1

Versin en YINE
2 3

Contenidos
Kamrutkalurupa kamrurchi giwaka:

Muchkotgimatkaletikolupna panene gimatkalchiyma sato kiruka

gishpakachrotka wa muglepokotu rumatgiglepokletinripna ga wa rujganruna
rupxakjerupna wa rawyawakna chijne ponikowle girukotikolu. Gamarakayrine
chijne ga wa tukshikikowaka chijne wa katgalo waleni 76 psosite chijne. Ga wa tsru pgina
kaprojirune walako yapretachine genekchijne tikolu waneni Madre de Dios sreta.

KASHICHKALUROPA KIRUKA YIMAKIKOLUPNA GIMATKALCHIYMA WA GAMARAKAYRINE NERU,

Gimatpiranatkalurupa 1:
PENENE CHINANU GITAAKALURU 5
RENEKIKOLNA CHIJNE GIRUKOTIKOLUPA CHINANU.

ASOCIACION PARA LA CONSERVACIN DE LA CUENCA AMAZNICA ACCA

pgina
Domicilio: Jirn Cusco 499- Puerto Maldonado, Madre de Dios
Gimatpiranatkalurupa 2:
Telfono: +51 (082) 573237 TSRU GITAAKALUNE PENENE GA WA
MUGLEPOKOTU 13
Autores: Ramn Rivero Meja (ACCA) / Luis Secln Contreras (CARE Per)
Revisin: Walter Quertehuari (ECA-RCA)
Diagramacin: Renato Tizn / Lucero Baos
Correccin de estilo: Mauricio Cerna pgina
GIMAT-PIRANATKALURUPA 3
Imprenta: PERU OFFICE S.A.
Direccin : Av. Vctor Andrs Belaunde 147 Torre 6 Of. 402 San IsidroHecho el Depsito Legal en la Biblioteca
Nacional del Per N 2016-13109
GIRUKOTKALURU CHIJI KAMRUPIRANATIKO-
LU PANENE POKCHIYA 19
Muchinanu pogijetkaluro
Setiembre ksuru- 2016
Tiraje: 15 unidades
pgina
GET-PIRANATKALURU 4
Wpoyagnutna Wa Gamerik anone wanna chinanu wumkata koshpakle piranatlu gewi gwachri, wa
ragensiateymana Estados Unidoyma rumkata kamrutikolupa pachijne gajeyma. (USAID) Psoluko gewi gwa
KAMRURCHI PROJI KOSHPAKIKOLU GITAKLU-
YMA GA WA MUCHINANU RIXJENATYAWAKNA
WA RCA, GA WA GOSHAKO YAPACHINE YINE
YEGI YOPTUKCHIJNE TYAWAKNA MA JIGLOKAS-
23
piranatachri Amazon Conservation,, pejnuruneko ptogine getlu wa girukotikolupa psolgapgako Gazona ga wa HATIKOLUPA WA PENENE POKCHI.
CARE Pero chijne gwachine, gi wa wanna piranni wa USAID getka waka Kowyeno chinanni waka Estados Unidos
wa Gamerika chinanni.

Rendir cuentas y ser transparentes es un derecho de las personas

y un deber de CARE Per. Si usted tiene alguna opinin,
reclamo o sugerencia llame gratis al 0800 - 14417
o escrbanos a: opinion@care.org.pe RdC
RENDICIN DE CUENTAS
 4 5

Gimatpiranatkalurupa 1
PENENE CHINANU GITAAKALURU.

RUMATNAWANA WANNA NANUKO PENENE

RIXINRINA
Rumatnawana wanna nanuko penene rixinrina wale chinreni waneyna
wannako rumuknu rixgiwekletyawakna wa pejnuruneko panene wannako
gasruganru, gikta xani rixpoko getletluna gichijnena wa rawyawakna pto-
gi, ralukanruna ga wa magatachri wannako gijganru gichijneyna, koshpaka
projityawakna ga wa pinrikakamnu rixgiwekletyawakna pinrineyma koxa.
Giyagni wa rumatnawana wanna nanuko penene rixinrina, rumkata wuchi-
jne gitsrukate gajene yayegitinripna wane rumatkakinwana pejnurunyegiya.

SESIN 1
Rumatnawana wanna nanuko
penene rixinrina, ga wa rumata
yostamyoyegitinripna

Watye wa rumatnawana wanna nanuko rixinrina, chinreni malesha ri-

xinripa wa panenkakluko geyikakinripa, gi rixani wanna pejnurunekonni,
(harakbut, machiguengas, wachiperis, yine ga wa pinrine). Seyni galikaka
wumatjemanru wa panene gixyawakni wa pnununaniko kamrupokchi-
tinrina wane goptigiyna ga wa gimatkalunetkani waneyna kirukatna ru-
takyawakluna wannako puyagkakanrupna.

Wa pejnuruneko penene gwanruni wa satu organizacin. Rutakluna ga wa

rasruknawana wannako yostamyo yegitinripna. Petlu satu yapkaklu: Wa gi-
chijne pirana retinipna ( rawyawakna gichijnena, kamrutikolumnupa) galuk-
ta ma ramtakyapluna wannako rumatkalna, rasrukna tnakwana yimakakna
wannako rumatkaleymana waneko pixka rixluna wa yayixinna.

Wale chinanu wa tsrune wuchijne girukotachine getpokowakatlu pane-

ne gixyawaka yanshinikanutna wanna chinanu, muchinangapka rumat-
jemkona wannako gixyawaka gipokchiyna ga wa wanepnute kigleru gimu-
gkaklewlu waneyapna wa pejnurune neruneyma rumatjemkakinripna.

