Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Xalayaa Bilisummaa
Freedom Letter
Xalayaa Bilisummaa
Daniel G.Areri
Daanieel G.Areerii
2015
Freedom Letter: Xalayaa Bilisummaa:
2015 Daniel G. Areri .
ISBN 978-91-637-9490-2
Contents: Qabiyyee: Page:Fuula:
Acknowledgement ..........9
Galata...................................10
........11
Preface ............................13
Seensuma ............................................................................................................14
.......................16
Chapter one: Boqonnaa Tokko ..........19
1. Freedom Letter: Xalayaa Bilisummaa ...................19
1.1. Message to Oromo people ..........................19
1.2. Message to Oromo, Amhara, Tigire, Ogaden, Afar,Gambella,
Gumuz, SPNN .....................................................................................21
1.3.Message to Deutsche Welle Radio, BBC World Service Radio,
Vatican Radio and Other World Medium................................................22
1.4. Message to United States of America ....24
1.4.1. Oromos Land Grabbing ......................25
1.6. Message to AU-Africa Union ....28
1.6.1. Gadaa System ..........28
1.8.Was Menelik II white or Caucasian? And what about
Hailesilassie-the king of Judah? ..................32
1.9. Drain Brain ............40
1.10. Letter to TPLF (Tigre People Liberation Front) .............41
1.11. Message to Tigre People ..............48
1.12. Message to Amhara People ..................49
1.13.Message to all marginalized Ethiopian people;
especially, South Nation, Nationalities and People of Ethiopia ...........53
1.14. Message to Gambella People ...........54
1.15. Message to Ogaden People ...............................54
1.16. Message to Peaceful Opposition Political Parties of Ethiopia ............55
1.17. Message to 21st young generations of Ethiopian .....57
1.18. Letter to my classmate students at Addis Ababa University
post graduate school of journalism and communication
extension program 2013..........60
1.19. Message to young African generation ............60
1.20. ..............62
1.21. Paartilee siyaasaa Oromoo hundaaf ................63
1.22. Xalayaa Ekeraa .............76
2.Chapter Two: Boqonnaa Lama Yaadaa
gaazexeessaa: Journalists Reflections ..........80
9
2.1.The Ethiopian Government lies ..........80
2.2. Soba mootummaa Itoophiyaa ...............81
2.3. () ................82
2.4. The Mafia TPLF-Ethiopian Government .......................83
2.5. Thirsting for True Democracy in the Dry Desert of
Dictatorship ...........................................................................85
2.6. The Danger Politics of Collections Captive and Unlettered:
Its Caravan...........................................................................................86
2.7. biyya Itoophiyaa maaliif jennaree,
biyya Tigiree jechuu dhiifne? .............................................87
2.8. .................................90
2.9. Huffee Mallas Zeenawii ...............................91
2.10.
................................98
2.11.
..........105
2.12. Gara induustiriitti dhiisaatii, laga ceuun
hindandaamne .............................................108
2.13.
..............................109
2.14. Qumaarii Dinaa ..................................110
2.15. The voiceless killer aid .....................................112
2.16. The Secrete behind of fashion term.......terrorism
and what will come next? ......................................................................112
2.17. - ..........................112
2.18. Weenniin Gogaa Isiitiif Duuti .................................114
2.19. Dhiibbaa qaroominni faranjii Oromoorraan gahe .......................115
2.20. Mee Oromoon kun, Habashaa jalatti akkamiin kufee?
Tokkummaa kaleessaa hoo akkamiin dhabe? ...............116
2.21. Namaafi baratu afaan wal-bade ..............117
2.22. Xaqaroo ...................121
2.23. Sodaan guddaan woyyaaneee, uummata Oromooti .................122
2.24. Waa malee manni hin aaru ................127
2.25. Roorroo ...............138
2.26. Qeerramsaa eegee hin qabanu, qabanu gadi hindhiisanu:
Warraaqsaa jalqabdee yoo dhiiste of ajjeeste jechuudha
(Marxism Theory) ...................................151
2.27. Gaaffii Master Plan OPDOf ....................................153
2.28.Paartileen siyaasaa mormitootaa Woyyaaneen maqaa Oromootiin
10
maallaqaan ijaarratte ifa bahan ...........154
2.29. Walii galan alaa galan .............155
3. Chapter Three: Boqonnaa Sadi
Argaafi dhageettii: observation .................156
3.1.Midhaa gaazeexeessitoota Oromoo ..................156
3.2. Gaazexeessummaa osoo hin beekiin jaaladhe beeke jibbee
adda bahuu dadhabe ............157
3.3. Anaafi Midiyaalee Itoophiyaa .................................................................158
3.4. Anaafi Dhaabbata Sab-qunnamtii Oromiyaa (DhSO)
yookiin Dhabbata Raadiyoofi Televiziyoonii
Oromiyaa (DhRTVO) ...........................159
3.5. Hojii dirreetiif Gujii deemee, hojii dhiisee Gujiirraa
Finfinnetti baqachuu koo..........................................................................166
3.6. Ariisaa Marsa Tokkeessoo Gaazexeessitoota Oromoo ....................178
3.7. Ariamuu Marsa Lammaassoo Gaazexeessitoota Oromoo .............180
3.8. Walumasaaniitu nyaachuu ilmaan Amaara DhRTVOtti.................181
3.9. Ariamuu Masfiin Darajjee ...................182
3.10. Ariamu marsa sadeessoo gaazexeessitoota Oromoo
bara 2014..................................................................................................184
3.11. Deemsa koo gara Gujii bara 2011 ..................187
3.12. Filannoo bara 2010 (2002 A.L.I.) ..................192
3.13. Adoolatti hojii qabachuu koo .....................195
3.14. Dhaloota qubee .......................................................................................208
3.15. Obboo Demmeqee Mekkonnin
bara 2014 keessa OPDO akeekkachiise ...........................212
3.16. Oduu FDG-bara 2014 keessa face book irratti
maxxanse keessaa muraasa: .............................................................213
3.17. Odeeffannoo ............. 215
3.18. Saamicha Warqii Gujiifi Wallaggaa:Dubartii xuriin
irraa sokkite horteef kan fuudhu hin jiru .............217
3.19. Adoo soqanuu sukkuummatan ..............223
3.20. Finfinneefi Naannawashii nurraa fudhachuuf shirri
xaxame: kan an abbaa keessan nuun jedhus, hanguma
kormi lukkuu iyyee culullee jalaa cuucii yaasus nuuf
iyyuu dadhabe ...............229
3.21. Moyyalee Finfinnee ............233
3.22.Filannoo Baranaa ............235
3.23.
! ..................................240
3.24. Gaaffii Maraataa Fayyaalessaa ............245
11
3.25. Aanole ......................................................................................................248
3.26. -
........................251
3.27. ..... ? ............257
3.28. ..................260
3.29. Afaan hojii Woyyaaneetiifi isiin dhageettu,
afaan qawweeti; Oromoolle afaan qawwee qofaan
Woyyaanetti haasawuun dirqama ......................264
3.30. Nama tuffatan Saree jalatti dhaanu ........................274
3.31. 1991
.........................................277
3.32. Maybe its a world record: Ethiopia fired more than
16 Oromo journalists in one day..........................................................289
2.33.Tiyaatira keessooWoyyaaneetiifi bara mootummaa
Ceumsaa keessa qumaarii siyaasaa hojjatamaniifi meeluu
qabsoo Oromoo ........................................................................................299
References:Wabiilee: ................309
Jechoota haareya kitaaba keessaa tokko tokko ............................................312
8
Acknowledgement
I would like to thank God, the father of wisdom, who gave mankind the wis-
dom and knowledge . Next, thanks to mobile technologies and social media,
the wrong hands of evil doers and dictators are being revealed. Thank you
Mammy (Malu Barako), this is your contribution, its not mine only because
you raised me and my brothers and sisters by supporting us, especially me in
school and university after death took away our father during my teenage years.
Again, I would like to thank those who helped me by sharing their knowl-
edge and information. My thanks is great for those who helped me in fi-
nancing the publication of this book Freedom Letter. I have the greatest
thanks to the Swedish government for its hospitality. And last but not least,
my thanks and respect is very immense to/for Bonnie Bailey for editing of
the English scripts in my book. It may be not good to mention some of them,
but Abdulnasir (Galana Korsa) Chala Hayilu Abata, Nedi Hussin (Magale
Gololcha), Nagessa Oddo Dube, Samuel Birru, Nasrudin Ahmad,Gemachis
Nado, Kamal Kalbessa, ..... Thank you so much for sharing your time,
knowledge and money which helped with the publication of this book.
9
Galata
Duraan dursee waaqa abbaa qaroominaatiifi beekumsa ilma namaatiif addatti
kansuurii sammuu nuuf kenne galateefachuu fedha. Itti aansee, galanni gud-
dinaafi babalina tekinooloojii moobaaeeliitiifi miidiyaa hawaasaa hin badi-
niiti, hojiin harka dabaatiifi shirri abbootii irree saaxilamaa jira. Aayyoo tiyya
(Malluu Barraaqoo) galanni kee hanga hin qabu, kun gumaacha keeti malee
kiyyaa qofaa moti. Sababni isaalle, abbaan keenna ijoollummatti duutni
nurraa fudhattulle, ati anaafi abooleeyyaan koo guddisuu keetiif, keessumat-
tu mana barnootaatiifi yunivaarsiitii keessatti sitti humnaafi irree naaf tae.
Dabalataan, namoota beekumsaafi odeeffannoo argaafi dhageettii qaban
naaf hiran dabalee galateeffachuu fedha. Ammalle galanni koo namoota
kitaabni Xalayaan Bilisummaa kun akka maxxanfamuuf odeeffannoofi
maallaqa keessaniin na hirbitane galanni keessan uummata Oromoo bi-
ratti guddaadha. Simannaa hawwataa isaatiif, Mootummaan Iwiidiniitiif
galanni ani qabu hamma kana kan jedhamuu miti. Xumurarratti, bar-
reeffama kitaaba kanaa gama afaan Ingiliziitiin naaf gulaaluun, Bon-
nie Bailey hedduu galateeffadha. Maqoota hedduu dhahuuf haalli kan
hin eeyamnelle, galanni koo isaaniif dachaan dhaqqabuisaan keessa
kan maqaa kaasu malee bira dabruun na dhibu, Abdulnaasir (Galaanaa)
Koorsaa, Caalaa Haayiluu Abaataa, Magaallee Gololochaa(Nadhii Hus-
sin, Nageessaa Oddoo Duubee, Saamueel Birruu, Naasiraddiin Ahmad,
Gammachiis Naadoo, Kamaal Qalbeessaa.Hundi keessanuu yeroo,
maallaqa, beekumsaafi kkf waan naaf hirtaniif galata guddaa argadha.
10
( )
()
( )
11
12
Preface
No one is completely independent after birth; we are all interdependent. We
live mutual lives; life alone has no flavor. The meaning of our lives comes from
outside us. From the meals and drink we consume, to our social ties, we de-
pend on both other humans and our environment. We are lonely infant. Who
is born and grows up by oneself without a mothers and fathers help? Even if
humans are very little like ant, they can learn from them. Ants are the kings
of both insects and animals by assisting each other. Oceans are created from a
drop of water, but they have different names, depth, width, resources, and etc
I remember some advice which says, do not give fish to someone who begs
you to give him fish; take him to a river or a sea and show him how to catch
the fish if you want to help him, and then give him a trap he will catch the
fish with that trap by himself. This is the real help. But, if you always give fish
to someone who begs you for fish, you are harming both you and the person
who is begging you. There are many hands raised to need help and assistance
in different directions of the world from Western and developed countries.
Especially, foreign aid is becoming a way of life for Africa even though Af-
rica has the best climates and resources. At the same time, thousands of
African youth are dying in the Mediterranean Sea. The Mediterranean Seas
fish are feeding on Africans flesh. The weapons which are produced be-
yond the Mediterranean Sea are eating Africans flesh in Africa. Fish are
eating Africans flesh; fishermen are catching these fish. Humans are eat-
ing these fish, and, as a result, people are eating human flesh. We need
real help to stop this; we do not want bloody handed aid, gambling in the
aid, or invisible wrong hands We need help in the form of solutions
for both internal and external problems. Specifically, there are thousands
of Oromo youth who are exiled and escaping from their country Oromia
(Ethiopia) because of oppression on themselves and their nation Oromo.
13
someone can help us. This young African man wrote a multi-lingual free-
dom letter in English, Oromo and Amharic languages. This young Oromo
African man is me. I have written many articles in three languages on blogs
and social media over a span of a few years. I have compiled and included
some of them to this book. I strongly believe you will be informed and un-
derstand many things from this book. But be patient when you feel pain; to
telling the truth is like massaging painful areas for the purpose of healing.
Daniel G.Areri.
Seensuma
DaanieelG.Areerii.
15
?
/ /
/ /
/ /
/ /
/ / / /
/
16
()
19
80
-
17
18
Chapter one: Boqonnaa Tokko
1.Freedom Letter: Xalayaa Bilisummaa
1.1.Message to Oromo people
I remember Dr. Marera Gudinas quote, The God and the Whites help a
person who helps himself. Dear Oromo of my homeland, without freedom
we are nothing. Without freedom, your property, knowledge, family, edu-
cation, country, reputation, guarantees, plans, and last, but not least, your
precious lives are in danger. My dear people, we all thirst for freedom, but
freedom is not fetched from the river like water. Freedom is not bought from
the super market like a commodity. Freedom is not a gift given to us by oth-
ers. We need freedom, but freedom is not free; it requires sacrifice. Nobody
can give us readymade freedom and sex we must contribute toward freedom
just like we must contribute toward sex to receive satisfaction. Therefore,
what must we do to free ourselves and our country? Why do we wait for a
solution from others? We should not wait for America, Europe, Amnesty
International, Human Rights Watch, the African Union, the European Un-
ion, etc. The process of achieving freedom starts with our minds at home.
How do we liberate our mind first? Liberating our mind starts with know-
ing, respecting and having a feeling for our identity, language, culture, prop-
erty, country, people, beliefs, etc. After we have liberated our minds, it is easy
to come together for the same vision and mission. Then, we will achieve true
unity. We will overcome every challenge even if our bodies are little like ants.
We should not forget, an ocean comes from each drop of water. We must com-
bine each drop of our struggle to make an ocean of luxurious, guaranteed, and
valuable life, as we shift our country from a dictatorial to a democratic and
developed country. Therefore, soon everybody should do what he/she can.
Ants
Among mammals,
amphibians,
reptiles, and
insects, which is
a king of kings?
All togetherness,
fibers become rope,
that ties huge things,
unity with mass.
Take a course
19
from the king of kings,
namely black ants.
By Daniel G.Areri 2009,
Adama-Oromia (Ethiopia.)
My dear Oromo people, many centuries ago, all Oromos were ruled un-
der the Gadaa institution which consists of social, political, religious,
and economic principles. The Gadaa system was/is both traditional and
modern democratic governance.Even today in some of the Oromia zones,
Oromos are ruled by the Gadaa governance although there are govern-
ment sectors there. The most important message that I want to deliver is,
early in the beginning, Oromos had unity among themselves as well as
they had strong power, because Oromos were not divided based on reli-
gion, political views, assimilation, etc. To be respected by others, power is
very essential. In order to get power, we have to have unity. Nowadays, ac-
cording to my point of view, our power has been taken because of differ-
ent views and religions. Especially, we must boldly think about religion. If
you think from my point of view, religion is one of the factors which we
must tackle to gain power. We Oromos have three majors religions: Waqef-
fataa, Christian and Islam. When we talk about our struggle as Oromos,
I think we must leave religion out of our struggle. Religion is personal,
but when we allow it to divide us as a people, we are defeating ourselves.
I am not criticizing religion; however, we must focus on our common val-
ues like our rights, language, culture, identity, political views and so on.
Especially, we, the young generation, should learn from past mistakes
which happened during some of the former Oromo struggles when they
tried to connect Oromos struggle with religion we cannot be one by
seeing through a glass of religion; we have different outlooks and visions
about religion because religion is belief. When we divide based on reli-
gion, we are enhancing our differences and division is an erosion of nation.
20
In our home country, the Tigrain People Liberation Front (TPLF) govern-
ment labels almost all Oromo watchful intellectuals to the Oromo Libera-
tion Front (OLF) in order to paralyze the Oromo struggle machine. The
TPLF has sharpened its knife with the Wests knife sharpening stone or
aid. The TPLF has ratified the nations slaughter knife of law under the
shadow of anti-terrorism law. Oromos and other innocent Ethiopian people
are slaughtering with the TPLFs sharpest knife. Dear OLF, I am begging
you in the name of vast Oromo nations, do not be divided into different
political parties. The TPLF does not separate Oromo into parties; rather it
labels all alert Oromos as OLF. I have understood one thing from the the
TPLF point of view towards OLF. OLF goes beyond parties; while the TPLF
was terrorizing me by the use of the OLF name without my OLF member-
ship, it (OLF) sealed in my heart the meaning of patriotism, national-
ism, and passion for nation and country, as well as the love of being pure
Oromo, having self confidence, teaching the Oromo language, writing the
Oromo language, appreciating Oromo culture, protecting Oromo rights
and our own identities, celebrating Irecha, protecting animals and the land,
and thinking about the future destiny of Oromia and Oromo land, etc.
Dear OLF, the past is past. I am not blaming you, but we should learn
from our past faults. A single person can kill a nation, but it is un-
likely a single person can save a nation. Sometimes, the opportunity
is like an egg and hens feces which come through the same holewhen
you needed awareness of your nation, the nations consciousness was
very low. Inversely, now, while peoples awareness has come to a peak,
your physical involvement is low. Please, do not focus on the division to
solve this problem and its challenges; rather, its better to think about
how to connect the struggles electricity to the peoples train of freedom.
Dear world medium, the Oromo people are the largest ethnic group in
East Africa. This ethnic group is settled in the horn of Africa, but millions
of Oromos have been exiled to abroad, especially to the West because of
the tyranny of emperors and dictators through different regimes. In Ethi-
opia alone, Oromo constitutes 40% of the total population. Ethiopia has
more than 80 nations and nationalities as well as languages. Its estimated
that Oromo includes more than 45 million of the 90 million total popu-
lation of Ethiopia. Research shows that the Oromo language is the third
most widely spoken African native language next to Hausa and Kiswahili.
But, Oromo has been marginalized in Ethiopia since the colonial period.
22
beaten and forced to speak AmharicHailesilassie exploited the Ethio-
pian people mind through psychology by saying he was represented by
Godthey created the nonsense quote, the King never accused; the sky
never plowed During emperor Hailesilassies regime; he established
good relationships with Western governments. I think this is the rea-
son why the media started broadcasting in the Amharic language. But,
now, thanks to our heroes and patriots, their sacrifices have paved the
way for Oromo language development. Nowadays, Afaan Oromo (the
Oromo language) has been thriving very well. Research shows more
than 20 million school children have been learning the Oromo language
as their mother tongue in primary school in Ethiopia. The Study of the
Oromo language is offered in some Ethiopian Universities up to a Ph.D.
Here are some questions from the mouths of millions of Oromos. Recently,
scholars have said that media is four estates of a country next to legisla-
tive, executive and judiciarymedia is a channel to transfer messages to
mass audiences. I am not asking you about your objective of broadcasting
in many languages, but I am asking you what your requirements are when
you choose broadcasting languages? Is your aim to transmit messages to the
masses? Millions of Oromos are staring at you by lending their ears to you.
23
1.4. Message to United States of America (USA)
I often hear the quote, When America sneezes, the whole world catches
cold. America, you know all about the Oromo struggle. You know, about
the London conference after Mengistu Hailemariam escaped to Zimbabwe
in 1991. You know about the Oromo Liberation Front (OLF). You know how
the Tigrai People Liberation Front (TPLF) created a forged Oromo organi-
zation named the Oromo People Democratization Organization (OPDO),
which most Oromo nationalists call the Oromo People Demoralization/
Diseases Organization. You know, in the late 1990s, while the OLF leaders
escaped from the country, lands controlled and administered by OLF were
given to Ethiopian People Democratization Revolutionary Front (EPDRF) of
TPLF. You know, the Oromos have been massacred for more than a century.
You know, millions of the Oromo people have been migrating to the rest of
the worlds countries. You know, near to half of the Ethiopian population is
Oromo. You know, the Oromo language is not only a widely spoken language
in Ethiopia, but also in East Africa. Many scholars say that the Oromo lan-
guage is the third most spoken African language next to Hausa and Kiswa-
hili. The Oromo language is now an official language of Ethiopian prisoners.
You know, the Tigrean political elites (TPLF) hold all the keys to Ethio-
pian power for only themselves among 80 nations, nationalities and peo-
ple of Ethiopia. They control not only political power, but all Ethiopian re-
sources for themselves while other Ethiopians are suffering from poverty,
injustice, tyranny, etc. The TPLF is planting building forests in cities in-
cluding Addis Ababa by displacing the mass of people in the fake name of
development. Development should bring changes for societies. You know,
the TPLF has buried the hatred bomb among the Ethiopians, especially
among the Oromo, Tigre and Amhara. If the bomb is not handled care-
fully, it will explode very soon. It has value helping people in exact time
and places, but it is nonsense to pretending, mourning and exaggerat-
ing on a dead body. You know, without answering the Oromo questions,
not only Ethiopia, but also east Africa cannot achieve sustainability and
peace. You know, near to half of the Ethiopian population is Oromo
and half of the Oromo people are Muslim; therefore, to be a Muslim is
not to be an enemy of America. But some poor-minded people think so.
You and we know about U.S. interests in East Africa, including Ethiopia. The
former Ethiopian Prime Minister, Meles Zenawi made himself the messen-
ger of the West in East Africa. He was first in line to fight against Alshabab
24
in order to get acceptance by the Westerns, and he tried to compensate for
his bad record in the West or U.S. view. You know, everybody wants to make
his/her own interests first. Our (Oromo) rights were overidden between two
different mutual interests. You may know, Abyssinians established Addis
Ababa by massacring Oromo tribes like Gulelle, Yekka and Gelan a century
ago. Ever since Abyssinians conquered Oromos with the support of Europe-
an modern weapons, the Oromo people have been marginalized in Ethiopia,
especially in cities and towns since these cities and towns were established
by the Abyssinian emperors. TPLF has also followed their ancestors strat-
egies like displacing, killing, arresting, castrating, torturing, etc. Oromos.
You know, recently, Tigrean political elites displaced the city of Ad-
dis Ababa (Finfinnee) in the name of fake development. They took and
owned all key places of Addis Ababa, especially after the 2010 Ethio-
pian election. They deformed Addis Ababa accordingly and they moved
to grab Oromos lands surrounding Addis Ababa in the name of an in-
tegrated development master plan. In 2014 while Oromo students
started to protest the master plan in non-violent demonstrations, the
Ethiopian security forces opened fire on students and killed a lot of stu-
dents and others in broad daylight in front of parents and other people.
During the Ambo Massacre, U.S. Secretary of State John Kerry was in Ad-
dis Ababa. The government killed hundreds of students and people, but
after Kerrys departure, the government may kill thousands more. Kill-
ings, tortures, arrests, harassments, etc. continue. Photos of Oromo Ad-
dis Ababa University student slogans read, We have been killed while
John Kerry is in Addis. Look! How young minds respect America.
25
Photo credit:online (social media
Addis Ababa University Oromo students protested against killing Oromos and Master
Plan: They claimed that they were killed while John Kerry was in Addis Ababa in 2014
Photo credit:online
John Kerry was in Addis Ababa-Ethiopia while the government has killed Oromo
students in Ambo and Bale Robe (April 29 and 30, 2014).
26
harvested for others interests. We need democracy; we want to live freely in
our country. However, TPLF kisses all Ethiopians in front of Westerners, but
it kills them at homeIn summary, I believe, if TPLF could control oxy-
gen for breathing, it would ask Oromos and other Ethiopians for payment!
You, United States, we know as you know; we are telling you that you know!
Paper Perfection
Writing perfect,
talking sweet,
performance is different.
Opening Western music,
dancing an African dance,
having a couple of knives.
One is sharp,
the other is not.
Killing during the night,
weeping in the morning light.
What type of alignment?
In our continent,
particularly in my department.
2010, Adama-Oromia (Ethiopia)
27
1.6. Message to AU (African Union)
28
are divided in five.
Its related with nature,
hands and legs fingers,
two legs and hands,
And one head.
Hair, skin, blood,
bone and bone-marrow.
Ayyaantuu also do their duties.
They are ancient astronomers
and named the Oromo Calendar
by the name of Ayyaanaa.
29
19.Busaawaa eegee
20.Gidaada
21.Ruuda
22.Areerii baldhoo
23.Areerii garbittii
24.Adulaa qaraa
25.Adulaa eegee
26.Harrattuu
27.Deettii
28.Deettii jaarraa
In our philosophy
Let us carefully see
The Oromo renaissance!
By Daniel G.Areri in 2011
Adama-Oromia (Ethiopia)
30
Abyssinians obtained modern weapons from Europeans. By using Euro-
pean civilization as a model, Abyssinians destroyed the Oromo civiliza-
tion (for example, the democratic governance-Gadaa system). Not only
Oromo, but all of Africa was broken by European guns, steel and germs.
After the Oromos were conquered and colonized by Abyssinians with
the help of Europeans, almost all of Oromos identities were diminished.
These Abyssinians colonizers left a bad scar on Ethiopian history, especially,
Menelik the II, who conquered all local lords and created todays Ethiopia.
While some Ethiopian people have praised Menelik for forming todays
Ethiopia, some have condemned him because he killed millions of Ethio-
pians, particularly Oromos. Again, Menelik has been criticized because he
sold Ethiopian port lands like Djibouti and Eritrea for the France and for
Italy. Even though there are about 80 nations and nationalities in Ethio-
pia, after Menelik the II, Abyssinians implemented their policy of One
country-Ethiopia, one language -Amharic, and one religion-Orthodox.
They exploited by using their wrong policy which denied pluralism. In the
regime of the feudal system of Ethiopia, Ethiopian farmers were given a
one-third dividend of agricultural products while one-third was reserved
for the Ethiopian Orthodox Church, and one-third was given to the feudal
government. Again, most Ethiopian farmers were moved from their own
lands, and Oromo people were/are highly affected by Abyssinian leadership.
According to some historians, Menelik killed 5 million Oromos, and Oromo
was even banned from modern education in the Abyssinian emperors pe-
riod. During the rule of Emperor Hailesilassie, the Prime Minister of Min-
isters, Aklilu Habtewold said to General Tadesse Birru, Tadesse, do not
give opportunities of education to Oromos. We have to draw them back
at least for a century. If they get opportunities of education, they will be
watchful. They are an ocean in mass numbers; therefore, they will swal-
low us in the future Aklilu Habtewold unknowingly ordered the silent
killing of Oromos to an Oromo man-General Tadesse Birru. Because of
their inferiority complex, Abyssinians have silently declared genocide on
Oromos and Oromos identities...General Tadesse Birru was a man who
trained Nelson Mandela when he came to Ethiopia to get military training...
Oromo have been helping others and have been struggling since the 19th
Century; unfortunately, Oromo has not received its reward for struggling.
31
Arab slave traders. In addition, he generated income by taxing other slave
traders in Ethiopia who sold millions of non-Abyssinian Ethiopians to Arab
slave merchants (http://shagarindex.wordpress.com/2013/12/15/incarnat-
ing-abyssinian-hitlers-through-music). Recently Menelik was named Afri-
can-Hitler by Ethiopian historians. Another shameful and wrong premise
is,that these Abyssinians belong themselves to Caucasians rather than Afri-
cans. After the battle of Adwa, Pan Africanist Benito Sylvian came to Addis
Ababa in order to ask for the emperor leadership for the reputation of the
black people. But emperor Menelik denied his blackness. He told the whole
world that he was Caucasian, not black, although he was darky black. Not only
Menelik, but emperor Hailesilassie confirmed Meneliks view. John H. Spen-
cer, stated that the Ethiopians did not regard themselves as Africans, but as a
mixed Hamito-Semetic people. (John H. Spencer, Ethiopia at Bay 1984:306).
Menelik denied being black and chased away many Pan-Africanists from
Abyssinia and continued with his genocide of Black Africans from Oromo
and Southern Ethiopia. Abyssinians are still following their great grandfa-
thers footsteps. Habashas shamelessly claim they are bastard children from
the whores of the Queen Sheba of Abyssinia and an Israeli man called Solo-
mon. It is a great shame when a person insults himself by saying he is an ille-
gitimate child as a result of adultery. But, how do they think that they are not
black while their color of skin tells us they are. According to Oromo philoso-
phy, not only our color but also our God is black. I think they have looked
to religious pictures of white Jesus Christ and Mary which were drawn and
painted by most known artists like Leonardo da Vinci; they may favor the
white color to others although nobody has seen God. The Bible says that
God created humans in His image, not color. If God has color, we have many
Gods. On the other hand, I strongly believe that Jesus Christ and Mary were
not as beautiful as the painted pictures by artists, and everybody knows that
the camera was not invented at the time. Nobody knows the color of Je-
sus Christ and his mother Mary. Some archeologists say that Jesus Christ
and ancient Egyptian color are similar, but the ancient Pharaoh was not the
white Arab of todays Egypt. Rather, he was a black Cush. Oromo is one the
Cushitic speaking groups of people. The Cushitic speakers have inhabited
North-Eastern Africa as long as recorded history. The land of Cush was/is
Nubia-the ancient Ethiopia in the middle and lower Nile and also it was/is
the home of the Cushitic speakers. Oromo is one of the Cushitic groups that
32
spread southwards and then east and west, occupying large parts of the Horn
of Africa. Many scholars state that Oromo existed as a community of people
for thousands of years in East Africa (Prouty et al, 1981, Bates 1979). But,
some Abyssinian writers and historians stereotypically wrote and said that
Oromo came from abroad and does not belong to Cushitic speakers families.
While the foreign scholars were/are writing the true history of the Oromo
people, the Abyssinian writers selectively wrote against the Oromo peo-
ple; I think they have a phobia of mass societies. They belong themselves
to Israeli or the best selected tribes by God. Emperor Haile Silassie also
called himself king of Judah although he grew up by drinking Oromo cow
milk in Eastern Oromia-Harar. Please see this link: http://youtu.be/M7kAf-
S8QCv8. These Abyssinians or Habeshas have the ideology of they are better
than other nations and nationalities. They claim that they were not colo-
nized by Europeans, but they were victims of the colonial eras mentality.
33
freedom. Mengistu Hailemariam made an alliance with the Soviet Russian
Federation, and he promoted a communism political ideology. In addition,
he continued using only the Amharic language just like the former Ethio-
pian emperor; other Ethiopian languages were ignored including the first
widely spoken language in Ethiopia-the Oromo language. Oromos moved
from previous tyrants to another. Most Oromos and other Ethiopian people
were assassinated, jailed, and buried in mass graves. Since then, Ethiopian
prisons have become a place where the Oromo language is widely spoken
although we Oromos have been waiting for the Oromo language to be des-
ignated as an Ethiopian official language like Amharic. Afaan Oromoo (the
Oromo Language) holds third and fourth rank by numerous native speak-
ers and is among the widely spoken languages of Africa. In Ethiopia, Afaan
Oromoo is the most widely spoken language by native and other speakers.
34
1992, the OLF announced that it was withdrawing from the transitional gov-
ernment because of the harassment and assassination of its members. The
government, with the fake name of EPRDF, began relaxing from Oromo-
phobia and sent raiding parties to OLF soldiers. The ensuing arrests and kill-
ings greatly reduced the OLFs fighting power. Many thousands of its fight-
ers were immediately arrested and thousands were killed in the raids on the
camps. But, some OLF soldiers were purposely kept out of the camps by their
commanders due to suspicion and mistrust of the Abyssinian Habeshass
government with the fake name EPRDF. Unfortunately, the EPRDF gained
superiority in numbers and weaponry; eventually, the OLF troops became
guerilla fighters. Now, the TPLF is swimming in a blood pond of history. It
continues in the line of its Abyssinians ancestor line today. During the tran-
sitional government of Ethiopia, the powerful invisible hands and EPLF de-
ceived the OLF and took the side of TPLFs fake combination name EPRDF...
OLFs efforts began to shine on the land of Oromo during the transitional
government of Ethiopia. Although the OLF was given a position of ministry
of education, information, etc. for a short period of time, OLF planted new
generations in Oromia who were/are proud of their identities forever. This
generation is called Qubee Generation for those who learned in their own
native languages during primary school. If the OLF had not been there in the
formation of the transitional government of Ethiopia, I suspect that the Abys-
sinian Habeshas would have continued education in the Geiz alphabet or in
the Amharic language. I recently read a magazine which was written by Habe-
shas during the Ethiopian transitional government that consisted of a nega-
tive opinion towards Oromos and other nations that use the Latin alphabet.
They were condemning people who did not take Habashas language as their
own language by saying, black French, which means the black foreigners.
All the events which I have raised above are history for me. I was a reader of
Ethiopian history up to this period or point. Now, I am going to come out
of the previous history. I want to tell my own testimony of the TPLF regime
which will be tomorrows Ethiopian history, and I also want to participate in
future Ethiopian history. When the Ethiopian transitional government was
established in 1991, I was a seven year old boy. Now, I am over 30 years old.
I have faced the bitter life of being an Oromo in Ethiopia under the TPLF
regime. I share some characteristics of oppression with the ancient Oromos
who were oppressed by Abyssinians more than a century ago with the dif-
ference being, thanks to the OLFs efforts, I received my primary education
in my native language (Oromo). From the early beginning and even now,
35
the Abyssinians have created a nightmare with Oromo-phobia while they
have been robbing and living with us on our land because of our generosity.
I think Abyssinians are terrified by their own minds, because they know
what they did before. They continued on their previous ways instead of
erasing their bad historic scar on the Ethiopian peoples minds, even on
our land. These other Ethiopian people were banned from modern edu-
cation. But after the withdrawal of emperor Hailessilassie, these other
oppressed Ethiopian people have been sending their numerous children
to modern schools. An educated man has the eyes of a critic. An Oro-
mo proverb says, Qoreen qoree hin waraantu; namni garuu qoree qo-
reen waransisuuf yaale ofiif waranama.-which means one thorn cannot
pierce another thorn; but a person who tries two thorns to pierce one or
two; rather he is pierced himself. I think the message is clear that in the
21st century an oppressors act hurts the oppressor because the 21st Cen-
tury critical mind and technologies have no place for hiding evil doing.
Dear AU, you know that the AU headquarter is found in Addis Ababa (Fin-
finnee). The history of Addis Ababa city and the Oromo people is like blood
36
and the milk of a cow-you cannot differentiate the source. When the Abys-
sinians conquered Oromo and occupied Oromo land including Addis Ababa
through the use of European modern guns, three of Oromos tribes (Gule-
lle, Gelan, and Yekka) were massacred and diminished by the Abyssinians.
Today, these three tribes names are used as Addis Ababa administration
district names. The Oromo people were/are marginalized from benefiting
from the social, economic and political life, especially in big cities like Ad-
dis Ababa. The Oromo people are under tyranny for more than one and half
centuries. In addition, the Oromo people were/are struggling for more than
half of a century in a formal way. While most other African countries were
fighting against European colonialists, Oromos were fighting against inside
Abyssinians colonialists. These Abyssinians do not have an African spirit.
Dear AU, the Oromo people were/are fighting these insider colonialists for
a long time using different strategies. You know how three Ethiopian front
fighters established the transitional government of Ethiopia in the 1990s.
You may know how the Tigrians or TPLF aborted the Oromo struggle by
creating forged Oromo parties called OPDO (Oromo People Democratic
Organization which many Oromo nationalists nicknamed the Oromo Peo-
ple Demoralization/Disease Organization) to weaken the Oromo Libera-
tion Front (OLF). Since then, it seems that to be an awakened Oromo is a si-
lent crime in Ethiopia. If you are an awakened Oromo, you were/are accused
in the name of OLF. In order to disorganize the Oromo people because
of Oromo-phobia, the TPLF or Ethiopian government labeled the OLF as
a terrorist organization. In addition, the government has started to terrify
Oromos. TPLF has killed, jailed and exiled a lot of Oromo people. See the
brutal acts of Ethiopian security forces against Oromo students and people:
Police killed Oromo students and people Oromo students demonstrated against
on the non-violent demonstration in 2014 Oromia land grab in 2014
37
Mekonnen Hirpha, Medda Wolabu University Civil Engineering photo credit:online
student who was killed by Woyane (Ethiopian) security forces on
04/30/2014,1:49 PM, during non-voilence protestes
38
TPLF continues their evil theatre, Ethiopia will face a very, very bad fortune.
Until Oromo questions are answered, not only Addis Ababa and other parts
of Ethiopia, but also East Africa will not achieve sustainability and peace.
https://www.youtube.com/watch?v=DcNRKnWW68E I send this message
with a lot of detail and a few questions. Here are some questions for you:
What are your plans and strategies not to be a lion without teeth?
Are your hands clean while you eat your political meal?
Which is the best way to wash hands in order to eat your political meal,
blood or water?
Do you understand that Africa was the origin of humankind and will be the
only future home of human life? Have you seen someone adds fuel to the fire?
Can I trust that you are struggling to avoid pseudo-democracy? Or are
you gambling under the shadow of democracy?
What are you thinking about brain-drain of Africans? Do you hear
about migrating birds? Why do they migrate? Hint: Not only humans, but
birds and animals also migrate from bad situations
What is wrong with you after the movement of anti-colonialism?
Many European languages have been taken as official languages of AU. What
do you think about the Oromo language? Many scholars say that
the Oromo language is the third African language based
on native speakers next to Hausa and Kiswahili. Do you
have a plan to add this language to other AU official languages?
Have you heard that this widely spoken African language (the Oromo lan-
guage) is becoming an official language of Ethiopian prisoners? If your answer
is yes, what is your feeling and plan towards this language and its nation?
Africa is characterized by famine, war, dictatorship, diseases when this
will be finalized? What is the deadline?
Africa has good climate and natural resources; but we havent brought
more changes to our continent accordinglywhy do you think?
Young African minds are being colonized by the West; what is the reason
behind this?
Too often African leaders rob their own countries resources and take
them abroad. Most African leaders accumulate money in foreign countries
such as Swiss bank accounts. How many African leaders have done this?
How many African leaders have put our continent in a Swiss Bank? How
many African leaders have imprisoned Mamma Africa in poverty by rob-
bing her resources, killing her children, marginalizing her intellectuals, etc?
Weapons are often produced out of Africa. But it takes our resources and
also eats African people. What is your role to protect the bullet and weapon
from your people?
39
Why are thousands of African youth are dying in the Mediterranean Sea?
How many AU and African leaders are free from their blood? The Medi-
terranean Seas fish are feeding on Africans flesh. The weapon which is
produced beyond the Mediterranean Sea is eating Africans flesh in Africa.
Fishermen are catching these fish. Humans are eating the fish and therefore
people are eating human flesh. Am I right or wrong?
African youth are choosing a dangerous option by crossing the Mediter-
ranean Sea, i.e. whether dying in the sea or entering Europe alive. Why do
you think African youth choose this dangerous option?
Where is the absolute source of power, people or guns...?
40
1.10. Letter to TPLF (Tigre People Liberation Front)
Dear TPLF, thanks to 21st century technology, including social media and
mobile technologies, your tyrant activities are not hidden from Oromos, oth-
er Ethiopian people and the worlds societies. You have been targeting for ar-
rest, killing, torture, and exile the Oromos, Gambellas, Ogadenians, and oth-
er Ethiopian people. Especially, you have highly focused on Oromos in order
to exploit Oromo lands; we are dying for our resources. Your first method is
to make Oromo life miserable and take Oromo land by using guns. Then, its
easy for you to abuse our property. Therefore, here are some questions for you:
Do you take our resources as compensation for the victims of war and
natural disasters?
Do you think that we dont feel anything while your life improves and ours
does not?
Do you think that force and guns are the main way to achieve wealth?
Do you think that it is okay to benefit from evil doing?
Do you think that it does not arouse animosity when you alone control
and benefit from others resources and lands?
Do you want to inherit revenge from young generations?
During the day of peoples irritation of rain and torrent, your elites may
exile to other worlds, but not all Tigrians will. Are you thinking of these
people while you sow hatred among us?
Ethiopia is a country which is led by the policy of Agricultural Development-
Led Industrialization (ADLI). Five years ago, you introduced a new strategic
policy of development called Growth and Transformation Plan. According to
this plan, Ethiopia will transform from an agricultural led economy to an indus-
try led economy or industry led development. Do you think Ethiopia trans-
formed from an agricultural led development to an industry led development?
Do you know that the EFFORT (Endowment Funds for Re-habita-
tion of Tigrai) companies are only on the right track of transformation?
Do you know that as EFFORT has swallowed all resources of Ethiopia?
Were all EFFORT companies transformed to industry led develop-
ment in 2015? Here is a list of TPLF companies under EFFORT:
41
Company Name Year Est.(EC) Capital HQ Board Chairman
Selam Transport 1995 10,000000 Birr Mekele Arkebe Ekubay
Segel Construction1 995 10,000,000 Birr Mekele Araya Zerihun
Mega Net Corp 1995 10,000,000 Birr Mekele Alemseged Gebreamla
Hitech Park Axion Association 1995 10,000,000 Birr Mekele Shimelis Kinde
Fana Democracy plc 1995 6,000,000 Birr Mekele Negash Sahle
Express Transit 1995 10,000,000 Birr Mekele G/selassie Gidey
Ethio Rental Axion Association 1995 10,000,000 Birr Mekele Atkilit Kiros
Dilate Brewery 1995 15,000,000 Birr Mekele Kahsay TewoldeTedla
Dessalegn Caterinary 1995 15,000,000 Birr Mekele Dr, Maru Erdaw
Addis Consultancy House 1995 10,000,000 Birr Mekel Sibhat Nega
Birhane Building Construction 1995 10,000,000 Birr Mekele Bereket Mazengiya
Total Capital 116, 000,000 birr
42
Companies that did not make their paid-up capital public
Ambassel Commerce Dinsho Share Company Tigrai Tagai Association Brook Chemical
Share Company
Dashen Beer Factory Express Ethio Travel Service Tigrai Development PLC Com-
puter Networking Technology
Amhara Meleso
MaquaQuam Berhan Building Construction Star Pharmaceutical Importers National
Electromechanical
Saba Emnebered Guna Trade Services
Biftu Dinsho Oromia Credit Bank
Adwa Flour Factory Wendo Trading
Shala Advertisement National Geo-Textile
Trans Ethiopia Tikal Agri Tigrai Wegagen Bank Alage Forest Products
Sebhat Nega PLC Addis Transport Walta Industry Martha poultry
Dima Honey Processinf plant Zeleke Agricultural Mechanization PLC Tikur
Abbay Transport Beruk Tesfa Plastic Factory
Aberdele Animal Export Company Maichew Particle Board
THESE 66 COMPANIES ARE OWNED AND MANAGED BY ETHNIC TIGRE-
ANS
*SOME BOARD CHAIRMEN MIGHT HAVE MOVED WITHIN THE PARA-
STATALS
*THE AMOUNT SHOWN ON THE TABLES ABOVE ARE INITIAL START UP
CAPITALS. THE TOTAL NETWORTH OF THE PARASTATALS HAS QUAD-
RUPLED.
(SOURCE: HTTP://WWW.GINBOT7.ORG/LIST_OF_TPLF_COMPANIES_
UNDER_EFFORT.HTM)
Do you think that killing and harassment is the main solution for political
problems?
Do you understand (as almost all Ethiopians have become aware) you are
gambling under a shadow of democracy?
Do you teach Oromo democracy?
Who is new for the democracy, you or the Oromo people?
Do you think it is fair to establish fake political parties by payment in or-
der to lengthen your political and economic life? You are trying to deceive
the whites by singing the western song and dancing an Ethiopian dance
at the same time. They know. I tell both of you. You are deceiving yourself
and the Westerns also may know what you are doing.
You are, and especially the dead former Ethiopian Prime Minister Meles
Zenawi was, the dancer of an ant-terrorism song in eastern Africa in order
to divert his evil doing among Western countries. I have a question: Do
you know the difference between freedom fighters and terrorists? Do you
know what you have done so far? Do you know what you did during the
time you were fighting for freedom?
43
According to face book address of Eritrean Press, on Feb. 17, 1988: Members
of the Tigray Peoples Liberation Front abducted six European aid workers.
The victims were three Irish nuns, two Belgian doctors and a Dutch nurse. All
were released a week later on Oct. 1, 1987. A French nurse, Sophie Bedon, was
kidnapped by TPLF rebels. The woman was taken hostage after an attack on
an Ethiopian garrison in Rama. In the Sudanese capital, Khartoum, she was
handed over to the French embassy after being held for over three weeks. On
Mar. 8, 1986, two employees of the American relief agency World Vision were
shot to death in the dining room of their residence compound in the northern
town of Alamata by TPLF rebels. The victims were both Ethiopian nationals.
According to western diplomatic sources, the attack marked the beginning of
a new guerrilla offensive by the TPLF in northern Ethiopia against the Addis
Ababa government (Menghistu Hailemariam Derg regime).On Mar. 2, 1985:
TPLF rebels seized a French disaster relief aircraft and its five crew members
and four medical staff members in the northern town of Lalibela. The plane
had been flying supplies for Ethiopian villagers as part of the international
effort to relieve the disastrous drought and famine. The hostages were freed
a few days later. On Oct. 17, 1984, ten foreigners, including two American
tourists, were seized by secessionist TPLF guerrillas in Lalibela. The captured
included two Britons, an Australian, a Finn, three West German medics and
a Swiss International Red Cross representative. An American tourist couple,
a British national and a Swiss citizen were freed on October 30. On June 1,
1976, Jon Swain, British correspondent for the Sunday Times of London, was
captured by the TPLF near Axum. He was released in Khartoum on Septem-
ber 5, 1976. It was not known what negotiations, if any, led to his release. In
2006, according to a cable released by Wikileaks, the TPLF minority regime
in Ethiopia planted bombs in Ethiopias capital Addis Ababa and killed in-
nocent people in a bid to frame neighboring Eritrea for the terrorist crimes.
http://www.start.umd.edu/gtd/search/Results.aspx?page=1&casualties_
type=&casualties_max=&perpetrator=2127&count=100&charttype=lin
e&chart=overtime&ob=GTDID&od=desc&expanded=yes#results-table
After the 2005 Ethiopian Election, you began revenge on Addis Ababas
people because of who did not vote for you. You selectively deformed Addis
Ababa in the name of development and you gave the land to your ethnic group,
the Tigrian people. After you deformed Addis Ababa, the city and the people,
you started to deform Oromo farmers and Oromo lands surrounding Addis
Ababa city. When Oromo students became aware of your plan and started
to oppose you through non-violent demonstrations, you started killing Oro-
mo students and Oromo intellectuals. Do you think that electing and ruling
44
by force and or thinking with a gun mind in the 21st century is possible?
You are exercising crimes against humanity. You are marginalizing Oromo
people from all social, political and economic sectors; as well as, you are
sowing hatred between Tigre and other Ethiopian people, especially Oro-
mo people. Do you know that you are facilitating all conditions for these
peoples to eat each other?
When will you free OPDO-Oromo Peoples Democratic Organization
which some people call it with its funny name -Oromo People Demorali-
zation/Diseases Organization?
Do you think that it is fair to compensate and benefit only Tigrians by
employing them in the highest enterprises or companies like the Ethiopian
Air Force, Bole International Air Port, Ethiopian Steel Factory, Ethiopian
Defense Ministry, etc?
Do you hear that all Ethiopian people are yelling and roaring at you?
All Ethiopian people like Oromo, Amhara, Ogaden, Gambella, Gumuz,
Sidama, Afar, etc. are marching against you. Again you have no good rela-
tionship with Ethiopian religions. Christians, Muslims and Waaqeffattoota
are marching against you. Do you know the reason why?
How long do you plan to rob votes, kill, and harass Oromos? I think you
know nobody in the past and in future would vote for you because we can
expect this behavior. If your plan is killing, robbing votes, stealing bal-
lots, etc., the Ethiopian people are preparing to protect their vote with final
death by casting out a fake election. People are thinking about fighting
against you. Your actions are preparing all people for war. Do you like war?
You are teaching your children in foreign and international schools. But
you are sending other Ethiopian children, especially Oromo children, to
international jails such as Qality, Maikelawi, Qilito, Zuway and some
other unknown jails. Our expectation is the Oromo language should be
considered just like Amharic - to be the official language of Ethiopia, but
you are making an official language of Ethiopian jails. Do you know that?
Your plan, in 30-50 years, after sustaining Tigrians is to perhaps leave
power. Then, you will hold the highest Ethiopian economic class. Now,
you are using us like a ladder. We are awakened to you! We may push the
ladder to the ground or we may break the ladder. So, how will you climb to
the top of Ethiopian high economic class?
