Pozwalam rozkwita kademu uczuciu, kademu poszukiwaniu, kademu

pragnieniu. Powouj was legiony uczu, czysta aktywnoci, moje dzieci.

Powouj was, moje skomplikowane, zjednoczone uczucia, i obejmuj was
wszystkie w jednoci mojej aktywnoci, mojej jednej ekstazy, rozkoszy, moim
ostatnim momencie.
Jestem Bogiem.
Powouj was i jestem wskrzeszony i cauj was i rani was. Jestem ju
zmczony i bez si i wtedy zwracam si ku wam. W tym boskim akcie wiem,
e jestecie jednym ze mn. I daj wam, aby pozna rwnie i t rozkosz.
Bdziecie wskrzeszeni we mnie [] Rozpal
wasz wyobrani rozkosz mojej obietnicy. Ozdobi was wspaniaoci
moich marze. Rozwietl niebo waszych pragnie iskrzcymi gwiazdami
moj twrczoci.
Nie przynosz prawdy, lecz wolno.1
i:

Gdy rozbysn me gwiazdy i magiczne wiato spowije ziemi

Wtedy moje wiato znajdzie odbicie
W sercach ludzi wiat zrozumie woanie.
JA JESTEM CZARODZIEJEM POTNEJ NIEBIASKIEJ HARMONII
Obsypujcym ludzko pieszczotliwymi snami
Przez POTG MIOCI niezmierzon i zdumiewajc
Uczyni dla nich wiosn ycia
Dam im dugo wyczekiwany pokj
JA, POPRZEZ MOC MEJ MDROCI.
Ludzie! Radujcie si. Po wiekach nadszed wyczekiwany koniec aoby
i cierpienia. []
Ten bdzie rzdzi wiatem, kto poprzez moc przycignie ludzi do siebie
dziki marzeniom
Przyjdziecie, zniewoleni form piknej prawdy, rozkosz pieszczoty.
Przybyem z zamiarem mwienia do trzody musicie rozsdnie stworzy
prawa dla tumu.
Nie niszczy byszczcych patkw kwiatw: mioci, pracy, i pikna. []
Wszystko si zmienia, wszystko znajduje swoje wypenienie. Cay jestem
pragncy, CAY USILNIE PONAGLAJCY, ale dla mnie pragnienie
nie jest tsknot to jest mj element moje szczcie, yje we mnie razem
z zupen pewnoci osignicia. []
Jestem apoteoz kreacji wiata Jestem celem celw, kocem kocw2

1 1 F. Bowers, The New Scriabin Enigma and Answers, David & Charles (Holdings)Ltd,
Newton Abott London 1974, ss. 115-116.
Przyznacie pastwo i sowa te wydaj si by wyjte z ust jakiego religijnego
proroka (wzgldnie szaleca), i. w zasadzie skojarzenia te trzeba nazwa
susznymi. Autorem tych sw jest oczywicie Skriabin, zapisa je w jednym ze
swoich notatnikw, teksty te miay posuy za libretto jego nie ukoczonej
opery. Podsumowuj one chyba najlepiej to, co charakterystyczne dla muzyki
kompozytora, szczeglnie w jej ostatniej mistycznej fazie rozwoju. Zwrmy
uwag jak bardzo sowa te s wyrazem wiary w sztuk, jak bardzo proklamuj
jej wymiar wrcz religijny, szczeglnie e autor wypowiedzi podpisuje si -
Jestem Bogiem. Sowa te pokazuj prawdziwie mesjanistyczny charakter
twrczoci Skriabina, ktrego idee, jak chyba adnego innego twrcy w historii,
budz wiar w penym zakresie znaczenia tego sowa w si sztuki. Sam
kompozytor cakowicie i bez najmniejszych wtpliwoci uwierzy, i jako
artysta, ktrego domen jest kreacja, przy odpowiednim nateniu rodkw
moe stworzy takie warunki ludzkiego dowiadczenia w ktrych czowiek
przekroczy materialne bariery percepcji i wejdzie do upragnionego krlestwa
muz, dostpi wiecznej ekstazy, nirwany, poczy si z Bogiem, itd. czyli wstpi
tam gdzie wszystkie religie wiata upatruj celu ludzkiej egzystencji.
Aby lepiej zrozumie rol artysty jak w pewnym momencie swojego ycia
Skriabin z penym przekonaniem przyj na swoje barki, przytocz sowa
samego kompozytora, ktre okrelaj sztuk jako drog, drog w konkretnym
celu, a dla Skriabina, tak jak dla wielu ludzi, szczeglnie tych praktykujcych
rne religijne obrzdki, oczywistym jest i ostateczny cel ycia czowieka musi
lee poza materialistyczn sfer.
Nie potrafi ju teraz zrozumie, jak mona pisa t y l k o
muzyk. Jakie to nudne! Muzyka, rzecz jasna, nabiera swego
penego znaczenia, gdy jest zwizana z jakim konkretnym
planem ujtym w caociowym spojrzeniu na wiat. Ludzie
piszcy tylko muzyk s jak wykonawcy, ktrzy tylko graj na
instrumencie. Staj si dopiero wartociowi, gdy nawizuj do
jakiej wikszej idei. Znaczeniem muzyki jest objawienie. Jak
potna to droga do wiedzy 3
I jeszcze:
Tak jak sowo Chrystusa
Jak czyn Prometeusza
Objem Ci, mj wiecie,
Jednym spojrzeniem,
Jedn myl 4
2 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit., t. I, ss. 314-315.

