Romanoslavica I PDF

ROMANOSLAVICA
vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA

Vol. L, nr.4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4
Reproducerea integral sau parial, multiplicarea prin orice mijloace i sub orice
form, cum ar fi xeroxarea, scanarea, transpunerea n format electronic sau audio,
punerea la dispoziia public, inclusiv prin internet sau prin reele de calculatoare,
stocarea permanent sau temporar pe dispozitive sau sisteme cu posibilitatea
recuperrii informaiilor, cu scop comercial sau gratuit, precum i alte fapte similare
svrite fr permisiunea scris a deintorului copyrightului reprezint o
nclcare a legislaiei cu privire la protecia proprietii intelectuale i se pedepsesc
penal i/sau civil n conformitate cu legile n vigoare.

UNIVERSITATEA DIN BUCURETI

FACULTATEA DE LIMBI I LITERATURI STRINE
ASOCIAIA SLAVITILOR DIN ROMNIA
Departamentul de filologie rus i slav
ROMANOSLAVICA
Vol. L, nr.4
Volumul cuprinde lucrrile prezentate
la sesiunea tiinific internaional
Zilele culturilor slave n Romnia.
Bucureti, 24 octombrie 2014
2014
3
Refereni tiinifici: prof.dr. Octavia Nedelcu (Universitatea din Bucureti)

conf.dr. Sorin Paliga (Universitatea din Bucureti)

COLEGIUL DE REDACIE:

Prof.dr. Constantin Geambau, prof.dr. Mihai Mitu, conf.dr. Mariana Mangiulea,
Prof.dr. Antoaneta Olteanu (redactor responsabil)

COMITETUL DE REDACIE:

Prof.dr. Virgil optereanu, cercet.dr. Irina Sedakova (Institutul de Slavistic i Balcanistic, Moscova),
prof.dr. Mieczysaw Dbrowski (Universitatea din Varovia), prof.dr. Panaiot Karaghiozov
(Universitatea Kliment Ohridski, Sofia), conf.dr. Antoni Moisei (Universitatea din Cernui), conf.dr.
Ewa Kocj (Universitatea Jagiellon, Cracovia), prof.dr. Corneliu Barboric, prof.dr. Dorin Gmulescu,
prof.dr. Jiva Milin, prof.dr. Onufrie Vineler, asist. Camelia Dinu (secretar de redacie)

Tehnoredactare: prof.dr. Antoaneta Olteanu

Asociaia Slavitilor din Romnia (Romanian Association of Slavic Studies)
kgeambasu@yahoo.com
mariana.slave@yahoo.fr
antoaneta_o@yahoo.com

IMPORTANT:
Materialele nepublicate nu se napoiaz.

LINGVISTIC


UTJECAJ SOCIOLINGVISTIKIH ODSTUPANJA NA PROCJENU IZGOVORA
NEIZVORNIH GOVORNIKA HRVATSKOGA JEZIKA

Ivanica BANKOVIMANDI, Marica ILA MIKULI

This research will try to describe the impact of sociolinguistic deviations (inadequate expressions,
grammatical and lexical deviations) on evaluation of pronunciation. It is assumed that in the
assessment of pronunciation can not be separated or completely ignored sociolinguistic deviations and
that is due to them pronunciation of some speakers evaluated worse. In previous studies it is shown
that the evaluators of foreign pronunciations (native speakers of Croatian language) are very strict.
Especially in evaluation of the quality of pronunciation for some professions such as doctors and
teachers. They are more tolerant toward pronunciation in the services sector and very tolerant toward
pronunciation of foreign students who are studying programs on the Croatian language. In the
literature we find similar data for other languages Slovenian evaluators are also very strict to foreign
pronunciation of Slovenian as L2. For the purposes of this paper the recorded speech of nonnative
speakers will be transcribed and analyzed.

Keywords: sociolinguistic deviations, foreign accent, Croatian as L2

Uvod

U Zajednikom europskom referentnom okviru za uenje, pouavanje i
vrednovanje jezika (Zeroju) 1 navedeno je da sve ljudske kompetencije na odreeni
nain pridonose sposobnostima komuniciranja korisnika jezika i mogu se smatrati
aspektima komunikacijske kompetencije (2005: 104). Ope kompetencije obuh
vaaju deklarativno znanje (poznavanje svijeta i sociokultulno znanje te interkul
turnu svijest), vjetine i umijea (drutvene vjetine, ivotne vjetine, strune i
profesionlne vjetine, vjetine za slobodno vrijeme) te egzistencijalne kompetencije
(stajalita, vrijednosti, vjerovanja, kognitivni stilovi, crte linosti i sposobnost
uenja). Da bi realizirali svoje komunikacijske namjere, korisnici aktiviraju svoje
1 Zeroj je hrvatska kratica za englesku kraticu CEFRL Common European Framework of Reference for
Languages.

ope sposobnosti i komunikacijsku kompetenciju koja se u uem smislu sastoji od

jezine, sociolingvistike i pragmatike kompetencije. U Zeroju su navedeni opisnici
za jezinu kompetenciju na razliitim razinama znanja (A1C2) koju ine leksika
kompetencija, gramatika kompetencija, semantika kompetencija, fonoloka
kompetencija, ortografska kompetencija i ortoepska kompetencija. Opisana je i
sociolingvistika kompetencija te pragmatika kroz jezine funkcije i jezinu
primjerenost.
Korisnik inoga jezika tei sveobuhvatnomu znanju eli posjedovati
komunikacijsku kompetenciju koja ukljuuje nekoliko meudjelujuih razina znanja
(Medved Krajnovi 2010: 9), odnosno tei:
znanju samoga jezika (fonetskofonoloka, morfosintaktika, leksiko
semantika i diskursna razina)
pragmatikomu znanju (znanje o drutveno prikladnoj uporabi jezika
sukladno komunikacijskomu kontekstu)
opemu enciklopedijskomu znanju (povezanom s onime o emu se
komunicira)
specifinomu kulturolokomu znanju (sociokulturna kompetencija).
Suvremena tumaenja viejezinosti govore o visokoj komunikacijskoj
kompetenciji koja ne mora nuno podrazumijevati visoku ovladanost svim jezinim
razinama (Medved Krajnovi 2010). Od svih navedenih kompetencija u podruju
hrvatskoga kao inoga jezika najmanje je istraivana sociokulturna kompetencija. 2 U
ovome se radu bavimo suodnosom gramatike, semantike, leksike i ortoepske
kompetencije u stjecanju komunikacijske kompetencije na inome jeziku. U
dosadanjim istraivanjima uoene su odreene slinosti u jezinome razvoju
prvoga i inoga jezika, to e biti istaknuto u sljedeem odlomku.

Proces gramatikalizacije kao posljedica potrebe za komunikacijom

Tijekom jezinoga razvoja jezine se funkcije pridruuju jezinim oblicima,
odnosno strukturama. Rije je o procesu gramatikalizacije koji se pokree zbog
potreba za komunikacijom. Postupnim jezinim razvojem automatizira se
kognitivna obrada. Givn (1979) govori o pragmatikome modalitetu iz kojega se
zbog jezinoga i kognitivnoga razvoja prelazi u sintaktiki modalitet. U pragmatikoj
fazi dijete se, ili korisnik inoga jezika, u izraavanju znaenja oslanja na kontekst i
izvanjezino znanje, zatim na leksik, a u sintaktikoj fazi ee i stabilnije rabi
2 Prvi radovi o hrvatskome kao inome jeziku pojavili su se prije dvadesetak godina. Slubeni poetak
razvoja prouavanja i pouavanja hrvatskoga kao inoga jezika obiljeen je izlaskom knjige Hrvatski kao
drugi i strani jezik (2005) skupine autora predvoene Z. Jelaskom. Danas se radovi koji tematiziraju
prouavanje i pouavanje inojezinoga hrvatskoga uglavnom objavljuju u asopisu Lahor. Za hrvatski je
objavljen i Hrvatski B1: opisni okvir referentne razine B1 (Grgi i dr. 2013), dok je opisni okvir razine B2
u pripremi za tisak.
8
gramatike elemente za izraavanje znaenja. U poetku jezinoga razvoja, prema

Givnu (1979), prevladavaju iskazi u kojima se prvo kae o emu je rije, a onda se o
tome daje daljnja informacija (Pas, lijep). Zatim slijede gramatiki sloeniji iskazi koji
zahtijevaju usklaivnje sintaktikih struktura (Ovaj pas je lijep). Na niim je
stupnjevima jezinoga umijea podjednak broj glagola i imenica, a na viim se
razinama komunikacijskoga umijea broj imenica poveava (korisnik govori izravni
i neizravni objekt) i poveava se uporaba sloenijih i zavisnih konstrukcija. U
poecima jezinoga razvoja upotrebljavaju se reenice povezane uglavnom samo
sastavnim vezikom.
Slino Givnu, Kleina i Perdua zanimao je jezini razvoj, ali ne razvoj prvoga
ve inoga jezika. Oni su, naime, istraivali organiziranje informacija korisnika inoga
jezika s razliitim prvim jezikom na razliitim stupnjevima jezinoga znanja (Klein i
Perdu 1992). Zanimalo ih je kako korisnici inoga jezika na razliitim stupnjevima
jezinoga znanja organiziraju informacije u svojim iskazima. Dokazali su da
meujezik postoji kao jezini sustav sa svojim gramatikim naelima te da je
neovisan i o prvome jeziku i o ciljanome jeziku. Ipak, ne moe se govoriti o potpunoj
neovisnosti jer u treoj fazi fazi gramatikalizacije, kako navode isti autori, kod
proizvodnje sloenijih iskaza dolazi do vie prijenosa iz prvoga jezika. Svi su njihovi
ispitanici prolazili slinim razvojnim fazama: imenika, imenikoglagolska i faza
gramatikalizacije. Njihovo je istraivanje potvrdilo i injenicu da velik dio uenika
fosilizira razvoj jezika na drugoj fazi budui da je ona dovoljna za prikladno
komuniciranje u odreenim kontekstima.
Givnov se model moe proiriti nultom razinom ili predimenikom fazom
koja podrazumijeva kontekst i izvanjezino znanje, a ostvaruje se pokazivanjem
(razg. komuniciranjem rukama i nogama). Nakon toga slijedi imenika faza u kojoj
se niu izrazi, uglavnom imenice i pokoji pridjev. U sljedeoj fazi prevladavaju
glagoli. Glagolske su kategorije izravnije povezane s govornim inom od drugih
kategorija u najtjenjem odnosu s govornim inom jest kategorija lica i zamjenice
(Pranjkovi 2013). Prava gramatikalizacija po naem miljenju (i komunikacija u
uem smislu) poinje s glagolima. U sljedeoj, naprednijoj, fazi prisutni su sloeni
imeniki izrazi (izravni i neizravni objekti).

Izgovorna obiljeja hrvatskoga jezika kao drugoga i stranoga

Istraivanjem percepcije stranoga izgovora neizvornih govornika hrvatskoga
jezika iz 2012. (BankoviMandi 2012) pokazalo se da je izgovor neizvornih

govornika u govoru uglavnom stroe procijenjen od izgovora u itanju. Nestruni su

izvorni govornici (oni koji se ne bave pouavanjem hrvatskoga kao drugoga ili
stranoga) strogi procjenitelji i zahtjevni su prema izgovoru neizvornih govornika
lijenika i nastavnika, blai u procjenama prihvatljvosti izgovora djelatnika u
uslunim djelatnostima i vrlo tolerantni prema izgovoru stranih studenata koji
studiraju sveuiline programe na hrvatskome jeziku. Struni procjenitelji (lektori i
fonetiari koji se bave pouavanjem inojezinoga hrvatskoga) blai su u ocjenjivanju
izgovora neizvornih govornika. Ova je graa obuhvaala 119 zvunih zapisa
neizvornih govornika, preciznije 119 zapisa itanoga teksta i 119 zapisa govorenoga
teksta. Izgovor su procjenjivali nestruni procjenitelji (N=60) i struni procjenitelji
(N=3). Svi su govornici itali isti tekst i opisivali istu sliku. Ocjene izgovora u
govorenju veeg broja neizvornih govornika bila je nia od ocjene izgovora u itanju.

Cilj istraivanja i hipoteza

Na istoj grai temelji se i ovo istraivanje u kojemu se eljelo ispitati zato je
izgovor neizvornih govornika u govorenju puno stroe ocijenjen nego u itanju.
Pretpostavka je bila da su na loiju procjenu izgovora u govorenju (u odnosu
na izgovor u itanju) utjecala gramatika i sociolingvistika odstupanja.

Graa i metodologija

Za potrebe ovoga istraivanja transkribiran je govoreni tekst onih govornika
koji su u govorenju ocijenjeni loije nego u itanju za jednu brojanu vrijednost.
U transkribiranome govorenome tekstu opisana su uoena gramatiko
leksika odstupanja i (ne)primjereni izrazi za koje se pretpostavlja da su utjecali na
niu ocjenu govorenoga teksta. Analizirane varijable bile su omjer imenica i glagola,
morfoloka odstupanja, broj sloenijih konstrukcija zavisne reenice (broj zavisnih
veznika) i neprimjereni izrazi.

Rezultati

Ocjene govornika prikazane su u tablici 1 srednjim vrijednostima kao
aritmetika sredina i mod. U koloni koja je zatamnjena prikazana je razlika ocjene
izgovora nestrunih procjenitelja u govorenju i itanju.

10
Tablica 1: Govornici s ocjenom izgovora u govorenju loijom od ocjene izgovora u itanju

R.br Jezik i Nestruni procjenitelji Nestruni Struni
. razina procjenitel procjen
ITANJE ITANJE GOVOR GOVOR Razlika ji itanje i itelji
AS MOD AS MOD ocjene u govor itanje i
itanju i AS govor
govorenju AS/MO
D
ambrosi 1,1 2,72 3
o1536
port1 3,27 3 2,17 2
anamari 1,15 2,5 3
a1948
sp1 3,08 3 1,93 2
bernhar 4,38 5 3,43 3 0,95 3,9 5
dnj3
carina 5,10 6 3,90 3 1,2 4,5 4,67
nj2 M5
caterina 4,78 5 3,70 4 1,08 4,24 6
1539
tal2
daniel 4,00 4 2,43 2 1,57 3,22 3,67
1929sp M4
1
erico 4,05 4 3,08 3 0,97 3,57 4,67
1534sp M5
1
giselanj 5,27 5 4,22 5 1,05 4,75 3,67
1 M4
gvadalup 3,60 3 2,65 3 0,95 3,13 5
esp1
judith 4,18 3 2,80 3 1,38 3,49 3,67
nj1 M4
natalia 5,27 6 3,62 4 1,65 4,45 5,33
1929 M6
ukraj1
paul 4,95 6 3,60 3 1,35 4,28 5,67
1539 M6
eng2
steiner 4,00 4 1,82 2 2,18 2,91 5
1443
norv1

11
susan 5,08 6 3,62 3 1,46 4,35 5,67

1533 M6
eng2
susan 5,45 6 3,48 3 1,97 4,47 4,67
eng1b M5

Najvie je govornika poetne razine koji imaju razliku ocjene izgovora u
govorenju niu za jednu brojanu vrijednost ili vie. etvero je govornika srednje
razine i jedan napredne razine poznavanja hrvatskoga jezika.
U tablici 2 prikazane su glagolske razlinice i pojavnice te atributi koje su
upotrijebili ispitanici s loijom ocjenom izgovora u govorenome tekstu. Ovu smo
skupinu ispitanika nazvali prvom skupinom govornika.

Tablica 2: Broj imenica, glagola i atributa prve skupine govornika

Redni Jezik i razina Br. glagol. Br.glagol. Br. imeni. Br.imeni. Br. razl. Br.pojav.
broj razlinica pojavnica razlinica pojavnica atributa atributa
1. anamaria1948 2 3 1 1 1 1
sp1
2. bernhardnj3 6 10 5 3 10 12
3. carinanj2 5 8 4 5 4 5
4. caterina1539 3 3 4 4 4 6
tal
5. daniel1929sp 2 2 3 3 2 4
1
6. erico1534sp1 2 5 6 6 5 5
7. gvadalupesp1 3 3 3 3 1 1
8. j1 2 2 6 7 4 7
9. natalia1929 2 3 3 3 1 1
ukraj1
10. paul1539eng 3 3 3 3 3 3
2
11. steiner1443 2 2 1 1 0 0
norv1
12. susan1533 3 3 4 4 2 2
eng2
13. susaneng1b 4 5 4 4 2 2
14. ambrosio1536 1 1 2 2 4 4
port1
15. giselanj1 4 4 4 4 4 4
16. ianeng1 4 5 2 3 2 4

Usporeujemo li broj razlinica glagola i imenica, od 16 iskaza u njih 5 neto
je vei broj glagola (+1 ili +2), u 7 iskaza vei je broj imenica (+1 ili +4), a u 2 iskaza
jednak je broj razlinica glagola i imenica.
12
Ako usporeujemo broj pojavnica glagola i imenica, od 16 iskaza u 6 iskaza

vei je broj glagola (+1/+2/+3/+4), u 6 iskaza vei je broj imenica (+1/+5), a u 4
iskaza jednak je broj pojavnica glagola i imenica.
Pokazatelji sloenijih konstrukcija koje neizvorni govrnici upotrebljavaju
jesu broj i sastav veznika.
Ispitanici ove skupine upotrijebili su samo 3 veznika: sastavni veznik i,
odnosnu zamjenicu koji u funkciji veznika atributne zavisnosloene reenice i veznik
objektne reenice da. Vrsta i broj veznika donosi se u tablici 3.

Tablica 3: Veznici i njihov broj prve skupine govornika

Redni Jezik i razina Br.sast.veznika Br.zav.veznika Br.zav.veznika
broj i koji da
1. anamaria1948sp1 0 0 0
2. bernhardnj3 4 0 1
3. carinanj2 3 1 3
4. caterina1539tal 2 0 0
5. daniel1929sp1 0 0 0
6. erico1534sp1 1 0 0
7. gvadalupesp1 0 0 0
8. judithnj1 4 0 0
9. natalia1929ukraj1 0 0 0
10. paul1539eng2 1 0 0
11. steiner1443norv1 1 0 0
12. susan1533eng2 2 0 0
13. susaneng1b 3 0 0
14. ambrosio1536port1 1 0 0
13
15. giselanj1 2 0 0
16. ianeng1 0 0 0

Govoreni tekst govornika koji su loiji u govorenju nego u itanju usporeen
je s govorenim tekstom govornika iji je izgovor u govoru ocijenjen priblino istom
ocjenom kao izgovor prve skupine govornika u itanju. Ovu smo skupinu nazvali
drugom skupinom. U tablici 4 naveden je omjer glagolskih i imenikih razlinica te
atributa druge skupine govornika. Govornici ove skupine proizveli su opise bogatije
i po broju glagola, imenica i po broju atributa od ispitanika prve skupine.

Tablica 4: Broj imenica, glagola i atributa druge skupine govornika

Redni Jezik i razina Br. Br.glagol. Br. Br.imeni Br. razl. Br.pojav.
broj glagol. pojavnica imeni. . atributa atributa
razlinica razlini pojavnic
ca a
1. argentina1903 6 9 8 8 5 7
sp1
2. antonianj2 6 7 4 4 2 2
3. aus1343nj3 5 6 4 4 4 7
4. tonieng3 3 4 3 3 5 5
5. viktoria1935sp 2 6 2 2 3 4
1.
6. yukin3 4 7 5 5 4 5
7. susan1533eng 3 3 4 4 2 2
2
8. thomasnj1 3 4 3 3 3 3
9. scotteng3 6 11 6 6 6 10
10. susannenj3 3 4 6 6 6 7
11. katalinmadj2 6 9 4 6 4 5
12. manuelsp1 6 8 3 3 3 4
13. eva1355polj3 6 10 9 9 8 8
14. alesandro1923 3 4 4 5 0 0
sp1

U tablici 5 navode se veznici koje je upotrebljavala druga skupina govornika.

Tablica 5: Veznici i njihov broj druge skupine govornika

Redni Jezik i razina Br.sast. Br. zav. Br. zav. Br. zav. Br. zav.
broj vez. i vez. koji vez. da vez.koliko vezn. kad
1. 4 0 0 0 0
argentina1903sp1
2. antonianj2 3 0 2 0 0
3. aus1343nj3 2 0 0 0 0
14
4. tonieng3 1 1 0 0 0
5. viktoria1935sp1. 4 + 1 0 0 0 0
ni
6. yukin3 0 1 1 0 1
7. susan1533eng2 2 0 0 0 0
8. thomasnj1 3 1 0 0 0
9. scotteng3 2 0 1 1 0
10. susannenj3 2 1 0 0 0
11. katalinmadj2 1 0 1 0 0
12. manuelsp1 1 0 1 0 0
13. eva1355polj3 1 0 1 0 0
14. alesandro1923sp 0 0 0 0 0
1

Sastav veznika neto je raznolikiji u druge skupine govornika od sastava
veznika koje je upotrijebila prva skupina. Naime, uz sastavno i, koje je i u ovoj
skupini najee upotrijebljen veznik, tri je puta upotrijebljena odnosna zamjenica
koji, sedam puta veznik da, vezno sredstvo objektnih reenica te po jedanput
koliinski veznik koliko i vremenski kad. S obzirom na to da je zadatak bio opisati
sliku, najoekivanija je upotreba veznika i, zbog nabrajanja u opisivanju. Upotreba
ostalih navedenih veznika upuuje na razvijanje diskursa i potrebu govornika da
argumentira svoje opaaje, svoje tvrdnje. Razvijanje diskursa karakteristino je za
govornike koji su ve stekli osnovne kompetencije u poznavanju stranoga jezika.
U prilogu 1 ovog rada donosimo popis transkribiranih iskaza prve i druge
skupine ispitanika. Najprije se navode podaci govornika iz prve skupine, a zatim
podaci govornika druge skupine s ijim se izgovorom iskaz usporeuje. Za svakog se
govornika uz njegovu ifru navodi ocjena nestrunih procjenitelja u itanju
(aritmetika sredina i mod), ocjena u govorenju (aritmetika sredina i mod), razlika
ocjene u itanju i govorenju, aritmetika sredina ocjene izgovora u itanju i sluanju
prema procjeni nestrunh procjenitelja te aritmetika sredina i mod prema procjeni
strunih procjenitelja.
to se primjerenosti uporabe izraza tie, u Zeroju se navodi da na razini C1 i
C2 te na vioj podrazini B2 korisnik inoga jezika upotrebljava formalni i neformalni
registar koji odgovara situaciji te da se izraava jasno, sigurno i pristojno svjestan
skrivenoga znaenja i asocijacija idiomatskih izraza i kolokvijalizama. Stoga smo u
ovo istraivanje ukljuili i upotrebu (ne)primjerenih izraza. Ovdje donosimo
transkribirani tekst govornika napredne razine iji je izgovor govorenoga teksta
ocijenjen loije od izgovora u itanju:

15
Da. To je neka stara ena, neka baba. Ona izgleda ba sretna. Ona je dobro raspoloena.
Ona nosi neku ogrlicu. I tamo se vidi slon. I ona nosi crnu majicu i nas pokae svoje bijele
zube. Da. Njegova koza su smea i ne tako duga. Mislim da to je to. (bernhardnj3)

Analizom je uoeno da se iskaz sastoji od devet reenica, sedam
jednostavnih, jedne sloene sastavne reenice i jedne kratke objektne (Mislim da to
je to.). Govornik upotrebljava vie glagola nego imenica i najvie razliitih pridjeva
meu etrnaest ispitanika. Veini imenica pridodan je neki atribut: pridjev,
neodreena, posvojna ili povratnoposvojna zamjenica. U usporedbi s izvornim
govornicima ispitanik previe upotrebljava linu zamjenicu u funkciji subjekta (ona)
i neodreenu zamjenicu (neka), to je najvjerojatnije prijenos iz prvoga jezika.
Odstupanja su na morfolokoj razini sljedea: pogrean pade line zamjenice (nas
umjesto nam). Na leksikoj razini uoava se pogrean izbor posvojne zamjenice
(njegova umjesto njezina), pogrean izbor rijei uvjetovan fonetskofonolokim
razlozima (koza umjesto kosa) i upotreba pejorativnoga izraza umjesto
neutralnoga (baba). Odstupanja su zamijeena i na sintaktikoj razini: upotreba
pridjeva umjesto priloga (sretna umjesto sretno) i upotreba pogrenoga vida
(svrenoga umjesto nesvrenoga u pravoj sadanjosti: pokae).
Za usporedbu donosimo drugi transkribirani tekst govornika napredne
razine iji je izgovor u govorenju bolje ocijenjen od netom analiziranoga:

Koliko mogu vidjeti to je neka starija ena, smeom kosom, p p p ta jo, vesela
je, vesela je i valj nosi neku neku crnu majicu, ne znam ne neku neku, ba ne znam. Ima
jako lijepu ogrlicu. I i tak. A znam da je jako poznata glumica na televiziji, jel. To je to.
(scotteng3)

Ovaj se iskaz sastoji od devet reenica jedne koliinske zavisne reenice,
est jednostavnih, jedne sastavne, jedne objektne. Uoena su odstupanja na svim
razinama na morfolokoj: samo odstupanje u instrumentalu (nedostaje prijedlog
sa); na sintaktikoj razini: pretjerana upotreba neodreene zamjenice neka; na
leksikj razini: kraenje rijei (valj?, tak, jel) te su na stilskoj razini zamijeena
obiljeja razgovornoga stila. Neprimjerenih izraza nema, a osoba sa slike nazvana je
eufemiziranim izrazom nekom starijom enom.
Kvalitativne analize prve skupine govornika donose se u prilogu 2, a druge
skupine govornika u prilogu 3.

Interpretacija rezultata

Na procjenu boljega izgovora utjecale su i jezine i sociolingvistike
varijable. Bolje ocijenjen izgovor ima vie imenica i atributa nego glagola. Iskazi u
kojima prevladava nabrajanje loije su ocijenjeni. Neprimjereni izrazi procjenjivani
su kao loiji izgovor (stara baba).
16
Pozitivan stav iskazan u tekstu bolje je vrednovan: (starija gospoa, vesela je,
kad je bila mlada bila je ljepotica...).
Pretpostavljamo da vrlo jednostavni opisi slike nisu samo posljedica razine
znanja, tj. nedostatka vokabulara ve vjerojatno ovise i o prvome jeziku, ali i o
stupnju obrazovanja. U istraivanju nisu uoene razlike s obzirom na spol ispitanika.
Duljina iskaza (neki su iskazi leksiki bogatiji, a neki siromaniji) vjerojatno ovisi i o
tipu uenika (vizualni, auditivni, kinestetiki uenici).