Yazmn Rivero
CCNN Queros
6 7
SESIN 2
Gichijnena, chiji ga wa
kamrupiranatyaluna
penene chijne
Chinamtywaka wa kiruka yonatkaluro wa gitsrukachi wuchijne getachri
wane china, kagwakpiratkalunepni panene ga wa girutkona klunerukok-
taya, gichijneyna ginakakta rawna, rixyawakna wannako gasruganrukaka
girukotikna. Wale chinanu psoluko wanna ganjitanru gigitkalurupni ru-
matikolutkana psoluko rukmuna giwekleyna satkaka gwiyawaka chinanu,
wa klunerukta kamrutyaluna wannako gichijnena.
Giyagni wa papokchikaka ginaka ktanwa yoptok-chijnetna wane sa-
tumnunanuka rumkata kamruretyana, gi rixanu panene chijneni ga wa
pnuteyakasha rawyawakna koxa rumkata koshpakletyaluna ralukanru-
na, waneko pixka rumkata gixletna pinrine pokchi gajene, galukta rixjet-
yawakna pimrine jiglokyalu wa ginanshichikowaka chiji girukotkaluru gi
xanu panenenni wale.
Seyni wa gichijnena rawyawakna yine pokchi, wannako gimat-piranatanutkalu
pagixanu raluka kamruretinipna, (rushagkinipluna waka pshinitsonu pimrine
kamrurewatinri wale chiji rawyawakna, waka satu yineru raluka genekletin-
na) Galukalurni giyampotu rapatjetanna wane jemanshinikanutinna. Giyagni
galukalurni ganikaji pnute yine gigityapa pagixanu pirana kamrutinna.
SESIN 3
Pogirewatachri pokchiya
Pejnur-pokchi potuko waneya papirana mnunanuko rapokinripna klu-
neruktanwa ralukanrupotna pirana: Gichijne kamrutikolupa pirana, pa-
gixani rangitinripna wa gipokchi chinunna galukta mugletu kamrutinna
ruklukanuwnajixyegitko. Giyagni wa tsru gapatjeru rixinna kapokchirune
panene wanepni wa retpiranatinrina psoluko yanshinikanutanruna gike
wanepnute gimkatlu wanena jiwchine waleko getachine gi wa pnute yaka
chinanna, chinamtya waka kiruka gitakaluro rixanna ga wa shinikanchi
yanshinikanutanruna wannako rixyawak-giwekletyanupna.
Muchinanu gapka repomgakna
SESIN 1
Gi rixpoko ganikanatkota, kamrunatinrina
shinikanchi wanna chinyawaka kiruka
poyagkakalurupa
Rumuknunina repomgikolupna muchinan-gapka panene wane gajene, Rumatnawana wanna nanuko
penene rixinrina, ga wa jiglokjetna koxa ginakakta rawini chanixikolna wanna pirana gapokoklunu pagixanu
gapjemtachri chinanupa.
Giyagni watye gimatkoklunutka wa rumuknu wane rixinriyna wa gestado ga wa panene pokchi gajene,
rumkata gapatjeretluna shinikanchi gepi sretayako wa gimatjemkaklu pagikanu raluka kamruretinipna
wa gestado getanru wa katgimata pagixanu ginamtachri mugletu gimkata gapokletlu penene pokchi wale
chinanu panshinikanurunepni.
Gawa xani gewi rutaaka shinikanchi poyagkakalurupa wa rumuknuna wane rixinriyna repomgakolgapkapna.
Marco Internacional Marco Nacional
Gitakaluru wa konwenio N 169 wane Wa Constitosion Politica wa perochijne gajeru.
china wa psolchijnekgajene ptogi
kamrure Giklunanuwlu wa triwonal constitosionalya.
Giklukanuwnalu rixinrina wannako ru- Ley N 29785, wa Ley rumuknunina wa panene repomga gapkatikolupna
muknuyna giwekluya wa korte intera- Gi rixanu wannani wane gwachine gimatkalune wa konwenyoya 169 Gorka-
mericana gitakanru. nisacin Ginternasional wa kamruchi getachi (OIT)
TecretoSupremoN001-2012-MC,Gitakalurupoyagkakalurupaleywarumuknunina
wapenenerepomgagapkatikolupna,girixanuwannaniwanegwachinegimatkalune
wa konwenyoya 169 Gorkanisasion Ginternasional wa kamrurchi getachine (OIT)
Galukarpotni retikolupa wa gi rixpoko galiklemtanruna gapomgalupa, gewi retiko klnerumnupni getko:
Ruglepoktapini: Kigleruyma raniiko psoluko kamrutkalurupa wa gepomlu rixinipna, gi rixanu galuukakuru gimretpiranatkalurutkani ma gestado
ma mutakiniwalu wale galukanru wa chinyawaka kiruka yonatkalurutka (ley , gitakaalurutka,) wa rumretyawakatkalune ( genekchijitikowaka ga
wa ruymunsa piranatyawakluna gwikowakaya.
Pejnuruneneru: Gepomlu kamrunatinna wane koxa rumatikna pejnurune nerune wane gwachine wannako rasruganruna rix-giwekletanruna
wale psoluko kagwakpiratikna. ga wa psoluyako gineruymana rupgijetinwana.( Wa gestadoyma nanuko ga wa panene koxa.)
Kiglenshinika nurunepni: Wa Gestado ga wa panene gitsrukatene wane jiglokanatyachine kigle ganiiklu rixluna psolpotunako kamrutanruna wa
gepomlu kagwakpirkaklu, gaponshinikanru
Pixkakaklu nshinikanurutu: Gewi retinrina wa kamrutanruna gepomlu gomkagitkaluru wale gijganrunu wa pagixanu giknogachri giglepokotachri,
wale pejnunanuko poyagkakyapna gi rixanu gitaakalurutkani ga wa gimretkalurutkani psoluko shinikanchi kamrunatanrutkana wa paneney-
Rawikowaka: wannako kamrure.
mananuko wane gwachine.
Yanshinikanutanrun-gognepa. Wane gogneplu yanshinikanutanrupna gogne. Pejnuruneko gitsrukachine kapokchirune penene gitsrukate ga wa
wane gwachine koxa waneya kagonge rixinrina wa rumkata yanshinikanretinrina kiglerpotunanu shinikanchi raluka chinretanruna, galuukarpotu
shinikanchi gitaakalurupa, wa Gestado galuka kamruretanru wannayma klunerpaktanu wa gapokjemtanu.
Maleshaplu yokshalu ga wa kojwakanshinikanrewlu: Gi wa psolmukchonuko ranikona gaptjeryegi jiglokapinripna wa kapokchirune panene ,
wanna galukinipa wane yanna seyni gi wa gikta china jemkakomtanna rlixinipna wanna naniko ganixinwa.-
Ruglepoktapinru Gigkakpiranyeglu: pejnuruneko kapokchirune penene gimatanru psolpiranako kamrunatanrutkana, rumkata wanna koxa
gitakanru wanna galukanru shinikanchi.
Wa gestado pogire gajeru walepni gigkakanutkana psolpotuko pirana gewi gwachrimnutka, giklunwa yinuwakinritka. Muchinangapka rugkakjixkona.
8 9

SESIN
SESIN 2
2 Kapokchirune chanixikolu jemapinripna
Gipxaklewatachine kamrumtin-
Chaniklu jemapinripna chinreni retpiranatyapluna galuka kamruretkaluru
runa papko, gichijneyna chinanu klunerupni ralukanna wanna. Waneywi wixa wumuknu giwekle tumnu nanuka
repomgakna wixyawaka chinanu, satupje koxa gimkata chanixkota ga wa gixolune ptogi.
Xani wetpiranatanru gewi gwachrikamnu, gewi rugkakpokowakatiko.

Wa kamrukopshinrina wa gepomaklu, wanena wa gipxaklewatachine

Gestado yokanatanune ga wa panene gitsrukatene wanapnitkanwa ra-
pkakanu ginamtachri gitakaluru shinikanchi. Giyagnu wannapni wa ye-
manshinikagkakanu gewi wetinri retanru piranapna.

