Explorar E-books
Categorias
Explorar Audiolivros
Categorias
Explorar Revistas
Categorias
Explorar Documentos
Categorias
[TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995]
ACRDON211/95
Proc.n607/92
1Seco
Rel.:ConsMariaFernandaPalma
Acordamna1SecodoTribunalConstitucional:
I
Relatrio
1. J... foi acusado pelo Ministrio Pblico na comarca de Aveiro do
cometimento do crime de desero, previsto e punvel nos termos do disposto nos artigos
133 e 134 do DecretoLei n 33.252, de 20 de Novembro de 1943 (Cdigo Penal e
aviagemnessemesmodia.
2.Findoodebateinstrutrio,oJuizdo3JuzodoTribunalJudicialda
comarcadeAveiro,pordespachode26deJunhode1992,rejeitouaacusaodoMinistrio
Pblico,aduzindoemsntese,osseguintesargumentos:
aAsnormasincriminadorasdocrimededeseroconstantesdoDecretoLei
n33.252devemterseporrevogadas,segundoodispostonoartigo6do
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 1/10
03/10/2016 TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995.
DecretoLein400/82,de23deSetembro,diplomaqueaprovouoCdigo
Penalequerevogoudireitoanterior.
bAsreferidasnormasincriminadorasofendemosprincpiosconstitucionais
dedireitolaboral,nopodendo,porisso,seraplicadas,porforadoartigo
207daConstituio.
2.1.Oprimeirodosargumentosdodespachoexplicitasedoseguintemodo:
AsnormasdoDecretoLein33.252queprevemocrimededesero"devem
terseporrevogadas"isto,implicitamenterevogadas,jquenooforamexplicitamente,
peloDecretoLein400/82porqueacondutaquecontemplamapenas"podeserapreciada
emsedededisciplinalaboral,masnoemsedecriminal".
2.2.Osegundoargumentoapoiasenosseguintesfactos:
"aEm1943,ajurisdiodotrabalhoeraquaseinsignificante,sendoafuno
dotrabalhadorclaramentedesprotegidaperanteafiguradedesertorlanada
contraomarujoquenocomparecesseaobotaforadonavio.
bOstransportesmartimosnosohojetoessenciaiseinsubstituveiscomo
nessadata.
c As normas incriminadoras sob anlise ofendem princpios bsicos dos
direitosdostrabalhadoreseconcernentesactividadelaboral.
dFactoscomoosindicadospodemsersujeitosacensura,deacordocomas
regrasquedisciplinamaprestaodetrabalho,masnopodemrecairsob
censuracriminal."
2.3.Oterceiroargumentoreforavaosdoisanteriores,sendoapresentadocomo
meraobservaosuplementar.
2.4.Emconcluso,porm,adecisoorarecorridaaseguinte:
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 2/10
03/10/2016 TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995.
"Pelas razes sumariamente alinhadas, no recebo a acusao, por
entender que os factos indiciados no merecem ser criminalizados e que os
normativosarts.133e134(isto,132e133,vistoquearefernciaaoartigo
134, que contempla uma infraco do capito do navio, se deveu a manifesto
lapso), do D.L. n 33.252 de 20.11.48 ofendem os princpios constitucionais
insertosnaC.R.P.enasleisordinriasconcernentesaoordenamentojurdico
laboral".
3.destadeciso,que"desaplicou"asnormassubjudicio,quevemopresente
artigos280,ns1,alneaa),e3,daConstituioeartigo70,n1,alneaa),daLein28/82,
de15deNovembro,comaredacoquelhefoidadapelaLein85/89,de7deSetembro.
4. O Ministrio Pblico junto do Tribunal Constitucional veio, nas suas
alegaes,consideraroseguinte:
a)Objectodorecursosoosartigos132e133enoosartigos133e134do
CdigoPenaleDisciplinardaMarinhaMercante,porqueoarguidopescadorenocapito
Anormaincriminadoracujainconstitucionalidadesediscute,assim,aconstante
do artigo 132, que estabelece que " considerado desertor o tripulante que, no havendo
motivojustificado,deixarpartironavioparaomarsemembarcare,bemassim,aqueleque
sem autorizao superior abandonar o servio de bordo durante cinco ou mais dias
consecutivos" e no a norma do artigo 134, que determina que "O capito que, sem
necessidade absoluta e provada, quebrar o seu ajuste e deixar o seu navio antes de ser
substitudoserpunidocomprisosimplesatdoisanos...".