3 F. Bowers, The New Scriabin Enigma and Answers, op. cit., s. 108.

4 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit., t. I, s. 139

Ciekawa tutaj jest owa idea jednoci spjnoci w jednoci - By wspomnie
tylko przykady: w chrzecijastwie jedno Trjcy witej.
W Biblii Hebrajskiej (np. w Ksidze Rodzaju 1: 26 oraz 18: 1-16), gdy
monoteistyczny Bg mwi
o sobie w liczbie mnogiej. Imi boga Elohim w jzyku hebrajskim ma form
liczby
mnogiej (kocwka im), ale sowo to moe oznacza zarwno Boga jak i
bogw.
W Koranie Allah rwnie mwi o sobie czsto w liczbie mnogiej (22:5, w surze
Al-
-Hajj). Filozofia taoistyczna opiera si na jednoci jin i jang, a sowo Tao (w
pinyin:
do) ma bardzo ciekawe znaczenie. Pierwotne znaczenie tego sowa to most
czcy
niebo i ziemi, pniej oznaczajce drog albo zasad, w Taoizmie
oznaczajce
rwnie: Jedno, ktre jest naturalne, spontaniczne, wieczne, nienazywalne. Jest
jednoczenie pocztkiem wszystkiego i drog ktr wszystko poda (A. I.
Wjcik,
Koncepcja czowieka w filozofii taoistycznej, Miscelanea Philosophica 1998 nr
3-4,
s. 51). Wanie ten pierwotny stan, ten przed-stan, w taoizmie utosamiony
jest
z kreatywnoci. Heraklit z Efezu rwnie wyznawa pogld, e: Wszystko
wynika z jednego a jedno wynika z wszystkiego. W psychologii pojcie to
odzwierciedla proces nazwany przez Junga indywiduacj , oznaczajce
rozwj psychiczny, stawanie si
caoci. Owo wszystko jest jednym odkrywa przed
Skriabinem coraz mocniej zwizki afiliacyjne midzy elementami
rzeczywistoci. Rwnie rzeczywistoci jzyka muzycznego horyzontalne
tradycyjne postrzeganie melodii Skriabin upakowuje w wertykalizm harmonii
piszc harmonia i melodia to jedno i to samo. O jednoci wszystkiego piknie
pisze mistrz zen Daikaku (1203-1268): [] cay wiat jest Tob. Musisz
odkry czy gry,
rzeki, trawa czy las istniej w Twoim umyle czy istniej na zewntrz. Anali zuj
dziesi tysicy rzeczy. Poddaj je drobiazgowej wiwisekcji. Kiedy dojdziesz
w tym do granic odkryjesz ich brak. Kiedy bdziesz to odkrywa, to nadejdzie
punkt gdy mylenie ju dalej nie dociera i rnice zaczynaj znika. Wwczas
gdy zniszczy si bastion Twoich wtpliwoci, bdziesz Budd5.
Tak zdumiewajc jedno ze wiatem deklaruje Skriabin w
sowach: Wszystkie roliny i zwierzta s ekspresj naszych myli.Ich istnienie
koresponduje z tym co istnieje w naszym duchu. S symbolami,ach! I to jak
piknymi symbolami! [] Spjrz, widz te ptaki fruwajce nade mn i czuj
bardzo wyranie ich t o s a m o moim wasnym wewntrznym
poruszeniem []. Jak jednolite jest rozumienie wiata jeli popatrzysz na w
ten sposb. W nauce wszystko jest rozdzielone, niejednorodne. Bo jest analiz,
nie syntez []. Inaczej, jak cay wiat miaby by zaproszony do Misterium?
[tutaj jest mowa o wielkim nigdy nie ukoczonym opus magnum kompozytora]
Zwierzta, insekty, ptaki, wszystko musi tam by. Jak mogyby by gdzie indziej
jeli nie byyby czci mojego bytu? Jeli s, to mam nad nimi wadz by
wysa je dokdkolwiek mi si spodoba Rozmieszczam je tak, jak rozmieszczam
pieszczoty,
jak siej ziarno moimi pocaunkami. Jakie szczcie rozdziera wiat milionem
orw, tygrysw, dzioba go pocaunkami, sprawia bl i zaraz korzy
pieszczot [] 6