SESIN 1
1 2 3 4 5 6 7 Shinikanchi kamrutkaluru ge-
tkalurupa. (PDC)
Rumatgetikolu- Wanna
Rumatgeti- Koshalpirana- Rugkakletpi- Romkagi Gestado
tka shinikanchi kolutkana tikolupa wa ranatko wa nanuko kamruretikolu patkanwa
galuukaluru getimginwa
panene pokchi shinikanchi shinikanchi gepomlu wa
Rawikowaka: wannako kamrure.

gitaakalurutka wa getnutkalu.
gajene rumka- galukaluru galukaluru wa tsrukalune Gestadoyma
rumatjemyaplu- ptogineyma klunerni xani wa PDC?
na giknogachripa ta gepomgale- gitakalurutka gitakalurutka.
gimatkalune-
ga wa panene
rapkakjerkakam- tkotatkana. wa repomga gitsrukate-
piranatikolup- tka klunerpak- neyma Wa PDC walanwa sato kiruka yonatkaluro pejnurune nshinikanu gapatje-
nupna wa rumuk- tanwa gapye-
ni giwekleyna na. tachro, wa pnumnunanuka gajene kgimatkalerune papokchimnunanuka
gimanna
rawyawakna gwachine, mturpokchi, tsru pokchi. Waleyma kagwakluna kigle gapkaple
ptogi kapokchiru- rixyapluna koseklupa wa gichijnena chinanu.
ne panene.
Wa PDC. Walenwa chiji girukotkaluru, gi rixanu pagixanu chinanu kamru-
tkalurpatkani yantachijitka psoluyako, wane koxa ret-piranatiko psoluko
sajruxjeru wane mtashaya, kluner-paktanwa wane kamrutinna. Wane
Gepomlu kamrutkoklunupa retpokowakatanruna gewi chinyawaka:
pnutkoxa waneylu psolmuchkonuko kamrutikolupa ga wa rugitikolu wa
regin gajene ga wa municipio koxa getlu tye pirana. Ga wa galukalurni
Waneru kamru papkotkoklunu wa Galuka kamruretkaluru shinikanchi ge- pejnuruneko wane gwachine jempiranatyalu, rumkata gikshikletyapluna
pomlu chinanupa. Waneklupni rumkata wane yaletanna panene gitsrukate kiglerpotunanu shinikanchi wa kgimatkalerune gitakanrupa wanesret-
jemapyapluna gipirana, wane yemanshinikagkakinna wa gestadoyma. gajene.

Panene gimkata ganjiretlu Gestado wa galukaluru rixinri wa shinikanchi Waneru PDCS. Psolpokchiko, regional, provincial ga wa distrital. Giyagni
repomgikolupna waleya, waka rutakona wanna koxa. Gestado gene- watwu kiruka gimatkalurotkani. Wale chinanu panshinikanurunepni ra-
kanna wa rugitikolupna. pkapyapluna raluka kamruretanruna, wa shinikanchi distrital gitakanru
PDC provincial panshinikanurunepni pixkakaklupni, waneklu teno ra-
Retimga papkona wanna nanuko gixikolu gi wa waneplu wa gestado, pokanna. Giyagni pajnuru shinikanchi gapkapanru PDC nacional gitakanru.
gi rixanu panene pjepni gepomgakanu retpokowakatyapluna shinikan-
chi gitakaluru: Galukta gi wa rugleretinrina rumkata wanna gitakletlu
pimri nshinikanu wale rekakgitanna. Wane patkanwa nikatikotka wa
gepomgalu gixkaluru.

Gitakamtkalurutkani kirukayma psolpiranako. Wa panene chijne gwi-

yawaka, wane koxa retpirantika psoji swajiya wa kapokchirune pagixanu
kamrutyawakna wa goshgajeru ponikowleya, waka pnute shayaka
rawastsityawakna. Gimka wannani wale chiji wale swajijkaka, seyni wa
kapokchirune penene wanyna wanna rumkata koshpakletyapluna wanna
galukanru wane gajeru, gi rumkata chipetikotna gi wa Gestado gikeko
rumkata chinreta, gi rixanu satumnu pnumnunanika gixachri gapjegi-
tanunna rawyawak-chijneyna.
10
SESIN 2
Retpiranatanruna wenruprojna
klunerni xani wa retpiranatanru wenruprojna?
Wa retpiranatanru wenruprojna, walani sato kiruka rutakayawakluna
galukalurpo shinikanchi,(gtsrukachine ymananuko ga wa pimrineyma)
Wa kamrurchikaka yinuwakalurupa klunerupni wa kamrutinrina poni-
kowlena pejnurunenu, chinamtyawakatka PDC gitakanru shinikanchi.
Wale patkanwa getanutkalu gi rixpoko kosekotanu pokchi kakamnu wa
kotspalta tyopatkaluna sroshchi wa paokchimnu chinanupa, distrito,pro-
vincia ga wa regin.
SESIN 3
Yemanshinikanutyawakapna gi-
jretluyma gruko.(CCL)
klu xanni wa CCL?
Wa CCL (provincia ga wa distrital) waleni satu gruko tsrukakalunepje je-
manshinikagka kyawaka gruko wa municipalidades gajene. Wane rixa
kamruretluna satu gimatkalchiyma yine chanixkalune wane jemapin-
ripa wannapni pnumnunaniko ginyachine gitsrukachine gimatkalune
kirukaterune wannapni wane yanu. Wannani galkaltene gitsrukachine
provincialya ga wa distrito gajene koxa wane yanu, wanepnute regido-
rone provincial gajene ga wa distrito gajene wa galukaluru gixkoklunupa.
Wane koxa yanna wa panene ptogine gistrukatene gimatkalunetka, ga wa
comonnerone, kampesinone, penene, ga wa satumnu kamruretachine
ptogi gistrukatene, kamrojine, kgimatkalerune, waka wanestsi gwachine
koxa gimkata wane yaleta, kaptogirune gixnachinwa wa pejnuruneko
wane sreta gikshikikalune.
Yokanatluna gepomlu shinikanchi gi rixpokotanu watye kamrutanrupna
wa kowyerno municipal gitakanru, petlu gewi wetinri:
Pawalapumnu gitakaluru shinikanchi ga wa pawalapumnu Retpirana-
tikolu wenruprojna:
Wa PDC.
Pejnurune nshinikanu gitakanru gi rixpokotko muglepokotu satutkaka
wane wgachine gitakanru.a su jurisdiccin.
11
SESIN 4
Pgujetanurupni ga wa wanepo-
tuko gekakgitachinepni.
Gi chinreni xani wa pnujetanuru gixkaluru kamrupira-
natkaluru pejnurune chinanu?
Wa pgujetanru chinreni satu gimatkalchi gi rixpoko girukotkotanu psoluko
kamrujemtanrupna pejnurune chinanu. Giyagni wanna gigkakpokowaka-
tanna pejnuruneko yine klunerupni kamrurchi kamrutko wa Mucipal waka
regional kamrupiranatanrutka.
Yinuwakinri kanwakpira nshinikagkaklu. Ga wa kamrutkalururkakamnu
gimatkalune ptogineyma, ga wa pgujetanuwaka china gigkakletanruna,
wanepotuko, chinamtyawaka psoluyako chinanna (CARE PEROCHIJNE)
klunerni xani wa pogijetikolu psoluko kamrutkaluru?
Wa pogijetikolu psoluko kamrutkaluru chinreni satkaka gitsrukachi wa-
neylu wale psolmukchkonuko rugkakyapna kamrure pirana gi rixanu wale-
ni gitaakaluru pokchi getachri. Waneklu kigleru rasrukinwa kosekyaplu
gipokchi. Rujga koxlu wa pimrineyma gistrukachine rumatjemkakinripna,
pejnurunekoyma gistrukachine pnumnu gruko kamrurewatyachine.
Gimat-gigitachripni wa tsru rutakoklunupa girixanu walemyo rawa psol-
potunako , giyagni rumatgognenatanru satumnu nanuka wane gokno-
gyachri galukaluru (CARE PEROCHIJNE)
Gewi kamrunatkaluru gigkakletlu watye pirana:
Psoluko galukalur-pirana gwikolu wa municipal ga wa regional kamrure.
Rumata kotspataletanrona sroshchi wa municipalidad waka kowyerno
regional yachropa.
Municipal waka regional kamru pirana natanru getikolutka wa kashri-
jewna giwekletinritkana.
 12 13