b)Poroutrolado,oMinistrioPblicolevantouaquestoprviadafaltade
interesse processual no conhecimento do recurso. Entendeu que, tendo o tribunal recorrido
consideradorevogadasasnormasreferidaspelodiplomaqueaprovouoCdigoPenal,fosse
qual fosse o sentido da deciso a tomar pelo Tribunal Constitucional, ela nunca seria
susceptveldealteraradecisodenorecebimentodaacusao.Assim,"seasnormasforem
julgadasinconstitucionais,persistirnantegrataldecisose,aoinvs,foremjulgadasno
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 3/10
03/10/2016 TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995.
diplomaqueaprovouonovoCdigoPenal(epesememboraasreservasqueestefundamento
possa suscitar, pois tais normas no constam do elenco do n 2 do artigo 6, e o n 1 deste
preceito s revogou o Cdigo Penal de 1886 e todas as disposies legais que prevem e
punem factos incriminados pelo novo Cdigo Penal, e a desero de tripulantes de navios
mercantesnoincriminadapelonovoCdigo)".
c)Paraahiptesedenoserdadoatendimentoquestoprvia,oMinistrio
Pblico tomou posio quanto ao mrito do recurso, pronunciandose pela
inconstitucionalidadedasnormasemcausa,nosegmentoquevemquestionado,porviolao
doartigo13daConstituio.
Parafundamentaraviolaodoartigo13daConstituio,oMinistrioPblico
observaque,"emboraseaceitequeotrabalhodebordo,pelassuascaractersticasespecficas,
deva ter um regime prprio, no caso deste processo, dadas as funes do ru, no tem
fundamentoumadiferenadetratamentotogritanteemrelaoaostrabalhadoresemgeral".
E conclui que, "Com efeito, se a marinha mercante tem natureza de servio pblico, j
duvidoso que a tenha a actividade industrial 'pesca', a que se dedicava o navio a cuja
tripulaopertenciaoarguido,cujafunoeradepescador".
d)Finalmente,oMinistrioPblicorefereseadoisprocessospendentesno
Tribunal Constitucional (no mbito dos quais foram j proferidos os acrdos ns 634/93 e
650/93,publicadosnoDiriodaRepblica,IISrie,de31deMarode1994),nosquais
suscitadaaquestodainconstitucionalidadedasmesmasnormas,invocandoseaviolaodo
artigo53daConstituio.OMinistrioPblicoconsideraquenohviolaodoartigo53,
pois admite que, no caso em apreo, haja uma falta ou um incumprimento do contrato por
Orecorrido,porseuturno,noapresentoualegaes.
Corridososvistos,cumpredecidir.
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 4/10
03/10/2016 TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995.
II
Fundamentao
AOinteressenoconhecimentodorecurso
5.NoTribunalConstitucional,foilevantadapeloMinistrioPblico,nassuas
alegaes,aquestoprviadafaltadeinteresseprocessualnoconhecimentodoobjectodo
recurso. Tal questo , porm, apresentada pelo Ministrio Pblico a partir de uma
interpretao da articulao entre fundamentos e deciso, segundo a qual o despacho que
rejeitouaacusaodoMinistrioPblicoofezpordoismotivosexplicitamenteautnomos:a
revogaodosartigos132e133peloDecretoLein400/82,queaprovouoCdigoPenal,e
ainconstitucionalidadedaquelasnormasporcontrariaremosprincpiosdedireitodotrabalho.
Todavia,emboraadecisoreferidainvoqueasduasrazesnoofazcomoseelas
receboaacusao,porentenderqueosfactosindiciadosnomerecemsercriminalizadose
que os normativos arts. 133 e 134 do D.L. n 33.252 de 20.11.43 ofendem princpios
constitucionais insertos na C.R.P. e nas leis ordinrias concernentes ao ordenamento
jurdicolaboral".
Na realidade, este mtodo de alinhar razes, no as individualizando,
compreensvel, pois a revogao a que o Juiz se refere na fundamentao no uma
revogao explcita das referidas normas, mas apenas uma revogao implcita, derivada,
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 5/10
03/10/2016 TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995.
criminal,porforadosprincpiosgeraisqueorientamesteramododireito,bemcomodos
princpiosvigentesemmatrialaboral.
Issoilustradopelasseguintesafirmaes,constantesdadecisorecorrida:
"Entendemos que as normas incriminadoras da presente acusao
ofendem princpios bsicos dos direitos dos trabalhadores e concernentes
actividadelaboral.
Factoscomoosindiciadospodemsersujeitosacensura,deacordocom
as regras que disciplinam a prestao de trabalho, mas no podem recair sob
censuracriminal.
No podem os tribunais aplicar normas que ofendam os princpios
consignadosnaConstituioart.207".
A invocao do artigo 207 como referncia exclusiva do juzo de
emfacedosprincpiosconstitucionaisdedireitocriminalededireitodotrabalho.
BAinconstitucionalidadedosartigos132e133doDecretoLein33.252
6.Aquestodainconstitucionalidadedoartigo132doDecretoLein33.252
foijanalisadapelosacrdosns634/93e650/93,proferidospela2SecodesteTribunal
eprecedentementecitados.
