Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
JacquesBeauchamp/SEDIMENTOLOGIE
chapitre2
LESMILIEUXDESEDIMENTATION
1PARAMETRESD'UNMILIEUDEDEPOT
Aucoursdelasdimentation,lesfacteursphysiques,chimiquesetbiologiquesinterviennentd'unefaonconjointe:cetteinterdpendancerenddifficileleur
tudesystmatique.
1.1AgentsdeTransport
a)Principauxagents
Figure21:Principauxagentsdetransport
b)Caractristiquesphysiquesdel'agent
Ladensit,laviscositetlavitessedel'agentdetransportdterminentlaformedel'accumulationsdimentaire(corpssdimentaire),etlatexturedusdiment
(taille,surface,agencementspatialdesgrains,figuresdecourant...)Schmatiquement:
*vitesseforte:pasdedpt
*vitessefaible:dcantation,lamination
*viscositfaible:courantdetraction,lmentsclasss
*viscositforte:coulededbris,lmentsenvrac.
c)Recherchedel'agentdansunsdimentancien.
Oncherchereconnatrel'agentquiatransportleslmentsdansunmilieudesdimentationancienpartirdescaractres(facies)dudpt.C'estunexercice
difficilequipermetnanmoinsdereconnatreunmilieuarienouaquatique.
Exemple:commentfaireladistinctionentredunesoliennes,produitesparleventenmilieuarien,etlesduneshydrauliques,formesparuncourantd'eauen
milieuaquatique?Ontudieralescaractresdusableformantl'accumulationdunaireancienne,savoir:
*l'tatdesurfacedesgrainsdequartz:lesgrainstransportsparleventmontrentdestracesdechocdehautenergieleursurfaceprendunaspectdpoli*
l'orientationdesplansdelitage:lavarianceestplusgrandepourundptolien
*l'inclinaisondeslitagesestplusfortedansundptenmilieuarien(forcedefrottementplusgrandeentrelesgrains)
*lerapporthauteur/longueurd'ondedesridesdecourantsurladunequisontplusserresdanslecasduvent,
*letypedefossilesetdetracesbiologiquesobserves.
Nanmoinsaucundecescaractresn'aunevaleurdfinitivelestransformationsdiagntiquesfaisantpasserlesdimentl'tatderochemodifientles
caractresd'origine:lacorrosionchimiquealtrentlasurfacedesgrains,lacompactionchangelaformedesstructuressdimentaires,lesrestesbiologiques
peuventavoirtremanis...Dansbiendescasledoutedemeurequantlanatureexactdumilieudedptd'unsableancien.
1.2Profondeurd'unmilieudedptaquatique
Laprofondeurdel'eauestaccompagnedesvariationsdel'nergiedumilieu,desonpotentielredox(oxygnation),delacompositionminralogiquedudpt
(noformationdecertainsminraux,teneurencarbonates...),desoncontenubiologique,luimmefonctiondelalumire,l'oxygnationetlasalinit.Dansun
https://www.upicardie.fr/beauchamp/courssed/sed2.htm 1/6
11/02/2017 coursdesdimentologiechapitre2
milieuancienonnepourraestimerlaprofondeurdudptqued'unefaonindirecte,partirdescaractresphysiques,chimiquesetbiologiquesdessdiments.
a)estimationdel'nergie
Engnral,l'nergiehydrodynamique(agitationdel'eau)rgnantdansunmilieudiminuequantlaprofondeuraugmente.Ensurface,lemouvementdesvagues
etlescourantscrentuneagitationconstantedel'eau:l'nergieestforte.Enprofondeur,l'agitationestfaible,lessdimentsdcantentlentement.Onadmet
qu'enmer,lesvaguesfontsentirleureffetjuqu'uneprofondeurd'unecentainedemtres,peuttreplus,pendantlestemptes.Selonlathoried'AIRY,
l'amplituded'unevagueestfonctiondesalongueurd'onde.Nanmoins,l'hydrodynamismepeuttreimportantplusd'unmillierdemtresdeprofondeur:le
longdesmargescontinentales,lescourantsmarinsdecontourformentdesridesdecourantsurlefondlescourantsdeturbiditdplacentd'normesvolumes
desdimentsensuspensionaupieddestaluscontinentaux.
Latextureetlesstructuressdimentairessontdesindicateursd'nergieetnondeprofondeurs.s.