Zakljuak

U pouavanju jezika (i vrednovanju) treba voditi rauna o zastupljenosti svih
jezinih razina kao i o sociokulturnoj (i pragmatikoj) kompetenciji. Jezine su
razine meusobno povezane, to potvruje loija ocjena izgovora govornika u
govorenju. Razlog loije ocjene jesu gramatiko sintaktika odstupanja i uporaba
neprimjerenih izraza. Procjenitelji izgovora nisu mogli u procjeni odijeliti samo
fonetskofonoloku razinu jer se govornik predstavlja ovladanou svim razinama i
sociokulturno kompetencijom. U sljedeoj fazi istraivanja provest e se slino
istraivanje na drugome predloku odgovor na pitanje, spontani govor i sl. i
usporediti iskazi s obzirom na prvi jezik. S obzirom na indikatore netenosti uoene
u analiziranim iskazima kao to su dupliciranje sloga, neutralni samoglasnik,
ponavljanje rijei i sl. istrait e se njihov utjecaj na dojam sluaa (procjenitelja).

Literatura

BankoviMandi, I. (2012) Izgovorna obiljeja uenika hrvatskoga kao drugoga i stranoga
jezika na razliitim stupnjevima znanja, neobjavljena doktorska disertacija, Sveuilite u Zagrebu.
Givn, T. (1979) Syntax and Semantics 12: Discourse and Synatax, New York: Academic Press.
Grgi, A., Gulei Machata, M., Nazalevi uevi, I. (2013) (ur.) Hrvatski B1: opisni okvir
referentne razine B1, Zagreb: FF press.
Jelaska, Z. i sur. (2005) Hrvatski kao drugi i strani jezik. Zagreb: Hrvatska sveuilina naklada.
Klein, W., Perdue, C (1992) Utterance Structure: Developing Grammar Again, Amsterdam: John
Benjamins.
Medved Krajnovi, M. (2010) Od jednojezinosti do viejezinosti, Zagreb: Leykam
international d.o.o.
Pranjkovi, I. (2013) Gramatika znaenja, Zagreb: Matica hrvatska.
17

Prilog 1: Popis transkribiranih iskaza prve i druge skupine ispitanika

OCJENE NESTRUNI STRUNI
AS AS I MOD
ifra AS MOD AS MOD GOVOR +
ispitanika ITANJA ITANJA GOVORNJA GOVORENJA ITANJE
anamaria 2,5 3
1948sp
1 3,08 3 1,93 2

Ona je // ima crnu oi. //To je to.
Izgovor govorenog teksta koji je ocijenjen s 3, 08 (+/ 50):

argentina 3,67
1903sp1 3,80 4 3,20 3 3,5 M4

Na sliko ja mogu vidjeti gospoa, ona nije mlada, ona je simpatina. Ona ima crna odjea i onda ima
kratka kosa i lijepo lijepa nose, i onda lijepa voca, usta. Mislim ona je razgovara sa ovjek i onda,
to je to.

bernhardnj
3 4,38 5 3,43 3 3,9 5

Da.To je neka stara ena, neka baba. Ona izgleda ba sretna. Ona je dobro raspoloena. Ona nosi neku
ogrlicu.I tamo se vidi slon.I ona nosi crnu majicu i nas pokae svoje bijele zube. Da. Njegova koza su
smea i ne tako duga. Mislim da to je to.

4,67
antonianj2 3,80 3 4,42 5 4,11 M5

Na slici vidim enu. I ona se jako smije. Mislim da je ba vesela I ima moda oko 50 godina. Da, i ini
mi se da je jako otvorena osoba.

4,67
carinanj2 5,10 6 3,90 3 4,5 M5

Da, na slici takoer vidim enu koja puno smije.I mislim da ona je zdrava i da ima smeu kosu ili
crvenu kosu. Nisam sigurna. I takoer mislim da ona je 50 ili 60 godina. Nisam sigurna.

aus1343
nj3 5,63 6 5,47 6 5,55 6

To je neka stara ena koja se smije. Ima kratku, rekao bih, smeu kosu, a i neku crnu majicu nosi. I da,
ima kao neki lanac.

caterina1539
tal2 4,78 5 3,70 4 4,24 6

Ova //ona je ena. Kratke i smee kose. Nosi mmm crna crnu majicu i ima //jako simpatniu
simpatniu ogrlicu.

tonieng3 5,30 6 4,92 5 5,11 6

Tu ima slika neke starije ene koja je obuena u crno majicu. I smije se nekako izgleda kao na glasno.
Izgleda jako vesela.

daniel1929 3,67
sp1 4,00 4 2,43 2 3,22 M4

Na sliko je // jedno staro stara stara djevojka, moda baka. Ne znam.

viktoria1935 3,65 4,67
sp1. 3,27 3 4,02 4 M5

Ona je nekaj neka ena i nije ba stara i nije i nije ni mlada. Izgleda kao da ima 60 godina. I to je.

erico1534sp 4,67
1 4,05 4 3,08 3 3,57 M5

To je neki stara baba. Vesela je. Ima velik osmijeh. Cr kosa tako malo, crna majica. Ima sloni tu na
ogrlicu. I to je to.

3,96 5,33
yukin3 3,85 3 4,07 3 M6

Ona je stara ena koja nosi nakit. ona se smije. Ona je obuena u crnoj maji crnoj haljini. Mislim da
kad je bila mlada, bila je ljepotica.

gvadalupesp
1 3,60 3 2,65 3 3,13 5

Ja gledam enu. Ona ima crvenu kosu. (smijeh) Ne znam rije.

19
susan1533 4,35 5,67

eng2 5,08 6 3,62 3 M6

mmm u slici vidim //jjjj jednu enu. Ona nosi crnu majicu i ogrlicu i on ona o smijee.

3,67
judithnj1 4,18 3 2,80 3 3,49 M4

I na sliku vidim //enu. Ona ima mmm smea kosa i lijepo sretan sretno sretno lice. I // lijepo
nastup, lijep nastup i //crna haljina.

4,2 4,33
thomasnj1 4,23 4 4,17 4 M5

Ona je stara baka koja ima crnu majicu i smeu kosu i smije i se smije.

natalia
1929ukraj 4,45 5,33
1 5,27 6 3,62 4 M6

Na sliki je baka. Ona je jako vesela. Mmm Ona ima 50 ili 60 godina.

5,67
scotteng3 5,55 6 5,28 6 5,42 M6

Koliko mogu vidjeti to je neka starija ena, smeom kosom, p p p ta jo, vesela je, vesela je i
valj nosi neku neku crnu majicu,ne znam ne neku neku, ba ne znam. Ima jako lijepu ogrlicu. I i tak. A
znam da je jako poznata glumica na televiziji, jel. To je to.

paul1539 5,67
eng2 4,95 6 3,60 3 4,28 M6

Na sliku vidim neku starija gospoa, ima crnu majicu i se smije se.

tonieng3 5,30 6 4,92 5 5,11 6

Tu ima slika neke starije ene koja je obuena u crno majicu. I smije se nekako izgleda kao na glasno.
Izgleda jako vesela.

steiner
1443norv 2,91 5
1 4,00 4 1,82 2

mmm Ona je glumac i ne znam.

20
viktoria1935 3,65 4,67

sp1. 3,27 3 4,02 4 M5

Ona je nekaj neka ena i nije ba stara i nije i nije ni mlada. Izgleda kao da ima 60 godina. I to je.

susan1533 4,35 5,67
eng2 5,08 6 3,62 3 M6

mmm u slici vidim //jjjj jednu enu. Ona nosi crnu majicu i ogrlicu i on ona o smijee.

5,33
susannenj3 5,38 5 5,23 6 5,31 M5

Vidim jednu gospou koja se smije. I ima moda oko 60 godina, smeu kratku kosu. Ima jednu crnu
majicu i jako uoljivu ogrlicu sa velikom slonom.

4,67
susaneng1b 5,45 6 3,48 3 4,47 M5

Vidim enu. Ona ima crvenu majicu I ogrlicu I ona smije. Ona ima smeu kosu iii To je to.

5,34 5,67
katalinmadj2 5,43 5 5,25 6 M6

Pa dobro, na slici vidim jednu enu. Ona je stara ena. Nosi crnu hajinu. Ona ima mmm ogrlicu. Ona se
smije i je vesela na slici. Pa barem ini mi se da je vesela. To je to.

ambrosio
1536port1 3,27 3 2,17 2 2,72 3

A stara (smijeh) ona izgleda kao velikasne snjee i odijelo crnobijelo.

3,26 3,33
manuelsp1 3,32 3 3,20 3 M3

Videm, vidim stara ena, ona je zretna, ona se smije. Oni ona nosi crno crna odijela. I mislim da ona
je oko 60 ili sedamdeset godina, ona ima.

4,75 3,67
giselanj1 5,27 5 4,22 5 M4

Ona je stara ena. On smije. Ima kratku smeu kosu i // nosi crnu majicu i ogrlicu.

21

eva1355polj3 5,65 6 5,25 6 5,45 7

Na slici moe se vidjeti enu. Ima 50ak godina. Pa za mene izgleda kao tipina poljska baka. Lijepo se
smije. Vidi se da je vesela osoba, optimistina. Ima smeu kosu, kratku, lijepu. Osmijeh, bijele zube. I
obuena je, ima crno obue.

ianeng1 3,22 3 1,95 2 2,59 3

ovo je // star stara ena. // Ona ima sme her kosa sme kosa. Ona je smije // Ne znam.

alesandro1923 4,67
sp1 3,28 3 3,23 3 3,25 M5

Ona je gospoa. Ona nosi grli // grli. Ona je baka. Ona ima etr 50 56 godina.

22
Prilog 2: Analiza tekstova prve skupine

1. Anamaria
Iskaz se sastoji od dvije jednostavne reenice.. Prva reenica: S + P + O. Objekt ima atribut. Podjednak
broj glagola i imenica. Druga reenica ima funkciju zavravanja iskaza, gotova formula: To je to.
Osoba je nesigurna u izboru glagola (biti/imati).
Odstupanje u upotrebi padea i broja (crnu oi).
Na leksikoj razini nema neprimjerenih izraza.
Zakljuak: 1. leksiki: iznimno oskudan vokabular, nema pogrenog izbora; 2. sintaktiki: vrlo
jednostavna struktura reenice, samo osnovni reenini dijelovi; 3. morfoloki: pogrean pade
pridjeva.

2. Bernhard
Iskaz se sastoji od devet reenica (najdui od 14 iskaza), sedam jednostavnih, jedne sloene sastavne
reenice i jedne kratke objektne. Upotrebljava vie glagola nego imenica i najvie razliitih pridjeva od
14 ispitanika. Veini imenica pridodan je neki kvalifikator/atribut: pridjev, neodreena, posvojna ili
povratnoposvojna zamjenica. U usporedbi s izvornim govornicima previe upotrebljava linu
zamjenicu u funkciji subjekta (ona) i neodreenu zamjenicu (neka), to je najvjerojatnije prijenos iz
prvoga jezika. Odstupanja na morfolokoj razini: pogrean pade line zamjenice (nas umjesto
nam). Leksika razina: pogrean izbor posvojne zamjenice (njegova umjesto njezina) pogrean
izbor rijei uvjetovan fonetskofonolokim razlozima (koza umjesto kosa), upotreba pejorativnog
izraza umjesto neutralnog (baba). Sintaktika razina: upotreba pridjeva umjesto priloga (sretna
umjesto sretno) i upotreba pogrenoga vida (svrenoga umjesto nesvrenoga u pravoj sadanjosti:
pokae).

3. Carina
Iskaz se sastoji od pet reenica tri sloene reenice (1 odnosna i 2 objektne) i jedne jednostavne koja
je dvaput izreena. Broj glagolskih pojavnica je vei od pojavnica imenica. Imenicama pridodaje
pridjevske atribute ili umjesto pridjeva rabi odnosnu atributnu reenicu. Morfoloka odstupanja: na
razini padea nema; jedino je glagol smijati se upotrebljen bez se, to bi moglo biti odstupanje na
leksikoj razini. Sintaktika razina: red rijei (Mislim da ona je...): Leksika razina: umjesto izraza
imati godine upotrijebljen je izraz biti nekih godina). Pragmatika razina: izraava se nesigurnost
ponavljanjem reenice Nisam sigurna i opisom boje kose kada je nepotrebno dupliciran objekt
(kosu).

4. Caterina
Iskaz se sastoji od tri reenice dvije jednostavne i jedne sastavne reenice. Upotrijebljen je gotovo
jednak broj razliitih glagola (3), imenica (4) i pridjeva (4). Morfoloka razina: nesigurnost u izricanju
padea (dupliciran je pridjev crna uslijed samoispravljanja). Fonetskofonoloka razina: nesigurnost
u izgovaranju etveroslonog pridjeva (simpatinu). Leksika razina: nema neprimjerenog izraza.
Mnogo pauza

5. Daniel
Iskaz se sastoji od dvije reenice: jedne jednostavne proirene i druge jednostavne reenice.
Upotrijebljen je malen broj glagola (2), imenica (3) i pridjeva (1). Morfoloka razina: odstupanja u
padeima (sliko umjesto slici); morfolokosintaktika razina: nesigurnost u izricanju roda (jedno

staro ... djevojka). Leksika razina: ne zna rije ena; umjesto nje upotrijebljen je neprimjerena rije
(djevojka).

6. Erico
Iskaz se sastoji od est kratkih jednostavnih reenica. Upotrijebljen je vei broj razliitih imenica (6) od
razliitih glagola (2). Pridjevi su upotrijebljeni uglavnom u atributnoj, a u jednom sluaju u predikatnoj
funkciji. Sveukupno etiri pridjeva. Morfoloka razina: odstupanje u padeu (na ogrlicu); morfoloko
sintaktika razina: nesigurnost u izricanju roda (neki stara baba). Leksika razina: nepoznavanje
tonog izraza rijei (sloni, cr kosa tako malo crna), upotreba pejorativne rijei umejsto neutralne
(baba).

7. Gvadalupe
Iskaz se sastoji od tri kratke jednostavne reenice. Upotrijebljen je jednak broj imenica i glagola (3) i
samo 1 pridjev. Morfoloka razina: nema odstupanja. Leksika razina: pogrean odabir glagola nastao
kao posljedica nepoznavanja znaenjske nijanse izmeu perceptivnih glagola (gledati, vidjeti)

8. Judith
Iskaz se sastoji od tri reenice jedne jednostavne i dvije sastavne. Upotrijebljen je vei broj razliitih
imenica (6) nego glagola (2). Morfoloka razina: odstupanja u padeima (smea kosa, crna haljina
nominativni oblik u akuzativnoj funkciji); morfolokosintaktika razina: odstupanje u rodu (sretan
sretno sretno lice (samoispravljanje!), lijepo nastup). Leksika razina: odstupanje u izboru rijei
(nastup) osoba ne zna adekvatnu rije pa je reenica nerazumljiva.

9. Natalia
Iskaz se sastoji od tri jednostavne reenice. Upotrijebljen je malen broj glagola (2) i imenica (3).
Morfoloka razina: nije provedena sibilarizacija u Ljd r (sliki). Leksiki i sintktiki nema odstupanja.

10. Paul
Iskaz se sastoji od dvije reenice: jedne jednostavne proirene atributima i druge sastavne nezavisno
sloene reenice. Upotrijebljen je jednak broj glagola i imenica (3). Morfoloka razina: nesigurnost u
padeima (Ljd r na sliku, Ajd r starija). Sintaktika razina: red rijei (uslijed samoispravljanja
govornik je ispred i iza glagola upotrijebio se. Leksika razina: sve korektno i pristojno.

11. Steiner
Iskaz se sastoji od dvije vrlo kratke jednostavne reenice. Upotrijebljena su dva glagola i jedna imenica.
Nema odstupanja ni na jednoj razini osim to je upotrijebljen muki rod umjesto enskog roda
zanimanja, to i nije greka s obzirom na to da se donedavno u hrvatskom muki rod uglavnom
upotrebljavao za neka zanimanja.

12. Susan2
Iskaz se sastoji od dvije reenice: jedne jednostavne i druge sastavne nezavisno sloene reenice.
Upotrijebljen je jednak broj razliitih glagola (4) i imenica (4). Morfoloka razina: nepoznavanje
prezentske paradigme glagola smijeiti se. Morfolokosintaktika razina: pogrena upotreba
prijedloga (u umjesto na). Leksika razina: nesigurnost u izricanju line zamjenice (upotrijebljen je i
muki rod i enski rod u 3. l. jd.).

13. Susan1b
Iskaz se sastoji od etiri reenice tri jednostavne i jedne sastavne. Upotrijebljen je gotovo podjednak
broj glagola (3) i imenica (4). Morfoloka razina: u padeima nema odstupanja. Odstupanje u
prezentskoj paradigmi glagola smijati se zaboravljeno se. Sintaktiki i leksiki nema odstupanja.

24
14. Ambrosio
Iskaz se sastoji od jedne sastavne nezavisno sloene reenice. Morfoloka razina: nema odstupanja.
Sintaktika razina: nedostaje subjekt i jedan predikat. Leksika razina: upotrijebljene su 2 rijei koje ne
pripadaju hrvatskomu jeziku, vjerojatno pripadaju meujeziku + zamjena rijei prema zvuku (umjesto
imenice odjea upotrijebljena je odijelo). Nema stilski neprimjerenih rijei. Reenica ostavlja
prilino nejasan dojam jer su izostavljena dva kljuna reenina lana (S i jedan P) i jer su
upotrijebljene 2 izmiljene rijei, dakle nerazumljivost je uvjetovanja i gramatiki i semantiki.

15. Gisela
Iskaz se sastoji od tri reenice dvije jednostavne i jedne sastavne reenice. Morfoloka razina: nema
odstupanja ne raunamo li glagoli smijati se koji je upotrijebljen bez se. Leksika razina: ne
poznavanje punog izraza glagola smijati se + nesigurnost u izricanju line zamjenice u 3.l.jd.
(jedanput ona, jedanput on). Struktura reenica prilino vrsta.

16. Ian
Iskaz se sastoji od etiri jednostavne reenice. U prvim trima primjeuje se nesigurnost koja se
manifestira morfolokosintaktikim odstupanjima. Jedino je etvrta (najkraa) reenica gramatiki
ispravna. Morfoloka razina: odstupanje u padeu (A kosa), odstupanje u prezentskoj paradigmi
glagola (je smije). Morfolokosintaktika razina: kolebanje u rodu pridjeva (samoispravljanje: star
stara ena; sme kosa). Leksika razina: upotreba rijei iz prvog jezika (her).

Dodatak 2: Analiza tekstova druge skupine

1. Argentina
Iskaz se sastoji od pet reenica: tri jednostavne i dvije nezavisno sloene sastavne reenice. Morfoloka
razina: odstupanja u padeima (na sliko, ima crna odjea, kratka kosa; razgovara sa ovjek), odstupanja
u prezentu (je razgovara). Morfolokosintaktika razina: odstupanja u rodu pridjeva (lijepo lijepa
nose). Leksika razina: upotreba rijei iz prvoga jezika (voca, ali se ispitanica ipak prisjetila izraza na
hrvatskome). Nema stilski neprimjerenih rijei. Ispitanica se izraava diplomatino, politiki korektno
(gospoa, ona nije mlada, ona je simpatina) i opisuje osobu na slici kao lijepu.

2. Antonia
Iskaz se sastoji od etiri reenice dvije jednostavne i dvije zavisnosloene (jedna je viestrukosloena:
objektna + sastavna, a druga objektna reenica). Morfoloka razina: nema odstupanja ni u padeima ni
u prezentu. Na morfolokosinatktikoj razini nema odstupanja. to se tie stilskoleksike razine, rije
je o neutralnom leksiku. Ispitanica upotrebljava neutralnu rije za osobu na slici (ena) i opisuje je
pozitivnim pridjevima i glagolima (jako se smije, ba vesela, otvorena osoba).

3. Aus
Iskaz se sastoji od tri reenice jedne atributne, jedne sastavne (a i) s umetnutim komentarom (rekao
bih) i 1 jednostavne. Na morfolokoj razini nema odstupanja. Na sintaktikoj razini uoava se upotreba
neodreene zamjenice (neka) i stilistian red rijei karakteristian za izvorne govornike (a i neku crnu
25
majicu nosi). Stilskoleksika razina: nema neprimjerenih izraza. Ispitanik je za osobu na slici
upotrijebio izraz stara ena.

4. Toni
Iskaz se sastoji od tri reenice: jedne atributne i dvije jednostavne (jedna je od njih proirena
komentarom: nekako izgleda kao). Morfoloka razina: odstupanje u padeu (A crno majicu). Sintaktika
razina: ispitanik ne poznaje pravilo da uz glagole stoje prilozi, a ne pridjevi (Izgleda jako vesela.).
Stilska razina: nema neprimjerenih rijei, stil je neutralan i pomalo diplomatian (neka starija ena),
opisana pozitivnim pridjevima (vesela) i glagolima (smije se).

5. Viktoria
Iskaz se sastoji od tri reenice jedne sastavne, jedne usporedne i 1 jednostavne, i to krnje (I to je.)
Morfoloka razina: nema odstupanja. Sintaktika razina: ispitanica ne poznaje kontekst u kojem se
umjesto sastavnog i upotrebljava suprotno a. Ima nepotrebnih ponavljanja nesigurnost u izricanju
roda ili nepoznavanje tonog izraza rijei (nekaj neka) ili znak nedoumice to da se kae (i nije i nije
ni...). Stilskoleksika razina: nema neprimjerenih izraza; ispitanica se diplomatski izraava o godinama
osobe sa slike (nije ba stara i nije i nije ni mlada).

6. Yu
Iskaz se sastoji od etiri reenice: jedne atributne, jedne jednostavne, 1 jednostavne proirene, 1
viestrukosloene (objektna + vremenska). Morfoloka razina: nema odstupanja. Sintaktika razina:
nema odstupanja. Stilski neutralan iskaz. Opis zvui pozitivno jer premda je osoba sa slike nazvana
starom enom, ispitanik izrie svoje miljenje o ljepoti te osobe (Mislim da kad je bila mlada, bila je
ljepotica.).

7. Thomas
Iskaz se sastoji od jedne viestrukosloene reenice atributne i sastavne. Morfoloka razina: nema
odstupanja. Sintaktika razina: red rijei (i smije i se smije). Stilski neutralan iskaz. Osoba sa slike
nazvana je starom bakom koja se smije (iskaz ostavlja pozitivan dojam).
8. Scott
Iskaz se sastoji od osam reenica jedne koliinske zavisne reenice, est jednostavnih, jedne sastavne,
jedne objektne. Morfoloka razina: samo odstupanje u instrumentalu (nedostaje prijedlog sa).
Sintaktika razina: pretjerana upotreba neodreene zamjenice neka. Leksika razina: krati rijei
(valj?, tak, jel). Stilska razina: razgovorni stil, bez neprimjerenih izraza; osoba sa slike nazvana je
nekom starijom enom.

9. Susanne
Iskaz se sastoji od tri reenice jedne atributne, jedne jednostavne proirene i jedne sastavne.
Morfoloka razina: samo instrumental pridjeva mukog roda. (sa velikom slonom). Sintaktika razina:
nema odstupanja. Leksika razina: nema neprimjerenih izraza; ispitanica osobu sa slike naziva
gospoom; upotrebljava pridjev koji je karakteristian za neizvorne govornike koji dobro vladaju
hrvatskim: uoljiv.

10. Katalin
Iskaz se sastoji od sedam reenica pet jednostavnih, jedne sastavne i jedne objektne. Morfoloka
razina: nema odstupanja. Sintaktika razina: red rijei (i je vesela na slici, Pa barem ini mi se da je
vesela.). Leksika razina: nema neprimjerenih ili nejasnih izraza. Stilski gledano iskaz je neutralan,
osoba sa slike nazvana je jednom enom.

26
11. Manuel
Iskaz se sastoji od pet reenica etiri jednostavne i jedne objektne. Fonetskofonoloka razina :
odstupanje u izgovoru glasa 's' (zretna). Morfoloka razina: nesigurnost u izricanju prezenta glagola
(videm, vidim), odstupanja u padeima (A stara ena). Sintaktika razina: nesigurnost u izricanju
roda (nosi crno crna odijela), nesigurnost u izricanju konstrukcija tipa imati godine (ona je oko 60
ili 70 godina, ona ima). Leksika razina: upotreba leksema koji slino zvui i slino znai umjesto
ispravnoga (odijela umjesto odjea). Stilska razina: neutralan stil, osoba je nazvana starom enom.

12. Eva
Iskaz se sastoji od osam reenica sedam jednostavnih i jedne objektne. Morfoloka razina: nema
odstupanja. Sintaktika razina: odstupanje u padeu objekta besubjektne reenice karakteristino i za
izvorne govornike hrvatskoga jezika (Na slici moe se vidjeti enu.). leksika razina: ispitanica ne
poznaje rije odjea. Umjesto nje rabi obue. Stilska razina: neutralan stil, pozitivnim rijeima
opisana osoba sa slike.

13. Alesandro
Iskaz se sastoji od etiri jednostavne reenice. Morfoloka razina: nema odstupanja. Sintaktika razina:
svaka reenica zapoinje istom linom zamjenicom (ona). Leksika razina: ispitanik ne zna rijei
potrebne za opis fotografije (umjesto ogrlica govori grli; umjesto etrdeset govori etr); nema
neprimjerenih rijei; osoba sa slike nazvana je gospoom i bakom.
27


1

The paper examines different classifications of euphemisms/ dysphemisms historical (contemporary
and sustained euphemisms), semantic (positive and negative types, conscious and unconscious
euphemisms, according to semantic categories) and structural (lexical substitutions and through
discursive euphemistic strategies; euphemisms according to word formation devices, idioms, lexical
origin and frequency, style features) differentiations.

Key words: classifications, euphemisms, dysphemisms, tabloid

/

, ( 2011: 9).
.
( 1985, .
2013: 2).
,

, ( 1975).
1 ,
( 011 09.04.2014 .)
. .
.

29

. ,
(
),
.
,
.

,
,
. , ,
,
. , ,
.
.
(2011: 910), .

.
,
, (
) .

(

, ,
) (

,
).

.

.
.
, .
, . (
). . ( 2011:
10) :

(1856);
(1880);
30
(1895);
(1910);
(1920);
(1935);
(1956).