Taisacrdosapenassedebruaramsobreoartigo132queopreceito
primrio, que contm a norma incriminadora, e no tambm sobre o artigo 133, que o
preceito secundrio, que contm a norma sancionatria. Todavia, o juzo de
inconstitucionalidadequeproferiramatingiutodaanormapenaloseupreceitoprimrioeo
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 6/10
03/10/2016 TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995.
seguranaeequipagemdaembarcao.
Ojuzodeinconstitucionalidadeconstantedosreferidosarestosfundamentase
na violao do princpio da subsidiariedade do direito penal (ou princpio da mxima
restrio das penas) considerado uma aplicao poltica criminal dos princpios
constitucionais da justia e da proporcionalidade (aflorado, este, no artigo 18, n 2, da
Constituio), "ambos decorrentes, iniludivelmente, da ideia de Estado de direito
democrtico,consignadanoartigo2daLeiFundamental".
Aviolaodesteltimoprincpioresulta,segundoadoutrinaexpostanosdois
acrdos,detrsmotivos:
a) A incriminao no claramente necessria para assegurar a
Constituio.
7.Aviolaodoartigo18,n2,daConstituio,fundamentase,igualmente,
numa razo jurdica prvia que o despacho recorrido intuiu, embora no explicitasse
totalmente:anaturezameramentelaboralenocriminaldassituaesjurdicasreguladasde
facto,tratasedeumtripulante,cujasfunesnosorelacionadascomaseguranadonavio
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 7/10
03/10/2016 TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995.
, que torna constitucionalmente ilegtima a sua cobertura pelo direito penal. Na verdade, a
delimitaodasmatriasquepodemserenvolvidaspelodireitopenalumaconsequnciade
princpios constitucionais de poltica criminal, delimitadores da infraco penal em sentido
material,enoumapuradecisoarbitrriadolegisladorordinrio.
Oquejustificaainclusodecertassituaesnodireitopenalasubordinao
aumalgicadeestritanecessidadedas restries de direitos e interesses que decorrem da
aplicao de penas pblicas (artigo 18, n 2, da Constituio). E tambm ainda a
censurabilidade imanente de certas condutas, isto , prvia normativao jurdica, que as
tornaaptasaumjuzodecensurapessoal.
Emsuma,,desdelogo,aexignciadedignidade punitiva prvia das
condutas,enquantoexpressodeumaelevadagravidadeticaemerecimentodeculpa(artigo
Seolegisladoratribusseresponsabilidadepenalaosdevedores,pormero
incumprimento de dvidas em relaes jurdicas de direito privado, tutelando penalmente
uma relao de crdito, violaria certamente a Constituio, porque atribuiria uma tutela
excessivamente intensa a direitos relativos e faria recair uma sano penal sobre situaes
que no suscitam uma reprovao tica geral de qualidade idntica suscitada pela
generalidadedascondutascriminosas.
Tambmorecursoapenascriminaisparasancionarinfracespuramente
disciplinares ser ilegtimo, na medida em que no funo do direito penal tutelar bens
jurdicos funcionais ou elementos de uma ordem jurdica puramente interna. S bens
jurdicos de uma ordem jurdica externa, que exprimem os fins essenciais da sociedade
politicamenteorganizada,podemserobjectododireitopenal.
Consequentemente,ondenohajaumadirectaafectaopelocomportamento
domembrodatripulaodebensjurdicosessenciais,numadimensosocialexterna,masse
atinja apenas a dimenso jurdica interna da relao juslaboral, no se justificar a
intervenododireitopenal.
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 8/10
03/10/2016 TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995.
III
Deciso
8.Emfacedoexposto,decidese:
a)Julgarinconstitucionalanormaresultantedaconjugaodosartigos132e
b)Consequentemente,negarprovimentoaorecursoeconfirmaradeciso
recorridanaparterespeitantequestodeconstitucionalidadesuscitada.
Lisboa,20deAbrilde1995
Ass)MariaFernandaPalma
AlbertoTavaresdaCosta
MariadaAssunoEsteves
ArmindoRibeiroMendes
AnteroAlvesMonteiroDinis
VitorNunesdeAlmeida(comadeclaraode
que no subscrevo a afirmao de que se trata de uma relao de "natureza meramente
laboral")
Luis Nunes de Almeida
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 9/10
03/10/2016 TC>Jurisprudncia>Acordos>Acrdo211/1995.
[documentoimpressodoTribunalConstitucionalnoendereoURL:http://www.tribunalconstitucional.pt/tc//tc/acordaos/19950211.html]
http://www.tribunalconstitucional.pt/tc/acordaos/19950211.html?impressao=1 10/10