In Addis Ababa (Finfinnee), buildings are growing like long trees in an
Equatorial forest. Most people are leaving the city although it is developing.
I remember the former Ethiopian Prime Minister, Meles Zenawis speech
on TV, what do the poor do in Addis Ababa? He/she must go to Ambo
or out of Addis Abeba what did he mean? It seems that Meles Zenawis
45
vision is being fulfilled. Most Ethiopian people are poor, including citizens
of Addis Ababa. Tigrians elites have forced residents of cities, towns, and
lands to leave their residence in the name of development. Who are the
actors in Ethiopian development? It seems that your development policy
destroys the poor people. It seems that when you destroy the poor people,
you destroy almost all Ethiopians, except Tigres.
Five years ago, the Ethiopian Parliament declared a growth of the Ethio-
pian economy of 10-11% while millions or almost all Ethiopians are/were
suffering from poverty. Again, when inflation made our life miserable, you
answered, It is caused because of our growth. A journalists ears are wider
than others. I heard informally that you brought a money print machine
from China. Then, we got much paper money in the market. The value went
down.I am not an economist although I can reflect on my own opinion
based on my experiences with the Ethiopian growth previously mentioned. I
heard the Ethiopian senior economist Obbo Bulcha Damaksa criticized your
humorous report of a 10-11% growth in the Ethiopian economy. I believe he
knows what economy is and how economy is grown. I doubt your knowledge
of the economy; maybe you know more about war and dictatorship. From
my observation, I saw Ethiopian life while traveling to many places includ-
ing Ethiopian cities, towns and countryside. Can we say that one country is
developed if all of the countrys resources are held by hundreds of people?
E.g., Ethiopia has 90 million in population. Among these people, lets say
1000 elites and company owners control all Ethiopian resources, leav-
ing the remaining people suffering from poverty even though there
are beautiful buildings and construction in the country. Can we say we
are developed? Can we calculate development without social change?
Recently, I read a report about the extreme poorness of Ethiopia from
the www.ophi.org.uk website. According to this Oxford Poverty and Human
Development Initiative report, Ethiopia is ranked the second poorest coun-
try in the world just behind Niger. Frankly speaking, there is little physical
change in Ethiopian cities, towns, and roads, but not in Ethiopian citizens. I
think all things should be centered on human beings. You TPLF! We all are
human beings, not only your ethnic group or elites, but all Ethiopian people
are human beings. You know that all Ethiopian resources or economic ac-
tivities are controlled by a few Tigrian political elites and Sheik Mohammad
Hussein Ali al Moud. Ali al Moud is exploiting gold from my ancestors land,
Guji-Laga Damb in Shakisso. He officially announced that he produces 4.5
ton of gold or 45 quintals per year. But, informally he produces more than
what he has mentioned, and he is also mining a lot of minerals with the
Midrock Gold Company. He has his own soldiers on our lands. He has been
46
mining for more than 17 years for himself only. When we try to mine our
gold, his soldiers kill us on our lands. I think he is one among the TPLF
dictatorship governors. There are invisible hands beyond Mohammad Hus-
sein Ali al Mouds projects which are found in all regions of Ethiopian, espe-
cially in the Guji-Oromia lega Dembi, Sakaro, and Dawa Okote sites. While
he is taking our gold by planes, our people are suffering from the hardship
of life and the lack of infrastructures. The Ethiopian politician, Dr. Marara
Gudina, said, When people starve because of their own rulers, one day the
rulers will be eaten by their own people. Dr.Marara and other Ethiopian
politicians and activists repeatedly have warned the Ethiopian government.
But, the TPLF has beome like the inside of body of a stone that found in
water. When will you leave sensing like a stone and turn to sense like cotton?
You are killing us because of our resources. The Oromia region is the
main source and the back bone of the Ethiopian economy-gold, coffee, khat
(Chat), cattle, leather, etc. come from Oromo land. You know the cause
of the Ethio-Eritrea war. Early in the beginning, Ethiopian coffee was ex-
ported by the Eritrean government which meant Ethiopia gave you cof-
fee which was prepared for export. Then, Eritrea became the well-known
coffee export country in the world. When you heard this news, you set
in motion the first evil things that led two countries to clash and ate the
lives of more than sixty thousand of Ethiopians and Eritrean young gen-
erations. Your first evil doing was when you added tax on coffee which was
going to Eritrea for export. Eritrea also increased the port tax from 2%
in to 10%. Firstly, a conflict of idea happened concerning adding tax on
products. Secondly, conflict occurred when Ethiopian changed to paper
money rather than the old currency that Ethiopia and Eritrea shared. This
change raised the exchange rate and led to conflict. Do you remember this?
Concerning changing money to note paper, I have a few questions for
you. i.e. When you changed Ethiopian paper money or notes, you drew
white and black abstract photos of the pope on 100 and 50 Birr notes.
What did you mean? I strongly believe that you are falsely praising Ethi-
opian pluralism and celebrating the Ethiopian nations, nationalities and
peoples day every year. If this is true, why did you not add some Sheiks
and Abbaa Gadaas abstract pictures on paper money? I think you are si-
lently supporting feudalist ideology, one religion-Orthodox, one country-
Ethiopia, and one language-Amharic. Arent you? According to Orthodox
and Catholic doctrine, when the pope is elected, no one else can be elect-
ed until his death. But, when you came to power, do you know the case of
Abune Merkorios who was exiled from Ethiopia? In a country of a reli-
gious leader exiled because of fear, who will remain in Ethiopian and in
47
your ruling policy? Is it mandatory all key positions, including churches,
be held by Tigrians? Again, you brought Tigrean pope, Abune Mathias, af-
ter the death of Abune Paulos, the Tigrean pope who replaced Merkerios.
I know that most of you are still in poverty. In Addis Ababa, I have seen
many beseechers who are Tigre language speakers which show that, except
for some political elites, most of the Tigrai people are found in poverty. Dear
Tigrai people, the TPLF is gambling politics in your name. It benefits some
groups of Tigrians over other Ethiopians. Its acts are going to produce re-
venge. Concerning revenge, not only human beings but animals also take
revenge on those harming or injuring them. Mr. Siye Abriha, who is from
the Tigre ethnic group and opposes the TPLFs brutal crimes and evil activi-
ties, said, All Ethiopian prisoners camps speak Oromo language at all
Dear Tigrai people, you know that after the TPLF created the false Oro-
mo organization-OPDO, which aborted Oromos struggle. It killed, ar-
rested, tortured, exiled, etc. thousands of Oromo people. And also TPLF
took the same action on Gambella, Ogaden, etc. Here is my fear: people
may hold stereotyped ideologies toward Tigre people. We all are human be-
ings; I am going to tell you about the wrong hands of the TPLF which is
48
gambling politics in your name. Human beings not only have passion to-
ward other human beings, but also for animals. According to the TPLF
point of view, other Ethiopians are not as valuable as animals, but humans
even have a passion for animals. TPLF kills in daylight by firing a gun; it
continues to widely construct jails in different parts of Ethiopia TPLF
or the Tigre political elites are acting very badly in offensive ways and en-
gaging in crimes which violate humanity. The TPLF is reproducing hatred
bombs and bad fortune in Ethiopia. When this bomb explodes, the TPLF
will not only shrink down, but it will multiply negatively by 25%. It will
receive its wage of violation of human rights and evil doing. If I were you,
I would tell the TPLF to not allow gambling in your name and also to es-
cape from all these risks. Again you may remember the people who suf-
fered from the Ethio-Eritrea conflict. I think its bad scar is still there
Dear Amhara, I have a message for you. I know in the past feudalists gam-
bled in the Amhara name and most of the Amhara people are still poor like
other Ethiopian people. Some feudal families, especially farmers and people
living in the countryside of the Amhara region, are living a life of hardship.
Some backward customs like early marriage and female genital mutilation
are still practiced in the Amhara region. Also, trachoma, the disease which
leads to blindness, is more widely spread in the Amhara region than others.
https://www.youtube.com/watch?v=pHs8uNuSguw&spfreload=10. On the
other hand, some feudal families ancestors and some other people have
lost their identity and assimilated to Amhara in towns, cities or abroad
and are living a modern life. Amhara are not different humans as the for-
mer emperors like Haile Silassie thought. All are equal and born free
Dear Amhara people, the TPLF or Tigreans political elites are fabricating
false Face Book accounts and writing offensive words on there and elsewhere,
in order to lengthen their duration of power while we fight each other. The
TPLF trained many of its agents on social media like Face Book to divert the
protesting of Oromo and Amhara people against the TPLF. The TPLF always
fears these wide nations-Oromo and Amhara. It always makes theatre to set
a fire between these two nations. Remember, the Bedano and Arba Gugus
massacre cases and fabrication theatres. If you viewed Face Book recently,
there are so many Oromo and Amhara people being provoked and invited
into conflict under false pretenses. TPLF trainees are writing and mention-
ing Oromos and Tigres names as if Amhara wrote the messages, but this is
49
not true; TPLF itself is writing these offensive words and releasing some un-
ethical pictures. This is the method employed by TPLF of using social media
for protesting against it to implicate ourselves. Many people are not aware of
these Satanic activities. Some of these nations have been deceived by TPLFs
evil doing and have been insulting each other on Face book. Please, if you find
such evil acts, block these Face book evil doers with fake names. Please, be
aware! Do not insult each other; continue protesting together against TPLF.
Dear Amhara people, we all are human. Human beings not only share
among themselves what they have, but they also share with animals and
birds from what they have, such as; respect, tolerance and passion. When
human beings become too hopeless because of marginalization and oppres-
sion, they became worse than animals. You know, Oromo people have been
marginalized from economic, social and political benefits in Ethiopia since
the 19th century. For instance, almost all towns and cities which are found in
Ethiopia, were established by emperors and feudalists. Look, even towns and
cities which are found in Oromia are occupied by the feudal familys people
who have lost their identities and have become Amaranized. The Oromo
peoples social, economic, and political activities are near to zilch. The Oro-
mo people hold others in their stomachs like a warm parasite. Imagine carry-
ing others in your stomach but not benefiting from them. What is the use of
carrying a parasite in your stomach? But lets think about the useful bacteria
in our stomach and mutual function between human and gastric bacteria...
Frankly speaking, is there any other nation like Oromo in Ethiopia that lives
its life for others? If the marginalization of this nation is going on, what
would you expect? Nobody can live for others, but we can live with others.
I remember an ant-parasite which is called heexoo or kosso in both local
languages. After drinking a heexoo or kosso, imagine the sickness of vom-
iting and diarrhea. But, when we think in the 21st centurys mind, there is a
tablet which can help us safely avoid the stomach parasite heexoo or kosso.
Dear 21st century Ethiopian young generations, I boldly remind you, the
Oromo is not standing according to their height to share in the Ethiopian
social, political and economic life or benefits. The Oromo people are silently
being protected from towns and cities. Let us say, leave Bahirdar, Gonder,
Gojjam, Mekelle, Adwa, Alksum, etc., when we take the ratio of Oromo liv-
ing in those cities and towns found in the Oromia region, at least Addis Aba-
ba (Finfinnee), Adama (Nazareth), Bishoftu (Debreziet), Shashemane, As-
sela, etc, Oromo is low. Because of naturally gifted resources, our lands have
invited feudalists and dictators to take Oromos land or Oromia. Oromo are
being killed and marginalized because of its lands, but it will not continue.
50
If there are actions, there are always reactions. We have to think the reason
behind and take experience from xenophobia which recently happened in
South Africa. We have to make appropriate reactions in the 21st century
Dear Amhara intellectuals and Diasporas, please, think in a 21st century mind.
You may know what Debtaras incorrectly wrote about the Oromo people.
Most of them wrongly wrote about Oromo history. Imagine, what will hap-
pen when someone writes about others with a negative mind of stereotypes.
The new 21st centurys generation should reject a biased, stereotyped and
hateful mind. The Oromo is a human like you; Oromos did not come from
the ocean as some Dabtaras wrote. Being mass in numbers should not pro-
duce anxiety. Nobody benefits in Ethiopia by restricting Oromos from pow-
er; rather he/she will benefit from the Oromo struggle. Oromos never stop
struggling for their human and democratic rights. Therefore, helping Oromos
struggle is helping them instead of distorting Oromo strategies. You should
know, without the Oromo people, there is nothing to discuss about Ethiopia.
Recently, when the Oromo intellectual, activist and East African politi-
cal analyst Jawar Mohammed unexpectedly answered questions suddenly
thrown at him by Aljazeera journalists, from a choice of Ethiopia First and
Oromo First he said I am Oromo First. After that, most of the Habeshas
became angry and started to defame him though before they were giving
testimony about his brave and brilliant mind. I think there is no nation
which is called in the name of Ethiopia, but Oromo. So, what is wrong if
he says I am Oromo and I am Oromo first? Early on, they were appre-
ciating and praising him as a brilliant young politician. Why do you con-
nect Oromo with Islamic extremists? We know that you opened war on him
through the social media which was/is not his business. I think he has no
hatred towards the country which is called Ethiopia. Maybe he meant that
he could not say Mammy to a country which doesnt say my son to him.
51
struggle for Oromo people? Do you think that Oromo has benefited from
Ethiopia since Menelik II? Can you find Ethiopia without Oromo people?
Do you believe that peace and sustainability can be found in not only Ethio-
pia, but also in East Africa without solving the current Oromo problems?
I do not surprised when I read negative opinions on social media like Face
Book which says, Jawar is Muslim. He struggles for only Muslim-Oromo but
not for Christian-Oromo. He will have a plan to expand the Islam religion in
East Africa, ...the negative mind does not always think about the positive.
Some of feudal ancestors started to defame him and persuade the US or other
Western countries by labeling him as Oromo Shebab. Who said that all Mus-
lims are terrorists? Half or more than half, of the Oromo population is Mus-
lim; does that mean Oromo is going to declare an Islamic government after
getting power? According to my point of view, Jawar Mohammed is a ration-
al, not an extremist. Do you hear that democracy is not new for the Oromo
people? Do not terrify yourself by Oromo phobia as he also said on Aljazeera.
While emperors and feudalists were selling human beings like ani-
mals for slavery, Oromo was accepting and adopting others as their own
blood sons and daughters. These basic social norms make Oromos gen-
erous in their behavior. While Oromo openhandedly accepted oth-
ers because of a deeply rooted sense of humanity and social norms, oth-
ers were wrapped like a belt on Oromos wrist and bit Oromo like a
snake. Oromo is not accused of being intolerant though some are biting
and swallowing Oromos like snakes on its land. But, I think, some situ-
ations are imposing Oromos to follow the rule of reaction for action.
In the home country of Ethiopia, the Ethiopian peoples stone is broken, be-
cause this stone was cracked by a hammer of emperors and dictators. But, most
people couldnt see this in the dark dictatorial and tyrannical regime. Many of
us now see with critical eyes. Nobody can sew the broken stone together with a
needle even though some claim to stitch together this broken stone of people.
They may pierce themselves while trying to sew the broken stone. Again, they
may add additional damage, i.e.by breaking the broken stone of people into
pieces. Wise people build the best homes with big broken stones by putting in
a corner stone according to its value, shape, strength, height, thickness, etc.
While abroad, I saw that the Ethiopian corner stone has broken into four
parts with many cracks: Oromo, Amara, Tigre, and Ogaden. These bro-
ken stones have been taken to different places in order to build different
homes. Different engineers are assigned with different designs. So, how can
52
we expect the same home from different engineers? When I think repeat-
edly about the final destiny of Ethiopia and Ethiopians, I remember another
example; marriage ties different people together and is vital to life. But if
there is no agreement and no love, a court orders a divorce in the civilized
world.If husband and wife cannot agree with each other, or when their life
is always full of conflict, it is better to separate without violation. Is it not?
You are living in the heart of Oromia; Oromo pain is your pain, as well as your
pain is Oromos pain. We are both sharing the same pain of tyranny from em-
perors and feudalists ancestors. We know, your variety is our decor. But, nowa-
days, the Ethiopian government is only giving attention to you for the celebra-
tion of Ethiopian nations, nationalities and Peoples Day. You have to get more
educational opportunities because education is the main way to fight against
dictators, tyranny, backwardness, etc. And also you need infrastructure.
Dear Sidama People, If I were the Ethiopian government, I would give a re-
gional state to the Sidama people because the Sidama people are estimated
to be above 5 million in number. On the other hand, I do not understand
the formula for giving regional states of Ethiopian Federalism. The Ethio-
pian government (TPLF) gave a regional state for the Harari people in the
heart of Oromia, a people who counted in hundred thousands even though
5 million Sidama people were banned from self-governance in Ethiopian
Federalism. According to this formula, we might have much regional gov-
ernment but it was only applicable for Harari people. Most people have
mentioned that the TPLF and the Harari people have a unique relation-
ship since the TPLF started their struggle as gorilla-fighters. During that
time, there was a secret, Harari man who was working at the UN and who
was making favor for the TPLFsome people say that the Harari regional
state was unfairly given for the Harari people who are very few in num-
ber in relation to the other Ethiopian people, especially the Sidama Peo-
ple. In addition, some people also say the Harari regional government was
given to the Harari people as an incentive. Look, in the 1990s, when OLF
and TPLF were fighting in Eastern Oromia, how many of us knew how the
TPLF entered to Dire Dawa? Who gave Lorries to the TPLF? How many
of us knew that TPLF soldiers were carried in Lorries and wrapped as ra-
tions? Then, compare and contrast this incentive to the regional stateI
am a journalist; let me leave the detail for researchers and historians.
53
Dear SNNP, please make peace with your neighbor societies. If we fight
each other, the TPLF government sprays democracys smell while we are
hungering for true democracy which we want to eat like a meal. Im-
agine, the odor cannot satisfy the famine! Please, unite and stand with
Oromos. Oromo has also been oppressed like you for more than a cen-
tury by Habeshas. You know that Oromo has respect and tolerance for
other nations since ancient time. Most of you know, especially many
Cushitic language speakers, the Gadaa-the democratic governance like
the Oromos. It shows our ancient Cushitic civilization. Therefore, let us
unite and taste the real life and democracy like our ancient customs
Dear Gambella people, both Gambella and Oromo people are dying for their
resources. You know that the TPLF or Tigrian political elites have been tak-
ing your and our lands. They not only took the lands for themselves, but they
also are selling our lands to Chinese, Indian and other foreigners. On the oth-
er hand, while they were/are taking our lands, they were/are massacring us,
especially Gambella and Oromo. Again, they continued to move our farmers
and settlers in order to easily sell our lands and resources. We have the same
diseases. Therefore, we have to stand together and find the cure together
Dear Ogaden People, the world is giving testimony about the silent killing
of Ogadenians by the Tigrian political elites. TPLF has been wounding both
of us; remember that the TPLF left a bad historical scar on its own Tigre
people in Hawuzein during the fighting with the Derg regime. Every Ethio-
pian knows about the Hawuzein massacre. Who gave the information for
the Derg about Hawuzein people? The TPLF does not consider others as
human beings while it does evil things to its own people for its own political
interests. Again, nowadays, it is taking evil action among Ethiopian people.
Meanwhile, the TPLF is trying to distort our unity by creating a clash be-
tween Oromo and Ogaden around the neighboring borders. We have to wake
up and stand together in order to protect ourselves and throw away tyranny.
54
1.16. Message to Peaceful Opposition Political Parties of Ethiopia
The Guji zone, especially these districts, is my birth place. Many people told
me that government cadres added the opposition political parties votes to
a toilet and a river. People were talking about what happened. Most of the
people knew me, and also I knew them because it was my birth place. On the
next day of the Ethiopian election of 2010, I was in Bore town. When I went
to Bores district office, the governments cadres were talking about what they
had done and what happened. They did not fear me just like Adolas district
cadres; I thought they took me as a pump journalist of the government.
They are familiar with the conditions of journalists who work in government
media as they are the mouth of government. They considered me a govern-
ment pump journalist, but I was not. On that day in the morning, they start-
ed talking about what they had already done in Guji zone of Oromia region.
In the Guji zone, in all districts and sub-districts, they robbed votes and
won the election except for one remote sub-district or Kebele (ganda) which
is called Murii Muratoo. Murii Muratoo is the remotest area of Kebele or
Ganda from all Bore woreda or sub-districts. Later, I understood the rea-
son why the government cadres did not rob peoples vote in Murii Muratoo.
They sent brave people to this remote area as silent punishment because
of fear. In the remote area of the countryside, most people face difficulties
from lack of infrastructures. Cadres usually send people who ask for their
rights and are aware of their doings to the remote areas. Unexpectedly, Murii
Muratoo Kebeles or Gandas civil servants became full of such heroes. These
55
heroes voted and counted their votes without the government cadres inter-
ference, and they announced that they won the election in Murii Muratoo.
I was told that there was a guy who voted 15 times for the government with
incentive. I felt sad when I heard of such gambling under the shadow of an
election. I was starting to weep in my heart. During the day and night, I
thought about what had happened and of the future destiny of the Ethio-
pian election and Ethiopia itself. The government announced that it won
almost all seats or 99.6% in the Ethiopian parliament; imagine the govern-
ment robbed and then announced itself as a democratic government. The
courts, the election board, the churches, etc. are full of Ethiopian govern-
ment.when I came back from Guji to Adama, I wrote what I felt in trans-
port on the bus. I could not stop analyzing and writing although I was trav-
elling and I was not in a suitable condition to write. I started to write the
poem below about the 2010 Ethiopian election, even though the bus was
quivering. I never talked to anybody about my bad feelings of the election
because I was in Ethiopia and in a situation where I couldnt trust my own
shadow; rather I was telling my painful feelings to/on a piece of paper.
Election
56
supporters just like it has been doing to other Ethiopians. Do you think
that the government will change its mind? Lets say, you win a future 2015
Ethiopian election. Will the TPLF give you the power peacefully? You
know that all the Ethiopian military defense key positions are held by the
Tigreans. Even nowadays, Ethiopian Prime Ministers may not know what
the Ethiopian security force is proposing and doing. You know that it is
not clear who is leading Ethiopia after the death of the former Ethiopian
PM, Meles Zenawi.
In the 2005 Ethiopian election, the Addis Ababa people won the entire vote.
Then, you know what was happened. The TPLF mourned as if it was the
death of their own mother. They killed a lot of people in Addis Ababa. They
took revenge not only on Addis Ababas people, but also on the Addis Ababa
city itself and its surrounding lands and Oromo farmers. Since the 2010 elec-
tion they have been trying to displace Addis Ababa city and Addis Abbabas
surrounding Oromo farmers in order to replace with their own people and
systems. Nowadays, people are informally talking that Addis Ababa as being
the second Tigrean city next to Mekelle. Based on these facts and experi-
ences, what is your expectation and strategies for the next 2015 election?
What will you do if the government continues its evil doing on the day of
the next election?
In the emperors regimes Oromo was the main victim. Again, the TPLF
badly harmed Oromo people just like the former emperors. Why is Oromo
always the main target of these groups? They may have thought that un-
less they distort Oromo unity and life, no one can be benefit from Oromo
lands and fulfill his/her evil agenda. This leads to dangerous and zero or
57
negative scarifies. Please, think over the case of what happened in Rwanda.
The Rwanda genocide was sparked by the death of the Rwandan President
Juvenal Habyarimana, a Hutu, when his plane was shot down above Kigali
airport on 6 April 1994. Likewise, the TPLF, sowing hatred among Oromo,
Amhra and Tigre, is asking us for Debo or help for its hatred gardens. If we
continue in todays Ethiopian way, we will face what was faced by Rwandans.
This is an urgent message for Amhara and Tigre young generations; please,
think this over day and night in order to remove the bad record of your an-
cestors as well as restrain yourselves from your ancestors stereotyped path.
You, the Tigre young generation, in order to save your people and erase
the TPLF evil scar, please, oppose Tigreans political elites who are burying
a social nuclear bomb among Ethiopians although you may benefit from
the system. When this social nuclear bomb explodes, I strongly believe that
your loss will be negatively greater than your gain. Not only you may nega-
tively lose what you have already gained, but it will be recorded again as bad
Ethiopian history. Therefore, we have to be the generation of solutions. We
have dozens of assignments to be solved, because you know what is going on.
I remember the quote of Dr. Mararaa Guddinaa, The TPLF came from the
jungle but the jungle does leave the wind of the TPLF. You Tigrian young
generation, please try to remove the jungle from the mind of Tigreans po-
litical elite. You know, their governance is not forever. If something hap-
pens, these political elites will be scattered to different countries because
they have a huge amount of money, but not all Tigrian mothers, fathers,
sisters and brothers. These political elites have created a bad historical re-
cord on their own people in order to get political acceptance. Remember the
case of the Hauzein massacre... who gave the information to a Dergs plot?
What were the conditions around Hauzein before and after the massacre?
Dear Amhara young generation, please leave the worship of the past history
of emperors and feudalists and start to think in a 21st century mind. Oromo
is struggling to get its freedom, not to revenge Amhara. You know Oromo is
generous and lives peacefully with other Ethiopian people. You know gud-
difacha or adoption was taken from Oromo with its word. You know, the
Gadaa system of Oromo is democratic. Therefore, democratic governance
is not new for Oromo. Dear Amhara young generation, the TPLF exagger-
ates and fuels negative past events which happened under the umbrella of
Amhara name. The TPLF motivates people to invite clashes between Oromo
and Amhara by running silent racism in order to lengthen its life of power.
58
Here, we have to be smart. Another thing I am going to tell you is, I strongly
believe that you are not benefiting from condemning the Oromo struggle
knowingly or unknowingly; rather, you can gain support from supporting
Oromo struggles. In the Western and most democratic countries, not only
humans, but also animals, tress, and environment have real rights. There
are no violations of human and democratic rights; everyone respects each
other. Everybody is under the rule of law If someone respects and loves
someone else, he/she also does the same thing, but if there is a violation of
rights, a reaction will bring disaster. The civilized mind grieves for others
pain. Please, let us download a civilized and modern mind. I know all Ethi-
opians are thirsting for true democracy. Lets march for democracy and
torch the future hope of the TPLPs shadow gamble of pseudo-democracy.
This Era
In the era of odd, old come to young.
Reciprocally, young to old.
Why illiterates? Where are intellectuals?
What type of era? A stomach accumulates butter,
A mouth exposes stone; the four Gadaa parts
Of language-listening takes power,
speaking feels fear, writing is being hero,
reading is riding, and simply taking
the four Gadaa parts of language
.lacking balance.
What type of era? The era of a thousand bosses,
Millions of mini-bosses. We left for long miles,
and have heavy carries with many quintals;
it has equal mass but differs in grams.
One contains cereals, but others cotton.
What type of era? The era of all fate
to build a home, all hold an axe
to cut long king post and run to forest
all cut individually. But not carried alone,
they request help, while longer carried
shorter run under or sit upper;
to carry king post, the main job is hidden
..men carried men.
By Daniel G.Areri in 2014
Adama-Oromia (Ethiopia)
59
1.18. Letter to my classmates at Addis Ababa University post
graduate school of journalism and communication
extension program 2013
Hi all, this is Daniel; your former classmate. Unfortunately, I am forced to
stop my studies, but still I feel like your classmate You may wonder why I
stopped even after only a year and immediately after I registered for the second
year of classes. Before the beginning of the second year, I was exiled. You may
imagine what would have happened to me if I were still in the country (Ethi-
opia). I have suffered for both my journalism profession and for being an
Oromo after my graduation in 2007. After three years, I was dismissed from
the Oromia Radio and Television OrganizationI think you may have heard
what happened to 20 journalists of ORTO recently in 2014. http://cpj.org/
blog/2014/07/twenty-ethiopia-state-journalists-dismissed-in-hid.php
I was searching for a job in Addis Ababa for three months without any payment
or help after I was fired from Adama in 2011 . I did not find employment,
so I went to the countryside to lead my life in agriculture just as my parents
always have donebut it brought other challenges.after that I was brought
to Addis Ababa and started working a job against my will.when I started
this job, I only had three choices: first, escape from the country; but I did not
have money and connection abroad.second, although I was commanded
to report for OPDOs Newspaper and I accepted the command, I knew very
well what the OPDO command meant. Third, I could hold firm in my beliefs
and take a stand and, as a result, go to jail or the grave I understood that
it was nothing to go to jail or to my grave without contributing anything
I have chosen the second option which gave me chance to join the 2013
class of post graduates of Addis Ababa University extension program.I
was not lucky to finish my M.A. studybut thanks to the Addis Ababa
University I received good knowledge and skills, especially for writing
online journalism. Now, I am not breathing the Ethiopian government
air and its media; rather, I am freely breathing my own breath. I wrote
this letter to all Ethiopians; somehow, you are also their representatives.
Archeologists believe and agree that Africa is the origin of the human spe-
cies and of ancient civilization We are gifted with natural resources, tame
and wild animals, birds, weather, etc. The world is divided into different
60
standards and groups: developed countries, industrialized countries, com-
mon wealth, G7, G8, developing countries, third world countries, etcnow,
in short I want to ask you some questions about our first civilization, present
standard, as well as our future destiny. Where has our first civilization gone?
What is our future fortune? Why are almost all African leaders dictators?
Why do African leaders consider resigning from power as the end of life ?
We Africans remember and have seen the bad scar of slavery and colonization,
especially in Africa. During the colonialization period, the Europeans took
our properties physically. But, today modern technological achievements and
Western civilizations are colonizing our minds and conquering our hearts in
addition to causing migration because of escaping from dictators and pover-
ty. According to my point of view, I am searching for the first reason why we
lost our ancient civilization. Let me suggest a second reason for our laziness,
i.e. it may be because of the suitable weather conditions or climate of Africa.
In Africa, snow does not kill you. But when we compare the Western coun-
tries with African countries, especially during the Winter, you cannot sur-
vive if you have no home or shelter, energy, accumulated food, clothes, etc.
Unlike the West, in Africa, the weather does not challenge you. Chal-
lenges and difficulties are always a fertilizer for innovation and enlight-
enment. Finally, let me take you to the Mediterranean Sea in your imagi-
nation because of what is really happening there. Many young Africans
are dangerously migrating to Europe by crossing the Mediterranean
Sea with the assistance of smugglers. They are dying by the thousands
in the Mediterranean Sea. The Mediterranean Seas fish are feeding on
young African flesh. Many fishermen are catching fish in the Mediterra-
nean Sea. Fish are eating humans; humans are eating fish. Therefore, hu-
mans are eating humans because of what? Please, I need the answer soon!
61
1.20.
6 2007 ..
?
/
5
20
?
700
!
?
?
62
? !
?
63
huutee jirti. Lukkuu nyaachuu fedhaniin sololiaadha jedhuun akkuma
jedhamu, woyyaaneen namoota karaa kamiinuu isii dura dhaabatan jet-
tee yaadde hunda isaanii goraadee labsii farra shorokeessummaa ka-
naan qaqqalaa jirti. Seerri labsii farra shororkeessummaa kun qarsuu
yookiin moroda billaawa abbootii irreetiakka hoolaa (hoolee)tti bittaa
ayyaana woyyaaneetiif irra jireessaan kan qalamaa jiru ammoo Oromood-
ha.gaafa arbi lamaan wol-lolu kan giddutti miidhamu marra/marga
64
ratti gatachuun galgala bultii namaa diigsisuu ni mala; akkuma Obbo Leen-
coo Lataafi kaambunni isaa orma, akkasuma harka humnaamessaafi kan
ijaan hin mulannee amananii qabsoo Oromoo hiyyoomsanii qancarsanitti.
Isii ana kan naaf hin galle, barumsi kunuu nu doomsisee nu daboorom-
see moo nu qaroomse? Barumsa baranne jennu kana akkuma qootiyyoo
leenjifatanu ormaaf leenjine moo warra keennaaf leenjinee? Silaa ba-
rumsi kaaratee sammuuti! Kaaratee sanille baranneeofirra gara gag-
galle diina ofirraa hin rukkunne. Akka nama durii sanitti, onneen nu
harqitee humnaan qabnee diina gadi hin buusne; jiddu tanatti shaanaa
heemaree bilchina bade taane. hasaassaaarrattu dhiitee sunqaar-
rattuu bariteHiibboo! hibib, (hibbakka, hiphi): tokko biyyaa baana
jedha, tokko biyyee taana jedha, tokko biyyee irratti hafna jedha
giiiziin nutti falfalanee afaan tokko dubbachuu nu dhoowwane moo?
65
mootiif dhaaba ijaaranii dhaaba diiguu yookiin dhaaba jijjiiruu osoo hin
taane, tooftaa jijjiiruun gaarii taa; haa tauuti garuu galgalli tooftaa isaa-
nii tokko tauu qaba. Haati ilmaan lama qabdi haa jennu; tokko dalda-
laadha, tokko ammoo goota adamoon beekamu haa jennuuti. Kan maal-
laqa qabu foon mana fooniitii bitee haadha isaa nyaachisuun tooftaadha.
Kan qawwee qabuufi kan adamsuu dandau, adamsee bineensa ajjeessuun
haadhasa isaa foon nyaachisuun tooftaa biraati. Jarri garuu haadhuma
tokko qaban. Waan kamiinuu, itti galli isaanii haadha isaanii sooruun rak-
kina jalaa baasuudha. Garuu, kan magaalaa dhaquufi kan bosona dhaqulle
kaayyoon isaanii haadha isaanii beela baasuudha kan jedhurratti wal-
ii galuun galgala walitti akka deebianirratti waliif galuun bobbauu qa-
ban. Obboleeyyaan lamaan maatii isaanii beela baasuuf toofta gara garaa
baafatan kunneen waliin mariatuu qaban, kabajaa waliif qabaachuunis
gaariidha. Daandii haadha isaanii fayyadaa cimsanii itti deemuu qaban.
Garuu magaalaa hattuun keessa guuttee kan maallaqa nama saamtu, akkasu-
ma magaalaa woraabessi foon harkaa nama saamu keessatti maallaqaan foon
bitachuu hin dandeettu waan taeef, maallaqa keetis hin balleessin; maallaqa
saniin qawweefi rasaasa bitadhuuti woliin bosona dhaqne adamsinee haadha
keenna nyaachifnaa yaada jeddhulle, akka yaadaa filannootti kaawachuun
waldhagahuu qaban yoo dhugumaanuu kaayoofi dantaa haadha isaaniitiif
dhaabatanii jiraatan. Yoo ammoo daantaa mataa isaaniitiif dhaabatan, kan
magaalaa dhaqelle, achumatti nyaatee dhugee, yoo yeroon itti dhihe siree
qabatee buluun, ofiisaa quufee haadhaasaa kan beela keessatti dhiisu taae,
kan bosona dhaqe ammoo dhugaasaa isaan morma. Kan bosona dhaqelle,
achumatti ofiisaa uccummee (iccima) irbatee bosonatti foon adamse san
waadee nyaatee, haadhasaa beelaa keessatti kan dhiisu yoo tae, haati beelaan
duuti waan taeef sirrii miti. Wanti nama baasaa, obboleeyyaan lamaanuu
walii galanii mariachuu qaban. maatiin mariin bule jibicha qalee, kan marii
malee bule raada qale jedha mammaaksi Oromoo. Warri marii malee bule
ganama kaee raada qala. Kan mariatanii bulan ammoo jibicha qalan. Raada
yoo qalane, horteen citte jechuudha. Jibicha qalanii, raada yoo dhiisan garuu
raadni sun waggaa waggatti waan dhaltuuf horteen itti fuftiwaan hundaafuu
mariin barbaachiidha; yaadni namaa ni jijjiirama namni garuu hin jijjiiramu.
66
moof ijaaramee jira. Warri ni galla jedhan ammas erga biyya gahanii mii-
luma dhaqaniin deebianii asi, yaada isaanii waan jijjiiran natti hin faak-
katu waan taeef, wabiin isaaniituu hoo maal? Afreessoo: yoo hooggansa
Woyyaanee jalatti qabsoofna jedhane, OPDO maal godhu laat? Sababi
isaalle masaanuun masaanuu hin jaalattii? Yookiin paartii biyya kees-
saa jirtu tan karaa nageyaatiin qabsoofna jedhaanitti maaf hin dabalamin?
Paartii biyya keessaa karaa nageyaatiin qabsoofnaa jedhaniin garaa garum-
maa maalii qabanii? Karaa nageyaatiin qabsaauu jechuunuu maal jechuu-
chudhaa? Mana nageenyi keessa hin jirre keessatti, taaanii sammuu nag-
eyaatiin yaaduun ni dandaamaa? Paartuma ijaaranii paartuma diiguun
kun falaa taaa laati? Hamilee uummata balaa tuquu taaa laata? jedhanii
yaaduun gaarii taaOrmi hoo maal naan jedha? Namni kun qorii meeqa
irraa nyaataa naan jedhinuu jedhanii yaaduunis dansaa natti fakkaata.
Shaneessoo: partii ijaaranii diiguun humna qaban addaan hiruu hin tau?
Midhaan kiiloo digdamaa yoo addaan yeroo digdama tokko tokkoon daak-
sifatan, maaltuu baabura keessaa bahee, maaltuu namaaf soora taaa? Yoo
namoonni digdamni midhaan kiiloo digdamaa bakka tokkotti daaksifatan
waan quufanee nyaatan natti fakkaataOrmi hoo maal nuu jedha? Ollaan
hoo rakkoo uummata keennaa akkamiin hubatee nu gargaaraa? Tokko waan
biraa jedha, tokko ammoo waan biraa jedha mee dura isiinuu wolii gala
jedhane osoo nu jibbanee hoo? Osoo maqaa nu balleessanee hoo? jedhanee
osoo yaadane dansaa natti fakkaatarakkoo jidduu keennaa nuuti mataa
keennaa uumaa jirru, orma dhiisaati Oromoonuu yeroo tokkoofi tokko hu-
bachuu hankaakaa jira. Ormi meeqaan nu haa beekuuti, eenyuutti sirriidha
jedhee nu haa gargaaruuti yoo nuuti wal-dura dhaabanne? Jaheesso: worri
amma gallee qabsoofna jedhane, worri woggaa hedduu biyyatti qabsaaa
turanirraa maal baran? Karaa isaan keessa dhufan abdachiisaadha?
Lagaan na hinyaaminaa!
67
Boorana naan hin jedhina
Arsii-Baalee Shawaa
Wallagga-Jimmaa-Iluu
Karrayyuu-Walloo-Raayyaa
Akkasuma Ituu-Humbanna
Akkanaan na hin yaamina.
68
Gaafa isin wal-fixxanu
Gaafa isin wal-qooddanu
Umrii dheereffadha jetti.
Yaa Oromoo,
Araara waaqa gaafadha
Margaa jiidhaa qabadha
Wal-jibbuu kakadha
Lafaan na hinyaaminaa
Gosaan na hinyaamina.
An dhala Oromooti
Obboleessa keessanii
Ilma abbaa Gadaati.
Gubadhee bobaee
Jiraachuu dadhabee
Maqaa Oromummaatiin
Gaazii ibidda biraa taee
69
Ormi dur nu sodaattu
Hanga keenna argitee
Soda keennaa dhiiftee
Nurratti mammaakutti kaatee
Akkana nuun jettee:
Baayinni Oromootii fi
Baajenni gammoojjii
Buaa hin qabu jettee!?
Yaa Oromoo,
lagaan wal- hin yaamima
Lafaan wal-hin yaamina
Walirraa baqattanii
Lagan wal-qooddanii
Adda addaan yaatanii
Yaatamuuf of hin mijeessina.
70
Mootii addunyaa kanaa
Mootii bineensotaa,
Mootii iibbiisotaa
Qaamnisaa bar hin jiruu
Kan isa mootomse,
kunoo tokkummaadha.
B. Worra lolle galla jedhaniif, yaadni ani qabu, uummanni maal naan
jedhaa jira? Maal fedhaa jiraa? Feedhiin uummataa maaliidhaa? jedhee
hordoftoota isaa gaafate, waan uummanni jedhaanii jiruufi fedhu osoo itti
agarsiise, uummanille waan isarraa eegamaa hundumaa taasisee waa irraa
yoo eege gaariidha. Yaada yookiin qeeqa ijaarsaa warra ni lolla jedhaniif,
tokkeessoo: namni mana tokko ijaaru citaa woli hin saamu, osoo citaa
wol-saamuu dhabaatane. Lammeessoo: kan loluufi kan ololu osoo adda
bahe. Interneetiifi paaltokii caalaa osoo kilaashiin ololanii yookiin lolanii
irra gaarii taa. Hojiin lolaa saayinsii woraanaatiin osoo gaggeefame Kan
karabaati uffate kan reenjerii uffate osoo ajaju dhabaate; yookiin kan kara-
baatii uffate kan reenjerii uffatetti makamuu yoo fedhe, karabaatii lafa kaaee
osoo reenjerii uffateSadeessoo: hadhooftulle, dhugaa hadhooftuu osoo
namatti himane yookiin wolitti himanne-fkn. Kan bilisummaa fida jedhee
namni manaa bahe, yoo investera taee deebiee gale dhaloota isa duubatiif
role model yookiin fakkeenna akkamii taa mee? Kana yoo jedhu qabsoo
keessatti maallaqaan humna qabaachuun barbaachisaa miti jechaa hin jiru.
71
lisummaa bilisummaa worra biyya keessaarraa osoo eegachuu dhabaate
Osoo kan biyya alaa, isa biyya keessaatii humna tae, osoo kan biyya keessa
isa biyya alaatiif abdii balbala saaqaa taeefkan biyya keessalle bilisum-
maan akka durra heerumtutti biyya faranjiiti dibanii gara Oromiyaat-
ti kan galtu akka hin taane osoo hubatane, osoo yaadaan wolii galanii
72
Filannoo bara 2015 yoo yoo ilaalle ammoo, san caalaa uummanni kees-
sumattu dargagoon hamileedhaan kauun itti cichanii mootummaa
woyyaanee balaaleffachuudhaan deeggarsa partiilee Oromoo, Kongireensi
Federaalawa Oromootiif akka kennaa turaniifi mootummaanille itti cichee
lolotuufi milishaa leenjifate itti bobbaasuudhaan sagalee uummataa akka
saamaa turee baramuun dandaameera. Waan nama ajaaiba, iddoo tok-
koofi tokkotti, osoo guyyaan filannoo hin gayin kaardii filannoo uumma-
tarraa guurrachuudhaan, Filannoo nuutu itti guutna gala jechuudhaan
akka fakeennaatti godina Harargee bahaa aanaa Guraawwaatti jala bultii
filanoorratti uummatarraa kaardii sagalee itti kennaniin irraa guurachaa
akka turaniifi saatiin filannoof ramadame osoo hin xumuramin, moachuu
isaanii labsuun ifaafi ifatti barameera. Iddoo gara garaatti ammoo taajjab-
doota, reebuun, ajjeesuun waraqaa eenyummaa taajjamdootaa saamuun,
akkasuma reebuun ariuufi hidhuun bakka taajabdoonni hin jirretti sagalee
uummata guutuu Oromiyaa keessatti hannaaf mijeeffachaa akka turan bar-
ameera. Akka fekkeennaatti Godina Gujii aanaa Booree, Annaa Sorraafi
magaalaa Meee Bokkoo keessatti yoo filannoof guyyaan muraasni hafutti,
boordiin filannoofi mootummaan walii galanii waraqaa eenyummaa taaj-
jabdoota kan buufataalee filannoo 95 jalaa hatan. Yuniversiitoota kees-
satt, barattoota Oromoo godinaan qooduun, kan godina akkas kaardiin
yookiin waraqaan ittiin filattan isiniif hin dhufne, waraqaan dhumeera
jechuudhaan barattoota Oromoo hedduu filmaata dhoowwaa turan.Yuni-
versiitii bulee Horaatti ammoo waan addaattuu tae: barattoonni Oromoo
korojoo sagaleen itti guutamtee fidaniifi arganaan butanii tarsaasuudhaan
gootummaan shira mootummaa saaxilan. Sababa kanaan loltoonni itti
seenuudhaan barattoota hedduu qabanii tumane, akkasuma baayee hidhan.
73
niitiif falmaa jiranis Woyaanee qawwee malee wanti angoorraa kaasaa hin
jiru jedhaa jiran. Abdiin caararraan filannoo keessaan mulatu deebitee
dimimmisuudhaan iji namoota hundaa gara qawwee waan deebite fakkaata.
D. worra ollaarraa daboo kadhannee waliin bulchina malee dandaee kophaa
koo qeee koo hin bulchu jedhuuf; Itoophiyaan yeroo ammaa kana yoo
xiqqaattee iddoo afuritti akka ciccittee jirtu diyaaspooraa yookiin hawaasota
biyya alaa jiran kanneen akka Oromoo, Amaaraa, Ogaadeen (Somaalee) ir-
raa hubachuun ni dandaama. Ilaalchiifi kaayyoon saboota kana jidduu jiru
gonkumaa waan waliif galanu hin fakkaatu. Burrisni gita bittootaa Habashaa
dhagaa Itoophiyaa baroota dheeraaf rurrukutuun dhodhoosee bubburuk-
seera. Namoonni yaada Itoophiyummaa takkattii akka dhakaa cabaa iddoo
tokkotti hodhuuf barbaadu, dhagaa cabelle waan hodhanii dandaan natti
hin faakkaatu, caalmatti osoo dhagaa baqaqe hodhanuu ofiin ofii isaanii
waraanuu ni malan. Namoonni qaroomane garuu, dhagaa cabaa kana ak-
kuma hojjaa, furdinaafi balina isaatti manneen bara baraa ittiin ijaaruu ni
malan; osoo maandisoota barataaniif carraan kenname. Maandisoonni kun-
neen diizaayinii gara garaatiin manneen babbareedaa ijaaruu ni dandaan.
74
Itoophiyaa kanneen akka, Maqalee, Gondaariifi Goojjam keessa Oromoo
kamittuu jiraataa? Akkasuma Oromoo kamittuu qabeenyaa magaalota
ormaa keessatti kuufateeraa? Dhaabbileen siyaasaa afaan Amaaraa dub-
baataa Itoophiyummaa takkattiif wacan iccitti kana waan beekanuuf.
Qabeenyi nafxayoonni saaman sun akka tasaa taee hanga tokko biyya isaa-
nii keessatti osoo hin taane, gariin biyya ormaa keessatti ijaarratan. Uum-
manni silaa biyya namoota kanneen hardhalle taanaan hiyyeessi buuxx-
ichi isaan. Oromoo yoo gara Angootti dhufe hiree ofii ofiin murteeffate
qabeenya kana dhabnaa, saanni nuuti elmannu kun nu jalaa guaa je-
chuudhaan sababni isaan bilisummaa Oromoofi walabummaa Oromiyaa
jibbanuuf kana. Oromoon misooma jibba jedhaa ololan. Dhugumaanuu
misooma biyyi biraa ittiin jiraattuuf jedhee kan akka Oromoo miidhame
jira moo addunyaa kanarra? Gara laafummaan gowwummadha moo?
Wanti hundinuu fedhii uummataa irratti hundaaa. Fedhii uummataa dan-
gessanii hin dandaanu; fedhiin uummataa dambalii galaanaa waan taeef. Bi-
yyoonni Awurooppaa kunneen kanaan dura akkuma afaaniifi saba isaaniitti
wol-loluun dhukkee walirraa kaasanii biyya cicciratanii bilisooman. Oromi-
yaan mataan ishee baldhinaan biyyoota Awurooppaa sadiin oli jedhamti.
Biyyoonni Awuroppaa kunneen erga biyya ijaarratanii, erga afaan isaanii
guddifataniin booda, hardha walitti deebiuun gamtaa ijaarratanii maallaqa
tokkoon bitataafi gurgurataa jiran. Biyyoonni kunneen akkuma baayinaafi
afaan isaaniitti osoo bilisoomuu dhabatanee, osoo addatti biyya ijaarrattanii
afaan, aadaafi eenyummaa isaan guddiffachuu osoo dhabaataane, akka biyya
keennaa tokko tokko cunqursaa dabaree walitti darbaa osoo jiraatane, gud-
dinna hardhaa kanarra hin geyanu. Jaalalliifi nageenni jidduu isaaniitii hin
argamu ture. Amma garuu erga of bilisoomsanii biyyalle waalaboomsaniin
booda, tokkuummaafi wal-qixxummaan walitti deebiuun waliin jiraachaa
jiran. Ilmaan namaa jaalallli yoo jidduu isaanii jiraate, nama dhiisaatii bineen-
saayyuu wajjiin jiraachaa jiran. Ilmaan namaa keessumattu saboota aadaa,
afaaniifi amantaalee garaa garaa qaban jiddutti, kabajaafi wal-quxxuummaan
yoo hin jiraatin, yoo cunqursaan, dhiibbaafi miidhaan jiraatte biyya san
keessatti saboonni gonkumaa waliif galuuf waliin jiraachuu hin dandaanu;
akkuma namoota bultiin waldadhabeetti osoo wal-hiikanii isaaniif wayya.