60 ,

, ..

.
( ?,
, 1925.04.2014, . 8); (
: 7 , , 22 28.02.2014, . 25).
,
( , , 15
21.02.2014, . 26); , ,
( , , 814.03.2014, . 105),
,
.
, ,
.
(1) , (2)
, (3) .
, .
.
, 30 ,
, 30 ( 2011: 10).
. ,
,
, .
,
, ,
, , .
.
, .

31
/

. ,
, ,
,

. . (2011: 1116)
.

, ( . 1992)
, .

, ,
.
. ,
: XX XXI
,
( ), .. ,
, .
,
()
, . ,
,
, ,
( 2014).
? .
.

. (2011: 9) ,
:
( ),
( ..
), 20. (
, ,
, , , .)
(
, ).
32

: .
(
),

( ).

.
,
.
,

, (
,
.

http://www.webcafe.bg/id_1243661152)

. (2011: 12
15)
, ,
, ,
.
.
: ( 1981).
.
, ,
.
(
,
. ,
. .).
, .
(

33
, .) (
. , .
(
, , 168 , 2127.03.2014, . 4647)
.).
,
, .
,
. , ,
.
.
,
() ().
,
, ..
(. , ).

, . (.
,
, .

).
.
.
, ,
.
. ,
.
, ..
, : ,
, , , , , ,
, , , ,
, , , , , , ,
, , , , , , ,
, , , (. 2013:
2). , :
(vertically challenged),
(metabolically challenged),
(clue deficient), , ,
(mentally retarded). ,
, ,
34
.
.

1. /

, ,
( . , .
, . , .
.).

, ,
. , (. :
, , , 8
14.03.2014, . 99); , ( ,
, 22 28.02.2014, . 3).

.
(
, , 1521.02.2014, . 103);
( , , 1925.04.2014, .
3031). ,
, ( , ,
22 28.02.2014, . 18); (
, , 22 28.02.2014, . 28).

2. /

.
. , .
, . .

(hearing impaired) . ,
(visually impaired) .
, . ,
. .

35

. (
, , 22 28.02.2014, . 10); (
, , 2228.02.2014, . 28); , (
, , 814.03.2014, .10), (
, , 168
, 2127.03.2014, . 4647).
( , , 22 28.02.2014, . 28);
( , , 22 28.02.2014, . 3031),
, ,
( ,
, 168 , 2127.03.2014, . 4647),
, ,
(
, , 168 , 2127.03.2014, . 4647),
( , , 8
14.03.2014, . 3).

, ( ?,
, 814.02.2014, . 13); ( ,
, 1623.04.2014, . 19); ( 1500
, : , , 814.02.2014, . 43);
( , , 8
14.02.2014, . 31) () (
: , , 8
14.02.2014, . 32); , (
, , 814.02.2014, . 10); ( ?, , 8
14.02.2014, . 13); (
, , 814.02.2014, . 31); ,
( , , 22 28.02.2014, . 4);
( , , 22 28.02.2014, . 13); (
, , 1623.04.2014, . 20); (
, , 1925.02.2014, . 100);
()( , , 22 28.02.2014, .
18); ( , , 8
14.03.2014, . 3); ( ,
, 814.03.2014, . 4) . ,
, ,
.

36

3. /

,
(.
, , (. ),
, , ,
, , , ,
.).

, ( ,
, 814.02.2014, . 31); (
, , 814.02.2014, . 100); (. ),
, ( , ,
22 28.02.2014, . 10); , , ,
, ( , , 814.03.2014, . 14).
, ,
.

4. /

,
.
, , .
(VaginoAmerican) . , (Phallo
American) . 1 . ,
,
, , .
:
,
( , , 1925.04.2014, . 10);
1 , , 1993 .
1994: 272.

37
(
, , 814.02.2014, . 8); (. ),
(. ), ,
( , , 814.02.2014,
. 31); , (
, , 1521.02.2014, . 12);
( , , 1521.02.2014, . 15);
( !, , 1521.02.2014, . 24);
( , , 15
21.02.2014, . 99); , (
, , 22 28.02.2014, . 14); (. )
( , , 22 28.02.2014, . 15); ()
, , ,
() ( , , 22 28.02.2014, . 98
99); ( , , 1925.04.2014, .
10); , (
, , 814.03.2014, . 14); ,
, ( ?, , 8
14.03.2014, . 101); ,
( , , 814.03.2014, . 115);
( , 168 ,
2127.03.2014, . 45); , ,
( 2 , , 814.02.2014, . 9);
( ?! , , 814.02.2014, .
27); ( ,
, 1521.02.2014, . 12); (
, , 814.03.2014, . 1819); ,
( , ,
814.03.2014, . 4041); (. ) (
, , 814.02.2014, . 31); (
?, , 1521.02.2014, . 94); , ,
( ) ( , , 19
25.02.2014, . 100101).
,

.

, .

. : , , (
, , 22 28.02.2014, . 14); (
38
, , 22 28.02.2014, . 15);
( , , 22 28.02.2014, . 9899);
, , , ,
/ ( , , 22
28.02.2014, . 9899); ( , , 22
28.02.2014, . 9899); , (
, , 2228.02.2014, . 99); (
?, , 814.03.2014, . 101); ,
( , , 1521.02.2014, . 12);
( ?, , 1521.02.2014, . 94);
, (
, , 1925.04.2014, .4041); ,
, , (
, , 814.03.2014, . 1819); (
, , 814.03.2014, . 30); (.
) ( , , 1925.02.2014, . 100
101).

.
.
,

. ,
,
( 1 , , 814.02.2014, .
17; !, , 1521.02.2014, . 24;
: ! !, , 15
21.02.2014, . 95; , , 1925.02.2014, .
102) , , (
, , 1521.02.2014, . 98);
( : !, , 8
14.02.2014, . 4243); ( , ,
1521.02.2014, .16; . ,
,
?, pik.bg); ( , ,
814.03.2014, .47). ,
39
,
.

5.

,
. ,
.
, ,
, , ,
, , , ,
( , , 22 28.02.2014, .
18); , , ( 1500 ,
: , , 814.02.2014, . 43); (
, , 814.02.2014, . 105);
( , , 814.03.2014, . 46);
( , , , 22 28.02.2014, . 11).
,

. ,
, .

( , , 1521.02.2014, .
2021); , (
. 7!, , 814.02.2014, . 100);
( :
, , 1521.02.2014, . 22); ( )
, , (
, , 22 28.02.2014, . 4);
( , , 22 28.02.2014, . 13).

6.

, ,
, ,
( , , 1925.02.2014, .
102); , , , ,
( , , 814.03.2014, .
40
46); ( , :
, , 814.02.2014, . 36); (
40 . , , 22 28.02.2014, . 21).

. (
( , , 2228.02.2014,
. 18); ( 40 . , , 22
28.02.2014, .21), . ,
( , , 814.03.2014, . 46;
( , , 814.03.2014, . 100) .,
,
(
, , 814.03.2014, . 4041);
( , 168 , 21.27.03.2014, . 43).

.
,
( .
, ,
? Pik.bg).

7.

,
.
:
( )
( , , 814.02.2014, . 16); (
, , 814.02.2014, . 105; , , 8
14.02.2014, . 105; , , 1521.02.2014, . 15);
, (
, , 1521.02.2014, . 8); (. )
( 3 , , 1521.02.2014, . 16);
( , , 1521.02.2014, .
98); , ( ,

41
, 22 28.02.2014, . 18); , , (
, , 22 28.02.2014, . 9899); ,
, ( , , 22 28.02.2014, . 99);
( , , 22
28.02.2014, . 100); , , (
, , 2228.02.2014, .105); , ,
( , , 1925.02.2014, . 102);
, , ( , ,
1925.02.2014, . 105); , ( , ,
814.03.2014, . 11);
(
100 , , 1521.02.2014, . 4); (
, , 1521.02.2014, . 8);
( , , ,
1521.02.2014, . 30); (
, , 1521.02.2014, . 84); (
, , 1521.02.2014, . 100);
( , , 2228.02.2014, . 3); ,
( , , 814.03.2014, .2);
, ,
, ( , , 8
14.03.2014, . 7); (. ) (
, , 814.03.2014, . 12);
( 10 , , 814.03.2014, .
105); , (
, 168 , 2127.03.2014, . 43).

.
.
:
, , (
, , 814.02.2014, . 105); , (
, , 814.02.2014, . 105); 4
, , , (
, , 1521.02.2014, . 8);
( , , 1521.02.2014, . 15);
( , , 1521.02.2014, . 98;
, , 1521.02.2014, . 101);
( , , 2228.02.2014, . 100);
, ( , ,
42
) ( , , 22 28.02.2014, . 100);
( , , 22
28.02.2014, . 104); ( , , 2228.02.2014, .
105; , , 1925.02.2014, . 100); (
, , 1623.04.2014, . 6465); ( ,
, 1925.02.2014, . 102);
( ,
, : . , , 8
14.02.2014, . 40); ,
, 100 ( 100 ,
, 1521.02.2014, . 4); (
, , 1521.02.2014, . 84); (
, , 22 28.02.2014, . 2); ( 10 ,
, 2228.02.2014, . 4); , (
, , 2228.02.2014, .4); ,
( , , 2228.02.2014, .4);
( , , 8
14.03.2014, .2); , ,
( , , 8
14.03.2014, . 7); (
, , 814.03.2014, .13); (
, , 814.03.2014, . 46); ,
( 1, , 814.03.2014, . 100); (
10 , , 814.03.2014, . 105); (
, , 1925.02.2014, . 105).

6.

,
(.
. ,
. , ) (. 2014).
.

43

.
, . (2011: 11),

.
,
.. (.
1998: 179; 2014: 176178).

(1) (2) .

,
( 2011: 11).
,
, . ,
,
.

( 2011: 11).
,
( 2011: 11).
,
( 2011: 1112):
- , ...,
, ... .
- :
) ?;
) ...;
) ?;
) .;
) , ....

/ .

. .
( 1992).
,
, .
44
. ,
1

. . ,
,
, .
/
.

.

,
.

1. (.
1991)

1. 1. ()
1.1.1. (
() ()
, , , ,
1.1.2. (
) , , , ,
,
1.1.3. (,
) ()
1.1.4. (
) ( ,
), (,
), ( , ), , ( )
1.1.5. ( ) (
)

1 , . , ,
.
. (2013: 4).

45
1.2.
1.2.1.
()
1.2.2. (),
(), / (),
(), (), (),
(), , ,
(), (), ()
1.2.3. (),
(),
(), (),
(),
( ), ,
(), (),
( ), ( ),
( ), (),
(), (),
( )

2.

2.1.
2.1.1. , , , ,
( ), ()
2.1.2. ( ), ,
( ), , ,
(), , , ( ), (.
), (. )
2.1.3. : ()

2.2.
2.2.1. (,
, ) (. ., . .) ( .),
(.), (. .), (.)

2.3.
2.3.1. / : , , .
2.3.2. / :

46
3.

3.1.
3.1.1. : , ,
3.1.2. : ,

3.2.
3.2.1. (),
( ), (
), ( ), ( ),
( ), ( ),
( ), (), (. ),
(), (), ( ),
( ), ( )
3.2.2. ( ),
( ), ().

/
:
1.
, ( ,
,
, , ,
, .).

. .
,

.
2.
,
/ .
47
)
, ,
, , .
)
.
,
,
(, .).
) , ,
, .

:

, . Doublespeak:
( ) // LiterNet,
08.08.2014, 8 (177). Available from: http://liternet.bg/publish9/aeftimova/doublespeak.htm
(Eftimova, Andreana 2014: Doublespeak: politicheska korectnost ili ezik na lazhata v politicheskija
diskurs (analiz na medijnite mu projavi) // LiterNet, 08.08.2014, 8 (177). Available from:
http://liternet.bg/publish9/aeftimova/doublespeak.htm)
, . : . :
. , 2014. (Eftimova, Andreana 2014: Medien ezik i stil: teorija i savremenni
praktiki. Sofia: Universitetsko izdatelstvo Sv. Kliment Ohridski)
, . . : ,
1998. (Marovska, Vera 1998: Stilistika na balgarskija ezik. Plovdiv: Universitetsko izdatelstvo Paisij
Hilendaski)
, . // Newmedia21, 5 2014.
Available from: http://www.newmedia21.eu/izsledvaniq/medijnatapolitikanabalkanite/ (Novosad,
Andzhej 2014: Medijnata politika na Balkanite // Newmedia21, 5 fevruari 2014. Available from:
http://www.newmedia21.eu/izsledvaniq/medijnatapolitikanabalkanite/)
, . (Norman, Fernas). A Comparative Study of Euphemism and Dysphemism in
English and Arabic with Special Reference to Political Discourse // http://farnasfaisal.wordpress.com/
2013/04/29/acomparativestudyofeuphemismanddysphemisminenglishandarabicwith
specialreferencetopoliticaldiscourse/ (29.04.2013).
, . (Pulley, Jerry L.). Doublespeak and Euphemisms in Education // The Clearing
House, Taylor&Francis, Ltd., Vol. 67, 5 (May Jun. 1994), pp. 271273.
, . . : .
, 1991. (Radeva, Vasilka 1991: Slovoobrazuvaneto v balgarskija knizhoven ezik.
Sofia: Universitetsko izdatelstvo Sv. Kliment Ohridski).
, . (Rowson, H.). A Dictionary of Euphemisms and Other Doubletalk. Crown
Publishers, New York, 1981.
, . (Samoskaite, Laura). 21st Century Political Euphemisms in English
Newspapers: Semantic and Structural Study (A paper), Vilnius, 2011 (typescript).
, . (Williams, J. M.). Origins of the English language: A Social and Linguistic
History. New York: Free Pressq 1975.
, . (Warren, B.) What euphemisms tell us about the interpretation of words // Studia
Lingvistica, 46/2, 1992.
48

:

. , : 2014 .
[] , Webcafe.bg,
25.11.2010 // Available from: http://www.webcafe.bg/id_1243661152
. . , ,
?// Available from:
http://pik.bg/%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5
%D1%81%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%8F%D1%82%D0%BE%D0%B2
%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%81%D1%82%D0
%B2%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B2
%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%81%D1
%82%D0%B2%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B2
%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8%D1%82%D0%B5%E2%80%A6
%D0%B7%D0%B0%D1%89%D0%BE%D1%81%D0%B5
%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B2%D1%8A%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0
%B5%D0%B2%D1%81news170729.html
49


( ,
GLAMOUR, 2014 .) 1

The Bulgarian life style magazines, as part of the new Bulgarian publicism, are characterized by some
specific features such as:
aspiration for democratization by using slang, vulgarisms, neologisms etc.,
colloquialism;
large invasion of words of foreign origin;
blurring the boundaries between literary language and colloquial speech.
These tendencies have been adopted by the advertising discourse for the purposes of the advertising
communication.
The paper analyzes the colloquial markers in fashion advertisement. Object of observation are the
advertising texts, published in the Bulgarian issue of GLAMOUR magazine from January to August 2014.
The colloquial markers are studied on different linguistic levels: phonetic, lexical, syntactical and
stylistic.

Keywords: media, text, speech, advertising, colloquialism, stylistic, slang, vulgarisms, neologisms

,
, :
,
, , , , ,
. .;
, ..
;
( );
1 . . . N 011
09.04.2014 .

51
,
, , ( 2014).
,
.

. ,
GLAMOUR 2014.

, .
.
,
(,
), (
, .
) (
...). ,

.
,

. , ,
,
.

.
.
. , ...
(..
)
, ( ) ,
,
, , ,
( 1991: 480).

.
, ,
.

, .
:
52
,
.

.
. ,
,
(, 1995: 50).

, ,
( )
.
. :

,
, , ,
, ..
,
,
( , ,
, ,
).
( )
( 1991: 485).

,
, () , e
.
. GLAMOUR,
,
.

, (COSMOPOLITAN, JOY .).
. ,
,
, . ..

( 2013: 36).

53

, ,
.
.( 2013: 36).

,
,
.

( 2013: 3350), .

, , ( ,
, , , , ,
), .

.

, ,
,
.

,

? ... () . GLAMOUR, 2014: 77

! ,
? ... () . GLAMOUR, 2014: 58

2 .,.. 2 .,
... ,
.

.
, ; ,
54

.

, ,
SRF ?
11,30 16 ! . GLAMOUR, 2014:32).

20141015... . GLAMOUR,
2014:10).

.
,
. ,
, .
,
, ,
.

. GLAMOUR.
.

.
,
:
;
;
.

55
VALENTINO,
, SWAROVSKI GIVENCHI BY RICARDO
TISCI, . . GLAMOUR, 2014:24

, . . GLAMOUR, 2014: 33

.
, .
, 45.95 .,
Stradivarius. . GLAMOUR, 2014:32

,
... . GLAMOUR, 2014:47

, ? 60
... . GLAMOUR, 2014

. GLAMOUR, 2014:

,
, , ,
.

, ,
.

.

,
,
.

( , .)
().

.
,
. . GLAMOUR, 2014: 36

,
... . GLAMOUR,
2014:55

56

Dior Dior Addict Fluid Stik, ,
... . GLAMOUR, 2014:126

().

( , , ),
.

.
. . GLAMOUR, 2014:106

. . GLAMOUR, 2014:27

.
,
:
,
,
.
, , ,
, , .. (
2014: 35).

(, , ), (,
, , ).

:
, (cool,
Color Block) .
, ( trend, beauty).
(, ).

57

,
(. l ,
... , , ).

Cool
.
, .
, , 25.95 ., Zara. . GLAMOUR, 2014:32

... . GLAMOUR, 2014:17

!
, ,
, . .
GLAMOUR, 2014:30

,
,
.

:

, .;

, ,
, ..

.
, ... . GLAMOUR, 2014:32

?
.
. . GLAMOUR, 2014:114

,
58
,
( 2007: 182).
K ,
, , (
, . .).
, ,
.
, ,
.
.

?
! (
) . GLAMOUR, 2014:5

,

? !
, .
(
.) . GLAMOUR, 2014:77

. . (
) . GLAMOUR, 2014:32

. . !
( ) . GLAMOUR, 2014:32

,
, , .
.S. ! ( ) . GLAMOUR,
2014:21

,
.
,
.

59
? !! (

) . GLAMOUR, 2014:117

. !
( ) . GLAMOUR, 2014:120

, ,
,
.
(
) .

, ,
. () . GLAMOUR,
2014:14

...
: .
() . GLAMOUR, 2014:38

.
,
( ),
.

,
.

.

. , ... . ()
. GLAMOUR, 2014:33

,
.
... () . GLAMOUR, 2014:47

... , ...
() . GLAMOUR, 2014:49

60

, Badgley Mishka,
... ()
. GLAMOUR, 2014:50

:
- ;
- ;
- ;
- ;
- .

( ,
.),
. ( LUMENE, ESSIE .
).

(.
).

, :
, ,
.

, , , .,
.

,
, , .

,
.
61
,
(,
) .
. ,

,
, ( 2013: 36).

1991: . . . : , 1991.
, , 1999: . , . , . .
. , , , , . :
, 1999.
Barthes 1967: R. Barthes. Systeme de la Mode. Paris: Ed. du Seuil, 1967
, 1995: . , . . BG . , 1995
, 1994: . , . . . : Princeps.
1994.
2014: . . : .
: . . , 2014.
2013: . . .
. . .
1992: . . . :
, 1992.
2007: . . . :
, 2007. . , 1989
2014: . . .
. . : , 2014

62

ODKAZ DLA VCLAVA MACHKA SOUDOB SLAVISTICE 1

Ilona JANYKOV, Helena KARLKOV

The contribution makes a presentation of one of the most important figures of Czech linguists, a scholar
in Slavic, Baltic and IndoEuropean studies, a professor of the Brno faculty of arts, Vclav Machek. In
2014, 120 years passed since his birthday. Vclav Machek is known especially as a worldrenowned
etymologist, a propagator of the method Wrter und Sachen who, thanks to this method, used
findings of various scientific fields outside linguistics, particularly from ethnography, cultural history,
mythology, botany, mycology, zoology and others. He initiated the founding of the Brno etymological
department, one of a kind in the Czech Republic. On concrete examples the contribution shows
methods of his etymological work successfully used up to the present day. Finally, samples of his
scientific correspondence with renowned linguists document Macheks position in European and world
Slavic studies.

Key words: Slavistics, Slavonic languages, etymology, Vclav Machek

Pi pleitosti Dn slovansk kultury, kter pod Katedra rusk a
slovansk filologie Fakulty cizch jazyk a literatur bukuresk univerzity, kterch
mme tu est se jako zstupkyn brnnsk slavistiky astnit, chceme pipomenout
jednu z nejvznamnjch osobnost esk, ale i svtov slavistiky, profesora
filozofick fakulty brnnsk univerzity Vclava Machka. Shodou okolnost 8.
listopadu 2014 uplyne od narozen tohoto svtov proslulho etymologa, slavisty,
baltisty a indoevropeisty 120 let. Pedstavme ho jako skromnho lovka,
laskavho pedagoga, erudovanho vdce i jako zakladatele brnnskho
etymologickho pracovit, kter se vce ne 60 let sna naplovat jeho vdeck
odkaz (podrobnji o historii vzniku a o innosti tohoto etymologickho pracovit
viz JanykovKarlkov 2010).
Vclav Machek se narodil v roce 1894 v mal vchodoesk vesnice hlejov
do rodiny chudho venkovskho krejho. Dky svmu vjimenmu nadn zskal
stipendium na gymnziu ve Dvoe Krlov nad Labem, po maturit odeel na
1 lnek vznikl v rmci projektu GA R . 1317435S Etymologick slovnk jazyka staroslovnskho:
zavren generanho projektu.

praskou filozofickou fakultu, na n studoval etinu a klasickou filologii. K jeho

uitelm zde patili takov osobnosti, jako byli jazykovdci Oldich Hujer, mj. autor
publikace Slovansk deklinace jmenn (Praha 1910), a Josef Zubat, autor ady
etymologickch lnk, kte ho nasmrovali k jeho celoivotnmu zamen,
k srovnvac slovansk jazykovd, k etymologii a indoevropeistice. Zsadn pro
jeho vdeckou kariru byl studijn pobyt v Pai v letech 19211924, kde ml na
cole des hautes tudes monost navtvovat pednky vhlasnch lingvist A.
Meilleta, J. Vendryesa, J. Blocha a dalch vznanch osobnost vdeckho ivota. Po
nvratu z Pae psobil jako stedokolsk uitel v echch a poslze i na
Slovensku. Vborn znalost sloventiny, vetn ne a reli, se odrazila v prvnm
vydn jeho Etymologickho slovnku jazyka eskho a slovenskho (Machek 1957).
Od roku 1928 uil na gymnzich v Tinov a v Brn, pitom se vak soustavn
pipravoval na vdeckou drhu. Od roku 1922 se datuje jeho bohat publikan
innost, v roce 1931 se habilitoval prac Studie o tvoen vraz expresivnch (Machek
1930) na Masarykov univerzit, s n pak byl spojen cel jeho profesn ivot. V roce
1936 byl jmenovn profesorem indoevropsk srovnvac jazykovdy. e jeho
pednek byla obdivuhodn, od indoevropsk a slovansk srovnvac jazykovdy
pes vklad o sanskrtu, avest, etin, tochartin a po djiny jazykovdy a kulturu
starch Indoevropan. Podle slov jeho kyn, na uitelky a kolegyn Evy Havlov,
uml i sloitou ltku poutav a srozumiteln vysvtlit, byl nronm, ale souasn
laskavm a velmi oblbenm uitelem. Pro etymologii jako obor a pro Brno jako
budouc centrum etymologickho bdn bylo zsadn rozhodnut tehdej
eskoslovensk akademie vd, aby prof. Machek zahjil ppravn prce na
Etymologickm slovnku slovanskch jazyk (podrobn JanykovKarlkov 2010:
128130). Za tm elem bylo v Brn vytvoeno etymologick pracovit, v jeho
ele stanul a psobil zde a do sv smrti 26. kvtna 1965 (Janykov 2010a, Havlov
2011).
Machkovo vdeck dlo je obrovsk, tvo jej vce ne 400 poloek, vedle
monografi a slovnk i mnostv studi, recenz, zprv aj. Od drobnch pspvk
tkajcch se etymologickch vklad jednotlivch slov, zprvu vtinou eskch,
peel k vkladm slov v irokm slovanskm a indoevropskm kontextu. Tyto
prce vnujc se dlm tmatm vystily v syntetizujc dla, jakmi byly krom
ve uveden knihy Studie o tvoen vraz expresivnch (Machek 1930) monografie
Recherches dans le domaine du lexique baltoslave (Machek 1934) a esk a slovensk
jmna rostlin (Machek 1954) 1 a zejmna lexikografick dla Etymologick slovnk
jazyka eskho a slovenskho (Machek 1957) a jeho druh, opraven a pepracovan
vydn s titulem Etymologick slovnk jazyka eskho (Machek 1968). 2
Charakteristickm rysem osobnosti Vclava Machka bylo to, e jeho odborn
zjmy daleko pesahovaly hranice jazykovdy, zajmal se do hloubky napklad o
1 Srov. k tomu Janykov 1994.

