubici
pouzdanost prenosa
zahtjevi za latentno
nema malo, npr. 20 ms
kanjenje
nain komunikacije taka-taka multipoint
vremenska zavisnost
nema sinhronizovan prenos
prenosa
Tabela 1: Poreenje karakteristika multimedijalnog saobraaja i
saobraaja u tradicionalnim mreama [7]
Multimedijalne aplikacije u realnom vremenu ne toleriu
velike varijacije u pogledu kanjenja i propusnog opsega. Stalni
porast broja multimedijalnih aplikacija zahtjevao je
modifikaciju postojeih mrenih protokola da bi se obezbijedili
kvantitativni QoS parametri. Kao rezultat, zapoeto je nekoliko
projekata koji su imali za cilj poboljanje postojeih mrenih
protokola sa mogunou QoS upravljanja, tj. verifikacije i
odravanja eljenog nivoa kvaliteta koje zahtjeva svaka
pojedina aplikacija. U ATM mrenom okruenju, kada se
uspostavi odreeni put prenosa, mrea uzima u obzir
karakteristike saobraaja, zahtjevani QoS, kao i trenutno stanje
u mrei, kako bi donijela odluku da li da prihvati odreeni
zahtjev za vezom. Ukoliko se ovaj zahtjev prihvati, obezbjeuje
se zahtjevani QoS. U frame relay mreama tako|e je omoguen
izbor odreene klase usluge pridruene frame relay logikom
linku. Multimedijalne aplikacije u realnom vremenu imaju
karakteristike koje se u znaajnoj mjeri razlikuju od
karakteristika standardnih mrenih aplikacija:
Vea osjetljivost u pogledu QoS parametara u poreenju sa
klasinim aplikacijama. Multimedijalne aplikacije u realnom
vremenu su osjetljive na kanjenje i gubitak odreenih
segmenata poruke. To je razlog to ove aplikacije ne mogu
koristiti standardne tehnike zatite od izoblienja i greaka u
prenosu.
Veliki broj multimedijalnih aplikacija u realnom vremenu
generie kontinualan saobraaj u duem vremenskom
periodu, tako da mrea mora obezbijediti potrebne resurse na
kontinualnoj bazi.
Karakteristike multimedijalnog saobraaja, tj. njegova
"naletnost" i nepredvidivost oteavaju proces dodjele
potrebnih resursa. U sluaju VBR saobraaja, dodjela resursa
na bazi prosjene brzine ne moe obezbijediti zahtjeve u
pogledu QoS-a, dok dodjela resursa na bazi maksimalnih
brzina rezultuje smanjenom efikasnou mree.
3. KLASIFIKACIJA QoS PARAMETARA
 U tabeli 2 je predstavljena podjela QoS parametara u pet
kategorija i primjeri parametara za pojedine kategorije.

KATEGORIJA PRIMJERI PARAMETARA

kanjenje od kraja do kraja, bitska
performanse
brzina
video-rezolucija, brzina prenosa
format rama, ema kompresije, memorijski
medij
kanjenje izmeu audio i video
sinhronizacija
sekvenci
cijena cijena veze i prenosa Sl. 1. Translacija QoS parametara [7]
korisnik subjektivni kvalitet slike i zvuka