75
daangessitu Oromiyaa qofaa? Biyyoonni Awuroppaa duraan wal-lolaa tura-
niifi biyyoota akka hojjaafi baayinna isaaniitiin ijaarrattan wal-hindaan-
gessanu moo? Kanaafuu Oromoon hanga bara baraa faayidaa isaatiif osoo
hin taane faayidaa ormaatiif haa jiraatuuti? Ofumaa gaafa ciisan dhoksan
malee ulfi mulatee nama taee dhalachuun afaan banatee haasawuu hin oolu!
Guyyaa 18/1/2015
Ekeraa Goota Oromoo irraa
Lakkoofsa Saanduqa poostaa, miliyoona ekeroota Oromoo
L.S.P.430, Qachaa (gandaa, galabaa) Awwaalchaa irraa.
Ilmoo Oromoo biyyarra jiraniif
Lakk.Saanduqa poostaa miliyoona 50
Oromiyaa, Baha-Afrikaa.
Amma lafti dayyaa lafaa, barii barraaqa ede rafee hin bulle. Kanaafuu xa-
layaa kana lammii kootiif barreessuuf dirqame. Isin haa dhaqqabuu nagaan
koo biyyo awwaalchaa keessa, akkam jirtu yaa lammii koo? Jaaladhee isinir-
raa adda hin baane. Isinirra adda bahulle, garaafi ayyaanni koo isinirraa
76
adda hin baane. Kaayyoo ani mana baheef sana galmaan geettan jedhee ab-
dadhee ture. Garuu, loon karra shantamaa keessaa korma worra keennaa
kan boorratee baroodu arguu dhabuu keenyaan, nuuti qubattoonni ganda
awwaalchaa, jiraattoota godiina Oromiyaarraa komii guddaa irraa qabna.
Amma mee dubbii biraa dhiisee, gara dhimma kiyya ijootti haa deebiuuti.
Yaa lammii kiyya isin maqaa nama jiruu dhiisaatii, maqaa ekeraa nu bal-
leessitane. Biyyoo nutti tuulamtee jirtu caalaa, kaayyoo nuuti irratti wo-
reegamnee kan isiin lafatti tuultane achitti roobniifi aduun balleessaa jiru-
ufi, kan rirmi yookiin rimmeen nyaataa jirtu nutti ulfaattee jirti. Nuuti
gara biyya lammataa gara hin galleetti dirqamaan yoo godaansifamnelle,
dhalli keenya jiraa, ergamaafi galma keenna kan galmaan nuuf gahuu il-
maan dhalchinee jirra jennee osoo dhaadannu, osoo nuuti ilmaan jennuu
gariin galtu, hattuufi gugurtuu tauun ciniifi injijjii Oromiyaarratti taate.
Dhiheenya kana gara ganda ekeraatti kan dhufe sidiin keenya Mallas
Zeenawiin, akki nuun jedhe, lafee sattawwaa lafee sattawaatiin cabsan
malee hin cabdu; sibiila sibiilaan qabanii tuban malee tumtuun tumtee
hin dandeettuu. Bifuma wol-fakkaatuun, uummata Oromoo jallaa isaati-
in qabne binne malee, uummata bitamuu moti. Ummatichille, amantaafi
gosa hedduu waan qabuuf jidduu seenanii adda dhiibanii, guyyaa azi-
maraa hameenyatti, hammeenya isaan jiddutti facaasuun adda baasuun
salphaadha. Ammas magaalota Oromiyaa keessa jiru, uummanni Oro-
moo harkaa waan hin qabneef akka mishigiitti itti fayyadamne bitaa jirra.
77
jedhaman kan duaafi rasaasa hin sodaanne tokkottu amma kaee jira. Isaan
jarreen Oromoo first worroota jedhaman woliin kaenee television mataa
isaanii banatane kaanee jiran. Isaanittu xiqqoo nu yaaddessee jira malee,
worra duraa keessaa, farda koora baataafi dandaa kan akka Abbaa Duulaa faa
hedduu qabna OPDO keessa. OPDO tanalle beektaa nu woyyanetti dhaabe;
Oromoon hedduun garuu akkuma dhaaba Oromootti nuuf fudhatee nu bad-
haase jedhee asitti nutti dhaadate. Inni akka waan jabduu godhee dhufeetti
nutti odeessa, biyya kanatti namni harkaan wol-qabuun dhoorkadha malee
woyaa wolitti yaafaannee turre. Garuu nuuti worri haqarratti duee ganda
ekeraatti qubate, hiriira mormii itti baanee waaqaafi dhugaa duratti himan-
naa itti banneerra Akka malee wol-lolle. Ijoolleen kichuun ganda kana
dhufuun hin malle, kan Mallas Zeenaawiin gara ganda ekere kana erge asitti
isa arganii ajjeesuuf kaanaan Mallas Zeenawiin Alamayyoo Atoomsaa wa-
jjiin baqatanii badan, aka waan jaldhaaba waaqaafi dhugaa jalaa bahanuutti.
Yaa ilmaan Oromoo, nuutinu baaa biyyoo hammana geessu baanne, dubbiin
dhimma keenyaa kun baaa biraa nutti taatee jirti, isin immoo worri baaa kana
hin qabne akkamiin akkana taaaa akka jirtan nuuf hin galle. Kan nuuf barad-
huu, ija nuuf banadhu waan ormi arge nuuf argi jennee mana barumsaatti
ergannelle, waan inni barate wolii wollaalle. Inni daboorummaa barate moo
yarummaa? Daldalaan keenyas numa daldala malee buaa buusuu dide, akka
orma garaa hidhadhi uqubii galii buaa lafa godhadhu jennaan woyyaaneen
hiyyummaafi beela itti ajajjee otootoo yookiin tasgabbii dhoowwite. Qonnaan
bulaa keennalle, woyyaaneen tokko shaneen ijaarte, guyyaa maraa abbaa ol-
laa bira dhaqaa jetteenii, yeroon midhaan araman dhooggitee, midhaan qon-
naan bulaa keennaa aramaan liqimsee beellille biyyatti hafaree hafarsaa jira.
78
Yaa uummata Oromoo, teepha Oromiyaan qabanu OPDO ir-
raa of eega. OPDO baaa woyyaanee buufattee akka wodala harreee
alaakulle, harreen wodalli ofuma alaakee biyya gara galcha malee jaar-
tiisaa woraabessa jalaa hin dhoowu. Jalqaba OPDO kanayyuu kan
hundeesse, akkuma Mallas ganda ekeraa kana dhufee nutti himet-
tu, isaanumatti hundeesse, buaa mataa isaaniitiif hundeessane
Nagaa wajjiin,
79
Chapter Two: Boqonnaa Lama
Yaadaa Gaazexeessaa: Journalists Reflections
80
elected, until his death no one can be elected. But, when you came to power,
do you remember the case of Abune Merkorios who was exiled from Ethio-
pia? In a country of religious leaders exiled because of fear, who will remain
in Ethiopian and in your ruling policy? Is it mandatory that all key posi-
tions be held by Tigreans including churches? Again, you brought Abune
Mathias after the death of Abune Paulos. Why do you run racist politics?
Hanga ani beekutti, waan isaan dubbatanii hin beekne, Musilimonni Itoophi-
yaa Mootummaa Isilaamaa dhaabbachuuf sochoaa jiran ittiin jechuun, war-
ra Lixaatti dibbee rukute hojii shiraasaa hojjachaa jira. Kaayyoon mootum-
maa Woyyaaneee immoo, waan hin jirre uumuun miidiyaalee biyyitti ofiisaa
toatuun dhugaa fakkeessee irra deddebiee yoo odeessu dhugaa taasisa jedhee
waan amanuuf, hojii forfoqaandaa yookiin propaganda isaa kana hojjachaa jira.
Wanti biroo kan ana ajaaibsiise ammoo, shira mootummaan kun waraqaa
birrii Itoophiyaa irratti xaxe. Itoophiyaan biyya amatoonni gurgurdaan
sadiin: Waaqeffataa, Kiristaanaafi Islaamni keessatti argaman taee osoo
jiru, mootummaan Itoophiyaa noottii birrii abbaa dhibbaafi abbaa shan-
tamaa irratti fakkii phaphaasota kiristaanaa qofa kaasee jira. Kun maaliif
tae mee? ani mataan kiyya Kiristaana, garuu Itoophiyaan biyya Kiristi-
yaanaatii miti; akkasuma biyya Musilimaafi Waaqeffataa qofaa miti, kan
hunda akeenyaati male. Mootummaan kun harka lafa jalaataatiin waan
81
hedduu hojjata. Kanaafuu, yoo footoon phaphaasii birrii Itoophiyarraa
jiraachuun dirqama tae, footoo Sheekiitiifi abbaa Gadaa ille maaliif kaauu
dhiisee? Birriin Itoophiyaan uummanni keenna amma itti fayyadamaa
jiran kun erga phaphaasi Woyyaanee baattee as, buaafi ulfina dhabdee sal-
phattee jirti waan taateef haa jijjiiramtu yaada jedhun qaba ani mataa ki-
yyaan. Yaadni kun barbaachsaa waan taeef afaan Amaaraatinis ibsuu fedha.
2.3. ()
!
!
82
?
!
It came by gun, it leads by gun, but it uses a copy paste of the Wests constitution:
The TPLF (Tigrai Liberation Front), one of minor Ethnic groups in Ethiopia,
came to power by gun in the 1990s. It organized the fake and the others po-
litical micro enterprise organizations in the name of 80 Ethiopian nations
and nationalities. Amazingly, it organized and grouped not educated and
not wise people in order to build one regional state among the nine Ethiopi-
an regional states. These fake political micro enterprise organizations have
been collaborating with this mafia group, because they are held hostage by
benefits. On the top of these political macro enterprise organizations, there
is at least one Tigre guy who closely guides and orders them. Most of the
guiders are former fighters or soldiers of the TPLF. They have been using the
Western constitution as a shield although their doing resemble rebellion.
Of course, there was rebellion before and there is also now. The well known
Ethiopian politician, Dr. Merara Gudina has literally explained TPLF, The
TPLF came to power from jungle, but the jungle does not leave the TPLF.
The TPLF papers and tongues are very perfect. We, the innocent and
majority of Ethiopian people have a copy paste of the Wests constitu-
tion which is performed in the Jungle of TPLF. In the early beginning,
the TPLF has hatred towards intellectuals and well educated persons.
Because intellectuals can easily reveal and expose the wrong hand of
TPLF and the secret of TPLFs jungles; as well as, most intellectuals are
guided by their mind not by their stomach. This is why the mafia-Ethi-
opian government is downing, demoralizing, chasing, arresting and kill-
ing the intellectuals and those who oppose its wrong hands and doings.
83
ple by which a country is to be governed. For the sake of having demo-
cratic principles and name, we have somehow copy pasted our constitu-
tion. But it is kept on the paper like the heritage materials which are put
in a museum. Constitutions must serve societies like money by going to
each and every persons home instead of sitting in a well covered book.
Again, the TPLF has been degrading the Ethiopian paper constitution
by its theatre proclamations. The entire house of peoples representatives
and house of federation is full of TPLFs delegations. It has voted them
in by using gun and money. Therefore, the Oromo proverb says, Sa-
reen nama nyaachiseef dutti, which means A dog barks for who feeds it.
Secularism-the reality on the ground, is the belief that religion and reli-
gious bodies should have no part in political or civil affairs or in running
public institutions, especially in schools, colleges and universities. Oppo-
sitely, not only the government and military structures, but also the ma-
fia-TPLF government is full of churches, courts, schools, colleges, uni-
versities, etc. Unbelievably, since they came to power by gun from the
jungle, the Ethiopian Orthodox Churchs pope is supposed to be from
TPLF or Tigre ethnic group. In addition, the others support this system.
Election-its an event at which people vote and also its an organized event
at which somebody is chosen by vote for presidential or parliamentary
systems. On the other hand, the TPLF has been gambling under the shad-
ow of election. Ethiopian people have been robbed of their votes for five
rounds by TPLF. From my experience and point of view, the gun and pa-
per do not vote together and are not ellected together. I think, Ethiopian
people should ignore the invitation of a party which usually eats them.
Media-in a healthy country, media is taken as the fourth estate next to Ex-
ecutive, Legislative and Judiciary. In order to build a democratic country,
media plays a great role. Media should govern for its and editorial pol-
icy. It must be free from government control and censorships. Unfortu-
nately, we do not have free and fair media in Ethiopia; rather, its the ma-
fia government ownership. We, most of the journalists in Ethiopia, are
84
parrots-we are not real journalists; rather, we wear the uniform of jour-
nalism by having the skills of language, especially reading. Most of the
journalists in Ethiopia are the spokesperson of the mafia government
Employment-people have the right to live, learn, eat, educate, etc. Af-
ter graduation, somebody has to be employed according to the criteria
he/she fulfills. Surprisingly, in Ethiopia, to be employed, somebody has
to be a member of the mafia political ruling party. Nowadays, in Ethio-
pia, to get a university degree in your life, it takes at least 15 years (from
grades 1-10, 10+1 and 10+2, and three and more years at university). As-
tonishingly, while universities award the degree in the 15 years, some
private shop colleges may sell Masters Degrees in a year for elementary
students fo huge money. The mafia sells and the mafia buys. In Ethiopia,
because of this reason, the value of education is becoming valueless. There-
fore, among 80 nations and nationalities, if one ethnic group controls all
power and resources and when that ethic group downs, demoralizes,
chases, arrests and kills the major ethnic group by using guns and power,
can we say, is this country healthy and democratic? What is mine, yours
and ours role to survive this country if you do believe in my arguments?
85
Likely, the Ethiopian Security ForcesTPLF(Tgrai Liberation Front or
Woyane) has been eating and again sharpening their jaws to eat de-
mocracy craving Ethiopians, particularly the Oromos, under the dark-
ness of pseudo-democracy. In Ethiopia, both the Ethiopian people and
the constitution are jailed. It looks like a rich man who has only one leg
that somebody is beating and breaking his leg to easily steal his property.
On the other hand, in Ethiopia, both media and journalists are the prop-
erty of the Ethiopian government. No one else allowed to anybody to
speak his/her mind, but only governments or groups owned guns have
freedom their minds. I think, it is easy to only speak anothers mind for
a parrot, but not for humans. We have been learning in modern universi-
ties. But we cat practice modernity with backward regulations. Dictators
believe in guns and force, but if a mind is there, a little boy can ride a horse
Why have Ethiopian University students been yeling for true democracy since
Hailesillassie regime or 1950s? Nowadays, why are Oromo students who are
attending university and intellectuals being killed, arrested, tortured, and dis-
missed? Why is being an Oromo and a journalist the worst situation in Ethi-
opia? Why are Oromo students becoming firewood for Woyanes firearms?
https://www.youtube.com/watch?v=6V2QLA-nRt0&noredirect=1
On the other hand, educated and intelligent people are not allowed to par-
ticipate in politics and all sectors. On the contrary, participants are jailed,
killed, exiled, demoralized, etc. Similarly, education has no value in such
countries. In this corrupt system, rich unlettered guys easily buy the forged
and saleable degree from the shop-colleges. Brain drain is highly seen here
Meanwhile, in a country of multi-ethnic groups, the driver of the po-
litical caravan can facilitate genocide among ethnic groups by ben-
efiting only his/her own ethnic group in biased ways while ignor-
ing and irritating others. Most of the unlettered dictators do not pay
attention to the discussion around the table, but to the gun mouth
Sometimes, most of the people feel pain while the democratic and de-
veloped countries stand with dictators for the sake of their own interests.
Amazingly, some of these democratic countries mourn with victims during
the day time while they spend time with the killers at a party. So, what is
truth? Where is truth? Who is right and who is wrong? Who is free and who
is bloody-handed? Who is three eyed for the coming catastroph and danger?
An Oromo proverb says yoo arbi lamaan wol-lole, kan jalqaba miidhamu
margaafi haxanxariidha-which means when two elephants are fighting
each other, the first victim is the grasses and the bushes. Dr. Marara Gudina
said, The God and whites help a person who helps him/herself. I say, with-
out self-involvement, nobody can sense sexual intercourse and freedom
Hiriira mormii paartiin siyaasaa Finfinnee keessatti taasisee (bara 2014) kanar-
ratti amantaafi oogummaan adda addaa hidhamee akka jiru hirmaattonni hiriira
akkanaan ibsan
88
Ani gabaabumatti kan jedhu, Rabbi ilmaan namaa hundinumaa bilisa god-
hee uume. Amantaa kam keessattuu iddoon diina kee jala taai jettu hin jiru
Itoophiyaa keessatti mirgoonni amantaa, siyaasaa, yaada ofii bilisaan ibsa-
chuu.fi kkf gara faayidaa Woyyaaneetti sharafamee buaa dhabee jira. Bi-
yya sana keessatti nama dhiisaati, amantaanis garbummaa keessatti kufee jira.
Kanaafu, waliirratti daawachuun fala hin tau. Waraabessi hara saa Gurraa
keenya nyaate, boruu immoo Booqilee keenyas hin dhiisu waan taeef, bineen-
sa kana ofirraa loluun dirqama. Mirga keenya namarraa eegachuun hin taatu.
Qeee keenya namni biroo dhufee nuuf hin kabajchisiisu. Oromoon dhim-
ma hundumaafuu waan mammaake natti fakkaata; dhimma kanaaf mam-
maksi madaalu, ormi tuqee nama ilaalaa, abbatu dhoowwata roorro jedha.
Way taatiiree?
89
Gadaameessi haadha dhiiraa
rifuu dhabee beekaaree?
Garaan ilma dhiiraa
rafee bulee beekaaree?
Yaaddoo hamtuu osoo qabuu
dhiiratu kurruufee rafaaree?
Garaan yaada fuudhe
eessatti nyaata fuudharee?
Eelaa osoo hin dhoofatin
dhiirattuu of falaaree?
Gumaa osoo hin basin
gootattuu dhiigaan nyaataaree?
Dhiirti woyaa keessajirtii
coomaneef nama qoomaniiree?
Na yakkanee jaarsummaa
narraa eeguuree?
Ilmi dhiiraa yakkamee
jaarsumma ergatee beekaaree?
Gurraacha argaa
adiidha naan jedhuuree?
Aayyoo bootuu arga
birrii qabadhee obsaaree?
Mana dhimiisu argaa
mia jala naqaaree?
Haadha ilma kiyya hin jenneen
aayyoo tiyya jedhaaree?
Abbaan osoo jiruu
ilmatti guutaa kennee,
Ija fuudhee duaaree?
Ifa guyyaa abdadhee
mana kiyya diigaaree
Gaafa aduun tun dhiitee
Ta boruu bariitu
Worra qeee diige
Bineensi hin fixuuree?
Gaafiiwaan kana baadhaa
Akkamiin taee nyaadhaa?
2.8.
90
! !
! !
! ::
! !
! ::
! !
! ::
! !
! ::
! ?
! !
! ?
! ?
! ::
! ::
! !
! ::
! ::
! ::
! ?
! ::
! !
! ::
Osoo gurri kiyya dhagauu yeroo tokko Mallasaan akka jedhee ture, Osoo maal-
laqa qabaadhee kitaaba manxansiifadhee mana kitaabas banadhaa jechuun
miidiyaa ofiisaa toachaa ture miidiyaa Itoophiyaatiin uummata Itoophiyaat-
ti yeroo qoosutti, uummanni miliyoonaan lakkaaman taajjabuu hin dhabne
jedheen yaada. Galanni Waaqaa gaditti, namoota teknoolojii amayyaa uu-
muudhaan miidiyaa hawaasaa babalisaaniif haa galuuti,odeeffannoon karaa
miidiya hawaasaa kanaan odeeffamaa jirtu akka agarsiistutti, , erga Malla-
saan dueen booda maallaqni maqaa Mallasaatiin Baankii Ingiliziitti argame,
Doolaara Ameerikaa Biliyoona sadi akka taeefi biyya Ameerikaattis Rabbi itti
91
gali hin jenneen malee, Mallasaan akka mana ijaarsifatee ture gabaafameera.
Kijibni biraa immoo kan na ajaaibsiise, yaada haadha worraa Mallasaa, Azeb
Masfiiniiti. Viidiyoon you tube irraa argadhe tokko akka saaxiletti, Azeb
Masfiin akka jettitti, isiille taee Mallasaan maallaqa akka hin qabneefi, galii
jiaa miindaa kuma shanii akka eegatan, sunille akka isaan hin geenyeef rak-
kachaa akka jiran tanaan dura dubbattee turte. https://www.youtube.com/
watch?v=lau2i6r0HEY&spfreload=10 Amma dhugumaanuu isaan maatii
nugusaa dhiisaati, namni Tigiree aangoo hin qabneeyyuu bara dargii maal
keessa akka tureefi amma maal keessa akka jiru, dhugaan kun uummata
Itoophiyaa jalaa dhokatee jiraa? Naannoo tokkotti maqaa isaa dubbachuu
hin fedhu malee, nama gar-malee qaldhaa taeen maqaasaa Tigiree jedha-
nii itti moggaasan. Hardha hoo furdaan eenyuu? Qaldhaan hoo eenyuu?
Kan biraa immoo, asuma you tube irraa ragaan argadhee akka malee na
ajaaibsiise tokko ammoo, seenaa obboleettii Mallasaa kan Farsoo gur-
gurtuufi hiyyeettii taate takka. Akka gabaasa kanaatti, dubartiin kun ob-
boleettii quxusuu mallasaa taatee farsoo gurgurtiakkasuma harka
qaleettiidha.bara Tigireen hundinuu ayyaana Tigireetiin cululuxxe
isii maaltuu farsoo gurgursiisee? Moo diraamaa ETV tii? Hanga kana
hunda uummata Itoophiyaatti osoo taphachuu dhabaatanee maal qa-
baa? https://www.youtube.com/watch?v=XLLRa_J5Pys&spfreload=10
Kan biraa immoo qabeenya EFFORT-endowment funds For re-habitation
of Tigrai kampaanileen jedhaman qabeenya isaan qaniifi, akkasuma qa-
beenna waldaan qusannaa Daddabit qabu, baankiin biyyoolessa Itoophi-
92
yaalle hin qabu; baankichinuu kan isaati; qabeenyiifi namni Itoophiyaatuu
akka jiruun waanuma bitan fakkaatan. Mee akka ragaatti, gabatee kampaa-
niiwwaan EFFORTjedhamu kana haa ilaalluuti: gabatee fuula.ykn link
http://www.ginbot7.org/Statement/Effort_TPLF_business_Empire.htm
Ani waan isaanii yoo dubbadhe akka ergaa gabaabaatti xumuree hin
dandau, yoo woggaa dheeraaf kitaaba barreesse male. Yaa Woyyaane na
caqasaa ergaa isiniif qaba. Dubbiin hegeree Itoophiyaa ta boruu harka kees-
san jirti ammaaf. Haalli isin amma taasisaa jirtan kun, boombii boruu jid-
duu keenyatti dhohu awwaalaa jirtan. Ani yeroo sammuu jaarraa 21ssoon
yaadu, hegereen boruu tan Itoophiyaa akka malee na yaaddessite. Boombiin
sanyummaa kan isin awwaaltan kun gaafa dhohe isiiniin dabalatee, lubbuu
namoota hedduuttu bada. Yaa Wayyaanee, haaloo uummanni Itoophiyaa
gootaraa garaasaatti siif kuusaa jiru osoo argitee, hardha dubbii hundaa sir-
reessita turte. Yaanni keeti, hanga jirutti nan nyaadhaadha fakkaata; garuu
gaafa hamtuun dhufte uummata nagaa giddutti balaa bustee balaan deemta.
93
raraafi hadhaa isiin qabdus hin wallaalin. Kan biraa dubbii maagaafi min-
nii kana yoo kaase, haaluma wal-fakkaatuun, saba kamittu saba kam akka
maagaafi minnii garatti galee nyaataa saamee, dhiigaa xuuxee huqqisee
dhukkubsaa jira sitti fakkaataa? Uummanni kun duuurra heexoo yooki-
in haanquu dhuguu yookiin kiniinii iqimsuu hin filatuu laata duuurra?
Karaa filannoolleen dubbiin akka hin taane sittuu dubbii balleessaa jira.
Karaa inni deemurraa qabanii yoo jalisanii akka malee ukkaamame,
bishaanille hidha cabsee akka yaau hin dagatin. Ani gama kiyyaan wanti
siin jedhu, maqaa dimookiraasiitiin gaaddiduu dimookiraasii jalatti dalda-
luun kee sitti baramee jira. Filannoos ukkaamsitee jirta. Filannoo bara
dhufuu (2015) adeemsifamuuf, ammaanuu hidhaan miseensotaafi hoo-
gantoota paartilee mormitootaa itti fufee jira Waan hin baarine seetee
mana keessatti hagde jedha Oromoon yoo mammaaku. Dubbiin teeti
hundinuu namoota waraanaaf kakkaasaa jira. Filannoo burjaajessuun
kee, paartiilee siyaasaa, gaazexeesitoota, dhaabbilee NGO garaa garaafi
amantiiwwaan keessa seentee dararaa guddaa namootarraan gahaa jirta.
Haalli keeti hundinuu lolaaf nama qopheessaa jira. Mee waa si gaafadha,
gabaabsee yaa Woyyaane! Waraana Itoophiyaafi Eerteraa jiddutti yeroo
gabaabaaf taasifameen lubbuu dargaggeessaafi qabeenya bade ni beekta?
Waraana yeroo gabaabaa keessatti, lubbuun namaa kuma 60-70 badeera,
kan qabeenyaalle qabeenya hangana hin jedhamnetti bade. Kanaafuu ati
maaliif yeroo maraa dhiiga dheebottaa? Maaliif waranaaf haala mijeessi-
taa? Fuul-durri kee waraanni guddaan akka si eegatu sitti himuu fedha.
Yaa Woyyaanee, yeroo ammaa kana biyya kan bulchaa jiru, humna tikaa
keetiifi loltuudha. Muummichi Ministeera Itoophiyaa Obboo Haayle maari-
yaam Dassaalanyis waan murtaaee gudunfamettuu akka bira daqqabu keessa
beektonni saaxilanii jiran. Aangoofi qabeenyaa biyyaa hundumaa maqaa Ti-
girummaatiin dhunfattanii jirtan. Dhiiraa cidhaan lamaafi duubartii harma
lamaa dubartoonni Tigiree qofti hin dhalle! Biyya sabaafi sab-lammoonni
94
80 ol keessa jiraatan jedhamee yaadamu keessatti, waraanaaf haala mijees-
suun keeti, uummata Itoophiyaa ficcisiisuuf moo, mee dhiigaa kaleessa dee-
bitee dheebbottee? Yoom akka cirrii dhigaan jiraachuu dhiistee akka sin-
birrootti firii mukaatiin yookiin fiirii nagaatiin jiraattaa? Balaa ful-duraan si
eegachaa jiru argitee jirta moo qawwee anatu harkaa qaba jettee of dagattee
laata? Sammuu qawwee dhiistee sammuu namaatiin hanga yoomiitti yaadda
laata? Uummata cubbuu hin beekneefi uummata duraan dimokiraasii dhu-
gaatiin wal-bulchuufi tokkummaafi namummatti amanu ille maaliif cub-
buu barsiiftaa? Namni hundinuu daba kee hubatee jira; hanga ati sammuu
qawweetiin yaadutti, namnis sammuu namaatiin yaaduu dhiisee sammuu
qawweetiin yaaduuf dirqamaa jira. Dhimma naannoo miinjalaatti xumu-
ramu dandau, dheebuu aangoofi qabeenyaatiif jecha silaa harka bishaaniin
dhiqatan dhiigaan akka dhiqataniif haala mijeessiteertaa, mijeessaas jirta.
Waaee Oromoo gabaasee yoo sigaafadhe immoo, bara 1991 booda gaafa
mootummaa ceumsaafi gaafa chaartaraa sanatti, daba uummata Oromoor-
ratti hojjatte ni beektamaaliif garuu? Adda bilisummaa Sadiin-jechuun
Adda Bilisa Baasaa Uummata Tigiree, Ertiraa fi Oromoo ykn ABO wa-
jjiin bilisummaaf lolaa turtan. Osoo abbaan haqaa jiruu namoota tak-
kuma qabsoof jedhanii manaa bahanii hin beekne maqaa Itoophiyum-
maatiin walitti qabde okaa yookiin okeya dura kahuun, ergama keeti yoo
akka harreetti itti feattu, harka lafa jalaatiin obboleessa kee Shaabiyaa wa-
jjiin shira xaxamee isinitti kenname hojiirra oolchuudhaan kan shira keeti
itti beekee ajjeesuun gara boollaa erguun, hidhuun, biyyaa baasuunitti
fufe. Gaafa konfireensii London irraa kaasee, shira xaxuun harki dhok-
saa warra faranjii keessa jiraachuusaa wal-nama hin gaafachiisu. Gaafa
Oromoon itti bilisoomuun maletti, faranjiin faayidaa isii durfattee siin
Woyyaaneefi Shaabiyaa gaachana godhattee, nuun gabrummatti deebi-
stee ofiisaaniitii gaafa Afrikaarratti harka Raashiyaa jalaa bilisoomane.
95
taee jira.haqa abbaasaa deebisuufi haaloo abbaasaa baasuuf gahee jira.
Ammas ani ka si gaafadhu, gaafa ati loltu dubbiin bilisummaa taati; gaafa
Oromoon lolu ammoo dubbiin faashiinii shorkeessummaa taatee? Mee
garuu, garaa garummaa shorkeessaafi nama mirgaasaatii loluu beektaa?
Itoophiyaa keessa namoonni mirgaaf lolan eenyuu faaadhaa, shororkeessi-
toonni hoo? Ati gaafa dargiin lolaa turte qabeenyiifi lubbuun ati balleessite
maal keessatti ilaallamtii? Kan mirgaafi lolame moo kan shororkeessaatii?
96
dhaadachaa akka turtan dhagae. Yeroo garaa garaatti, lafaafi nama Fin-
finnees kanumaafii laata kan tarkaanfii suukaneessaa irratti fudhachaa kan
jirtaniif? Duuba dhumaatii uummata Hawuzeenii sana hoo, harka eeny-
utti jiraa? Anis dubbii kana gaafa yuniversitii Maqaleetti barachaa ture achii
dhagaee mee uummatuma Tigirayii gaafadhu kana! Mee gara Finfinneetti
si deebisa, lafa Finfinnee maqaa misoomaatiin kan Tigiree taasistan.hiyy-
eessa buqqisatanii biyyaa baastan. Yeroo tokko, Mallasaan waan jedhe, hiyy-
eessi magaalaa Finfinneetii maal godhaa? Gara Amboo, gara baadiyyaa achi
haa deemuu malee jechuu isaa gurra kiyyaan dhagae. Kunoo mulanni
Mallasaafi hojiin isaa ammaayyuu mirkanaaa jira; garuu dhugaa sitti hin
fakkaatin, osoo beekte waan si nyaataa nyaachaa yookiin hojjachaa jirta.
Gabaabumatti ani waan jedhu, karaan sobaan darban deebii nama dhi-
ba jedha Oromoon. Oromoon dhimma kamiifuu tiyoorii mammaak-
saa qaba. Kun immoo hangam akka inni qaroomeefi hangam akka inni
dhugaaf dhaabate agarsiisa. Garuu amma dhugaa uummanni Oromoofi
uummanni Itoophiyas qabu kana yoo diddan, mala aaddureen beektu
hantuunnis ni beekti jedha mammaaksi. Yaa Wayyaanee, akaakoon yook-
iin akaakayyuun keeti gaafa minnii buusu, heexoo yookiin koosoo dhu-
gaa ture. Darara heexoo dhugiisaa mee yaadi albaatii, hoqqeettii, dhibee,
tarii duunis ni jira ture hara garuu addunyaan qaroomtee jirti; kiniiniin
osoo nama hin dhukkubsin maagaafi minnii garaa namaa keessaa baasti.
Isin garuu bara namni, minnii buusee kiniinii farmaasii bitatutti, lakkii
heexoo dhugdan malee.dararaa nuuti argine argitan malee jettanii yoo
farmaasii ful-dura dhaabattanii nama dhoowwitan taatan, namni maagaafi
minniin hin duuu beeka; hexoo bara kana keessa dhuguuf hadhooftuu taa-
97
tuslaalaa yookiin dhageettii heexoo sanas isinitti yoo baafate, isinilleee
badii guddaaa beeka..albaatiifi diddigaan biyya heddutu badaa beeka.
namni heexoo dhuge manaafi qeee keessanitti albaee qeetti iisin badaa
beekaa?Ijoolleen hamtuun ollaa walitti buusti; ollaan badaan gosa wal-
itti buusa; gosti badduun uummata walitti buusti; uummanni badaan bi-
yya walitti buusa.kanaafuu siyaasni ati gosaan ijaartee qulfiifi marii
siyaasaa kana Tigiretti kennite, gafaa cufaa mana keetii burrisaan cabsa-
niifi gaafa goommaa siyaasa keetii eeboodhaan waraanane, mariifi fur-
tuun siyaasa keetiille joobira koola yookiin baallee cabe tauu hin dagatin.
2.10.
80 -
1960
98
-
()
()
99
-
80
-
20
-
?
100
! ?
!
-
-
Osoo
achi jiraadheen gaafa achi jiran nama dhibdi
?
?
7
( )
1997 ..
101
http://youtu.be/_vL-
HJG2Tgl4
-
-
https://www.youtube.com/watch?v=gSL5pKok5Rw
?
? -
?
dubbataa jiruun,
caldhisaan hinjiru
21
-
102
40
-
-
- 39
103
()
!
!
! 1.
2.
21
()
104
!
!
?
!
Dhuufuun mariin dhuufan hin ajooftuu
80
!
2.11.
-
-
105
-
2007
800
80 -
-
-
-
-
60
58
2
2
. ?
( h t t p : / / w w w. d a t a f o r a l l . o r g / d a s h b o a r d / o p h i / i n d e x . p h p /
http://oromianeconomist.wordpress.com/2014/06/24/ethi-
106
opia-poverty-ethiopia-ranks-the-second-poorest-countr y-
in-the-world-and-africa-oxford-university-study-reveals/ )
-
-
? 24
120 ?
/ / 100 80
/?
!
(face book, you tube)
21
107
Mhttp://youtu.be/R-PbpKanrzM
h t t p s : / / w w w. y o u t u b e . c o m / w a t c h ? v = R- P b p K a n r z M
h t t p s : / / w w w. y o u t u b e . c o m / w a t c h ? v = n Uu x 0 8 9 j V 8 Q
Aniin kun garuu, iddoo hin lolletti hin luqqifatan akkuma jedhamu, kan
garaa garaa haa teettuu nagaa bultee Goorgisi jechaa ture. Dubbiin tun ki-
jibaafi huffee qofaa akka taate, keessattu ana miira kiyyarraa waan na beekaniif
dararaa hedduu narraan gahan. Ana qofaa osoo hin taane, gaazexeessitoonni
Itoophiyaa keessa jiran, keessummattuu Dhaabbata Raadiyoofi TV Oromi-
yaa keessatti dararamaa turan hedduudha, ammalle kan akka ilmaan haadha
masaanuutti ilaallamaa jiran hedduudha. http://cpj.org/blog/2014/07/twen-
ty-ethiopia-state-journalists-dismissed-in-hid.php Gara dhimma muum-
michaa KGTtti yoo deebiu, dhugaa lafarra jiru yoo ilaallu, hara garuu,
Itoophiyaan gara Industiriitti ceeu dhiisaatii, laga ceuu dadhabdee jirti.
108
guddinnni heddummaachuu rakkinaatii moti; akka kiyyatti guddinni kan
uummata qabatee deemuu malee, kan uummata balleessaa deemuu moti.
2.13.
!
2007 ..
2007 ..
50-100
?
?
? ?
? ?
109
.
! !
110
barbaadde sababa barbaadatti; mucaa bohuuf jedhu jabbiin miilarra ij-
jatte akkuma jedhamu, abbootiin irree namoota sodaataniifi nama dhu-
gaa dubbatuun, shororkeessaa jetteenii uummata nageyaa cafaqaa jirti.
111
kallattii maraan qabee diina rifachiise kana, kan duraa caalaa itti fufuu qaba.
The West countries always place their interests first; they are giving the
voiceless killer aid to African dictators. I do not understand the game of
pseudo-democracy under the shadow of democracy. On one side, they are
condemning Ethiopias government dictatorship; on the other hand, they are
making powerful the Ethiopian government and, as a result, they are increas-
ing our arrests, deaths, fleeing, imprisonment, etc. If a Western citizen died,
the worlds ears stand up straight just like donkeys ears, but when we die in
thousands and millions elsewhere, maybe, its considered as depopulation
The secret of the power behind the world poles of the fashion terms: Impe-
rialism, Fascism, Communism, Capitalism, Zionism, Terrorism and what
will come next:
Satanism?
Chemical- ism?
Ebola-ism?
Depopulation-ism?
2.17.-
112
-
!
()
-
20
80
- -
-
9
- -
60 58
113
!
? -?
114
sana gadi dhiisee deemee?osoo garba bishaanii bira turree jiraannee yoona
Oromiyaan buufata doonii qabdi turte, garuu maaliif gadi dhiisee deemne.
115
eeboo, wontee(wantaa, gaachanaan)fi kkf loluun beekamu casse (cabse).
Yeroo amma kana siyaasa Itoophiyaa keessatti namni barate wallaalaa, hi-
yyeessa, tuffatamaa fi kan sagalee hin qabnee isa. Beekaan, sooressiifi kan sa-
galee yookiin fudhatama qabu immoo nama hin baratin. Namni barate yoo
xiqqatee xiqqate, shiraafi daba hojjatamu yoo argu gaaffiin samuurraa itti
dhihaachuu waan hin oolleef, akkasuma akka harreetti waan namaaf hin er-
gamneef haalli amma Itoophiyaa keessa jiru nama barate kan simatuu miti.
Mammaaksa kana itti amanuu baadhus mammaakuuf dirqameera. Mam-
maksichi akkana jedha: Nama qeee abbaa keetii saamu, wajjiin saami
Namoonni mammaaksa kanatti amanan, namoota Oromiyaa saaman wa-
jjiin hiriiraniilafa Oromoo keessumattuu naannawa Finfinneetti qonnaan
bulaa irraa buqqisaa daldalaa turan/jiran. Maqaa mana jireenyaatiifi inv-
astimentitiin chabachabaa turan/jiran. Mootummaan Itoophiyaa TPLFn
durfamu, qabeenya guddaa kuufachaa ture/jira. Qabeenyi maqaa mootum-
maatiin jiru hedduun kampaanota biyya alaatiif gurgurameera. Karoora
guddinaafi tiraansifoormeeshiinii jedhanii waggaa shaniif qabamee midi-
yaan faarsaa ture; akka karoora ifatti jiruutti, Itoophiyaan biyya dinaagdee
qonnaan durfamturraa bara 2015tti yookiin bara 2007 A.L.H.tti gara in-
daastiriitti ni ceeti jedhamee ture. Akka karoora dhoksaatti, Tigiraayiifi
Tigiree gara industiriitti ceesisuu taate dubbiin. Hara Tigiraay Industiriin
eessa jirti? Naannoleen biroo hoo eessa jirti? Indisturoonni jiranuuyyuu
hoo kan eennuuti? Gaaffiiwwaan kana uummata Itoophiyaatiif dhiisee jira.
118
ol Sheeki Mohaamman Huseen Al Almuddi warshaa achitti dhaabuudhaan
halkaniifi guyyaa osoo hin jedhin, Dilbataafi Wixata osoo hin jedhin, Ayyaana
uummataafi waggaa osoo hin jedhin, ibsaan ni bada osoo hin jedhin worqii
(sookoo) saamaa tureera; ammas ittuma jira. Qabeenyi achii saamamus, kan
yeroodhaaf beekame sookoo taus, albuudonni hedduunis dhoksaadhaan
akka saamamaa jiru bira gahamee jira. Keessa beektonni akka jedhanitti,
Sheekichi maqaa ittiin bade malee, harki caalu kan TPLF akka tae dubbatama.
Tiyaatira siyaasa Kibba Oromiyaatti gaggeefamu osoo hin tuqin kan bira
hin dabarre kan biraa immoo, lafa Uummanni Oromoo irra jiruun, naan-
noo Oromiyaa yookin godina addaa ebeluu naannoo ebeluuti jedhama. Fkn
iddoo gosti Arsii jirutti Godina Arsii, Arsii lixaa.akka taelle tau, akkas je-
chuun kukkutanii qoodanii bulchaa jiru. Kun immoo maaliif godina Gujiifi
Booranaatti hojjachuu didee? Godina Gujiifi Booranaa maaltuu adda taasi-
see? Akka mammaaksi, keenyaan tikfannee kiyyaan elmanna jedhus yoo
taasisan, ameessa abbaan maraturratti maaliif uummata wal-nyaachisuu?
119
Booranaa jedhamu, kan amma uummata irraatti wal-nyaachisan kana ilaal-
chisee, maanguddoon seenaa hedduu dabarsan. Tokkeessoo, maqaan Na-
geellee fi Nageellee Booranaa jedhamu kun duraan Qarsaa Bilbiloo jedhama
jedhu. Lammeessoo, maqaa Nageellee jedhamu gosoota Oromoo sadiin :
Arsii, Boorannii fi Gujiin duraan waan wal-dhabaa turaniif bakka sanitti jaar-
soliin gosa sadiinii wal-gayaanii, nuutii dhiigaa tokkoo wal hin lolluu ammaa
achii walitti hin buunuu jedhaanii kakatanii waadaa waliif galanii, lafa sana
irraatti nu nageessi jedhanii NAGEELLEE jedhanii moggaafatan jedhama.
Maqaa gosi sadiin woliin moggaafatan kana namni bara Haaylee Sillaas-
see keessa Liibaan Aworaajjaa bulchaa ture kan maqaa isaa Godaanaa Tu-
nii jedhamu, maqaa sana Nageellee irraa gara Nageellee Booranaatti jijjiire
(waamamaa afaanii malee ragaan galmee waan jedhu hin qabu) jedhama.
Amma kan hubatamuu qabu, maqaan kun Nageelles tae, Nageellee Booranas
tae, Nageellee Gujiis taate, Nagellee Arsiis taate moo, maqaa isii durii Mar-
saa Bilbiloos taate moo, maqaa barreeffama tappeellaa tokkootiif uummata
walitti buusanii bara 2014 keessa lubbuun namoota 60 olii darbuun naqarsi
siyaasaa keessa buuunsaa haqa namni lafaa fuudhee hin dandeenyeedha.
120
2.22. Xaqaroo
Oromoon akka aadaa isaatti waan teedaa (waan safeeffatu qaba). Nami
durii waaqaafi lafaaf jedhee, waan lagatu qaba. Akka hardhaa adoo hin
taanee kaleessa, waaqi namaaf owwaata, laftille namaaf garaa laatti. Ga-
laanni dhufe huura guura akkuma jedhamu, waan hedduu if fakkeessitee
Xaqaroon yaatee biyyatti qubatte. Laguufi teeda Oromoon harkaa qabu
harkaa yaache. Dhugaan waaqaafi lafaallee afaan qabattee dhaabattee nama
keenna komatte. Ayyaanni Oromolle garaa jabaatee, dacheelle worbitee
afaan banattee, waan arge hundaa hin liqimsa jette arrabafi aoo qaratte.
Namille waan qabee waan gadi dhiisu wollaalle. Ka nami keenna duraan
harkaa qabulle, hardha Xaqaroon harkaa guuratte; guurataa jirtillee. Xaqa-
roon damma dibatte nama keennaaf badhaasa gootee if kennite. Garuu,
adoo ooltee hin bulinuu waan hedduu woliin akka biyya buute, akka gaa-
rarraatti ifi jijjiiruuun Xaqaroon qaccittee kolluuun saaxila ifi baache.
Nami keenna hedduulle rifuun Xaqaroo lafa harcaase teedaa fi laguu
kaleessaa balalleettiin qaabate. Iteetuu malee, namoonni hedduun teed-
aafi laguu isaanii kaleessaa addee itti harcaasane dagatanee, waan qaba-
tanee waan gadi dhiisanuyyuu wollaalane. Nami gariin madeessee dhii-
gaa qora; gariin faana dhaha. Gariin akka ijoollee tikaa horiin jalaa badee
kaanti haancufa tufata. Kuun ammoo woraana Xaqarootiin diramee
woliin gugata. Hedduun ammoo jeebana isaa durii barbaaduuf shiimisa.
121
Photo credit:online (social media
Bara saree saa hoote
Bara gadheen nama moote
Barrille maam nu goote,
Sareelleen yoom saa hootee?
Saattuu saroomee sareelle hoote!
Ammas, yaada hin jirre akka waan namoonni bilbilanii yookiin xalayaa bar-
reessanii yaadaa gaarii mootummaaf erganiitti, yaadaafi xalayaa kalaqa
barreessaati qilleessarra oolchaa... jechuun nu dirqisiisaa turan. Namoonni
yookiin gaazexeessitoonni sammuu nama komatu hin qabne hedduun hojii
kana hojjachuun jiraatan. Keessumattu Dhaabbanni Raadiyoofi Televiziyoo-
na Oromiyaa, quuqama ilmaan Oromoo dhaabbata sana keessa jiranii dur-
see waan hubateef, akkasuma, falmii ilmaan Oromoo irraa gara fuulduraatti
itti kauu maltu waan shakkeef, ilmaan Oromoo Oromoof quuqaman dhaab-
baticha keessaa erga yaasuu(ariuu) eegale waggoottan hedduu darban.
123
naan, uummata Oromoo burjaajessuu akka dandau baree labsii baafatee
hojiirra oolfate. Maqaa labsii shororkeessaa kanaan adda dureedhaan uum-
mata Oromoo mana hidhaatti naqachuufi ajjeesuuf, akkasuma burjaajees-
see biyyaa ariachuuf erga karaa saaqateen booda, mirgoota dhala namaati-
ifi mirgoota siyaasaa kan heerri biyyattii namaaf kennulle ittiin danqeera.
124
wajjiraalee gara garaa keessattis alaabaan ABO alaabaa OPDO buusuud-
haan qilleensa Oromiyaarratti of mirmirsee Oromiyaa nageya gaafate.
Uummanni Oromoo ficila harkaa qabu kana yoo addaan kute, woyyaaneen
nama Oromooo kan ija banatee hubannoo qabu hundumaa duuchi bal-
125
leessiin manchaasuuf karoorfatee sochoaa jirti. Koroora ishees jalqabdee
jirti. Barattoota iddoo isaan barataa jiranitti, yunivarsiitii seenuun kutaa
barnootaa, mana nyaataa, kutaa ciisichaa yookiin doormii keessaa guuranii
kaan hidhaa, kan akka malee itti aaran immoo akka nama gaaffii irraa qaban-
uutti qabanii deemaniinii ajjeessaa jiru. Yaa Oromoo ajjeesii dui malee akka
horii teettee/teessee hin duin. Falmiin yookiin fincilli amma jalqabame kun
yoo dhaabate yookiin yoo addaan cite, qeeramsa eegee qabne gadi dhiisne
jechuudha. Qeeramsa eegee hin qabanu, qabanu gadi hin dhiisanu. Diina
aggatanii dhiisuun ofitti kaasuu waan taeef, fincilli kun yoo dhaabate, haada
(funnoo, funyoo, wadaroo) ittiin of ajjeesnu lubbutti of kaauu jechuudha.
Uummanni Oromoo kan beekuu qabu, ani balleessaa tokko hin qabu...
jedhee taauu hin qabu. Weenniin gogaa ofiitiif duuti akkuma mammaak-
si jedhutti, biyya impayeera Itoophiyaa keessatti Oromoo tauun yakkaa
taee jira; qabeenyi keenyaa diina nutti bitee jira. Oromoon hundinu kana
beekuu qaba malee akkasumaan taaee duuu yookiin hidhamuu hin qabu.
Kan biraa immoo akka nama waa caararreeffatutti wanti ani lammii koot-
iin jedhu kan biraa immoo kana: mootummaan kun akka saree maraat-
tee yuqee nama hundumaa laanbubee nama hundaan wal-dhabee jira.
Namaan wal-dhabee amantaa hin dhiisne, amantaa keessalle galee laqee diina
guddaa horatee jira. Filannoon duraanuu moee hin beeku, harkuma ofiitiin
humnaan of moosisa malee. Barri itti aanu barri 2015 bara filannoo guutuu
biyyolessaati. Namni tokko isa filu hin jiru, yoo bitamtootaafi worra qircaa
galee biyya saamaa jiraatu malee. Yoo dubbiin karaa filannoolleen dhufte,
uummanni sagalee ofiirratti dhumee kabachisiifachuuf kutatee qophaaa jira.