2 Podrobnji srov. Janykov 2012: 8283.
64
botaniku, mykologii, mytologii, nrodopis, relie starch Slovan a Indoevropan aj.

Dokld to ostatn i jeho korespondence napklad s nmeckm botanikem a
germanistou H. Marzellem, autorem monumentlnho ptisvazkovho dla Wrter
buch der deutschen Pflanzennamen (19431979), s mykologem F. Smotlachou,
pedsedou eskoslovensk mykologick spolenosti, archeologem J. Eisnerem, mj.
autorem monografie Rukov slovansk archeologie (1966), polskm etnografem K.
Moszyskim, autorem tsvazkovho dla Kultura ludowa Sowian (19291939) aj.
e Machkovch zjm se promtla i do jeho text, konkrtn v dslednm
uplatovn metody Wrter und Sachen, je spov ve spojovn slova s vc,
kterou oznauje (tak napklad objasuje odvozovn praslovanskho *plot
ohrada, plot od slovesa *plesti plst na zklad star techniky zhotovovn plot
propltnm prout mezi do zem zaraen kly, srov. Machek 1968: 459, ES 262
263). Svd o tom ada vyobrazen a nrt dnes u asto neznmch i
neexistujcch pedmt, kter dopluj etymologick vklady slov jak v nkterch
lncch (dokonce jedna z jeho studi je pznan nazvna Ze slovanskch slov a
vc, kter vyla v roce 1938 v asopise Listy filologick), tak v obou jeho
etymologickch slovncch, co v pracch tohoto typu nen bn, ba je dokonce
vjimen. Jako pklad lze uvst heslo prh spodek dvenho otvoru, je je
doplnno ilustrac starho rumunskho domu s mohutnm dubovm prahem pod
celou stavbou, aby bylo teni srozumiteln Machkovo spojovn s litevskm prgas
rybsk lun vydlaban z jednoho kmene. Machek vysvtloval, e pvodn byl
prh mohutn a vysok, tvoil jej jeden cel kmen, na nm spovala domovn stna
a nebyl peruovan ani tam, kde byly dvee (Machek 1968: 478, Karlkov 2006:
6869).
S touto metodou zce souvis Machkv draz na smantick vvoj
jednotlivch slov i celch slovnch rodin, hledal a nachzel smantick paralely
v jazycch pbuznch i nepbuznch, vysvtloval vznamov pechody od
pvodnho, etymologickho vznamu k vznamm sekundrnm. Jako pklad lze
uvst jeho etymologick vklad praslovanskho adjektiva *gluch hluch, kter
sice u dvno ped nm nkte jin etymologov spojovali s ie. koenem * leu
slyet, ovem bez objasnn smantiky. A Machek navrhl vznamov schma
*pozorne naslouchajc s patne slys c, hluchy (Machek 1930: 8185).
Charakteristickm znakem Machkovch pracovnch metod je tak jeho
pstup k expresivnm vrazm. Vyleuje je jako svbytnou st lexika, kter se
ned bnmi hlskovmi zkonitostmi, ale vyznauje se nepravidelnmi
zmnami, napklad nepravidelnou palatalizac souhlsek a souhlskovch skupin
(nap. esk dolk mal vyhloubenina, jamka, dlek oproti expresivnmu olk tv.),

65
sekundrn nazalizac (nap. staroesk crkati vydvat crkav zvuky (o hmyzu,

ptcch) oproti eskmu crnkat vydvat zvoniv zvuky), epentez (nap. psl.
*gl bok hlubok spojuje se staroindickm gambhr tv. prv za pedpokladu, e
l v psl. slov je vloeno z dvodu expresivity) aj. Jednm z nejvtch pnos v tto
oblasti je jeho zpracovn expresivnch slovesnch ppon ati, chati, chlati, sati aj.
(Havlov 1994: 391392, Karlkov 1994).
Soust jeho etymologick prce je vyuvn fakultativnch hlskovch
zmn pi vkladu slov, co mu umouje nachzet pbuzenstv tam, kde je jin
etymologov nehledaj. Jako pklad lze uvst zmnu znlch souhlsek za
pslunou provou neznlou souhlsku i naopak; napklad psl. *krasa krsa
spojuje s litevskm gris tv. (Machek 1934: 1213, Machek 1968: 289290) nebo
psl. *dal dlka s litevskm tol daleko a lotyskm tli tv. (Machek 1968: 110).
Uznv i zmnu likvid r/l napklad v psl. *lajati nadvat, lt proti lotyskmu rt
tv. nebo psl. *robota prce proti latinskmu labor tv. (Machek 1968: 11). Dosud se
pijm Machkova etymologie spojujc psl. *pekti pct s litevskm kpti tv., a to na
zklad pedpokladu dlkov metateze pk > kp (Machek 1957: 359). Machek
pot ve svch vkladech i se sekundrnm dlouenm koenovch vokl; nap. v
psl. *lp lep, pkn oproti latinskmu lepidus tv. (Machek 1968: 327). Je teba
kriticky piznat, e ty Machkovy vklady, v nich v jednom slov pedpokld vce
fakultativnch zmn, nedoly vtinou obecnho uznn. Napklad aby vysvtlil psl.
*klin jako pejet germnskho *k dla, musel pedpokldat dv nestandardn
hlskov zmny, toti pesmyk *kidl > *klid a zmnu d > n (Machek 1968: 257). 1
Za dleitou soust prce etymologa pokldal Machek znalost nenho
materilu, o em svd mezi jinm ada lnk zabvajcch se vkladem
nenho lexika, zejmna eskho. Prv vborn znalost hlavn eskch a
slovenskch dialekt mu umonila vysvtlit nkter dosud nedostaten objasnn
slova. Napklad uvedenm eskho dialektickho (valaskho) ubva koho ukiet
podepel spojovn slovanskho *blvati (> esk blt zvracet) s litevskm bliuti
vt, nakat apod., m dokzal, e slovansk *blvati pvodn oznaovalo zvukov
projev doprovzejc zvracen (srov. Janykov 2010b: 81).
Machek ve svm dle oznauje nkter slova, zpravidla nejasn, etymolo
gicky temn, jako tzv. slova praevropsk (tento termn pevzal od eskho
germanisty Josefa Janka). Mnna jsou tm slova, kter nememe z rznch dvod
mti za vtvory indoevropsk, ale kter jsou v indoevropskch jazycch odedvna,
byve patrn pejata z njakho cizho jazyka, nm vak neznmho. Mysl se tu na
pejet z jazyka (nebo jazyk) obyvatelstva, obvajcho Evropu ped pchodem
(nebo ped rozenm) kmen, kter vda nazv indoevropskmi...Ono star
praevropsk obyvatelstvo star kamenn a mlad kamenn doby nezanechalo
1 Srov. Havlov 1994: 392: Myln se mi vak zd Machkv pedpoklad, e m vce vklad na tchto
[fakultativnch] zmnch zaloench uvede, tm snadnji jim proklest cestu do etymologick praxe.
Spe naopak u zmn tohoto druhu plat, e mn by bylo vce.
66
psemnch pamtek, ale archeologie zjistila vysplost jeho kulturnch epoch.

(Machek 1968: 910). K tzv. slovm praevropskm adil Machek zejmna nzvy
nkterch rostlin, kov, ivoich, napklad psl. *sno pokosen a usuen trva,
seno, jeho etymologie nen pli jasn (podrobnji srov. ESJS 13: 805), psl. *gyl
hl (druh ptka) (Machek 1950: 3436), psl. *olovo olovo (Machek 1968: 413) aj.
Na rozdl od mnohch etymolog, kte lpj na svch vkladech a povauj je
za nemnn, Machek byl vdy oteven novm mylenkm, nejednou byl ochoten
piznat svj omyl a svj pvodn etymologick vklad nahradit vkladem novm.
Mnoh z Machkovch metod etymologick prce jsou dodnes platn (srov.
Havlov 1994 a 2002, Janykov 2010b a 2011) a jsou rozvjeny na pd etymolo
gickho pracovit v Brn, 1 u jeho zrodu Vclav Machek stl. 2
Ji za svho ivota byl Vclav Machek uznvanou vdeckou autoritou doma i
ve svt, o em svd korespondence, kterou vedl s mnoha vznamnmi vdci
z ady zem. Dozvdme se o n z dvousvazkov publikace, kter vznikla na pd
brnnskho etymologickho pracovit. 3 Mezi autory dopis jsou domc a zejmna
zahranin jazykovdci zvunch jmen, kte jsou dodnes citovni jako autority ve
svch oborech, napklad indoevropeist H. Rix, J. Friedrich, M. Mayrhofer, W. Meid,
J. Pokorny, S. E. Mann, I. Duridanov, V.I. Georgiev, J. Knobloch, E. Fraenkel, J.
Otrbski, slavist A. Brckner, F. Sawski, O.N. Trubaev, F. Bezlaj aj. Rozshl
korespondence V. Machka s eskmi kolegy (nap. paleoslovenist Z. Hauptov a J.
Vaica, dialektolog V. Vn, onomastik A. Profous, syntaktik a etymolog F. Kopen,
klasit filologov F. Lepa a F. Novotn, indoevropeista L. Zgusta, orientalista P.
Poucha aj.), ky (nap. indoevropeista A. Erhart) i irokou veejnost svd o jeho
renom vdce ochotnho vdy poradit vem, kte se na nho obrt s prosbou o
radu.
Pi pleitosti 60. vro zaloen etymologickho pracovit v Brn 4 byly
prezentovny Sebran spisy Vclava Machka (Machek 2011), dvousvazkov dlo
tajc tm 2300 stran. Je zde shromdno veker Machkovo dlo, s vjimkou
monografi a slovnk; vechny prce jsou rozlenny do t oddl, v nich jsou
seazeny chronologicky: studie a lnky (str. 211560), recenze, zprvy, redakn
poznmky, posudky aj. (str. 15612038), nekrology (str. 20392087). Nsleduje
dosud nepublikovan Machkova pednka z let 19611962 pro studenty brnnsk
filozofick fakulty Studium indoevropsk slovn zsoby. Soust publikace je i
1 Dnes etymologick oddlen stavu pro jazyk esk Akademie vd esk republiky.
2 Podrobnji srov. Karlkov 2011.
3 Viz BoekMalk 2011.
4 Viz www.ujc.cas.cz/zakladniinformace/oddeleni/oddelenietymologicke.
67
Machkova pln bibliografie, pehled jeho redakn innosti, seznam pednek a

semin, kter Machek vedl na brnnsk filozofick fakult, a soupis prac o nm.
Publikace obsahuje podrobn slovn rejstk, vcn rejstk a rejstk jmen osob, o
nich je v knize zmnka. Odbornou veejnost byly Sebran spisy pijaty kladn, 1 a to
zejmna z toho dvodu, e se podailo shromdit i lnky roztrouen po rznch
domcch a zahraninch asopisech a sborncch, z nich mnoh jsou dnes ji
nesnadno dostupn. I kdy jsou Sebran spisy Vclava Machka ureny primrn
jazykovdcm, zajmat budou urit i odbornky z jinch vdnch oblast, prodo
vdce, etnology, archeology, kulturology a vechny ty, kter zajm slovo a jeho
djiny.

Literatura:

BoekMalk 2011: Boek, V. Malk, P., Vclav Machek: Korespondence I, II (= Studia
etymologica Brunensia 12/1, 2). Praha: Nakladatelstv Lidov noviny 2011.
ES: Encyklopedick slovnk etiny (eds. P. Karlk M. Nekula J. Pleskalov). Praha:
Nakladatelstv Lidov noviny 2002.
ESJS: Etymologick slovnk jazyka staroslovnskho (red. E. Havlov A. Erhart I. Janykov),
114 Praha: Academia 19892008, 15 Brno: Tribun EU 2010.
Havlov 1994: Havlov, E., Etymologick metody Vclava Machka. Slavia 63, 1994, 389394.
Havlov 2002: Havlov, E., Vzpomnka na Vclava Machka. Homo Bohemicus, 2002/4, 1921.
Havlov 2011: Havlov, E., Vclav Machek ivot a dlo. In: Sebran spisy Vclava Machka.
Praha: Nakladatelstv Lidov noviny 2011, 1319.
Janykov 1994: Janykov, I., Machkova esk a slovensk jmna rostlin po tyiceti letech.
Slavia 63, 1994: 403408.
Janykov 2010a: Janykov, I. .
2010, 6, 2732.
Janykov 2010b: Janykov, I.,
. In: j jj j (eds. J.
j M. ). : 2010, 7988.
Janykov 2011: Janykov, I., , .
Ricerche slavistiche 9 (55), 2011, 267283.
Janykov 2012: Janykov, I., Etymologick slovnky etiny. In: Pednky a besedy z XLV.
bhu LSS. Brno: Masarykova univerzita 2012, 8187.
JanykovKarlkov 2010: Janykov, I. Karlkov, H., Slavistika v Brn: slovansk
etymologie tradice a perspektivy. Romanoslavica 46/1, 2010, 127135.
Karlkov 1994: Karlkov, H., K Machkovu pojet expresivnch vraz. Slavia 63, 1994: 397
402.
Karlkov 2006: Karlkov, H., Tradice a perspektivy brnnsk etymologick koly. In:
Pednky a besedy z XXXIX. bhu LSS. Brno: Masarykova univerzita 2006, 6872.
1 Srov. ohlasy: S. aa, Opera Slavica 22/4, 2012, 5254; B. Vykypl, Listy filologick 135, 2012, 459; L.
imrov, Linguistica Brunensia 61, 2013, 240242; D. Petit, Bulletin de la Socit de Linguistique de
Paris 108/2, 2013, 176177; S. Habijanec, Rasprave Instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje 39/1, 2013,
295297; J. VlajiPopovi, Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku 56/2, 2013, 207212; .
Krlik, Slovensk re 79, 2014, 181193.
68
Karlkov 2011: Karlkov, H.,

. Homo Bohemicus 2011/24, 1828.
Machek 1930: Machek, V., Studie o tvoen vraz expresivnch. Praha: Univerzita Karlova
1930.
Machek 1934: Machek, V., Recherches dans le domaine du lexique baltoslave. Brno: Filosofick
fakulta 1934.
Machek 1950: Machek, V., Einige slavische Vogelnamen. Zeitschrift fr Slavische Philologie 20,
1950, 2951.
Machek 1954: Machek, V, esk a slovensk jmna rostlin. Praha: Nakladatelstv
eskoslovensk akademie vd 1954.
Machek 1957: Machek, V., Etymologick slovnk jazyka eskho a slovenskho. Praha:
Nakladatelstv eskoslovensk akademie vd 1957.
Machek 1968: Machek, V., Etymologick slovnk jazyka eskho. 2. vyd. Praha: Academia 1968.
Machek 2011: Sebran spisy Vclava Machka 1, 2 (eds. I. Janykov H. Karlkov E. Havlov
R. Veerka). Praha: Nakladatelstv Lidov noviny 2011.

69


Le prsent article revient sur la variabilit au niveau des units phrasologiques qui se
distinguent surtout par leur figement ou leur caractre fig. La variabilit se traduit par des variations
ou changements au niveau de la forme des units phrasologiques. Les diffrents types de variabilit
sont analyss grammaticale, positionnelle et lexicale. La variabilit lexicale se caractrisant par la
substitution de composants (substitution lexicale) est considre ici comme le type de variabilit
phrasologique par excellence et lun des facteurs denrichissement et dvolution du systme
phrasologique dune langue.

Motscls: phrasologie, variabilit, variabilit grammaticale, variabilit positionnelle,
variabilit lexicale, paronymie, synonymie, bulgare, roumain, franais.

.
,

,
.

(. 1961, 1963,
1965, 1967, 1967, 1968,
1968 .
( )
. (. 1963: 235249;
1965: 326339; 1978: 133145).
..
, (.
1980: 739). . (
1987: 141146), . (
2005: 295308)

.
(. Lengert 2001: 812815).

.

*

.
, ,
,
, ,
(. 2013: 117118).
.
,
,
.
,
, ,
.
, ,
, ,
. ,

,
,

.

.
,
, , ,
, ,
, ,

.
(.. )
, ,
, . :

B. , ;
R. am rmas cu gura cscat i ei vor rmne cu gura cscat;
72
F. tu vas rester le bec dans leau / il est rest le bec dans leau.

,

.
,
.
:

B. / ; / ;
R. a arunca pe cineva pe drum / drumuri; a cdea n mna / minile cuiva;
F. tre sur la braise / tre sur des braises; donner de la confiture un cochon / des cochons;

B. / ;
R. a da nas / nasul cu cineva;
F. donner de la confiture des cochons / aux cochons; tendre la / une perche qqn;

(
)

B. / ;
R. a avea greieri / greierui n cap.

,
, .
,
:

B. / ; /
;
R. a cuta iepuri la biseric / a cuta la biseric iepuri; bucic rupt / rupt bucic;
F. tre comme l'eau et le feu / tre comme le feu et l'eau; sentendre comme chien et chat /
sentendre comme chat et chien; tourner sept fois la langue dans sa bouche avant de parler / tourner la
langue dans sa bouche sept fois avant de parler.

73

( ,
, ) .
bucic
rupt / rupt bucic mare lucru! / lucru mare!
.
()
.
: .

,
, :

B. <> ; < >;
R. ai merge cuiva gura ca o moar <stricat>; ai lua cuiva apa <de la moar>;
F. <au nez et> la barbe de qqn; se fourrer le doigt dans lil <jusquau coude>;
compter pour du beurre <fondu>; faire <toute> la lumire sur qch; sans <tambour ni>
trompette.

, ,
,
, . ,
,

(. 1968: 705).

. . .
.

(.
,
).
.
. .: .
,
; R. El a promis sa arunce intro bun zi mai mult lumin asupra acestor
evenimente; F. Il a promis de faire un jour la lumire sur ces vnements,

( , intro bun zi, mai mult, un jour).
74
,

()
. . :
B. 1. , ,
, ; 2.
, ; ,
,
, ,
; 1. , . ,
, , ; 2. .
, ;
, ,
, ; ,
;

R. a fi uurel a nu avea bani / a fi uurel de minte a nu fi inteligent /
;
F. se mettre la corde se priver / se mettre la corde au cou se marier /
; avoir le coup faire preuve dadresse / avoir le coup de foudre prouver
une passion subite et violente / , .

, , ,
, .

,
, .
,

: / / / /
/ / / .

, .
,
(
1978: 133145). ,

, :

75
:

B. / / / / ;
R. ai merge cuiva gura ca o moar / rni;
F. ne pas quitter qqn dune semelle / dun pas; tre la cinquime roue du carrosse /de la
charrette;

:

B. / / ;
R. a terge / a rade / a spla putina;
F. ne pas bouger / lever / remuer le petit doigt;

:

B. / ;
R. nu face nici o para chioar / frnt;
F. ne pas avoir un sou vaillant / comptant;

:

B. / / ;
R. a fi n al aptelea / noulea cer;
F. tre au troisime / au septime ciel;

:

B. / () ;
R. a fi gros de / la cap;
F. tomber entre / sous / dans les pattes de qqn.

.
.
( 1978: 133145).
:
.
,

(. / / , * /
):

76
:

B. / ;
R. ai frnge / rupe cuiva oasele;
F. se manger / se ronger / se dvorer les sangs; casser / rompre les os de qqn;

:

B. / ;
R. a nu face doi bani / dou parale; a fi ntre baros i nicoval / ciocan i ilu;
F. tre prs de ses sous / pices

B. (
) :
1) :

B. / / / ;
R. a despica prul / firul n patru / n apte;
F. avoir un bras de fer / d'acier / d'airain;
B. / / / / / ;
F. demander la lune / les nuages;

2) :

B. / / / ;
R. a cdea n capcan / la / curs;
F. tendre un pige / un panneau qqn; donner dans le panneau / le pige / le trbuchet;
mordre l'hameon / lappt;

3)
:

B. / / ; / ;
R. a se uita ca boul / vaca / vielul la poarta nou; a nghii / a sorbi pe cineva din ochi;
F. Accordez vos fltes / vos violons!; Nous navons pas gard les cochons / dindons / vaches /
oies ensemble!; dvorer / boire qqn des yeux;

4)
:

B. / ; / ;

77
R. n ochii / n fruntea cuiva;

F. desserrer les dents / les lvres / les mchoires;

5) :

B. / ; / ; / ;
R. a sri cu gura / vorba pe cineva; n ochii / n faa cuiva;
F. donner un coup de main / de pouce qqn; se casser la tte / le crne / les mninges; jeter
un regard / un <coup d> il; visage / front dcouvert.

C. ,
:

1) B. / ; / / ;
R. a se uita / a sta ca boul la poarta nou; ai trece / ai tuna cuiva ceva prin cap; ai se
nvrti / ai umbla cuiva ceva pe limb;
F. poser / quitter son masque; jeter / mettre aux oubliettes;
2) , :
B. / ; () / ()
;
R. a da jos / a ridica masca cuiva;
F. lever / ter / poser son masque; lever / faire tomber le masque de qqn.

,
. . . ,

( 1980: 20). , ,
,
, .
, ,
,
.
: ,
;
,
.
.

, .

.
78
,
, :

R. a mnca vnt a nu avea ce mnca / a mnca
vntul a fugi cu foarte mare iueal / , ;
F. prendre vent attendre; reprendre son souffle / ; prendre le
vent sinformer / .

.

, (
),

, , ,
, .
,
,
.
.
( )
(. 1963: 246). ..
(1980:26).
,

, .
(.
1980: 24, 1987: 142145)
,

(. 1970: 8687).
(.
1980: 25),
.
, ,
.

79

.

:

; ; ;
; ; ;
, , , , .

:
();
,
( ).
,
( ),

,
(.
, 1968: 707
708).

, ,
(, , )
(, , , ).
..
(. 1970: 8687).
. . (1980: 2728),

,
.

,

( 1980: 28).

, ,
,
.

80
( ) ,

,
, ,
.
,
, ,
. ,

.

.

,
. ,
/
, ,
.
,
, .
; ; ; ;

,
,
.
: ; ,
( , , ,
, ). ,
.
: , ,
, (
, .); 1. ,
, ; 2. , ; ,
, ,
( , .); ,
, ,
( , .); ,

81
, ,
( , .).
,
.
(. , / /
/ ,
).
, ,
, ,
,
.
.

, ,
,
. ,
.
. ,
:
, , , ,
, /
, .
,
.
,

. : ;
; ,
(
, , ).
,
( ) , ,
(, , ),
.
, ?
(1) , (2) , ,
(3) , , ,
.
, , ,
,
,
82

.

,

.

.
,
,
, .
.
(
)
() .
,
, ,
, ,
.

*

:
() ,
. (
, ,
)
(
).

.
.
.

, ,
83
,
.

, .
( )
, , ,

. ,
,
.
,
(
( ), ,
), ( ,
).

2005: , .,
. : . . .
2013: , ., . :
. . .
1961: , . .,
. (55 .) .
1967: , . .,
. //
. : , .146152.
1980: , . . . : .
1987: , ., . : .
1968: .
. 1, 1968 (354 .); . 2, 1972 (205 .) : . .
1963: , .,
. // . : . , . 235250.
1965: , .,
. // , 45, . 327340.
1978: , .,
. // . : , .
133145.
1970: , . . . :
.
1967: , ., . //
, XV. : . , . 139181.
84
1968: , .,
. // , XVI. : .
, . 703711.
Lengert 2001: Lengert, Joachim, Phraseologie. In Holtus G., M. Metzeltin, Ch. Schmitt (Hrsg.),
Lexikon der romanistischen Linguistik. Geschihte des Faches Romanistik. Methodologie (Das
Sprachsystem). Tbingen: Max Niemeyer, p. 802853.

85


DOMENII DE MBOGIRE A VOCABULARULUI ACTUAL
DIN LIMBILE ROMN I BULGAR

Rumyana LYUTAKOVA

The present paper deals with the thematic spheres of the recent Romanian and Bulgarian lexicon
enriched by neologisms in the latest period of the evolution of the two languages, i.e. the time after
1989 until now. The new vocabulary of the two languages (lexical units, fixed word combinations or
new meanings; loanwords, loanshifts and loan translations or newly coined words) is distributed by
areas, such as: Politics and Society, European Integration, Economy and Finance, Education, Health,
Information and Communication Technologies, Culture and Arts, Everyday Life, Sports etc. Taking into
consideration the same extralinguistic context, a lot of common features have been observed: identical
thematic groups comparable by their size, appearance of analogical new concepts, lexicon
internationalization. In certain cases there are some particularities which are due to a concrete
linguistic decision each language has made: a borrowing or a loan, a new lexical unit or a new meaning,
a specific concept, a stylistically marked item, etc.

Key words: new vocabulary, neologisms, domains of activity, Romanian, Bulgarian

Pentru clasificarea neologismelor pot fi aplicate mai multe criterii: se iau n
considerare originea sau structura lor, gradul de noutate sau de integrare n limb
etc. n prezentarea de fa vom aplica abordarea onomasiologic, mprindule n
funcie de apartenena la principalele domenii de activitate. Acestea din urm sunt
numite n lucrrile bulgare recente de specialitate sfere conceptuale, (Lexicologia
bulgar 2013: 420, Blagoeva 2013: 280282), devenind baza pentru studierea
lexicului actual n plan cognitiv. Procesele de mbogire a vocabularului reflect
modificrile imaginii lingvistice i pot fi interpretate drept o oglind lingvistic a
vieii de astzi (Pernika 2010: 4). Prin urmare, este de ateptat ca neologismele s
apar tocmai n sferele care au nregistrat cea mai mare dezvoltare a culturii
materiale i spirituale a societii.
Folosim aici termenul de neologism n sensul care i se atribuie n
terminologia internaional, i anume cu cel de unitate lexical semnificant,
semnificat sau reuniunea celor dou care a aprut recent (DSL: 326), i nu cu
accepia specific lingvisticii romneti de mprumut ptruns n limba romn n

perioada modernizrii 1. Aadar, n cadrul neologismelor includem aici, pe de o

parte, mprumuturile, calcurile i creaiile interne, iar pe de alta, neologismele
lexicale, semantice i frazeologice aprute n perioada actual, ad. dup sfritul
anului 1989 2,
Transformrile profunde ale vieii sociale, politice i economice din
Romnia i Bulgaria intervenite n ultimul deceniu al secolului al XXlea i pn
astzi, procesul globalizrii, dezvoltarea vertiginoas a tehnicii, comunicrii i
tehnologiilor informaionale, deschiderea rilor noastre spre Occident, reorientarea
valorilor toate acestea condiioneaz modificarea sferelor conceptuale legate de
procesele respective. Completarea limbajelor se datoreaz ori necesitii de
desemnare a conceptelor nou aprute, ori tendinei de redenumire a unor noiuni
cunoscute din realitatea modern. Avnd n vedere faptul c situaia extralingvistic
a ambelor limbi n discuie este aproape identic, delimitm urmtoarele domenii de
activitate ale cror vocabular sa mbogit considerabil n ultimele decenii:

1. Domeniul politicosocial

Este unul dintre cele mai dinamice domenii, care a nregistrat o mbogire
extraordinar de activ. Realitatea extralingvistic reflectat n lexic const n
schimbarea modelului politic, tranziia spre o democraie pluralist, creterea
participrii cetenilor n viaa societii, substituirea ideologiei dominante,
integrarea n structurilor europene i euroatlantice, reorientarea atitudinilor
sociale. Mutaiile n domeniul politic decurg n contextul unei mari dinamici pe plan
internaional, ntre care globalizarea politic, economic i cultural, manifestrile
terorismului mondial, conflicte armate n diferite coluri ale lumii.