W pewnym sensie to prometejskie, mesjanistyczne podejcie do twrczoci

wynikao rwnie z powodu osamotnienia Skriabina wobec takiego rozumienia
sztuki. O dziwo niewielu twrcw w historii wykazywao podobne
zaangaowanie i tak konsekwentn wiar w sztuk.
Tym samym z czasem Skriabin straci zainteresowanie w zasadzie ca
wspczesn sztuk. Jeli sztuka nie miaa szerszego
kontekstu, wykraczajcego poza estetyczny i subiektywny wiat twrcy, stawaa
si dla niego automatycznie bezuyteczna. Jak wspomina Borys
Fiodorowicz de Schlzer, biograf i brat Tatiany, drugiej ony Skriabina : []
latami nie oglda adnej wystawy
[] by bardzo podejrzliwy w stosunku do sztuki wspczesnej poniewa
stracia zwizek z religi i prowadzia w kierunku abstrakcji [] by
zainteresowany
literatur i architektur i malarstwem tylko wtedy jeli suyy
jego celom. Jeli nie byy mu przydatne, po prostu nie istniay dla niego 7

5 L. Chang, Wisdom for the Soul: Five Millennia of Prescriptions for SpiritualHealing,
Gnosophia Publishers, 2006, s. 630.

6 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit., t. II, s. 245.

7 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit., t. II, s. 99.

W tym spojrzeniu na sztuk Skriabin przekreli rwnie swoje wasne utwory
pisane w okresie w ktrym jeszcze nie wyklarowaa si mesjanistyczna wizja
jego sztuki. Bdzie to mniej wicej twrczo z przed Poematu ekstazy i V
Sonaty a wic do opusw 50tych. Mona tu przytoczy wypowied Skriabina
gdy w 1908 roku (czyli w roku kiedy ukoczy Poemat Ekstazy ) zosta
zaproszony do wykonania w Moskwie swojego Koncertu fis-moll op. 20
Skriabin odmawia wykonania, komentujc to w ten sposb:
To dziecica kompozycja [] nie pasuje ju do mnie i nie podoba mi si 8

Dopiero III Symfoni Boski poemat op. 43 (1902-1904) z finaem, o ktrym

Skriabin powiedzia wiele lat pniej Sabaniejewowi: Prawdziwie kocham ten
fina nawet dzisiaj. Chocia, oczywicie, jest on jeszcze taki klasyczny []. To
by pierwszy raz gdy odnalazem wiato w muzyce, pierwszy raz kiedy poznaem
upojenie, lot, szczcie do utraty tchu9

W miar jak jego sawa zatacza coraz wiksze krgi, a trzeba zaznaczy i by
Skriabin celebryt przynajmniej ju w 1907 roku, w Moskwie powstaje Kko
Skriabinistw, a sam kompozytor staje si w Rosji by moe najbardziej
podziwianym kompozytorem. Dostaje duo propozycji koncertowych.
Oczywicie wikszoci zaprosze na koncerty towarzyszy sugestia, by
wykonywa swoje wczesne utwory. Fakt ten komentowa:
Nie tylko musz gra moje wczesne utwory, ale w dodatku gra je tak jakbym je
lubi!10
No i prawd jest e tak cakowicie konsekwentnego i idealistycznego spojrzenia
jak u Skriabina na rol sztuki w yciu czowieka nie znajdziemy u innych
twrcw, chyba eby cofn si w historii do czasw staroytnych, ktrymi
zreszt Skriabin si fascynowa. Sam mwi:
czas zdegenerowa to co byo kiedy. Kiedy istnia kult prawdziwej
magii11

Owszem, niektrzy kompozytorzy po Skriabinie (np.: Charles Ives, Karlheinz

Stockhausen, John William Coltrane) interesowali si ezoteryk, szukajc
zwizkw muzyki z mistycznymi siami kosmosu. Nie mwi tu o
kompozytorach muzyki religijnej, ktrzy w myl hasa SDG (Soli Deo Gloria
Jedynie Bogu Chwaa) jak np. Jana
8 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit., t. II, s. 183

9 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit., t. I, s. 341.