Akkuma abbaan saaa saa aannan dhoowateen , Okelee diddu okkotee hin
diddu jedheen jedhanitti, namni jiru hundinu kallattii maraan mootummaa
Woyyaaneee ajeeffatee funyaan qabatee jira waan taeef, kallattii maraanuu
mirga ofii kabachisiisanii mootummaa kana angoorraa darbuuf qophiin bifa
addaatiin godhamuu qaba. Yoo inni akkuma kana humnaan namatti gamee
126
filannoo sagalee uummataa saame immoo, humnaanis of gurmeessuun
barbaachisaa taa. Akkuma mammaaksi Oromoo jedhutti, fugguu karaa
dhufte dhalchiisan malee, fugguudha jedhanii dhalchiisuu hin dhiisanu.
Dubbii filannoo Itoophiyaa kana mee muuxannoo qaburraa isiniif haa qoodu.
Filannoo Itoophiyaa bara 2010 (2002) guutuu biyyaa keessatti filame irratti,
filannoo sana akka gabaassuuf Dhaabbanni Raadiyoofi Televiziyoona Oromi-
yaa gara godina Gujii ana ergee ture. Itoophiyaa keessatti yoo uummanni
saamama sagaleesaatiif warraqsa kaasee mootummatti fincilee mootummaa
kuffise malee, karaa Filannootiin mootummaan kun akka angoo gadi hin
dhiisne ani gaafa sana arge. Akkuma beekamu, Fillannoo bara 2010 (2002),
mootummaan Woyyaaneee guutummaa guututti moadhee jira jedhee labsa-
chuusaa biyya hundatti beeka. Mee haala filanoo sanaa, waan iddoo ergamet-
ti ila tiyyaan argee gurra kiyyaan dhagee isinitti hima, obsaan na hordofa.
Filannoo bara 2010 (2002 A.L.I.) haala achi jiru gabaasuuf gara Go-
dina Gujiiitti kan ergame ana ture. yaadaa kana boqonnaa sadi
(3.11) jalatti mata duree filannoo bara 2010 jedhu jalaa dubbisa.
Dhugaafi haqni filannoo Itoophiyaa kana taee osoo jiruu, dargaggoonniifi
namoonni karaa filannootiin angoo qabachuun ni dandaama jedhanii abdii
godhatan filannoo biraalle cinatti qabachuun barbaachisaa akka tae osoo hu-
batanii gaariidha jechaa yaada kiyya gama kanaan qabu kanumaan hobbaasa.
Gadaan gadaa qabsooti. Qabsaan malee injifannoon hin jirtu.
Gadaan gadaa injifannooti, Injifatan malee bilisummaan hin jirtu,
Gadaan gadaa Tokkummaati, tokkummaa malee bilisummaan hin jirtu
Gadaan gadaa nagaati, Bilisummaa malee nagaan hin jiru.
Gadaan gadaa quufaati, bilisummaan malee quufni hin jiru.
Gadaan gadaa qananiiti,Bilisummaa malee qaniin hin jiru.
Gadaan gadaa Oromiyaati, Bilisummaa malee Oromiyaan hin jirtu.
Gadaan gadaa bilisummaati, Wareegama malee bilisummaan hin jirtu
Oromiyaa too siif wareegamaa jirra, Harras, borus, yomille siif woregamna.
Bilisummaa siif hawwina, Hawwiirra darbinee immoo gochaan agarsiifna!
Waa malee manni hin aaru jedha Oromoon yo mammaaku. Maaf mam-
maatteree yoo naan jettane, roorroofi dararaa Oromoorra gahaa jiru
midiyaalee adda addaafi social media irraa dhaggettu ciisaafi hirriba na
dhoogge. Galaanni lubbuu gahe addee duaa gahe jedha Oromtichi. Am-
malle maaf deebitee mammaatte yoo jettane, worra beekkate diinni hin lolu
127
jedha mammaassi. Worra waan kana beettanu irra deebiee isin yaadachiisu-
uf; worra waan kana quba hin qanneef ammoo gurra buusuuf. Wolii galan
alaa galan! Jirbiin wol-gargaatee arba hiiti; mixaalle wol-gargaare laga cea.
Akka maagaafi minniii garatti nu galtee jaarraa tokkoon oli, kaan keen-
na wolitti buusaa, kaan keenna mataa woliin dhohaa, kaan keenna am-
moo akka cirriii, gubbaa nama keennaa teettee, Nafxanyaan dhiiga id-
dachaa turte. Worri garaaf bitame, worri akka Goobana Daacheelle irbuu
yookiin waadaa sobaatiin sobabe Nafxanyoota baatanii taqee yookiin
siree gubbaarraan higa gahaniin duuba, Nafxanyaa woliin boolluma
Oromoo itti awwaalaa turanitti Nafxanyaan isaan awwaale. Nafixanyaan
gadhitoo worra dhiigaan Oromoo iteane worra akka Gooba Daachelle
boolluma isaan Oromoo iteanee Oromoof qotaneetti awwaalamane
Higa Gadaan Oromoo cabeefi higa amantaan adda addaalle Oromoota adda
addaan ciree leenjifateen duuba, akasumalle higa Oromoon bitaafi middatti,
karaa Ila Boruutiifi Dhidhimaa yookiin Dhihaatti cicciteen duuba, hafu-
urri guddichummaa Oromooo nama keessaa godaanee ka diqqichummaa
kukkutaaa kuuni, nama keessatti banqaaqe . Afaan Oromooolle akkuma
bulee kauun goomaraa (loqoda,looga) gara garaa horate. Goomaraa gara ga-
raa kana nami wollaalchaan Afaan Wollaggaa, Afaan Shawaaa, Afaan Hara-
rii, Afaan Arsiii, Afaan Gujiii, Afaan Booranaatiifi kkf jechuun dhageame.
Afaan uummata baldhaa tokko, yoo saba adda addaatiin uummanni sun
addaan cite, uummanni sun goomara (accent) hin uummata jedha seerri
afaanii. Afaan Oromooolle kanumarraa goomaraa gara garaatti qoqqoo-
dame malee hiddisaa tokkuma, goomaroonni hundinu Afaan Oromoooti.
Nami keenna wixiratee dadhabbinna kana keessa bahuuf durii kaasee
128
gama tuutaatiinille itee, gama nama tokkootiin morkii qabsoo ittuma
jira. Qabsoon Oromooo tun durirraa kaachee guddataa guddaataa dhut-
tee, dhaaba Addaa Bilisummaa Oromooo ABO uunte. ABOn tulle cintee
dhaaba gudda iteeti worrota adda bilisa baasaa uummata Erteraatiifi uum-
mata Tigireee woliin mootuummaa dargiii lolanee dhukkee irraa kaasane.
Goobanni dhugaa seyee gadhaa isaatiif jedhee, dhiigaa isaalle lolee erga
Oromoofi ummata biraalle caasseen duuba, Miniliki waan jedheen jed-
hanu, si shumaa koottu jedheeni jilisee yookiin diggisee yaamee qorsa
nyaachisee ijjeesse jetti maanguddoon Oromooo. Nafxanyaan kaleessaa,
Goobana qabatte Oromoo fixxe. Nafxanyaan hadhalle OPDO qabattee Oro-
mo Fixaa jirti. Kanaaf galgalli OPDO lle galagala Goobana Daaceeti, foon
fardaati kan jedheefille kanaaf. Oromoon tarii dogongoraan OPDO akka
dhaaba Oromoootti ka ilaaltu yoo jiraatte, hardharraa kaasi akka hubattu
fedha. Kan dirqama jiruutiif hiyyuummaa sitti feuudhaan jiruu keetiif jecha
OPDO si baachisan, baadhuu woliin gangaladhu; gangalloonuu qabsoooo,
baadhuu akka gangeen namaan ficiqattu woliin ficiqaadhu, baatanii fi-
ciqquunuu qabsoo. kan OPDOn shaanbaafi daggala balbalaafi borootti
isin marrisiicheefi, muka mana keessanirratti jigee isin ijjeesu borootti
kan isin dhaaddelle agaraafi sholee bitadhaa ifirraa ciraa yookiin jissaa.
129
hamutti hundootte kan jedhama midiyaan lallabamaa ture, amma am-
moo Tigirayi keessatti hundeenfamte jedhaa sirreessaa dubbisaa jedhaa
waailoota kiyya gaazexeessitoota yoo dararanu beeka fuulaa 201 dubbisa.
130
raasaa ture loltuu Tigiree duraanii nama tureefi Tasfaamaaram nama jedhamu
ture. Cufaa maal seta waan akka malee nama baasonfachiisaa keessa kitaaba
kiyya keessatti haajaa kana kaasee jira, gamagam hujii mana maree ka Caffee
Oromiyaaa yennaa tokko taamee ture, yennaa sanitti woyyaaneen gareen woli
qoddee turte. Maddi Rakkinnaa hundinu gara Tasfaamaaramitti duufee ture.
Yennaa sanitti kantiibaa Finfinnee ka ture Aliin Abdoo akki jedhe dubatte, ani-
nii qulfii qachaa yookiin magaalaa Finfinnee ta sobaa baadhee deema... jedhe.
https://www.youtube.com/watch?v=KdhIq-RZSJQ
131
Woyyaaneen akka tolee harkuu loonii, dhaaba OPDO sobaan maaf maqaa
Oromoootiin dhaadde mee? Waan Oromo sodaattuuf! Ilaal mee Oromoo!
Sodaa diinnii keenna nu sodaatu kan nuuti irratti hin beekkanneefi ka nuuti
rafnee bullu, kan diinni keenna ammoo sodaa keennaaf boolla nuuf qotaa
bulu beekkatuu dhabuun keenna higa hardhaatti nu ficisiisaa jira. Higaa ar-
dhaa garbummaa jalatti nu hamburee jira. Akka diinni soda keennaaf boolla
nuuf qotaa jiru beekkachuu qabna. Bara haxee minilikii soda Oromoootiif
uummata Oromooo wadhakkaasaa ijjeesanee fixane. Bara Hailesillaseeelle
Akilliluun Habbtewoldi Jeneral Taaddasaa Biruutiin, Taaddaasaa Amaara
itti fakkaatee, akkana jedheen. Ilaa mee Taaddaasaa, Oromoo amma barad-
haa baradhaa jettuun tun galaana; yoo baratane nu liqimsan. Kanaafuu
woggaa dhibbaan duubatti hamburree bituu qabna. Gaafaa isaan baratane
namuma caammaa keenna nuuf haxaawulle hin dhaggannuu jedheen.
Jeneraal Taaddaa Birruu, isa woliin taanee adoo unto unaa jiranu yoo je-
cha nafxanyichi farra Oromoo kana dhagee, Oromummaan keessa isaa jirtu
akka burqituu Hageyyaa onnee isaa keessaa urtee waan baateef akkana jed-
he wiskiin burcuqqoo keessatti naaf buusaane naan dura jirtu dhiiga dhii-
ga waan natti dhootteef, akka waan kiniinii garaa fudhaachaa jiruutti sobee,
adaa hara kiniinii fudhachaa jira waan taeef unto/dhugaatii hin dhuguu jed-
heen dhiisee bahe jedhee dubbatee ture J.Taaddasaan. Wolqixxummaa ilma
namaatti amananii Habashoota faana hiriiruun akka hin taane, ilmaan Oro-
moo sirnya yookiin sirna mootii keessa turan, Habashoonni ofiisaanii malee
saboota biraa akka dhala namaatti waan hin ilaalleef dhaabni Oromoo akka
addatti barbaachisu waan amananeef woggoota 40 dura dhaaba Oromoof fal-
mu waldaa Maccaafi Tuulamaafi ABO hundeessaan sabboontonni Oromoo.
132
Kitaaba Dabtaraan maqaa Amantaa Ortodoksiitiin barreessee
jibbiinsa sanyii agarsiisu
Maariyamitti nutti hime jedhaa wonni isaan barreessanee jiranu, nama
sammuu akka namaatti yaadu qabuuf, akka kitaabatti barreessuu dhiisaati,
dubbisuunuu nama suugajjeessa yookiin nama suukkanneessuun shoror-
keessa. Ta soqolattee teette soqolanee ilaalaniiti, kitaabi isaanii kunille ak-
kana jedha. kana booda handaaraa higa handaaraatti, gubbaa higa jalaatti
woggaa kuma shanitti kan hin dhaqqabne bowwaa guddaa natti muldhise.
Lubbuun nama tokkoo kan nama biraatti yoo buutu dhagge. Wonni kun
maan jedhee anille ilma kiyya gaafadhe. Isaan haadha worraa abbaa wor-
raa abbaa isaaniitii, haadha worraa obboleessa isaaniitti, hadhaa worraa
ilma isaaniiti haadha worraa fira isaanii kan biriifatan yookiin woliin ci-
isuuf kajeelanu naan jedhe. Ilaansoo yookiin araasii abaaramte. Isilaama
donqoorroo, Gaallaa Oromoo jechuu isaaniiti. Shanqillaa yookiin gur-
raachota lixa Itoophiyaatti argaman jechuu isaaniiti. Falaashaa woliin
worra ciise. Farda, harree, gaalaa worri godhanu. Lafa tarsaasanee worra
godhanu. Worra wal-bukkoomsanu yookiin dhiiraafi dhiira woliin ci-
isanu. Qeessii iteane, haadha worra qeessii biraa woliin worri ciisanu,
kan nama bukkomsanulle worri kun hundinu abaaramoo naan jedhe
133
siifi mootii Amaaraa jalatti bultu hin barbaaddaa jedhamee gaaffi gaafata-
meef, adoo namni akka kiyya yaadu heddummaatee hin fedhadha jedhe.
Woy dabtraafi harcaatota Nafxanyaa! Nami horiifi Oromoolle teee, namoota
biraa woliin hojii fokkooo godhe yookiin woliin ciisee abaaramoo jette
dabtaraan Habashaa! Ana kan naaf hin galle, Falashaan worra Israaeel ir-
raa dhufe worra Jewsh yookiin worra Yahuuditti jedhaneeyyuu, Habashaan
hundeen teenna Israaelii, akkasuma mootittiin teenna gaarrayyuu yooki-
in sanyoo mootii Israaelii kan Salamoonii turte jedhanee achi ifi rirrigane
yookiin achi ifi qabani, waaqni Habashaa Falaashaa maaliif Abaareree?
Dhihoo tana, Israaelille Falashota hedduu worra keenna jedha fudhatte,
dubbiin yoo akkas falaashaa maaf Waaqi isaanii abaareeree? Israaelille,
warra Falaashaa ykn Habashoota Israaeelitti of galchaan dhiibbaafi mi-
idhaa irraa geetteen, namoonni hundeen isaanii Habashoota Itoophiyaa
taan, miidhaa biyya Israaeelii keessaatti irra gaheen bara 2015 keessa adda
babbaayii bahuudhaan lola itti bahuun mormii isaanii dhageessisan.
134
tuu seenaan gootata Maccaafi Tuulaama kan akka Abdisaa Aagaa, Agarii
Tulluu, Taaddasaa Birruu dagatamuu hin qabu. Hayilesillaaseen gargaarsaafi
gudurmuu ilmaan Oromoofi Ingilizii irra teeee yoo biyya itti baqatee Ingilizii
irraa gara Itoophiyaatti deebifamu, goota ilmaan Oromoo Faranjii gobanee
dhukkee irraa kaasane; silaa Hayilesillaaseen badhaasa kennuufiin ka male,
badhaasi inni isaaniif kenne ammoo ijjeechaaf ifirraa fageessee angoo higa
xurii qenca keessaa kenneef ifirra fageesse. Maaniif jennaan waan sodaateef!
135
Amaarri kaleessaatiifi Tigireen hardhaa maaf uummata Oromoo kana fixxe
yookiin jibbite yoo jenne, waan jibbaan sodaatanuuf. Oromoon waan gurmuu
qabuuf gaafa nutti kaane akka galanaa nu liqinsanjechuun nu sodaatan.
Akkuma isaanuu jedhanu mee laga guddaa akka Gannaallee, Daawwaa,
Dhidheesaa, Fincaawaa, Waabee Shabaleefi kkf cinatti mana ijirratte yennaa
gannaa faa nami hiriiba rafee bulu jiraa? Habashoonni akkasitti waan Oro-
moo sodaatanuuf, woggaa 150 oli uummata Oromooo akka marsaa yookiin
adamoo bineensaa itti yaaanee karaa adda addaatiin adansanee fixaa jiran.
Qabsoo Oromootiifille bakka hin kennanu. Maaf? Waraabessi yookiin ha-
laalli waan halkan balleesse beekaaf guyyaa baddaa seenaa jedha mammaasi.
Waan waggaa 100 oli uummata Oromoorratti raawwata turane waan bee-
kanuuf, Habashoonni qabsoo Oromoo yoo dhageettu akka loon neenqa
yookiin leenca arganeetti fincaan wonni keessaa yaauuf maqaa Itoophi-
yummaatiin wonni wawwaakanuuf kana. Tigireen hardhalle, maqaa
Itoophiyaa tolee harkuu godhatte, wonni Oromiyaa coniisatti jirtuuf
kana;wonni daldalanuun maqaa Itoophiyaati. Biyyi ijaaraa jiranu, Ti-
girayiifi uummanni jiraataa jiruufi duroomaa jiru Tigiree. Tigireelle
dhaabni dhugaan Oromoof qabsau jiru akka Oromiyaafi Itoophiyalle
conachuu hin dandeenne waan beettuuf dhaaba Oromoo ABO irratti
shira hojjatte Tolee harkuu Oromiyaa tan iteetee OPDO hundeeffatte.
Kan biraa ammoo waan akka moobaeelii guddinna bara Woyyaneee keessa
barri fide malee isaanii moti kan fide, akkuma ilma dhiiraa guddatu hiyy-
eessaafi dureessalle areenni qixxee itti bahu kaanti jechuu. Gama biraatiin
Woyyaanee yookiin habashoonni hardhaafi kaleessaa, nama keenna sababa
faabirikaa adda addaatiif durii kaachee kaan isaanii lafa isaanii irraa fudhatane.
Kaan isaanii fixane. fkn, Karrayyuufi Jiille worshaa sukkara Wanjiifi Mata-
haaraafi qonna burtukaanii Martii faaa uummata hunnaan irraa buqqisanee
lafa uummata jiraachisuun maltu irraa fudhatanee gara gammoojjiitti uum-
136
mata keenna ariane. Lafa qonna qamadiifi garbuuf jecha Arsiifi Baaleerra
Oromoota buqqisane.kan himee kam dhiisaa? Bara Dargiille, Karrayyuu
naannooo Matahaarratti akka fixaa turan, Abbaa Bariisaa jedhamuun kan
beekamu, Mohaammada Ahmad Muudee uummata rasaasaa ajjeessaa
akka turan yaadaa Oromiya Miidiyaa Neetiworkiif kenneen dubbateera.
Dubbiin Obbo baqqalaan jedhe tuun hin oolle, lagoonni naannoo Fin-
finnee jiranu hedduun isaanii akka malee faalame bade. Namiifi horiin
bisaan ykn bishaan laga san unanelle dhumaa jiran. Hedduun keenna
ajaa lagaa Moojooo, Qaallittiifi Aqaaqii hin beenna. Bisaan sun yoo gara
baadiyaa deemu namaafi horii nama keennatti jalaan una ykn dhuga.
Dhimma kanarratti, waggoota muraasa dura Aljeziiraan faalama laga
qooqaa irratti qophii qopheessee daba gar-jabeenna woyyaaneee saxi-
lee jira. Aljeziiraan qophii achitti hojjateen bisaan laga xurawaan itti galee
faalamee kana uummata dhuge keessaa akka fakkeennnaatti, maatiin
dubartii Amiina jedhamtu kan naannoo laga qooqaa jirattu sagal kees-
saa torba duanee jiran. Amiinaan Dhirsa isiii dabalatee ijoollee isiii
jaha sababa laga worshaa woyyaaneeetiin faalame kanaan dhabdee jirti.
137
Olla sanii, namichi Kadir jedhamu, torbaan Aljezeeraan qophii achitti
hoojataa ture san, sababa laga kanaatiin haati worraa isaa jalaa duutee gad-
darra kan ture tokko dubbisanee turane. Akka obbo Kadir jedhetti, haad-
ha manaa kiyya laga faalame kanatti, dhibee tiruu itti fidee akka ijjeese
cidheeyyiin fayyaa yookiin hakimoonni natti himanee jiran. Akka dhuk-
kuba nu ijjisu dhugaa jirru hin beeka. Filannoo waan hin qabneef dhuk-
kuba dhugaa jirra. Horiif nama faalama laga kanaan nurraa dhumaa jiru
ilaalchisuuun mootummatti iyyannulle, nama deebii nuuf deebisu waan
dhabneef waaqa qofatti ifi kenninee jirra. Ammayyuu hedduu keenna ga-
raa keessa nu dhukkuba jechuun obbo Kadir aljezeeratti dubbatanee jiran.
https://www.youtube.com/watch?v=j3vvy8xsqeM&spfreload=10
2.25.Roorroo
Obbo Ahmad Hussein, dararaa mana hidhaatti irra gahaa tureef, bara 2014
keessa gaaffiifi deebii Afaan Amaaraatiinis OMNf yaada kenneen Woyy-
aneef akkana jechuun dhabsaa isaa dabarseera. mootummaa Itoophiyaan
waan jedhuun, yeroo ani Huursotti hidhamee dararaa isaan narraan ga-
haneen yaala na dhoowwatanee, akka carraaa anaa gaggabee dua gaheen
rabbi hin duin naan jechuun, carraa yaalamuu yookiin cidhoomfamuu ana
argadhee kiliniki jiruun, nama ajajaa mana hidhaa Huursoo yeroo sanaa kan
tureefi Oromoota torba fuula kiyya duratti kan ijjeese nalle sodaachisuun kan
waa narraa dhabee ture, bakka mana yaalaa ana geessan sanilletti dhufee kan
natti dhaadataa turee nama Biraanuu Mabraatuu jedhamuun waan jedheen
qaba. Kaleessa dargiin uummata Tigrayii maqaa keessaan ijjeesaa, akkasu-
ma hidhaa ture. Yeroo sanille nuutille isunuma woliin hidhamaafi ijjeefamaa
turre. Hardha ammoo wonni isin taasisaa jirtan na gaddisaa, madaafi dara-
raa kaleessaa woliin nurraa gahama ture osoo beektanuu, wonni isin amma
uummata Oromoorraan gahaa jirtan kun akka malee na gaddisiisaa jedheen.
Kanaafuu, akka inni dhugaaf dhaabatee hin jirre beekulle mootuummaa ka-
naan waan jedhuun, yeroon kun ni darbaa. Oolee bululle yennaan isin mur-
teef dhikaattanu fagoo moti.Uummanni Oromoo mirga isaa kabajisiifachuuf
qabsaaa jira malee, namoota biraa miidhuuf waa hin taanef, badii kees-
saanirraa deebia. Uummata Tigraayi uummattoota Itoophiyaa biraa biratti
nyaaphaafi duddaafi garaa gootanee jirtan. Wonni isin horsiisaafii jirtanu dii-
na. Kanaafuu, mootummaan hin dabara.Uummanni garuu baraafi higa bara
baraa woliin tura. Isin uummata keessaniifille yaadaa hin jirtanu. Uummata
Tigrayi isinille mootummaan kanaan, maaliif uummatoota biraatiin wolitti
nu buusta jedhaanii gaafadha. Itti himaa. Wonni kun hin darba. Dargille
hanga funnaaniitti ka hidhatee ture dabaree jira. Mootummaan keessanille hin
dabara. Dargaggoota amma garbummaa baachuu dadhabdee qabsaaa jiran
kanalle, gar-laafummaa tokko malee waan cafacafaa jirtanuuf, haati isaanii
kan boottu, imimmaan haadhaa isin hin gaddisiisuu? Imimmaan haadha
teessanii tan bohaa turte isinitti hin mudhattuu? Kanaafu, isin qondaal-
tonni Woyyaaneee gara kaansurii sammuu keessaniitti deebiaa jedhaan;
139
isaan uummata Tigrayiille bakka buuu kan dandanu tauu dhabaatanulle.
https://www.youtube.com/watch?v=06srZaJb0_g&spfreload=10
Yaa ilmaan Oromooo biyya keessaafi ala jirtanu, qeeransa eegee hin qabanuu,
qabanu gadi hin dhiisanu jedha Oromoon. Qassoo amma finiine kana yoo
gadi laafinye, bineensi woyyaaneee kan nu argee rifate bararaqaa jiru, boru
tokko tokkoo keenna qucee qabee nu fixa. Kanaafuu, dubbiin karaa kami-
inuu gara duraatti malee gara duubaatti tauu hin qabu. Baranneelle dhag-
gine, hojjanneelle dhaggine. Namni bilisummaa hin qabne, jiruu busaawaafi
bineensa baddaa rifataa jiraata. Namni buddeena garbummaa nyaatulle,
sooraa yookiin nyaata soodda hin qanne bushaawaa nyaata. Nami garbum-
140
maa keessatti hafee biyya hin qabne, marataa duwwaa yookii qullaa deemuun
qixa. Maraataa sanuu woyya, inni sammuu waan hin qabneefi womaa itti hin
dhageamanu. Afaan Oromooo Afaan dhalattoota Afrikaanotaatiin dubbata-
muun sadarkaa sadeessooo irratti kan argamu adoo iteee jiru, Itoophiyaafi
magaalota Itoophiyaa keessatti gatii dhabe; Oromoo woliin hidhamuun afaan
mana hidha woyyaaneee iteee jira.Akka guddinna isaatti Afaan Oromooo
Afaan federaalaa osoo tauun irra jiruu, afaan mana hidhaa federaalaa kees-
satti dubbatamu iteee jira. Haanni duu rimeenni dua jedha mammaassi.
Oromoonuu rakkoo keessa ka jiru, afaan akkamiin rakkoo keessaa bahaa?
Ilmoo ifiitiifi afaan ifii abbattu guddifata malee ormi namaaf hin guddiisu.
Yaa Oromoo biyya alaa, nuuti biyya alaatti galle maaniif biyya dagannaa? Maaf
lamummaa biyya alaa fudhachuun Oromummaa mulqannaa? Maaf Faranji-
in mataa keenna hiitee koloneeffattii? Erga biyya keessaa baqanneen duuba
dubbiin maaf tiyyaan na baasii taatii? Ormi worri duraan bilisoome akki itti
bilisoome, yoo baqatanee biyyaa bahanee paasportii biyya alaa argatanellee,
paasportii saniin biyya adda addaa irra deemee qabsoo saba isaatiif daaqaa
ture malee, rafee hin bulu. Ameerikaa, Minisootaa keessa qofa Oromota
kuma 45 jira. Biyyotaa gara garaa Awuroppaa, Awustiraaliyaa, Afirikaa, fi
Eeshiyaa keessalleen miliyoonota jira. Ani kan jedhu, uummanni biyyaa
bahe kun hundinuu qabsoo Oromoo dhiisee jiruu mataa isaa yoo jiraate,
qabsoon Oromooo saree abbaan muka biraa yaabe jedhan san hin iteetu?
141
woyyaanee buusuu ani akka malee bidhaddha yookiin shakka. Nama qaw-
wee namatti tokkosuun, mee akkamiin harka itti baasaanii yookiin harka du-
wwaa falmaniin? Nama fardaan namaan doggomu yookiin morku akkamiin
lafoon yookiin miilaan doggomaniin? Sanuu mootuummaa abbootii irreee,
higa isaatti aangoo qabateen maqaa terrorism yookiin shororkeesumma
jedhu Ameerikaa irraa dhageeen duubaa, worra bilisummaafi dhugaaaf
qassaulleen shororkeessa jedhee mataa ifiitiifuu nama shororkeessa.
Mootummaan woyyaneee mataan isaatuu boombii xamadee dhoosuun
diraama hojjataa; akka worra mirga isaaniitiif falmulle maqaa ittiin xureessu,
dhaabbanni interneetii irra gurra guru wikiliiksi jedhamulle saaxile yookiin
ifa baasee jira. Kanaa achi nami maltummaa woyyaaneee beekulleen, tana
duraanuu garaaa qaba. Nuuti bilisummaa teenna Ameerikaafi mootum-
moota gurgurdaa irraa eeguu hin qabnu. Ameerikaan humna teeti argaa
si gargaarti. Nama hunna hin qabne haatii dhalteefi abbaan dhalcheeyyuu
hin jaalatanu. Mee yaadaa baadiyyattu ijoollee biyyaa woliin duri yoo wol
boochinnu, meeqa keenna mee osoo miidhannelle kan bohaa galluu? Yoo
bohaa galle, worri ittuu nu dhaana. Kanaafu, nama nama tume yookiin reebe
humnuma qabanuun tuman malee, yeroo maraa bohaa namatti himachuun
hin tau. Faranjiin yoo awwalcha keennarra dhabaatee hojjaa deerefattee
faayidaa isiii fagootti arguu akka dandeettu argite, akka woyyaaneen nu
fixxu feeti. Ifii ammoo gaafa ati mirga keetiifi iyyitu suma woliin iyyaa oolti.
Gaafa hunna si keessatti argite ammoo, maan siif godhu jedhaa si jala fi-
iddi. Gaafa san ifiif karaa siif cirtee itti si yaamti, akka sinbirree gammoojjiii
holla yookiin holqa kinniisaatti nama geessitee jiisaa nyaattu kaaniitti. Sa-
nii achi faranjiin, fayidaa isiii irratti, woyyaanee borotti dabarsitee sooraa,
nu ammoo kosii irratti nu dubbisti. Kanalle hubachuun dansaa itea.
142
Ati amma hiree argattee baallii fuute jirta. Namonni hedduun ilaalcha si-
yaasaatiifi qondaaltonni paartilee mormituu kumaa hedduun laakkaaman
mana hidhaa keessatti darbatamanee jiran. Ati hiree argarteen kan qabsoof-
tee sirreessuuf hin yaalle moo? Jettee gaafatte, waan isin gaafatteef, ajaaibaa
deebii obbo Hayileemaariyamii caqasaa mee. wonni ati jettu kuni dhugaaa
moti. Tokkeessoo, paartileen mormitootataa mana hidhaatti darbatamane hin
jiranu. Lammeensoon qabsaaan siyyaasaa tokkolle mana hidhaatti darbatamee
ijjumaa yookiin gonkumaa hin jiru. Nuuti sammuu keennaafi seeraa tuman-
neen bulla; dubbiin teenna ifa. Nami seera biyyaa cabse qabsaaa siyyaasaalle
itee, nami mootummaalle seera jala jira. Biyya teenna olaantummaa seeraatti
jira. Rippoortiin yookiin dubbiin ati amma natta duubbattu tun, dubbii gamoo
yookiin gama tokko qabate. Gareen akkanatti odeessanu waan guutane. Dhu-
gaan lafarra jiru garuu, biyyi teenna garee shororkeessitoota hedduutiin mar-
famtee jirti. Gareen shororkeessitoota kun, biyya keessaa wolitti hidhata na-
moota hedduu woliin qabani. Nuuti nageyummaa biyya teennaa eeguu qabna.
Tokkeessoo, akka mootummaa uummataan filamnetti, nageyummaa uum-
mata keennaa eeguu qanna. Kanaafuu akkuma biyyoota addunyaa biralletti
godhamaa jirutti, nuutille namoota kana qabnee mutiif dhiheessina. jedhe.
Namni maaliif soba afaanitti ciniinee qabatee, sobni ana bira hin jiru
jedhaa? Yoo inni soba ciniinee afaan ciniinnatee dubbatu gurrille hin
dhagea; iltille hin argiti. Mee dhugumattu namni ilaalcha siyaasaatiin
hidhamee hin jiruu Itoophiyaa keessa? Oli aantummaan seeraa Tigireef
malee uummata biraatiif jiraa Itoophiyaa keessaa? Mootummaan uum-
mataan filatame, nageyummaa uummatasaa eegnaa jedhe, uumman-
ni yoomi woyyaanee filee beekaa? Gaafa bosonaa dhufanulle qawween
dhufane, hardhalle qawwee, hannaafi saamichaan biyya bulchaa jiran.
143
jettiin? Biyyi biraa barattoota wolgahii waamtee qawwee duubaan xama-
ddee loltootaan dalleya itti ijaartii? Biyyi biraa daanyota mana murti-
ille ifii muudattii? Biyya biraa phaaphaasille mootumma shuumataa?
144
bartee akkanaan itti murgaa yookiin itti qoosaa turte. oli antuumaa seera
qabnaa. Akkasii motii? Innille, ee akkasi jedheen. Osoo kan siin jed-
han dhageette kan siif kennanu hin nyaattu yaa saree jedhe mammaassi?
https://www.youtube.com/watch?v=7rXvbeDPYdE&spfreload=10
kan amma argitu lafa naannoo Finfinneee hunduma isaa qonnaan bulaarraa
fudhatame. Waan si dhibaa Finfinneen gandoota baadiyyaa 29 if jalaa qaddi.
Waan garaa si hammeessa, qonnaan bulaan tokko tokko midhaan facaatee
xaafii hin hammenne. Yoo lafti irraa fudhatamu, xaafii fichaa yookiin maasaa
keessa jirtu sigissaa, akkasuma qotanee mana Hayatii real state jedhamu ir-
ratti ijaarane. Mee adoo midhaanumti faacafamelle fichaa sanirraa haamame
maan qaba? Nama gafuu midhaanii hin sodaanne! Kun qabatama tokkeessoo.
Wonni qabatamaa inni lammmeessooo ammoo, lafti tun eennurraa fudhata-
mee? Akka kiyyatti harka dhibba keessaa harka 90 olii lafa tana ilmaan Oro-
moo irraa fudhatane. Argitee fincilli barattoonni amma kaasan kun, ani akka
kiyyatti kanaaf jedha. Haala kanaan gandoonni 29 buaan ala tee. Ganda tokko
keessa yoo diqqate, abbaa worraa kuma tokkotti jira. Abbaan worraa 1000 kun
yoo gadi diqqeessine maatii 5 qaba haa jennuu me. Gandi tokko maatii 5000
qaba. Kuma 5 yoo 30 baayeessine ilmaan Oromoo kuma 150 eessa buuteen
isaanii hin beekamu. Namni biraa waan jedhu hin beeku malee, anaaf wonni
isaan godhan kun gocha sanyii balleessuu Oromoo irratti raawwatameedha.
https://www.youtube.com/watch?v=KdhIq-RZSJQ&spfreload=10
145
kan kanpaanii kaaraaturee taatetti qubaan akeekaa, mootuummaan maa-
niif lafa akka nurraa fudhatee dureeyyii biyya alaatiif kennaa jiru naaf hin
galle jedhe. Haatii worraa Gammachulle, jarri investera jedhaman kun
erga dhufanee, lafti higa nurraa fudhatamtee asi, lafa midhaan irra qotan-
nuu dhiisaati lafuma horiin keennaayyuu marra irraa dheedanulle dhan-
nee jirra jette soba Obbo Haayilaamaariyaamii komiin mirkaneessite.
https://www.youtube.com/watch?v=C_oXUzFPyHc&spfreload=10
Isii gara duubaa deemaa jirra moo jarana? Woggaa shantamaan gara du-
ubaa deebille hin beeku, bara san beeki, jaldhaaboonni yookiin poolisiin
mootummaa barattoota hiriira mormii bahanerratti, qawwee hin tokkonye.
Hin ijjennellee. hardha garuu loltuun Agaazii woyyaaneee guyyaa aduutiin
nama keenna qawween fixaa jirti. Guddinni kanaa?, limaatiin kanaa?! Kun
limaatiii moti xifaatii male. Ee dhugaa isaaniif limaatii nuuuf ammoo
xifaatii.isaan Habashoonni kun durirraa kaasanee akka ittiin nu fixuu
dandeanu dhabane malee, silaa yoo adoo uummata muyoo tokko iteenee
jiraanne, akka uummaata gaafati faa dachee Itoophiyaarraa bannee jirra. Dhog-
gattuu dhiraati, waan iteeneef dhoggatuma dhooggannee asiiin bane malee,
ammalle higa isaan akka magaafi minnii garaa keessa nu jiranuufi lafa dhiitee
bariituun qorsa nuuf qotaa jiraatanu kana hirriibi nu fudhachuu hin qabu.
146
yaa bara 2002 Paartii Madirekii bakka buee falmii ETVn dhagessiseen ak-
kana jedhee ture. kaleessa latti qonnaa dansaan turte hardha maan fak-
kaattii? Lafa garii dhakaan irratti tuulamee jira. Garii ammoo dalleya
irratti ijaaranee, nami akka zabanyaaa kan bira teeu dhaggina. Nami akka
zabanyaaatti lafa dalleenni itti ijaarame sanirra teeu, kaleessa tarii ab-
baa lafa sanii nama ture jennee yaanna. Irra jireessaan wonni dhaggaa
jirru ammoo kana. Hoo quba Baqaala Garbaa! Ati numa nuuf beette.
Kana beeka! Maraachitanu hin maraata kan Xembaa akka akaakoon ki-
yya jedhe, maraataniif waan tokkotti cituttu nama baasa. Woyyaaneen
waan biraa dhiisaati, dhaabuma ifii akka faaraa yookiin suphee loobde
OPDO yyu hin shakkiti. Dudda OPDO akka lootoriitti adoo faaqane,
keessi isaanii ABO dha nama jedhe bar Woyyanee-Mallasaan. Maqaa
dhaaba kanaatiin, akka tumtuun qaraphaa sibiilaatiin sibilaan sibilaa qa-
battee sibiila tumtu kaanti, woyyaannee OPDO fagotti qaraphaan qab-
147
dee Oromoo ittiin fixaa jirti. Adoo woyyaaneen jirtuu OPDOtti mirga
Oromooo kabachiisa yoo jettane, nama duetti deebiee galee lafa naaf
qotee na nyaachisa jedhanee if gowwoosuu. Kunilleen beekamuu qaba.
Misooma jettanii gara keenna dhuftanii, nuuti ammoo worri biyya am-
baa keessa rakkachaa jirannu, ka ammoo dharraaafi yaaddoon biyya teen-
naa nu ijeessaa jirtu, mootummaa hatticha qabeenna biyyaa baankii
biyyolessaa keessaa worqi naasiin jijjiiree hate eennutti isa amanaa?
Wanti tokko waan na dhibe jira. Isaan qaamuma keenna garuu, ergamtoota.
Maaloo worri isin erge adoo dhufee jiratee maan qaban? Silaa tokko tokkoo
itti hinna turre. Isaan achi teanee oduu dhagean; garuu xaxxotiifi murteessi-
toonni isaani. Isin worri dhuftan kun worra hin murteessine tauu keessan hin
beeka. Deemtane ergaa dhaqqasiichan. Isin ergamtoota. Boruu ammoo mur-
148
teessitoonniifi xaxxooti cubbuuu namoota biroo isaan. Dhugaamatti isinitti
hin muteessu, Ashakariin guuggee yookiin gobaaxaa guggufee deemaa jedha-
ma. Maaliif jennaan gooftaa kiyya fakkaachuuf jedhe jedhama. Kun sammuu
nama dhukkunsa. Uummanni keenna beelayee dheebotaa jira. Kuni ammoo
beelaafi dheebuu caamaafi hongeen fidde adoo hin itein kan bulchiinsi badaan
keessan fide. Uummanni dura qonnaan jiratuu, qonna dhiisee isiniin fixx-
inyii hidhame, lafti duri Naannoo Oromiyaatiifi Amaaraa irra qotama turte
hardha biyyee uffattee adoo jirtu, isin hardha, akkasuma uummanni beelaaee
hiyyoomee adoo jiruu, misoomni hojjatamee jira isinille koottaa biyya mis-
oonsaa jedhaa nutti humuuf dhufuun keessan akka malee nama gaddisiisa.
Misoomaan dura mirgi ilmaan namaa kabajamuu qaba. Isaan gosaafi maati-
in wol ijaaranee jiran. Itoophiyaa Tigireen maatiin qabatte, Itoophiyaa kan
bulchaa jiru ilmaan Tigrayi guutuu moti. Gubbaafi hanga jalaatti yoo il-
aalle woyyaaneen ijoollee fira yookiin maatii tokkooti. Yoo ilaalle hogganaan
mininsteera nageyaa Itoophiyaa ilma Obboleettiin Mallasiiti. Mallasi kan
Itoophiyaa bitu. Sibaati yoo ilaallatane, gaafa biyya deeme miilli irra na fidee
Tigirayi dhaqee ture. Waan nama gaddisiisaa, Prizidanttiin naannoo Tig-
rayii dhirsa obboleettii Sibaatiiti. Hati worraa namichaa ammoo kantiibaan
magaalaa Maqaleeti. Itoophiyaan maatiin qabatanee nyaataa jiran, biyyeen
isaan haa nyaattu. Jechuun itti himanee turane osoo isaaniif galee jiraate.
149
niitiin gadi bahanii, duubaa adoo uummata fixaa jiranuu, duraan im-
moo uummanni kan duraa caalaa nu jaalata, nu woliin jira jechuun
isaa soba jirurra darbee tuffii uummataafi qabanu mudhisuu hin fak-
kaatuu? Yoo biyya bulchuun akkas iteeti, faalla qofa dubbadhu jedha-
niinii daaima woggaa 18 hin gunnelleen biyya bulchi hin jedhanuun?
150
osoo guyyatti yeroo tokko ani waan qabsoo Oromotiif maan gumaachaa
oolee jedhee adoo guuyyatti yenna tokko mataa isaa gaafatee tun qabsoo
cimntuu. Hin rafnu jararana! Cinnaachaafi dirra ittiin rafnuu hin qannu.
Qeeramsaa eegee hin qabanu, qabanu gadi hin dhiisanu! Kun mammaaksa
Oromooti. Aaki jedhan waa tufanii; mammaakan immoo waa himan. Yaa
Oromoo! falmii jalqabde kana addaan hin kutin; yoo addaan kutte, nyaatamte.
Nama nyaataa kan tae, mootummaan wayyaannee tokko tokkoon guuree si
qala. Fincila uummataa kanaan guyyaa tokkofis tau, iddoon tokkoofi tokko
bilisoomanii alabaan irratti mirmirfamuunsaa miidiyaalee hawaasaa gara
garaarraa argineerra. Amma fincilli kun yoo dhaabate, akkuma mootum-
maan yeroo ammaa miidiyaasaatiin farreen nageenyaattu kana raawwate
jedhaa jirutti, kana booda Oromoota hundaa, farra nageenyaa godhee tok-
ko tokkoon fixa. Taaanii duuurra falmachaa duu wayya. Hayyuun beeka-
man Kaarl Maark yookiin Maarkizim tiyooriin akka jedhu, Warraaqsa yoo
jalqabdee dhiiste, of ajjeeste jechuudha jedha. Marree Tiyooriin Oromoolle,
qeeramsa eegee hin qabin, qabdu gad hin dhiisin jedhaa mitiiree? Qeerram-
sa eegee yoo qabde, ajjeessuu qabda; yoo gadi dhiiste si nyaata waan taeef.
Gama biraatiin, gorsaa lallabaa wangeelaa nama Waaqee Jioo Garbii jed-
hamu, ergaa isaanii karaa You Tube tiin ( https://www.youtube.com/
watch?v=aZR4h9Xl_mo#t=15 ) haala amma Oromoon ajjeefamaa fi hid-
hamaa jiru kana ilaalchisee dhaamsa isaan dabarsanirraa kauudhaan,
anis dhaamsa kana lammii kootiif dabarsuu barbaade. Ergaan isaanis
akka jedhu, waaqni ilmaan nama bilisa godhee uume; garbummaa wa-
jjiin hin uumnee waan taeef, namni Oromoo taate, Lubni yookiin
Qeessiille, Sheekiillee, Abbaan Gadaalle yeroo kana Oromoota mirga
isaaniitiifi bilisummaa isaaniitiif dhuman bira dhaabachuu akka qa-
ban dhaame. Yoo qabsoon jalqabame kun adda cite, mootummaan ka-
naan duuba nama duraan fixe caalaa akka ajjeesuufi akka hidhuu malul-
lee, lallabaan wangeelaa kun osoo hin akeekkachiisnille bira hin dabarre.
151
lafaa dhaladhe jechuuda. Amma waaee koo dubbachuu osoo hin taane, anis
kitaaba qulqulluu nama dubbisuufi leenjii kitaaba qulqulluu yeroo tokko
tokkotti nama fudhateedha. Dubbuma lallabaa wangeelaa Waaqee deeg-
garuu fedheedheti. Kitaabaa qulqulluu keessallee iddoon akka ati mirga
keetiif qabsooftuufi garbummaa lammii keetiitti akka garaa hin jabaanne
argaasiisu hedduudha. Mee isaan keessaa kitaabilee kakuu(Gondooroo)
haareyaa fi Dullacha keessaa iddo tokko tokko haa ilaalluuti.
152
Dubbiin tun duraanuu raagaan dubbatantee jirti. Kitaaba raaga
Daanieel 11:40-45 irratti mootummoonni abbootii irree fincila uum-
mataatiin akka kufan dubbata. Akka kitaabni qulqulluun kun mirka-
neessee kaaetti, biyyoota mootummoonni abbaa irree fincila uum-
mataattiin kufan Gibxii, Liibiyaafi Itoophiyaa jedha. Ajaaiba! Maarree
carraan Gibxiifi Liibiyaa dhumeef; arginee jirra. Kitaaba qulqulluul-
letti yoo amanna taeef, kan Itoophiyaalle jalqabamee jiraa waan taeef,
waaqayyoo akka galmaan geenyu nuu haa gargaaruti; Ameen!!!!!
155
Chapter Three: Boqonnaa Sadi
Argaafi dhageettii: observation
3.1.Miidhaa Gaazexeessitoota Oromoo
156
siisuuf ture. Dhugaan ture garuu sababa, tooftaafi bilchina gaazexeessi-
toota keenyaatin ummanni keenya gama lachurrayyuu fayyadamaa ture.
Boodarra kana waan hubateef diinni Oromoo akkuma Ayyub Abubakar
Moqdishotti galaafate, Abubakar Muussaatis Hararitti ajjeese jedhama.
157
Osoo maalummaa gaazexeessummaa hin beekin gaazexeessummaa
jaaladhe; gaafa maalummaa gaazexeessummaa beeke jibbe, haa taa-
tu malee, amma gaazexeessummaa addaan bahee jiraachuu dadhabe.
Dubbii isaa akkana yaa jamaa! Gaafaa ani daaimaa worri koo kaayoo
(milkii) argan. Mana keenya keessa raadiyoo 175 jedhamutti jira ture.
Ani raadiyoo kana afaan irratti baradhe. Raadiyoo kana akka malee jaal-
adha. Ijoollee gita koo yeroo sanatti kennaa maallaqaa maatii isaanir-
raa argatan shonkooraa, karanbeellaafi k.k.f. akka bitamuuf gaafatan.
Ani garuu yeroo sanatti, dhagaan baatirii raadiyootti yoo hin bitamin
gammachuu tokko hin qabu ture. Gaafa sana yoo warri koo loon na er-
gan, ani raadiyoo irraa fagaadhee waan deemuu hin jaalanneef, mucaan
kun qorqoorotti galee kaayoo ykn faroo loonii hin qabu, dhiisaa
mana barumsaa ergaa malee tika looniitti hin erginaa jechaa turan.
Yeroo barnoota olaanoo barachuuf guca gosa barnootaa guutaa turettis, gosa
barnoota Afaan Oromoofi gaazexeessummaa barachuuf fedhiin koo gud-
158
daa ture. Guca barumsaas, kan Afaan Oromoofi gosti barumsa oogummaa
gaazexeessummaa jala jiru guute. Yuniversiitiis, Finfinnee fi Jimma guute.
Haa tauu malee, yunirsitiin na dhaqqabe Maqalee ture. Akka Carraa tae,
yuniversiitiin Maqalee baruma sana muummee gaazexeessummaa banuu
waan barbaadeef, ijoolleen akka irratti dorgomaniif beeksisa baase. Beeksisa
sana gammachuudhaan dhaqee qabxiidhaan dorgomee darbe. Erga darbeen
booda, baratoonni fedha oogummaa kana qaban kan dorgomanii dhaban
akka lakkoofsa Faranjiitti bara 2004 tauu isaati, gosa barnoota biraatiin hanga
birrii kuma sadii naaf kennanii nuuf jijjiiri naan jedhanii jennaan ni dide.
Osoo Adaamatti hin galiin duratti, bara 2008 naannoo Imbaasii Ameerikaa
Shuroo Meedaa, Charjiliifi Laanchatti hojii jalqabne. Yeroo sanatti, waajjirri
Dhaabbata Raadiyoofi TV Oromiyaa inni amma Adaamaa jiru ijaaramee hin
xumuramne waan taeef, Finfinnee keessatti hanga mana nama dhunfaar-
raa kireeffatame keessatti hojjachutti of kenninee hojjachaa turre. Hanga
ammatti kan na jalaa hin badneef kan hedduu dinqisiifadhu, abbaa Adobe
jedhamuun kan beekamu, Wandeseen Biraanu tekinishaanni jedhamu, istu-
udiyoo kaartoonii keessatti sagalee keenya waraabaa ture. Yeroo sanatti, sa-
gantaan nuuti hojjanne CD dhaan fuudhamee iddoo nuuti hin beekne irraa
darbaa ture. Nuuti hojjachuufi caqasuu malee iddoo irraa darbu hin beeknu
turre. Duubarratti garuu, humna ittisa biyyaatti akka kennamu dhageenye.