1.1. Procese, fenomene i tendine legate de democratizarea sistemului
socialpolitic:

rom.: antibsist/ antibsescist, anticorupie, antieuropean, antiglobalist, antimafia, ARD,
atlantist, bipolaritate politic, CDR, clas politic, clientelist, colegiu uninominal,
contramiting, contraprotestatar, credibilitate, cumprare de voturi, decident, decomuni
zare, a descretiza, desovietizare, dezideologizat, disident (adj.), *electorat 3, exitpoll,
eurooptimist, europenist .FSN, grev japonez, guvern din umbr, *imagine, hiperpolitizare,
1 De exemplu, definiia dat de Theodor Hristea n Sinteze de limba romn este urmtoarea: n
lingvistica romneasc sunt socotite neologisme n special mprumuturile pe care romna lea fcut din
limbile apusene ori direct din latin pe cale savant... Orice cuvnt aazis internaional trebuie
considerat neologism, indiferent de vechimea lui n limb (Hristea 1984: 5051).
2 Menionm c prin vocabular actual nelegem lexicul perioadei de dup decembrie 1989, accepia
termenului fiind precizat de Avram 1997: 3, GuuRomalo 2005: 252, StoichioiuIchim 2006: 11).
3 Am marcat prin asterisc (*) neologismele semantice, ad. sensurile noi adugate coninutului semantic
al unor cuvinte existente mai demult n vocabular, aa cum sa procedat n cele dou dicionare ale
cuvintelor recente din limba bulgar ( (2001) (2010).
88
lan viu, lobbyism, lustraie, multipartidism, nesupunere civic, ordonan de urgen, PDL,
*picheta, PNL, PNCD, populist, postcomunism, postdecembrist, postrevoluionar,
posttotalitar, prag electoral, prezideniabil, PRM, proatlantic, PSD, PDSR, *revoluie,
securist, stat de drept, societate civil, a transparentiza, *transparen, *tranziie, UDMR,
uselist, USL, vot uninominal;

bulg.: , , , ,
, , , , , , ,
, , , ,
, , , , , ,
, , *, ,
, , , , ,
, , , , , ,
, , , ,
, , *, , *,
, , , , , ,
, , , , ,
.

Pe lng termenii cu valoare denotativ, vocabularul politic sa mpestriat
cu numeroase uniti marcate expresiv, adesea metaforice, purtnd de obicei o
conotaie negativ i care exprim prerile vorbitorilor cu privire la personaliti
sau fenomene concrete. Majoritatea acestora sunt caracteristice doar uneia dintre
limbi, ntruct se refer la un concept specific sau la o atitudine proprie:

rom.: aparatcic, *baron, *bulgarizare, ceauism, ceauist, cosmetizare, cotrocenizare,
criptocomunism, culturnic, democratur, dosariad, epurare politic, *golan, gulag,
kaghebist, mini murdare, mineriad, mitingism, navetist politic, nomenclatur,
nomenclaturist, oameni de bine, *oligarh, paliere ale puterii, partidocraie, partinizare,
poman electoral, rspndac, securism, spectacol politic, turism electoral, umbrel
politic;

bulg.: , , , *, , ,
, , , , , ,
, *, , , ,
, *, , *, ,
, *, , , , ,
, , , , ,
, , .

89
1.2. Procese, fenomene i activiti ai unor micri caracteristice

situaiei politice mondiale:

rom.: alqaedist, CSI, enclavizare, fundamentalism, globaliza, interetnic, intifada, islamist,
iugoslavizare, jihadist, kosovar, kosovizare, mondialist, mujahedin, primvara arab,
purificare etnic, putinism, revoluia de catifea, revoluia portocalie, saddamist, salafism,
superputere, taliban, talibanizare, tiermondist, tigru asiatic, transatlantism, wahhabii;

bulg.:, , , , , ,
, , , , , ,
, , , , ,
, , , , , ,
, , , , , ,
.

2. Integrarea european

Aderarea concomitent, n anul 2007, a celor dou ri la UE, pregtirile
ndelungate i eforturile depuse pentru alinierea deplin la structurile europene i
pentru absorbia fondurilor europene reprezint premisele unor procese paralele n
constituirea terminologiei europene romne i bulgare. Aceasta este alctuit
exclusiv din internaionalisme, avnd ca surs limbile englez i francez, prin
mprumut sau prin calchiere structural sau semantic.

rom.: acquis comunitar, armonizare a legislaiei, autoritate contractant, autoritate de
management, ax prioritar, BERD, capitol de negociere, carte albastr, clauz de
salvgardare, *coeziune, comitologie, *comunitar, conectivitate, coridor de transport,
*directiv, Europa cu dou viteze, euroalegeri, europarlamentar, europenizare, euroraport,
euroregiune, extracomunitar, *foaie de parcurs, fonduri structurale, MCV (mecanismul de
cooperare i verificare), (misiune de) peer review, Parteneriat Estic, perioad de
programare, preaderare, program operaional, schem de granturi, spaiul Schengen,
subsidiaritate;

bulg.: , , *, , ,
, , , , ,
, , , ,
, , , , *,
, ,
, , ; ,
, , , , * ,
*, , , , *,
, , ,
.

90
3. Sectorul economic i financiar

Perioada din sfritul secolului al lea i nceputul secolului al lea este
marcat n Bulgaria i Romnia de trecerea la economia de pia, de introducerea
unor noi mecanisme, forme i structuri economice i a unor noi profesii, de relaiile
cu instituiile financiare internaionale, de globalizare, de aprofundarea crizei
economice mondiale. Apar neologisme i n domeniul afacerilor bancare i al
comerului:

rom.: achiziie public, acord stanby, audit, bancomat, beneficiar de credit, bonus, brand,
bugetar (s.m.), card de credit, cod de bare, (companie) multinaional, co de consum, cot
unic (de impozitare), credit de consum, credit neperformant, dealer, a dezetatiza,
distribuitor, ebanking, economie subteran, externalizare/outsourcing, fixing, franciz,
hipermarket, IMM (ntreprinderi mici i mijlocii), leasing, a lista, macroeconomist, mall,
managerial, microcreditare, obligatar, offshore, overdraft, parteneriat publicprivat, pia
interbancar, portofoliu de investiii, privatizare, postprivatizare, promoie, retailer,
showroom, a sponsoriza, RON, TVA;

bulg.: , , , , , , ,
, , , , ,
, , , , ,
, , , , ,
, , , , ,
, , , , ,
, , , ,
, , , ,
, , , , .

4. Sistemul sanitar i medicina

n acest grup tematic includem att termenii referitori la reformele
sistemului sanitar, ct i numele unor boli descoperite recent, ale unor metode
moderne de tratament, denumirile unor diverse terapii sau proceduri tmduitoare
influenate de medicina netradiional:

rom.: aromoterapie, asisten extraspitaliceasc, bilet de trimitere, blister, bracketuri,
celule stem, CNAS Casa asigurrilor de sntate, DRG grupuri nrudite de diagnostic, e
sntate, grip aviar, hospice, iridodiagnostic, malpraxis, mamsurogat, medic de familie,
paramedic, rsoterapie, reiki, screening, stent, stimulent imunitar, Su Jok, traseu clinic, vac
nebun, viagr;
91

bulg: , , , . , ,
, , ,
, , , , *,
, , , , , ,
, , , , .

5. Educaia i nvmntul

nvmntul este, de asemenea, supus reformelor, genernduse astfel
noiuni noi, reprezentate n vocabular prin urmtoarele uniti:

rom.: abandon colar, *acreditare, afterschool, curricula, *departament, evaluare
naional, *extensie universitar, extracurricular, finanare per capita, interactiv,
nvmnt la distan IDD, master, masterand, masterat, postdoctoral, (punct de) credit,
sistem dual, *tutore;

bulg.: *, , , *, ,
, , , , *,
, *, *, , .

6. Tehnologia informaiei i a comunicaiilor

Dezvoltarea rapid a tehnologiei, crearea de produse informatice tot mai
sofisticate, ptrunderea calculatoarelor i a mijloacelor de comunicare n viaa i n
munca fiecruia, schimburile intense de informaii ne aduc o serie de nouti n plan
lingvistic care intr foarte repede n limbajul curent. Grupul n discuie ocup primul
loc din punct de vedere numeric al neologismelor, majoritatea lor fiind de
provenien englez. Att romna, ct i bulgara prefer mprumutul de termeni din
cauza facilitii, rapiditii i caracterului lor internaional, dar nu sunt puine
exemplele de calcuri, mai ales semantice, care se caracterizeaz prin mai mult
transparen n limbile receptoare.

6.1. Domeniul informatic
ncadrm n aceast subcategorie uniti neologice referitoare la operarea
calculatorului i ptrunderea acestuia n viaa de zi cu zi:

rom.: administrator de reea, *antivirus, *aplicaie, band larg, bluetooth, a browsa, bug,
carte electronic/ ebook, caset de dialog/*fereastr, cititor2, a *comprima/*arhiva,
*cursor, a da click, desktop, director3, *driver, *editor de texte, emotigram, *fereastr,
*fiier, folder/*dosar, gamer, gigaoctet/gigabyte, *iconi, imprimant, a *instala, iPod, IT
ist/ calculatorist, joystick, laptop, *memorie, modem, mouse, mp3, *navigator/ browser,
notebook, operare PC, periferic2, plac de baz, plac de sunet, plac video, print, proiector
92
multimedia / videoproiector, router/ ruter, a *salva, screensaver, scana, server, sistem de

operare, slide, slide show, stick, suport electronic, *tablet, tehnologia informaiei/ IT/ TI,
toner, touchscreen, a updata, a upgrada, USB, wallpaper, WORD, writer;

bulg.: , *, , , , , *,
,, , , , , ,
, , , , ,
, , *, *, , /
IT, , */*, , ,
, , *, , , ,
, *, *, *, , *, , ,
, , / , , ,
, , , , *, ,
, , , /*, , , ,
, mp3, USB, WORD).

6.2. Sectorul comunicaiilor
6.2.1. Apariia reelelor globale de calculatoare a modificat modul de
comunicare ntre oameni introducnd n limb cuvinte i sensuri de tipul:

rom.: a accesa, a rond/ at, atac cibernetic, bibliotec online, blog, blogger, a chata,
chatroom/ camer de chat, comunicaional, *cont, cyberspaiu, a *descrca /a *trage,
design web/ web design, *domeniu, email/ mail/ pot electronic, Facebook, fiier ataat/
*ataament, *forum, hacker, internaut, internet, a*ncrca, link, motor de cutare, a
*naviga, online/ online, parolat, *portal, a posta, *pagin, provider/ furnizor de internet,
publicaie electronic, reea de socializare, site, Skype, spam, torrent, *virtual, WiFi/
wireless;

bulg.: , , , *, , , / /
, , *, , , *
, / , , , , *, ,
/ , / , , */ *, ,
, , *, *, , , / /
WiFi, , , *, , , ..

6.2.2. Alte mijloace de telecomunicaii:

rom.: *butona, card/ cartel SIM, csu vocal, companie de telecomunicaii, a da un beep,
fax, handsfree, iPhone, *ncrctor, MMS, operator mobil, pager, roaming, smartfon/
smartphone, SMS, tehnologie inteligent, teleconferin, (telefon) mobil/ GSM, (tip de)
abonament, touchscreen, videoconferin;

bulg.: , , , , /
SMS, / MMS,. (), , ,

93
()/ / GSM, , , / SIM,

, , , , ,
, , .

7. Arta i cultura

Noile concepte din aceast sfer sunt relativ mai puine, cu toate c i aici
se poate observ o extindere, mai ales n domeniul culturii de mas muzica pop i
cinematografia.

7.1. Muzica

rom.: black metal, bonus track, chart, clpar2, *compilaie, DJ, etnojazz, evergreen,
frontman, keyboard, heavy metal, hiphop, house, nregistrare demo, karaoke, latinjazz,
maxisingle, megaconcert, megahit, metalist, *mixa, muzic etno, (muzic) latino, popfolk,
*preluare/ (versiune) cover, R&B, rap, rapper, rave, remix, rockist, salsa, scratch,
soundtrack, tehno, thrash metal;

bulg.: , *, , , , , ,
, , (), , , , *,
(), , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , , .

7.1. Arta cinematografic

rom.: (film de) *aciune, anime, blockbuster, casting, coproductor, erou de aciune,
*fantezie/ fantasy, film porno, hit cinematografic, horror, multiplex, *nominalizare, psiho
thriller, remake, *sezon, sitcom, superproducie, telenovel, thriller, trailer2;

bulg.: , / , , , , ,
, , , *, , ,
, / , *, , , , ,
( ), , .

7.2. Alte arte, viaa cultural, divertisment

rom.: bingo, bodypainting/ bodyart, chicklit, cultur pop, flashmob, festival al berii,
galerist, graffer, *instalaie, manager de art, noaptea (alb) a muzeelor, origami, perfor
mance, piano bar, rotarianism, selfie, spectacol/ concert tribut, topmodel, underground,
videoclip;

bulg.: , , , / , , *
, , , , , , ,
, , *, , , , ,
, .
94

7.3. Massmedia presa scris i audiovizual:

rom.: *audien, audiovizualul, autoreglementare, briefing, camera tirilor, CNA (Consiliul
National al Audiovizualului), columnist, cortin mediatic, interviu n exclusivitate, media,
mediatic, a mediatiza, paparazzo, partener media, peoplemetru/ peoplemeter, *pres,
primetime, spaiu mediatic, tirist, tabloid, talkshow, telecumprturi, telerealitate/
realityshow, teleshop, ultramediatiza;

bulg.: , , , ,
, , , , , ,
*, , , , , *
, (), , ( ),
, , , , .

7.4. Publicitatea i relaiile publice:

rom.: advertising, advertorial, banner, copywriter, creator de imagine, flyer, grupaj
publicitar, logo/ *sigl, publicitar2 (subst.), pachet promoional, *panotaj, relaii publice/
PR, *slogan, suport publicitar, teaser;

bulg.: , , , , , , ,
, , , , , ,
, , .

8. Viaa cotidian

Modernizarea vieii nea adus un ir de nouti generatoare de o
mbogire considerabil a vocabularului legat de viaa cotidian. Impresioneaz
faptul c aici predomin neologismele lexicale.

8.1. Obiecte de menaj, aparate electrocasnice, amenajarea locuinei,
jucrii:

rom.: *absorbant, aparat de vafe, autocolant, balsam de rufe, barbecue, barbie, *blat,
blender, brichete ecologice, burete din fibr, cabin de du, compactdisc/ CD, cuptor cu
microunde, dedurizator, dispenser, (dispozitiv) anticini, distrugtor de documente,
dressing, drujb, DVD player, electrocasnice albe/ negre, electrocasnice ncorporabile,
fibran, fibr de sticl, friteuz, gipscarton/ rigips, interfon pentru bebe / babyphone,
jacuzzi, lamp aromatic, lumnare pastil, *marsupiu, main de splat vase, mop,
motocoas, motoferstru, pamperi, parchet laminat, pelei, PET, plafon suspendat, player,

95
playstation, plici2, prjitor de pine/ toaster, pres / storctor de citrice, a *reabilita,

recorder, robot de buctrie, robot telefonic, set fondue, sling, *spot (LED), tamagochi,
tmplrie PVC, televiziune prin cablu/ prin satelit, televizor cu plasm/ *plasm,
*telecomand, temporizator2/ timer, termopan, top (de) saltea, transformer, igar
electronic, videocamer/ camer video, walkman, yoyo, ytong, zoom;

bulg.: , , , / , , /
, , / , , ,
, , * (), , , ,
, , , , / , *,
, , / CD, , , ,
*/*, , , , , *,
, , / PVC , , / *,
, , , *, , , , ()
, , , , , , ,
, , , ( ) , , ,
, , , , , , *.

8.2. Transport, circulaie i vehicule auto
Includem aici acele neologisme semnificatele crora le constituie diferite
mijloace de transport, noi condiii de circulaie sau noi forme de cltorie, nouti
din domeniul tehnicii auto:

rom.: ABS, airbag, antemergtor2 (subst.), antiparcare, antiradar2(subst.), asigurare (auto)
CASCO, ATV, autorulot, bicorp/ hatchback, cas auto, cimitir auto/ de maini,
climatronic, companie lowcost, cosmetice auto, crossover, decapotabil2(subst.)/ cabrio,
dispozitiv de imobilizare, drift/ derapaj controlat, drifta, drive test/ test drive, dubi, ESP,
facelift, hayon, *hibrid, minifurgonet, monovolum, MPV, navigator2 (subst.), offroad,
parcare Park and Ride, partajare de main, pist de biciclete, *platform, programul
Rabla, roviniet, snowmobil, spoiler, SUV, timbru de mediu, tunat, tuning, *viniet;

bulg.: (), , , , /
, , , , , , / ,
*, , , , , , , ,
, , / , ,
, *, *, , , , ,
, , , , , , , ,
*; ABS, ESP, MPV, SUV;

8.3. Moda i mbrcminte
Categoria cuprinde att denumirile unor noi esturi i obiecte de
mbrcminte, ct i termeni din domeniul modei:

rom.: adidai, band arici, bermud, body, boxeri, casual, cod vestimentar/ dress code,
grunge, haine de firm, haute couture, lycra, microfibr, organz, piele ecologic, polar2/
polartec, prtporter, stretch, tanga/ string, Tshirt, top2, unisex, vintage;

96
bulg.: , , , , (), , , ,
, , , , , , , ,
*, , , , , , 2, ;.

8.4. Cosmetica
n zilele noastre se observ o mare activizare a sferei conceptuale legate de
ntreinerea frumuseii, de ngrijirea corpului i a feei, precum i de multe produse
i proceduri cosmetice create n acest scop.

rom.: anticelulitic, antimbtrnire, antiperspirant, aparat de bronzare/*solariu,
autobronzant, botox, coafor stilist, cosmeticale, *corector, (deodorant) stick, exfoliant
(subst. i adj.), *exfoliere, factor de protecie solar, fotoepilare, gel de du, gloss/*luciu (de
buze/ pr), *gomaj/ peeling, infrasaun, *mpachetare, lifting, lipoaspiraie, manichiur
franuzeasc, mascara, parafango, piercing, produs stilizant, rollon, salon de frumusee,
scrub, siliconat, *tester, *tonic, topcoat, ulei bronzant, unghii false;

bulg.: , , , , , ,
, /, , */* ( /),
, , , , *,
, , , , , , ,
, , *, , *, 2, , ,
*, , , , ,
, .

8.5. Produse alimentare, buturi
Ptrunderea n limb a denumirilor de numeroase produse alimentare,
preparate i buturi, fructe li legume, caracteristice unor popoare mai apropiate sau
mai ndeprtate este favorizat de creterea fluxului de informaii, de globalizare, de
intensificarea turismului, de dezvoltarea magazinelor i a localurilor. Se poate
afirma c vocabularul din aceast clas este cel mai variat din punct de vedere
etimologic, n comparaie cu celelalte neologisme. Cuprinde preponderent
internaionalisme de origine italian, englez, francez, german, spaniol, japonez,
arab .a. Creaiile interne sunt puin numeroase, acestea fiind de obicei calchiate
dup modele strine sau generalizate, printro deplasare metonimic a unor
denumiri comerciale.

rom.: butur energetic, berea casei, broccoli, brunch, bruschete, burger/hamburger,
cappuccino, *cereale/msli, cheesecake, chifl kaizer, dressing2, draught, falafel,
frankfurter, fresh, goji berry, guacamole, gyros, mascarpone, mocaccino, mozzarella,
muffin, oregano, (pine) *integral, pomelo, quinoa, ravioli, roii cherry, rucol, salata
aisberg, sana, shot, sushi, aorma, tabasco, tiramisu, tofu, topping, zahr brun;
97

bulg.: , , , , /, , ,
, *, , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , (), , , , ,
, , 2, , , , , , .

9. Domeniul sportiv

Limbajul sportiv actual sa mbogit prin denumirile unor noi sporturi sau
activiti sportive, ale practicanilor acestora sau ale altor obiecte din domeniu.
Majoritatea lor provin din englez:

rom.: band de alergare, biciclet eliptic, body building, bungee, callanetics, cardio,
conductor de joc/playmaker, curling, darts, fereastr de transferuri, fitness, ganter,
golfer, jogging, kickboxer, lupttor sumo, paralimpic, parapant, petanque, pilates, playoff,
rafting, *role, skateboard, snowboard, *spinning, squash, stepaerobic, stranier, stretching,
taebo, tae kwon do, ultras, wildcard, zumba;

bulg.: , , , , , , , ,
, , , , , ,
, , , , , , , , ,
, *, , , , , ,
, , , .

n ambele limbi mai pot fi identificate alte domenii mbogite prin
neologisme cum ar fi de exemplu ecologia, turismul, asistena social, infracio
nalitatea i drogurile etc, care nau fost incluse n expunere din cauza timpului
limitat.
Pe baza materialului neologic adunat i organizat pe domenii de activitate,
se pot desprinde urmtoarele concluzii n ce privete inventarul vocabularului
actual romnesc i bulgresc:
Mulumit situaiei extralingvistice analoage, n ambele limbi se observ
domenii conceptuale identice de mbogire lexical, comparabile ca mrime,
neexistnd o sfer n care ntruna dintre limbi s fi aprut recent distinct mai multe
uniti.
Paralelismul considerabil al vocabularului actual din limbile romn i
bulgar se datoreaz nainte de toate introducerii unor noiuni noi identice sau
asemntoare, dar i procesului intens de internaionalizare lexical. Simetria este
nclcat doar n cazul opiunii diferite a uneia dintre limbi pentru a denota
conceptele nouaprute mprumut sau calc, un lexem sau un sens nou. Deosebirile
se observ n cazurile izolate de concepte specifice, de creare a unui nou semnificant
pentru a denota un referent existent, la unitile marcate stilistic sau atunci cnd
corespondentul din cealalt limb a unui neologism a aprut mai devreme, neputnd
98
fi considerat o unitate recent. Particularitile ns sunt mult mai puine i pot fi

explicate prin motive concrete.

Bibliografie

Avram 1997: Avram, Mioara. Vocabularul actual al limbii romne, n: Limb i literatur
romn,. nr.3, 1997, Bucureti. p.35.
Blagoeva 2013: , .
. ( ), :
. , . , 2013, . 277319.
DSL BiduVrnceanu, Angela; Clrau, Cristina; IonescuRuxndoiu, Liliana; Manca,
Mihaela; Pan Dindelegan, Gabriela, Dicionar de tiine ale limbii, Ed. Nemira, Bucureti, 2001.
GuuRomalo 2005: GuuRomalo, Valeria, Aspecte ale evoluiei limbii romne, Ed. Humanitas
Educational, Bucureti, 2005, 300 p.
Hristea 1984: Hristea, Teodor, Sinteze de limba romn. Bucureti, Ed. Albatros, 1984, 384 c.
Lexicologia bulgar 2013: . 1,
, , . . . . :
, 2013.
Pernika 2010: , ,
, : , 2010, . 2, . 315.
StoichioiuIchim 2006: StoichioiuIchim, Adriana, Creativitate lexical n romna actual,
Bucureti, Ed. Universitii din Bucureti, 2006, 379 p.
: , ., . , . , ,
: , 2010.
: , . . ,
: , 2001.
99


20 I .

Characteristic of the introduction of a language, corresponding to the communicative situation, was
that the Brashov Philological Society scholars faced the decision on a language formation that would
meet the new needs during the 1820s. The specific symbiosis between the traditional (but archaic) and
the spoken (but highly variable in terms of dialects) language was not performed without certain
standardlanguage doctrines. One of them is examined in the article, more precisely the pluralism of
ideas.

Key words: Brashov philological society, pluralism, authoritarianism, standard language situation

..
20 I . .

.
, ,
,
, .
,
.

.

,

( ,

101
).
,
, ,
. ,
, ,
,
.
.
,
, ,
, .
.
,
..
20
I ., ,
.
,
,
,
. ,
, ,
,
. ,
,

.

, .

(
),
. . ,
1.

.
(
) .
1 , . VI . :
, 2004, . 77123.
102
*
*
*

20 .
,
, ,
, , 1.
1821 .
( , ),
( , ..)
,
2. I . . 3
,
. , ,
( 1824 .), . (
1825 .).
(1828) 4,
5.
1 , . . , 1983, 3, . 5260.
2 , . . 1869 1878. : , 1966, . 10.
3 ( )
, .
I . , , .
. . II. . . . . . 2004,
: , . 479.
4 . . . . . :
, 1996; , . : .
, ., . .
. : , 2010, . 191 208;
, . . . :
, 2012, . 106.
5 ( , .
)
(.. ),
I . 1850 . . . . II.
. 2004, : , . 474; 479; . , .
. (1824 1826). :
. I. : 1972, . 220, , .
. . : , 2012, . 106.

103
(18231825 .) 1.

, ,
, , ..
, .
: ,
,
,
2.

. , 3
.
, ,
, .
,

4, :
, .
, ,
,
, ,
. ,
,
(1824,
) ,
(1825, ) (1825,
) .
,
5, , .

[]. ,
,
1 , .. (18221825 .),
. ; 1822 . .
2 . . 12. : , 2004, . 587.
3 ,
. , ,
, .
.
4 , . . 18691878. : , 1966, . 10.
5 , . . . .
. . ., . 11, 19731974, . 1, . 531574, . 540.

104
( ),
.
, .
, .
.
,
1.
1825 . .
2.
. .
,
. , , ,
( . ,
)
.
1831 . .

, 3
.
( 10 )
, ,
.

4. ,

,
. ,
. .. ,
[]
1 , .
2 : .
,
; . , 1840
, , , .
3 1825 . . . 26 ., . , .
23 ., . 25 .
4 , . . , 1824. . , 1964, . 150
151.

105
, ,
, . 56
.
. ,
,
1. ,
,
. ,

1824 . 2 ,
3.

, .

.
20 .

.
. , ,
4
,
,
5.
( ), :
,
,
.
, ,
6,
,
.

.
1 . . , . . : , 2003.
2 . 1825, . , ., . .
. : , 1993, . 270.
3 , . . . : , 1938, . 122123.
4 , . . . . , . . : ,
1979, . 55.
5 , . .
LiterNet, 18.04.2010, 4 (125).

6 .
106
, ,

. , ,
, , ,
.
, ,
. ,
.
()
,
.
.

.
(, )
(, ) 1,
.
,
. : .
, ,
.
, ,
. (1825)
, ,
, ,
(,
. ..) ,
(. ).
(
) . . (28
1828 .), : ( ,
, , ) ( ,
..), 2,
1 . . , .
( ). : , 2008, . 94139.
2 . ,
1836 .