Rjeavanje problema QoS upravljanja u multimedijalnim

Tabela 2: Kategorizacija QoS parametara [7] telekomunikacijama zasniva se na pronalaenju efikasne
raspodjele mrenih resursa, uz ostvarenje QoS zahtjeva i
Kompleksnost QoS problema ogleda se i u postojanju visokog stepena iskorienja resursa. U tabeli 3 su predstavljeni
razlika izmeu QoS parametara koji se odnose na aplikaciju i nivoi QoS performansi, sa odgovarajuim karakteristikama u
mrenih QoS parametara (npr. propusni opseg i kapacitet smislu pouzdanosti QoS realizacije i rezultujueg stepena
bafera). Vaan elemenat u analizi predstavlja i translacija iskorienja resursa.
(mapiranje) korisnikih/aplikacionih QoS parametara u mrene
QoS parametre. Realizacija ovog koraka predstavlja sloen Garantovani QoS se obino dobija analizom tzv. worst-
zadatak zbog jo uvijek nepotpunih saznanja o perceptualnim case saobraaja i rezervacijom resursa potrebih za
karakteristikama korisnika aplikacije. Zadatak komunikacionog obezbjeenje zahtjevanog QoS-a, ak i pod najnepovoljnijim
sistema jeste da mapira aplikacione QoS zahtjeve u skup uslovima u mrei. Ovaj tip QoS performansi, u opem sluaju,
parametara koji opisuju sistem, protokole i mreu. Proces ima mali stepen iskorienja resursa zbog izolacije resursa.
translacije, odnosno mapiranja predstavljen je na sl. 1, [7].
Statistiki QoS se, u optem sluaju, ostvaruje formalnom
Karakteristike ureaja i mrenih elemenata koji uestvuju u analizom statistikog ponaanja saobraaja, spreavajui na taj
procesu multimedijalne komunikacije definiu se pomou nain QoS degradaciju ispod utvrenog deterministikog nivoa.
aplikacionih QoS parametara; npr. kvalitet video-signala opisuje
se brzinom prenosa ramova (30 ramova/s), veliinom rama
(visina irina izraeno u pikselima), bojom (bita/pikselu) itd.
Parametri koji omoguavaju opis kvaliteta individualnih medija
koji ine multimedijalnu poruku nazivaju se parametrima
REALIZACIJA
kvaliteta medija, dok parametri koji opisuju nain na koji se NIVO QOS ZAHTJEVANOG QOS ISKORIENJE
mediji kombinuju u multimedijalnu poruku predstavljaju PERFORMANSI QOS POUZDANOST RESURSA
PARAMETRA Q
relacione parametre. Parametri kvaliteta medija mogu se
podijeliti na tzv. interframe i intraframe parametre. Prva garantovan Q je garantovan velika malo
grupa parametara opisuje karakteristike homogenog niza mala
medijuma (npr. veliina odmjerka, brzina odmjeravanja, statistiki
vjerovatnoa da
velika malo
tolerancije u pogledu gubitaka i dr.). Intraframe parametri Q nee biti
realizovan
omoguavaju opis razlike u kvalitetu pojedinih odmjeraka
mrea pokuava
medija. Primjer relacionog parametra je vremenski pomak
da obezbijedi Q,
izmeu dva medija (npr. audio i video-signala). prediktivni uz mogunost velika malo
neuspjenih
Transportni sistem u okviru multimedijalne mree pokuaja
konfigurie se mrenim QoS parametrima koji opisuju zahtjeve Q se ignorie pri
u pogledu kvaliteta mrene infrastrukture odnosno mrenih "best-effort" obezbjeivanju mala veliko
resursa. Primjeri mrenih QoS parametara su protok (npr. usluge
veliina paketa, propusni opseg, naletnost), karakteristike
saobraaja (npr. gubitak paketa, diter, kanjenje od kraja do
korisnik performansi (korekcija greaka,
kraja) i karakteristike Tabela 3: Nivoi QoS performansi
fragmentacija i dr.). perceptualni Prediktivni QoS ne zahtjeva detaljno modeliranje
aplikacija QoS karakteristika izvora. Monitoringom stepena iskorienja
aplikacioni
sistem QoS
sistemkoris mre`ni QoS
nik
mre`a
resursa i QoS performansi, vri se adaptacija u skladu sa
promjenom uslova u mrei, kako bi se postigao zahtjevani QoS.
Ovaj tip QoS performansi se primjenjuje samo kod
aplikacija koje imaju mogunost oporavka od potencijalnih
QoS izoblienja.
Ovo je jedan od najznaajnijih QoS parametara u
multimedijalnim telekomunikacijama, jer je direktno povezan sa
mogunostima mree u smislu aplikacija koje moe podrati. U
nastavku su date vrijednosti pomenutih parametara u zavisnosti
od vrste i karakteristika multimedijalnih aplikacija.

"Best-effort" QoS pristup nije pogodan za distribuirane U tabelama 4 i 5 predstavljeni su tipini QoS parametri za
multimedijalne mree, jer ne uzima u obzir specifine zahtjeve audio i video-prenos.
aplikacije u smislu QoS performansi.

U nastavku su opisana etiri QoS parametra koja se najee

koriste u analizi karakteristika multimedijalnih aplikacija u QOS
realnom vremenu: kanjenje, gubitak segmenata poruka, diter, OPSEG OPIS
PARAMETAR
protok.
0-150 ms prihvatljivo za veinu
kanjenje od aplikacija
Kanjenje kraja do kraja 150-400 ms degradacija kvaliteta kod
nekih aplikacija
Sve multimedijalne aplikacije u realnom vremenu su gubitak paketa 10-2 telefonija
osjetljive na kanjenje. Iako je uvijek poeljno da se obezbijedi 16 kb/s telefonija
malo prosjeno kanjenje, parametar koji je od veeg znaaja za 32 kb/s audio-konferencija
ovu vrstu aplikacija jeste tzv. granino kanjenje - maksimalno
CD-audio-kvalitet 64 kb/s
propusni opseg
kanjenje segmenata poruka u mrei. Ovaj parametar se 128 kb/s
razlikuje u zavisnosti od vrste aplikacije i mrenog okruenja. 192 kb/s komprimovani MPEG audio
Tako je, npr. za neinteraktivni video-prenos u realnom vremenu
dozvoljeno vee mreno kanjenje nego u sluaju interaktivnih brzina 8 kHz telefonski kvalitet govora
aplikacija. odmjeravanja 16 kHz CD audio kvalitet