*nergietrsforte:pasdedptfiguresd'rosionsurlefond,
*nergiemoyenne:accumulationdesdimentssousformedecorpssdimentairesirrguliers(dunes,rubanssableux),ridesdecourantsdimentsgrossiers
(galets,graviers,sables)
*nergiefaible:accumulationsousformedecorpssdimentairesrgulierssdimentsfinslamins.
Lesexceptionssontnombreuses:descourantsrapidespeuventdposerdessablesenlaminesrguliressurunfondplat(laminesdehautrgimed'coulement)
lescourantsdeturbiditdehautenergiedposentdescorpssdimentairestendusetrguliers.
b)Utilitdesfossilesetdestracesfossiles
L'tatdeconservationdesfossilesdonneuneindicationsurl'hydrodynamismedumilieudedpt.Desfossilesfragilesdlicatementconservs(finstestsde
foraminifres,articlesdecrinodesenconnexion...)tmoignentd'unenergietrsfaible.Enrevanche,descoquillescassesetclassessontcaractristiques
d'unmilieuagit.Leurorientationindiquel'interventiond'uncouranttracteur.Lestracesdelocomotionlaissessurlefondparunorganismecorrespondent
unmilieucalmel'absencedetracesd'activitbiologiquesindiquesouventunmilieuagit:lesorganismesnonfixsnepeuventpass'installergnralement,les
tracesbiologiquessontremplacespardestracesmcaniquesproduitesparlecourant.
Lanaturedesfossilespeuttregalementunbonindicateurdumilieuolesorganismesontvcu,etdoncdeceluioleursrestessesontdposss'iln'yapas
eutransportlatral.Laprsenced'alguesestlielaphotosynthse,donclalumiredelazonephotique,quelquesdizainesdemtresdeprofondeurau
maximum.Lescoraux,contenantpourlaplupartdesalguessymbiotiques,nesedveloppentgnralementquedanslazonephotique.Certainesespcesde
foraminifresbenthiquesactuelsneserencontrentqu'desprofondeursdtermines:onpeutgnraliserlesconclusionsauxespcesvoisinesfossiles.
Leproblmeprincipalrestnanmoinsdesavoirsilesrestestrouvscorrespondentdesorganismesayantvcusurplace.Lescourantsdeturbiditpeuvent
disperserlescoquillesdelaplateformelittoraledanslesplainesbathyalesocaniques.Enl'absencederestesorganiques,lestracesd'activitpeuventse
montrertrsutiles.Destracessontlaissespardesorganismesvivantfaibleprofondeur(plage,plateformelittorale),d'autresdesprofondeurplusgrandes
(bassinocanique).Desassemblagesdetracescaractristiquesontputrecorrlesaveclaprofondeur.
Figure22:Rpartitiondestracesd'activitenmilieumarinselonSEILACHER.Danslazonetidale,lesorganismesfouisseurscreusentdesterriersenU
(commeceluidel'annelideactueldugenreArenicola)etsenourissentdesuspension.Surlaplateforme,ontrouvelesterriersgalementenUmaisd'animaux
senourissantdelamatireorganiquedusdiment.Plusprofondment,lesterriersdesanimauxfouisseurssontpluscomplexes.
c)Liaisonprofondeuranoxie
Leteneurenoxygnedel'eaudiminuegnralementaveclaprofondeursilecorpsd'eaun'estpasintensmentbrass.
https://www.upicardie.fr/beauchamp/courssed/sed2.htm 2/6
11/02/2017 coursdesdimentologiechapitre2
Figure23:TeneurengazdissousdanslaMerNoire.LateneurenO2dcroitaveclaprofondeurelleestnulleaudelde200msadiminutionlasurface
estdueaumtabolismeduplancton.Lesulfured'hydrogneetlemthanesontproduitparladcompositionbactriennedelamatireorganiquedessdiments
dufond.
Leszonesprofondesetcalmessontpauvresenoxygne(anoxie).Cependant,uneagitation,mmetemporaire,del'eauapportedel'oxygnedelasurface:c'est
lecasdestemptes,descourantsprofonds,descourantsdeturbidit.Certainscorpsnepeuventseformerous'accumulerqu'enmilieuanoxique:lamatire
organiqueestfermenteparlesmicroorganismesetproduitdessulfuresetdumthane.
d)Profondeurdecompensationdescarbonates
Lecarbonatedecalciumestdissousenprofondeuriln'yaplusdecarbonatedanslesmersactuellesaudelde5400mdeprofondeur.Lestestscalcairesde
foraminifresissusduplanctonsontdissousetnelaissentplusdetracedanslesdiment.Laprofondeurdecompensationdescarbonates(Carbonate
CompensationDepthouCCD)varieselonlesmersactuelles,plusforteraisonpourlesmersanciennes.Nanmoinsonpeuttoujoursaffirmerqu'unsdiment
carbonatnes'estpasformgrandeprofondeur:c'estlecasdelacraieconstituedetestcalcairesdemicroorganismesplanctoniques.