160
gaafatamaa kutaa oduu kan ture natti kenne. Ani immoo oduu sana yoo
irraa fuudhee ilaalu, oduu sana dubbisuun haa hafuuti, maqaa Tolosaa sana
dhagauu hin fedhu ture; onneen yuniversitii bahanneenis yoos jabduu turte.
Oduu sana yoo argee jibbu, osoo inni oduu biraa gulaalaa jiru suuta jedhee
fuul-dura isaatti deebisee mana shaayii deeme. Yoo ani achii dhufu, oduu
silaa dubbistee? naan jedhe. Anis, fuulasaa dura kaaee akka bahe itti hime.
Daawwitichi baayee dallane. Oduu kana diina akka ABOf ergitee dhufte,
itti gaafatamta naan jedhe. Anis aaree, Oduun bade siin jedhee bar! Oduu
fuula waraqaa tokkoo dhiis lubbuun namaatu ni baddi jedheenii biraa bahe.
Gaafa biraa immoo biiroo sanatti, oduu godinaaleefi aanaa irraa bilbilaan
akka fuudhuuf abbaa dabaree taee ramadamee ture. Yeroo sanatti, kaabi-
noonni godina Gujii, abbaa Gadaa Gujii Maattii Damboobii Aagaa jedha-
mu, waan hojii isaanii inni hin fudhanneef, jibbaa turan. Kaabinoonni aadaa
abbootii Gadaa keessas harka xuraawaa isaanii akka galfatanii jiranu, sirna
Baallii kenniinsa Gadaa Gujii bara 2007 taasifame keessattu hubadhee ture.
Abbaa Gadaa silaa filamuun male dhiisanii, baallii dabsanii nama Waaqoo
Duubee jedhamuuf kennan. Ergas, silaa akka aadaatti, Gujiin abbaa Gadaa
sadiin filata, Abbaa Gadaa Uraagaa, Hookkuufi Maattiiti. Silaa dursaan
akka pirezidaantiitti nama hundaa walitti qabu, abbaa Gadaa Uraagaati.
Namni abbaa Gadaa Uraagaa taee Filatame immoo Waaqoo Duubeeti.
Waaqoo Duubee kun, nama gadaan Gujii itti amanee filate miti. Anis,
gaafa Gadaa sana Yuniversiiti Maqaleerraa dhufee achi ture. Nama silaa
bakka Aagaa Xeenxenoo buuun, Bulee Horaa irratti mormituuf eebbi-
see mormituun waan mooteef, inninuu hafuura mormitu qabaa; hafu-
ura ABO qaba jechuudhaan nama abbaa gadaa tauun hin malle ab-
baa Gadaa Gujii taasisan. Silaa akka Aagaa Xeenxonoo, duraan dubbiifi
jila adda addaarratti mulachaa turetti namni mulatu isa ture. Inni garuu
nama waan isaan hin malle kennaniif waan taeef, erga gaafa sanaatii achi
buutee Waaqoo Duubee hin argine. Bakka sanatti, abbaa Gadaa tauu
baatus, Aagaa Xeenxenoo argaa turre, garuu inni baatuu (Gadamoojjii).
Gadaa taee dhimma Gujii namni abbaa itti taee gaafa Ayyaana akka Irreechaa
Gujii bakka buee hojjachaa ture, nama kaadireen jibbitu abbaa gadaa Gujii
Maattii Damboobii Aagaati. Taajjabbiin ani jara kanaaf qabu fuutee naan
godaanti, garuu dhimmi walitti himaa jirrutti isin deebisa. Gaafa Finfinnetti
abbaa dabaree taee oduu bilbilaan fuudhaa ture sanatti, rippoortera aanaa
Aadoolaa kan ture Kabbadaa Barraaqoo namni jedhamu oduu qabaa naan
jedhe. Tole jedheeni, bilbila kasseettii keessa kaaanii sagalee waraaban
161
sana bane sagalee isaa waraabuu gaafa jalqabu, oduun sun akkana jetti,
Godina Gujii Aanaa Adoolaatti abbaan gadaa Gujii Maattii Dambiin Aa-
gaa itti gaafatamummaa uummanni itti kenne baachuu waan dadhabaniif,
sirni irra butaa jedhamu adeemsifamuun iddoo isaanitti Kottoola Bari-
isoo nama jedhamu Abbaa Gadaa haaraa tauun muudamaniiru jedha.
Erga oduu sana waraabee xumreen booda aaree waajjiruma keessatti qalama
lafatti darbadhe. Aaruu koo kan argan, gaazexeessitoonni lama maqaa isaa-
nii dhahuu hin barbaanne, tokko muuziqaa teeppii guddaa irraa bane heed-
ifoonii godhatee wajjiin sirbaa ture. Tokko garuu taaee waa bareessaa ture.
Inni muuziqaa caqasa ture na hin jeeqin naan jedhe; inni waa barreessaa ture,
maal taate naan jedhe. Anis, deebiseef, yaa abboo oduu dabaa argee jed-
heen. Innis deebise akkana naan jedhe, dhugaan hara hin badne obsi! naan
jedhe. Namni Mesfiin Darajjee jedhamu yeroo sanatti reefuu Raadiyoo Faanaa
irraa dhufe waan taeef, akka toataatti yookiin halaqaa raadiyootti fidaniiru.
162
naan jedhe. Anis, eeyyee gamoo dhugaa ni qabadha jedhee addaan galle.
163
waajjiraatti dhufuun na akeekkachiisan. Bara oguummaa gaazexeessummaa
kootiin hojjachaa ture keessatti rakkoo hawaasaa yeroo gabaabaa keessatti
akka furamuuf gumaacha narraa eegamu taasisuu kiyyaaf hedduu gammade.
Waa malee waaee warabessaa hin kaafne, bara 2009 keessa waraabessi nama
nyaatuu eegale. Raadiyoon Oromiyaa halkan keessa hanga saatii afurii tura.
Halkan hanga saatii afurii turree, gaafa san dhaabbanni sun konkolaataa
sarviisii hin qabu; yoo mana geenyuu halkan keessa saati shaniifi jaha. Amaar-
ri mana nutti kireessite gari gariin maquma Oromoo jedhu dhagauu hin fee-
tu.kantiibaan magaalaa Adaamaa yeroo sanaa kan tura Siisay Nagaash kan
jedhamu, hogganaa DhSO Abarraa Haayiluu jedhamuun maqaa hojjatoota
waajjira keetii naaf dabarsi lafa kennaafii jedheenii jennaan, Abbarraan
immoo ijoolleen kun dargagoota yuniversiitii irra waan baaniif, akkasuma
baayeen isaanii yoo lafa kana argatan sooramanii nuuf hin ajajamanu.
jedheenii akka nu dhoowwachisiise odeeffannoo dhagaee gubbachaa ture.
Gaafa tokko kana kana yaadee aaree wal-gahii waliigala irratti akkana
jedhee dubbadhe, magaalota Oromiyaa keessa jiran kan hundessee nafx-
anyaadha malee uummata Oromooti miti. Buaa uummata Oromootiifille
kan hundaaee miti. Haralle uummanni Oromoo irraa fayyadamaa hin jiru.
Nuutis worri baranne baranne ofiin jennu, hedduun keenya dallaa magaalaa
tauun magaalaa habashaaf eegaa jirra, akkasuma kiraa manaatiin Amaara
gabbaraa jirra. Ana warri koo magaalaa keessa waan hin jiraanneef, gaafa
barnoota sadarkaa lammeessootiif Adoolatti barachaa ture kiraa manaa
Amaaraa kanfalaa ture. Haralle dhufee Shawatti ittuma jira. Akaakonni
(akaakileen) keenya Shawaa kana farsoo, daakuu, damma, kasalaafi k.k.f.
baatanii miilaan deemuun Amaara gabbaraa turaniiru madaan jedhuu
garaa keessaa na hin qoorre. Anille kunoo dhufee gabbaraa jira. Garaa
garummaan anaafi akaakota koo jidduu jirtu, isaan guyyaa hedduu dee-
muun miilaan dhufanii, an immoo guyyaa tokkotti gommaa makiinaatiin
dhufe. Hanga yoomiitti mee kan biyya itti dhalanne handhurti keenya ir-
ratti awwaalamte irratti kan kiraa manaa kanfalaa jiraannaa? Maal qaba mee
yoo lafa nuuf kennittan? Maal qaba mee yoo mana nuuf kennittan? Lafa
worri biyya biraatii dhufan kan Amaaraa, Tigiree fi Guraageen itti sooro-
mee jiraataa jiru irratti nuuti abbaa biyyaa taanee rakkataa jiraannaa? jed-
hee yoo ani gaafadhu, hirmaattonni walgahiitiifi gaggeessitoonni walgahii
gaggeessaa turanis akka raacha horoo dhahanii caldhi jechuun lafa ilaalane.
Erga ani gaaffii sana gaafadheen booda, akka carraa taee yeroon kan bo-
qonnaa ture. Yeroo boqqonnaaf gadi baanutti, manni yookiin hirmaattonni
164
walgahii sanaa hundinuu na dinqisiifachuun harka koo dhungatan. Kan
dhugaan na dinqisiifatuufi ana basaasuun oduu narraa funaanee ittiin garaa
guutachuuf deemus numa jira ture. Hundumasaanii nama sin dinqisiifadha
jedhu keessummeessuuf dirqame; kan garaa jirtu dhudhulchanus hin kuftu
akka jedhanitti. Yeroo saatii boqonnaa xumurree deebinutti yoo gaaffiiw-
waan kaafamaniif deebii deebisuuf yaalanitti, namni maqaa gaaffii koo
kaasu hin jiru. Yaadni adda addaa kaee walgahiinis achumaan xumurame.
165
Iddoon qorannoo sun fooqii afressoo irra waan taeef, akkasuma food-
daan gamoo sanii daawwitii waan taeef, poolisoonni fooqicharraa yoo
ilaalan, warri seensuma dhaabbata san eegan ni mulatu. Anis amma
galaanni lubbuu gahe iddoo duaa gahe akkuma jedhamutti, jarri kun
jajjabduu fiddee waan bante bantuuti jechuun akkana jedheen, Id-
doo barbaaddan na geessa tan gaafaa duraa jedhe haralle numa jed-
ha. Magaalaa Oromiyaa keessa jiran kan hundeesse Nafxanyaadha
malee uummata Oromooti miti. Faayidaa uummata Oromootiif kan
hundaae hin jiru. Kana yoo dua jiraadhelle dubbadhee dua jedheen.
Sana booda, dhimma olola siyaasaa irratti na haa jibbanii malee dhimma
aadaa, aartiifi afaanii irratti hojii dirree na erguu hin dhiisne, xiyyeeffan-
noo aartii, aadaafi afaanii kennamutti gadi aanaadha male. Qophii Gab-
bisa Afaan Oromoo (GAO) jedhus moggaasa maqaarraa kaase yaadasaa
kan dhaabbataaf kennees anuma; namoota hedduu wajjiinis hojjachaa tu-
ree jira. Afaaniifi aadaa saba kootiif jaalalaafi kabajaa guddaa waan qabu-
uf, iddoo dhimma aadaafi afaan Oromoo ilaallurratti na ergan. Barri isaa
bara 2009 keessa. Baruma qorannoofi akeekachiisaa nuuf kennan sana
jechuudha. Ayyaanni tuurizimii addunyaa torbaan tuurizimii Oromi-
166
yaa akka Oromiyaatti godina Gujii ardaa Jilaa Meee Bokkootti akka ka-
bajamu murtaae. Garuu gaafa sana Meeen Bokkoo rakkoo keessa turte.
Qophii kabajaa ayyaanaa achitti kabajama jedhame sana akka Raadiyoon
Oromiyaalle uwwisa miidiyaa kennuuf gama raadiyootiin ana ergane.
Meeen Bokkoo sun iddoo dhaloota koo waan taeef shira sanaan duratti
kaadireedhaan taasifamaa ture ni yaadadha. Magalaalan Meee Bokkoo
gaafa isiin hundeefamtu ni beeka, magaalaa umurii koo gadiiti. Achuma,
ollaa sana magaalli Irbaa Muudaa jedhamu kan warri nafxanyaa hundees-
san takka jira. Magaalaan Meeen Bokko garuu yeroo gabaabaa kees-
satti guddattee Irbaa Muudaa bara Hayilesillaassee keessa hundoofte
caale. Garaa garumaan Meee Bokkottifi Irbaa Muudaa jidduu jiru im-
moo, magaalaa Meee Bokkoo kan hundeesse ilmaan Oromoo (Gujiiti).
Irbaa Muudaa immoo magaalaa xiqqoo jidduu gala nafxanyaa turteedha.
Meeen Bokkoo ammas Ardaa Jilaa handhuura Gujiiti. Uummanni naan-
noo magaalaa Meee Bokkoo kana guddisee duubaa dhufee magaalaa Ir-
baa Muudaa Caalee mana barnootaa Sadarkaa Lammeessoolle banate.
Magaalaa Irbaa Muudaa kana irra jireessi ilmaan habashaa waan taaniif
namni daldalee milkaaus isaan qofa. Uummanni Oromoo (Gujii),
magaalaa Meee Bokkootti galuudhaan guddisee akka aanaa taatu gaafate.
Gaafa Meeen Bokkoo aanaa Booreerraa cituun aana akka taate jedhamee yoo
odeeffamu jalqabamu, ilmaan Habashaa magaalaa Nafxanyaan Hundeesse
magaalaa Irbaa Muudaa keessa jiraatan, Meeen Bokkoo duuba keenyaa
dhuftee akkamiin nu caalti jechuudhaan birrii guddaa baasuudhaan kaadi-
ree aanaafi godinaatiif mattaaa ykn gubboo kennan. Uummanni baldhaan
akka Meeen Bokkoo aanaa taatuufi akka maqaan handhuura Gujii Meee
Bokko jedhu guddtu fedhe. Kaayyoon habashoota inni guddaan maqaa
Oromoo gadi qabuuf maqaa Oromoo awwaaluu waan taeef, bulchitoota go-
dina Gujiitiif birrii guddoo kennuudhaan akka maqaan Meee Bokkoo ol
hin kaaneefi magaalaan habashaan itti baayattu akka aanaa taatuuf godhan.
Fedhiin uummataa immoo, kutaa bulciinsaa aanaa Booree keessatti, gan-
doota hedduuf Meeen Bokkoo jiddu gala waan taeef aanaan Meee Bokkoo
akka tauufi maqaan Ardaa Jilaa Meee Bokkoos akka guddatu, akkasuma
aanaan Booreetiif jidduu galli lafaa Meee Bokkoo malee, Irbaa muudaa
akka hin taane ifa ture. Uummanni Meee Bokkoo filannoo bara 2005 kees-
satti mootummaa wayyaannee waan kuffiseef, gama mootummaatiinis
kaadiroonni akka haaluttis lafa kaaaniiru; kaadiroonni baasanii hin dub-
batan malee uummata Meee Bokkoo warri mootummaa akka malee jibban.
167
Kaayyoon ergamtoota wayyaannee uummata walitti buusuu waan taeef,
fedhiin uummata guddaan aanaan akka Meee Bokko tau kan barbaadan
taus, hoggantoonni birriif malee fedhii uummataatiif gurra hin kennine.
Uummanni, wanti biraa haa hafuuti, maquma Ardaa Jilaa Meee Bokkoo
jedhu maaliif dura dhaabatu? Sila osoo nama yaaduu dandau taanii osoo
nuuti hin dubbatiniiyyuu Meee Bokkoo lafa seenaa kanaafuu dubbatu ma-
lan jedhuudhan aarani gungumanii mufatanii turan. Uummanni naan-
noo sana gaafa guyyaa Wixataafi Jimaataa gabaa Irbaa Muuda kan dhaqan
yoo tau, gaafa Kibxataafi Sanbata diqqaa immoo dikkoo (gabaa) Meee
Bokkoo bitatan. Erga bulchitoonni godina Gujii akka aanaan Meee Bokko
tauu hin dandeenneefi aanaan maqaa Annaa Sorraa jechuudhaan maqaa
qofa jijjiiranii aanaan Irbaa Muudaa akka tae yoo dubbatan, uummanni
naannichaa baayee aaree gabaa Irbaa muudaa san bitachuu lagate. Abbaa
Gadaa Maattii kan tae Abbaa Gadaa Damboobii Aagaa dhimmichi waan
isaan yaaddesseef, bara gadaa kiyyaa uummanni akkana wal-godhe naan
jedhanii,.kanaafu aanaan kun filannoo qubaatiifi murtee uummataatiin
taa, uummanni naannoo sanii hundinuu jidduu lafa kan taate Bubbee Qor-
saa irratti naaf baa jechuun uummata wajjiin guyyaa beellamaa qabate.
Waan nama ajaaiba, gaafa uummanni kora Abbaa Gadaa sanatti bahanu,
bulchiinsi aanaafi godina Gujii immoo loltuu itti ergan uummatta bit-
tinneessan. Abbaa Gadaa Damboobille loltuunni ni daddarbatan. Ab-
baan Gadaa Maattii Damboobii Aagaa mootummaa wayyaannee jala
waan hin deemneef olola irratti hojjatanii maqaa balleessuu eegalan.
Maqaa balleessuu qofa osoo hin taane, baallii irraa fuudhanii, nama waan
isaan fedhan godhu nama Kottoola Bariisoo jedhamu iddoo isaatti ab-
baa gadaa godhanii, bulchiinsa abbooti gadaa keessa harka seensisanii
turan. Abbaa Gadaa Damboobille, numatti Finfinnetti yaamee daandii
itti agarsiise. Iyyaannoo isaanii harka kootiin Finfinnetti barreesseef akka
abbaan gadaa bulchiinsa godina Gujii himatu taasisnee; xalayaa gub-
baarraa fuudhee itti fidee Abbaan Gadaa hojiisaanii hojjachaa turan.
Kan jara kana haasawanee kan dhumuu miti, mee amma gara dhimmicha
ijoo gara ayyaana tuurizimii addunyaa torbee tuurizimii Oromiyaatti isin haa
deebisu. Gaafaa jiraattonni Meee Bokkootiifi Irbaa Muudaa maqaa aanaar-
ratti wal-dhaban sana Oromiyaan akka ayyaanni ardaa Jilaa Meee Bokkoor-
ratti kabajamu murteessite. Ardaan Jilaa Meee Bokkoo immoo osoo maqaan
isii ol guddate, akkasuma osoo aanaa taatee gaariidha. Aanaan Annaa Sorraa
yookiin Irbaan Muudaa aanaa irraa cite Booree cinaa waan taateef, tajaajila
hawaasaafis jidduu lafa waan hin taaneef, akkasuma Meee Bokkoo caalaa
168
uummanni Oromoo (Gujii) Irbaa Muudaa hin jaalatu. Uummanni jibbus,
birriin waan dadhabdu hin qabdu waan taeef, birriin sagalee uummataa ji-
jjiranii aanaa yeroo Irbaa Muudaatiif kennanitti kaabineen aanas sodaarraan
waan kaeef gara Meee Bokkoo dhufaa hin turre. Gaafa kabajaan Ayyaana
Turizimii Oromiyaa, akka Oromiyaatti Ardaan Jilaa Meeen Bokkoo filata-
mu, kaabineen godinaa Gujiifi aanaa sanaa yaaddoo keessa seenan. Uum-
manni naannoo sanaa mormitoota ittiin jedhaa waan turaniif,ni sodaatu.
Aanaa Meee Bokkoo akka hin jenneef, Aanaan kun hin murtoofne; akkasuma
uummatni irratti wal-dhabaa jira jedhamaa jiraKaabinoonni godinaalle
yoo haasawa taasisan, maqaa godinaa malee maqaa aanaa hin dhahanu. Akka
oduu itti barreessu rakkadhe. Silaa yoo duraan oduu barreessi godina akkasii
aanaa akkasiitti jennee barreessina. Anis, gaafa oduu barreessu, akkuma isaan
jedhan jedhee barreesse. Hanga haraatti lead yookiin seensa oduu sanaa ni
yaadadha akkana jedha. Godina Gujii Ardaa jilaa Meee Bokkotti Ayyaanni
Tuurimii Addunyaa Torbeen Tuurizimii Oromiyaa yeroo lammassoof kaba-
jamee oole. Jedha. Yeroo tokkossoof, akka jala bultiitti, magaalaa Adoolaat-
ti kabajame. Gaafa sanas, kaadiree aanaa Adoola kan ani taajjabe, godoo cit-
aafi muka xiqqaarraa hojjatamte kan qabee (qodaa) aannanii keessa kaaan
hojjachuuf birrii 10,000 (kuma kudhanii baasii akka godhana yoo dubbatan,
maqaa T-shirtiifi kofiyyaatiin birrii mootummaa isaan qaawa itti barbaadanii
saamaa jiran yaadadhe gubadhe. Godoon isaan achitti baasii kuma kudhan
jedhanii dubbatan sun yoo dhugaan dubbanne, birrii 300 caalaa hin fixxu.
Taajjabbiin ani isaaniif qabu fuutee naan deemti waan taeef mee gara dhim-
ma koo ijootti isin deebisa. Guyyaa tokkeessootiif magaalaa Adoolatti erga
jala bultii kabajne gara Meee Bokkootti qajeellee achi geenyee ayyaanni
169
kabajamee, ani oduu galgala bilbilaan kennuuf oduu akkana jedhee bar-
reesse... Godina Gujii Ardaa jilaa Meee Bokkotti Ayyaanni Tuurimii Ad-
dunyaa Torbeen Tuurizimii Oromiyaa yeroo lammaffaaf kabajamee oole
Erga oduu barreessee xumureen booda, Magaalaa Meee Bokkootti gadi
ceuudhaan yeroo sana tajaajilli moobaaeelii waan achitti galee hin jir-
reef, bilbila teleerraa dhaqee bilbilee oduu istuudiyoo Adaamaatiif kenne.
Gulaaltonni oduu kutaa oduu immoo, Ardaan jilaa Meee Bokkoo duraan
akka aanaa Booree jila jirtu waan beekanuuf, yeroo sanitti, kutaa oduu itti
gaafatamaa kan ture Mesfiin Tashoomee nama jedhamu waan taeef, in-
nille Meeen Bokkoo aanaa Booree jala akka taateefi yeroo hedduu qaamaan
Ardaa Jilaa sanatti nama argamee hojii hojjatee beeku waan taeef, oduu
koo gulaaluudhaan hubannoo malee aanaa Booree kan jedhu itti dabale.
Galgaluma sana raadiyoon oduu sana, . Godina Gujii Aanaa Booree Ar-
daa jilaa Meee Bokkotti Ayyaanni Tuurimii Addunyaa Torbeen Tuurizimii
Oromiyaa yeroo lammaffaafi kabajamee oole. Kan jedhu dabarse. Namoon-
ni birrii guddoo bulchitootaaf kennanii aanaa fudhatan, edaa nu sobda-
nii? Aanaa nuuf hin kenninee? Waan isin jia sad nu sobdanii birrii keenya
guurachaa turtan kunoo gaazexeessaan guyyaa tokkoon ifa nuuf baase!
Isinis nu gurgurtanii, nu nyaattani nu keessa hin teessan jechuun jiraat-
tonni magaala Habashaa irbaa Muudaa galgala sana mana kaabinootatti
yoo duulan, kaabinoonni halkanuma sana magaalaa sana dhiisanii baqa-
tan. Kabinoonni aanaa sunniin, iyyannoo barreefachuudhaan, himataan
akka aanaa Annaa Sorraa tae, himatamaan immoo ana (Daanieel G/madiin
Areerii) akka taeefi qabiyyeen isaa immoo, gaazexeessaan oduu dabarse
dhalataa Meee Bokkoo waan taeef, uummanni Meee Bokkoo mormituu
waan taeef, uummata sana deegaruudhaan oduu dabarse. Gaazexees-
saan kun, hojiifi osoo hin taane, uummata kakkaasuuf waan dhufeef, erga
inni lafa tana dhufee hojjataan hojii dhiisee jiraa; qonnaan bulaan qonna
dhiisee jiraa; baratanis barumsa dhiisee jira.jechuun gara galcha
bulchiinsa Godina Gujiitiif, mootummaa naannoo Oromiyaatiifi Dhaab-
bata Sab-qunnamtii Oromiyaatiif kan jedhuudha. Namni nama hedduu
beekuufi namni baayeen jaalatu, akkasuma kan jaalala uummataa qabu, dui
yoo jedhaniinis hin duu; qabiyyee xalayaa kaabineen aanaa sanaa barrees-
san namni dubbise bilbilaan waan akkanaatti jira jedhee natti himee ture.
170
natti bilbilamuu eegalaame. Durarratti, godina Gujii irraa, maaliif oduu
akkasi aanaa Booree jettee hojjatte? naan jedhan. Ani akka akkas hin je-
dhin, akka isin tappeellaa irratti barreesitanitti ani oduu ergeef isaan immoo
duraan lafti sun akka aanaa Booree taate waan beekaniif aanaa Booree je-
cha jedhu itti dabalan malee, ani akkas hin jenne jedheen waan jiraa hunda
hubachiisuuf yaale bilbilaan. Godinarraa akka naaf bilbilaa jiruufi maqaan
koo Roobee Duubee jedhama naan jedhe malee ani qaamaan hin beeku.
Akkuma Roobe naaf bilbilee bilbila cufateen booda, Adaamarraa itti gaafa-
tamaan kutaa oduu Masfin Tashoomee naaf bilbilee, ati oduu akkamii
hojjattee? maaliif aanaa Booree jettee hojjattee? Worri godina nutti bilbi-
laa jirunaan jedhe. Innis dubbiin cimtuu tauusaa waan hubateef, dub-
bii anarratti feuu barbaade. Anis deebiseef akkana jechuun dubbii ofirraa
buuse. Ani aanaa Booree jedhee oduu hin hojjanne. Sagaleen koo waraa-
bame ni jira; kasseettii isaa akka na jalaa hin balleessine lafa naaf kaai.
Yoo kasseettii sana irraa data balleessitan ana dura namni mana murtii
dhaabatu siidha. Ani ragaa qaba; oduun ani bilbilaa kenne sun waraa-
bamaadha. jedheen. Akka ani dubbii jalaa bahe waan beekeef Masfin,
dubbiin jajjabduudha, sarara diimaa keessa seentee jirta naan jedhe.
Dubbiin inni sarara diimaa keessa seentee jirta naan jedhes garaa na
naachaa magaalaa Adoolaa bulee ganamasaa hojii investimentiif namoon-
ni lafa fudhatanii dallaa qofa itti ijaaranii hojii homaa kan irratti hin hoj-
jatinirratti jiraattoota magaalaa Adoolaa gaafadhee yeroo saatii laaqanaatti,
namoota ani ganama intervii godhe kaabinoonni aanaa, sagalee keessan
ABOf kennitaniirtu. Sagalee keessan waan nama hin beekneef kennitaniif
itti gaafatamtu jechuun dorsisuusaanii dhagae. Dhimmi koo godina
sana keessatti kaabinoonni karaa bilbila moobaaeelii yoosuu guyyaa tokko
keessatti waliin gahan. Jiraattonni magaalaa Adoolaa warri sagalee isaanii
naaf kennan, gurbaan gaazexeessaa Raadiyoo Oromiyaati miti moo? Sa-
galee isaa Raadiyoo Oromiyaa keessatti hin beeknu moo? Waraqaan eenym-
maasaa rippoortera raadiyoo Oromiyaa hin jedhu moo. Jechuun gaaffii
keessa seenan. Barattoonni Adoolaa dhimmichi uumame yoosu dhagainii
iddoo ani jirutti dhufanii na dubbisan. Dhimmicha uumame isaanitti hime.
Baratoonniifi uummanni Oromoo jaalalaafi dinqisiifannaa guddaa waan
narraa qabaniif, dhimmi koo yoosu, Adoolaa keessatti dubbii gurraa tae.
171
waraqaa eenyummaa DhRTVO kiyya
Gurbaa odeeffannoo naaf kenne galateenfadhe gara mana hiriyaa koo deeme.
Rafe jechuuf hirriibni na hin qabne waan taeef, halkan keessa saatii sagalitti
kaee gara buufata konkoolaataa deemee awutoobisii Adoola-Finfinnee jedhu
qabadhe gara Finfinnee baqadhe. Iddoon hojii koo Adaamaadha, ani garuu
dhokachuuf gara Finfinnee deeme. Erga Finfinneen baheen booda biyyaa
baqachuuf yaade. Garuu birriin ani kiisiidhaa qabu birrii 300 qofa ture. Ye-
roo sanatti birriin sun biyyaa na baastu dhiisaati, qarqara daangaa Itoophi-
yaatiin na hin geessu/ttu. Osoo ani yaadaan gara dhabee taau, bulchaan
godian Gujii Obboo Gadaa Roobe natti bilbile. Kaabinoonni aanaa Annaa
Sorraa himatamaa ana taasisisanii, himataa immoo aanaa taasisanii gara
godina Gujii deeman, ayyaanni Turizimii erga kabajameen booda. Guyyaa
sadeessootti iyyannoo isaanii bulchaa godinaa erga irraa fuudheen booda
na himachuuf, kaabinoonni godinaatu bakka lamatti hiramte. Gareen tokko,
Daanieel dhalataa naannoo Meee Bokkoo waan taeef, akkasuma akkuma
172
uummata achi rakkoo ilaalchaa waan qabuuf, beekaa oduu akkasitti dab-
see hojjate. Kan jedhan ture. Gareen biraa immoo, Dhiiroo gurbaan kun
dogongoruu dandaa. Nama baleessaa tokkoon hin ajjeesanu, mee dura yaada
isaa gaafadha aanaafi godinaan isa himachuu dura warren jedhanis turan.
Bulchaan godinaa yaada sana adda baafachuuf natti bilbile akka naan jedhe,
An Gadaadha na beektee? naan jedhe. Anis, si beekee jiraa jedheen. Innis,
Ati Meee Bokkootti oduu akkamii hojjatteree? naan jedhe. Anile, akkuma
oduu hojjatan hojjadhe jedheen. Innille, akka aanaan bahe beektaa? naan
jedhe. Anille, ee jedheen. Innille, maqaa aanaa sana beektaaree? anille,
ee hin beeka jedheen. Gadaanis, aanaa mootummaan naannoo Oromiyaa
beekee baajata qabeefii aanaa godhee baase dhoksuu keetiif itti gaafatamta
naan jedhe. Anis deebiseef, aanaa mootummaan naannoo Oromiyaa bee-
kee bajaata qabeef dhoksuu keessaniif, uummata amansisuu dadhabdanii
walitti buusuu keessaniif itti gaafatamtu. Ani ragaa hundaa harkaa qaba.
Ragaan sagalee jira; ragaan viidiyoo jira. Tappeellaa irratti maaliif maqaa
aanaa barreessuu sodaattanii? Tappeellaa irratti barreessitaniirtuu isin? Isin
maaliif barreessuu sodaattanii? Waan isin barreessuu sodaattan ani maal-
iif dubbadharee? jedheen. Innis, ati amma uummata wolitti buustee jir-
taa, hanga ati lafa san dhuftee uumanni walitti bue naan jedhe. anille,
osoo ani lafa san hin dhufiniin dura uummanni tola isinitti qabaa? jed-
heen. Gadaanis aaree, guddinni kee guddaadha! Akka malee guddattee jir-
taa! naan jechuun na fottote (natti baace ykn cigaade). Anis aaree, kan
nama guddisu waaqa malee namaa miti! jedheenii aaree bilbila itti cufe.
Sana booda, oduun koo uummata biyyaafi barattoota biyyaa biratti akka
malee odeeffamuu eegalamte. Namoonni hedduun tasuma yoo Adoo-
laa na dhaban natti bilbiluun haala koo na gaafatan. Anis, jara sodaachu-
un gara Finfinneetti akka baqadhee ture itti hime. Namoonni hedduun
aaranii, waan keetiif tarkaanfii tokko fudhachuuf nutti tolaa, amma hin
sodaatinii dura mee isaan si haa hidhanuuti; ati gara Adaamaa deemi. Hin
sodaatin nuutu siif jirraa naan jedhan. Anis hamilee isaan humna god-
hadhee gara Adaamaa deeme. Yoo Adaamaan bahu, meeshaa waajjira kan
narra jiru galii taasisee miila dhaqachuuf saamuna ajaaksii kaaffee kees-
saa cabsadhee boombaa bishaanii moora keessa dhaabbatu kan dhagaan
irra taaan bira jirurra taaee, miilaafi kaalsii koo dhiqadhee anaa gogfachaa
jiruun, poolisiin tokko karra dallaa waajjiraa irraa gara koo fiigaa dhufe.
Anis, yoo qabde suutamaan dhuftee na qabda malee maaliif fiigda? garaa
kootitti jedhaanii taaetuma ilaale. Manni fincaanii kan boollaa duuba koo
173
waan tureef poolichi garasitti fiigaa akka ture naaf galee. Sana booda, Godin-
ni Gujii Daanieel himatee jira jechuun wajjira sana keessatti odeeffamu
malee, namni waaee koofi waan hojii dirree silaa hojjachuuf karoorfadhee
bahee ani dhiisee baqadhee sana namni na gaafate hin turre, halaqaan kiyy-
alle. Ani garuu, uummanni akka ana hin yaadneef, guyyaa guyyaan raadiyoo
keessatti na hordofaa, yoo raadiyoo keessaa na dhabdan ani hidhamee jira.
Kaadiroonni godina Gujiifi mootummaalle na jibbaniiru waan taeef akka-
sitti na hordafaa jedheenii, anis hojii dabalataa oduu duraan hin dubbis-
ne faa dubbisuudhaan guyya guyyaan akka uummanni na hordofu taasise.
Ani hojii kiyyaan cimaa akka tae ni beeka; uummannis akka na jaalatu
ni beeka, faayidaa koorra faayidaa uummataa irratti xiyyeefataa waan
tureef. Dhaabbanni Raadiyoofi TV Oromiyaa yeroo sanitti nama mu-
raasaan eegalle, yerumaa yeroodhaan humna namaa dabalachaa dhufe.
Namoonni dhufan hedduun gadhoota taanis, dhiiri akka cabbiin rooba
keessa yeroo tokko tokko darbee dardee buu sanatti, dhufuu hin hafne.
Jibbiinsi ergamtooni ilmaan Nafxanyaa, makoonniifi gantoonni ilmaan
Oromoo irraa qaban daraan cimee itti fufe. Gaazexeessitoonni aantum-
maa uummataa qaban, kan dhugaaf tattaafataniifi kan gaaffii adda addaa
gaafatan tappeellaan ABO itti manxanfame. Guddina miindaafi faay-
idaa adda addaa irraa ni lagame. Olaantummaan Amaara afaan Oromoo
beekaniifi hin beeknees akka midhaan qilleesi itti tolee guddachuu ee-
gale. Ijoolleen Oromoo qulqulluu taanii dhama Oromummaa qaban im-
moo carraan isaanii akka midhaan hongeen rukutee mataa gadi deeffate.
Kan biraa kan osoo hin dubbatin bira hin darbine haala DhaSO(Dhaabbata
Sab-qunnamtii Oromiyaa) durii, Dhaabbata Raadiyoofi Televiziyoo-
na Oromiyaa ammaa, bara hoggansa Abarraa Haayiluufi Masfi Dara-
jjee keessattis haalli dubartoonni ittiin qacaraman ifa hin turre.
Hamii fi taajjabbiin guddaan hooggantoota kanarratti kaaa turee jira.
Dubartoota yoo waa gaafatanii irraa dhaban, guddina isaan dhow-
wachuu, dandeettii hin qaban jechuudhaan mana kitaabaa, kutaa
meeshaa fi iddoo gara garaatti akka adabbiitti ramadaa turanii jiru.
Abarraa
Hayiluu
Luuccoo,
hoogganaa
jalqabaa
DhRTVO
174
Amaartich Afaan Oromoo qulqulleesse dubbatu kan Mesfin Darajjee jed-
hamu, takkaa takka akka basaastu Woyyaaneetti waan of ilaaluuf hog-
ganaa DhRTVO yeroo sanaa kan ture Abbarraa Haayilus hin sodaatu
ture. Abbaa qeee of taasise, nama Oromoo qulqullu tae akka ilmaan
masaanuutti ilaala ture. Hidhata addaa woyyaanota wajjiin qabaachuun
hoggantoota woyyanee jala hojjatan kan dhiigaan Oromoo taan hed-
duu tuffata ture. Inni waan abdatu waan qabuuf akkas godhata. Namoota
Oromoo qulqulluu hin tain garuu kan Afaan Oromoo beekaniifi kan
aantummaan uummata Oromoo humaa itti hin dhagaamne, kan uum-
mata Oromoo woyyaanee duratti gaadiuu dandaan Oromiyaa keessatti
muuduudhaan bittaa isaa dheereffachuu kan barbaaddu woyyaanneen na-
moota akka Masfin Darajjee hedduu Oromiyaa keessatti muuddee jirti.
175
luufi Oromoota quuqaa uummata qaban irratti harka lafa jalaatiin duu-
la labse. Abbarraa Haayiluu Luuccoo, yoo afaan Amaaraa lafarra hark-
isu Oromoo fakkaata. Akkasuma, waan namni itti hime hundumaa osoo
hin qulqulleessin waan amanuuf daallee fakkaata. Huffee(ololaa) fi odu-
un dhaabbata san bulchaa ture. Masfiin Darajjee kun Abarraa caalaa ab-
shaala. Caasaa Amaaraa ijaarachuu gaafa barbaadu, durarratti, ijoolleen
Oromoo ciccimoon isaan ABO dha ittiin jechuun dhaabbaticha keessa
akka ariaman haala mijeesse. Afaaniin qabsaa Oromoo of fakkeessaa, ga-
raa isaatti boolla awwaalchaa Oromoof qota. Gurbaa Solomoon Haayiluu
jedhamuun kan oduu afaan Amaaraa dubbisuun gaafa tokko akkana jed-
heen. !
!. mana kanaan hin baacinaa! Manni isin itti baacaa jirtan kun,
mana dhiiga Oromootiin hundeeffameedha. jedheen. Gurbaanis malaafi
shira inni fakkeessee xaxu waan hubateef akkana jedheenii deebiseef,
! man-
ichi osoo akkana taaan beekan taate, Oromoonni wareegama dhiigaa hin
kafalanuuf ture.jedheen. Masfiin Darajjee yeroo sanatti hoggana kutaa
Televiziyooniifi akka abbaa manichaatti waan of ilaala tureef, battaluma
sanatti xalayaa barreessee polisoonni akka mooraa keessaa isa baasaniif,
akkasuma lammata mooricha sana akka inni hin seenne dhoowwisiise.
176
Bokkoo bara 1997 akka lakkofsa Itoophiyatti ykn bara 2005tti, hojii filan-
nootiif uummata dadammaksuuf yeroo gara sanaa deemu, uummanni itti
dhiichisee Meee Bokkoo irraa isa arie. Uummanni Meee Bokkoos, gurbaa
Damboobaa Bokkoo jedhamu, paartii Oromoo Federaalistii bakka buee
dorgomee ture filatee, wayyaane kuffife. Uummata naannoo sanitti, Fiqaad-
uun haaloo guddaa akka kuufatetti, gara dhaabata Raadiyoofi Televiziyoonii
Oromiyaa dhufe. Achitti immoo ana argate; yeroo hedduu ija hamtuudhaan
na ilaala. Anis ija hamtuusaa kana irratti beekadhe ture. Gaafa tokko garuu,
qorannoo ceephoofi ceephaummaa jechuudhaan dhabbanni san yeroo ye-
rotti qopheessa ture. Ani yeroo sanatti kutaa bashannanaa keessa waan tureef,
namoota biroo hoggaanaan dhihoo isaanii yeroo qoratutti, anaan garuu itti
aanaa hogganaa Dhaabbata Raadiyoofi Televiziyoonii Oromiyaa tauun kan
dhufe, Fiqaaduu Tafarraa Waldamaariyamiitti na qorate. Na qorachuusaar-
ra, jechi inni naan jedhe hanga umurii koo qabu na keessaa hin badu. Akka-
na naan jedhe, ati uummata dhiphaa keessatti dhalatte, atis akkuma isaanii
dhiphaadha.ati ABO wajjiin walitti dhufeenya qabda jedhan naan jedhe.
177
3.6.Ariisaa Marsa Tokkeessoo Gaazexeessitoota Oromiyaa
Ani yeroo hojii deemus, yeroo kaaffee seenee bunaafi shaayii dhugus,
shaanxaa koo dugdatti waan baadhuuf, namoonni mana daldalaafi kaaffee
magaalaa Adaamaa keessaa qaban tokko tokkoofi akka maamilaatitti na ilaa-
lan hedduun akka barata yuniversiitii Adaamatti na ilaalan. Yeroo Amaarri
Afaan Oromoo haasawan nu ariiteen duuba turtii waggoota muraasaan boo-
da yoo ani magaalaa Adaamaa dhaqutti, eebbifamtee mitii? Hojii qabattee?
Amma biyya kam jirtaa? naan jedhu. Kan beeku garuu numa beeka Mee
gara aariamiisaa keenya achi keessaa Amaarri Afaan Oromoo haasoftu akka
isaan nu Ariatanitti haa deebiuuti me. Akkuma armaan olitti kaasaa ture, ab-
baan bukoo kana bukeessaa ture, Mesfin Darajjeetiifi Fiqaatuu Tafarraa Wal-
damaariyaamiiti. Isaan, harka lafa jalaatiin ijoollee Oromoof quuqama qaban
achi keessa ariisisu waan taeef, maqaa ABO tiin shakkamaafi yakkamaa nu
taasisan. Yeroon sunis, yeroo fincilli biyyoota Arabaa kanneen akka Tuniziyaa,
Gibxii(Egypt), Liibiyaa faa keessatti finiinaa jiru waan taeef, haalli kunis
Itoophiyaa keessatti dhalachuu mala jechuun biyyittiin sodaa keessa turte.
178
baan dhimma kana ilaalu hin jiru waan taeef iftaan koottaa nuun jedhan.
Guyyaa nuuf beellaman sanatti deebine deemnaan, dhimma keenya lafa jala
butan. Sirumaayyuu gara kiiloo afur gara Biiroo Bulchiisaa Gaariifi Siivil
Sarviisii Oromiyaatti nu deebisan. Haadholiin(dubartoonni) tokko tokko
kan daba hubatan, Oromiyaan yeroo amma haalli isiin keessa jirtu kan
nama gaddisiisuudha. Namni dhimma itti himataniiyyuu hin jirtu yoo
isaan nuun jedhan, nus abdi kutne iyyannaa keenyaa dhiisne waan tauu
qabu marianne. Dhimma keenya miidiya dhunfaa biyya keessaafi alaatti
ni himanna jennee marianne. Yeruma sana jiddutti, Abbarraan Hailuu
hogganaan Dhaabbata Raadiyoofi TV Oromiyaa, walgahii koree giddu
galeessa OPDO irratti, gaazexeessitoota ABO wajjiin hidhata qaban jennee
shakkine dhaabbaticha keessaa baasnee jirra... jedhee gabasaa dhiheesse.
Gaafa waaqni nu baraaru, xalayaa isaan nutti barreessan hojiif waan achit-
ti barbaadamtaniif gara godina ebeluu deemaa jedha. Abarraan Hayiluu
immoo yoo gabaasa dhiheessu, warren ABO wajjiin hidhata qaban jen-
nee shakkine dhaabbata san keessaaa ariinee jirra jedhee gabaasa dhi-
heesse. Nuutis, erga isaan akkas jedhanii gabaasaan jechuu dhageenye
abdi kutnee iyyaannoofi dhimma keenya miidiyaalee gara garaatti hima-
chu dhiisne. Gaazexeessitoota (nui) jiddutti yaada gara garaatti uum-
amme. Gariin keenya iddoo nutti ergan sana hin deemnu yoo jennu,
gariin immoo ni deemna jedhan. Kan gara ergame deemu deemee, gari-
in keenya immoo dhiisnee hojii Finfinnee keessa barbaadachuu eegalle.
179
Maangudich, mala nama guddaatiin akka ani harka jaraa hin ilaalle yookiin
akka ani hojii mootummaas tae NGO argachuu hin dandeenne naaf mir-
kaneessanii, birrii dhibba naaf kennani na gaggeessan. Anis, hojii argachuu
akka hin dandeenye of amansiisuudhaan gara Gujiitti deebiuun lafa warri
koo qotate jiraatu akka galee qotadhu murteeffadhe. Jarreen tika wayyaanes
kan naannoo Shawaa Bahaa jiran akka na gaafata turan hiriyoonni koo hed-
duun qamaan natti himan. Hiriyaan koo baayee jaaladhu kan amma innis
biyyaa baqatee jiru, Idiriis Furii kan odeeffannoo narratti odeessan dhagaee
bilbila koo harkatti barreeffate, bilbilasaa lafa godhee bilbila uumattaa kan
saantimaan bilbilanirraa naaf bilbiluuf Finfinnee ana bira dhufe dhimma
koo waan dhagaeefi waan jedhamaa jiru natti hime Sanaan booda, kaabi-
noonni kokolaataan akka ana hin rukutneef daandii aspaaltii irra hin dee-
mu ture. Ani haala jiru hundumaa waan jibbeef yoo ana ajjeesanille, yoo
ana hidhanille tasa bakka namni na hin arginetti karaarraa na qabuu isaani-
irra, uummatuma keessaa na haa fuudhaniiti jedhee gara Gujiitti qajeele
180
oduu sana hojjatte qorannoon xuuphesse. Akka carraa taee, abbaa daba-
ree gaafas oduu gulalaa kan ture, Oromoo qulqulluu kan tae, Tarraqany
Koorsaa ture. Masfiin Darajjee Fiigaa dhufee, maaliif pirezidaantii qufaa
wajjiin qilleensa irra baaste? ittiin jedheen. Taarreqanyis deebiseef, ani fi-
ilmii osoo hin taane barreefama oduu gulaale. Gaafa ani barreeffama gu-
laalu, qufaan barreefama irra hin jiru ittiin jedheen. Masfiinich aaree, gu-
batee fiigee biirootti deebiee xalayaa adabbii barreessuudhaan miindaa jia
tokkootiin Taarraqanyiin adabe. Ijoolleen Oromoo adabbii isaatitti aaran,
jireenyis qaalii waan taeef gurbaa inni adabe gargarsa maallqaa taasisaniif.
Hoogganoota Habashaa
DhRTVO keessatti kanneen
ilaalcha hamaa Oromootaaf
qaban keessaa tokko,
Adimaasuu Daamxew
182
Ani amala Adimaasuu Daamxewu duraanuu beeka. Gaafa waaqni dhugaa
ilmaan Oromoo galchu, daawwannaa pirezidaantii naannoo Oromiyaa ye-
roo sanii waan hin jedhaminiifi hin godhamin itti dabaluun oduu hojjatame
akka tasaa Obboo Alamayyoon argan. Hamiin adda adda kan dhaabbata san
duraanu gurra namoota guutee jira waan taeef, pirezidaantichi koree addaa
Zalaalam Jamaaneetiin hoogganamtu hundeessee, qorannoof gara Adaamaa
gara dhaabbata miidiyaatti erge. Koreenis, Zalaalam Jamaanes, biiroo
kominikeeshiimii mootummaa naannoo Oromiyaa wajjiin tauun Adaamaa
deemee hojjattoota walitti qabee rakkoo mana kanaa dubbadhaa jedha-
niin. Ofumaa ifa malee jinni waan halkanii hin dhabu, akkuma mammaaksi
jedhutti, jarri jarumaa garuu, haala uumame kanaan, ijoolleen Oromoo car-
raa waaqni uumeef kannatti fayyadamte, shira dhaabbaticha keessatti xax-
amaafi godhamaa ture gadi yaaste. Yaada ilmaan Oromoo kaasaanii gaafas
ilmaan Oromoo boochise keessa, Masfiin ilma Nafxanyaati. Nama Oromoo
dhiisaa reeffa/reenfa Oromootti haaluu qabata. Dua gaazexeessaa Gariyyaa
Tulluu yeroo midiyaaleen gara garaa wal-harkaa fuudhaa gabaasaa turan-
itti, Masfiin isa ariee hin dhiisne, midiyaa Oromiyaatiin akka oduun duasaa
hin dabarre dhoowwe. Masfiin gadi deebiee hadha manaa hojjattota isa ja-
laa humnaan fudhata. Masfiin ilmaan Oromoo ABO ittiin jechuun shira itti
xaxee gara godina erga. Masfiin caasaan inni ijaaru caasaa Amaaraa qofa
jechuun qabatamaan itti kaasan. Haasaan hojjattota dhaabbatichaa viidi-
yoodhaan waraabamee akka Alamayyoo Atoomsaatiif dhihaatu taasifame.
