Aleviliin

Yazl Kaynaklar: Safevi Kaynaklar

Aye Baltacolu-Brammer
The Ohio State University

ii slam inancnn ilk mam kabul edilen Aliye ve onun soyundan gelen
imamlara kar beslenen derin muhabbet balamnda Alevilik, Ortaa
Anadolusunda sanlann aksine olduka yaygn bir kavramd. On nc yzyla
damgasn vuran Mool istilalar sonras hakim olan mezhepler st atmosferde
bireyler ve saylar gittike artan Sufi tarikatlar ehlibeytizm olarak da adlandrlan
ve temelde Snni ve ii slamn bir sentezi olarak deerlendirilebilecek olan bu
anlay grece rahatlkla sergileyebilmekteydiler. Mezhep bazl ayrmn kiisel ve
toplumsal anlamda kuvvetlenmesi ve politik birer kimlik haline dnmesi ise yine
bu dnemde Kuzeybat randa ortaya kan ve Anadoludaki taraftar kitlesini ok
ksa bir srede olduka etkili bir ekilde arttran Safevi dini-politik hareketi ile
Osmanl merkezi ynetimi arasnda yaanan rekabet ile dorudan ilintilidir.
Anadolu Alevilii Safevi tarikatnn nemli liderlerinden eyh Cneydin iiliki
politikletirme abalar, olu eyh Haydarn uygulamaya koyduu simgesel
Kzlbalk olgusu ve ah smailin kurucusu olarak kabul edildii Safevi
mparatorluu ile baka bir boyuta tanmtr. 1440lerde balayan bu sreten
itibaren Kzlbaln Safevi Devleti iin kilit nemini kaybetmeye balad
1650lere kadar geen sre zarfnda kaleme alnan pek ok Safevi kronii (ve
menakbnamesi) Anadolu Alevi/Kzlba poplasyonundan ya Safevi Devletinin
temel destekisi ya da destekisi olmaya potansiyel kitleler olarak detaylca
bahsetmektedir. Bu kaynaklar ayn zamanda iki yz yl boyunca olduka kapsaml
bir ekilde yrtlen Safevi destekisi propagandann da nemli bir ayan
oluturmaktadr.
Ne yazk ki Anadolu Alevi/Kzlba topluluklarnn ekillenmesi ve geliimi
asndan esiz bir deere sahip olan bu kaynaklar, ok az bir ksm hari, Trk tarih
yazmnn fazla dikkatini ekmeyi baaramamtr. Gerek dil konusunda karlalan
engeller gerekse 1930lardan itibaren tekrar glenen mezhepi tarih anlay
nedeniyle bahsedilen Safevi kaynaklarnn pek az Trkeye kazandrlabilmi,
tercmesi yaplan eserlerin ise eletirel okumalar gerekletirilememitir.
Bu sunum ve akabinde gelecek olan makale, Yakn a Anadolu Aleviliini
anlamlandrmak asndan paha biilmez bir neme haiz olan Safevi kroniklerini
irdeleme, bu eserlerin tad potansiyeli ve noksanlklar belirtme ve bu konuda
bilgi edinmek isteyen okuyucuya rehberlik etme amacn tamaktadr. Buna ek
olarak, Trkeye evrilen snrl saydaki Safevi eserin yansra, Bat Avrupa
dillerine evrilmi ya da halihazrda sadece Farsa kopyalar bulunan kaynaklarn
ksa bir listesini iermekte ve bu kaynaklarn ieriklerine dair bilgi verirken bu
eserlerin tarih yazcl asndan tadklar nem zerinde de durulmaktadr.