10 Ibidem, s. 227.

11 F. Bowers, Scriabin: A Biography, Second revised Edition, op. cit., t. I, s. 319.

Sebastiana Bacha, Georga Friedricha Haendla czy Christopha Graupnera
Tworzyli muzyk jako wielbienie wedle atmosfery modlitewnej
podporzdkowanej danej religii. Jej przeznaczeniem byo wspieranie czowieka
w jego drodze do zbawienia, ktra leaa w okrelonych religi ramach.
Skriabin za stawia sztuk na miejscu religii. Ju okoo roku 1900 w libretcie
swojej nieukoczonej opery, do ktrej sam (jak wszystkie teksty w swoich
utworach napisa libretto) gwny bohater filozof-muzyk-
-poeta niczym Pan Cogito woa:
Sodkie oszustwo religii
Ju nie pociga duej
Mj umys nie jest zakbiony
T czu, byszczc mg
Mj rozum jest wolny zawsze
I potwierdza: Jeste sam Niewolniku zimnego przypadku
Bdcy we wadaniu mocy wszechwiata
Dlaczego zawierzasz swoje przeznaczenie Bogu?
O aosny miertelniku
Moesz i musisz samemu
Nie na rozpromienionej twarzy
Chwalebny znak zwycistwa.
[] Dugo ju wadam wiatem
Dziki zuchwalstwu potgi mego umysu12
To sztuka poprzez aktywacj pierwiastka twrczego bdcego zgodnie z naszym
definiowaniem boskoci gwnym przymiotem boskim jest bram do
owiecenia. Dowiadczenie potgi kreatywnoci pozwala Skriabinowi pokona
swoje saboci . Poczucie siy pynce z wiary w siebie, wykorzystanie potgi
woli, w konsekwencji dawao ju w historii dobre wyniki by wspomnie
osoby Buddy, Chrystusa, apostow i witych, Mahometa, Gurdijewa, Josepha
Smitha, Sai Baby. Wszyscy oni uwierzyli w bosk moc pync wprost z woli,
ktra decyduje o wszystkim. Nie przypadkiem Skriabin zachwyca si
Schopenhauerem i jego tytuem wiat jako wola i przedstawienie. Jego
filozofia sztuki nosi znamiona wszystkich religii. Mormoskie przekonanie
o osigniciu boskoci i staniem si rwnym Bogu poprzez egzaltacj jest
podobne Skriabinowskiej koncepcji artystycznej ekstazy poprzez
syntez zmysw. Nauki i wiczenia Gurdijewa dce do uwolnienia
siod automatyzmu w celu obudzenia wiadomoci - s bliskie Skriabinowskiej
aktywnoci, obudzeniu pokadw twrczych, aktywnoci prowadzcej do
uwolnienia si od wicych nas na ziemi marazmu i bezradnoci.
Czy nauki Buddy prowadzce do osignicia nirwany i nauki
Chrystusa o potdze wiary, ktra przenosi gry (Mt 17:14-20) nie s po
prostu r o z w i n i c i e m j e d n e j k o n c e p c j i, ktr i Skriabin podj si

12 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit., t. I, s. 315.

rozwija; koncepcji wynikajcej ze wiadomoci potgi ludzkiego umysu?
Zapisuje w notatniku:
Jest tylko jedna wiadomo.
Moja wiadomo, [] gdyby moja aktywno znikna, wwczas wszystko
by dla mnie znikno. A wic, to ja jestem autorem wszystkich dowiadcze.
Jestem kreatorem wiata []13 Bg Czowiek jawi si jako przekaziciel
powszechnej wiadomoci.
Jeli osobowo nabiera umiejtnoci wpywania na zewntrzny wiat
i moe na yczenie zmieni system relacji pomidzy stanami w kadej dowolnej
chwili, wwczas taka osobowo zwraca wszechwiat jego boskiemu
zorganizowaniu. To jest osignicie penej harmonii, limitu kreatywnego
denia,
ekstazy. Taka osobowo bdzie publicznie potrzebna, potrzebna do
kontemplacji boskiego pikna.
wiat odda si temu czowiekowi, tak jak kobieta oddaje si kochankowi14

Ta jedna z najpikniejszych definicji wartoci artysty, jednoczenie uwiadamia

nam jak bardzo sztuka dzi jest zmarginalizowana, odcita od swego meritum.
A przecie muzyka w zasadzie od zawsze suya ludzkoci do rytualnych
obrzdw, reprezentowaa to co boskie i metafizyczne we wszechwiecie. Dzi,
cho mniej wiadomie, cz repertuaru muzyki klasycznej jeszcze stara si
peni t rol, budzc w suchaczach transcendentne odczucia. Potrzeba
skomunikowania si z jak transcendencj cigle w nas drzemie bo jednak
nie atwo jest zaakceptowa dialektyk umysu racjonalnego, ktra sprowadza
si do banau, e ycie jest bezcelowe, poniewa i tak jestemy zlepkiem
materii, prdzej czy pniej obracajcym si w proch. Zaakceptowanie takiego
trywialnego poziomu naszej egzystencji wydaje si by niemoliwe wobec idei
w a r t o c i, pragncej zawsze czego lepszego, czego w i c e j: owego
Skriabinowskiego lejtmotiwu lotu ku gwiedzie ycia wiecznego, nirwany,
ekstazy. Poszukiwaniem kontaktu z absolutem poprzez muzyk i
podejmowaniem prb odkrycia jego praw zajmowa si np. Pitagoras, ktry w
nastpstwie okreli matematyczne prawa harmonii muzycznej; W czasach
Pitagorasa zrozumienie relacji muzyki do transcendencji leao u podstaw nauki.
Pitagoras wdrowa studiujc staroytn wiedz Mezopotamii, Persji i Egiptu,
13 A. Skriabin, tzw. Szwajcarski Notes datowany na rok 1904, [w:] F. Bowers,Scriabin: A
Biography, op. cit., t. II, s. 54.