Koreen qorannoof Adaamaa deeman sun, Ijoollee maqaa ABO tiin go-
dinatti maaf ergitaa? Godinni mana murtiitii moo? Godinaalee eenyut-
tu ABOf kennee? Gadi deebitee hojjatoota siin gadiirraa maaliif haadha
183
manaa fudhattaa.? Ittiin jechuun, hojjattoota dhaabbata miidiyaa sa-
niitiin, immoo, yeroo guyyaa lama hin caalle keessatti deebii qoran-
noo isinitti hima ittiin jechuun qorannoo xumuranii viidiyoo warabaa
turan Alamayyoof ergan. Masfiin gurbaa Darajjee Gadaa jedhamu, kan
yeroo sana isa deeggaran wajjiin guyyoota itti aananitti qaanaanii hojii
hin galle. Alamayyoon erga yaada namootaa viidiyoo irraa dhageeffateen
booda, akkuma inni xalaayaa namatti barreessee, qeee sana hin seensisi-
naa namaa jedhaa ture, xalayaa qeee sana hin seenin jedhu barreessee
Masfiiniin arie. Safartuu ittiin safartee gurgurteen bitachuun keeti hin
hafuu, nama hin miidhin jechuun guyyaa akkana sodaachuufii mitiiree?
Masfiin Darajjee, aangoorraa erga ariameen booda OPDOn kun ergam-
tuun maal na gootii? jedhaa arrabsaa Barakat Simoon bira deemee iyyate.
184
Photo credit:online (social media
Taakkalaa Hoomaa, yeroo jalqabaatiif qaama mootummaa keessaa Maasteer
Pilaanii Finfinnee karaa TVO tiin kan itti ciccanii morman keessaa adda duree
Erga oduun dhimma maaster pilaanii sun qilleensa oole boodaa, oduun haqaa
miliqxee qilleensa baate, shakkii guddaa duraanuu gaazexeessitoota Oromoo
qulqulluu irra jirtu daraan itti hammeessite. dhabbata miidiyaa sana keessa
ABOtu guutee jira jedhanii warri odeessan, maqaa ABOtiin habashonni
ilmaan Oromoorratti miidhaafi dhiibbaa aggaamaa turan kanneen akka Masfi
Darajjee faa hoo qubaa argatan. gaazexeessitoota kana akka jiraniin leen-
jisna jechuudhaan OPDO abdi gaazexeessitootarraa dhabdeen akka jira-
niin guurtee galma Abbaa Gadaatti baruma 2014 keessa yeroo fincilli maas-
teer pilaanii kautti, leenjiin cuuphuu yaalan. Hoggantooni OPDO akkuma
isaanii gaazexeessitoonnille Oromummaan irraa dhiqama seanii, saamuna
leejiitiin dhiquu yaalan. Ofumaa carraaqan malee, eenyummaan gaazexees-
sitoota ilmaan Oromoo leenjii isaaniitiin irraa dhiqamuu hin dandeenne.
185
This photo shows while the Ethiopian Security forces banned doctors and nurses from treating wounded Oromo
students in Wellega, Ethiopia during Oromo protests in 2014. Suuraan kun, woraanni woyyaaneee doktoroonniifi
narsoonii barattoota Oromoo Agaaziiin Wallagga keessatti madaan akka hin yaalleef yeroo dhowwee mulisa.
186
English 7. Zallaqaa Oljiraa-qopheessaafi repportera 8. Kabbaboo Ib-
saa-qopheessaa oduufi sagantaa afaan Oromoo 9. Ayyaanaa Cimdees-
saa-qopheessaa qophii gola Oromiyaa 10.Yusuuf Warqasaa-qopheessaa
qophiilee afaan, aadaafi tuurizimii 12. Margaa Angaasuu-qopheessaa
qophii ispoortii 13. Zallaqaa Oljiraa-qopheessaa qophii haloo doktaraa
14. Xilahun Magarsaa rippoortara website dhaabbata sanii 15. Ham-
zaa Hussien- ripportara Afaan Oromoofi English 16.Hisqieel Argaw
Anis, guyyaa dikkoo (gabaa) iddoo namni hedduun jirutti sodaa tok-
ko malee uummata waaee koo na gaafachaa turetti hima. Uummanni
gabaa keessatti natti yaaee na daawwatan. Namoonni fagoorraa gabaa
dhufan, kan gurraa koo beekaniifi kan sagalee koo raadiyoo keessatti
dhagaaa turan natti yaaanii na daawwatu. Yoo uummanni biyyaa nat-
187
ti yaaee na daawwatu, garaan madaa irratti dabalee na madaaa ture.
Gaafa tokko aariin naaf gamnaan, manni haraqee (moolisoo) itti gur-
guran tokko gaara gubbaa jira magaala Meee Bokkoo keessa. Balbaba
mana moolisoo san dura lafti marga bareedaa waan qabuuf, ala marga-
rra taaee haadha manaatiin, akka isiin haraqee alatti naaf fiddu gaafadhe.
Dubartiin sun garuu waan ani itti baacu seete natti kolfaa, ni sobda
naan jette. Anis, dhugaa hin sobuu, birrii barbaadaa mitii, birrii hood-
huu haraqee naaf fidi; yoo dhugeefi dhangalaselle ana( dhimma kooti)
waan taeef haraqee qofa naaf fidi jedheen. Dubartittiitiin sunis haraqee
buttullee ykn shugguxii ittiin gurgurattutti guuttee naaf fidde. Guyyaa
waaree yeroo gabaan yaautti, daandii gubbaa taaee sirba bifa geerarsaatiin
moobaaeeliirratti feadhee ture banadhe. Moobaaeeliin koo moobaaeelii
Chaayinaa waan tureef, baayee akkuma montaarboo xiqqaa iyya ture.
Anis, karaa geerarsaan of wajjiin haasawaa ture. Uumanni naannichaas,
ana marsuudhaan na daawachaa naaf gaddaa turan. Hanga haratti kan fu-
ula koo duraa hin badneefi yoomiyyuu kan yaadadhu keessa tokko, jaarsi
mataa arrii maqaa isaanii dhahuu hin barbaanne tokko natti siquudhaan,
ilma kiyya Mallasaa si arie hin jennee? Nama keenya kan barate isumaan
dhabaa jirra!... jechuudhaan isaan caasaa Mallasaa hin beekanu waan taeef,
akka waan Mallasaan ofiisaatiif na arieetti itti mulate. Jaarsilleen dhugaa
qaba, kan nama keenyaa nyaataa tureefi nyaataa jiru sirnaafi caasaa isaati.
Jidduu sanatti, namni dhalootaan gara Godina Gujii tae maqaasaa dhohuu
hin fedhu, sooressi cimaan tokko sagalee koo raadiyoo fi TV Oromiyaatiin
dhagaa ture tokko, ana achii baasnaan goomaraa ykn sagalee koo dhabe.
Ijoollee naannoo Gujiirraa dhufan kanneen na beekan wajjiin osoo taaanii
bashannanaa jiranii, namtichi dureessi sun waan koo, namni goomaraa/
loqoda Gujii raadiyoofi TV Oromiyaa keessaa haasawaa ture tokko eessa
bade? Nama kana beektuu? jedheenii gaafate. Isaan wajjiin jiran keessaa
tokko, hiriyaa koo yeroo Finfinnee hojii barbaadachaa ture kan bira turee na
wajjiin rakkataa ture waan taeef, miidhaafi dhiibbaa mootummaan anarraan
gaheefi haala ani keessa ture, akka biyyatti galee lafa qotaa jiru itti himan.
188
hojjitti na deebisiisu mala kan jedhurraan gara Finfinnee dhufe. Nam-
ich jedhame sun, lafa hayaa hulettii jedhamuttu nu geese nu afeere. Id-
doon sun iddoo namoonni sooreyyiifi bebbeekamoon itti bashannana-
niidha. Baayinaan kan achitti bashannanaa turan warra Tigirootaati.
Namichi sooressi kun, ijoollee hiriyaa koo irraa adda ana baase akkana naan
jedhe, hojii hojjachuuf fedha qabdaa? naan jennaan ee fedha ni qabaa
jedheen. yoo fedha qabaatte jaraan hin mormini caldhisiiti hojii kee qofa
hojjadhu. Amaarri nama halaqaa isaa hin taaneen gaashee jettee mataa gadi
qabattee hojjatte bultii, namni keenya garuu halaqaa isaatiinuu gaashee je-
chuu hin dandau. mataa gadi qabadhuuti hojjadhu barri ni darbaa. Anis dub-
bachuu hin wallaalle. Wanti isinitti dhagaamaa kun nuttis numa dhagaamaa.
Garuu dubbachuuf yeroon ammaa miti. Osoo akka kee kana dubbadha taee,
qabeenya kana harkaa hin qabuu.amma namatti siif himaa; anatu siif bilbi-
laa yoo ani siif bilbile Adaamaa deem naa jennaan, tolee jedheen. Erga kana
natti himee booda baayee hin turre, nyaata nyaanneefi dhugaati dhugne kaf-
aluuf wayteroota akka biilii fidan gaafate. Gurbaan hiriyaa koo tokko, antu
kafala jechuun kiisiisaa qaqqabannaan dureessich sun, gaatiisaa miindaa
keessa jia tokkooti waan taeef naaf dhiisa. jechuun kolfee baacoo fakkees-
see kafalee konkolaataa isaatiin nu gaggeesse ani hiriyoota koo wajjiin gale.
Guyyaa sadiin booda dureessich sun natti bilbilee, dubbii kee worrat-
ti siif himee jiraa; Adaamaa deemi nama Fiqaaduu Tafarraa W/Maari-
yaam jedhamu dubbis. Naan jedhe. Fiqaaduun kun isuma ilmaan Oro-
moo dhabbaticha keessaa ariisisaa tureedha. Mee haa tauuti jedhaatuma
kan garaan na jibbu Adaamaa deemee Fiqaadu kana dubbise. Fiqaadu-
un gaafa qaraa na arie sun, biyya galtee baarzaafii dhaaba jirta jechuu
dhagae hangam dhaabdee? naan jedhe. Anis xiqquma akka dhaabaa
jiru itti hime. Sanaan booda Fiqaaduun shaayin akka naaf dhufu naaf
ajaje. Erga ani shaayii dhugeen booda , Waaee kee ebelu natti himee
jiraa si deebisnaa. Akka akkoon/akkawoon kee tokko dhukkubsatte hos-
pitaala turte; sanaan booda duutee biyyatti galte gadda sanirra akka tur-
teefi sababa sanaaf hojiirraa bade jedhiiti iyyannoo barreessi galfadhu.
Sana dura garuu mee hogganaa dhaabbataa Abarraa dubbis naan jedhe.
Abbarraa Hayiluu guyyaa lamaan booda biirotti argee yoo dubbisu, akka
ajjeesaatti natti geerare. Daanieel, nuuti waa hin beeknu seetanii mitii?
Nuuti waa beekna bar! Akka isin waan tokko fiduu hin dandeenye itti
yaadnee hojjannee bar!....jechuun faacha OPDO qabatee natti geerare.
Soora qubsu eeleerratti beeku akkuma jedhan, isa faana haasawuun buaa
akka hin qabne argee saykooloojii ykn qoraqalbii isaatti akka jechuun
189
itti taphadhe. Obboo Abarraa garuu waan tokko isin taajjabee jedheen.
Innis, maal na taajjabdee? naan jedhe. Anis, garuu tarkaanfii hanga
kana geessu kan keessaa bahuu hin dandeenye nurratti fudhachuu kees-
saniin duratti gaafuma tokkos maaliif natti hin gorsinaa? Natti gorsita-
nii beektuu moo? jedheen. Innis, Dhiis dhiis Daanieel, guyyaa meeqa
waltajjiirratti isinitti lallabnee dadhabnee? naan jedhe. Anis, Maarree
nama waltajjii sanirra ture hundumaa yoom tarkaaffii kana irratti fud-
hattan? Yookiin eebelu faa dhiisaa jettanii maaliif maqaa keenyaa dho-
huu dhiistanree waltajjiirratti? jedheen. Innis, dhiis dhiis naan jedhe.
Anile, hojii sammuu lammataa itti taphadhe akkana jechuun, obboo Abar-
raa, mee amma maal na gargaarturee? jedheen. Innille. waan seerri si gar-
gaare si gargaarraa naan jedhe. anis, seerri maal jedhaa? jedheen. Mee
gorsituu seeraa teenyaa Aashaa Mohaammad akka xalayaan yeroo sadi
sirratti barreeffame mana galmeetti gale dhaqii gaafadhu naan jedhe. Ye-
roo gara godina Iluu Abbaa Booratti na erganii Xiiqiin na qabatte sanitti,
guyyaa guyyaan gara godina Iluu Abbaa Booratti bilbilanii dafaatii beeksisa
itti baasaa jedhaa akka bilbilaa turanis dhagaee ture. Isaan nuun dararsanii
karaarraa nu qabuu barbaadu waan taeef, ani osoo hin dararamiin ofii koot-
iinu shira isaani baree iddoo isaan jijjiirraa fakkeessanii itti nuun ergan san
hin deemne ture. Erga Abaarraa hojii sammuutiin gaaffii itti uumeen booda
alatti bahee dureessicha gara Adaamaatti na ergetti bilbile, Abarraan Hayi-
luu natti geerare. Harka nama jibbanille hanga ilaalan qabanii; yoo namaa
gamtes hanga itti dhiisan qabanii, ani balbala Abarraa Hayiluu dura taaee hin
bohuu Gujiitti deebiee galutti jiraa jedhee itti hime. Namichis, Ammas ni
aartaa? Hin aarin! Anatu qaaman isaan dubbise bilbilee si yaama naan jedhe.
Anis isaanirraa abdi kute. Gaafa ani Abarraa dubbisu sana galagalasaa
bokkaan bubbee qabu roobee boroo waajjira Abarraa duubaa waaccuu/
laaftoo hiddaan buqqisee kuffisee ture. Anis akka Abarraafi hoggattoonni
qeee sana yeroo gabaabaa keessa akka buqqaan gaafa san milkiille arge,
akkana jechuu ayyaana kallacha warra koo itti yaamadhe. Yaa waaqa
nuuti daba hin qabnu. Dhugaaf jibbatamne. Dhugaan yeroo ishee malee
udaan caalaa akka xirooftu ni beeka. Garuu ati akkuma milkii natti agar-
siiste kana milkoomsi jedhee waaqatti bohee hiriyoota kootitti himee
deeme. Sana booda Abbarraan Haayiluu Amaara Afaan Oromoo haas-
tuun ni fonqolfame. Abarraan kufee Abarraan Abaaraa caalu dhufe.
190
gale. Kompitara tokko bitee miimoorii Finfinnee bitee gurguraa, akka-
suma sirbaafi maarfannaa moobaaelii irratti feuu eegale. Moobaeeliin
Chaayinaa kun biyya hunda qabaatee jira waan taeef miimoorii ille gur-
guraa hojii daldalaa jalqabe. Yeroo sanatti, albunni tantaaliiyeemii jed-
hamu naannoo sanatti mulatee jira waan taeef sochiin tokkoof tokko ni
jira. Albuuda sana, daldaltoonni dhunfaas eeyyama itti baasuudhaan
hanga biyya alaatti ergaa turan waan taeef, sochiin gaariin ture. Isuma sa-
nuu mootummaan woyyaanee itti gaabbuudhaan uummata dhoowwee,
daldaltoota biyya alaatti erganis dhoowwee ofiisaatiif fudhate. Uumman-
nis hojii sana ni dhiisan; hojiinis ni qabbanoofte. Abbaan mana irraa kire-
effadhes kiraa manaa natti dabale. Kiraa manaa jia lamaa osoo hojii hin
hojjatin kalafale, yeroo sadessoo kompitaruma sana gurguree kafale.
191
3.12.FIlannoo bara 2010 (2002 A.L.I.)
Mee waan filannoo bara 2010 (2002 A.L.I.) yoo waan gurbaa kana dubbad-
hu waa yaadadhe. Filannoo bara 2010 (2002 A.L.I.) haala achi jiru gabaasu-
uf kan achitti ergame ana ture. Buufatoota aanaalee godina Gujii Adoolaa,
Shaakkisoo, Annaa Sorraa, Meee Bokkoo fi Booree keessa jiran kan haalasaa
gabaase ana ture. Gaafa sana kan ija kootiin arge, kaadiroonni OPDO iddoo
buufata filannootti, uummata hiriirsisanii, kinniisa (kanniisa) filadhaa yeroo
jedhaa ibsaafi mallattoo kanniisaa itti argisiisan ija kootiin argee jira. Garuu
miidiyaa isaaniirratti waan dhugaa yoo dubbadhe, yeroo sanatti waan hin da-
barsineef, akkasuma anaaniyyu waan karaa qabuu malaniif, guyyaa tokkotti
akka dubbachuu malu galmee onnee koorratti galmeefadhe. Keessumatu,
aanaa Adoolaa buufata filannoo Abaaloo fi Maleekkaa jedhamuufi buufata
filannoo naannoo Meee Bokkoo, Irbaa Muudaa fi Booreetti baayee gadde.
Buufata Filannnoo Abaalootti, kaadiroonni dhaabatanii laftis lafa baad-
diyyaa waan taateef, uummataan, kanniisa filadhaa malee waan biraa
hin filatinaa ittiin jedhaa turan. Naannoo Meee Bokkootti, dargag-
goota hojii dhabeeyyiin hojii isiniif kennina, filannoo boodaa isin qac-
arraa waan taeef amma waraqaa ittiin filatan isiniif hirra irra deddeebiaa
sagalee nuuf kennaa... ittiin jechuudhaan namni tokko yeroo kud-
haa shan sagalee akka kenne afaan isaatiin natti hime erga ani hojiir-
raa ariamee biyyatti deebie; innis jaraan wal-dhabee ture. Namni su-
nis kan natti himuu dandaeef waadaa galaniifii turan hojii waan hin
kennineef dogongora guddaa akka hojjate miira gaddaatiin natti hime.
Naannoo buufata Irbaa Muudatti, galgala lafaa yeroo ani achi gahu, nama
maqaa isaa dubbachuu hin barbaanne tokko paartilee mormitootaa irraa
taajjaba tae kan buufata filannoo keessa oole tokko, yeroo ani dhufee uum-
mata rakkoon jira moo, filannoon akkam? yoo ani jedhu, gurbaan paar-
tiilee mormitootaa bakka buee taajjabaa ture sun, ee rakkoo hama jiraa
naan jedhe. Anis itti siqee rakkoo isaa gaafadhe, guyyaa guutu namoonni
baayeen kanumti ani beeku irra deddeebianee sagalee kennaa oolan. Ani
dubbannaan kunoo kaabinoonni aanaa natti gamaa oolan. Si hiina naan jed-
haa oolaan naan jedhe. Anis keessi koo madaaee jira waan taeef, gurbatti
siqee bilbila keeti naaf kenni si hordofa jedheenii, bilbila koos kan huma hin
gooneef kenneef deeme; wal-jajjabeessuuf jaartiin intala woliin jette ak-
kuma mammaaksi jedhutti. Haa tauutii garuu haafuura koo buaa hin qabne
sanaan, akka tasaa kaabinoonni aanaa sana rifatanii gurbaa irraa dhaabbatan.
192
roonni mootuummaa sagalee uummataa saamanii ganda baayee fagoo
kan aanaa Booree jalatti argamu tokko, kan maqaan Isaa ganda qonnaan
bulaa Murii Muratoo jedhamu qofa keessatti sagalee uummataa hatuu
dadhaban. Boorreessummaadhaan anis magaalaa Booree waan buleef,
ganama yeroo odeeffannoo yookiin gabaasni akka Godina Gujiitti kaabi-
neen aanaa Booree haasawanu, akka godina Gujiitti ganda aanaa keenya
keessa jiru tokko qofa keessatti kufne. Iddoo sanatti waan kufneef beekna.
Barsiistonniifi hojjatannoo achi jiran warra rakkoo qaban. Kana booda itti
agarsiisna! Gatii isaanii ni kafallaaf! Daragoonniifi hojjatoonni mootum-
maa achi jiranis rakkoo ilaalchaa kan qabaniidha jedhaa yeroo odeessan
dhagaee garaan koo na gubate. Waan isaan na bira dhaabbatanii haasawan
meeshaa waraabbii koo kan kiisii kiyya keessa jiru banuuf yaalii taasisulle
naaf hin milkoofne. Nama dhugaatti amanuufi nama sagalee isaanii uum-
mata wajjiin eegateef isaanrakkoo ilaalchaa qabu warra ittiin jedhaneen
fageenyatti ramaduu amaluma isaaniiti. Yeroo sanatti, galmee garaatti
barreessu malee waan tokko dubbachuu akka hin dandeenye ni beeka;
garuu guyyaan afaan banadhee itti dubbadhu akka dhufu ni beeka ture.
Yeroo filannoof gara godina Gujii deemee jiru sanatti, jecha kaabineen
aanaa Booree jette tokko yomiiyyuu hin dagadhu. Ganama lafaa ho-
jii hojjachaa turan yeroo walitti himan, akka guutumaa gututti moatan
yoo dudubbatan, isaan keessa tokko, hojii hojjannee jirra. Hojii hoj-
jachuun akkana. Doktoroota warren ofiin jedhanis kuffisnee jirra. Dr.
Mararaan faa maqaa harreen baachuu hin dandeenye baatanii kufaniiru.
Doktoroota kuffisuun keenya waan guddaadha... jedhaa haasawu.Jarreen
akkanatti haasawaa turan sun eenyummaa koo hin beekan. Gaazexees-
saan mootummaa sila waan mootummaan gabroonfataan hojjatu soogidaafi
dhadhaa itti buusee mieessaa malee, waan garaa dhiiraa jiraa isaan hin
193
beekanu. Maqaa gaazexeessummaa misoomaatiin mootummaan Itoophi-
yaa miidhaa guddaa uummatarraan gahaa jira. Waajjirri kominikeeshi-
inis kan duraan, waajjirra qunnamtii uummataakan jedhu, amma wa-
jjira komikeeshiinii mootummaa kan jedhaniin kanumaaf natti fakkaata.
Afaan mootummaa malee afaan uummataa dubbachuun dhoowwaadha.
Mee waanuma baasa filannoo keessa osoo hin bane, kan biraa immoo kan
dhagaee garaa koo na gube osoo hin dubbatin bira hin darbu. Naannoo dha-
loota Juuneddiin Saaddoo Itayyatti Juuneddiin ni moame. Abbaan Duulas
akkasuu. Yeroo sanatti Mallas Zeenaawiin Juuneddiin Saaddoo Biiroo isaatti
waamuun, akkamiin filannoo sana hachisiisu dadhabdee? Akkamiin sa-
galee uummataa saamsisuu dadhabdee? jechuun kaballaan akaawe. Sanaan
booda, woyyaneen, filannoon naannoo sanatti waliin dhahameera jechu-
un manuma murtii isaanitti ajaja dabarsanii filannoo irra deebisanii Juuned-
diiniifi Abbaa Duulas akka darbu taasifatan. Oromiyaa iddoo gara garaatitti,
sagalee uummata kabajsiisuuf taajjabdoonnifi sabboontonni dubbatan hed-
duun isaanii, kan irbaata rasaasa wayyaanneee taanis hedduudha. Kan
maallaqa guddaa argatanii sagalee uummataa gurguratanis hedduu turan.
194
gurbaan paarlaamaa turee akkumaa koo galee lafa qotaa ture waan tu-
reef waaee filannoo jidduun kaase. Gurbaan Damboobaa Bokkoo jedha-
mu, kan gaafaa filannoo bara 2005 Naannoo Meee Bokkootti Federaalis-
tii Oromoo bakka buee dorgomee woyyaanee kuffisee paarlaamaa seene
ille marsa tokkeessoo xumuree, filannoo marsa lammeessoo sagaleen
isaanii saamamee biyyatti galee lafa qotaa ture ni jira. Isa guyyaa dikkoo
(gabaa) wajjiin oolla. Fichaan (maasiin) isaa daandii qarqara waan taeef
ganamaafi galgalaan qotiyoo camadee lafa qota. Lafa qotuusaa osoo hin
tain maqaa qotiyoosaatti na ajaaibe. Maqaa qotiyyoo isaa tokko Gadaa
yoo tau, tokko immoo Girmaa dha. Yeroo lafa qotu, oofaGadaa
gadi,.Girma ol jechuun lafa qota. Bulchaan Godina Gujii yeroo sanaa
maqaan Gadaa yoo tau, bulchaan aanaasaa immoo maqaan Girmaadha
Gurbaa kana wajjiin yeroo itti wal arginu sodaa malee ni haasfona. Yeroo
sanatti, halkan keessa saatii sagalitti yeroo mara bilbilli ani hin beekne natti
bilbilamaa ture. Bilbila sana yoo deebisee bilbilu hin hojjatu ture. Akka isaan
na hordofaa turan waan bareef, ittuma dhiise. Achittis, namoonni gurra ja-
raa taan yookiin kan warraaf basaasan hedduun natti siquu barbaadan. Haa
tauu malee, warri na dabaalanii yookiin aajjabanii deeman dargaggoota cic-
cimoo kan rakkoo ilaalchaa isaan jedhaniin hojii dhaban, kan COC-centre
of competencen isaan baanan sun kuffise, kan barumsa xumuranii hojii
dhaban, kan mootummaa morman, k.k.f. dha. Gaafa tokko halkan keessa
saatii saddetitti magaalaa ani keessa jiraacha ture sana, konkolaataan kobi-
raan dhabaate namni keessa buee deddeemaa akka ture jiraattonni magaal-
aa argan keessaa natti himanii akka of eeggannoo taasisu na gorsan. Kana
booda aaree gubadhe bakka dargaggoonni taaanii shaayii dhugaa jiranitti
dhaamsa lama itti dhaamadhe. Dhamsi sunis akkana kan jedhu, ijoollee
biyyaa waan lama qofaa isinitti dhaamadha. 1. Yoo duee reeffa/reenfa koo
lafatti argitan, ani diina biraa hin qabuu diinni koo mootummaa kana; sanas
taanaan hin hatne, hin wallaalle, hin dadhabne; uummataaf jibbameyoo
inni na ajjeesse gumaa kiyya naaf baasa. 2. Yoo tasa achi buutee kiyyalle
dhabdan mootummaa kanatti dhoksaan akka durbaa na bute waan taeef
harka mootummaa na barbaada. Mootumma bute jedhaa uummatatti ergaa
naaf dabarsaa. Kanuma dhaamsi koo jedheen dargaggoota biyyaatiin. Yeroo
ani dhaamsa kana dhaamadhu, warri jaraaf basaasanis numa bira taaaniiru.
Anis, waan isaan naaf yaadaa jiran naaf galee jira. Jiraattonni naannooti-
ifi harmeen koos, mootummaa harka duwwaa dura dhaabattee hin mor-
kinii, hojiis hin tuffatini asumatti hojii qabadhuuintalas asumaa fuudhii..
yoona gahee gara jiruu keetiitti deebii naan jedhu. Ijoolleen wajjiin gud-
danne hiriyoonni koo hundinu fuudhaniiru akkasuma heerumaniiru. Kan
osoo hin fuudhin turre anaafi mucaa abuyyaa/eessuma koo tokko qofa. Na-
moonni ciccimoon ani kabajuufi kan na jaalatanis asumatti hojii qabadhu
malee, yoo akkanaan teesse ni maraattaa naan jedhaa turan. Torbaanuma
sana bulchitoonni godina Gujii mala malanii Adoolarratti waajjira komini-
keeshiiinii Adoolaa keessatti rippoortara aanaa tokko barbaadna jedhanii
beeksisa baasan. Ani yeroo jalqabaatiif hin barre malee beeksisni sun anaaf
bahe ture. Namoonni hedduun beeksisni Adoolatti bahee jiraa galmaai jed-
haa na cinqaa turan. Anis namoonni yeroo namaaf cinqaman yeroo tok-
koo tokko waan ofiif hin jaalanne yeroo namaaf jedhan godhan akkuma
jirutti, osoo miiraan jibbuu beeksisa san galmaae. Jidduu sanatti, namni
ani beeku tokko dhufee, Gadaan gara keeti na ergee jira. Mucaan san dub-
bisuu barbaada jedhee jiraa; koottu gara isaa si geessaa naan jedhe. Anis,
itti yaadee sitti hima jedheen beellama guyyaa sadii kenneef. Ofii kootiifi
namoota tokko tokkoon yoo mariadhu, kan garaa jiru dhuldhultee waan
hin jigneef, waan isaan jedhan deemee dhagauu akka qabu murteesse.
196
ilaale. Namichille beekkatee, abboo kunoo nama naaf fidi jettee jaarsum-
maa na ergatte san fidee jira; isaa sanatti kunooti jedheen. Qoreen qoree
hin woraantu akkuma jedhamu, sadan keenyaayyuu wal-beekannee jirra.
Ani waaqaafi jaalala uummataa malee akka isaanille angoo hin qabu. Garuu
karra guddaa hattuun hatuu hin dandeenye, jaalala uummataa akka qabu
dhibbaafi dhibbatti waan beekuuf isaanis guddisee hin sodaadhu ture.
Sana booda, bulchaan godina Gujii kan ture, hanga ammaa eessa turte naan
jedhe. anile, hanga yeroo sanaatti galee baadiyyaa akka lafa qotaa ture itti
hime. Gadaan akka nama naaf dhukkubee fakkaatee, nama lafa nuuf qotu
yoom dhabnee? naan jedhe siyaasa narratti hojjatuuf yaale. Hammeen-
yaan namatti deemurra mala maluun harka nama kennachiisuun Gadaan
nama cimaadha. Sana booda waan keeti amma si biratti Oromiyatti bilbila
naan jedhee gara Dhaabata Raadiyoofi TV Oromiyaa bilbilee akkana jed-
heen, Daanieel Gabramadiin Areerii iddoo jiru beektuu? jedheen. Bilbila
Moobaeelii irraa waan bilbilaa tureef, ani waan inni haasawaa ture malee
waan isaan deebisaniif hin dhagau ture. Haasawa isaa keessatti, godina keen-
ya keessatti isa nama baratee digirii qabuufi nama gaazexeessaa uummanni
hedduun beeku dhiisaati, akka godina kanaatti namni dippiloomaa baratee
manatti galee taau hin jiru jechuun yeroo inni afaan mieeffatee jara faana
haasawu dhagaaa ture. Akkuma bilbila cufateen jarri mataa akka itti jabaatan
dubbate. Jarri akka didan nutti hime. Sana booda, gara Yuniversiitii Bulee
Horatti bilbiluudhaan, pirezidaantii yunivarsiitii yeroo sanii kan turan Dr.
Taaddasaa Bariisootti bilbiluudhaan, yoo bakka qabaatte Daanieel Ga-
bramadiin akka naaf qaxartu jedheen. Ani akkuma duraa haasawa inni na
bira taaee haasawaa ture malee waan namni deebisaafii ture hin dhageenye.
Dubbiin akka qumaara siyaasaa taate achumatti kana naaf gale yeroo inni
garuma godina ofii bulchaa ture gara godina Gujiitti, wajjira kominikeeshii-
nii mootummaa godina Gujii nama Adoolaa Mieessaa jedhamutti bilbi-
lee akka bakki jiruufi akka inni na qacaru dandau, yeroo inni kadhachaa
turetti, dubbiin akka qumaara siyaasaa taate, anaaf dhukkubanii osoo hin
taane uummata karaa kootiin isaanitti kaaa ture ofirraa qabbaneessuuf
anaan karaa irraa qabuuf akka yaalaa jiran dhibbaafi dhibbatti naaf gale.
Sana booda Gadaan Oromiyaa irraa kaasee hanga godina ofii bulchaa ture
hanga godina Gujiitti hojii naaf gaggaafatee erga dhabeen booda gaaffi tok-
ko naaf dhiheesse akkana jechuun, torbaan kana keessa namni Adoolaa
irraa si dubbisee moo? naan jedhe? Ani immoo namni kamiiyyuu akka na
hin dubbisn itti hime. Gadaan ammas itti deebiuudhan, Adoolatti beek-
sisa humaayyuu hin galmoofne moo? naan jedhe. Sana booda, beeksis-
197
ni torbaan sana keessa Adoolatti galmai jechuun namoonni natti himaa
turanis akka anaaf jecha qophaae naaf galee, anis akka galmaaee ture itti
hime. Sana booda Gadaan, Deemiiti achitti hojjadhu yeroof naan jedhe.
Anille, yaada isaan yaada jiran sirritti hubadhe. Namooni waajjira komini-
keeshiinii aanaa Adoolaa ille natti bilbiluun qormaanni guyaa sadi booda
akka tae natti himan. Keessi koo waan hin fudhatiniif, gara Meee Bokkoo
maatii biratti deebie. Adoolaafi Meeen Bokkoo KM 40 walirraa fagaatan.
Qormaanni Wixata ganama akka tae natti himan. Haa tau malee ani
gaafa sana hin deemne. Beeksisa rippootera aanaa sanarratti nama 12 tu
galmaaeera waan taeef, ani qofti irraa hafus guyyaan qormaata gara guyyaa
itti aanutti dabarsan. Namoonni dorgomuuf dhufanis nama tokko hafeef je-
cha maaliif qormaanni hafa jedhaa gungumanis namni isaan dhagae hin
turre. Akkuma qormaata guyyaa itti aanutti dabarsaniin natty bilbiluud-
haan, maaliif qormaata irraa haftee naan jedhan. Yeroo sanatti daandi-
in naannoo sanaa aspaaltii tauuf reefuu qotamaa ture waan taeef, konko-
laatas akka garaan namaa barbaadetti argachuun rakkisaa waan tureef, akka
konkolaataa dhabee dhufe itti hime. Sanaan booda, qormanni anaaf jecha
akka hafeefi borutti akka darbe irra deddebiuun bilbilanii natti himan.
Anis, kana caalaa isaan hin dararu jedhaa deemee qormaaticha fudhe.
198
Itti gaafamtichi waajjiraa sanaa yeroo biraa, na gahee faayinaansii irraa
baasaati, birrii galii gaazexaa guuraa nuun jedhe, anaafi ogeessa kaamera
waajjirichaatiin. Ani sana boodas akkana jechuun ijjannoon dide, birriin
isin na qacartaniin kuma tokko. Kumni tokko guyyaa tokkotti qaawa kuma
seena. Iddoon kun akka ana hin madaalle atinuu hin beekta. Birrii kana yoo
guure immoo biratti hin rakkadhu, nyaachuun koo hin oolu. Ani immoo boru
clearance yookiin waraqaa qulqullinaa si gaafadha. Yoo ani birri kana nyaad-
he immoo atis waraqaa qulqullina kana naaf hin barreessitu waan taeef, ani
waan birrii fakkaate harka kootiin hin qabu jechuun ijannoon dide. Gaafa
tokko immoo walgahii dhaabaati jedhanii hojjattoonni aanaa hundinuu wal-
itti qabaman. Itti aantuun waajjirichaa, kootu walgahii dhaabaa deemnaa
naan jette. Ani immoo hin deemuu jedheen. Isheenis, maaliif hin deem-
tu naan jette. Anis, walgahiin miseensummaa Adaaamatti buaa hin buu-
sin, Adoolatti buaa maal buusaa? jedheen. Isheenis, afaan ishee qabattee
deemte. Ani immoo barreeffamoota koo garaa garaa taee gulaallachaa oole.
Yeroo hojiif jecha Adoola keessa turetti, sabboontonni ilmaan biyya tur-
tii koo jia afurii sana akka haadhatti na kunuunsan. Namoonni fagoo gara
Gannaalee faa irraa dhufan, kanneen raadiyoo qofaan malee qaamaan na
hin beekne, namni kun Daanieel Gabremadiin Areeriiti yoo jedhaniin ni
rifatu. Jaalalli uummanniifi worri mootummaa naaf qaban fardaafi rophilaa
akka tae irraa hubadha. Ani yeroo sana keessatti, mataan koo natti guddatee,
areenni koo natti guddate maraata fakkadha ture. Barattoonni mana barum-
saa sadarka lammeessoo achuma Adoolatti duraan wajjiin baranne hedduun
waan jiraniif, obsi ni darbaa; haala kanaan yoo deemte ni maraattaa sam-
muu keetitti si tuqamaa obsi... naan jechaa na gorsaa turan. Kaabinoonni
aanaa sana hundinuu akka diinatti na ilaalu. ammas taanaan Daanieel hin
dagatina. Warri Oromiyaa sodaatanii ofirraa ariatan. Asittis hojii keenya
osoo hin taane, barattoota, barsiistootaafi namoota dhiphoota taan wa-
jjiin oola. Hojii diinaa hojjachaa jira jechuun na hammeessaa turan.
Yeroo sanatti, gurbaa hiriyaa kiyyaa kan dhalootaan godina Arsiirraa dhufe
Adoolatti hojjachaa ture tokko akkana naan jedhe. Daani, namni yoo rak-
kates gara Godina ofii gara gosa ofii gala; Gujiinis si rakkisaa jira kunoo
naan jedhe. Anis deebiseef, Harreen iddoo maraa afaan wal-fakkatti. Har-
reen Arsii, Baale, Wallagga, Shawaa, Jimmaa fi Oromiyaa keessa jirtu hundinu
wal-fakkaatu. Kun ana hin dinqu. Waan nama baratee biyya nama barateetti
dubbatan jedheen. Gurbaan sun hedduu gammadee dubbi tiyya dinqisiifate.
199
Rippoortara aanaa Adoolaa tae osoo hojjachaa jiru onneen gaazexxeessum-
maa na keessa waan jirtuuf, rakkoo hawaasaa argee abbootiin qabeenyaa
kan kaadiree birriidhaan dallaa itti jaartee jirtuun walitti buune. Dhimmi
isaa akkana: guyyaa isaa Roobii waaree booda. Ijoollee hiriyaa koo gaggees-
suuf gara buufata konkolaataa deemne. Torbaan sun ayyaanni Gannaa tor-
baan itti kabajamuudha. Haa tauu malee ayyaanni kabajamuuf guyyaa sha-
nitu hafa. Sababa ayyaanaatiif, naannoo sun naannoo albuudaa waan taeef
namoonni hedduun hojii kanaaf Naannoo Kibbaarraa garas dhufanii hoj-
jachaa turan waan baayinaan deebianii galaniif, akkasuma kuufmani namaa
buufata konkolaataa sana keessa waan tureef abbootii konkolaataa kuufama
namaa yoo argan gatii geejjebaa dacha kudhaniin dabalaniiru. Osoo buu-
fata konkolaataa seenaa jiru, jaartii tokko peestaalii boora/keelloo harkat-
ti qabatanii gadi taaanii mataa qabatanii bohaa jiru. Booyinsi jaarti garaa
na nyaatee yoo itti siqee gaafadhu, gatiin geejjiba isaan beekanirraa dacha
kudhaniin dabale daandiin birrii kudhan akka birri dhibba tae natti himan.
Sana booda aaree buufata sana keessatti namoota konkolaataa seenanii her-
reega kalfalaniifi kanfalaa jiran meeqa akka kanfalan gaafadhe. Namoonni
baayeen mirguma isaaniitiifuu dubbachuu sodaatan; wayyaalonni buufata
konkolaata sana keessa hojjataniifi abbootiin qabeenyaa, haala uumametti
fayyadamuun uummata burjaajessanii, asi buluurra, yoo asi bultan birrii
dhibba caalaa waan baastaniif, rakkoo adda addaatiif waan saaxilamta-
niif.namnille baayachaa waan jiruuf osoo birrii dhibba kafaltanii deemta-
nii isiniif wayyaa! Nuuti immoo namni hundunuu yoo dhibba dhibba kafale
malee hin deemnuakka jedhaniin namoonni tokko tokko natti himan.
Namicha tokkotti siqee yoo gaafadhe, akka dhibba dhibba kafalaneefi na-
gahee irratti garuu akka taarifa sirrii barreessaniifi akka rakkinya isaanii
keessa isaan saamaa jiran natti hime. Sana booda buufata konkolaata sana
namoota konkolaataa bobbaasaniifi dabaree kabajchiisan haala uumamaa
jiru san gaafachuuf yeroo ani gara wajjiraatti deemetti, woyyaalaan shakkee
birrii uummataaf deebisee nagahee uummata irraa guuree, uummata mak-
iina keessa yaasee jira. Buufata konkolaata sana namoota konkolaataa bob-
baasaniifi dabaree kabajchiisan haala uumamaa ture sana yoo gaafadhu akka
isaan hin beekne natti himan. Namoonni achi keessaa gunguman garuu,
namoonni aangoo qaban hedduun harka lafa jalaatiin saamicha buufata
konkolaataa sana keessatti gaggeeffamurratti akka gurmaaanii jiran dubbatu.
200
hin dubbanne kan jedhamu fiigaa dhufee, eenyu jagni konkolaataa koo
keessaa uummata yaase? jedhee baroode. Anis, Anaa maal jettaare?
jedheen. Innis, hojjaa/dheerina ana hin caalu-anatti siquun ijasaa ija koo
jala dabarsuudhaan, Ati maal? Aangoo kamiin uummata makiina koo
keessaa yaasta? naan jedhe. Anis deebiseef, Ati aangoo kamiin uumma-
ta saamta? jedheen. Innis, anaa saamu eessatti na argitee? naan jedhe.
anillen, nagahee irratti taarifa sirrii barreessaa, dacha kudhaniin uum-
matarraa birrii fuudhuun uummata saamuu miti moo? jedheen. Itti da-
balee, ati durreessa birriiti. Ani immoo dureessa uummataati. Uummataaf
dua malee uummata hin saamu yoo ani jedhuun uummanni harkaa
naaf rukutuun, hara reefuu dhiira argine. Namicha kana namni kamii-
yyu jala hin dubbatu ture...jechuun yoo haasaan gurra kootiin dhagae.
201
alaabaa naannoo Kibbaa fiddee dhaabuu eegalte. Gujiin, kanatti dallanee
ture. Yeroo sanatti barattoonni Oromoo godina Gujii keessa jiran barnoota
dhaabuu eegalan. Lolli kauuf, duumessi lolaa lafa Gujii keessa gulufaa
ture. Kaabinoonni aanaa Adoolaa immoo anaan akka ergamaa diinaat-
ti na ilaala turan. Namni dhalootaan nama Tigirayi tokko kan magaalaa
Adoolaa keessa hojii basaasaa hojjatu tokko, galgala lafaa machaaee natti
dhufee akkana naan jedhe. waan kee dhagaee jiraa. Atin nama cimaadha,
dhiphaa taate bade malee kottu wajjiin gallaa keessumaa si fudhadhaa
mana balaa qabaa naan jedhe. Garaa koo abiddi itti qabate. Namichar-
ratti, waan hamtuu yaadus, haalliifi humni koo naaf hin mijoofne ture.
Namichi Tigiree sun akka kaleessa galgalaa akkas naan jedhee ganam-
saa, furtuu yoo qollofan malee haadhoo gadi hin dhiisne takka manaan
cufa jedhee fuudhee furtuufi haadhoo ishiille kiisaa kaawadhe osoo hin ar-
gin hojii oolee yoo galgala galu, manni koo banaadha. Mana koo maaltu
bane jedhaa mia manaa yoo ilaalu manni nagaan oole. Dubbiin naaf galuu
didde. Qulfii barbaaduu eegale-mana keessa, saanqaarra, teessumarra.
qulfii dhabe. Yoo akka tasaa kiisaa koo ilaalu, kiisaa koo keessa ooltee jirti.
Kan ana ajaaibe, kiisaa keewwachuu koo osoo hin tain, kiisaa koo kees-
satti osoo hin argin oolu kooti. Sana booda dubbiin namni hin maraattaa
maraataa jirtaa... naan jedhaa ture dhuguma taitti laata jechuun shakkuu
eegale. Yaaduu, eegale. Barri sun bara 2011 jia Sadaasaa keessa. Ganama
sana, duuba mana barumsaa sadarkaa lammaffaa Adoolaa, karaa Faranji
wuhaa jedhamu baargamoo/baarzaafii keessa seenee bohaa Xalayaa dhu-
gaa Muummicha misteera Itoophiyaatiif shira inni uummata Oromoofi
namoota biroo irratti hojjachiisaa jiru xuquudhaan xalayaa fuula dabta-
raa 20 afaan Amaaraatiin barreesseef. Yaanni koo yeroo sanatti, Xalayaa
sana sagalee kootiin warabee software dhaan gulaaluun you tube irratti
feuun, yookiin karaa biluutuuzii gadi dhiisuun biyyaa baha jedhee yaade.
202
itti hime. Isheenis waan na jaalattuf waan na amantuuf, jibicha sana gur-
guradhu naan jette. Anis, jibicha gurguradhee gara Finfinnee qajeele.
Yeroo ani, Finfinnee gahuufi yeroo ani Meee Bokkoo jirus, kabinoon-
ni Adoola jala yaatuusaanii natti bilbilchiisaa, eessa akka an jiru yoo na
gaafatan, ani immoo akka rakkadhee maatii biratti gale itti himaa ture
malee akka Finfinnee jiru itti himaa hin turre. Akkuma Finfinnee ga-
heen, Biiroon Aadaafi Tuuzimii Oromiya kitaabilee koo keessaa tokko
siif manxasinaa; si gargaarra naan jechuun waggaa tokkoofi wallakkaan
waadaa naaf galanii koppii kitaabichaa na harkaa fudhanii turan. Bifuma
wal-fakkaatuun, Xalayaa deeggarsaas naaf barreessanii turan. Ani immoo
isaanis, akka dubbii koo hunda udaan diban waan bareef, akkuma Fin-
finnee gaheen achi deemee, Kitaaba koo naaf kennaa! Piropozalaas naaf
kennaa! An barreessee jiraa, ilmi koo immoo ni manxansiisaa! jedheen.
Damee sanarra kan ture nama Daanieel Dheeressaa jedhamu waan tu-
reef, hin jarjarin! Abdii hin kutin moggoo! naan jedhe. Anis, kana boo-
da lafa haa taauti malee naaf kennaa jedheenii harkaa fudhadhee bahe.
Masfiin Darajjee kan ijoollee Oromoo dhabbata sana keessaa baasaa tureeyyu
isa waan taeef, konkumaa/sirumaa/ijjumaa akka hojitti hin deebisne itti hime.
Namnich sunis, jarri akka sarara keessaa na baasuuf narratti hojjachaa turan,
akkasuma taalgaan yookiin gabateen ABO kan isaan namatti manxansan
hanga lubbuu qabduu akka sirraa hin baaneefi dabalataan deebitee sarara
Adoolatti itti deebite sana ammas keessaa baatee jirta waan taeef kana booda
haalli koo rakkisaa akka tae natti hime. Anis achumatti yaadaan fagaadhe im-
immaan midhaan boqoolloo geessu yoosuu ijaa na harcaatee, yaadaafi ijaan
bohe. Akka biyyarraa bahu, waajjiruma isaa sana keessa taaee murteeffadhe.
203
Akkuma waajjira namichaa sanaa baheen, hiriyoonni koo maqaa isaanii
nageenyumaasaatiif dhahuu hin barbannetti karaa e-mail tiin akka biyya
bahuuf deemu, akkasuma akka sareen na nyaachuuf qophoofte barreesseef.
Hiriyoonni koo Keeniyaa jiran sun, birri walitti buusuun waraqaa eenyum-
maa akka naaf baasuuf qophaaan natti himanii, suuraa gurdi hataattamaan
akka kaee erguuf natti himan. Anis, hataattamaan suuraa koo kaee karaa
email ergeef. Hiriyoonni koo isaan Keeniyaa jiranis, suuraa koo dhiksiisa-
nii baasuudhaan waraqaaa eenyummaa siif qopheessisiifnaa ati torbaan
tokkoon booda gara Mooyalleetti sochoi, birrii Mooyyaleen si geessu qofa
barbaadi naan jedhan. Anis abdi guddaan osoo eegaa jiru, Adoolarraa jala
yaatonniifi namoonni naaf dhimmaan hedduun naaf bilbilanii eessa akka ani
jiru kan na gaafachaa turan maraan akka Meee Bokko jirutti itti himaa ture.