Gimatpiranatkalurupa 2
TSRU GITAAKALUNE PENENE GA WA MUGLEPOKOTU

MUGLEPOKOTU GETPIRANATIKOLUPA

SESIN 1
Rumatpiranatikolutka wa mugle-
pokotu, pagixani mumatjemkotu
getpiranatko, gipxaklewatachine
kamrutikopshinrina.

klu gimatjemyalu wa muglepokotu pejnurune giknojneru?

Wa Muglepokotu pejnurune giknonjeru chinreni galukta gapi ga wa pnu-

teyaka yineru ga wa pimrine ptigine pnumnu gixa nshinikanuta

Gi wixpoko gimatletanru watye muglepokotu pejnurune

giknoganru?

Wumatgetyaplu watye muglepokotu giknonjetachri muchinanu gapka

wetanna katni wane kamrurewatya.

Wa yineru ga wa gixolune yine wannanwa koshpaklu mugletu shinikan-

chi. Waneru satumnu nanuka muglepokotu: wane gipxaklewatyachine
muchinanu, gepi chininri, mapa chininri gikeko gimuchinwatachine ga
wa giglepokotachine koxni. Satkaka wannate waneya muglepokotu
yanshinikanutanruna.
Wa muglepokotu wane gixini pgujetanru, girixanu gixo yine gishpaka
galukta yanna wane ranjityaluna ruglepokyegitikolupna wanna galukan-
ru. Giyagni satnanuko gepomginwa klu chinanu wale wane muglepokotu.
Waneklupni wumatjemanru klu chinanni rukno watye muglepokotkaka.
Watye giknogachri mugletupokotu gomkagitkalurupni ginakni rushpak-
ya mugatjemkotu, galukta jigekana yine satumnu rumtukna, waka gi
wa pagixanu rumtukna.

Satkaka ptogine yine waneyna wannanuko muglepokotu retinripna, klu-

neruktanwa mampotunatyana, wale giwa kiglenshinikanuyna. Wane rixa
gishpakleta wa muglepokotu pnumnu gixachri.