107
, ,
, , ,
, 1.
, , .
,
, : ,

,
.
! (. ).
. ,
, .
, ,

.
.
..
, , (1845).
( ),
, , .
. , :
, ,
, ,
, . .. ,
1825 .. : . ,
, ,
. .. 21
.
, ,
. , . .
. , ( , )
, ? ?
, ,
? , ,
.
,
.
,
, ,
, ,
1 , . . . , 1959, . 29.
108

,
.
,
, , .. ,
, . ,
,
() , ,

.

, , ,
, . 1
1 , .
20 50 19. .
, 2007, 3 4, . 104 116; , .
. : . 3. , 65
. . : . , 2009, . 140149; , .
(
). : 40
19712011. , : .
, 2012, . 181188.

109


,

Le figement, phnomne inhrent au langage humain et apparaissant tous les niveaux
danalyse linguistique est examin ici dans le cadre de la phrasologie partir dexemples puiss dans
trois langues (le bulgare, le roumain et le franais). Sont tudies les principales conceptions du
phnomne en slavistique et romanistique. Une nette distinction est opre entre la notion de cohsion
(solidarit) des lments constitutifs des units phrasologiques et la notion de figement (stabilit) de
ces units dans la langue. Le rle de lusage comme principal facteur lorigine du figement des units
phrasologiques est mis en vidence (se traduisant par la frquence demploi de ces constructions
toutes faites sur une longue priode de temps). Les facteurs contribuant au figement des units
phrasologiques (contenu smantique, image mtaphorique et structure syntaxique) sont aussi
tudis.

Motscls : phrasologie, figement, bulgare, roumain, franais

1.

:
, , , ,
. . ,
,
(Mejri 2003: 10).
.
,
,
, ( , ,
..) ,
,
, .
( ) ,

.
( )
.

: (
, )
(,
,
,
).
,
,
(, 2008: 51; 54).
,
. ,
(Martinet
1991: 108118, Gonzlez Rey 2002: 66).
,
.
,
,
. (Mejri 2003: 78)

, , . . ,
,
( 1977: 206).

() .
(Colun 2000: 18) .
, ,
. . ,
(, 2008: 51).
, . (. Gonzlez
Rey 2002: 66), ,
, , (Bally 1921:
67), ,
.

,
( 1977: 203; Coseriu
1977: 166).
112
.

.
. , ( ,
),
70 20. , cit
universitaire, citjardin, cit des arts, cit administrative, citdortoir, cit de transit,
cit durgence cit ouvrire 19. ,
Dictionnaire Gnral de la langue franaise ( 1977: 206).

, ,

.
,
,
,
,
(. , 2008: 52; Hristea 1984: 139; 141).

, , .
. ,
, ()
(Bally 1921: 67).
,
,

(B. , , ,
, R. ai asuma responsabilitatea, a lua
cuvntul, a intra n funcie, a intra n vigoare, ajutor umanitar, tcere adnc F.
assumer une responsabilit, prendre la parole, entrer en fonction, aide humanitaire, un
profond silence ..)
. .
.
:

113
( 1980: 7).
.
, (Bally 1921: 67).
.. (
) (Gonzlez Rey 2002: 66) .
(Lamiroy 2008: 5).

. ,
. , ,
,

, ,
.

2.

,
,
(.
. (Gross 1996), .
(Mejri 1997)
(. Mejri 2005),
(. Lamiroy 2008)).

, . ,
. (1960)
(
).
( ) ,

(le blocage des
proprits transformationnelles), (le
blocage des paradigmes synonymiques),
(la nonactualisation),
(la noninsertion dlments extrieurs),
(lopacit smantique).
,
(. Gross 1996: 78; Mejri 2003: 4).
114

(, ..),
,
.
.

( , , ..)
. B.
Lamiroy (2008) M. Kauffer (2013). .

(Melcuk 2011: 48).
.

3.

(

.)
,
.

,
.
.
, ,
. ,
, (
2013: 31).
, : R.
Drum bun!; V rog smi permitei B. !; F. Bon
voyage !; (Trs) bon (et agrable) voyage !; Je vous prsente (toutes) mes excuses
: R. a da (ceva) napoi; a da uitrii; a lua o
decisie; a da un sfat; a ridica o acuzaie; B. ; ;
; ; ; F. prendre une dcision; prendre la fuite;
remporter la victoire; donner un conseil qqn.
115

: R. tcere adnc; nalt oaspete; glum srat B.
; ; F. un profond silence; une volont de
fer; une ferme conviction.
: R. a sta cu
braele ncruciate; a ridica ancora B. ; ;
F. se croiser les bras; soulever un coin du voile;
lever lancre; en un clin dil.
: R. la
calendele greceti; a da sfoar (sfar) n ar; sabia lui Damocles B. ;
, F. avoir un chat dans la gorge; avoir maille partir
avec qqn; coiffer Sainte Catherine; rocher de Sisyphe; cordon bleu; aux calendes
grecques.

.

. ,
, , ..
.
, ( ,
), , (
), , , .
,
(. 2013: 3032):

;
,
;
,
.
, ,

.
,
, ..
, (
2013: 31).
,
,
. ,

116
.
, , .
. , ,
(,
2008: 51). ,
(Gross 1982 : 182).
. ,
(Lamiroy 2008 : 4),
,

( 2005 : 156).
. ,
(Mejri 2003 : 8).

,
.

.
. ,
, , [ ]
(, 2008: 51). ,

. .
,

.

,
. , (
, 1980: 38)
,
,
.
. ,
, .
117
,

. ,
, .

(
, )
( )
( 2013: 3032).
(
) ,
, ,
,
,
, (. ) (
. 2013:
3252; Zaharieva, KaldievaZaharieva 2013 ).

118
:
1. (. ):
2. , , ,
(+ , ,
)
3.
/

4. ()

,
,
(
), ( )
, .. ,
( 2013: 32).

: R. la calendele greceti; a da sfoar
(sfar) n ar; sabia lui Damocles; cnd te apuc, mult te ine? B.
; ; , ;
F. cordonbleu; moulin paroles; aux calendes grecques; les carottes sont
cuites; quelle mouche (te, vous ) la piqu ?.
,

: R. presiune atmosferic; eclips de lun; mrul lui
Adam; ochiul arpelui; strugurii ursului; lovitur de stat; tur de scrutin B.
; ; ; F. clipse de lune;
nid dange; fruits de mer; pomme de terre; pomme dAdam; tour de scrutin; larme de
Job, .
R. a da (ceva) napoi; a
da uitrii; a lua o decisie; a ridica o acuzaie; a da un sfat; tcere adnc; nalt
oaspete; glum srat; v rog smi permitei B. ; ;
; ; ; ; ;
; ; ; ; ;
119
; ; F. rendre service qqn; chercher noise;

intimer un ordre; fait divers; un profond silence; Bon voyage!; Comment allezvous?
, .

,
.

, . . .
,
( 1980:
38).

, ,
(. 2005).

,
. ,

.

: R. a se abate de la calea dreapt; ai bga nasul
unde nui fierbe oala; a face din nar armsar B. ;
<>; F. sortir du
droit chemin; fourrer/ mettre son nez quelque part; faire une montagne d'une
taupinire.
, .
,
, ,
( 2005: 118): R. a vedea stele verzi;
ai nghea cuiva sngele n vine B. / ;
< > F. voir trentesix <mille> chandelles.

, , / : R. O si
art eu! (i art eu!) B. ;
F. Je vais t'apprendre / te montrer de quel bois je me chauffe; On va voir de
quel bois je me chauffe; Tu (Vous, / Il ) me le paieras; Tu (Vous, / Il ) auras de mes
nouvelles.
: R. cnd
va face plopul pere i rchita micunele B. ;
F. quand les poules auront des dents.

120

,
. .
:
( ,
), .
,
( 1977: 205; .
1981: 16). , , ,
,
(Gonzlez Rey 2002: 57; 140).

() , .
. , /
,
(Mejri 2003: 5).
, /
/
(Mejri 2003: 5).
, (. Melcuk 2011: 48).
, ,
,
,
, ..
( 1980: 26). :
, , ,
( )
,
, , (
).
.
a nu avea cap a nu fi detept,
inteligent/ , a nu avea cap <i chip> s a nu fi n
stare s / , ...; a nu avea obraz a nu ti s
se poarte / , , a nu avea obraz s . a nu
avea curajul s / , ..., ....
121
coureur de jupon () courir le jupon ( )

(
),
( ). a clca pe urmele cuiva
clcarea pe urmele cuiva
; ,
,
, . .
(ermk 1985: 223).

.

: (
) (,
).

,
,
(
).

. ,
.
,
:
,
.

, .
, , ,
, . , ,
, ,
, .
.
122

Bally 1921: Bally, Charles, Trait de stylistique franaise (Seconde dition), Heidelberg, Carl
Winters Universittsbuchhandlung.
ermk 1985: FILIPEC, Josef, ERMK, Frantiec, esk lexicologie, Praha, ekoslovensk
academie vd, 1985.
Colun 2000: Colun, Gheorghe, Frazeologia limbii romne, Chiinu, Editura Arc, 2000.
Coseriu 1977: Structure lexicale et enseignement du vocabulaire, Actes du Premier colloque
international de linguistique applique, Nancy, 1977, 175217.
Gonzlez Rey 2002: Gonzlez Rey, Mara Isabel, La phrasologie du franais, Toulouse, Presses
Universitaires du Mirail, 2002.
Gross 1996: Gross, Gaston, Les expressions figes en franais : noms composs et autres
locutions, Paris, Ophrys, 1996.
Gross 1982 : GROSS, Maurice, Une classification des phrases figes du franais , Revue
Qubecoise de Linguistique, 11 / 2, 1982, p. 151185.
Hristea 1984: Hristea, Theodor, Introducere n studiul frazeologiei, In Hristea, Th.
(coordonator), Sinteze de limba romn, Bucuresti, Editura Albatros, 1984.
Kauffer 2013: Kauffer, Maurice, Le figement des actes de langage strotyps en franais
et en allemand , Pratiques, 159/160, 2013, p. 4254.
Lamiroy 2008: Lamiroy, Batrice, Les expressions figes : la recherche dune dfinition ,
In Blumenthal B., S. Mejri (Hrsg.), Zeitschrift fr Franzsische Sprache und Literatur : Les squences
figes : entre langue et discours, (ZFSL Beiheft 36), Stuttgart : Franz Steiner Verlag, 2008, p. 8599.
Martinet 1991 : MARTINET, Andr, Elments de linguistique gnrale, Paris, Armand Colin, 1991.
Mejri 1997 : Mejri, Salah, Le figement lexical. Descriptions linguistiques et structuration
smantique, Tunis, Universit des Lettres, des Arts et des Sciences HumainesTunis I, 1997.
Mejri 2003: Mejri, Salah, Le figement lexical , Cahiers de Lexicologie 82, Champion, Paris,
pp. 2339. http://fr.scribd.com/doc/151589414/1354figelex
Mejri 2005: Mejri, Salah, Figement absolu ou relatif : la notion de degr de figement , Linx
N53, Universit Paris X Nanterre, 2005, p.183196.
Melcuk 2011: Melcuk, Igor, Phrasmes dans le dictionnaire In: J.C. Anscombre, S. Mejri
(eds.), Le figement linguistique : la parole entrave, Paris: Honor Champion, 2011, p. 4161.
Zaharieva, KaldievaZaharieva 2013 : ZAHARIEVA, Radostina, et KALDIEVAZAHARIEVA, Stefana,
Des principaux termes dans le domaine de la phrasologie , Actes des premires rencontres
phrasologiques, Grenoble MSHAlpes, 1315 novembre 2013 (sous presse).

, 2008: , ., , .,
, , , 2008.
1963: , ..,
, .1, , , 1963, . 348.
1977 : , ., , ,
, 1977.
123

2005: , ,
, , . .
, 2005.
2013: , , (.2
), , . . , 2013.
1960 : ., "" "",
, 4, 1960.
1980: , ., , ,
, 1980.
1981: , ., ,
, , 1981.

Ashraf, Mahtab, Miannay, Denis, Dictionnaire des expressions idiomatiques, Paris, Librairie
gnrale franaise, 1995.
Chollet, Isabelle, Robert, JeanMichel, Les expressions idiomatiques, Paris, CLE International,
2008.
CNRTL : Portail lexical du Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales
http://www.cnrtl.fr/portail/
Dicionarul explicativ al limbii romne http://dexonline.ro/
Hatzfeld, Adolphe, et Darmsteter, Arsne, avec le concours d'Antoine Thomas, Dictionnaire
gnral de la langue franaise du commencement du 17e sicle jusqu' nos jours, prcd d'un trait de la
formation de la langue, Paris, 1856. http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k206409p
Gorunescu, Elena, Dicionar frazeologic francezromn i romnfrancez, Bucureti, Editura
tiinific i Enciclopedic, 1981.
KaldievaZaharieva, Stefana, Dicionar frazeologic romnbulgar, Sofia, Editura Academiei
Bulgare de tiine Prof. Marin Drinov, 1997.
Littr, mile, Dictionnaire de franais http://littre.reverso.net/dictionnairefrancais/
Mrnduc, Ctlina, Dicionar de expresii, locuiuni i sintagme ale limbii romne, Bucureti,
Ed. Corint, 2010.
Rey, Alain, Chantreau, Sophie, Dictionnaire des expressions et locutions, Paris, Le Robert, 1989.

, , , , , ,
, . , , . , 19741975.

124
MENTALITI

126
IMAGINEA ROMNILOR I SRBILOR N VECHILE SOCIOGRAFII

PUBLICATE NTRE 1880 I 1940

Armand GU

From eight travel journals that were wrriten between 1880 i 1940 we choosed only six, which, in our
opinion, can offer relevant information concerning the mentalities and how was understood and
presented in that time Romanian and Serbian nations within Romanian and Serban mentalities. Each
book represent itself a historic and cultural micromonography between 1880 and 1940. The manner
in which these are presented in Romanian sociographs is quite different but, the conclusions are
somehow a real fondness . We can observe a Romanian admiration about the Serbian endless struggle
against Ottoman Empire and after during the First World War. The Romanian authors constantly
remember the ancient historic, cultural and political ties between Serbs and Romanian. Concerning the
Serbs image within Romanian mentalitaty ascertain that Serbs nation is presented in a favorabil light if
we think at the end of XIX and the begining of XX th century and these perception hasnt anything to
do the authors only with the political, religious and social realities of the time. The negative image of
Romanian people into Serbian mentality is doubled even by their custom and traditions especially
underlined by some authors . Concerning these Serbian atittude on Romanian population from Timok
region we can say that underline the ticklish and never solved problem of the ethnic and religious
minorities civil rights in Serbia before and after the Versailles and even Moscow politic and diplomatic
treatys.

Key words: Romanian and Serbian interethnic relationship, stereotypes and prejudice, disrespect of
the civil rights, Serbian nationalistic and disdainfully attitude, Romanian sympathy

ncepem scurtul nostru excurs cronologic asupra primelor sociografii
dedicate romnilor i srbilor cu o monografie maghiar publicat n 1875 n
Buletinul Academiei Maghiare. Savantul geolog maghiar Szabo Jozsef ntreprinde
ntre anii 1872 i 1873 dou cltorii de studii n Serbia. Cercetarea acestui geolog a
fost tradus din maghiar i reprodus de Sever Bocu abia n 1923. La rndul su,
Sever Bocu a fcut i un aparat critic al informaiilor statistice publicate de Szabo
Jozsef exemplificnd aceste referine: El fixeaz numrul romnilor din Serbia la
127
175.000 de suflete... i urmnd logica demografic ar trebui s triasc azi n Serbia

circa 316.000 de romnii. Iat cum sun nsemnrile geologului mahiar in
traducere romneasc:

Valahii locuiesc prile orientale ale Serbiei n masse mult mai compacte ca bulgarii;
Pojareva, Negotin, Zaiciar, Cladova sunt orae principale locuite n majoritate de valahi,
ndeosebi n trei districte. Srbii se afl n numr disparent, Pojareva, Craina, Tiupria
(Ciupria). n trecerea mea pe aici am ntlnit numai valahime, sate ntregi n care numai
preotul i crciumarul erau srbi. Acestea sunt judeele care se nvecineaz cu ara
Romneasc. Kanitz fixeaz aceste localiti pe hart, dar numai incomplect. Valahii au
locuit aceste inuturi nc nainte de aezarea srbilor; n parte ns ei au imigrat acolo
mai trziu. Rasa aceasta se distinge printre vecinii ei prin trsturi hotrt mai frumoase
i mai nobile. Valahii din Serbia sunt muncitori, crutori i in cu ndrtnicie la portul i
limba lor. n vreme ce bulgarii sau srbizat n numr mare, ceea ce nici nu e prea de
mirat, dat fiind nrudirea lor de limb ca srbii, vlahii in cu ndrtnicie la limba lor, pe
care nu se mulumesc a nu o schimba numai cu cea srbeasc, ci a ntreine mereu gelozia
srbilor: o femeie valah, intrat prin mriti ntro cas srbesc, sfrete prin a
valahiza n scurt timp familia sa 1.

Analiznd situaia etnocultural i politic a romnilor din Serbia, savantul
maghiar noteaz dura realitate a tratamentului discriminatoriu la care sunt supui
romnii din punct de vedere al drepturilor politice, dar i indiferena general a
romnilor fa de statul gazd din cauza acestui comportament administrativ
ultranaionalist:

...Am ajuns n posesia unor informaii interesante, continu Szabo, cu privire la
condiiunile politice n care triesc valahii din Valea Timocului, dintro serie de articole
publicate de revista Budutnyost (Buducnost/ Viitorul) din Belgrad, informaii vrednice
cu att mai mult de crezmnt cu ct sunt publicate de de srbii nii. Smi fie permis a
aduga cteva. Vlahii au relativ de dou ori attea coli i biserici ca srbii, ridicate de
satele romneti pe cheltuiala lor proprie, dup anumite impuneri ale guvernelor.
Instrucia n aceste coli se face ns exclusiv n limba srbeasc, fiindule interzis
copiilor chiar conversaia n limba valah. n colile acestea primare nvtorii sunt toi
srbi, cari nu cunosc deloc limba valah i astfel ei nu pot explica elevilor studiile, cari nu
neleg o boab srbete.Asta este cauza c copii valahi, dup 34 ani de coal, nu tiu
nici s scrie, nici s citeasc, nct prinii, descurajai de acest rezultat al colii, i retrag
copiii ii ntrebuineaz n gospodriile lor. Asta explic faptul c n Serbia nu vei ntlni
nici un valah n carierele publice, cu toate c n ceea ce privete darurile personale, ei nu
numai c nu sunt inferiori srbilor, ci direct mai bine dotai, iar n ceea ce privete
numrul lor ei constituiesc a asea parte a populaiei totale a Serbiei. Preoii sunt toi
srbi, rar vreunul care s cunoasc limba valah, ceea ce populaia nepricepnd, nu se
mai in predici deloc. Funcionarii sunt toi srbi i se recruteaz de prin judeele de nord
ale Serbiei, de regul dintre oamenii care nici nu tiau de existena unei naiune valahe.
ntre asemenea mprejurri ntre popor i funcionari se deschide o prpastie, acetia din
1 Szabo Jossef, Note de drum din Serbia din punct de vedere etnografic i geografic. Despre romnii din
Timoc, trad., adaptare de Sever Bocu, pp.384386, Anuarul Institutului de Istorie Naional, Cluj Napoca,
tom.II, 1923, publicat de Alex. Lapedatu i Ioan Lupa, Bucureti, Cartea Romneac SA, 1924, p.384.
128
urm nenvtnd limba poporului, cel dintiu nenvnd limba statului. n felul acesta
valahul este respins de funcionari, pentru c acetia nui pricep limba, iar uneori trebuie
s sufere i insultele lor. nainte cu civa ani sa introdus instituia Curii cu jurai n
Serbia. Crimele svrite n districtele valahe nau putut fi judecate dect n districtele
vecine (uneori foarte ndeprtate), fiindc legea nu admitea ntrebuinarea altei limbi la
aceste curi, dect a celei srbeti 1. Acestei mprejurri i se datoreaz c valahii din
Serbia se simesc strini n ara lor i c nu iubesc deloc instituiile patriei lor, cum
aceasta sar cere, i cu toate aceste msuri, se vede un fapt cert valahizarea pe o linie tot
mai ntins n Serbia, n vreme ce nu vei gsi, nici mcar ca un fenomen, un valah
srbizat 2.

Szabo Jozsef i ncheie scurtul sa micromonografie adugnd la numrl
mare de romni din Serbia i elementul aromnesc din cauza origini comune a celor
doua populaii:

Vom socoti ca valahi i pe aa numiii inari sau Cuovalahi pe acest ras att de
valoroas, rspndit pe ntreaga suprafa a peninsulei Balcanice. inarii se trag din
valahii din Macedonia i se mndresc cu originea lor latin. Oricum, inarii acetia
vorbesc actualmente limba valah corupt cu bulgarisme i grecisme, de aci am auzit
numindui greci. Numrul lor n Serbia e de 2025.000. Din rndul lor se recruteaz:
zidari, negustori, crciumari, caravanari, uzuzari. n genere ei ndeplinesc n Serbia, rolul
ovreilor la noi. Szabo relateaz i ntmplri din viaa unui sat mixt romnosrbesc, n
care locuitorii, dei izolai triesc n armonie, fiecare cu obiceiurile, dansurile, costumele
lor. Romnii dezvoltnd totui mai mult fast prin superioritatea estetic a femeii i a
gustului lor estetic 3.

Prima sociografie balcanic scris i publicat n limba francez de un romn
la Paris a fost cea a lui dr. M.G. Obedebaru, n 1883 sub titlul unui articol Danubienne
(region) aprut n Extrait du Dictionaire Encyclopedique des Science Medicales,
premiere serie Tom XXV.
Introducerea n aceast sociografie se face printro expunere sintetic a
arealelor etnoculturale i demografice din vestul peninsulei Balcanice:

Populaia srb omogen se gsete ntre Morava, Drin i Ibar. n partea oriental ntre
Morava i Timok, cea mai mare parte populaia este compus din romni i bulgari. n
general srbii au o talie (nlime) peste medie, cu umeri largi, sunt n general musculoi
i mai rar grai, au capul complet rotund i trsturile feei puternic reliefate, profil
ascuit, pomeii nali, nasul arareori acvilin, cel mai adesea drept i mare, buza
1 Ibidem, p.385.
2 Ibidem, p.386.
3 Ibidem.
129
superioar alungit, ochii mari i duri, irisul e de obicei albastru gri sau castaniu deschis,
prul abundent, de culoare blond sau aten, mustaa bine conturat i stufoas, pielea
feei i a gtului injectat de snge ce denot un comportament sanguin. Brbai robuti,
suport uor oboseala i intemperiile naturii. Sunt deschii, curajoi i coreci. Femeile
srbe nu au trsturi aa fine ca romncele din Serbia. Tot aici circul ideea c femeia
trebuie s aib un pr bogat, ceeace al face pe acestea s folosesc toate mijloacele
naturale ca sl obin. Onestitatea n raporturile sociale, austeritatea obiceiurilor i
nobleea de caracter a srbilor frapeaz cltorul care pune piciorul pe solul Serbiei 1.

Obedenaru completeaz tabloul psihogenetic i etnocultural cu informaii
pertinente i sugestive despre obiceiuri, costume tradiionale, prin intermediul unui
studiu comparativ ntre srbii i romnii din Serbia, menionnd i unele influene
albaneze n portul popular i obiceiuri la srbii din sudul Serbiei:

Asasinatele sunt foarte rare, beia nu e rspndit, Srbii nu sunt servili, ei sunt tolerani,
ospitalieri i amabili; nu se las nelai i nu neal pe nimeni niciodat. i pstreaz cu
sfinenie vechile i rarele costume i tradiii populare. n cele mai multe familii, femeile
muncesc mai mult dect brbaii. Chiar i n familiile nstrite, stpna casei muncete la
fel ca o slujnic dei are trei sau patru fete n cas 2. Costumul ranului se compune, vara,
dintro cma, un pantalon pe talie i o centur de ln, n picioare sandale i pe cap un
fes. Romnii din Serbia iau pstrat cciula din piele de miel. Aproape tot timpul ei
poart o centur din ln peste una din piele unde i in pistoalele i cuitele. n cltorii
ei adesea poart n spate o puc lung albanez. Chiar i n orae ei se plimb cu centura
de piele unde au pistoalele i cuitele. Iarna, ranii poart un cojoc din piele de miel sau
oaie i pe cap o pelerin de ploaie. n sud, costumul este pur i simplu similar celui
albanez. Srbii iubesc armele frumoase, costumele militare, mai ales cele bogat
mpodobite, ei prefer o vest din postav rou, ce este complet acoperit de butoni mari
de argint pe piept, care pare a fi un blazon de arme. Romnii i inarii (romnii din sud),
din contr, au un gust bine definit pentru costumele simple i ei nu poart arme dect n
caz de necesitate. Acest gust pentru arme i pentru costume bogate ornamentate i
strlucitoare este, cum sa mai scris de attea ori de natur albanez. Acest fapt, denot
c o bun parte din populaia srb se compune din albanezi slavizai ceea ce ne
reamintete c Serbia, n cteva provincii de moravuri (tradiie albanez), este institutia
numit pobratime sau nfrirea. Doi tineri strini unul de cellalt se prind frai. i fac un
jurmnt mutual i o frie la toate nivelurile. Preotul intervine pentru a binecuvnta
aceast nfrire. Exist o perioada de reculegere obligatorie, urmat de numeroase
focuri de arm trase n aer. Fraii nfrii merg mpreun la lupt, se apr unul pe altul,
i, n caz de moarte , supravieuitorul trebuie si rzbune fratele 3.

Dr. M. Obedenaru face referire la rspndirea teritorial i numrul
romnilor tritori n Serbia de nordest citnd n acest scop opiniile unor
antropogeografi i etnolingviti francezi i germani:

1 MG. Obedenaru dr., 1883, Danubienne (region), Extrait du Dictionaire Encyclopedique des Science
Medicales, premiere serie Tom XXV, Paris, p.607.

2 Ibidem, p.608.
3 Ibidem, p.609.
130
Astfel, conform informaiilor publicate pn atunci n mediul tiintific occidental Ellise

Reclus d pentru populaia romn din Serbia cifra de 160.000, iar Lejean i estimeaz n
1857 la 133.300. Prin anul 1830 au sosit numeroi romni ce iau ntrit pe cei aflai din
timpuri imemoriale aici. Aceti coloni romni au reuit mai bine n Serbia dect au reuit
srbii ce au venit n Banat. Colonitii srbi n Banat nu au cultivat loturile care leau fost
cedate gratuit de ctre administraia imperial, i sau lsat prad beiei 1.