e)Structuresdeglissement
Unsdimentquiglissesurunepentesedformeestacquiertdesstructuresparticulires,lesstructuresdeglissement,dontlesslumpssontlesplus
reprsentatifs.Cesstructuressontprservesensuitedanslaroche.Onestimequ'unepenteminimalede130estncessairepourpermettreunglissement.La
prsencedeslumpsdansunecouchepermettrad'estimergrossirementlapenteancienne(palopente)etindirectementlaprofondeurminimaled'unbassin
d'accumulation.
f)figuresindiquantunemisel'airlibre.
Lesfentesdedessication,lestracesdegouttesdepluie,lestracesdelocomotiondevertbrsterrestres(commelestracesdepasdedinosaures,auSecondaire,
etcelled'australopithquesauQuaternaire),tmoignentd'unemisel'airdusdimentmeuble.Lestracesd'activitalgaire,oustromatolites,sontassez
caractristiquesdeszonesintertidales.Denombreusesformesd'rosionneseproduisentqu'enmilieuarien(fragmentationdesrochesparvariationsde
temprature,galetsolissparexemple).Lesaltrationsdonnantnaissanceauxsolsetauxcrotescalcairesnepeuventseproduirequ'enmilieucontinental.
g)Rapportsbrome/chloruresdanslesvaporites.
Laquantitdebromedansl'eaudemeraugmenteenfonctiondelaprofondeursilamassed'eauestimmobile.Lesrochesproduitesparprcipitationdesselsde
l'eau,ouvaporites,contiendrontunequantitdebromequidpendradelaprofondeurdeformation.Cettemthodeaapportdesargumentsl'hypothsequi
suggrequelesvaporitesanciennesnersultentpastoutesdel'vaporationsuperficielled'unvolumed'eaumaispeuventtregalementprcipitesaufondde
bassinsmarinssursals.
1.3Actiondelatemprature
Sonactionestmultiple.Elleagitd'abordsurlasolubilitdenombreuxcorps.Engnral,lesminrauxsontplussolubleschaud,nanmoins,c'estl'inverse
pourleCO2etlescarbonates:lescarbonatesprcipitentquandlatempratures'lve.Latempratureconditionnegalementl'tatphysiquedel'eau:glace,
liquidetransporteur,vapeuraccompagnedelaprcipitationdescorpsensolution(vaporites).D'unefaongnrale,elleagitsurlavitessedesractions
chimiques:sonrleestparticulirementimportantdanslesphnomnesd'altrations.
Plusieursmthodespermettentd'valuerlestempraturesrgnantdanslesmilieuxanciens(palotemprature).Lacompositiondelafauneetdelafloredonne
debonnesindicationspourlespriodesrcentes:desrestesd'hippopothamesdansundptquaternaireindiquentunclimatchaud,ceuxderennes,unclimat
froid.Ilfautquelesdimentcontiennedesrestesfossiles,quelesespcesidentifiessoientidentiquesouvoisinesdesespcesactuelles,etqu'ellesaientdes
exigencescologiquesdfinies.Lacouleurdusdimentpeutapporterquelquesrenseignementssurlesdptscontinentaux:lesdptssontpluttrougesen
climattropical(ferl'tatferrique),ilssontpluttgrisenclimatfroidolesractionsd'oxydationsontpluslentes.Certainsminrauxneseformentquedans
desconditionsdetempratureparticulire:lesulfatedecalciumprcipitel'tatdegypsepourunetempratureinfrieure25C,l'tatd'anhydritepourune
tempraturesuprieure.
D'autrescaractressdimentologiquespeuventavoiruneutilit:l'accumulationdemoraines,lesrochesstriesindiquentlepassaged'unglacier,doncunclimat
froidlesvaporitespourseformerdemandentunefortevaporation,doncunclimatchaud.