Yeroo namni kamiiyyuu naaf bilbilu akka galee baadiyyaa maatii bira jiru
itti hima. Sana booda garuu guyyaa tokko rabbi karaa namaa taee na
gargaare. Gurbaan hiriyaa koo tokko, kan anaafi warra mootummaa jid-
duu deemu, ani garuu saloonii koo malee diinqa yookiin gola koo kan
itti hin mulisne tokko bilbilee, isii gurbaa eessa jirta na hin sobinii id-
doo jirtu natti himii naan jedhe. Anis akkuma barame, Meee Bokkoo jira
jedheen. Innis, deebisee, isii gurbaa maaf nu sobda? Kunoo oduun gara
warra sekuriitiirraa baate, Daanieel gara Keeniyaa baqachaa jira siin hin
jennee maan? naan jedhe. Ani rifadhee harkiifi miilli narraa harcae. Ani
garuu nama tokkotu icciitii sana himne; himuun haa hafuuti, iddoo nam-
ni na beeku na arguttu mana interneetii seenee fayyadamee hin beeku,
garuu odeeffannoon sun karaa e-mail xalafuutiin akka argatan naaf galte.
Erga yaada xalafuu email koo bareen booda , mala tokko male. Yeroo san-
atti, namni mana interneetiirraa bilbila biyya alaatti bilbilchiiseefi bilbilu
yoo argan yaakka cimaa waan taeef hidhaa cimaa woggaa saddeetiifi birrii
kuma dhibbaan adabama jechuun yeroo mootummaan itti labsii labsa-
teedha. Yeroo sanatti, warraqsi biyyoota Arabaa itti cimaa dhufe waan taeef,
nama biyya alaatti bilbilu sodaa irraa waan kaeef yeroo skype itti dhoowanis
ture. Haa tauu malee biyyittiin hiyyeetti waan turteef, mootummaan seera
akkasii baasulle, mana interneetiitti namoonni sodaataatuma bilbilchiisu.
Warroonni mana interntiitti bilbilchiisan sun, servariin bilbilasaanii Ameri-
kaa waan jiruuf, Ameerikaan daqiiqaa tokkotti birri sadi, Awuroppaan fi
biyyoonni biroo immoo birri jaha waan taeef, anis bilbila hiriyoota koo
Keeniyaa waan qabuuf, itti bilbiluudhaan akkana jedheen, jarri filmii
keenya hataniiru. Email koo cabsanii raga argataniiru. Namni nama hed-
204
duu beekuufi mararati uummataa qabu duee hin duu. Adoolarraa bilbi-
luun, ati eessa jirta? Daanieel gara Keeniyaa baqachaa jira jedhanii dub-
batu worri sekuritii godina Gujiifi Booranaanaan jedhaa jiru, ani anuma!
Amma Face book irra seenee waan hin taane odeessaa jira isin hin rifati-
na.. jedheenii wolii galle. Akkuma jedheen face book irra seenuudhaa,
ani yaadaa koo jijjiiree jira. Maal balleesse baqadha. Worri baqateeyyuu
biyyatti gala jira. Waan ittiin na shakkan kana ragaa tokko illee hin qa-
banu. Ragaaf tiyaatira yoo hojjatan ni dandau. sana immoo hin sodaadhu.
Ani hojii barbaadaa jira. Yoo hojii dhabeeyyuu biyyatti galee lafa qotadha
malee biyyaa hin bahu jechuun ergaa kaeef. Gurbaanis,wal-hubanneer-
ra waan taeef, maaliif garuu yaada kee jijjirtejechuun natti dheekkame.
Warra beekkate diinni lolu akkuma jedhamu, email fi face book koo kan
hordofaa turan tikni jaraa, guyyaa lamaan booda gurbaa ani beeku tokko
natti bilbichiisuudhaan, hojii barbaaddaa naan jedhe. yeroo sana kees-
satti, adeemsi koo hundi of eeggannoon waan taeef, ee ni barbaada jed-
heen. Yoo hin barbaadu jedhe, sunis dubbii biraa dhaqxi. Gaazeexaa
Oromiyaarratti fuula aadaa nama barreessu barbaadanii, ati immoo aadaa
irratti kitaaba barreessitee jirta; akkasuma aadaafi afaan irratti muuxan-
noo waan qabduuf si fudhatu deemi CV kee galfadhu naan jedhe. tole
jedheen. Akkuma jedhe san deemee CV galche. Torbaanuma sana akka
hojii jalqabu natti himan. Akkuma namtich bataskaana bira dabruun,
kan garaa garaa haa teessuu nagaa bultee goorgisii jedhe jedhamu, anis
kan garaa koo sila dhuldhultee hin jigdu waan taeef obsaan hojii jalqabe.
Erga ani hojii jalqabeen booda, haalli ani hojii itti jalqabe namoota na bee-
kaniif hiriyoota kootitti gaaffii itti tae. Namoonni isa hojiirraa ariaa tu-
reefi dararaa ture OPDO dha. Daanieel immoo akkamiin OPDOn waajjira
ofii galchite? Dhugumattu, waajjira OPDO kanneen jiran kan galata guddaa
wayyaanneef oolaniifi kan birrii guddaan bitaman akka taan erga waajjira
san ogummaa gaazexeessummaatiin Gaazeexaa Oromiyaa irratti hidhamaa
dhaabbata yookiin quum isiranya jedhamu erga na taasisan booda hu-
badhee jira. Namoonni akkataa ani itti waajjira isaanii gales na gaafachaa
turanis, namni Itoophiyaa keessa jiru hundinu sodaafuu humaa dubbachuu
hin dandau waan taeef, gaafa tokko yoo barreessee dubbistan malee akkmi-
in akka asi gale dubbachuu hin dandau.. jedhee namootaaf deebisaa ture.
205
Nuuti kan maaliif ariine isin deebistanii qacartuu? Mootummaa gara ga-
raatiif hojjanna moo.. jechuudhaan yeroo lammataatiif na himachaa
kan tura, 1. Masfiin Darajjee 2. Admaasuu Daamxew 3. Adaanee Girmaa
faa akka taan irra gahee jira. Waajjira sana keessa oogummaa gaazex-
eessummaatiin fuulaa aadaa (mallattoo eenyumaa) jedhu irra yoo ho-
jjadhu, Barreeffamni kee Oromoo ol qabaa. Dhoksaadhaan Oromoo
kakkasaa. Barreeffama keeti keessa tarsiimoon mootummaa hin jiru.
Jibba addaa qabda moo biiroo kanarraa? Maaliif kophaa taataa, je-
chuun waggaa tokko keessatti qorannoofi dararaa hamaa narraan gahan.
Yeroo kamiiyyuu kan na jalaa hin badne dararaan wajjira OPDO kees-
satti narra gahe, osoo wajjira sana hin seeniin dura gaafa pirezidaantiin
Obaaman filatamu gammadee, Congratulations President Obama! I proud
of you but I sorrowed not to be an American. Just like Martin Luther
King, I have dream, one day, we will elect or be elected like you! My dear
country, please, pay attention to me; if you want to be my country, take ex-
perience from America-especially from Obama.-Pirezidaanti Obaamaa
baga gammadde! Ani sin boonaagaruu lammii Ameerikaa tauu dhabuu
kootiin gaddee jiraa. Akkuma Martin Luther King jedhe, anile abjuun qaba.
Guyyaa tokko nuutis akkuma keetitti pirezidaatii filanna yookiin filatamna.
Biyya koo maaloo na dhagai! Biyya koo tauu yoo barbaadde, Ameerikaarraa
muuxannoo fudhadhu, keessumattuu Obaamaa irraa jedhee post god-
hee ture. Kana akka ragaatti face book koo Daanieel Bariisoo Areerii jedhu
keessatti suura koo albeemii presidant Obama jedhu ilaala mee ni argitan.
Erga ani akkas jedhee post godhe, bara 2014 keessa qorannoo narratti dhi-
heessan akkana jechuun. Face book keeti rakkoo qaba. Odaa ABO tiin
fuute. Ati miila tokkoon nu keessa jirtaa, miila biraatiin immoo seelii dii-
naati. Ilaalcha neo-libiralism qabda. Karaa ati dhufte rakkoo qaba. Ilaacha
ABO cimaa qabda jechuudhaan yaada narratti roobsisan. Yaada isaan
narratti kaasanii ittiin na rukutuuf yaalan san ofirraa facisuuf yoo yaalut-
ti, yaada ani Obaamaaf post godhe ati akkana hin jenne face book irratti
naan jechuun natti himan. Anis sababa jedheef ibsachuun keessa bahe
Dhumarratti grade C naaf kennan. Cn immoo osoo yunivesitii tae, F
dha. Fn nama ariisisa jedhan. Mana sana yeroo duraa ana qofatu C ar-
gate. Yeroo lamataatiif, dabalataan anaaf intala Wallagaa takkatu arganne.
Yeroo turtii waggaa tokkoo wajjira sana keessa turetti kan ammas na gad-
disiise, hoggantoonni Mootummaa Naannoo Oromiyaa, dhimmi yeroo jiru
waajjira sanatti walitti qabamu. Hoogantoonni OPDO mataan isaaniitu
206
Oromoodha moo naan hin jedhaniinaati, eegdonni hoggantoota mootum-
maa Naannoo Oromiyaa immoo Tigiroota. Fakkeenyaaf, eegdonni Asteer
Maammoo fi Kumaa Dammaksaa.sana qofaa miti, kan ija kootiin arge
yeroo isaan dhimma Oromiyaarratti mariatan, Tigiroonni dur qaqalo
jedhamu amma garuu fufurdoonni isaan wajjiin yeroo walgahii taahan
argaa turee jira. Tigiroonni bayeen fuulaa isaanirraa gubaa waan qaban-
iif haala salphaatiin adda akka isaan taan adda baafadha ture yeroo isaan
walgahii OPDO irratti hirmaatan akka horiitti toatan, jecha Barakat Si-
moon isaaniin jedhe yaadadhe,
- isin akka mia suphee/faaraatti harka keenyaan kan loo-
bamtani/tolfamtaniidha; waan nuuti jenne kan hin dhageenyee yoo tae,
ABO isinitti yaamna jechuun hamilee isaanirra deemaa hojii hojjachiisu.
Barakat Simoonille dhuguma akka mia suphee/faaraatti harka keenyaan
kan loobamtani/tolfamtaniidha jechuu isaa Tigironni akka naannoo Tigi-
ray bakka Adeet jedhamutti OPDO ykn Dh.D.U.O. akka hundeessaan bara
2015 himaniiru. OPDO bakka hundeeffama ishee Naannoo Oromiyaa Go-
dina Shaawaa Kaabaa aanaa Darraa iddoo Harbuu Masqaleetti bara 1982
A.L.H. hundeefamte jechuun forfoqaandaan waggoota 24f oofaamaa ture
soba akka tae, osoo OPDOn quba hin qabaatin Woyyaanonni mirkaneessan.
207
Dhagaa buuuraa ijaarsaa siidaa bakka hundenfama OPDO, Tigiraay, Adeetitti
kaaame
Dhaaba OPDO kana ilaalchisuudhaan jechi Barakat Simoon duraan jedhe
kun, akka malee nama aarsuufi dhaaba OPDO kanalle akkuma inni jedhe
harka isaaniitiin bixxilanii ykn loobanii hundeessuu isaanii kan mirkanees-
suudha. Kan garaa keessaa waa qabuuf..dubbiisaa kanaafu Jeneraal Ab-
baa Duulaa Gammadaan Barakat Simoon osoo isaan qoratanu kabballaan
dhukkee irraa kan kaaseef kanumaaf tauu hin oolu. Jeneraal Abbaa Duulaa
Gammadaa yoo wayyaannee kabalu, Juuneeddiin Saaddoo immoo ni ka-
balame. Gochi Jeneraal Abbaa Duulaa yeroo tokko tokko wayyaannee kan
arsuudha; yeroo inni wayyaannee aarsu immoo ani itti gammada, garuu
Jeneraal Abbaa Duulaan gaafa ofiifuu Pirezidaantii Naannoo Oromiyaa tu-
retti, yeroo korri ADWUI Adaamatti taasifame ture tokko, Mallas Zezawiis
waan dhufee tureef, wayyaanneen karra irratti Abbaa Duulaa qabattoo irraa
hiikanii akkuma nama kamiiyyuu maashina sakattaiinsaa keessa bahee kora
sana seene. Abidda dhimmi sun gaafa sana natti qabsiise hanga haratti garaa
koo keessaa fuuggisee na aara. Akka naaf gale osoo OPDOf galee jiraate,
yoona OPDOfi uummanni Oromoolle dhiibbaafi cunqursaa Woyyaanee
jalaa bilisoomnee jirra Waaee gochaa fi haariiroo wayyaanneefi OPDO
waan yeroo gabaabaa keessatti dubbatamee dhumuu miti. Haraaf taaj-
jabbiifi dararaa yaadannoo gaazexeessaa koo kanumaan raawwadhee jira.
3.14.Dhaloota Qubee
Dhaloonni qubee kun abbaa qaban, yoo ilmisaa an dhaloota qubeeti jed-
hee dhaadatu, abbaan dhaloota qubee dhalche itti hinaafuu yookiin mu-
fachuu hin qabu.dhaloonni kun dhaloota biyyi Oromiyaa jedhamtu
208
akka jiraattuuf,akkasuma biyyaafi afaan Oromoo dhaloota durfatutti
dhalate.dhaloonni kun ammoo abbaa qabailmi abbaan yaamama.
abbaan bara beelaa akka godhee ilmasaa guddifatutti jira.jarsi tokko
waan naan jedhe, ilmi abbaa yoo caale bua, kan abbaa gadii kisaaraa.
Kan abbaan qixaa, buaalle hin jiruu kisaaraalle hin jiru jedhailmi ab-
baa caaluu qabadhaloonni qubee bar..ganna soddoma seenaa jirra
abbaan waan fedhe haa jedhuuti.baalliin tan Dhaloota Qubeeti.ab-
diin isaanirra jiran, abbootiin ammoo yuuba yookiin gadamojjii taan
dhaloota qubee kana gorsaan duuba jajjabeessuu qaban malee, karaa ab-
baan Gadaa itti gamulle diduu hin qabunu, woliifuu galuu qaban
209
gabaasee waan jedhu qaba. Oromoo kamiiyyuu tau, diinni duuba isaa
sodaata. Kanumaaf woyyaneen, nama makaa qabuuf nama Oromo qul-
qulluu hin tain Oromiyaa keessatti akka komdoomitti itti fayyadamti.
Bar erga jarri kottee gogduu kun biyya dhuftee badiin biyya buute, uum-
manni damma dhabee sukkaara isaanitti hidhame, dhadhaa dhabee zayitii
isaanitti hidhame dhibee fidaa jirana filattan malee zayitiifi sukkaara hin
argatan jedha., Oromoo hiyyuun rukutaa jiran. Garaan immoo saricha.
Kanaafuu, yoo woyyaaneen saamicha quuftee afaan qawweerraa deebifatte,
filannoonnon ni hojjata.keeyyata 39 hojiirra kan oolfattu isaan jedhee sh-
akka ani erga saamaniin duubasiyaasni ammoo miliqqee akka barbaadulle
hin wollaalle, garuu dirreen bilisaa kan miliqqee siyaasaa itti taphatan akka
kubbaa miilaa uumamu qaba. Gareen wol-workan lamaan woliin morkuu
qaban. Daanyaan bilisaa jiraachuu qaba male, daanyaalle nama tokko, gareen
lamaan woliin dorgomanulle nama tokko yoo tae taphni sun taphaa moti.
Kanaafu, ani haala kana keessatti filnnoon bilisaa hin uumama jedhee hin
yaadu. FKN Filanno marsa darbee bara 2010 irraa muuxannoo arganne
qabna. Mee argaafi dhagiittii tokko isinitti haa himuuti: ani Yuniversitii
maqaletti baradheErtaraanonni achitti baqatanii achumaan yuniver-
sitii seenan ni jiru. Kutaa kiyya keessa gurbaan tokko ture. Inni qabsoo
Oromoo tanaaf akka malee quuqama.Asmarattis filmii gabrumaa Oro-
moorratti ABO hojjate uummata Ertiriyaatiif Staadiyeemiitti yoo dhi-
heessanu, uummannis akka boheefi innis akka boohe natti himee ture..
210
namni kun, wolgahi Hiwat-woyyaanees seenee waan isaan mariatan nat-
ti himaa ture.Oromiyaa irraa sodaa akka qaban,. dhakaa keenya
gara industiriitti erga jijjiranneen booda, Oromiyaa yoo dubbatti ham-
bisne, gaafa san industrial product itti gurguranna.jedhan gara
fuul-duraa filannoos tae, qawweenakkasumas barumsaan Oromoo hin
dandeennu waan taeef wogguma 30 ille osoo dandeenne bulchinee
jechaa akka mariachaa turan woggaa 10 hardha dhagaee jira.
Oromoon cimaan, OPDO tae moo, ODF tae moo, KFO tae moo? kana
asiin duuba paartii ijaarramus tae moo, namni sun cimaa taanaan
diinni haraa-waraabessiifi diinni kaleessaa nama saniin ABO dha jet-
tiin. Kanaafu, maaloo, maqaa paartii dhiisa.paartii kamiinu yoo
tae, Oromoon waan jedhanuun beeka.bar garaa namaa keessa
waan jirulle beeka.afaan aayyoo jedhe intala hin jedhuu beeka.
Ani akka kiyyatti, Itoophiyummaa takkattiille, worra gaaddisa Itoophiyaa
jalatti qabsauuf waan taaa natti hin fakkaatu. Dubbataa jiruun caldhisaan
hin jiruworra kitaaba maqaa amantaatiin Oromoorratti barreefatee maqaa
balleessu, yoo maqaa Oromoo dhagau akka harree lagatti yoo dhuftee fin-
caan fincooftuufi akka loon baroochuu neenqaa/leencaa dhagaanee fincaan
fincaaan, woliin manni ijaaramus mana itti wol-baxaabaxan, mana itti wol-
itti borcan natti fakkaata. Waan hundumaa uummatatti murteeffata. San gaafa
carraa ofiin murteeffanna uummataaf kennan, aargina fedhii uummata
Worri mee dhaloota qubee kan kaartaa Oromiyaa dhiiga isaanii keessatti
chaappeffate, osoo irraa haquuf yaalanille irraa hin haqamu woliin tatarsaan
male.worri jalqaba chaappaa kana nurratti rukutaniiyyuu chaappaa kana
nurraa haquu hin dandaanu.wolitti naqaan wolitti makaa miti, cirrachaafi
xaafii woliin hin daaksisanu, baabura cabsa.nyaataafille hin mijatu.
worri maqaa Itoophiyummaatiin kuntaala Itoophiyaa baatanii mirga Oro-
moofi diinota Oromoo baabura tokkotti daakuuf deemanu, ani baaburri sun
cabuu yaada. Maqaan Oromoo kun diinotatti alarjikii waan tauuf, diinni
sunuu xuraawee rakkoo itti taa jedhee yaada. Namni kamiiyyuu bilisum-
maa nama biraa irraa eeguun irra hin jiraatu, worri biyya keessaa bilisum-
maa worra alaa irraa eeguu hin qabu, worri biyya alaalle bilisummaa worra
biyya keessa eeguu hin qabuqabsoon formula hin qabduafaan Oromoo
dubbachuu, Oromummaan boonuufi hanga jeettiin loluutti qabsoodha.
Oromoo kamiifuu maqaa ABO tiin kiyyoon akka kiyyeefamtee jiru beeka
hanga kiyyoon kiyyeefamte sun jirtutti worri mirga Oromolle biyyatti gal-
lee kabachiisna jedhanille..worri akka mirgi Oromoo hin kabajamneef
211
kiyyoo kiyyeessanwoxamadii afane akka isaan hin hojjachiisne natti
mulata. Oromo qofa waan taaneef biyya qawween Oromoof jecha bi-
tamte keessatti mirga Oromoo bobaa yookiin mana worra sanii keessatti
kabachiisuun nama dhiba.Ani fala jedhee kan yaadu, nama fardaan gugsii
dorgomuu, fardaan malee miilaan yookiin lafoon hin dorgonanuun, nama
qawween namatti deemu, dhaadannoo waraqaatiin ofirraa hin deebisanu.
212
Habashaa garuu Oromummaa yookiin Oromoo isaaniif hojjatus akka malee
sodaata yookiin shakka. Dubbiin Demmeqee Mekkoniinis kanuma mulisa.
213
ummata naannichaas istaadiyeemii kanatti baasaa waan jedhanii didaniif,
guyyaa hardhalle reebichiif hidhaan akka irraa hin dhaabatin himamee jira.
Oduu wal-fakkaatuun, garee gara Yunivarsiitii Wallagaa ergamanis, barat-
toonni yunivarsiitii sanaa gaaffii abidda abidaa taate itti dhiheessuun, fu-
ula barattoota dura taauu dadhabanee walxajjii dhiisanee bahuunsaanii
dhagaameera. Kaloon yunivarsiitii sanii ammas toannaa loltuu jala jiraachu-
un himamaa jira. Bifuma wal-fakkaatuun barattoonni Oromoo naannoo So-
maalee Yunivarsiitii Jigjigaa keessa baratanis, fincilaa waan jiraaniif, barat-
toonni Oromoo hedduun reebichaan dararamaa jiraachuunis dhagaamee jira.
Mucayyoo Magaala
214
Bahaafi lixaa gobii diina mataa dhahii,
Irbaata bilisuummaatiif Finfinnetti wal-gahi.
5/5/2014
3.17.Odeeffannoo
215
totaafi qabsooo face book isaanitti mannxanfatanii maqaa Oromoo jajjabaafi
maqaa qabsaootaa ofitti moggaafatanii, basaasaa akka turanis bira gahamee
ture. Bifuma wol-fakkaatuun, ammas diinni tooftaa jijjiiratee naqarsa aman-
tii taee dhufee jira. Kana gochuun isaanii, Oromoota gama amaantaatiin wal-
shakkii jidduu keennatti harkisuufi; akasuma Oromoon baayeen Musiliimaa
wan taaniif mootummaa Shariatiin bullaa waan jedhaa jiran fakkeessanii,
qabsoo Oromoo gara mankaraarsitootaatti harkifuuf olola kana oofaa jiran.
Muummichi ministeera Itoophiyaa obboo Haayilee Maariyaam Dassaalanyi
gaaffiifi deebii gaazexeessituu Aljeeziiraa woliin taasiseen akki jedhe, gareen
mankaraarsitoota amantiilee maqaa amantaatiin biyya bulchuu barbaadan
ni jiru. Kanaaf dhimmi amantii keessa seenna jedheen. Woyyaneen qab-
soo laaffisuu yoo barbaadde sababa barbaadatti, mucaa bohuuf jedhu jabbiin
miilarra ijjatte akkuma jedhamu, abbootiin irree namoota sodaataniifi nama
dhugaa dubbatu, shororkeessaa jetteenii uummata nageyaa cafaqaa jirti.
216
3.18.Saamicha Warqii Gujiifi Wallaggaa:Dubartii xuri
in irraa sokkite horteef kan fuudhu hin jiru
217
Hoosittuu harmi nageya
Baattuu duddi nageya
Elmituu okoleefi gaadiin nageya
Kuufattuu baarreen nageya
Raafattuu butteen raoo nageya
Kan fuudhu rifanoon nageya
Kan bahuuf karaan nageya
Kan galuuf manni nageya
Ka yaaaa qachaan nageya
Kan qalluu galmi nageya
Bokko Meeen nageya
Daamaafi Daarra nageya
Duddaafi Gooroon nageya
Odaan Doolaa nageya
Meexxiin goolaa nageya
Koobi yaaaa nageya
Guutuun Oromoo nageya
Kontomaafi Daarimuun nageya
Sabboofi goona nageya
Sikkoofi mandoo nageya
Maccaafi Tuulamni nageya
Ituufi Humbannaa nageya
Raayyaafi Aseeboo nageya
Guutuu Oromoo teennaa nageya
Kolbaa teenna nageessi
Qarri lubbuuu lubbuu nu leessisi.
Nagee!
Erga daadimanneen duuba, waan gurra isin buusu qaba, guurii gurraa gu-
uradha. Dhaansi kiyyalle wonni irratti xiyyeefatu, waan saamicha qabeenna
keennaati. Mootummoonni Habashaa bara dhufee darru hundaa nu uk-
kaansanee qabeenna keenna saaman. Abbaa garbuuu jaldeessi dhooggate ak-
kuma mammaassi jedhu, abbaan qabeennaa yoo hiyyoomu ormi ittiin bad-
haadhaa jira. lafa Oromooo irraa akka hamaa albuudota saamaa jiran keessa
tokko worqii. Albuudi ammoo qabeenna dhumataa. Akka mukaalle dhaaba-
nee addetti hin deebisanu. Takkatti dhumannaan dhumate. Akka amma
Woyyaaneen saamaa jirtutti yennaa gabaadduu keessaatti dhumuu dandea.
Yoo hardha kaanee falmannee hin dhooggatin, erga albuudi keenna dhu-
meen duuba yoo kaane, hattuu baateen sareen dutti mammaassaa kaan
218
iteena. Kanaafuu yennaan kaanu amma. Kanumaan wal-qabatee, bar-
reefama saamicha worqii Gujiii Shaakkisoorraa saamamaa jiru, war-
qii Wallaggaa saamuufi uummata lafa qeeefi qabeenya isaanii irraa buq-
qisuuf haala jiru ilaalchisuuun, kanaan dura barreefama wayii xurree
interneetiii gubbatti mata duree, Dubartii xuriin irraa sokkite hort-
eef kan fuudhu hin jiru kan jedhu faafee yookiin poosti godhee ture.
Waaqi dur namaafi lafa Gujiiille balchaa godhee dade. Namaafi lafa Gujiii ta-
nalle amma balchomi irraa godaane. Haati coniisaan jabbii hin guddinyelle,
haadha loon Gujiii teete. Jabileen Gujiii ta dur gabbattee burraaxxu, hard-
ha huqqattee roqonsiti. Weenniin gogaa isiiitiif duuti akkuma jedhamu,
Gujii qabeenna isaatiif bacancaressuuun yuuyyessaa jiran. Adoo qabeenni
lafa Gujiii seeran dhalattoota biyyaatiif oole, Gujii dhiisaatii, Oromoonni
obboleyyaan teennaa ta Oromiyaa keessa jiraatanu duuchinuu, silaa jiruu
akka biyyoota Ameerikaaa faa jiraanna. Waan akka malee na baasonfachii-
see na laallessu keessaa, isii qabeenya Gujiii Allaamuddiin ( Mohaammed
Huseen Ali Almuddi) qofaan dhangiane moo? Abbaan iyyatu ollaan namaaf
birmataa, mee dura ijoollee Gujiii kanarratti isin maan jettan? Nama lafaa
dhufu watti nafaa dhufaa; nami keenna hedduun amma lafaa dhufaa jiraa,
mee nama lafaa dhufaa jirtu ani yaadaan rakkadhee natti himi mee fala?
219
tane; ka dhossaaan saamanu ammoo isinuu yoona dachoon beeka me!
(http://www.midrocelectro.se/en/wwwmidroccom/Projects/Project-Ar-
chive/Lega-Dembi-Gold-Mine.aspx).
Tooniin 4.5 kun, gara kuntaalatti yoo deebisanu, kuntaala kiiloo dhibbaa kan
xaasaa 140-150 baatuu 45 argata jechuuu woggaa tokkootti. Ee bada jarana!
Beeki qonnaan bulaanuu midhaan facaasanu woggatti kuntaala 45 namni
galfatuuyyuu akka malee diqqaa. Beeki kuntaluma tokkooyyuu adoo Gujiifi
kennane misooma lafa Gujii kana keessaa, ilaafi gurratti uffisa. Worqii inni
achii saama jiru kana higa dargiin jigee nami lafa san fudhate Allaamud-
diin; waan nama dhibaa, kanuma isinuu beettanu, dubbii akka saamicha
tae akka inni itti agarsiisu, adoo nami natti dammaqee harkatti na hin
qanne saamadha jedhanee akka saamaa jiranu wonni namatti agarsiisa,
higa worshaan lafa sanitti dhaabame hujiin omisha worqiii bara hundu-
maa guyyaa dhiee bariu kana halkaniifi guyyaan saatii 24 guutuu hojjatama.
Allamuddiin, worqii qofa adoo hin itein gosa albudaa gara 12 akka dhossaan
saamaa jiruufi Allaamuddiin duubaan shuumoleen mootummaa Woyyaaneee
hororreessa galanee gaaddidduu sheekichaa jalatti gollatanee akka saamaa
jiranu, worri dhaggaafi dhaggeetti qabanu dubbachaa jiran. Albuuda adda
addaa kana uummanni yoo fayyadame mieeffate nutti kaa jedhane uum-
mannille akka hin fayyadamneef wonni dhoogganuuf kana. Yeroo tokko
uummannis albuuda tantaalami yookiin kuulii jedhamuu baasee fayyada-
muu akkuma jalqabeen, gatiin isaa duee jira jechuun sobane wonni awwaal-
anee dhogganeef uummata erbee ilaafi gurratti hidhuuf ture. Ani gaafa kana
dhageu ibidatti mataarratti na gabbate. Maal godharee qubni tokkochi fuula
hin dhiqu. Garuu qubni tokkichi fuula dhiquu dadhabulle sorsa hinuma diba.
220
di. Nuuti ammoo abbaa jaldeessaa horanne, dhaloota dhufuuf yaaduu dhi-
isaatii dhaloonni kunuu akka fayyadamu nama hin feenetti abbaa nutti tae.
Albuunni lafa keessaa dhumee jennaan dubartii xuriin irraa sokkitee, il-
maafi intalli hin dhalatuu beekaa! Taadhomi cite beekaa! Albuunni takka
biyyee keessaa dhumee jennaan, biyyi sun gatii hin qadduu beekaa! Ifi du-
taa worraaf duta jette sareen. Sareen waa argitu malee hin duttuu beeka,
akkasuma uummata isiniif dutaa jiraa beeka!Biyyi albuuda guddaa qaban-
ulle ka itti gargaaramu, qeenca addee buusaati; wayiin yookiin waan bi-
yyi itti dandammattuun bakka buusan. Akka san albuunni biyyee Gujiii
keessaa saamamaa jiru qeenci misoomaafi guddinnaa bakka buaa hin jiru.
Karaa biraatiin rakkoo geejjibaa lafa teenna keessa jiru ilaala mee! Um-
manni makiina ISUZUn feamee deema. Dhoqdhoqqee takka amma dhut-
tee, isiille nama afuriif shan baattee deemti. Biyyaa alaatti namni ilma
221
namaa akka namaatti ilaaluufi namni motorii yookiin dhoqidhoqqee irra
teeu, gullee jabaa matatti keyatu malee akka oofuu hin eeyyamamuuf. Bi-
yya teennatti garuu, nama gaddisiisa. Haala ilmoon namaa itti geejjibaaf
feamu sun bineensa kan tae jaldeessinu yoo muka gubbaa deemu ak-
kasitti wol hin qabu. Kanaafuu, rakkoo lafa teennaa hamburuuf worra
nu saamaa jiru haga ifirraa ariinuttu gumaa yookiin beenyaa gaafachu
qabna. Higa soqanuu sukkuummatan jedha mammaassi. Geejjibaan
waan woli qabateen wonni nuuti gaafachuu qannu jedhee yaadu: Makinni
Otoobisiii gugurdaan kan gatii rakasaa ajaaan nama keenna addee addeee
feu, bitamee magaalota Gujii keessatti kennamuun male. Makiinni kuni-
lle makiina uummataati jedhamuun male, akkuma baas qachaa yookiin
magaalaa Finfinnee worri Anbassaafi Bishooftuu baas jedhuun san jechuu.
Rakkoon nami keenna qabu ta biraa ammoo, nami keenna magaalota keessa
hin jiru. Magaalota Gujii keessa jiran qofa adoo hin tain magaalota Oromi-
yaa iddoo gara garaafi Itoophiyaa keessa jiran kan dhaabe yookiin jalqaba
itti qachisee qubate loltoota Nafxanyaati. Nafxanyoonni achii kaasaneeti
magaalota addee gara garaa keessatti akkasiin wol-horane. Nami nafaxanya
taee gara nama keennaa dhufe Amaara. Teessoon Amaaraa yookiin nafxan-
yootaa kun ammoo magaalota keessa. Akaakonniifi abuubonni keenna waan
Nafxanyaa yookiin Amaara jibbaniif, qubtuma isaanii magaalalle jibbane.
Ijoolleen akaakota keenna nama barumsaaf gara magaalaa deemanulle
mucaan keenna magaalatti galee amala Amaara barataa, Amaara nu jalaa
taaa jechuun namoonni abbootii isaaniitiin mana barumsaarraa dhoog-
gamane barumsa addaan kutane kan afaan isaaniitiin natti himan hedduu.
Gocha hamaa Amaarri godhaa turanirraa kan kaeen, akaakileen keenna
qachaa magaalaa jibbuu irraa kan kaeen sababi nami keenna magaalaa kees-
sa hedduminnaan hin jirreefi Amaarriifi gochi biraa immoo akka maagaafi
minnii kan garatti nu galaniifi isaanille magaalarraa Oromoo dhiibaa turan.
Sababi inni biraa ammoo, nami keenna dur horii horsiisuun qananii qaba.
Haalli horii horsiisuu sun qachaa magaalaa woliin hin deemu.Hardha garuu
badii jara faana dhutteen horiin sunille nu harkaa dhume. Yeroonille hin ji-
jjiirante. Nami keennalle ilmaan barsiifachuu, gara qachaa magaalaa dhufuu,
fi kkf jalqabane. Waan nama gaddisiisaa garuu, nami keenna magaalaa kees-
saa lafaafi mana hin qabu ture. Kanumarraa kan kaeen nuutille yoo barannu-
ufi yoo hojjannu lafa handhurti teenna irratti awwaalamerratti, ormaaf kiraa
manaa kennaaf Amaara karaa biraatiin gabbaraa turre, ammalle ittuma jirra.
Oromoo kamittuu mee Gondar, Goojjamiifi Maqalee keessatti galee daldalee
jiraataa jiraa? Kana sammuu nama yaaduutiin yoo ilaalle haqaa moti.
222
Boolla qayyaa keeti udaan itti hannaa, kiyya ammoo qayya itti qayyan-
na jette masaanuun masaanuun jedha mammaassi. Nuuti higa yoomitti
garuu ifiif miidhamaa jara kana akka maagaafi minniitti garatti isaan baan-
naa? Adoo waan lafuma teennarratti qixxuma isaaniille magaalaa yookiiin
katamaa keessatti fayyadamnellee diqqoo woyya. Haa tauu malee, suni-
lle sirriii moti. Lafa teennarratti nuuti sirritti itti fayyadamuu qabna. Kan
nurraa hafe yoo itti fayyadamane sun rakkoo hin qabu. Sanille yoo nuuti
naaneef.. hardha guutuun yookiin wiirtuun waan hundumaa magaalaa
taee jira. Magaalaa yookiin katamaa naannoo keennaa guutumaa guu-
tutti toannaa keenna jala galfachuu qanna. Kan biraa kan nama aarsu, ak-
kuma maagaafi minnii garaa keenna keessa teeane afaan keennalle waan
tuffatanuuf hin baratanu. Adoo beekanelleee hin haasoanu. Manni barum-
saa Afaan biraatiin magaalota keenna keessatti banamu eeyyamamuu hin
qabu! Maqaleefi Baahirdaaritti manni barumsaafi Olmaan daaimmaaanii
Afaan Oromootiin barsiisu hin jiru. Waan nama aarsaafi nama gaddisi-
isaa magaalota Oromiyaa tokkoofi tokko keessa mana barumsaa oolmaa
daaimmaanii faa ka afaan Oromooon barsiisu argachuun rakkisaa iteee
jira. Kun dhugaa waaqaa dua. Hinjiraaf bulluq koqa jedhe mammaaksi.
Warshaa jennaan waa yaadadhe, jarri lafa Gujii keessaa albuuda saamuu
malee, silaa worshuma Lafa Gujii keessatti dhaabamee nama meeqatti hu-
jii dhaggataa? Wonni dhaggaa jirru, albuuda lafa Gujiii silaa kana wor-
shaan lafa Guiiirratti banamee jiraattota biyyaatiif hujii uumuun madda
galii argamsiisuuf malee, warshaa biyya biraatti dhaabuun albuuda qo-
tanii feanii deemaniin. Carraa hujiiille jiraattoota biyya biraatiif uu-
maniif. Qabatamaan Biyyee seraamikiii ka Boombaaa (Meee Bokkoo)
qotanee gara Hawaasaaatti geessan. Horiifi nanni keenna buaan inni
dhaggate, boolla isaan qotanu san keessaa buuufi hadhaa (suummii
) isaan lafaafi laga keennatti naqanuun dhumuu tae. Horiifi nama qo-
faa moti, mukni, marrii, bisaaniifi qilleensi naannoo Gujiiille duaa jira.
223
Duula na filadhaa bara 2010 irratti Obboo Baqqalaa Garbaa, gafuu lafa
Oromoo keessumattu kan naannoo Gujiitiifi Finfinnee irratti mootum-
maan dhaqqassiisaa jiru ilaalchiisuun akka isa gaddisiise dubbatee ture.
Kan biraa ammoo kan nama yaaddassu, kunuunsa lafaa duralle fayyaa
namaatti caala. Addee worshaan jiru, keemikaalli hadhaa yookiin su-
ummii gadi dhiisuun fayyaa namaafi saaalle balaa guddaa irra geyu hin
dhabamu. Kana mee fakkeenna qabatamaa tokko naannuma itti dhalad-
hetti kan arge isinitti haa himuuti. Naannoo Meee Bokkoo warshaa seraa-
mikiitti jira. Worshaan sun biyyee dhiqee biyyeefi maansa yookiin cir-
racha erga addaan baaseen duuba biyyee qulqulluu gara Hawaasaatti ol
fea. Worshaan sun ammoo xurii worshaa keessaa baatu gara lagaatti gadi
dhiisa. Erga worshaan sun achitti dhaabateen duuba, xurii worshaan sun
gadi dhiisuun mukoonni qarqara lagaatti argamanu hedduun goganee
badane. Ammalle kan mukaa dura lubbuu namaafi horii keennaatti dur-
sa; habashootaa Amaarti kaleetiifi Tigireen hardhaalle, durii kaasane
nu saamuu malee fayyaa keennaaf gaafa tokkolle yaadanee hin jiranu.
Waan garaa kiyya na gubee garatti na uccumame woliin guddad-
he tokko isinitti haa himuuti. Gaafa ani barnoota sadarkaa tokkes-
soofi marsa lammeessooo achuma Meee Bokkootti barachaa ture,
habashoonni iddoo biraatii dhufanee worshaa san keessa hojjatan, yoo
aannaan nama keennarraa bitatanu, aannan worra worshaa sani gara oli-
itii dhufe malee aannani worra iddoo warshaan sun jiruu gadi jiraatan
hin bitatanu. Iccitiin isaan didaniif immoo maal seetan, xuriin yook-
iin keemikaalli worshaa san keessa bahu gara lagaatti gadi dhifama.
Loon worra worshaa sanii gaditti qubatanii jiranu xurii lagatti gadi dhi-
isaan san bisaan woliin waan unanuuf xuriin sun namaaf horii irralletti
miidhaa akka qabu hin beekan jechuu. Garuu akkuma isaan lubbuu qabu
namiifi saanni keennalle lubbuu qaba. Isaan fayyaa teennaaf yaaduu dhi-
isaati, hin dandeanu malee, adoo dandeane hunda keennaa fixane lafa tana
ifiin beekanee jiran. Uummata keenna dhageya, yoo amma adoo dhag-
224
ginuu caldhinne, akka dur namichi bineensi adoo isaa nyaataa jiru hiriyaa
isaatiin na nyaataa caldhisi jedheen jedhaniin kan, bineensa nu nyaatu ifir-
ratti daawwachaa jirra. Xurii worshaa yookiin faabirikaa keessaa baatee
namaafi saa ijjeettu ilaalchisuun Obbo Baqqalaa Garbaa, duula na filad-
haa filannnoo bara 2002 yookiin bara 2010 irratti paartii Madirekii bakka
buuun haasowa dhageessiseen dabalataan waanuma kana ragaa bahe.
225
garanu dhiisaatii, gara keennalle asi fuula galanee waan midhatanulle hin
seyu. Isii dhiiroo qabeenna keennaaf akkamiin nama kadhannaa? Nuuti
ijoollee afaan hin beennee kan akka ijoollee worri waa beekanu irraa dhu-
manee karra worraa sani akka ilmaan isaaniitiin guddisanuuf hadaraa na-
moota biraatti kennane, karra worraa ijoollee san worri hadaraa itti kennan
sun akka fedhe kaan irraa nyaate waan funnichi isaanii fedhu akka ijoolle
haadhaafi abbaa hin qabneef kennanu kaanti, nuuti higa yomiitti karra
keennaaf ormatti boonnaa? Yoom guddannee duraafi duubaa beennaa nu-
uti mee? Hin jirru duuneerra! Haa erbeen isiniin qaban baddu Gujii kiyya!
226
Mine at Lega Dembi, which is an operating open pit mine in Ethiopia.
The mine was privatised and awarded to Midroc Ethiopia in 1997. A
mining license was awarded and a new company Midroc Legadem-
bi Gold Mine Share Company (Minroc Gold) commenced produc-
tion in August 1998. Average yearly production totals 4.5 t. The Lega
Dembi deposit is the largest gold producer in Ethiopia. It is situated in
late-Precambrian metamorphosed sediments of the N-S trending, vol-
cano-sedimentary Megado belt, which forms part of the late-Protero-
zoic Adola granite-greenstone terrane in southern Ethiopia,Africa.
http://www.midrocelectro.se/en/wwwmidroccom/Projects/Project-Ar-
chive/Lega-Dembi-Gold-Mine.aspx
227
Godina Wallaggaa dhiyaa, aanaa Ganjii gandoota sadi keessaatti lafa
warqiin jala jirtu kan uummanni Oromoo irra qubatee jiraatuufi, ak-
kasuma irra qotatee nyaatee horee irratti bobbaafatu, kampaanii bi-
yya alaa warqii qotee baasuuf kennuudhaan abbootii warraa 760 buq-
qisuuf ajajni jiraattota akka dhaqqabe maddeen keenna OMN tti himan.
Kuufni warqii naannoo Gujii Geettireefi tulluu Kaphii kun, bara weerara xaal-
iyaanii xaliyaanotaan akka argamelle gaazeexaan kun itti dabalee himeera.
228
http://www.thereporterethiopia.com/index.php/news-headlines/
item/3306-ministry-endorses-tulu-kapi-gold-project
229
raafi ija uummataa doomsu. Labsiilee uummata Oromoo miidhan kan-
neen akka labsii shororkeessitootaa, tae jedhanii maqaa ABOtiin Oro-
moota shororkaafi burjaajii itti dhiisuuf akka bahe beekamaadha.
Warra tuffatan saree jalatti dhaabu (reebu, tumu, rukutu) akkuma jed-
hamu, habashaan humna qawweetiin Oromoo waggaa 100 oliif lafasaar-
raa buqqisaa, ajjeesaa turaniiru. Akkasuma suummii warshaasaanii
keessaa yaauun, horiifi namni keenya lubbamaa, qaamaan hiruu taaa
turuunsaanii osoo beekamu, heerri mootummaa RDFI keeyanni 49/5
Oromoon magaalaa Finfinnee irraa fayyadamaa tauu qaba jedhe mir-
gaa waraqaa taus osoo kenneefii jiruu, habashoonni Finfinnee waggaa
dhibba dura Oromoo harkaa baaste erga heerri mootummaa Federaalaa
keenneefis dabalataan uummata Oromoo harkaa baasan. Oromoon Fin-
finneerraa faayidaa hawaasummaa, misooma, barnoota, gibira, been-
yaafi k.k.f. osoo argachuu qabu, amma immoo Finfinnee guutumaa
guututti erga dhunfataniin booda, maqaa misoomaatiin malanii magaal-
ota Naannawa Finfinnees Oromoofi Oromiyaa harkaa baasuuf as bahan.
Namni gadi taaiif nama kadhatee gadi teessisan, diriirfatee iddoo ciisaa
nama dhoowwata akkuma jedhamu, gaafa Finfinneen harkaa nu baate
califnaan, ilmaan Finfinnes (magaalota naannawa Finfinnee) fudha-
chuuf soba misoomaa afaan dibatanii, gadi nutti bahan. Lenci rafe waan
due Wayyaannetti fakkate. Abidda qoraan dhabee hiyyoome, wayyaan-
230
neen huuba taatee toachuu kajeelte. Kadiroonni wayyaannee erga ka-
roorasaanii shiraan xaxanii karoorsaniin booda, waltajjiifi fooddaa mi-
idiyaa isaaniitiin fullaanii jaalattanis, jibbitanis magaalonni Naannawa
Finfinnee jiran Oromiyaan osoo hin taane, bulchiinsa Naannoo Fin-
finneetiin buluuf deemti jechuudhaan haasawa doorsisaa taasisan.
Kana kan dhagaan Ilmaan Oromoo, Galaanni lubbuu gahe iddoo duaa gahe
jechuudhan kallatti adda addaatiin falmii kaasuun, Wayyaannee rifachi-
isaa jiru. Hojjattoonni mootummaa Naannoo Oromiyaa kanneen miseensa
OPDO taaniifi, gaazexeessitoonni miidiyaalee Itoophiyaa gara garaa keessa
hojjatanis marii bifa leenjiitiin magaalaa Adaamatti qopheessan irratti falmii
cimaa wayyaanneen hin tilmaamne bananiiru. Paartiileen mormitootaa
maqaa Oromootiin biyya keessa sochoanis, dhimma Finfinneetiifi saamicha
naannawa Finfinnee irratti uummata mariisisaa, mormii qabanis miidiyaalee
addunyaa gara garaatiif kennaa jiran. Barattoonni Yuniversiitii gara garaas,
keessumattu barattoonni Oromoo yuniversiitii Jimmaa, Haramaayaa, Bulee
Horaa, Adaamaa, Amboo, Wallaggaa fi Jigjigaa falmii isaanii dhageessisaa jiru.
Akka yaada kiyyaatti, Oromoon kamiyyuu OPDO ille yoo tae, qabxi-
ilee Finfinnee ilaallatu kannee armaan gadii irratti cichee qabsaau qaba.
1.Habashoonni Miniliki Finfinneerra qubsiise ilmaan Oromoo wag-
gootaan 100 oliif buqqisee jira; dubbiin tun haralle ittuma jiru waan
taeef dhaabachu irra jira.
2.Afaan, Aadaa, fi eenyummaan uummata Oromoo Minilikirraa kaasee
hanga Wayyaannee ammaatti sarbamaa jiru haa dhaabbatu!
3.Suummiin warshaaleefi udaan Habashaa waggaa 100 caalaa Oro-
mootaafi horiisaa naannawa Finfinnee lubbuu fixe, fayyaa miidheefi
qaamaa hiruu taasiseef gumaan ykn beenyaan haa kafalamu!
4.Suummii, manni fincaaniifi keemikaalli warshaalee naannnoo Fi-
finneerraa laga Oromootti keessumattu, laga Aqaaqii, moojoo, qooqaafi
231
kkftti gadi dhiifamu hataattamaan dhaabachuu qaba!
5.Afaan Oromoo kutaa bulchiisaa (kiflee katamaa) Finfinnee 11 hun-
daafi Aanaalee 116 hunda keessatti manni barumsaa Afaan Oromoo
oolmaa daaimmaanii irraa kaee haa banamu!
6.Finfinneen mootummaa naannoo Oromiyaa jala galuu qabdi-Fin-
finneen lafa Oromooti; magaalaa guddoo Oromiyaati!
7.Biiroolee Oromiyaa Finfinnee kesessatti hojjachaa jiran, gamoow-
waan namoota dhuunfaa, mana amantaa Ortodoksii, Habashoota qabee-
nyuma keennaa saamanii mana ijaarrataniifi mootummaa irraa kireef-
fachuu dhiisanii bilisaan fayyadamuu yookiin lafa fudhatanii gamoo
ijaarrachuu qabu!
8.Finfinnee keessattis, magaalota Oromiyaa keessaatti afaan hojii afaan
Oromoo tauu qabu!
9.Hojjattoonni naannoo Oromiyaarraa bifa jijjiirraatiin gara Finfinnee
yoo dhufuu barbaadan, haal-duree tokko malee, dursaa argachuu
qabu. Kanaan dura garuu Tafarraa Waalwaafi Kumaa Dammaksaan hoj-
jatoonni naannoo Oromiyaa jijjiirraan gara Finfinnee dhufuu akkan hin
dandeenye waan mallatteesaniif, galmeen mallattoo sun gubateeuum-
manni Oromoo hojjataan mootummaa tae, jijjiirraan Finfinnee jijjiira-
muu yoo fedhe galuu dandauu qabaachuu qaba!