Citndul apoi i pe Kanitz, Obedenaru ne ofer un microstudiu etnopolitic
comparativ menit s lmureasc odat pentru totdeauna asemnrile i deosebirile
dintre cele dou popoare ce mpart acelai teritoriul etnocultural:

Srbii sunt superiori romnilor n multe privine, ns romnii au caliti deosebite care
le permite si absoarb (asimileze) pe srbi. ns romnii i pzesc limba cu o tenacitate
rar, ei nu nva limba niciunei comuniti vecine, dar fac n aa fel ca vecinii s fie
forai s nvee romnete. Tot Kanitz remarca c n Banat triesc romnii, srbi i
germani, i toate trei grupurile etnice comunicau ntre ele doar n limba romn. Dup
aceast constatare se poate spune c limba romn se comport n Orient ca limba
francez n Occident. Cnd vorbete ntotdeauna de Serbia, Kanitz subliniaz c romnii
sunt exceleni vieri, pstori, moderai n preteniile lor i aceste caliti i fac pe srbii
bogai si angajeze , dar cu condiia ca patronul s le nvee limba 2.

Abordnd la nivel particular aceste deosebiri etnopsihologice i culturale
dintre romni i srbi, sociograful romn abordeaz cteva probleme de ordin
economic i educaional:

Romnii care lucreaz cu salariu sunt economi, strng banii pe care i ctig i dup un
timp i cumpr mici proprieti. Astfel, familile acestora prosper. n Serbia, brbatul
care se cstorete trebuie s plteasc o sum de bani tatlui viitoarei mirese. Romnii
nu au asemenea obiceiuri, ns uneori l folosesc doar pentru a se conforma uzanelor i
obiceiurilor din ara n care triesc pltind mult mai puin dect srbii. Dac se ntmpl
ca un srb s vrea s se nsoare cu o romnc din punct de vedere economic e mai
ctigat. Romnca odat intrat n familia srbeasc, sfrete prin ai convinge, cu
timpul, pe toi ai casei s adopte idiomul su latin. Tinerii srbi pentru a nu prea
prostnaci, fac tot posibilul s se exprime n romn. n districtele unde triesc romnii,
instrucia (educaia) este mai rspndit. ns, trebuie menionat c romnii vorbesc
limba romn, i n scolile n care ei nva se studiaz numai n limba srb, care este
limba oficial, dei ar dori s scrie n limba lor natal. Este bine tiut c circa 20.000 de
tsintari sau romni din sud (Macedonia i Epir) sau stabilit n Serbia. Etnografii srbi
accept c ei constituie unul dintre elementele etnice din Turcia cel mai apt pentru
cultura intelectual. Ei sunt comercani, hangii,armurieri, bijutieri, gravori, croitori,
I bidem, p.610.
2 Ibidem, p.611.
131
tmplari, tietori de piatr, sculptori, i pretuutindeni maitri zidari i arhiteci. Ei sunt

aceia care au construit cea mai am re parte dintre bisericile srbeti, chiar biserici cu
cinci cupole o construcie dificil i cele mai multe din vechile case existente n Belgrad.
M. Kanitz nu se las i admir elegantele bijuterii n filigran care ies din minile
romnilor. Ei confecioneaz aceste bijuterii la Ni, la Vidin i n Balcani, la Gabrovo. Ali
cltori nu au putut face deosebiri ntre romnii din sud i ceilali ce triesc n aceste
provincii, de exemplu (erorile unor corespondeni de rzboi n 1877 ce menionau c
bulgarii au un deosebit talent la fabricarea bijuteriilor filigranate) dei ofreveria i
arhitectura n Serbia sunt specifice doar artei romnilor(aromnilor). Aceti tsintari din
Serbia nu se las sub nicio form absorbii de srbi i nu demult iau pus abnegaia,
inteligena i banii n susinerea cauzei srbeti. Este bine tiut c unul dintre cei mai
curajoi conductorii revoluiei srbeti a fost un tsinar, iar n timpul insureciei din
1862, tsinari sau btut alturi de srbi mpotriva turcilor 1.

n prima i ampla lucrarea monografic asupra romnilor fcut de dr.
Tihomir R. Georgevi, Kroz nae Rumune, Putopisne beleke, am gsit informaii
extrem de interesante i de contradictorii n acelai timp. Autorul i ncepe cartea
printro mrturisire extrem de dur i sincer cu privire la dorinele i obiectivele
sale tiintifice i viitoarea percepie a lucrrii sale n mentalitatea i opinia public
srbeasc:

Am intenionat smi petrec vacana colar din vara a anului 1905, n Romnia din
dorina de a cunoate limba romn, istoria i literatura, ca dup aceea s pot mai bine
nelege i analiza pe romnii din regatul Serbiei i n acest mod ocazia de a cunoate
locuitorii nesrbi din ara noastr. (ntiul prilej de a cunoate locuitorii nesrbi cnd i
am ntlnit pe iganii din regatul Serbiei, despre care singur am scris i publicat n 1903 i
1904) 2.

ns din cauza alegerilor legislative, Georgevici a fost nevoit sai amne
cltoria n Romnia, dar nu a renunat la planulrile sale de a face cunoatiin cu
romni. Aa c T.G., nsoit de doi colegi, au plecat pe 20 iunie 1905 din oraul
Aleksinac ctre regiunile din Serbia unde locuiesc romnii, cei pe care de obicei noi i
numim vlasi 3:

tiu c pentru muli dintre acei numii patrioi mai degrab miar smulge capul i ar
spune c fac o mare trdare fa de patrie, ndrznind s vorbesc de romni n Serbia,
care dup prerea celor mai muli dintre ei, doar pomenirea existenei romnilor n
Serbia ar conduce la o chestiune romnesc n ar, ce n opinia multora este farte
periculos. Sar putea s fie aa, ns chiar i fr aceste cuvinte ale mele ntreaga lume
tie c n Serbia se afl romni. Aa o dovedesc i statisticile noastre. Asta se stie i n
regatul Romnesc, unde se ine socoteala aromnilor din Macedonia, Epir i Albania i
1 Ibidem, p.612.
2 Dr. Tihomir R. Georgevi, Kroz nae Rumune, Putopisne beleke, Beograd, tamparija Svetozara
Nikolia, 1906, p.1, 2.
3 Ibidem, p.3, 4.

132
chiar Asia Mic, Moravia, Silezia, peninsula Istria, Bosnia i Hertzegovina i aa mai
departe i s nu mai vorbim de regiunile din imediata apropiere ca Transilvania,
Bucovina i Basarabia i de ce nu i de cei de peste Dunre 1.

Motivndui nc odat inteniile sale ca fiind pur tiinifice, Georgevici ne
ofer informaii pertinente acceptate i vechiculate de mediul tiinific srbesc de al
nceputul secolul al XXlea:

Despre acetia romnii, nu au nici un fel de documente, dar n fiecare coal unde se
numr rile n care triesc romnii niciodat nu se uit de cei care locuiesc n Serbia.
Peste toate acestea cel puin 100.000 de romni triesc aici ntro ar mic ca Serbia i
acest lucru nu poate fi ascuns. Ceea ce eu ncec s aflu despre romnii din regatul Serbiei
este doar n interesul tiinei i cred c este mult mai bine ca acesta cercetare s se fac
de ctre noi i nu de nite strini. Fr cercetri n zilele de astzi n cultur n ara
noastr nu poate fi vorba. Cercetarea privitoare la romnii notri este extrem de
important pentru c se cunosc foarte puine i de altfel, i ei sunt fii rii noastre. n
concluzie, eu o sa notez i o s organizez toate informaiile pe care le vom afla 2.

Etnograful srb abordeaz cercetarea din perspectiva etnodemografiei
regionale n conformitate cu metodologia occidental i, de ce nu ruseasc, a
nceputului de secol al XXlea:

n regatul Srbesc, romnii triesc ntro regiune cuprins ntre munii Rtnja pna la
Dunre i de la Morava Mare pn la Timok, n patru judee din Serbia de nordest:
timocenii(n doua judee: Zajecar i Bolijevac), moraviceni (n trei judee: Paracin,
Despotovac i Resava) i cei din Pojarevac i Krajna. Cei mai multi romnii se gsesc pe
langa Dunre i Timok, i se las n jos spre sud i n vestul Timokului. Ultimile sate de
romni sunt n regiunea Zajecar: Bor, Brestovac, Parlita, Nicolicevo, Grlian, livar, Bucie,
Topla, Kriveli, Lubnia, Gamzigrad, Metovica, Otrel i Slatina.. n judeul Bolijevac avem
satele: Valakonie, Savina, Bacevia, Dobro Polije, Zlot, Lukovo,Mali Izvor, Osnici,
Bogovina, Podgorac i arbanova. n vest se gsesc ultimele sate de romni n regiunea
Moravei, mai precis n judeul Paracin: Bigrenia, Batin, Valka i Supska. n judeul
Despotovac: Isacovo, Belaica, Jidile, Jezero, i Resavica. n judetul Resava : Bobova,
Vitejevo, Subotica, Jasenovo, Troponije, Gladna. nspre vestul Serbiei se gsesc sate de
romni n judeul Pojarevac: Brejane, Petka, Polijana,livova, Veliko Selo, Trniane i
Zabrega; plasele Srezov i Morava: Boniac, Cocetin, Vlaki Do, Vrbia, Mirijevo, Orljevo,
Svilarevo, Tigeva, i Porodni 3.

1 Ibidem, p.4.
2 Ibidem, p.5.
3 Ibidem, p.6.
133
Tihomir R. Georgevici trece direct la analiza etnopsihologic i lingvistic a

romnilor din partea de nordest a regatului srb consemnnd urmtoarele
concluzii:

Toi romnii din regatul Serbiei vorbesc dialecte ale limbii romne. Ct de apropiate sunt
aceste dialecte de limba romn literar, pe moment nu pot spune. Exista unele diferene
de pronunie a romnilor ungureni fa de limba romna standard. Pe lng limba
romn, cea mai mare parte dintre ei cunosc i limba srb. Toi romnii din Serbia sunt
ortodoci. Pe moment nu pot face nicio caracterizare spiritual i fizic a romnior. Na
spune c sunt deosebii de istei i cinstii. De asemenea nu sunt nici curajoi i nici
mndri, i adesea intr n conflict. Muli dintre ei sunt destul de lacomi. Nici amabilitatea
i nici altruismul nu se regasete la muli dintre ei. Nu sunt foarte masivi sau solizi dar
sunt vnjoi i viguroi, ndeosebi femeile. Comportamentul (moravurile) sexuale la
romni se observ uor prin studiul evoluiei numrului locuitorilor de origine romn 1.
Toi romnii din Serbia se mpart n dou grupe: rani i ungureni. ranii se numesc
acei romni care au venit din ara Romnesc.. Ei locuiesc n Kraijna. Ungurani sau
ungureni sunt acei romni care au venit din Ungaria. Ei locuiesc n toate regiunile din
Serbia.Dac exist locuri (sate) unde ungureni triesc amestecai cu ranii, eu, nu le
cunosc . din ramura ungurenilor fac parte i bufanii. Acetia sunt romnii care au venit n
Maijdanpek de la munc din Ungaria din locul numit Moldova de jos i care sau ocupat
cu mineritul. Specialitatea lor e mineritul i din acest cauz se numesc ocnari, n
ungurete sau crbunari. De departe ei sunt singuti meteri de cuptoare de lemn ars
(crbune de lemn), din Majdanpek. ntre rani i ungureni sunt destule diferene 2.

Georgevici consemneaz i mentalitarul intracomunitar referitor la originea
regional i cultural a diferitor comuniti de romni din Serbia, opinie ntrit i
susinut i din prisma documentelor istorice medievale srbeti despre romni. De
asemenea autorul explic cauzele i condiiile socioistorice propice colonizrii
teritorileor srbeti de ctre vlasi :

Cele mai importante sunt acelea ce privesc munca i cum vorbesc, i ndeosebi n port i
obiceiuri. ranii se cred cei mai curai i adevrai romni, aa c nici ungurenii nui
suport. Cum ntregul meu drum a trecut printre ungureni, toate insemnrile mele de
cltorie se refer la acetia, iar despre relaiile dintre ei i rani nu am pentru moment
nicio informaie. Despre originea i mutarea romnilor aici cunosc foarte puine. Doar
problema originii romnilor suscit controverse foarte mari i intricate. Despre romnii
notri tim nc puin. Despre ei nu prea exista izvoare scrise. Despre ei nu se gsete
nimic nici n literatura romn. Eu nu tiu dac existau vlahi n toate aceste regiuni din
timpuri vechi ale Serbiei (medievale). n Carici despre romnii notri se scriu aceste
lucruri: Printre aceti vlasi cu gru se pot gsi urmai ai vechi populaii, pe care srbii iau
gsit cnd au venit aici. Numele locurilor, a pelor, dealurile, piscurile i munii i aprope
toate din aceast regiune, doar cu mici excepii sunt srbeti. Multe dintre aceste locuri
au denumiri vechi date de cei care au trit aici, n strnse legturi cu pura istorie
srbesc. Poate a fost nevoie de mult vreme n care locuitorii srbi din acest regiune de
cnd se tie limpede i clar au lsat amprenta srbeasc asupra inutului. i de aceea i
1 Ibidem, p.14.
2 Ibidem.
134
Kucevo i Branicevo i urmai lor au fost cei mai mari adversari ai turcilor n timpul
rzboaielor din a doua jumtate a secolului al XVlea ce a rrit numrul locuitorilor. Chiar
n anul 1481, cnd cnezul Pavao i Zmaj Despot Vuk au mutat 50.000 de locuitori n
Banat, aceste inuturi trebuie s fi rmas complet pustii. Atunci sa creat posibilitatea
pentru mutarea poporului din alte regiuni, cum ar fi din valea Moravei, Mlavei, Peka i
Timok unde rmiele aceste vechi populaii nu au avut destul for s repopuleze
mprejurimile. Chiar atunci, n acele vremuri, sau stabilit aici acei vlasi din Romnia i
Sibiu. Acesta coloniti au avut mari probleme economice i politice n regiunile lor de
origine. Din Sibiu au nceput s se mute aici nc din timpul domniei mpratului Franz
Josef, prin regiunea Kocin sub circumstane foarte grele, dup nabuirea n snge amari
rscoale condus de Horia. Aceti vlai sau mutat n jurul Kucevo i Branicevo i au
ocupat vile rurilor i cascadelor Timocului [...]. O alt colonizare masiv a vlasilor a
avut loc i n timpul patriahului exarh Maxim, consemnat n anul 1773, n care se
enumerau toate sate care se aflau ntre Branicevo i Kucevo, unde este chiar pomenit i
naionalitatea populaiei, dar oricum nu erau att de multe sate ca astzi n aceast
regiune, iar populaia era exclusiv vlas. Valsii din Kucevo i Branicevo se numesc
ungureni, ceea ce dovedete c sau mutat din Ungaria. Ei vorbesc i astzi graiul lor care
este originar din Sibiu. Vlasii din ara Romnesc au nceput s se mute aici imediat dup
eliberarea Serbiei, iar cea mai mare migraie a fost cea din anul 1832, dup ce fuseser
adoptate unele regulamente care ngreunau i spoliau i mai mult rnimea srcit.
Aceti vlasi din Romnia se numesc rani, ceea ce nseamn c ara lor e Vlaka i
vorbesc griul care se vorbete acolo.n Serbia liber ranii singuri iau luat pmnturi i
case ce au fost odinioar sub stpnirea spahiilor, ocazie ce ia momit pe vlaii din ara
vecin. Exist sate n toate judeele din nordestul Srbiei, chiar i n Morava, cnd au venit
acum cteva zeci de ani. Populaia vlas cea mai numeroas aezat n regiunea
muntoas bogat n izvoare din Peka, adic n zone piemontan, Golubina, Stola i
Miroca; de unde au plecat spre vest i spre sud i iau ndeprtat pe srbi de toate rurile,
n aa fel nct Morava sa pierdut pentru toi 1.

n timpul anchetei sale de teren prin satele romneti din regiunea
timocean, Tihomir Georgevici ia completat informaiile etnoculturale despre
obiceiurile i ritualurile romnilor cu ajutorul nvtorilor, consilierilor de la
primrii i a preoilor srbi ce locuiau i lucrau n aceste enclave etnice nesrbe:

Dl. Jivojin Popovici, preot n Bolijevca mia spus c la romnii din jurul localitii e
obiceiul pe cnd un biat aduce la el o fat i o ine pn cnd dup lege poate face
cununia ce are loc numai la biseric i petrecerea o face dup ce ajung acasa i acolo e
mare cinste i veselie. Dup cte tiu eu, la srbi nu e acest obicei, poate c era atunci pe
cnd biserica era foarte departe sau distrus i nu exista obiceiul ca fata s stea cu biatul
necununai n casa biatului, pn cnd el este pregtit s fac nunt, ce se fcea cu mari
cheltuieli, doar ca s se respecte cretineasca lege. La turci la fel ca la romnii cununia
(nigiah) i nunta (digiun) nu trebuie s fie mpreun. nc dl. G. Popovici mia povestit c
1 Ibidem, p.17.
135
n satul Valanovcu (regiunea Timok) cnd preotul merge i petrece mortul, babele pzesc
ca pe drum s nu se ntoarc i s privesc la mort, c dac o fac va muri vreunul din
cas 1. n Valaconiu ca n mai toate satele vlheti am vzut numeroase crme pe drum.
Acolo triesc muli romni amestecai care nu erau mai prejos de ceilali din regiune; fie
sau mutat din ora sau din alt sat, fie sau cstorit n acest sat. Locuitorii aveau aceleai
nsuiri i comportamente ca semenii lor. Ei sunt puin cam lacomi, avari, delstori i
uneori chiar lenei, iar alii i cheltuiau i ultimul bnu pe rachiu la crm, cci romnii
au sau nau bani ei trebuie s bea. Astfel, crciumarii fac bani frumoi i devin cei mai
bogai din sat, ce fac comer cu bucata i cu toptanul, sporindui averea cu cele mai bune
loturi, acareturi, livezi i animale. E o mod ca adeseori s se mute n case mari lng
orae, aa c muli ranii ii amintesc de pe vemea pe cnd erau sraci ca ei 2.
n Valaconiu, ca n mai n toate satele romneti din Serbia, toi romnii srbtoresc o
srbtoare ce o numesc praznic. n Romnia aceta srbtoare e necunoscut i cuvntul
praznic, ce este de origine slav nseamna fest (tag). i romnii din Banat au acesta
srbtoare numit tot praznic.Despre obiceiurile din Valaconiu am aflat mai multe:
krajica (cria). Acest obicei corespunde celui srbesc numit kralijca. n vrenurile vechi n
timpul Rusaliilor (Trojcke nedelije) ieeau prin Valaconiu criele, care jucau i cntau. n
fa lor ieeau bolnavii i ele i (drmusale) ca si nsntoeasc. Acest obicei astzi a
disprut complet, dar muli nc l in minte. Kolinda (colind), din latinescul calendae,
nseamn n limba romn de azi cntece de Crciun, i mai nseamn a merge din cas n
cas i a interpreta cteva cntece de Crciun prmind n schimb daruri. Se face n Badni
dan (ajunul) Crciunului. n acea zi se adun o ceat de copii ntre 10 i 12 ani care
poart n mini boate pe care prinii leau confecionat. Beele se cur bine de scoar
ca s rmn lemnul alb, pentru c apoi n vrful su se orneaz cu spirale scrijelite ce se
ard n foc pentru a se ntri ca nite sulie. n vrful ciomegelor se leag mai multe fire
colorate de ln. Cu aceste ciomege mpodobite ei merg prin sat din cas n cas i cnt 3.
Un alt obicei e acela de Krlesat (Chiraleisa!/ Gospode Pomiluij) ce se performeaz la
Boboteaz cnd se adun cteva fete ce iau cu ele ctiva biei i merg din cas n cas
unde cnt i scutur din clopoei. Cntecul are versuri deosebite ca acestea: Krelelesa,
Mndelesa, Site rare, Ie afare, Site ase, Tun cas, Boju, ngrau, intregrau, Oj linosa,
Va lptosa. Cnd fete cnt rmn n fa casei, dar bieii intr n cas i primesc fin,
carne, brnz, slanin, i dup ce au terminat de umblnd i de stns din cas n cas, se
opresc la mrginea satului i petrec cu voie bun pn la chemarea la slujba bisericii. Pe
mine ma interesat ce relaie exist ntre via tradiional i obieiuri i, de asemenea,
vznd n faa unui han din Valaconiu mai muli valahi, am rugat smi descrie costumul
lor popular la brbai i femei 4.
Dl.Dragutin Mihailovici, nvtor din Valaconiu mia povestit de obiceiul iertrii
practicat de romni: Cnd un om e bolnav de mult vreme i sufer, nu se poate
nsntoi, se crde c este pctos i, nainte de a deceda, trebuie si cerea iertare
familiei. Astfel, bolnavul se culc pe pmnt, se mbrieaz i se srut de ctre toi
membrii familiei. Ies din cas pe rnd unul cte unul toi din familie cu excepia (sem)
copiilor se apropie de el care le strig: Iartm! Fiecare dintre membrii familiei i
rspund: Si fie iertate pcatele i de mine i de Dumnezeu. Dup ce toi din familie au
trcut prin fa sa i lau iertat, bolnavul se ntoarce ctre toi i le zice: Iertaim! Atunci
i rspund toi ntrun glas: Si fie iertate pcatele i de noi i de Dumnezeu! i el le
rspunde: i vou s v fie iertate! Se crede c, dup acest obicei, bolnavul fie va muri sau
1 Ibidem, p.22.
2 Ibidem, p. 25.
3 Ibidem, p.26.
4 Ibidem, p.29,30.
136
se va nsntoi. Dac bolnavul nu moare dup acest ritual, se crede c i sa uurat

suferina, iar dac moare, c iau fost iertate toate pcatele comise n timpul vieii i c i
va fi mai uor pe lumea ceallt. ns dac bolnavul i dup aceast iertciune bolete,
atunci soia lui ia atunci o can sau un pahar cu ap sfinit ce io d so bea bolnavului,
aa c n curnd ori se face bine ori moare! 1.
Romnii se feresc ca cineva s moar fr lumnare, pentru c, dac moare fr lumin,
atunci va fi desprit pe lumea ceallalt. El poate fi auzit de ceilali mori dar nu poate fi
vzut. La marile praznice cnd se d de poman nu se poate vedea i ntlni cu ceilali
ceea ce nseamn c nc e separat. Din aceast cauz cei din cas numai ce vd c
bolnavul e pe cale si dea sufletul i aprind repede o lumnare i io pun n mna
dreapt, ca so in pn i iese sufletul 2.

Consemnnd informaiile despre haiduci n satele din nordestul Serbiei,
Georgevici e mirat de faptul c romnii de aici nu tiu baladele lui Haiduk Velku i
alii eroi ai independenei srbeti, ns a constatat grija rudelor celor decedai
pentru ridicarea unor cruci mari (troie) din piatr n memoria haiducilor locali ce
au avut adeseori atitudini antisrbeti. Lng satul Zlotu am gsit undeva la
margine pe partea stng a drumului o cruce pe care scria doar dou cuvinte Iovan
Negran, ridicat de familia Iovan Prvu Negran haiducu ce a fost mpucat n 1901.
Acolo am auzit i zicala De la Zlot pn la Podgora numai morminte de hoi 3.
Chiar dac nu este scris de un romn, sociografia francezului Victor Brard,
Serbia eroic. Serbia i istoria ei. Victoriile srbeti, poporul srb, face un portret
etnopsihologic extrem de realist al ranului srb din provincia Cosovo pn n
1918. Tradus n romnete imediat dup publicarea ei n Frana, aceast
micomonografie a fost considerat pn n 1921 cea mai realist i dur sociografie
fcut asupra unei regiuni i asupra unui popor:

ranul era peste msur de necjit, despuiat, btut i adesea ucis de efii musulmani,
cari i nsueau toate drepturile de boerie i socoteau pe cretini ca birnici i clcai.
Stpnii albanezi, mai ales beyi din cmpia Cossovei, ntrebuinau mijloace de stors, din
care unul a rmas celebru sub numele de Ta Parassi, (banul dintelui), dajdia dintelui. n
fiecare primvar i n fiecare toamn, beyul albanez se aeza ntru grnarele, pivniele,
coteele orteniilor i la plecare, cereau, pe deasupra, ranului prpdit dajdia dintelui
adic plata pentru ntrebuinarea flcilor boiereti n aceast sptmn de petrecere 4.

1 Ibidem, p.31.
2 Ibidem, p.34.
3 Ibidem, p.52.
4 Victor Brard, Serbia eroic. Serbia i istoria ei. Victoriile srbeti, poporul srb, Editura Facla, Bucureti,
1916, pp.1819.

137
Referinduse la eterna problema a apartenei politice a provinciei Cosovo,

Berard din simpatie fa de srbi face apel la o legend ce circula nc la nceputul
secolului al XXlea n mediul etnocultural srbesc:

nalta cmpie a Cossovei este un fel de Beoie foarte roditoare, ntrun cadru de muni.
Pmntul e presrat pe alocurea cu pietre rotunde i galbene care seamna cu nite
coluri de pine rupt. Legenda srb pretinde c acestea sunt cele din urm proviziuni al
lupttorilor cretini dela 1389, prefcute n piatr prin minune cnd turcii au vrut s le
duc la gur; de la 1389, toi srbii au ateptat ziua cnd lundui revana, s alunge pe
turci din aceast cmpie i s se rentoarc spre ai mnca pinea de la Cossovo 1.