Unemthodeprcisemaisplusdlicatemettreenoeuvreestcelledesisotopesdel'oxygne.Aucoursdelvaporationduncorpsdeau,ledpartde
l'isotopelgerestfavorisparrapportlisotopelourd.Lerapport18O/16Osertdoncde(palo)thermomtre.Ondoseainsilescarbonatesmarins,en
particulierceuxdescoquillesmaisaussilesdptscontinentaux.Onapumettreainsienvidencedegrandesfluctuationsclimatiquesaucoursdestemps
gologiques.
https://www.upicardie.fr/beauchamp/courssed/sed2.htm 3/6
11/02/2017 coursdesdimentologiechapitre2
Figure24:Variationisotopiquedel'oxygnecontenudanslestestsd'unforaminifreplanctoniquedansunecarottedesdimentduPacifiquequatorial.La
teneurenisotope18estexprimparrapportunstandardinternational,lePDB.
1.4Paramtreschimiques
Ilsdpendentdesparamtresphysiquescommelatempratureetlaprofondeurilsconditionnentlesfacteursbiologiques.
a)Potentield'oxydorduction(Eh)
Ehdesmilieuxsdimentaires:
*Eh>0:milieuxoxydantsencontactavecl'air:milieuxariens,milieuxaquatiquessuperficielsouagits
*Eh<0:milieuxrducteurs,l'abridel'air:milieuxaquatiquescalmes,eauxstratifies,solshydromorphes.
Lepotentield'oxydorductionrgnantdanslemilieudedptagitsurl'intensitdel'activitbiologique,surl'tatd'oxydationdecertainslments(fer,
manganse...),surl'volutiondelamatireorganique.L'Ehagitsurlanaturedesespcesvivantesetsurl'abondancedesindividus.Enmilieurducteur,pauvre
enoxygne(anoxique),lafauneestrare,lesespcessontadaptesauxconditionsdfavorables,lesbactriesrductricescontribuentl'abaissementdel'Eh.
Lesminrauxbasedefersontdesoxydesferriques(Fe+++)enmilieuoxydant,desoxydes,carbonatesetsulfuresferferreux(Fe++)enmilieurducteur.
Lacouleurdusdimentvariedurougeoujaune(oxydant)auvertgris(rducteur).LesrestesorganiquesdisparaissentparoxydationpourunEh>0ilssont
conservs,s'accumulentetsontrduitsenhydrocarburesetcarboneenEhngatif:lesdimentestnoir.
b)Aciditoubasicitdumilieu(pH)
Unmilieudesdimentationestgnralementprochedelaneutralit:sonpHestcomprisentre6et8.Ilexistedesmilieuxparticulirementacidescommeles
tourbires(pHvoisinde5)oubasiquescommeleslacssodiquesdugrandRiftafricain(pH>9).Certainsminrauxcommelacalciteetlasilice,sontsensibles
aupHquiagitsurleursolubilit.
Dansl'eaudemer:
*lacalciteprcipiteentotalitpourpH>8elleestdissouteauxpHinfrieurs
*lasiliceprcipiteengrandepartiepourpH<7.
Figure25:solubilitdelasiliceamorpheetdelacalcitedansl'eaudemer20C.
Onvoitquecesdeuxminrauxnesontgnralementpassimultanmentenquilibreavecleurenvironnementchimiquedansunmmesdiments'ils
coxistent,l'unatoujourstendancesesubstituerl'autre.Danslesgrscimentcalcaire,lesgrainsdequartzsonttrssouventcorrodsparleciment
calcitique.LanaturedusulfuredeferdpendgalementdupH.LamarcasiteseformeprfrentiellementenpHacide(c'estlecasdesmaraishouillers)la
pyriteseformeenmilieubasiquecommedansl'eaudemer(pHvoisinde8).Parmilesminrauxargileux,lakaoliniteestpluttformeenmilieuacide,
l'inversedessmectites.LepHagitconjointementavecl'Ehdansunmilieu.Deschampsdestabilitcaractrisentlesconditionsdeformationdesminraux.
https://www.upicardie.fr/beauchamp/courssed/sed2.htm 4/6
11/02/2017 coursdesdimentologiechapitre2
Figure26b:Stabilitdequelquescomposantderochessdimentaires
enfonctiondelEhetdupH(d'aprsGARRELetCHRIST).
Figure26a:EhetpHdequelquesmilieuxdedpt
c)Salinit
Lasalinitd'unmilieumarinestvalueeng/ldeselsdissous(surtoutNaCl)ouen%d'ionchlorure(chlorinit).Lasalinitdel'eaudemerestd'environ35
g/l,sachlorinitde19,4pourmille.Lasalinitdesmilieuxaquatiquesvariede0g/lplusde100g/l.Onparled'eaudouce,d'eausaumtre,d'eaudemer,d'eau
sursale(hypersaline).Lesselsprcipitentsaturation.Certainscaractresfaciologiquespermettentdeconnatrelasalinitd'unmilieuancien(palosalinit).