Yazmn Rivero
CCNN Queros
14
SESIN 2
Giglepokotkalurni wa
muglepokotu
Gi wixpoko gigklepoketanru muglepokotu?
Wiglepokotyaplu muglepokotu muchinangapka wujganru ginakni wa run-
yawaka, wanepnute yiglepotunanuko wuglepokotanru. Giyagni wukshi-
kyaplu watye gatnugapo mapa pixkalutu ptogi waneylu:
Galukta tsrune wutakoklunu/ wuglepotyaplu gi wa mugletuyma (kigle
getkolupni, gi wa gapatjeyegitkalurupni, gi koxa majnakonepnu gi koxa
rapakatanruna satu gitsrukachi, kiglenshinikanurumpotuko gimata gan-
jitanu ralukanruna, gi wa saplewjeshatanna gi koxa yoptogirkaanna,
gikeko rumtukanna pagixanumnu retamtanruna yaninipna wa karreta
yaglotatinipna.
Galukta waluka poyagkakletinri wa leyes gitakaluru yonatkalurkaka wu-
matyapa katni wa waneya rumuknu giwekle psoluko rixyawaka, waneklu
wyayegitanru gapguwatikowaka, ga wa gitaakaluru shinikanchi wpoya-
gkakanu wanepnute wasrukinwa wixako gitakanru gijretlu.
Pejnurumpotuko muchinanu jemanshinikagkakanu wanepnute re-
tpokowatanutkaluna raluka kamruretanruna galukarpotu wa satu yineru
ga wa gixolune yine chinanupa, wa rumatjemkakinitkana.
Watye gatnugapo gimkata kamruretlu satkakaka gixyawaka waka pejnuru-
neko gimkatlu.
Giynumsaluyma waneru kashrijewnalu
SESIN 1
Giynumsaluyma waneru
Dilogo Transformador
kashrijewnalu
Klunerni wa Giynumsaluyma waneru kashrijewnalu?
Wale chinreni wa gapika nshinikagkaklu wa pinrineyma. Rumkata ga-
pkapletyapluna kiglerpotunanu shinikanchi galukaluru. Wanepnutkoxa
rujgaluna yayegkakinripna, rumatjemkakinripna, gaponshinikanru gi-
pxakaklu ga wa panshinikanurunetkani, rumkata giglepokletyapluna
pnumnu gixachri muglepokotu, kiglerkaka koshalpiranatkotka pimrin-
yegiya.
15
klunerni wa rujga watye kigler-gimugkaklewlu
kashrijetlewatachri?
Wane rujgika kashrijewnalu pmumnu nanikaya:
Rupgujet-gimatkaleta wale: wixako galixanru pagixanu kashrijetamtachri wetpokowakata,
wa giklukanuwnayegkaklu ga wa gimtikaluru kamrutanru yineru muglepotiyma gixkaluru.
Gimatkalurni wale. Kasrhrijetachrini yineygaleyma, mapognanu yanumleni
waneylu raponshinitikolu gi wa malixkotni.
Rixwakneru: wale getlu gi rixpoko galixletluna rawyawakna ga wa rumatnawana gineruy-
mana, gi rixpoko giglepokletluna wanna satu muglepokotu gipgijewna yegitinna
Gimatgiweklu: rumatgetanruna psolpotunaniko kashrijetamtachri muglepokotu ga wa
pagixanu getkaluru koglaji ygalewatachri gignoginna wa gistrukachine gerone.
Psoluko gimugkaklewlu gixkaluru kashrijetachripni walenaniko pejnurune neru
gixyawaka ga wa pumrineyma.
SESIN 2
Gi rixpoko gimat-
jemkakletanna
Gi rixpoko xani tanruna xani rumatjemkakinripna?
Gijgakalurupni pnumnu gixachri gimugkaklewlu. Gewi wetinri pimrikaka
galukalurpotu:
Gapatachine ptogi.- wannani wa gitakalune gapatjetkalune ptogine gimatkalunetka.
Wane rawna pejnuruneko gipxaklewatachine, waneplu wannakakluko gaponshini-
kagkakinripa retpokowakatyapluna psolpotunanuko giknonjetachri muglepokotu,
ga wa pinrikakamnu pirana. Wanni gimatkalunetkani ginnakokta yoptotanunni.
Galpokotkalutka ranikyawakapluna gimugkaklewlu: wale swajni wa kamrutinrina
gimugkaklewlu wa gestado gitakanrutka retpiranatyapluna wa giknogachri mugle-
pokotu. Wane yachinepni wa gitsrukachine gimatkalunetka wannapjepni wa cha-
nixko. Gi rixanu wanna poyagkakanrupni gitakalurutka shinikanchi chinamtyawaka
rumkata gapka pletyapluna yemanshinikagkakanrupna. Trsukakalune mkojepni wa
Gistitusion kakluko:
Gwikowaka getjetachine ptogine: wale swajni wa retinrina psolpiranako pagixani
gwikowaka gajeru giknoganru, rumkata gijgapiranregityapluna satu gimugkaklewlu
wale pirana ma ruknoga kopshini giknogachripa muglepokotuyma.
Rujgaka kigler gimugkaklewlu: waneklupni rukshikanruna ginnanwa muglepokone
giknoga ga wa kamrutanutkaluna satu gimugkaklewlu gixkalurupa, kamrujemtan-
runa yimaklewlukakamnupa, rumatjemkakona, yapatjetkona ga wa pimrikaka koxa
gixamtko.
16
SESIN 3
Gi rixpoko gimatjemkakletanna
kamrukopshinrina giynumsakaklu.
gi rixpoko ganikotanu gimugkaklewlu?
Pejnuru gimugkaklewlu kamrutkoklunupa gi wa pakatapjeni gixkata
kamrutko waneklupni rapkapko psoluko gijgakaluru:
Ralpokotikolu: Rapatje piranatko muglepokotu wa kamru piranatkaluru-
pa. Wanepnute rujgakna pimrine ptogine gimugkaklewlu pirana geta-
chinepa muchkota gimatkaletikolupna wane jemapyachinepa.
Gi rixpoko kamrujemtkotanu: pejnuruneko kamrutanrupni rumatge-
tamtyapluna pgujetanuru raluka gapkapletanruna, gika rutakjemtkona,
gigkakletpiranatkalurupa gi rixpoko yimakletkona, wa rumatjemkoki-
kolupna, waneya koxapna sato kiruka gitakyongamtkaluro wa psoluko
kamruchi kamrutanrupna yegi, Kotspalta gognetyawaka tkaluna kamru-
repna, ga wa shroshchi pirana koxa getikolu ga wa yine wane gwachine.
Rutkapetikolu: Gewi retyatkaluna gipapko gognemnukaka giklupni
raniko gimugkaklewlu wa retpiranatyapatkaluna wannaymananiko
muglepokotu.
Getjetkalurupni ga wa retimgakna: Kamrurchi kamrunatkaluru getikolu-
tka wa gimugkaklewanatkalurutka, yinuwakinri ga wa nukawnamtimpo-
tunanuko. Wane retikatka galuka gapkapletkaluru shinikanchi pgujeta-
nurkakamnu. (gipejnu kata rapatjetna ga wa rukshikakna ga wa klu pirana
retpokowakatna) ga wa mpogijetu koxa. (wannako rixyawakna)
KIGLERU GEKAKGITACHRI GISTRUKACHI
SESIN 1
KIGLERU GEKAKGITACHRI
GISTRUKACHI
Klu chinreni wa kigleru gekakgirewatachri gitsrukachi?
Satu gitsrukachi waka gotsrokachi wannanwa kigleru yanshinikanutachine
pokchi chinanu ga wa waleko chinu koxa. Wanna galuka gapkapletanruni
wa gi rixpoko kashrijetletanruna wa muglepokotu giknonjetachri wa raw-
yawakaya- rumata giglepokotanruna mumatjemkotu giknogachri waneya
wanna china nshinikanutyawaka wane gwachine.
17
Gimatjemkalurpni muglepokotu, waneklupjepni kigleru gimatjemkaklu
wixanu. Satu gistrukachi, gitsrokachi rumata gajgakokana pimrine china
nshinikanutyawaka gi wa pnute wanna jigeklewatanu, rutakanruna gali-
kaka kiglerpotunanu shinikanchi, ruglenshinikanutikolupna yine. Waneklu
pejnuruneko kiglenshinikanupa.
SESIN 2
Rumugkaklewkakna
tokanuyna: pejnuruneko
Wa gitsrukachi waka gitsrokachi gimata giynumsalewatachinepnu. Pnum-
nu naniko rumkata gixkota:
Gigitkalurutka: wugkakletinitkalu psolpiranako gigitkaluru gishpakachri-
tka wa ruknonjerna muglepokotu chinanu wane gikshikikalune ptogi.
Wanepni rixanna wa gitsrukachine rumatjemkakikolupna.
Mapognannuchi: galukta giwa jwemaplajitka. Waneklu psoluko wu-
mukni wixinri wumtikini waka wuknokamtatkalu.
Yoptopirkaklu: galukta wumukni wixinri mugleti wkamrutanri pirana
gapokoklunu. Gi wa kagwakiratluna payineru rixyawakaya, gi rixanu
wumuknini katukokta jemyapwu waluka chinretanru.
Psoluko gimugkaklewlu gixkoklunu gi wa ranumsalupje galuka. Wumatge-
tankoxlu pnumnu rixinrina gimaneymana waka gigojga, gimyoymana, ga
wa gipkjna koxa rumatikna. Watye giknogachikaka gi wa yanumlupje gixka.
SESIN 3
Rumatjemtikolupa gerotu
gimatkalchi gishpakamtachri.
Tye gwalusha giweklu satu gitsrukachi waka gitsrokachi tumatanru psolpo-
tunaniko gerotu gimatkalchi gishpakamtachri. Petlu wa Ginternet pnumni
gixachri programakaka waleni compotasin ga wa pumrineyma wane wuma-
tkakini . Wanepnu wa gixo yine jiglokyawakapa wane wumatinna pnumnuna-
nika gajene yine, katgimata wanna koxa genekanshinikanrewatanu waneya.
 18 19

GIMAT-PIRANATKALURUPA 3
GIRUKOTKALURU CHIJI KAMRUPIRANATIKOLU PANENE
POKCHIYA

GIRUKOTKALURU CHIJI KAMRUPIRANATI-

KOLU GAMARAKAYRINENU

SESIN 1
Gipirana ga wa gosha
girukotikolu penenenu.

Gipgujetkalurutkaniwatyegoshagirukotikolupanenenuchinanuwagishpakachritka
Ley gosha piranako girukotachri wane gwachri pagixanune gikshikikolu rumatikolu
walapni1975,wapenenechinanugirukotkalurutkaniwachijiponikowlewanegwa-
chri,gichichkalunniwannawanejiglokinripnagirixanuwannanniwale,ruwekinrinina
walenikyana,ruyokiknashimatyawaknina.Wannakogirukotanatanrukapokchirune
wanegwachine,giwayanshinikanunatlunagirukotikolupa,ginashichkalurnitkoshpa-
kikolu kanawastsigi kamruru ga wa gitaklewlu, pirawlu koxa.

Ga wa 1990 tkanwa yoshmakanatatkaluna Sistema Nacional Chijne Girukotkalur-

patka- SINANPE. Waneklu tkanwa rutakikolu wa girukotikolutka wale chiji psojite.
Wanepnute wa 1997 watye ley Gipirana ga wa gosha girukotikolu penenenu
rumatkatka wale chijnenu girukotkaluru-ANP wa wannanpotuko gijtukanrupa
wane chinreni, wane gejenepje koshpakyaplu wale chijne ponikowle rumkata
giwekletyapna waleya.