14 A. Skriabin: tzw. Szwajcarski Notes datowany na rok 1904, [w:] F. Bowers,Scriabin: A Biography,
op. cit., t. II, s. 105
zosta wtajemniczony w praktyki religijne zarwno egipskie jak i asyryjskie, w
tym w Zoroastrianizm. Jego filozofia w duej mierze pokrywa si z
zaratusztriask (ktra rwnie ma wiele wsplnego z filozofiami Dalekiego
Wschodu). W tym kontekcie, uznajc Pitagorasa za jednego z ojcw naszego
systemu muzycznego, caa wyrosa na tym gruncie muzyka
zachodnioeuropejska zawiera w sobie ten potencja, ktry dostrzeg Pitagoras.

Kontrolujc jej wibracje bdce odniesieniem do okrelonych praw i si

wszechwiata; na zasadzie zachowania energii moemy oddziaywa i zmienia
w wrzechwiat. Pitagoras konsekwentnie wycign wnioski z tego zaoenia (i
z pewnoci z konkretnych obserwacji), stosowa muzyk jako lekarstwo, jako
sposb na dostrojenie zaburzenia w czowieku, na przywrcenie mu boskiej
harmonii. Uwaa si za uzdrowiciela. Nieco dalej zapuszcza si Nauka Tajemna
Madamme Bawatskiej, ktr to ksik Skriabin czyta jednym tchem zdumiony
nad zbienoci informacji z niej pyncych ze swoimi wasnymi
przemyleniami. Bawatska pisze o astralnym wymiarze wypenionym
wibrujc energi podobn do dwiku, ale posiadajc wielosensoryczne
waciwoci (tu dotykamy kolejnego ciekawego tematu dotyczcego synestezji
Skriabina!), okrelon hinduskim terminem Aksa. Wedug Nauki tajemnej
odpowiednie pobudzanie drenia tej energii moe si przekada na trway,
wyrany efekt w prawdziwym wiecie. O tym, e skala muzyczna jest
odbiciem ludzkiego ducha i emocji wiadczy te sanskryckie sowo rga
() oznaczajce skal muzyczn, ale rwnie: nastrj, uczucie, namitno,
pasj, mio, motywacj, chci, rado, oczarowanie (i co szczeglnie ciekawe
w kontekcie Skriabina i jego synestezji, czynno barwienia, kolorowania15).
Idea moliwoci konkretnego wpywania na rzeczywisto, a przede
wszystkim na stan duszy (i ciaa) czowieka za pomoc muzyki jest wic,
mona powiedzie, stara jak wiat. Ale w praktyce zostaa ona zapomniana,
podobnie jak wiele innych mdroci staroytnych. Uywajc przytoczonych
wczeniej sw Skriabina:
czas zdegenerowa to co byo kiedy. Kiedy istnia kult prawdziwej
magii... jak wspomniaem ju wczeniej rzadko kompozytorzy czasw
nowoytnych zwracali si
ku ezoteryce (jak zaczto nazywa ow tajemn wiedz staroytnych). Co
prawda Claudio Monteverdi w wolnych od komponowania chwilach
praktykowa potajemnie alchemi16.
W XVIII-wiecznej Europie zainteresowanie mitologi i naukami
15 M. Monier, V. Williams, A Sanskrit-English Dictionary, Motilal Banarsidas,Delhi 2002, s.
872.

