BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

53. Monachijska Konferencja

Bezpieczestwa
pytania i odpowiedzi
Jadwiga Kiwerska

Odbywajca si corocznie w lutym Monachijska Konferencja

Bezpieczestwa (Munich Security Conference MSC) uznawana
jest w rodowisku specjalistw za najwaniejsze forum dyskusji
o bezpieczestwie wiatowym, wyzwaniach i zagroeniach dla
porzdku globalnego i regionalnego, wreszcie o perspektywach
i kierunku rozwoju sytuacji midzynarodowej. Jej renoma
Redakcja:
Radosaw Grodzki powoduje, e do stolicy Bawarii zjedaj si przywdcy wielu
Jacek Kubera pastw, szefowie resortw obrony i spraw zagranicznych repre-
(redaktor naczelny) zentujcy wiksze i mniejsze pastwa, wani politycy, czoowi
Piotr Kubiak eksperci i analitycy, wreszcie szeroka rzesza dziennikarzy. Nie-
Krzysztof Malinowski wtpliwie uwaga politycznego wiata oraz mediw zwrcona
Korekta: jest w tym czasie ku Monachium w oczekiwaniu, e padn tam
Hanna Ranek wane sowa i deklaracje, nakrelone zostan kierunki polityki,
a nawet zaproponowane rozwizania rnych problemw.

Nr 293/2017 To w stolicy Bawarii amerykaski wiceprezydent Joseph

21.02.17
Biden w 2009 r. ogosi reset w stosunkach z Rosj, co jak
ISSN 2450-5080 mona si byo wkrtce przekona nie stao si tylko zgrabnym
sloganem, ale zapocztkowao trwajce dugie miesice i w sumie
zakoczone porak prby uoenia si z Rosj. Wprawdzie
udao si podpisa nowe porozumienie START, powanie zmniej-
szajce limit amerykaskich i rosyjskich gowic nuklearnych,
jednak decydujc si na daleko idce ustpstwa wobec Rosji
Biuletyny dostpne
take dziki: w ramach polityki resetowania stosunkw, administracja Barac-
NEWSLETTER IZ ka Obamy zapacia wysok cen Rosja przystpia do realizacji
FACEBOOK
SCRIBD swych neoimperialnych celw.
LINKEDIN
TWITTER Wczeniej w 2007 r., take w Monachium, prezydent
Wadimir Putin, wystpujc niezwykle wojowniczo, niedwuznacz-
nie da do zrozumienia, jakie s cele jego polityki zagranicznej.
Wwczas atak rosyjskiego przywdcy na Stany Zjednoczone, ktre