Gubitak segmenata poruke Tabela 4: QoS zahtjevi za audio-prenos

Ukoliko u mrei postoji zaguenje u saobraaju, pojedini

segmenti poruke se odbacuju zbog preoptereenja bafera ili
zbog prekoraenja vrijednosti graninog kanjenja. Odbacivanje QOS
OPSEG OPIS
segmenata poruke direktno utie na kvalitet prezentacije na PARAMETAR
prijemnom kraju. Multimedijalne aplikacije mogu imati razliite 64 kb/s 2M b/s H.261 video-konferencijski sistemi
tolerancije kada se radi o gubitku segmenata poruke. Jedan od 1-2 Mb/s MPEG-1 VCR kvalitet
2-4 Mb/s MPEG-2 TV kvalitet
razloga je taj to razliite aplikacije imaju i razliite zahtjeve u 3-6 Mb/s MPEG-2 komprim. TV kvalitet
pogledu subjektivnog kvaliteta. Takoe, predloene su i razliite bitska brzina 140-166 Mb/s nekomprimovani TV
eme da bi se poboljala zatita od greaka ili gubitaka u 25-34 Mb/s HDTV, MPEG-2 kompresija
prenosu poruka. Neke od ema, koje se odnose na prenos 500 Mb/s HDTV, komprsija sa gubicima
video-signala, koriste zatitu na bazi prioriteta kao i slojevito 1 Gb/s HDTV, nekomprimovani
kodovanje, strukturnu paketizaciju, robusne tehnike 10-2 nekomprimovani video
kodovanja/dekodovanja i dr. gubitak paketa
10-11 komprimovani video
kanjenje od 250 ms video-telefonija
Diter kraja do kraja 200 ms JPEG video-prenos
10 ms video-telefonija
diter
Diter predstavlja varijaciju kanjenja u mrei, a nastaje 5 ms JPEG video-prenos
kada segmenti multimedijalne poruke (npr. paketi) imaju faktor 2:1 HDTV, kompresija bez gubitaka
kompresije 50:1 HDTV, kompresija sa gubicima
razliito kanjenje du putanje prenosa u mrei. Posljedica
ditera je potreba da se povea kapacitet bafera u prijemniku
Tabela 5 : QoS zahtjevi za video-prenos
kako bi se zadrali pristigli paketi i saekali oni koji imaju vee
kanjenje.

Vrijednosti intermedijalnog kanjenja u nekim

multimedijalnim aplikacijama predstavljene su u tabeli 6.
Protok
 [1] C.Class:Quality-of-Service Based Assessment of
MULTIMEDIJALN Synchronization Algorithms, TIK Report, No. 74, August
A KANJENJE 1999.
PRIMJENA
AUDIO + TEKST ili
[2] N.Shivakumar, C.J.Sreenan, B.Narendran, and P.Agrawal:
SLIKA GRUBO KANJENJE < 1 sec The Concord Algorithm for Synchronization of Networked
(veza point to point) Multimedia Streams, Proc. of the Int. Conf. on Multimedia
Computing and Systems, May 15-18, 1995, pp. 31- 40.
GRUBO KANJENJE < 200 ms
AUDIO + VIDEO
(veza multipoint - FINO KANJENJE [3] K.Rothermel and T.Helbig: An Adaptive Protocol for
- audio unaprijed prema videu < 20 ms Synchronizing Media Streams, Multimedia Systems, Vol.
multipoint)
- - video unaprijed prema audiu < 120 ms 5, No. 5, pp. 324-336, Sept.1997.
GRUBO KANJENJE < 200 ms
KOMPLEKSNA [4] G. Gardaevi: Ocjena algoritama za sinhronizaciju u
KONFERENCIJA FINO KANJENJE multimedijalnim sistemima na bazi QoS parametara,
audio + video + slika - audio unaprijed prema videu < 20 ms TELFOR, Nov. 2000, Beograd, Jugoslavija.
- video unaprijed prema audiu < 120 ms
+ tekst
[5] A. Vogel, B. Kerhrve, G. Bochmann, and J.Gecsei:
Distributed Multimedia Applications and Quality of
Service: A Survey, http://www.informatik.uni-
hamburg.de/bib/en/reports/ereport.html
Tabela 6: Vrijednosti intermedijalnog kanjenja u nekim
multimedijalnim aplikacijama
6 Multimedia Communications Quality of Service,
Multimedia Communications Forum, Inc. MMCF/95-010,
Approved Rev 1.0, 1995.
4. ZAKLJUAK
7 X. Guo, C. Pattinson: Quality of Service Requirements for
U radu su analizirane vrste i karakteristike QoS parametara
Multimedia Communications, Staffordshire University, 19th
koji su od znaaja za multimedijalne aplikacije.
June 1997.

LITERATURA