WanerixawaLeyANPgitakalurutkapsolukowanegikshikikoluwannanniwanegwa-
chine yine gawa wanetsi gajene koxanni. Giyagni wane chigka wale psoluko rumata
girukotanruna wane gwachri chiji ponikowle gi rixani wannanni, seyni galikaka gits-
rukachinegitakalunegetanrupniwannagigitinipakamrutanrunasatumnukamrurchi
wanna galuka kamruretanru, wa wane chijneya girukotikowa renikikolutkana.

Wa panene chijne gitakikolu rixinripa gixo papko kamrutkalurni rumkata gima-

tikolupa walenwa ginanshichkalurutka ga wa girukotkaluru rixinripatka ga wa
ruynumsa piranatluna gige galukalurni wale chijne girukotikolupa waka gike wa
panene chijne. Petlu wa Garakayrinenu renekchijnetikolna girukotikolupa- RCA,
wa yiniwakantinitkaluna 2000 chininri walapu waneklunwa rumatkaluna wanna
chijne wa girukotikolpatka renakikolna. Wa 9 gogneni wa mayo ksuru rixinitka
ga wa 2002 walupu waneyatkana rumatikolutka wale chijne. Wpoyagnutna
pejnuruneko penene wane sreta gwachine wa Madre de Dios sreta gajene wa
rapokpiranatyalu psolmuchkonuko jemikolupna.

Yazmn Rivero
CCNN Shintuya
20 21

SESIN 2 SESIN 3
Kiruka yompiranatkaluru
Yimkalurupa gipxaklewlu
gwanru:
wa RCA
Wale chinanu wa getkalurpatka ANP ga wa RCA, waneyaplu gewi gi-
Gestadopni getanru watye chiji girukotkaluru ga wa papokchi gajeneyma gitsruka- taakaluru pagixanu galukaluru:
tene koxa wa genekalunetka. Pa kamrurewatkalunepni, pejnuruneko. wannako
kamrupiranatlu
Psoluko shinikanchi gwiyawaka, walanwa sato kiruka getkaluropa pso-
SERNANP, chigkalune wannani wa Gestadomyo gwachine wannanwa rutaka luyako wa ANP wane koxa twa SINANPE, wa rukshikowakamnu kigleru
retyapluna psoluko kamrutikolu wa Ginanshichkaluru girukotkalurutka chiji shinikanchi yonatkaluru yegi rapkapyapluna rujganruna. Wanepni wa
chinanu, wa RCA. Giyagni wanna kamruretpiranatanru rumkata genikikolupna yinuwakiko gi rixpoko kamrutkotanu pimrikaka shinikanchi magatachri
panene wane gwachine, sato kiruka yonatanutkaluna rugitikolutkana wala kiruka gimatkalchiyma kashichkalurupa satkakanu ANP.
gitakaluro pejnuruneko gitsrukachine firmatanropni SERNANP gajene koxa wane
firmatanu. Wane koxa kamrutinrina kamrurchi getachinemnupa gitakalune gi- Shinikanchi yimaklewlu yegi: walanwa galukalurpotu kiruka rumkata
rukotachimpatka-ECA, gitakanune. kamrupiranatikolupa wa ANP. Wane rukshikika psoluko galukaluru shi-
jikanchi rumkata getlepiranatikolupa. Wane koxa rawpiranatatka chiji
yaglu yegi, retkoxlu klunerni galuka gimtikletna wa girukotyawaknaye-
Gitaakjemtkalune ga wa giya satu pixka getjeru gixkalurkoxni wale.
gimatkalchiyma
Shinikanchi kamrujemtikowaka yegi: Waleni pagixani gitakaluru retyaplu
Rawyawaka wa RCA ECA - RCA gi rixpokotanu, ginakapni wa koshpakiko chiji ponikowle wane gajeru. ANP.
Retankoxlu gi rixpoko koshpakotanu gishagkakalurupa.

Girukotikolu ga wa retjetikolupa kamrurchi
kakamnu kamrutanrupna wa RCA gajene ga wa
rumatjemkakanna ECA gajeneyma, ginnapni wa
gitako wa getjetachinepa.
Ruklukanuwjixkona gi wa pokagkakinipluna wa Ley
gitakaluru, yonatkalurutka poyagkakalurupa wa
galukoklunchipa.
Kosekanruna gi rixpoko kamrutkotanu/ Rumepe
getletanutnakluna yimaklewatanrupna gitakaluru
shinikanchi yegi wa RCA gajeru. Gawa pejnuruneko
yine gigityapatkalu yapatjetyawakna yegiya.
Reptokowatko koxa shroshchi piranapa ginaka
koshpakinrona, gimatkalchiyma, galukaxpotu
gixkalurpatka wa girukotkaluru chiji chinanupa.
Shinikanchi gi rixpoko giwekletanna: pejnuruneko kamrutanruni tye shini-
kanchi gi rixanu wane retinrina gi rixpoko giwekletanna gipokchiyna, wane
retpiranatyaluna klunerni galukalurpotu ranjitanna rumkata kosekletinripna
gipokchiyna. Watye rutakanrina galukaluru wa ANP, wa wale chijne wane
kamrurewatyana, giyagni retpiranatko koxa wale kamrukopshinrona kiruka
pagixani piranyegiya. (shinikanchi yimakalurupa, shinikanchi kamruntiko-
lupa chiji ponikowle yegi)

Wane koxa retinrina satmnu nanika pagixanu Rutakanruna shinikanchi galukalurpotu gi rix-
koshpakinipna mkirukatene wa chiji ponikowle poko kamrutkotanu wa chiji girukotkaluru po-
yegi gajeru rujtukinipna, galukalurni rugkakleti- nikowle klunerni gawa rapkapjerumnupa wa
kolupna ga wa konkona koshpakanruna. RCA chinanu.

Pshinitsogkaka rumaxikjetlo gi rixpoko kamru- Retjetko psoluko chiji ponikolune genekikolu ga

rewletna wale chijne gajene girutkalurutka.
Psolgogogneko SERNANP rugkakletpiranatan-
runa periodikoya klunerni giknoga pagognem-
nunanika kamrurna pirana.
Rawikowaka: wannako kamrure.
wa wane kamrutyapatkaluna satumnunanuka
kamrurchi wane chijne gwachri wa girukotanru
RCA gajene. SERNANP gajeneyma yemanshini-
kagkakanna pa gikamrurewatkalunepni.

Kapokchirune koxa gitakanna girukowachine ge-

Rumatjemkakanna ECA kamrurewatyachine
yma. Retanruna satkaka kamrurna rugkaksaka-
kinripna ga wa rumatjemkakanna.
tjetachinepa wa gitsrukachiyma ANP gajeneyma
wa girukotyapluna wannako panene ginashichanru
ma ramginitipa pagixanu wanna kagwakpiratanru.
Cinamtyawakatka shinikanchi rutakanruna wale
poyagkakanna.