1z5
oskary o amanie prawa midzynarodowego, poszerzanie swojej strefy wpyww
poprzez przyjmowanie nowych pastw do NATO oraz przez plany instalowania w Europie
rodkowo-Wschodniej tarczy antyrakietowej, pad na podatny grunt niech
wobec administracji Georgea W. Busha bya do powszechna. Ale ju rok pniej,
w sierpniu 2008 r., dokonujc agresji na Gruzj i anektujc Oseti Poudniow oraz
Abchazj, strona rosyjska rozpocza swj marsz ku odbudowie imperium.
Warto wspomnie o jeszcze jednym wydarzeniu z Monachijskiej Konferencji
Bezpieczestwa. To tutaj amerykaski sekretarz obrony Donald Rumsfeld w lutym
2003 r. powtrzy wobec szerokiego audytorium sw wczeniejsz, wyraon pofi-
cjalnie opini o tzw. nowej Europie zdecydowanie przyjaznej Ameryce, skadajcej
si gwnie z pastw byego bloku radzieckiego i przeciwstawi j starej Europie
nieprzychylnej wobec Stanw Zjednoczonych i jakby pozbawionej woli dziaania.
Wypowied ta, nie tylko wywoaa ostr reakcj niektrych uczestnikw MSC doszo
wrcz do sporu z niemieckim szefem dyplomacji Joschk Fischerem ale te zachwiaa
silnie ukadem transatlantyckim, gdy niejako poza nawias postawiono Francj
i Niemcy, a europejski rodek cikoci przesunito na wschd kontynentu. Jakkolwiek
opinia Rumsfelda okazaa si zaledwie krtkotrwaym sloganem, podobnie jak nie
zapado w pami wiele innych wydarze z Monachium, to jednak ranga spotkania
w stolicy Bawarii pozostaje niekwestionowana.
Szczeglnie wielkie s oczekiwania w momentach przeomowych, gdy wa si
losy bezpieczestwa i porzdku midzynarodowego lub niezbyt jasno, czasami wrcz
gronie rysuj si plany i zamierzenia przywdcw wanych pastw. Z tak sytuacj
mamy do czynienia obecnie - wiat stoi przed ogromnymi wyzwaniami i problemami.
Z jednej strony Rosja zdoaa ju zademonstrowa swe aspiracje neoimperialne, ktrych
ofiar pada Ukraina, a ekspozycj staa si Syria, z drugiej za po raz pierwszy
od wielu dziesicioleci polityka zagraniczna Stanw Zjednoczonych stoi pod wielkim
znakiem zapytania. Jest ona nie tylko trudna do przewidzenia, ale biorc pod uwag
wczeniejsze, izolacjonistyczne deklaracje nowego prezydenta Donalda Trumpa jej
perspektywy mog by dla Europy i adu wiatowego grone. Uwag spoecznoci
midzynarodowej konsekwentnie absorbuje te zagroenie terrorystyczne i jego bar-
dzo niebezpieczna emanacja Pastwo Islamskie. Rwnie Europa/Unia Europejska
znalaza si w tak trudnej sytuacji, e przyszo projektu europejskiego staa si
wielk niewiadom.
Te oraz inne tematy znalazy si na agendzie tegorocznej konferencji monachij-
skiej (17-18.02.2017). Zgromadzia ona a 25 szefw pastw i rzdw, ale niewtpli-
wie najwaniejszym jej uczestnikiem by amerykaski wiceprezydent Michael Pence,
ktrego sw suchano z najwiksz uwag, starajc si dociec, jaki bdzie rzeczywi-
sty ksztat amerykaskiej polityki zagranicznej i czy wczeniejsze zapowiedzi Trumpa
nie stan si faktem. Oceniajc wystpienie wiceprezydenta pod tym ktem, mona
powiedzie, e stara si on uspokoi europejskich sojusznikw. Podobnie jak trzy dni
wczeniej, na spotkaniu z szefami resortw obrony pastw czonkowskich NATO
zrobi to amerykaski sekretarz obrony James Mattis, zapewniajc o fundamentalnym
znaczeniu Sojuszu Atlantyckiego i trwaoci amerykaskich zobowiza wobec niego
(deklaracje te Mattis powtrzy w Monachium), take Mike Pence stawia spraw jed-
noznacznie.