16 S. Martin, Alchemy and Alchemists, Pocket Essentials, Londyn 2001, s. 12.

Wschodu przeywao swj renesans. W Paryu, do libretta wolnomularza
Louisa de Cahusaca, Jean Philippe Rameau komponuje oper Zaratustra
(Zoroaster). Do masonerii nalea niemal kady o kim warto wspomnie,
z Haydnem i Gluckiem na czele. Patron zarwno Mozarta, jak i Beethovena
baron Gottfried van Swieten nalea do sekretnego Zakonu Iluminatw17
Beethoven rwnie y w atmosferze naadowanej ezoteryzmem. Christian
Gottlob Neefe, nauczyciel kompozycji Beethovena, by masonem i
Iluminatem18. Beethoven by ywo zainteresowany naukami Wschodu, czyta
literatur indyjsk (o czym wspomina w swoim pamitniku z roku 1816) a nad
swoim biurkiem powiesi egipsk inskrypcj: Jestem tym co jest. Jestem
wszystkim co byo, jest i bdzie. aden miertelny nie unis spowijajcego mnie
welonu. ON jest nim samym, i tylko TEMU JEDNEMU wszystkie rzeczy
zawdziczaj swoj egzystencj.
Wersy te, jakby ywcem wzite z notatnika Skriabina, byy wykorzystywane w
rytuaach masoskich19.
Oda do radoci Schillera, wykorzystana w IX Symfonii, wpisuje si znakomicie
w panujce trendy zainteresowa, by zacytowa jedn ze strof:
Bogw si przebaga nie da,
Rwnym im wypada by.
(tum. Andrzej Lam)
Do najbardziej mistycyzujcych kompozytorw nalea z pewnoci Ryszard
Wagner. Jego wypowiedzi o kosmicznych prdach Boskiej Myli, wibrujcym
eterze, wielkim kosmicznym prawie, polegajcym na tym, e wyobrania kreuje
rzeczywisto znowu brzmi jak wyjte z ust Skriabina. Wagner chcia
wytworzy stan transu u publicznoci, w ktrym po muzycznym pomocie
mona by wyj z obszaru umysu racjonalnego i wyzwoli energie
tkwice w niewiadomoci i podwiadomoci20. Nie jest przypadkiem i
Skriabin najwyej ceni dwch kompozytorw, Chopina i Wagnera wanie.

Ide wagnerowskiego Gesamtkunstwerku wzwalajcego energie

podwiadomoci Skriabin rozwin w charakterystycznie konsekwentny dla
17 H. C. R. Landon, Mozart: The Golden Years:1781-1791, Thames and Hudson,Londyn
1989, ss. 105-122, 225-236.

18 M. Solomon, Beethoven Essays, Harvard University Press, Cambridge 1988, s.

194.

19 Ibidem, s. 350

20 J. Godwin, Harmonies of Heaven and Earth: The Spiritual Dimensions of Musicfrom

Antiquity to the Avant-Garde, Thames and Hudson, Londyn 1987, s. 238.
siebie sposb do rozmiarw owego makabrycznie wielkiego Misterium, ktre
chyba jednak nie miao szans na urzeczywistnienie, nie tylko z powodu
przedwczesnej mierci kompozytora. Poczenie wszystkich moliwych gazi
sztuki w jednym Misterium, trwajcym tydzie, w specjalnie zaprojektowanej
do tego celu wityni w Indiach, a dzwony miay by zawieszone na niebie
( Skriabin nawet interesowa si awiatyk w tym celu) gdzie ludzko miaa
dozna egzystencjalnego wstrzsu i przeobraenia - wydaje si by ponad siy
dla jednego czowieka. Mody, niepewny siebie, wiecznie cierpicy i
przeywajcy egzystencjalne rozterki nadwraliwiec, autor tragicznie smutnych
wczesnych preludiw i etiud przeobraa si jak feniks z popiow w
demonicznie zuchwaego proroka, mesjasza prometejskiej idei sztuki. Definicje
tego co moliwe zostaj przesunite dalej ni kiedykolwiek. Od tej pory z
definicji wszystko moe si sta moliwe. Na pytanie Sabaniejewa, czy muzyka
moe wzbudzi u suchacza
bl zba Skriabin odpowiada ze miechem: To kwestia dystrybucji materii.
Wszystkie dysonanse w muzyce mog by uoone w artystyczny rytm aby sta
si wehikuem przyjemnoci. Zwycistwo ducha nad materi nie opuszcza
kompozytora ju do koca - nawet na ou mierci, wiedzc e umiera, Skriabin
mia powiedzie Sabaniejewowi, e czuje si dobrze i nie boi si: zawsze
mwiem, e cierpienie jest niezbdne [] mwiem prawd. Pokonaem
cierpienie. Wiesz, czuj si naprawd
dobrze teraz, mimo blu 21Przychodzi tu na myl wers Tadeusza Rewicza:
Dopki nie poczujesz si nieszczliwy, nie narodzi si
w tobie poezja! (Przygotowanie do wieczoru autorskiego). Wanie na osi:
cierpienie bunt wyzwolenie oscyluje chronologicznie twrczo Skriabina;
nawouje do zwycistwa we wspaniaych, dramatycznych rodkowych czciach
swoich melancholicznych Impromptus, w Etiudach i niektrych Preludiach w
ktrych dramatyczne, pompatyczne akordy zwiastuj, nieomal proklamuj wol
wielkoci, wolnoci i triumfu. Walka ze sabociami, ktre szarpi nerwy
kompozytora, to geneza jego ewolucji. Jak pisze do M. P. Bielajewa (przed 3
[15] kwietnia 1895 roku):
Raz nazwa mnie Pan w licie niezaradnym, i wie Pan, e rzeczywicie pod
pewnymi wzgldami jestem dzieckiem najzupeniejszym: kroku jednego pewnego
nie mog zrobi. I wci skrajne nastroje: to nagle okazuje si, e mam
si mnstwo, wszystko przezwycione, wszystko moje, to znw wiadomo
zupenej niemocy, jakie zmczenie i apatia, rwnowagi nie ma nigdy.22
O tym, e kompozytor by w tym czasie w bardzo zym emocjonalnym stanie