Psolgogneko rugkakgognenatkona panene wana

gwapokchitachine wa genakalune chiji girukotkaluru
RCA. Pimrineyma koxa rumatjemkakanna wa mene-
konewatyechijiRCAwaneklumaleshaplumuglepokotu.
 22 23

GET-PIRANATKALURU 4
KAMRURCHI PROJI KOSHPAKIKOLU GITAKLUYMA GA WA
MUCHINANU RIXJENATYAWAKNA WA RCA, GA WA GOSHA-
KO YAPACHINE YINE YEGI YOPTUKCHIJNE TYAWAKNA MA
JIGLOKASHATIKOLUPA WA PENENE POKCHI.

KAMRUTIKOLU CHIJI PONIKOWLE WA RCA

GWA CHIJNETACHRI GA WA SU-ZA

SESIN 1 & 2
Psoluko wuchijne ponikowle
galukaluru kamrutkalurupa

Wane china Costitucin Poltica gitakanru wa pejnuruko chiji ponikowle

gwanru gimkata manewletachritnaka (kamwuru ga wa pagixanu) ga wa
mumkata manewketaktunatka (mineros ga wa hidrocarburo) peruano-
nenni wale pejnuruko. Seyni wale psoluko gestado girukotanruni.

Seyni wale marco legal kotspalatanruni, pnuko rawpiranta chiji ponikowle

kamrutikolupa, malekaya ga wa gitokoya retyaluna wa ANP. Gewi wetinri
xani.

Galukta maleka rukshikoklunu wa chiji ponikowle ANP, giyagni pimrineko

getpiranatanru walepa (forestal, minero, hidrocarburo)

Galukta giwa wane chijne rukshikokluni chiji ponikowle ANP, seyni gos-
ha yapachine yegi rukshikoklunu, waneklu wanena wannako pirana
yapretachine wanna getpiranataner wane raluka kamrurewletinipna
muchinanu rujgakna SERNANP gajene gikta xani galukalurupni, wanna
giynumsa piranatanutkalu wane pagixanu gapkapjemtanrupa.

Seyni galikaka wane chijne gitokote rukshikinruna wa chiji ponikowle

wa ANP waneklu retpokowatko watye kakamnu:

a. Galukta chiji ponikowle gimkata manewletachritnaka wane gwini: Wa-

neklu rutakpiranatko wa ANP gitakpiranatkalurutkani pagixanu yegi.
(shinikanshi yimakalurupa, shinikanchi gi rixpoko kamrutkotanu wane
wgajetachri)
b. Galukta wane rukshikoklunu chiji ponikowle mumkata manewletkati-
na. Giyagni wane koxa rutakanruna shinikanchi wale chinanu (mineri,
Hidricarburo) Giyagni watye SERNANP gajenepni yayegitko wale raluka
kamruretinipna gikta xani rumkata wane chiji kamrurewletinna, wale
koxa giynumsa piranatko.