2z5
 Zapewnia w imieniu prezydenta Trumpa, e Stany Zjednoczone silnie wspie-
raj NATO i bd niezachwiane (unwavering) w swych zobowizaniach wobec sojuszu
transatlantyckiego. Z jednej strony taka deklaracja z ust amerykaskiego wicepre-
zydenta powinna osabi napicie niepewnoci wrd europejskich sojusznikw, ktrzy
wczeniej syszeli od kandydata Trumpa, e NATO jest przestarza (obsolete)
instytucj. Z drugiej strony byo w tym co niesychanego, e trzeba byo mwi
o sprawach, ktre przez tyle dziesicioleci pozostaway imperatywem amerykaskiego
i europejskiego bezpieczestwa o obecnoci i zobowizaniach Stanw Zjednoczo-
nych jako gwnego filara NATO. Kiedy brzmiaoby to banalnie i byoby zwyk reto-
ryk, dzisiaj stao si niemal gwnym przesaniem konferencji w Monachium.
Pytaniem pozostao natomiast, w jakim stopniu deklaracje Pencea s wiary-
godne i bd realizowane. Wszak trzeba uwzgldni fakt, e decyzje finalne bdzie
podejmowa prezydent Trump, ktrego przewidywalno i kompetencje nadal budz
zatroskanie i o ktrym krytycznie w Monachium wypowiada si nawet przedstawiciel
Partii Republikaskiej i niekwestionowany autorytet w kwestiach bezpieczestwa
senator John McCain. Argumentem dla obecnej administracji, podobnie zreszt jak
byo to ju wczeniej, jest niewtpliwie kwestia podziau obcie finansowych
w ramach Sojuszu. Nie tylko sekretarz obrony Mattis w Brukseli, ale rwnie wicepre-
zydent Pence w Monachium postawili problem burden sharing niedwuznacznie,
w przypadku szefa Pentagonu uzaleniajc skal zaangaowania USA od przedstawie-
nia do koca roku planu, w jaki sposb pastwa czonkowskie zamierzaj zrealizowa
zobowizanie przeznaczenia 2 proc. PKB na obronno.
Jakkolwiek wiadomo podjcia tego wyzwania jest w Europie coraz wiksza
zahamowano, a nawet odwrcono trend spadkowy w nakadach na obron to jednak
pena realizacja postulatu burden sharing zajmie czas jaki. Nawet kanclerz Angela
Merkel, wystpujc w Monachium, moga powiedzie, e Niemcy trwaj przy podj-
tym zobowizaniu, ale bez konkretw (obecnie przeznaczaj na obronno zaledwie
1,19 proc. PKB). Odnoszc si za do relacji Europy ze Stanami Zjednoczonymi, sze-
fowa niemieckiego rzdu dowodzia ich znaczenia. Wyzwaniom wspczesnego wiata
nie podoa adne pastwo w pojedynk. Potrzebujemy wsplnego wysiku. () Take
Europa boryka si z islamskim terroryzmem. Take my potrzebujemy wsparcia
Stanw Zjednoczonych. Potrzebujemy amerykaskiej siy militarnej przekonywaa
w Monachium kanclerz Merkel.
Nawizywaa tym samym do przewijajcych si w debatach na forum konfe-
rencji monachijskiej sugestii o koniecznoci uniezalenienia si Europy od Ameryki,
stawiania przede wszystkim na siebie. Parafrazowano przy tym haso wyborcze Trumpa,
apelujc: Make Europe Great Again. Autorzy takiej koncepcji, nie nowej zreszt,
dysponowali wakim jej uzasadnieniem, wynikajcym tym razem z obaw o ksztat
polityki administracji Trumpa nowy niemiecki minister spraw zagranicznych Sigmar
Gabriel przekonywa, e trzeba mie nadziej, ale musimy by przygotowani na naj-
gorsze ze strony Waszyngtonu. Haso liczenia na siebie pozostao jednak na mar-
ginesie dominujcych nastrojw w Monachium wikszo przywdcw oraz wypo-
wiadajcych si politykw nie miaa wtpliwoci, e degradacja ukadu transatlan-
tyckiego miaaby zgubne konsekwencje zarwno dla jego europejskiego, jak i amery-
kaskiego czonu. Za problem zwizany z prezydentem Trumpem polega gwnie