21 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit.,t. II, s. 277

22 A. Skriabin, Cay jestem pragnieniem nieskoczonym!, Listy, op. cit., s. 71.

donosi w licie do Natalii Sekieriny (notabene nieszczliwej mioci Skriabina)
Konstanty Igumnow, ktry spotka
Skriabina w Berlinie po 15 sierpnia 1895: Aleksander Nikoajewicz wydaje si
emocjonalnie roztrzsiony, ma skoatane nerwy []. Robi wraenie osoby,
ktrej ju nic nie zostao w przyszoci, ktra ma bardzo mao teraz, a dla ktrej
wszystko naley do przeszoci. Mwi e jest najszczliwszym czowiekiem
na ziemi, ale ju na wydechu syszymy e ju przyszed czas aby odej, e
pragnie umrze bardziej ni cokolwiek innego. 23
Na naszych oczach, albo raczej uszach! poprzez heroiczny bunt, romantyczny
krzyk swoich utworw Skriabin przezwycia ow sabo; i proklamuje si
woli jako or zwycistwa i zarzewie kreatywnoci. Wiecznie cierpicy 20
latek, nieszczliwie zakochany i kontuzjowany z trwale przewiczon rk,
zapisuje w swoim notatniku buntownicz proklamacje:
Aby sta si optymist w realnym tego sowa znaczeniu, czowiek musi
cierpie, zwtpi, a nastpnie to pokona.
Nie z wasnej woli przyszedem na ten wiat. C robi?
W sodkiej modoci, peny iluzji pragnie i nadziei, upajaem si blaskiem
chway.
Czekaem objawienia z Nieba. Jednak nie przyszo. C, co robi?
Szukaem wiecznej prawdy, pytaem si ludzi. Niestety, nie wiedzieli wicej
ode mnie. C, co robi?
Szukaem wiecznego pikna, lecz nie znalazem. Tak jak pk kwiatu, ktry
nigdy nie rozkwita, moje uczucia zamary. Nocny deszcz przykry wiato dnia.
Szukaem ukojenia w nowym rdle, nowych kwiatach, ale nigdzie nie
znalazem. Dyem nie do zmiany tego co byo, lecz do powrotu do tego co
ju zostao wyczerpane, wzywaem to czego ju dowiadczyem.
W yciu kadego czowieka wiosna przychodzi tylko raz. Ale spjrzmy, jak
ludzie goni za tymi boskimi snami, za tymi czarujcymi zudzeniami!
W kocu znalazem spokj we wspomnieniach. Jednak gdy si przyzwyczaiem
do nich, znikny. C, co czyni? Kimkolwiek jeste, ktry miejesz si ze mnie,
ktry pogrye mnie w t
czarn otcha,
Kimkolwiek bye, Ty, ktry kpie ze mnie, uczynie winiem, uwiode
by rozczarowa, dae by odebra, piecie by si znca,
Odchodz od Ciebie nie szukajc zadouczynienia.
yj. Kocham ycie. Kocham ludzi. Kocham ich wszystkich jeszcze bardziej
dlatego, e przez C i e b i e cierpieli.
Ogosz wszystkim, e zwyciyem nad Tob, nad sob. Powiem im eby
nie pokadali w Tobie nadziei, e nic nie mona oczekiwa od ycia za wyjtkiem
TEGO CO SAMI STWORZ.
Dzikuj Ci za wszystkie lki, ktre Twoje prby i mki przyniosy. Dae

23 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit., t. I, s. 207.

mi pozna moj nieograniczon moc, moj bezkresn potg, to e jestem
niezwyciony. Dae mi moc kreatywnoci.
Powiem ludziom, e s silni i potni, e nie ma powodu do paczu, e nie
ma przegranej, e nie musz si ba wtpliwoci, ktre same w sobie daj
powd do triumfu.
Potny jest ten! Silny jest ten! Ten, kto pokona poczucie przegranej