Yazmn Rivero
CCNN Shintuya
 24
SESIN 3
Kamrurchi gipxakaklu:
Walenwa chiji ponikowle
koshpakikolu
Wa Marco Legal Nacional getlu watye pirana wa panene wane chijne gwachi-
ne gimkata satumnu kamrureta wale chijneya koshpakanruna wane gajeru
pagixanu wanna galukanru gi rixanu wannanni wale, wale riwekyana, gi wa
gestado repomgiripnina. Giyagni wa satu Wa Ley gosha piranako getachine ga
wa pagixanune wane gwachine, penene gimkata jiglokletlu koshpakanruna
wanna galukanru gi rixani wale ruwekyana wane rukshikyaluna niikanruna.
Wane koxa retika wa Marco Legal wa ANP chinanu chiji, retikolupa wane
rixinripa gipxakaklu wanna kakluko wa penene wane gwachine koshpakan-
runa wanna galukanru wane gajeru pagixanu ga wa raluka kamruretanruna gi
rixanu walenwa ruwekinrina. Gi koxa rujtuko wanna chijne gwachri pagixanu
wanna kagwakpiratanru girukotkalurupni wanna chijne gitokote gwachri.
ANP.preservacin de los ecosistemas al interior de un ANP.
SESIN 4
Delitos ambientales y rgimen de
sanciones e infracciones en la RCA
Chinamtywakta wa Cdigo Penal, ga wa pimrikaka, gimletu kamrutkokluni
rumkata giklukanunwa yenjixkota crcel yokanatkana:
giklukanuwnalu yoshmako
Rawikowaka: wannako kamrure.
Gwikowaka puchotkoklunu 3 ga wa 7 walapu.
Gipoyagkakiniplunagitakalurushinikanchiwarapatjetikolupamugletitkapagixanugiknokaluru, 3 ga wa 7 walapu
Girumkatagishagkakotnapagixanunewanegwachinechijigirukotikowakagoshgajenegawagonugwachineginanshichkalunni. 3 ga wa 5 walapu
Koshpakikolu wane gajeru kagwurune ga wa kshanane wane gipchekyachrikaka ginanshichkalurni. 3 ga wa 5 walapu
Rumtikikolu, yoxikoklunu, waka muchi kamrutkotu gosha kamrutinna pa giklukaniwnakni. 3 ga wa 6 walapu
Psolmuchkoniko kashijetinruna mugletiyma gwikowaka wsajrukjeru. 4 walupu wane yanu.
SERNANP koxa gitaklu pimri giklukanuwlu yenjixlu, wane retyalu klnerupni
muglepokotu giklukanuwnalu gixkalurupa giyagni wanna kamrutlu satu shini-
kanchi yonatkalurutka. Wa retpirananatinrina wane rukshikyaluna watyekaka.
Rugkakpokowakatka Wenutanru Koshripatko
Rushyatikonna wane ma kamrurewatyapna gi rixanu mugletu wane
kamrutyana.
Gi koxa ruchi jiglokotanunna gi rixanu maleshayna sato kiruka rugitikolna
wane kamrurewatyapna, wa klunerukoktamka ralukinipnina.
25
YINUWAKLE KAMRURCHI RUWEKINRIPNA
Yiwakikolu chinreni kamrutko Watye kamrutkalurupa yimaklewlu,
gigkakpokowakatanna gi rixpoko yinuwakletanruna muchinani raluka
kamruretnipluna gishanrewlu, wanepnute yaka satuko rumkata kamru-
retatnakna, Wale patkanwa ruwekinitkana.
SESIN 1
Yinuwakle kamrurchi
giwekikalurupa:
Gi wixpoko Yinuwakletanu wale kamrutko yinuwakikolu kamrurchi waleni
waluka kamruretanru wikako satkakate. Wa jimeksana wkamrutini wushagki-
yaplu, petlu satu yapkaklu gewi wetini, wkamrutatkalu wyiniwakyatkalu kamrur-
chi. Wale patkanwa geneka projitanwu , seyni gi wa pejnurpakni.
Pimrine kamrurewaklerune gijgalu gi rixpoko giglepokletanru muglepokotu,
petlu wa, kpinrewaklerune yashatachine. Wanna kamrutanruni ginakakokta
rupxaklewatinripna katuktanwa magatyachimpotu gowuka yachinni. Ga wa
satni wa ONGs gajene wanna gijgalu girukotikolupa gosha.
Satukaka kamrurchi wutakanru renekwu wmagatinrikaka. Wale chinanu
galukalurpotni wukshikyaplu klunerni wmagatinripotu wupxakikolupa gi-
yampotuya. Pakatapje wukshikinitkalu watyepa wyiniwaka gapatjekakletanu
wupxakikolupa. Wane wixini wapatjekakini satumnu wimkata kamrureta: wu-
mata koshpakanru satumnunanuka galukaluru pagixanu wmaganatinrikaka,
ga wa wumatanutkalu ginaka wanjitinri pagixanu walukanru, wumatankoxa
katupni wane kamrurewatini gitayma, gipejnu wenruni ga wa wumatanu
nkanashkatge waka gike.
Giyagni watye pejnuruko wetanrutka yimakatkawu wgirukotanutkalu sa-
tumnu nanika waluka kamruretanru gwagognenatachri patkani gixwalpotu.
SESIN 2
Yinuwakle kamrurchi
kashichkalurupa.
Psoluko yinuwakle kamrurchi kashichkalurupa wane potuko gixkalurupni.
Shikotkalurutkani. Wale satutni gimatkalchi. Wumatpotutanru waluka
kamruretanru. Giyagni wumatanru gipejnupnu wkastatanu. Wale chi-
nanu galukakalurni wumatyaplu pagixanu wenru ganjitkalurupa, gipejnu
wenutkona kamrurewatchinepa, gipejnu walukanu wapyegityapna galuka
kamrurewletachine, ga wa gijnupje xani gixetanu wkanashkatanro projitka.
26
Wanerupagixanu kashichkalurowumatakoshpakyapluwuprojigawagipejnusros-
hchi waneywu paksurumnu wumatagkoxlu klunerni pagixanu galukaluru magata.
Wala giwakni gimretkaluru. Wane pnutkoxa galukalurpotni wumatyaplu gi pejnu
wkoshpakanrupa gagixanu wushagkanu, wumatyaplu gige wkanashkata waleya.
Waneru pimrikaka pagixanu kashichkaluru gi wa yantalu getachrini, Waleni
wixnanuko chinanu getachri. Gi wixpoko gimatletinwa klunerni wa kigleru
wkamruta ga wa kluneru magata? Gawa pimrini pagixagkaka piranni gi wixpoko
gimwakakleta. Wa yinuwakoklunupa kamrurchi, wane potuko galikaka china-
chinepwu, kshinikanurunepwu, pgujetanuwaka chinachinepwu. Wumata wu-
xkakluko gaponshinikagkakanu wanepotuko wixa gekakgiretanru kamrutkaluru,
ga wa kamrurewaklerunepwu. Gi wa wane wixininapa gikeko wapkapinri tye
kamrurchi waluka kamruretanru.
SESIN 3
Gimatkalurutkani yinuwakle
kamrurchi wenruyma
Galukta wa muchinanu yiniwaknri gijgakaluru muchinanu gapka yagotlo
galukta retka tseruwnantinitka waneklu galikaka rutakpotutanutkaluna.
Waneklu koshpaka kirukatetanutkana walani RUC chigkaluro, yonawa-
tanutkana SUNAT, waneklu gimkata koshpaka surjikletanutkalo woleta
sure ga wa gwaktora sure, wanepnutkoxa nkoshpakanro wa lisensia ga
wa Sertigwikado wa gyostamyoyegitjeru.
Galukalurni psolpotunanuko waneklu waneplu tseruwnalu Seyni gi wa
pejnuruko galukalurni. Yiglepotunanuko yamtka. Gi ruchichka, galukakni
wa yigleponunanuko kamrutkaluru walenwa kigle gishpakleru wa ginam-
tachri ruglepoktapini.
27
Bibliografa De Referencia
ARCE, Rodrigo y Javier CARAVEDO. (2014). Entendiendo los conflictos
sociales. Lima: CARE Per.
BEDOYA, Csar; CARAVEDO, Javier; MORENO, Gustavo; PUMA, Liz y
SALAZAR, Katya. (2010). Gua para la transformacin de conflictos so-
cioambientales. Lima: Programa de las Naciones Unidas para el Medio
Ambiente.
CALLE, Isabel y PULGAR-VIDAL, Manuel (2010). Manual de Legislacin
Ambiental. Volumen I (3 edicin). Lima: Sociedad Peruana de Derecho
Ambiental.
CARAVEDO, Javier. (2015). Dilogo transformativo para el desarrollo
sostenible. En Transformacin de conflictos. Aportes al anlisis y abor-
daje de los conflictos para el desarrollo sostenible (L. Puma y C. Bedoya,
ed.). Lima: ProDilogo y UARM.
CENTRO NACIONAL DE PLANEAMIENTO ESTRATGICO. (2013). Gua para
la formulacin de Planes de Desarrollo Concertado a nivel regional y local
(2 edicin). Lima: CEPLAN y GIZ.
CERDAN, Miriam; VEGA, Claudia y BALDOVINO, Silvana. (2012). Com-
pendio de Legislacin sobre reas Naturales Protegidas. Lima: SERNANP,
PDRS-GIZ y SPDA.
LPEZ FOLLEGATTI, Jos Luis. (2015). Dilogos que transforman. Lima:
CARE Per.
LPEZ FOLLEGATTI, Jos Luis. (2016). Recomendaciones para la prctica
del dilogo. Lima: CARE Per.
ORMACHEA, Ivn. (2014). Enfoques de intervencin constructiva en
conflictos sociales. En Minera, conflicto social y dilogo (I. Ormachea,
J. Caravedo, G. Moreno y C. Bedoya, ed.). Lima: ProDilogo y UARM.
RIVERO, Ramn (2013). Libre determinacin indgena y gestin forestal
no lucrativa. En: Libro de Ponencias del IX Congreso Latinoamericano
de Derecho Forestal Ambiental. Lima: Red Latinoamericana de Derecho
Forestal Ambiental RELADEFA.
RIVERO, Ramn (2012). Apuntes sobre el derecho a la libre determinacin
de nuestros pueblos indgenas. En: Revista Peruana de Derecho Cons-
titucional N 5. Constitucin Econmica: Desarrollo, Medio Ambiente y
Conflicto Social. Lima: Tribunal Constitucional. Nueva poca.
PINTO, Vladimir y RIVERO, Ramn (2012). La Consulta Previa: Desarrollo
Normativo Internacional y Comparado y su Aplicacin en el Per. Docu-
mento de Trabajo. Lima: Instituto Internacional para la Democracia y la
Asistencia Electoral - IDEA Internacional.
SOLANO, Pedro (2005). La esperanza es verde. reas Naturales Protegi-
das en el Per. Lima: Sociedad Peruana de Derecho Ambiental.
28

El dilogo y un mayor conocimiento pueden ayudar

a resolver los conflictos sobre el uso de los recursos
naturales y el territorio"

WANE RIXINI SATU KIGLERU YEMANSHINI KAGKAKLU

GIMATKALCHIYMA WANEKLUNWA GIYAMPOTU RU-
GLEPOKOTKA MUGLEPOKOTU KAMRUTKALURUPA WA
CHIJI PONIKOLWE CHINANU GA WA PINRIKAKA CHIJI