Lafauneestunboncritre:desespcesviventeneaudouce,d'autreseneaudemercertainessupportentdesvariationsdesalinit(espceseuryhalines),
d'autresnon.Lespopulationsanimalesdesmilieuxsursalssontpauvresenespcesmaisnombreusesenindividussouventdepetitetaille.Laprsence
d'vaporites(gypse,halite...)indiquentunesursalurelaprcipitationdesselsdepotassiumestlapreuved'unevaporationcompltedelamassed'eau.Ces
vaporitessetrouventenbancscontinusoudispersesencristauxdanslesdiment(cristauxdesel).Lescristauxdeselspeuventtreparlasuitedissouset
laisserunecavitcubiquequiestremplieparunsdimentfin:cemoulageestunepseudomorphosedecristaldesel.
Lateneurenboredesargilesconstitueunbonindicateurdepalosalinit.Eneffet,lateneurenboredel'eauestfonctiondesasalinit.Leboresefixedansles
feuilletsargileux,surtoutceuxdesillitesquienregistrentdonclasalinitdeleurmilieudedpt.Desillitescontenantmoinsde50ppmdeboreontt
dposeseneaudouce.Desteneursvoisinesde300ppmindiquentunmilieusaldetypemarin.Desteneurssuprieuressontcellesdesdimentsdemilieux
sursals.
1.5Paramtresbiologiques
Lestresvivantsdpendenttroitementdesautresparamtres:nergiedumilieu,temprature,salinit,EhpH,teneurenoxygne.Ilsdpendentgalementles
unsdesautres(quilibred'unepopulationavecsonmilieu,notiondechanealimentaire,nourrituredisponible,surpopulation...).Ilsagissentenretoursurles
paramtresphysicochimiquesdirectementetindirectement:
surl'nergiedumilieu:parexemple,lesorganismesmarinsfixsdiminuentparleurprsencel'hydrodynamismeambiant(casdesrcifs,desherbiers)et
favorisentledptdessdimentsilscrentunmicromilieuprotg(lagond'unatollparexemple).
surl'EhetlepH:lasurproductiondematiresorganiquespardansunmilieuaquatiqueentranesoneutrophisationlateneurenoxygnedel'eau
diminue(anoxie),lamatireorganiques'accumuleaufondetsubitl'actiondesbactriesrductrices(productiondemthane,desulfures).
surletauxd'accumulationdesdimentsenproduisantdesdbrisorganiques(djections...)etminraux(squelettes,coquilles,tests...)quiconstituentles
bioclastesdesrochescalcaires(principalesourcedescarbonatesmarins).
2.PRINCIPAUXMILIEUXDESEDIMENTATION
2.1Lesmilieuxcontinentaux
a)milieuxariens
*sols
*pentes:boulis,coulesdesolifluxion
*vallestorrentielles:alluvions
*piedmonts:
https://www.upicardie.fr/beauchamp/courssed/sed2.htm 5/6
11/02/2017 coursdesdimentologiechapitre2
*milieuxglaciaires
*dptsoliens
b)milieuxaquatiques:
*plainesalluviales(grandesrivirespermanentes)
*lacs
*marcages
2.2Lesmilieuxmarins
a)milieuxlittoraux(plageetplateformelittorale)
sdimentationdominancesilicoclastiquequandl'apportdtritiqueestfort
sdimentationdominancecarbonatelol'apportdtritiqueestfaibleetleclimatfavorableaudveloppementdesorganismescontructeurs.
b)milieuxdetalussousmarin:
sdimentsdtritiquesrythmsmisenplaceenbasdutalusparlescourantsdeturbidit
c)bassinetfosseocanique:
dtritiquesfinsvenantdutalusauxquelss'ajoutentlesparticulesfinestombantdelasurface:dbrisplanctoniques,poussiresvolcaniques...dptdeboues
plagiquesouhmiplagiques.Lelongdesmargesactives,unprismesdimentairesoulignelapositiondelasubduction.
3.Lesmilieuxintermdiaires
Ilssontsitusauxlimitesdudomainemarinetdudomainecontinentaletprsententdescaractresmixtes.
*estuaires:influencedelamerprpondrante
*deltas:lefleuveauneactiondominantesdimentationabondante.
*lagunes:trstenduessilabordureducontinentesttrsplane.
Figure27:principauxmilieuxdedpt.
chapitresuivant
rvision:2013
https://www.upicardie.fr/beauchamp/courssed/sed2.htm 6/6