W roku 1904 Skriabin ju nie ma

wtpliwoci dokd ta droga ma prowadzi. Tworzy ekstaz. Tworzy sztuk
ktra w ekstatycznym triumfie wyzwala ze saboci.
Oto kilka kolejnych linijek z notatnika z tego okresu: Ach ycie! Ach kreatywny
porywie!
Ach wszystko czynice pragnienie! Jeste wszystkim. Jeste wiatem aoby
(blu) i wiatem radoci, a ja adoruje Ci w obu postaciach. Jeste oceanem
pasji,
teraz burzliwy i spokojny. Kocham twj lament i kocham tw rado (jedynie
nie kocham desperacji). Jestem wolny. Jestem niczym. Chc y! Chc nowego,
nieznanego. Chc tworzy, tworzy swobodnie, tworzy wiadomie, by na
szczycie.
Chc podbija moj kreacj boskiej piknoci. [] Chc by najjaniejszym
wiatem, najwspanialszym (i jedynym) socem. Chc rozwietli wszechwiat
moim wiatem. Chc pochon wszystko i zawrze wszystko w mojej
indywidualnoci.
Chc da (wiatu) rozkosz. Pragn obj wiat jak kobiet24

Pozornie megalomaskie sowa mona jednak rozumie inaczej - jak piknie

tumaczy Skriabina Wiaczesaw Iwanowicz Iwanow w r.1917, bronic
kompozytora przed fal oskare, jakoby skriabinowskie
Misterium miao by inspirowane megalomani:
Nie wyobraa sobie, e zjednoczy ludzko przez siebie, ale zdecydowanie
pomimo siebie, poza sob, przez automatyczny i mistyczny ruch wsplnoty
ducha tych, ktrzy si zbior by uczestniczy w jego Misterium bdcym
jedynie materiaem do aktu sakramentu. Dla niego stworzenie
Misterium jawio si jako niemoliwe a do nadejcia chwili, w ktrej jego
ja si rozpyno i zostao zniszczone i ktrego teurgiczna rka staa si
jedynie narzdziem Boskiej Woli akceptujcej powicenie jego osoby na ten
cel25

24 A. Skriabin, tzw. Szwajcarski Notes datowany na rok 1904, [w:] F. Bowers,Scriabin: A

Biography, op. cit., t. II, s. 54.
Jak pisa w licie do Margarity Morozowej z dnia 1 maja 1906
roku:
Ja nie chc u r z e c z y w i s t n i e n i a c z e g o k o l w i e k , lecz
nieskoczonego wzrostu twrczej dziaalnoci, ktry zostanie wywoany moj
sztuk. To znaczy, przede wszystkim powinno by skoczone moje gwne
dzieo.
[] Moja chwila jeszcze nie nadesza. Ale si zblia. Bdzie wito! Wkrtce!26

Zbawienie wiata, jak widzimy, jednak jeszcze nie nadeszo, ale niewtpliwie
Skriabin pozostawi po sobie cegiek, ktra ten wiat czyni lepszym. Swoj
sztuk i swoje mesjanistyczne, idealistyczne wizje sztuki i roli artysty. Na
koniec niech zabrzmi pikne i czue sowa artysty, ktrego ycie i twrczo
naleay do najpikniejszych i najbardziej romantycznych rozdziaw w historii
sztuki.

Kochaj ycie caym sob, a bdziesz zawsze szczliwy. Nigdy nie

bj si by tym kim chcesz by. Nigdy nie bj si swoich pragnie. Nigdy nie
bj si ycia, ani cierpienia, bo nie moe by wikszego zwycistwa nad
przygnbieniem ni przez pokonanie cierpienia. Musisz zawsze by
olniewajcy. Jeli jeste brzydki i to Ci ciy, walcz a pokonasz t chorob. []
Jeli jeste stary i to Ci przygniata, to tak samo jest chorob, ktr moesz
pokona w boju przez si swoich chci. Ronij w si. Rozwijaj swoje
uzdolnienia. []
Patrz na kad niewygod jedynie jak na przeszkod, jak na znak, ktry Ci

25 W. Iwanow, Pismo chlenasowieta Moskowskogo Skriabinskogo Obszczestwa

predsedateliu Petrogradskogo
Skriabnskogo Obszczestwa po powodu knigi L. L. Sabaniejewa Skriabin, ss. 19-20,
[w:] R. Bird, The Russian Prospero: The Creative Universe of Viacheslav Ivanov,
University of Wisconsin Press 2007, s. 113

26 A. Skriabin, Cay jestem pragnieniem nieskoczonym!, Listy, op. cit., s. 419

uwiadamia, e masz moc aby j pokona. Kochaj ludzi, tak jak ycie, tak jak
swoje wasne ycie, tak jakby byli Twoj kreacj, kochaj ich w peni. [] Bd
z nich cudownie dumny i dlatego nigdy nie zazdro. Zazdro jest wyznaniem
twojej poraki. Jeli martwisz si, e nie masz talentu, to znak, e ziarno
talentu ju w Tobie jest. Pozwl by roso i nigdy we nie wtp. Zazdro i brak
nadziei rwna si mierci. [] Raduj si z kreatywnoci innych ludzi []27

27 F. Bowers, Scriabin: A Biography, op. cit., t. II, ss. 99-100.