10.Miidiyaaleen akka FM raadiyoo afaan Oromoo Finfinnee kees-
satti banamuu qabu-Oromiyaa FM jechuudhaan Dhaabbanni Raadi-
yoofi TV Oromiyaa, Finfinneerraa isinii darba jedhaa Adaamaa ir-
raa qabiyyee FM osoo hin taane olola forfoqaadda(propaganda)
Adaamarraa Raadiyoo Oromiyaatti hidhuun kan dabarsu male, Fin-
finnee keessaa akka hin taane barumu qaba. FM Finfinnee jechu-
un kan uummata sobaa jiranis baramuun dhaabachuu qaba.Raadi-
yoon FM Afaan Oromoo inni sirri Finfinnee keessatti banamuu qaba!
11.Finfinnee keessatti manneen muziyeemi, tiyaatirri, jiddu galli aadaa
Oromoo jiraachu qaba! Meeshaan aadaa Oromoollee itti guutamuu qaban!
12.Gaazeexaafi Barruuleen Afaan Oromootiin Finfinnee keessatti maxx-
affamanii raabsamuu qabu!
13.Koobni Habashaa-Hayilessillaasseen itti falfalee aspaaltii kiiloo afurii
bete mengistii gadi jalatti qotee awwaale ture, kan nammi achirraan dar-
bu hundi coraan suugajjaee falfala ekeraa saniif sagadee darbu qotamee
bahuu qaba. Yoo kiiloo afurii gara adda babbayii Masqalaafi Laga Harree
(laga Haar) deeman, fuullee masara Pirezidaantii Itoophiyaa duratti koob-
ni (tulluun) aspaaltii xiqqoon konkolaataa darbattee namni hundinu akka
rifatu kan taasistu: habashoonni duraanii falfalaa sagadaa isaaniitiif kan
qopheeffatan akka tae baramee, qotamee bahuun sirreeffamutti irra jiraata!
232
14.Shirri wayyaannee kun, Oromoo ajjesanii Oromoorratti sirbaa je-
chuu kan hin hanqanne waan taeef, Oromoonni martinuu kallatti jiran
maraa falmii finiinsuu nurraa eegama!
3.12.Moyyalee Finfinnee
Ee bada Finfinnee,
Urrii bada Finfinnee
Abbaan kee bade Finfinnee!
233
Burriisaa barooddee diinatti dhadhaadachaa
Osoo nuuti jirruu handhuura nu murtaa?!
234
Barumsa jettaniinis isiniin qixxoonnee
Cubbuu kee itti barree barumsaan tamaarree
Feenuu isa kaleessa gadaa deebifannee
Amala yoo horatte ofi si qabannee
Aadaasa kaleessaatiin maqaa si mogaasnee,
Osoo addurreeyyu tain leenca yoo of goote
Biyyatti si galchinaa gumaa si gaafanne.
3.22.Filannoo Baranaa
Filannoo baranaa,
Yoo taateef barana
Tauu diddulle barana.
235
Yaa daba jariitti
Way cubbuu jarattii
Sagalee uummataa
Yoo naqan lagattii
Laga qofa motii
Mana fincaaniitti
Kana qofaa miti
Kan ofii itti naqanii
Buufata filannootti
Korojoo erganii?
hiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
236
Dallaya isin godhattee karra dallayaa gubbaa
Nama ofii keyatti, biyya saamaa jirtii
Dhugaa rabbi hin agarree?
237
Dhugaamessi hidhamee kijibaan shuumamee
kan biyyaa baqatees milkii malee hafee
bineensaan nyaatamee, Arabaan dhaanamee
qaamni ilma namaa Kaleen gurguramee.
238
Qawween dhufnaan qawwee,
qubaan dhufnaan qubaa
Barcuma kabajaa abbattu of jalatti qaba.
Kan fardaan si saame fardaayyuu fardaan
Kan miilaan si saame miilaalle miilaan
Kan harkaan si saame, harkalle harkaan
Kan wayaa baafateef wayaa baafatani
Kan dullaa fudhateef shimila luqqisani
Kan taaee dubbate wajjiin dubbatanii
Kabajaa dhugaa madaalaan argatani.
Harka isaan qabanu nulleen numa qabnaa
Akka waan garbichaa hanga yoom jiraannaa?
239
Ani hanga naaf gale erga dabarfadhe
Qabsoon foormulaa hin qabduu
Akkuma agarre.
Uummanni galaanaa maaltuu isa dandaaa?
Sammuu bilisoomsaati lafuuma ol kaaa.
Yoo san argitani bua tokkichummaa
Gariin hin baqataa eessa buee hin beektuu
Fixeensi gabruumaa, gaafa dhufaa dhuftuu
Utubatti dhihaattu aduun bilisummaa.
3.23.
!
( )
? ?
? ( )
?
?
?
? ?
? ? ?
240
?
?
() ()
? ?
?
?
() ( )
241
?
?
?
?
namni diinaaf gubate daaraa hin qabu
(
)
? ? ?
?
242
leenci rafe waan due fakkaata
? ?
? ?
?
? ?
....
49/5
/
?
4.1
243
....
/
2014
/
! (04/30/2014)
70
?
.... ?
?
?
?
https://www.spreaker.com/user/ragabaa/breaking-news-live-reportinf-
244
from-ambo?error=access_denied&error_code=200&error_description=Pe
rmissions+error&error_reason=user_denied#_=
246
tiin guurtuu kun qabsoo Oromoo ni miidhee moo ni fayyadee?
6.Mootummaa Wayyaanee qawween kuffisu moo, filannooo sagalee/
qubaan kuffisuu?
7.Mootummaan Wayyaanee mootummaa Dimokiraatawa taee
moatamee aangoo karaa nagaatiin gadi nuuf dhiisa jettanii yaadduu?
Keessattu paartiileen mormitootaa karaa nagaan qabsoofna jedhaniif.
8.Osoo qabsoon karaa nagaa taasifamu kunuu dhugoomee, mootum-
maan Wayyaanee moame, Tigiray nuun jalatti bulti moo, mirgi hiree
ofiin murteefachuu hanga fottoquutti nuuf kabajamuu jedhanii heera
mootummaa keeyyatta 39 hojiirraa oolchu moo Oromiyaa jalatti bulu
jettanii yaadduu?
9.Osoo rifirendeemiin adeemsifamee magaalaa Finfinnee irratti Tigiretti
moa moo Amaraatti moa jettanii yaadduu? Kan Oromoo haa dhiisnu-
uti
10.Magaalota Oromiyaa keessaa jiran kan Oromooti moo kan saba bi-
raati jettuu? Sabni biyya isaa keessatti magaalaa harkaa hin qabne, nama
maagaafi minniin garaa qabdeen garaa garummaan isaa maal? Namni
maagaafi minniin garaa jirtu yoo falan yookiin yoo nyaachisanille ni
gabbataa/ni furdataa? Reeshoo uummata kan magaalota gurgurdoo
Itoophiyaa kan akka Finfinnnee, Dirree Daawwaa, Maqalee, Adaamaa,
Jimma, Hawaasaa, Naqqamte, Mooyyalle, Adoola, Shaakkisoo fi kkf
keessa jiran mee Amaaraa, Tigiree, Oromoo jedhaati qoodaa. Oromoon
naannoo Amaraafi naannoo Tigiraayii jiruufi, Amaaraafi Tigireen naan-
noo Oromiyaa jiran hoo mee lafa kaaa. Ani barataa saayinsii hawaasaati,
mee baratoonni barnoota saayiinsii uumaama barattan na gargaara
reeshoo magaalota gurgurdoo Itoophiyaa keessaa Amaara, Tigiree fi
Oromoo adda naaf baasa.
11.Mammaaksi Wayyaneen uumte tokko kan baayinni Oromooti-
ifi baajenni Soomaalee buaa hin qabu jedhu tokko isin hin aars-
inee? Seenaa kana jijjiiruufi meeqa keenyatti hojjachaa jirra laata?
12.Nama humnaan namatti gamu, seeraan ofirraar-
raa deebisan moo humnaan ofiraa deebisanii? Nama seer-
aafi heera hin beekne tokko seeraafi heera itti himuun buaa qa-
baa? Seerri/heerri biyya Itoophiyaa keessatti hojjachaa jiraa?
13.Oromoon kamiiyyuu irbaata bilisummaa Finfinnee irrat-
ti nyaachuuf dhagaa darbachuu irraa kaasee hanga taankiinfi jeet-
tiin lolutti maal gochuu qabnaa? Yookiin yaadaa furmaataa eeny-
utti natti himee marimmaan koo kan gubate kana naaf qabbaneessaa?
14.Dhaabbilee siyaasaa Oromoof qabsaaan lakkoofsaan baayisuttu
nu bilisoomsa moo, kallattii qabsoo baayisuttuu nuun bilisoomsaa?
247
15.Buuurri dhaabbilee siyaasaa qabsoo Oromootiif hundeessuun aangoofi
moo bilisummaa Oromootiif? Yoo bilisummaa Oromoo tae, dhaabni maqaa
Oromootiin qabsaaau maaliif baayatee? Yoo ammoo kallattiifi mala ittiin
qabsaaniin adda goranii, mirgaanis yaabanu, bitaanis yaabanu wolgeet-
tiin kooraadhaa mammmaaksaa kaan yoo dubbiin taate, maaliif dhaab-
bileen siyaasaa kunneen wal-dura dhaabbachuun mogolee wal-buusuu?
16.Osoo hardha wayyaaneen kufe jedhamee, qophiin nuuti abbaa biyyum-
maa keenna mirkaneeffachuuf marii konkolaataa biyyaa san qabachuuf
deemnu maal fakkaataa? Hattuu waliin hattee qodamiisarraatti afaan wal-
badde jedhan akka hin taaneef qophiifi haala keenya kun maalirra jirra?
17.Amantaa maaliif gara qabsoo bilisummaa Oromootti harkifnaa?
Qabsaoota duraanii amantaa gara qabsoo Oromootti harkisuun wal-
qabsiisaa turanirraa maal barannee? Muuxannoo akkamii argannee?
18.Qabsoo bilisummaa Oromoo keessatti gaheefi dirqamni Diyaaspooraa
yookiin Oromoota biyya alaa jiranii maal? Qabsoo Oromoo qircaa qoodatanii
biyya biyyaatiin galuudhaa? Qabsoo Oromoo manaa manattiin galanii paal-
tokiifi interneetiin lallabuudhaa? Interneetiifi paaltookiin nu bilisoomsaa?
19.Diyaaspooraan qabsoo Oromoo kana deeggarsa garaa garaafi dhaad-
heessaa ykn beeksuu irratti adda durummaa fudhachuu qaba moo manuma
isaa taaee karaa paaltokiitiin kan bosona loluu caalaa afaaniin loluu qabaa?
20.Walitti dhufeenyi Dhaloota Qubeetiifi abbaa dhaloota qubee maalii?
Qoodaa abbaafi ilmaarraa eegamu bahaa jiranii?
Gaaffiin koos dhuma hin qabuu mee dura gaaffiiwwaan kunneenuu naaf
haa deebianuuti lammii koo.
3.25.Aanole
249
Tokko tokkoon naqee dhiira harka muree
Dubartii harma muree asiin gad baasee
Dhooqa tana buusee kunoo qilxuu kana irratti,
Harka itti fannisee harma itti rarraasee
Abbaan carraa hafee worri biraa dhumee
Kan muramarratti duee boolla tokko duuchee
Aanole lafa dur aannanii lafa dhiigaa taasisee.
250
Dandaee hin yaadadhuu gocha gaafa sanii
Waaqillee maan jedha gocha jara sanii!
3.26. -
( )
251
1/3
(assimilation)
2014
29 150.000
( )
-
252
?
? -
?
!
?
?
?
-
/
!
?
253
2002
- ?
?
-
-
-
6
9 7
/
254
Photo credit:online
-
!
4.5 45 17
255
45
2002
::
!
.....
.....
.....
2002
haadha haadha qaba taanaan intalli ak-
koo qabdii?
?
15
256
? -
84 84
....
3.27. ..... ?
.....
97
....
300
.
257
.... - / (49/5)
...
97
....
....
2
....
OPDO
OPDO
....
258
ni qoree lamaan wal-waraansisuuf yaale ofumaaf waraannama
21
!
?
21 2014
6
!
90
259
?
?
? bineensi bosona
keessaa gugatu/fiigu kan ciisu kaasaa
2014
3.28.
260
()
?
3-5
...
( )
1989 .. 25
500
..
261
.
1. / 25,000.00 EB
2. 28,000.00 EB
3. 38,000.00 EB
4. 170,000.00 EB
5. 38,000.00 EB
6. 35,000.00 EB
7. 1.2 .
8./ / 2.5 .
9./ / 34,000.00 EB
10./ / 28,000.00 EB
11. / 45,000.00 EB ?
12./ 1.7..
13./ 28,000.00 EB
14./ / 40,000.00 EB
15. 20,000.00 EB
16./ 1.2 .
17./ 60,000.00 EB
18./ 30,000.00 EB
19. 34,000.00 EB
20./ 23,000.00 EB
21./ 20,000.00 EB
22. 22,000.00 EB
23. 48,000.00 EB
24. 1.2 .
25.-
80
https://www.facebook.com/natimanm/videos/839986449402919/?
pnref=story
262
2014
2006
?
263
264
naagdeefi aangoo mootummaa kanneen uummata waan taeef. Kanaafuu, ye-
roo hedduu mootummaan faranjiille, ifaa ifatti waan hedduu hojjata osoo hin
taane, dhaaba basaasaa hedduu dhaabuudhaan waan uummanni isaanii hin
beekne, mootummoonni silaa nuuti akka fakkeennaatti fudhannulle sadarkaa
waan uummanni isaanii hinfeeneefi hinbeeknee hojjatanirralle genyeerra.
265
keessatti Oromootaafi mormitootarratti raawwatamaa ture. Guyyaa jal-
abultiifi gaafa filannoon adeemsifametti garuu, waan faallattu mulachuu
eegale. diraamaa Woyyaaneen maqaa filannootii hojjatte tokko akka
fakkeenyatti kaasuu fedha: naannoon sun Godinaan Boorana jedha-
ma; uummanni garuu Gujii Lixaati. Magaalaan Bulee Horaa jedhama.
266
yaalanii turan, garuu dumarratti barattootumatti miidhame. Fakkeenni
kun, guutuu biyya Itoophiyaa bakka buuu dandea. Osoo filannoon hin
jalqabinuu, woyyaaneen gandoota hunda keessatti dhibeentaa 85 (%85)
oliin, hannaanis tae moo, waliin dhahuun akka injifachuun irra jiraa-
tu, durattu akka karoorfatanii turan keessa beektonni baasanii saaxilan.
267
wayyaanee keessatti hojjatu opdo Abbay Tsahaayyeen itti dhaadatelle dhumni
isaanii amma waan taeef waliin Oromoo waliin qabsoof kauu qaban. Nama
dammaqe jalaa fuudhanii fuudhanee qalan waan taeef, Oromoon dammaqe
dalla woyyaaneen itti ijaartee keessaa fuutee ayyaana ayyaanaan qalattu kees-
saa bahuu qaba. Woyyaaneen balleessaa isiin balleessitee hamaa tauu waan
beektuuf, akkasuma qabeenyaa ijaaratte saniifille akka sareen dhalte ilmaan
isheerratti nama nyaattuufi, akkasuma aangoon isiii haarkaa baanaan wabii
waan hin qabneef, woyaaneen gonkumaa (Abadan, ijjumaa) aangoo qaw-
wee malee gadi hin dhiistu; dimookiraasiifi wal-qixxummaatti hin amantuu.
Kanaafuu, yaada qofaan afaanfaajjauun tunkinee gara itti goran wallaalanii
taauun haada ofiin rarraasan lubbutti of dhahuudha. Wareegama bilaashaa
kafaaluufi taaanii qalamuun hin tau. Uummannille kauu qaba, dudduubeen
uummatalle of sirreessee kauu qabu. Uummanni baayinnaan miliyoona 45,
uummata miliyoona 6 tiin akkamiin gabroomaa? Kun akka addunyaattuu
qaanii guddaadha. Uummataa Itoophiyaa sabaafi sab-lammootaa 80 olii
keessaa nuuti walakkaan ol yoo jennu, akkuma keessi Oromoo boonu, uum-
manni baayinaan miliyoonaa 45, akkamiin miliyoona jahaan gabroomaa,
jechuun ormi yoo gaaffii gaafatu, keessi Oromoo xiiqeffatee aaruu qaba.
Tokko ergee namarraa eeguu hin qabu. Namni hundinuu kallattii adda
addaatiin qabsoof lafaa kauu qaba. Teenyee nama eeguu hin qabnu. Mirga
keenyalle namarraa eeguun nurra hin jiraatu. Lafa qonnaa roobaa gannaa
keessa, dura abbaa maasitu (fichaattuu) maxarisee bahee qotatee, birraa ye-
roo aduu taaee asheeta nyaata. Garuu gaafuma qonna gannaa, yoo abbaan
qotee bulaa cimaa taeefi namoota wajjiin walitti dhufeennaafi jaalala gaarii
horate, ormille daboo ykn goottalee itti bobbauun ni gargaara. Abbaan maasii
(fichaa) garuu, yoo mana taaee afaan qofaan daboo yoo gaafate, eenyutti itti
dhufaa? Qotee bulaa masiluufa (baaldhabaa)fi dadhabaa eenyutti jaalataa?
268
niin gabaasa waraqaa qorannoo iccittii fuula 28 harkaa qaban. Haa tauu
malee, dantaa mootummoota Ameerikaafi Saauud Arabiyaa eguuf jecha
iccitii kana uummata Ameerikaatiif ifa osoo hin godhin dhoksanii irra
taaanii waan jiraniif, gaabaasni qorannoo kun uummata Ameerikaatiif
akka ifa taasifamuuf dhiibbaan bulchiinsaa Obaamaa irratti dhihaataa
jira jedha. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/september-
11-attacks/11653706/US-report-claiming-Saudi-Arabia-financed-911-at-
tack-redacted-by-Bush.html liinkii yookiin hidhata kanarraa kauudhaan
oduun Oromiyaa Miidiyaa Neetworkiif hojjadhe kan armaan gadiiti:
Ameerikaanille bara 2012 irraa eegaltee qorannoo iccittii taasisaa turte kan
fuula 28 qabu akka of harkaa qabduufi, ifa akka hin taasisin gabaasni kun
himeera. Saaud Arabiyaan haleellaa Shororkeessitoota san keessaa akka
harka qabduufi, bulchiinsii Buushiifi Obaamaa ille dantaa walitti dhufeen-
269
na mootummoota Saaud Arabiyaafi Ameerikaa qofa eeguuf jecha iccittii
kana dhoksaa akka turan gareen haleellaa shorkeessitootaa kanaan miid-
haan irra gahe hedduun amantii qaban jechuun the telegraph addeesseera.
Yaa Oromoo, ani duraan ilaalcha dogongoraa qaba ture; amma garuu
of sirreesseera. Yaadni dogongoraa ani duraan qabu ture sunille: akku-
ma gaafaa nuuti ijoollummatti namni humnaan nu caalu yoo nu miidhe
dhufnee abbaa, haadhaa, bobboleessaafi obboleettii angafatti himannutti,
waan woyyaaneen uummata Oromoo goote, yoo faranjitti himanne, far-
anjiin waan woyyaanee adabdu natti fakkaata ture. Akkasuma, dhaab-
bonni mirgoota ilmaan namaatiif dhaabbataniifi, miidiyaan biyya alaa
270
yeroo rakkina Oromoo dabarsanu, faranjiin ganamasaa Woyyaaneer-
ratti waan tarkaanfii fudhattu natti fakkaaka ture. Garuu akkasii moti.
Faranjiin namni dantaa isii eegeefii jennaan, sirumaayyuu dantaa isii san-
iif jecha irree nama sanii ni cimsiti. Garuu nuuti, cimnee of ijaarree osoo
nama isiin qabatte san raasne, faranjiin dantaa isii eegsiisuuf jecha gara
keenya deebiuudhaan, maal isinii goonaa? Maal isin gargaaraa? jechu-
udhaan kan haala nuuf mijeessuu isheedha. Nama laafaa ormaa dhiisaatii
haati deettee (deesse) iyyuu hin jaalattu. Iddoo baayetti, yaada yeroo hed-
duu Dr. Mararaa Guddinaa jedhan sammuu koo keessa deddeema: Far-
anjiifi waaqni nama jajjabaa ofiisaa gargaare qofa gargaaran kan jedhu-
udha. yoo abbaan hin iyyatin ormi namaaf hin birmatu jedha Oromoon.
271
dhufaatiin isii duraan qabeennuma saamtee, hanga waggaa 30 tti yoo
saamne nu gahaati, sana booda of dandeennaa, dhagaan keennalle warshatti
jijjiirama ilaalcha jedhan san amma hanga hamma keenya arganii jijji-
iranii, eenyummaa keenna lafarraa balleessuun, higa bara baraatti nu bitu-
uf akka karoorfatan, karoora maaster pilaanii isaan Oromiyaa iddoo adda
addaatti ciciruuf baasaaniifi indaastiriifi kampaanota daldalaa isaan duraan
Maqaleefi Tigraay qofa keessatti ijaaraa turanii, amma ammoo gara jidd-
uu gala biyyaa keessaatti babalifachaa jiranirraa hubachuun ni dandaama.
Ana kan na gaddisiisu, waan isaan jedhaa jiran dhagaanii, Oromoonni karaa
opdo tiin Tigiree wajjiin hiriree, dhaaduma Woyyaaneen dhaadattu san
uummata Oromootti gara galanii dhaadatan. Waan nama gaddisiisa garuu,
Woyyaaneen dhaaba opdo kan mataa ofiitiifuu uumte ni sodaatti; opdo
sodaatti osoo hin taane, maquma Oromoo jedhu san, duuba opdo tti sodaat-
ti. Woyyaaneen, opdo daandii isaanitti muldhisee saamsisu malee, opdo
mirga Oromootiif dubbatuufi, opdo aantummaa Oromoo qabu hin fedhanu.
Woyyaaneen, opdo akkuma farda gaariitti itti fayyadamtee, gaafaa inni hum-
na fixate of keessaa baastee darbiti. Yaa Opdo, iddoo olaanurra iddoo bula-
nutti caala, akkuma general Taaddasaa Birruu galgala keessan miidhakfadha.
Yaa Oromoo warri opdo taatan, Juuneeddii Saaddoo ammaa irraa barad-
ha; seena Goobana Daacee yaadadha, akka inni itti due ammoo qo-
radha Yaa opdo, woyyaaneen fixeensa qofaan si buufatti; akka kon-
domiitti dhibeen Oromoo akka isaan hin ajjeesneef isinitti gargaaramtee,
booddee boolla kositti isin darbiti. Faayidaa isaan yeroof isinitti dar-
batan sani hin ilaalila. Asi irratti, waa yaadadhe. Duri haati tiyya yeroo
harkuu elmattu beeka. Harkuu jechuun saanni dhalee yoo waatiin ja-
laa duute, haati saaa hanga saanni deebie korma argate dhalutti, aanaan
hin dhabu jechuudhaan, waatii san qaltee foon keessaa baastee gogaa
san marga goggogaa itti naquudhaan waatii fakkeessitee saa dura keetti.
272
Gogaan jabbii haraan yookiin margi itti seekkame naqame sun tolee jedhama.
Saanni harkuu elmamu sun, akka tolee waatii fakkaatuu san hin shakkineef,
tolee san boolee (amoolee), ashaboo ykn soogidaa irratti firfirsan. Toleen
jabbii sun, tokkeessoo waatii fakkaatti. Lammeessoo, saanni amoolee tolee
waatii fakkaattu irraa arraabaa jira. Sadeessoo, haati saaa aannan elmachaa
jirti. Garuu haqiifi dhugaan jirtu, saannille yeroodhaafi waan arraabu saniin
gowwoomeera; toleen sun dhala taateef sanyii saaaf hin dabarsituuf. Bifuma
walfakkaatuu, yaa opdo, woyyaaneen karaa keessaniin faayidaan isiin Oro-
moof buustu tokko natti hin mulatu. Faayidaa adda addaa kan yeroo qofa
isiniin dura qabuun, isinuma mataa keessanu nama cimina qabu, akka horii
tokko tokkoon isin qalti; gaafa isin sodaatteefi gaafa sin shakkitu. Namoon-
ni hedduun ammoo, faayidaa yeroo san jibbeeti miti, kan woyyaanee irraa
baqatee falmuun; hidhamuun, ajjeefaamuufi kan biyyaa baqataniif; jarri kun
hegeree boruu tan Oromootiif farra waan taaniif, hardha irra dhaabachuun
balaa boru sabarratti raawwatamaa jiruufi aggaamamee jiru waan arganiif.
Yaa opdo, gaarii mana ormaarraa godoo (gosee) mana ofii wayya. Tolaa
nama ormaarraa hamaa nama ofii wayya. Bareedduu haadha ormaarraa fok-
kiftuu haadha ofii wayya. Yaa Oromoo, kana booda kan nu baasu, Oromoon
kamiiyyuu wal-balaaleffatuu osoo hin taane, wal-gorfachuun wal-jajjabeef-
fatee, kan dogongorelle tiirsinee badii amma duraa caalaa akka hin balleess-
ineef, gorsinee ofitti qabachuun humna waliif tauu qabna. Nuutinu yoo tee-
nyee wal-madeessinu taane, ormi ammoo naqarsa tae, madaa keenna keessa
buee dhukkuba nutti tauun yoo inni nu ajjeesu hin argannu. Kana booda,
maqaa Oromummaafi dantaa Oromiyaa qofaan waliin kautti nurra jiraata.
Filannoo soballe argine, nama afaan qawweetiin namatti haasawu, afaan
qubaatiin itti haasawanii hin dandaanu. Yaa Oromoo, mana barumsa qaw-
wee galuun barbaachisaadha. Namni mana barumsa qawwee galee, afaan
qawweetiin nu doorsisuufi nu gurguratti jiru, kan nurraa dhaabatu yoo nuuti
ilmaan keenna mana barumsa qawwee galfanne qofaadha. Kan iyyannoofi
xalayaan keenna nurraa fudhatamee dubbifamuun rakkinni keenna furmaata
hataattamaa argatu, afaan hojii saniin xalayaa yoo barreessine qofaadha. San
malee, yeroo gubuufi qabeenya qisaasuu taa; akkasuma, ana nyaataa calisi
mammaaksa gowwaa mammaakuun osoo arginuu dhaabbitti nyaatamuudha.
Afaan hojii Woyyaanee, afaan qawweeti. Kanaafu dhimmi keenna akka nuuf
raawwatamu yoo barbaanne, dirqama afaan qawwee barree, afaan qawweet-
iin itti haasawuufi xalayaa itti barreessuu qabna. Nama afaan qawwee malee,
afaan Abbaa Gadaa hin beekne, afaan Oromootiin itti haasawuun hin taa-
tu, afaan qawwee male. Faranjiille simaabaloof woyyaaneetti ergannaalle,
273
woyyaaneen afaan qawwee malee afaan simaabaloo faranjiille hin beeknu jette.
Kanaafuu, xabaqaa afaan qawwee beekulle, itti bituudhaan guddaafi xiqqaan
keennalle jalaafi irraan afaan qawwee barsiisuudhaan dhimmi keenna hataat-
tamaan akka nuuf raawwatamuuf afaan qawweetiin, namoota afaan qaw-
weetiin hojii hojjatutti wacuu qabna; sani malee wayyaaneen afaan Oromoo
hin beektu hin dhageettulle, dhageuufille taee barachuuf fedha hin qabdu
Wanti nama ajaaiba, opdon gogaa Oromooo, akka tolee saa harku-
utti uffattee jirti malee, dantaa Oromootiif akka hojjataa hin jirree Oro-
moo dhiisaatii ormille ni beeka. Haa tauutii garuu, habashootaafi
Woyyaanotatti maqaan Oromoo jedhamu alaarjikii itti tauudhaan mataa
dhukkubsuu irra dabree, dhaabuma ofii ijaaran shakkan. Haati hattit-
tiin ilmoo ishee hin amantu akkuma jedhamu, woyyaaneefi habashoon-
nille gocha isaanii waan beekanuufi opdo misikiina shakuun biratan.
274
Bara dhegendaa (2014), ammoo dubbii maaster pilaanii kaeen wal-qabatee,
Oromoo qulqulluu qofa tauu isaaniitiif gaazexeessitoonni 17 dhaabbata
Raadiyoofi TV Oromiyaa keessaa ariamaneeran. Ariisaa gaazexeessitoota
Oromoo guyyaa tokkotti namni 17 oli miidiya tokko keessaa ariamuu isaa-
niitiif addunyaarratti rikeerdii taee galmaee. Dhaabbanni mirga gaazexees-
sitoota biyya lafaatiifi falmu CPJ (Committee to Protect Journalists) dhimma
gaazexxeessitoota Oromorratti raawwatame kana faana dhahuun gabaseera.
https://cpj.org/blog/2014/07/twenty-ethiopia-state-journalists-dismissed-
in-hid.php
275
gubatuu? Yaa OPDO, aangoo lubbuu qabdulle sitti hin kennanuu aangoo
harcaatuu malee; ati erguu hin dandeettu ergamuu malee? Silaa biyya keeti-
ratti namni jara erguun male siidha; garuu erguun osoo sirra jiraatuu hanga
yoomiitti ergamtaa? Awwaalli siif qotamaa jiru yoom sitti mulataa? Qaa-
nii maqaa keessaniin Oromoorra gahaa jiru yoom isinitti dhagaamaa?
276
moo afaan Amaaraatiin hojjachuuf dirqamanii gadi itti taaan. Gaazex-
eessitoonni gara Adaamaa dhufan, haalli achi ture isaan simachuu dide.
DhRTO Adaamatti argamulle, miidiya maqaa Oromoo uffateeru malee,
hojiin isaanii kanuma Raadiyoofi TV Itoophiyaa san caalaa hamaadha.
Dhaabbanni Raadiyoofi TV Oromiyaalle, dhaabbata habashoonni Afaan
Oromoo dandaan keessatti of ijaaranii, gaazexeessitoota Oromoo qul-
qulluu taanitti, haadha masaanuu (haadha buddeenaa) tauudhaan id-
doo itti dararaman taee argame. Oromoon haadha ofiirraa adda baafa-
mee, haadha buddeenaatiin hanga yoomii rakkataa? Oromummaan
qofti maaliif badii taaa? Kun yoom OPDOtti mulataa? OPDO Oromoo
qulqulluu taan maaliif warra gumaa Oromotti tauuf deemanii? Maaliif
waamicha qomoo isaanii isaaniif godhamaa jiru didanii orma dhagaaa
jiru.? Mucaan nyaanyaa jedhe nyaachuu hin oolu jedha mam-
maaksi Oromoo. Xiqqoo turra malee, numa urra jette booombiin...
3.31. 1991
2015
2015 -
OPDO OPDO
277
-
-
100 50 10
-
!
278
39 -
()
279
?
-
- /
?
/
!
?
?
!?
100
280
?
? 1991
? !
?
?
-
?
!
?
? ! ?
281
?
!
? -
!
?
!
!
-
OPDO
OPDO 1982 ..
20
OPDO
OPDO OPDO
OPDO
-
OPDO ?
! OPDO
OPDO 20
OPDO
OPDO
-
OPDO? ! OPDO
OPDO OPDO
? OPDO
282
OPDO OPDO
OPDO
? !
OPDO
OPDO OPDO
20
OPDO
OPDO
OPDO -
?
OPDO
OPDO
(OPDO) OPDO
( )
50
! !
!
https://www.youtube.com/watch?v=pkznaV9rx0A&spfreload=10
283
50
/
80
(indi-
rect rule)
()
OPDO
OPDO
- OPDO
/
OPDO !
OPDO
OPDO
284
1997
OPDO
?
?
OPDO
44 5
2015 .. -
? !
!
20
http://ethiopiaobservatory.com/2015/04/26/clinton-cash-how-tplf-ap-
pears-in-the-picture-20-mil-on-the-table-with-al-amoudi-as-go-between/
?
285
?
2015
? !
85
OPDO
?
()
-
286
OPDO
- ?
5 25
25
(ISIL)
28
50 100
287
?
(2015)
2015
?
?
?
( )
( )
? ! ? /
!
?
288
?
?
These journalists, those dismissed from one media station in one day and
at the same time are Oromos. In Ethiopia, being a journalist and an Oro-
mo is like adding fuel to the fire. Oromos are the largest Ethnic group in
Ethiopia. It is estimated around 50 million from the 90 million total pop-
ulation of Ethiopia are Oromo. But, these Oromo people have been op-
pressed by the Abyssinian rooted-Amhara and Tigre Ethnic group with the
help of European or Western weapons since the 19th century. Especially,
Emperor Minilik got nickname, Ethiopian Hitler, he killed five million
Oromos and others. In the 1990s, three Ethiopian Ethnic groups freedom
fighters: OLF (Oromo People Liberation Front), TPLF (Tigrean People
289
Liberation Front) and EPLF (Eritrean People Liberation Front) overthrew
the Mengistu Hailemariams government and then, established the transi-
tional government with Western supervision and negotiation. During the
transitional government, the TPLF and EPLF aborted the Oromos strug-
gle by accepting advice and supervision from the powerful invisible hands.
On the other hand, 60% of Ethiopias economy comes from Oromo land
(Oromia). The back bone of Ethiopian economy such as coffee, gold, khat,
leather, cattle, etc. come from Oromia. Even, nowadays, Oromo people are
under a tyrant government: Oromo people, both intellectuals and laymen
are under attack of the TPLF government-Oromos are being arrested exiled,
massacred, marginalized.Oromos lands also are under attack: the land
is badly exploited by the TPLF military government. The TPLF is building
only one ethic group, Tigre, through economics among 80 nations and na-
tionalities. The TPLF are sharing and holding power and resources among
themselves only. It (TPLF) established others puppet and paralyzed political
organizations in the name of others and pretended to have multi-party sys-
tem. Ethiopian donators also kept quiet for the sake of their interests even
though Ethiopians are suffering from false elections and pseudo-democracy.
A thief does not want anybody to see him or her, when he/she is stealing, be-
cause a person can expose his/her doing. Likely, the Ethiopian government
(TPLF) has been demolishing media and human rights watch organizations
in Ethiopia. All the media in Ethiopia, especially broadcast media, is owned
and controlled by TPLF. Concerning the print media, many private Newspa-
pers and magazines were opened in Ethiopia after taking the paper constitu-
tion which allows freedom of expression. According to http://www.academia.
edu , following the principles of freedom of expression which was laid down
in the Ethiopian constitution of 1995, the opening up for private publica-
tions immediately led to a mushrooming of newspapers. In 2008, there were
approximately 64 Newspapers in circulation in Ethiopia (Mol, April 2008).
http://www.academia.edu/361959/Uneven_performances_by_the_private_
press_in_Ethiopia_An_analysis_of_18_years_of_press_freedom
Therefore, where are they today? Private publications are also acquiring or-
ders from TPLF-do this, and dont do this. Most of the business men/women
are either TPLF authorities and its ethic group or pro-TPLF. Media manag-
ers and editors for both broadcast and print government owned media are
assigned by TPLF government. Most media managers and editors are TPLF
cadres rather than media professionals. In Ethiopian media stations, most
of the time, there are conflicts among journalists, editors, managers and the
profession itself. Based on my background experience in Ethiopian Univer-
sity and media stations, I have many points which I want to raise. I got a
B.A. degree in journalism and communications from Mekelle University in
2007, and I started to study for an M.A. at Addis Ababa University in Jour-
nalism and Communication in 2013; however, I stopped and fled in 2014.
I have six years, work experience in Ethiopian government owned media.
290
Let me come to the point, Ethiopian universities are the smallest western
institutions or state in Ethiopia -the universities curriculum, books, teach-
ers, etc. came from the West. But the curriculum of the university and the
performance on our job after a graduation are like our two eyes, they never
see each other unless we use a mirror. One day I asked my instructor at Ad-
dis Ababa University while he was giving a lecture. Dr., we have referred
to the Western book during our study. Universities copied the Western cur-
riculum to train us like the West. But, the university and outside of univer-
sity are different and opposite bodies. We put our degree and mind here in
the university while we go to different fields of jobs. The Ethiopian govern-
ment does not allow accordingly, because its structures are full of unquali-
fied people and full of bureaucracy. There are always conflicts of ethics and
professionalism with Ethiopian government structures. Do you think that
is profitable? The instructor angrily answered what he wish. I had already
expected his answer, but I breathed and released my inside smoking anger.
291
my expereince at ORTO, two editors (Aga Fikadu and Beyene Fikadu),
three journalists (Shukri Awal, Tilahun Megersa and Dibabe Tesfaye), and
a driver (Million Chaka) were shifted and demoted from their positions.
In 2011, when the TPLF government and agent ORTO managers, Abera
Hailu Lucho, Mesfin Dereje, Fikadu Tefera Woldemariam, and others sent
us to remote areas, the remote local managers started to condemn us because
they feared us more than the central authorities. The lower local managers
are more dangerous than the central. Some of us feared going to very remote
areas. I went back to countryside (my birth place) and started farming as my
parents do. But the government influenced me to leave the area again. Here
is a list of journalists hired and sent to very remote areas in the first round.
1.Dandi Temesgen
2.Daniel Gebremedhin Areri
3.Gariya Tullu 1
4.Lalise Kasahun
5.Mohammad Ahmad
6.Muhdin Ahmad
7.Olansa Wakuma
8.Redi Solomon
9.Sagni Geleta
10.Solomon Hailu
11.Tarekeng Korsa
12.Waraka Yosef...
292
Kutaye, Hinchinni, Guder, and Gedo. In Bale Robe also the TPLF soldiers
opened fire on Oromo students; it looks like the war front. Thanks to mobile
technology, every act and doing of the dictator government in Ethiopia can
be easily exposed. Please, watch this link from you tube while the Ethio-
pian (TPLF) government soldiers were killing the Oromo students (Oro-
mos): https://www.youtube.com/watch?v=F1SvfgLd8Os&spfreload=10
photos credit:online
Oromos (students ) killed & injured by TPLF(Ethiopin soldiers in a nonviolent dem-
onstration in 2014, during master plan protesting
After the Oromo students and Oromo people protested against Oromos
land grabbing and Addis Ababa Master Plan in 2014, TPLF agents tried to
indoctrinate all Oromo journalists those worked in ORTO by giving train-
ing for one week. After a month, this media station recorded the second
round mass dismissal against Oromo journalists. Ethiopian authorities
hired at least 16 Oromo journalists in a single day; it maybe recorded for
Ethiopia as a world record in violating journalists rights and freedom of ex-
pression. Still today, after a year, nobody knows the reason of their dismissal;
even they themselves do not know why they were fired from the media sta-
tion. Here is a list of Oromo journalists those fired in the second batch:
1.Abdi Geda-producer of youth program
2.Abdisa Fufa- producer of documentary program
3.Addis Tegeny- Amharic language news reporter
4.Anuar Firrisa-Oromo language news reporter
5.Ayana Chimdessa-producer of Oromia tour program
293
6.Bekele Atoma- Oromo language and English news reporter
7.Birra Legesse- News caster in Oromo language
8.Bosona Deressa-writer and editor of news in Oromo language
9.Ezekiel Aregaw- producer of educational program
10.Kibebew Ibsa-News writer in Oromo language
11.Merga Hangasu-producer and reporter of sport news and program
12.Obse Kasahun-news caster and presenter of entertainment program
in Oromo language
13.Olansa Wakuma-producer of documentary and educational program
14.Tilahun Megersa-reporter of ORTO website
15.Yusuf Warkasa- producer of language, culture, and tourism programs
16.Zeleke Oljira- producer of hello doctor Program
1.Abel Wabella
2.Asmamaw Hailegeorgis
3.Atnaf Berhane
4.Aziza Mohammed
5.Befekadu Hailu
6.Edom Kassaye
7.Eskinder Nega
8.Mahllet Fantahun
9.Natnael Feleke
10.Reeyot Alemu
11.Temesgen Desalegn
12.Tesfalem Waldyes
13.Zelalem Kibret
https://cpj.org/2014/04/ethiopia-jails-nine-journalists-renews-crackdown-o.php
https://cpj.org/2014/07/ethiopian-photojournalist-aziza-mohamed-held-witho.php
https://cpj.org/2015/03/ethiopia-denies-temesghen-desalegn-access-to-medic.php
https://cpj.org/2014/05/ethiopia-holds-editor-in-chief-without-charge.php
https://www.cpj.org/campaigns/pressuncuffed/reeyot-alemu.php
Unity for Democracy and Justice Party (UDJ) also posted list a of 22 Ethio-
pian journalists those imprisoned since April 22, 2004, due to a direct result
of their journalism profession. Here their and media names below:
298
Tigraayii keessa iddoo tokkoofi tokko toannaa isii jala yeroo olchitetti, ak-
kasuma riqichaafi daandiille barbadeessaa waan turteef, midhaan naannoo
biraatii, keessumattu jidduu gala biyyaa irraa gara san dhaqu dhaabbatee,
uummanni beelaee waan dhamdhamu dhabee Woyyaanee nyaachuuf itti kae.
Mee asirratti gaaffii tokko siif qaba; OPDOn Woyyaaneen yoo hundoofte,
afaan hojii OPDOn yeroo amma fayyadamaa jirtu qubee Afaan Oromooti.
Dhaloonni amma lafaa dhufaa jiru yookiin oli adeemaan kun afaan Amaaraa
dagachaa jira. Gama biraatiin ammoo, Woyyaaneen ammoo Giiizii fayyad-
amti. Kana hoo akkamiin Woyyaaneen OPDOtti dhiistee? Gaaffii gaariidha;
obbooleessoo dubbiin akkana! Abbaan qubeetiifi namni Afaan Oromoo
guddiseefi namni qubee fide ABO dha. OPDOn bobaa Woyyaanee jalaan
hujii yoo jalqabdu, bara jalqabaa keessatti, qubeen isii akkuma haadhashii
Woyyanee qubee Giiiziitiin fayyadamaa turte. Gaazeexaan OPDO kan
Oromiyaa jedhamu kan kaayyoofi ilaalcha OPDO qabatee bahaa turelle
dura dura qubee Giiiziitiin afaan Oromootiin barreessaa turane. Haat-
inuu haadha hin qabduu intalli akkoo eessaa fiddii? jedha mammaaksi.
304
Woyyaaneen, OPDO keessa dhaloonni qubee yuniversiitiirraa bahee itti
makameera jechuudhaan yeroo tokkoofi tokko dhaaba ofii isiitiif bixx-
ilteeyyuu ni sodaatti. Dhugaa qabdi, haati hattittiin ilmoo isii hin aman-
tu jedha Oromoon. Akka kaayyootti, Woyyaaneen OPDO akka saa
harkuutti itti fayyadamuu malee, nama isii jala deebisuufi nama mirga
Oromootiif dubbatu hin jaalattu. Dhaloonni qubee kun garuu, carraa ho-
jiitiif dirqamee caasaa OPDO keessaa kanneen hojii eegalane, oonneen
Jeneraal Taaddee Birruu keessaa dallante yeroo OPDO keessaa dallan-
tulle mulateera. Akka fakkeennatti, yeroo jalqabaatiif, bara 2014 keessa
karaa TV Oromiyaatiin namoonni maaster pilaanii Finfinnee morman
qondaaltoota OPDOtiif gaazexeessitoota mootummaati. Dhaaduun mat-
guddeessi Woyyaanee Abbay Tsahayyee OPDOtti dhaadateefi, Ariamuun
gaazexeessitoota Oromoo 17 olii kanumaan wal-qabatuu hin dhabne.
Liigiin mirga ilmaan namaa kan damee ganfa Afrikaa kun xalayaa Pi-
rezidaanti Obaamaaf kaleessa barreesseen akka jedhetti, murtee Obaamaafi
waailoonni hojii isaa, akka Obaamaan Itoophiyaa daawwatan muteef-
fame sun dogongoraafi akka Liigii mirga ilmaan namaa gaddisiisee hi-
meeran. Liingiin mirga ilmaan namaa kan gaafa Afrikaa kun itti dabaluun
xalayaa Obaamaaf barreessee keessatti akka jedhetti, waadaa Ameerikaan
duraan abbootii irree akka hin gargaarreef seentee turte, pireezidaan-
tii Ameerikaa tauun yeroo jalqabaatiif kan cabse Obaamaadha jedheera.
Liigiin mirga ilmaan namaa kan gaafa Afrikaa kun dabalee xalayaa ba-
reesseen waan jedhe, daawwannaan Obaamaan Itoophiyatti fuulleffate
kun, seeraafi danboobaa dimookiraasii Ameerikaa kan faallessu qofa osoo
hin taane, sabaafi sab-lammoota Itoophiyaa hacuuccaa TPLF-Woyyaanee
jala jiraniif akka tuffiitti ilaalama jedheera. Woyyaaneen, Itoophiyaa biyya
dimimokiraatawa fakkeessuuf irra dibaa jiraatulle, haqni jiru garuu, lam-
miileen hidhamaa, ajjeefama, butamaa, biyyaa baafamaafi ukkaamfamaa
akka jiran Liigiin kun himee, keessumattu miidhaan hamaan baratoota
yuniversiitii, gaazexeessitoota, dura buoota amataalee, dhaabbileefi na-
moota mirga ilmaan namaatiif falman, dhaabbilee siyaasaa mormituufi
miseensotaafi deergatoota isaanii, akkasuma qonnaan bultoonni yeroo am-
maa bulchiinsa mootummaa Woyyaaneetiin dararamaa akka jiran Xa-
layaa mormii Liigiin kun Obaamaaf bareesserraa hubachuun dandaameera.
308
References:Wabii:
309
https://www.youtube.com/watch?v=R-PbpKanrzM
https://www.youtube.com/watch?v=nUux089jV8Q
https://www.youtube.com/watch?v=gSL5pKok5Rw
http://youtu.be/_vLHJG2Tgl4
http://www.ginbot7.org/Statement/Effort_TPLF_business_Empire.htm
https://www.youtube.com/watch?v=XLLRa_J5Pys&spfreload=10
https://www.youtube.com/watch?v=lau2i6r0HEY&spfreload=10
http://www.amnesty.org/en/library/info/AFR25/008/2014/en
http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/ethio-
pia/11202677/Britain-axes-aid-to-Ethiopian-police-amid-human-rights-
outcry.html
http://www.ethiopianreview.com/index/49520
https://www.youtube.com/watch?v=KdhIq-RZSJQ
https://www.youtube.com/watch?v=YY4EuwFNO_8
https://www.youtube.com/watch?v=j3vvy8xsqeM&spfreload=10
https://www.youtube.com/watch?v=06srZaJb0_g&spfreload=10
https://www.youtube.com/watch?v=7rXvbeDPYdE&spfreload=10
http://www.thereporterethiopia.com/index.php/news-headlines/
item/3306-ministry-endorses-tulu-kapi-gold-project
http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/september-11-at-
tacks/11653706/US-report-claiming-Saudi-Arabia-financed-911-attack-
redacted-by-Bush.html
https://www.youtube.com/watch?v=pkznaV9rx0A&spfreload=10
http://ethiopiaobservatory.com/2015/04/26/clinton-cash-how-tplf-ap-
pears-in-the-picture-20-mil-on-the-table-with-al-amoudi-as-go-between/
https://www.youtube.com/watch?v=sw4UDcmOqp4&spfreload=10
310
Jechoota haareya kitaaba keessaa tokkoofi tokko:
311
dhiibuudhaan carqii tokko gara fuula duraatti dhuqaasuun kan ittiin
taphattuudha. Yeroo heddu ijoolletti akka qawweetti ittiin taphata.
Marra-jechuun marga, mayra jechuudha.
Qaccisuu-qasau,qasaanii kolfuu ykn qaccisanee kolluu jechuudha.
Qeenca-jechuun qeensa jechuudha. Qeenca iddoo buusuun immo horii
guddaa yoo gurguran raada ykn jibicha xiqqaa iddoo ykn bakka buusuun
qeenca bakka buusuu jedhama.
Qucee-jechuun qaacira, morma, lubbuu duubaajechuudha.
Saxa-jechuun kaima, dargageessa, lafaa dhufaa, ol adeemaa.jechuudha.
Shaanaa-raafuu, goommana jechuudha.
Sholee-billaa guddaafi dheeraa jechuudha.
Sunqaa-dhungoo jechuudhaa.
Taadhii-jechuun namaafi saannille yeroo walitti aansanii waggaa waggaan
dhalan ykn horan taadhii jedhama.
Teeda-safuu ykn waan safeeffatan jechuudha.
Untoo-jechuun dhugaatii alkoolii jechuudha.
Unuu-jechuun dhuguu jechuudha.
Wixirachuu-taattaafachuu, carraaquu jechuudha.
Xaqaroo-jechuun daba, shira, cubbuu, sharrii, tonkoliijechuudha.
Xiyyaara-rophilaa jechuudha.
312