3z5
na tym, e uwiadomi on Europejczykom ich sabo w zakresie bezpieczestwa.
Powinno to dziaa mobilizujco na wsplnot europejsk.
Chocia temat trwaoci wizi transatlantyckich w nowej rzeczywistoci poli-
tycznej przewaa w debatach konferencji monachijskiej, to jednak wtkiem niemal
wszechobecnym bya Rosja, cele jej polityki i odpowied na ni Zachodu. Wiceprezy-
dent Pence, w odrnieniu od pamitnego wystpienia Bidena w 2009 r., nie zapro-
ponowa adnej zgrabnej frazy, ktra miaaby ksztatowa amerykask polityk wobec
Moskwy. Pozosta przy oglnych stwierdzeniach, e istniej obszary wymagajce
wsppracy amerykasko-rosyjskiej oraz problemy sporne, choby odpowiedzialno
Rosji za sytuacj na Ukrainie. Bdziemy rozlicza Rosj z dziaa na Ukrainie
mwi Pence. Porwnujc wystpienie wiceprezydenta z opiniami na temat Rosji
i Putina, wygaszanymi w czasie kampanii wyborczej przez Trumpa, to niewtpliwie
teraz byo ju wicej realizmu w ocenie dziaa Moskwy. Cho zdawkowo wypowiedzi
Pencea stanowia swego rodzaju asekuracj, aby nie narazi si na krytyk, e nowa
administracja pozostaje pod urokiem skutecznego i silnego przywdcy Rosji, z ktrym
zamierza si ukada, ale te zbytnio nie zirytowa Moskwy.
Znacznie wicej i dobitniej mwia o Rosji kanclerz Merkel, czynic j niemal
gwnym tematem swego wystpienia. Przyznajc, e po okresie zimnej wojny nie
udao si uoy dobrych stosunkw z Moskw, podtrzymaa tradycyjn lini polityki
niemieckiej, e z Rosj trzeba utrzymywa kanay komunikacyjne, choby w ramach
Rady Rosja NATO. Bd dalej poszukiwaa sposobw zbudowania lepszych relacji
z Rosj mimo naszych rnic w podejciu do wielu problemw zapewniaa Merkel.
Nie zawahaa si jednak przypomnie, e to Rosja naruszya integralno terytorialn
Ukrainy i to ona jest odpowiedzialna za brak stabilnych relacji wiata Zachodu z Rosj.
Przywoywana wielokro Rosja wypowiedziaa si w Monachium zdecydowanie
i mocno. Minister spraw zagranicznych Siergiej awrow, w odrnieniu od swych adwer-
sarzy, w tym wiceprezydenta Pencea, przedstawi jasno zarysowan wizj porzdku
wiatowego. Uznajc NATO za relikt zimnej wojny, szef rosyjskiej dyplomacji zapro-
ponowa wprost ustanowienie demokratycznego porzdku wiatowego postzachod-
niego, w ktrym bdzie respektowana suwerenno kadego pastwa (sic!). Byy
to mocne sowa, dowodzce poczucia siy i moliwoci pastwa, ktre niemal odzyskao
swj imperialny potencja i po chwilowym ostracyzmie na arenie midzynarodowej
powrcio ju do pierwszego szeregu mocarstw decydujcych o wiecie. To poczucie
odzyskanej rangi zabrzmiao jeszcze wyraniej, gdy minister awrow zaproponowa
Stanom Zjednoczonym nawizanie stosunkw pragmatycznych, z wzajemnym respek-
tem i wiadomoci naszej wsplnej odpowiedzialnoci za porzdek globalny.
Wprawdzie wiceprezydent Pence ju nie odnis si do propozycji awrowa, ale nie-
wtpliwie oferta ta dotara do Waszyngtonu.
Oceniajc z perspektywy optymisty obrady w Monachium mona uzna, e przy-
niosy one odpowied na wane pytanie: nowa administracja amerykaska potwierdzi-
a zobowizania Stanw Zjednoczonych wobec europejskich sojusznikw. Sojusz
transatlantycki miaby pozosta istotnym punktem odniesienia dla polityki Waszyng-
tonu. Take strona europejska silniej ni wczeniej zademonstrowaa sw odpowie-
dzialno w ramach Sojuszu Atlantyckiego.

4z5
 Pesymista natomiast zwrciby uwag, e wystpienie wiceprezydenta Pencea,
oprcz deklaracji w sprawie NATO i trwaoci wizi transatlantyckich, nie nioso ad-
nego przesania na przyszo. Zabrako odpowiedzi na pytanie o amerykask strategi
wobec najwaniejszych wyzwa wspczesnoci. Wida byo, e administracja Trumpa
nie wypracowaa jasnej koncepcji swej polityki zagranicznej. W przeciwiestwie
do Rosji, ktrej szef dyplomacji nie mia oporw, aby przedstawi w Monachium sw
kontrowersyjn i w gruncie rzeczy antyzachodni wizj porzdku wiatowego.
Swego rodzaju staym punktem w tym rozwibrowanym wiecie pozostay Niemcy,
ktrych polityka zagraniczna jest konsekwentna zarwno w odniesieniu do Rosji,
jak i w przywizaniu do wsplnoty transatlantyckiej. Potwierdzia to kanclerz Merkel
w Monachium.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Jadwiga Kiwerska prof. dr hab., pracownik Instytutu Zachodniego i Europejskiej Wyszej

Szkoy Biznesu, historyk i politolog, specjalista w zakresie stosunkw midzynarodowych,
zwaszcza polityki amerykaskiej.

Instytut Zachodni tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

im. Zygmunta Wojciechowskiego email: izpozpl@iz.poznan.pl
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna www.iz.poznan.pl
5z5