Poporul srbesc a nvins prin patriotismul, prin moravurile democratice i
prin poezia sa popular ntreinut n toate generaiile nvat n cele mai mici
ctune, de poei i de cntreii pesmelor 2.
La rndul su, doctorandul n teologie T. Palade, a beneficiat de un stagiu de
documentare timp de doi ani n Serbia ntre 1914 i 1916 i, n acest rstimp, el a
avut ocazia s cunoasc destul de intim psihologia poporului vecin. La ntoarcerea sa
n patrie a dedicat acest studiu extrem de fidel realitilor momentului i
evenimentelor ce au influenat atitudinea antiaustriac a srbilor:

Populaia e mulumit pn la orgoliu de rezultatele rzboiului din anii trecui i are
ncrederea unui viitor i mai frumos. Te surprinde ns rigurozitatea cu care i
nfieaz fiecare srb chestiunile ce vin n atingere cu interesele neamului su. i dac
spiritul aprins de discuie al srbilor se explic printro infiltrare puternic a
meridionalismului n sngele lor, nct din completativi, cum sunt n genere slavii, iau
fcut expansivi, solida lor contiin naional trebuie cutat n sistematica educaie ce
leo face presa 3.

n opinia ieeanului, chiar dac statul srb se confrunta cu mari dificulti de
ordin economic din cauza embargoului austriac, situaia socioeconomic a
populaiei nu era mai rea dect cea a poporului romn din cauza abilitilor
conductorilor i a comportamentului onest al acestora: Statul i srac, ara
modest nct arivismul, ce e caracteristica intelectualilor romni, acolo nu se poate
desvolta. Vrea cineva s conduc n Serbia trebuie s fie scris, s fi muncit
contiincios i constant 4.
Descriind atmosfera extrem de patriotic i puternica solidaritatea
naional, Palade ne ofer imagini emblematice ce subliniaz atitudinea fanatic
(naionalist) a populaiei la nceperea primului rzboi mondial. Ce este interesant
1 Ibidem, p.21
2 Ibidem, p.32.
3 T. Palade, nsemnri din Serbia i Macedonia srbeasc, Iai, 1916, Tip. H. Goldner (extras din revista
Arhiva, an. XXVI), p.6.

4 Ibidem, p.7.
138
la acest gen de atitudine naionalist este faptul c pn i romnii din Timoc erau
raliai trup i suflet acestui comportament:

Am fost de fa la decretarea mobilizrii de la nceputul rzboiului i am vzut un
spectacol mre. Cnd a izbucnit rzboiul regele a lansat ctre ar un manifest cu
urmtorul nceput: Braci i sestre odkuda se govore nai srbski iezik otacibina e u
opasnosti. La Paragin, Zaiciar i Negotin am ntlnit foarte muli soldai din inutul
Timocului locuit de romni. Am vorbit cu ei i din discuie mam ales cu urmtoarele: Ei
sunt romni de neam, in la Romnia, i pentru acesta orice tnr de vreo 1820 de ani,
cnd ncepe s cunoasc lumea, dup obiceiu trece Dunrea i st la noi civa ani, din
dorina de ai cunoate ara. Dar sunt ceteni ai Serbiei i statul dei nu le d coal i
biseric, altcum ns nui supr. Fiecare e bun stpn pe bucata lui de pmnt, i cum
valea Timocului e una dintre cele mai roditoare ale Serbiei ei au gospodrii frumoase.
Poart costumul naional din Oltenia i vorbesc cu toi limba lor. Srbii ce viu ntre ei o
deprind i o ntrebuineaz oricnd. La Serbia deasemenea in, cci le este drjav i nu
pot so lase s se prpdesc. Austriecii, dac vor s ajung la Ni, unde este cartierul
general, vor trebui nti s treac peste ei toi 1.

Doctorandul romn analizeaz din punct vedere etnocultural cele dou
popoare, ncercnd s scoat n eviden particularitile etnopsihologice folosind ca
refereniale tocmai elemente definitorii ale tradiiei i culturii populare ntrun
spaiu geografic restrns la zona de nordest a regatului Srb:

Am observat la romnii din Serbia, de pe Timok i Dunre i la srbii de acolo asemnri
i deosebiri cari par generale la ambele popoare. ranul srb e cumptat, cinstit,
religios, liric. Cel romn vioi, ironic, artist. mbrcmintea ranului srb e practic, nu
caut s par: cciul rotund, suman i pantaloni comuni de postav gros, opinci cu nojie
i tuzluci groi. A rncei srbe, dei lucrat cu mai mult ngrijire este tot att de
simpl: pieptntur cu cozi, pe deasupra bariz nchiz i puin lsat pe spate, n urechi
cercei mari i rotunzi, la gt mrgele, apoi bluz tot de culoare nchis strns pe talie i
cu mneci largi jos, deasupra ei ilic deschis, cu fireturi i coluri rotunde, rochie strns
pe talie, apoi larg i elegant pn jos. ranul romn din Serbia are plrie rotund de
postav, sau cciul ngrijit, cmea naional cusut cu a colorat la guler, mneci i
piept, deasupra ilic mpodobit sau cojocel de miel, la cingtoare chimir subire, apoi
pantalon drept, rareori cre, alb cu negru la locul viputei, n picioare ghete i mai rare
opinci cu tuzluguri mpodobii. ranca romn bariz crep de mtase, bluz ca zpada
i cu fluturi, fote de obiceiu de catifea, n picioare cele tinere poart ghete, cel btrne
opinci. Aceste frumoase costume romneti au fost date de ctre muli strini
necunosctori drept srbeti. Prin blndea i ngduial romnul i srbul se apropie,
1 Ibidem., p.9.
139
prin modul ns cum privete n genere fiecare viaa extern, ei se deosebesc. Cel dinti o
iubete io respect, cellalt o dorete, o coloreaz i vrea so stpneasc 1.

n pofida presiunii uriae psihologice la care a fost supus poporul srb odat
cu declanarea rzboiului, T. Palade a remarcat faptul c respectul i onestitatea fa
de bunurile conaionalilor ce plecau sau i conduceau rudele spre trenurile militare
a rmas netirbit: n timpul mobilizrii peronul grilor era plin de bagaje nepzite
de nimeni i totui ele rmn neatinse 2.
Din dorina de a ne demonstra cu alte argumente calitile i particularitile
deosebite ale srbilor ce iau ajutat s se detaeze net de marea mas a slavilor de
sud, tnrul ieean face apel la unele articole din presa bulgar. Astfel, n opinia lui
Palade, exist diferene majore ntre celel dou culturi slave n pofida fondului
comun slav: Clasa cult srbesc i are originea n rnime; tradiia cultural a ei
este ns veche i aleas. Intelectualii srbi sau format de timpuriu sub influena
cultural a Veneiei, Vienei, Lipsci i Berlinului. i precum ranulul srb e superior
ranului bulgar, acesta fiind mai mult turanic, tot astfel intelectualul srb e mult
departe de cel bulgar, ce a fost izolat de activitatea cultural a Apusului, din secolele
trecute. i acesta o mrturisesc nsui bulgarii 3.
Pentru a susine aceste opinii bursierul romn la Belgrad ne ofer i un
exemplu elocvent al diferenelor culturale ntre cele dou popoare, exprimate chiar
de ntrun ziar de mare tiraj din Sofia:

Astfel, n ziarul oficial Kambana din 2 iulie 1914, I. Kalciacov a pubicat un studiu
rezumativ referitor la bulgari i la srbi, ce nea fost tradus n srbete n tampa din 3
iulie: Srbii sunt din fire ospitalieri, veseli, cntrei, muzicali, camaradieri, vorbrei i
sprinteni, dei n unele cazuri vars uor snge i sunt slbateci. De intrai ca oaspete
ntro cas srbesc rmbei transportai de bun primire. Prin firea lor, prin cntece i
obiceiuri ei curat farmec i mulumesc toate inimele i mai laes ale acelor cari stau
cultural mai jos dect ei. Inteligena srb st mai sus dect cea a noastr... Inteligena
noastr e foarte superficial i uuratic. C sunt srbii din punct de vedere cutural mai
departe de ct noi arat i faptul c ei au jucat un rol mare n nsi cultura Austro
Ungariei. Presa din Srbia se afl n mini mai bune dect la noi. Cea mai mare parte a
ziarelor srbeti e n mna oamenilor de seam i solizi, oameni exercitai cu tradiie n
publicistic, deprini cu meseria, oameni cu orizont de gndire ntins i cu cunotine din
lume, oameni cari gndesc adnc ca s analizeze chestiunile politice i s le aprecieze
drept. Presa din Serbia e un factor puternic, mai ales n AustroUngaria. Poporul srb
citete mai mult dect al nostru. La noi jurnalistica, cu puin excepie e n mini
necompetente. Cei mai muli dintre jurnalitii notri sunt oameni slabi moraliceti,
materialicete i ndeobte superficiali ca cultur. Cnd e vorba sa se strng fonduri cu
oari cari scopuri patriotice srbii sunt darnici fie bogai, fie sraci. ntre profesorii i
nvtorii srbi sunt lucru pe care trebuie sl mrturisim oameni destul de nvai
1 Ibidem, p.9.
2 Ibidem, p.10.
3 Ibidem.
140
i de vrednici... Srbii sunt un popor att de fanatic c nare egal n nici un alt popor n
lume 1.

Referinduse la situaia socioeconomic a Serbiei n anul 1914, autorul face
mici comparaii cu situaia politicoeconomic din Romnia:

i n aceast ar n care nu sunt bogai, dar nici sraci, n care cei de jos nu sufer ca cei
de jos s cheltuiasc, n care ranul are o proprietate i intelectualul ctig att ct
trebuie s triasc modest o familie, n care statul nu pune dri mari ca s ridice cldiri
importante, sau s asfalteze stzile, unde nu se import i nu se export dect foarte
puin, unde aproape fiecare gospodrie e echilibrat, i unde, deviza to je srbski e najboli
(ce e srbesc e cel mai bun), strinul se simte i mai strin 2.

T. Palade subliniaz i faptul c patriotismul srbilor sa transformat n
fanatism i c sentimentele naionale reprezint o chestiune vital cu o importan
politic enorm: Ceiace i preocup ns pe toi sunt chestiunile naionale, Ei, sunt
departe de a fi mulumii. Vitejia armatei lor, tactul conductorilor, sprijinul
necontenit al Rusiei lea dat ncrederea c orice sacrificiu mai mult nseamn un pas
mai aproape de realizarea deplin a unitii lor 3.
De asemenea, Palade analizeaz beneficiile, avantajele: demografice,
economice, teritoriale aduse Serbiei i poporului srb de prevederile pcii de la
Bucuresti din 1913, dar i dezavantajul de a fi o ar mic la cheremul imperiilor
nvecinate: Rzboiul balcanic a avut pentru srbi urmri nsemnate. El lea ndoit
ara i locuitorii, dar ia fcut tot odat s simt i lipsa copleitoare a unei ieiri la
mare. Toate ncercrile lor de a dobndi aceast eire au gsit o opunere
nengduitoare n atitudinea AustroUngariei. Serbia fu deci condamnat a rmne i
mai departe vasala economic a monarhiei vecine. Contralovitur a acestei opresiuni
a fost atentatul de la Serajevo, care a fcut s izbucneasc rzboiul actual 4.
Cutnd explicaii pertinente ale cauzelor atentatului politic de la Sarajevo
din vara anului 1914, bursierul romn face conexiunea invers ntre srbtoarea
naional i religioas Vidovdan i politica habsburgic imperial antisrbeasc ca
fiind singurele responsabile de aceast crim politic :

Inteniile rposatului arhiduce fa (oare Viena na fcut Albania/ Kossovo, vechiu
pmnt srbesc, mbibat de sngele vrsat de poporul srb, de srbi) le arat mai bine
1 Ibidem, p.11.
2 Ibidem, p.12
3 Ibidem.
4 Ibidem, p.14.
141
publicistul Max Harden ntrun articol tradus n tampa din 24 iunie: Vidovdan e o zi
foarte nsemntoare n istoria poporului srb. Mereu pna acum srbii au socotit Vidov
dan ca o zi de dureroas amintire pentru cderea mpriei srbeti la Kossova. Pentru
ntia oar n acesta an Vidovdan a fost srbtorit nu ca o Vinere mare, ci ca nvierea
srbesc [...]. Se pare c Viena a uitat cele ce a spus acum 38 de ani graful uvalov: C
odat din Bosnia se va nate cel mai mare pericol pentru pacea european 1.

Comentnd evoluia evenimentelor politice de dup atentat, Palade ne
nfieaz duplicitatea aciunilor politice diplomatice i administrativopoliieneti
imperiale n privina tratamentului acordat minoritii srbe din Bosnia i
Heregovina. Autorul i ncheie scurta analiz a evenimentelor politicomilitare
avnd convingerea c n pofida disproporiei de fore militare, cu ajutor divin i
datorit patriotismului lor unic, srbii vor ctiga rzboiul i respectul Europei:

n vremea acesta ns n Austria se grmdiau trupe la grania srbeasc ce fusese
declarat nchis, i se ncepu prigonirea supuilor srbi. n Bosnia i Heregovina sub
autoritatea autoritilor austriece, srbii au fost btui pn la moarte, averile lor jefuite,
icoanele i bisericile batjocorite, temniele umplute cu ei... La 12 iulie baronul Gizl,
ambasadorul austroungar la Belgrad, a nmnat ministrului preedinte srb N. Pasici
nota umilitoare. Ea na putut fi primit i la 15 iulie ora 2 p.m. Rzboiul a fost declarat. El
a gsit Serbia perfect pregtit sufletete. ranii cei strnseser n grab restul din
recolta grului i i terminase pritul ppuoiului, lsnd ara ca o grdin, sau dus cu
toi pe unde aveau si fac datoria. ntr unul dintre vagoanele trenului, cu care plecam
spre ar... n cel vecin, un alt grup de ofieri tineri cnta un cntec n care versul Ljuba mi
plaala soia mia plns, se repeta ca un refren. Dac a murit n rzboiu vreunul dintre
acetia de sigur c pe mormntul lui au rsrit ljubicieviorele 2.

Ultima sociografie analizat este scris de un ofier de stat major i un
geograf n anul 1935. Opinile acestor doi autori ce fac iniial referire la originea
etnic i apoi la caracteristicile etnopsihologice ale ranului romn ca soldat.
Acestea sunt neateptat de obiective chiar tranante i credem c reprezint opinia
unui segment socioprofesional balcanic ntrun context politic bine determinat de
semnarea nelegerii Balcanice ntre Romnia, Iugoslavia i Turcia. Totui, inem s
menionm c la data publicrii acestui studiu, multe din probleme economice
invocate erau de domeniul trecutului:

Romnii sunt daci romanizai, limba lor, n cea mai mare parte a ei, este de origine latin,
ce a fost adus de legionarii romani n Dacia n timpul lui Traian. Printre ei exist de
asemenea muli sloveni i maghiari romnizai. Caracteristici: Romnii sunt un popor
sntos i un element bun n lupt. Oamenii de la ar ating adeseori vrste naintate. n
poporul romn nc persist multe contraste din punct de vedere social i economic ntre
marii latifundiari pe de o parte, i ranii romnii pe de alt parte. Pe cnd primii
triesc o via comod i mbelugat n palatele lor, pe att de sraci i flamnzi sunt
ranii... Reformele agrare au reuit doar parial s rezolve aceast problem. ranul
1 Ibidem, p.15, 16.

2 Ibidem, p.17.
142
romn de astzi era aproape lipsit de pmnt, ca un rob pe domeniul latifundiarului,

trind ntro srcie lucie. ranul romn este primitor, cu inim bun i melancolic. ns
dup o munc prelungit devine dur, nerbdtor, i cteodat furios. n munc e lent, i
place viaa fr griji, suport uor presiunile. i iubete foarte tare ara i limba. Ca
soldat poate s fie foarte bun, cnd este condus de superiori capabili 1.

Concluzionnd n urma lecturii celor ase surse bibliografice consultate,
putem afirma c, n toate aceste sociomonografii regionale, se observ preocuparea
deosebit fa de vecin, ns n moduri diferite i prin intermediul unor abordri
contradictorii. Dac n monografiile scrise de romni se observ o tratare ct mai
obiectiv a subiectul abordat fr nicio o urm de naionalism. Putem observa de
asemenea numeroase fraze ce denota admiraia, nelegerea i sprijinul moral
acordat poporului srb n lupta sa de eliberare de sub jugul otoman i apoi a celui
austroungar. De cellat parte ns monografiile srbeti ne ofer imagini politizate
i subiective asupra romnilor, n special a celor din regiunea Timoc. Atitudinea pro
naionalist i uneori ultranaionalist se observ n chiar mrturiile unor
cunoscui sociografi srbi ce recunosc c din dorina evitrii unei chestiuni
romneti, i doar pentru a nu se repeta episodul chestiunii albaneze din Kossovo
atitudinea administraiei locale este extrem de intransingent fa de acetia.
Monografile romneti dedicate populaiei srbe abund n aprecieri pozitive i
admirative fa de acest popor vecin. n cazul monografiilor srbeti despre romnii
din Timoc observm o atitudine antiromnesc bazat pe stereotipuri i prejudeci
nc vechiculate de mass media din ara vecin. Comparnd la final cele dou
atitudini tiintifice i morale extrase din lectura acestor sociografii observm fr
fals modestie c cea romneasc este una tolerant i chiar prosrbeasc, ns
atitudinea sociografilor srbi este critic, radical i uneori chiar dispreuitoare fa
de minoritatea etnocultural de origine romn, atitudine uor cosmetizat ns
continuat pn n secolul al XXIlea.

1 Pukovnik Kosta R. Georgevici, Dragutin I. Jivanovici, Vojna Geografija, Osnovni deo, Balkanskog
Poluostrva, Kralevine Jugoslavije, Arbanije, Grcke, Bugarske, Rumunije, Mazarske, Austrije i Italije, Trece
popravlijeno i dopunijeno izdanije, Beograd, Stamparija Dragutin Georgevici, 1935, pp.282283.

143


CROWDFUNDING W KULTURZE NA PRZYKADZIE PLATFORMY
WSPIERAMKULTURE.PL, CZYLI JAK AUTORZY GROMADZ FUNDUSZE
NA REALIZACJ WASNYCH PROJEKTW

Anna PLUSZYSKA

Autoarea abordeaz conceptul de crowdfunding (finanare social) n contextul condiiilor pe care le
ofer portalurile de internet din Polonia. Dup ce analizeaz structura i mecanismul procesului de
finanare, articolul aduce informaii concrete cu privire la portalul wspieramykulture.pl
(susinemcultura.pl), care funcioneaz sub patronatul Centrului Naional de Cultur sau al Institutului
Adam Mickiewicz, precum i la cteva proiecte concrete care au fost realizate n cadrul acestui portal.

Cuvinte cheie: Crowdfunding, portal, cultur, finanare, proiect cultural

Wyraenie crowdfunding to neologizm powstay ze sw crowd
(spoeczestwo) i funding (finansowanie). Naprzemiennie uywanym w Polsce
terminem jest finansowanie spoecznociowe lub spoeczne finansowanie.
Crowdfunding by stosowany, zanim zosta w ten sposb nazwany.
Najczciej za pocztek wyznacza si wiek XVII. Zastosowano wwczas nietypowy
dla tej epoki model biznesowy, zbliony do crowdfundingu. W celu sfinansowania
druku ksiki, autor umieszcza na okadce nazwisko osoby, ktra wspara
finansowo t publikacj. Innym przykadem, ktry da pewne podstawy dla rozwoju
finansowania spoecznociowego, jest historia amerykaskiego zespou Marillion. W
tym przypadku, fani zebrali (bez wiedzy artystw) fundusze na tras koncertow
zespou. W chwili obecnej crowdfunding wyglda nieco inaczej. Przede wszystkim
jest bardziej przemylany 1.
Pojcie crowdfundingu zostao po raz pierwszy uyte 12 sierpnia 2006
roku przez Michaela Sullivana. Przygotowa on na swoim portalu fundavlog,
specjaln zakadk, dziki ktrej mona byo przekazywa mae kwoty pienine na
1 W. Mikowska, M. Lenarciak, Nowe sowo: crowdfunding, rdo: http://www.portalfilmowy.pl/
wydarzenia,5,15655,1,1,Noweslowocrowdfunding.html, data odczytu: 23.09.2014 r.

rzecz videoblogerw. Celem takiego dziaania bya popularyzacja tego rodzaju

witryn internetowych i moliwo wynagrodzenia, przez odbiorcw treci,
najlepszych blogerw 1.
Zjawisko finansowania spoecznociowego cieszy si ostatnio duym
zainteresowaniem, take w rodowisku naukowym. Termin ten jest rnie
definiowany.
T. Lambert i A. Schwienbacher uwaaj, e crowdfunding polega na
skierowaniu, gwnie za porednictwem internetu, otwartego zaproszenia, ktre ma
na celu zgromadzenie rodkw finansowych w formie darowizny lub w zamian za
okrelon gratyfikacj, w celu wsparcia okrelonej inicjatywy 2.
A.K. Agrawal, Ch. Catalini, A. Goldafarb sdz, e system finansowania
spoecznociowego pozwala uytkownikom dokonywa inwestycji w rnego
rodzaju projekty i przedsiwzicia, czsto na niskie kwoty, poza regulowanym
rynkiem kapitau, z wykorzystaniem internetowych platform spoecznociowych,
ktre umoliwiaj bezporedni interakcj pomidzy inwestorami, a osobami
zbierajcymi rodki finansowe 3.
Zdaniem K. Krla, crowdfunding to rodzaj gromadzenia i alokacji kapitau
przekazywanego na rzecz rozwoju okrelonego przedsiwzicia w zamian za
okrelone wiadczenia zwrotne, ktre angauje szerokie grono kapitaodawcw,
charakteryzuje si wykorzystaniem technologii teleinformatycznych oraz nisz
barier wejcia i lepszymi warunkami transakcyjnymi, ni oglnodostpne na
rynku 4.
W tym miejscu naley zaznaczy, e finansowanie spoecznociowe mylnie
kojarzone jest ze zbirk publiczn i cho crowdfunding nosi pewne znamiona
zbirki, to jednak ni nie jest. W przeciwiestwie do zbirek publicznych,
crowdfunding gwnie polega na tak zwanym wiadczeniu wzajemnym 5. W
praktyce wyglda to tak, e projektodawcy ogaszaj kampani na dedykowanych
temu platformach internetowych (np. na wspieramkulture.pl), prosz o wsparcie
od drobnych kwot po pokane sumy, w zamian oferujc prezenty lub udziay w
przedsiwziciu 6.
Jak zaznacza K. Krl nie kada zbirka mikropatnoci od wielu osb jest
crowdfundingiem. Nie jest nim na pewno kupowanie akcji spek wchodzcych na
gied przez inwestorw indywidualnych, czy skadanie datkw na tac w
1 K. Krl, Crowdfunding. Od pomysu do biznesu, dziki spoecznoci, Warszawa 2013, s. 29.

2 T. Lambert, A. Schwienbacher, An Empirical Analysis of Crowdfunding, 24.03.2010, s. 8, rdo:
www.crowdsourcing.org, data odczytu: 23.09.2014 r.
3 A.K. Agrawal, Ch. Catalini, A. Goldfarb, The geography of crowdfunding, NBER Working Paper Series, s.
4, rdo: http://www.nber.org/papers/w16820.pdf.
4 K. Krl, op. cit., s. 23.
5 W. Mikowska, M. Lenarciak, op. cit.
6 M. Bellon, W crowdfundingu postaw na wiarygodno, rdo: http://firma.pb.pl/3073353,64529,w
crowdfundingupostawnawiarygodnosc, data odczytu: 23.09.2014 r.

146
Kociele. Dodajc jedynie czynnik internetyzacji procesu, naleaoby uwzgldnia

szereg mechanizmw finansowych, ktre nie powinny by okrelane jako
crowdfunding (jak darowizny lub poyczki spoecznociowe) 1.
Finansowanie spoecznociowe moe przybra rn form. Wyrnia si
dwa, najbardziej popularne typy crowdfundingu, tj. udziaowy i nieudziaowy.
Podstawowa rnica midzy nimi dotyczy relacji pomidzy wspierajcymi a twrc
(projektodawc). Crowdfunding udziaowy charakteryzuje si tym, e wspierajcy w
zamian za wpat staj si wacicielami akcji, udziaw lub innych instrumentw
wasnociowych. Z kolei crowdfunding nieudziaowy jest pewnego rodzaju wczesn
przedsprzeda. Wspierajcy dokonujc wpaty otrzymuje, po zakoczonym
projekcie i w zalenoci od wysokoci dofinansowania, produkt, usug lub inne
bonusy zwizane z realizacj danego projektu. Przy tej okazji warto wspomnie o
trzech wariantach crowdfundingu: 1) wszystko albo nic, 2) bierz, co masz, 3)
maksymalnie 100%. Ten pierwszy przewiduje, e projekt uznaje si za zakoczony
pomylnie, jeli zostanie co najmniej osignity cel finansowy okrelony przez
twrc. Moe on zosta przekroczony, ale jeli wyznaczona suma nie zostanie
zebrana, to pienidze wracaj do wspierajcych. Drugi wariant zakada, e
niezalenie od wysokoci zebranej w okrelonym czasie kwoty, pienidze trafiaj do
twrcy. W tym przypadku istnieje pewne ryzyko, e z powodu zbyt maego budetu
projekt nie zostanie zrealizowany lub bdzie on gorszej jakoci. W trzecim
przypadku, cel finansowy musi zosta osignity w wyznaczonym terminie i nie
moe zosta przekroczony z uwagi na ograniczon liczb oferowanych jednostek
udziaowych oraz wymogi formalnoprawne 2.
Crowdfunding jest alternatywn form finansowania przedsiwzi rnego
typu. Stanowi szans dla tych, ktrzy maj trudnoci z pozyskaniem kapitau na
realizacj wasnych pomysw. Mechanizm ten stwarza zatem nie tylko szanse
debiutantom, chccym wej na rynek, ale take pprofesjonalistom majcym
problem z przekonaniem inwestorw.
Charakterystyczne dla tego modelu jest to, e najpierw generowane s
przychody ze sprzeday docelowego produktu (w tym przypadku moemy mwi o
bardzo wczesnej przedsprzeday), a dopiero pniej ponoszone s nakady
inwestycyjne. Ponadto, o realizacji pomysu nie decyduje wydawca czy producent, a
sami odbiorcy. Crowdfunding jest zatem pewnego rodzaju mechanizmem
weryfikacji pomysu. Uruchamiajc projekt na portalu finansowania spoeczno
1 K. Krl, op. cit., s. 24.

2 Ibidem, s. 5759 i 63.
147
ciowego uzyskujemy nie tylko ustn deklaracj wsparcia pomysu, ale konkretn
pomoc finansow na jego realizacj. W dodatku, crowdfunding moe by traktowany
jako narzdzie marketingowe, poniewa poprawia wizerunek pomysodawcy
(twrcy) i pomaga zdoby darmow promocj 1.
Finansowanie spoecznociowe nie jest jednak pozbawione wad. Praktycy
zauwaaj, e jest to znacznie trudniejsza forma pozyskiwania pienidzy ni np.
sprzeda. Konieczne jest zaufanie, ktre odgrywa () kluczow rol 2. Wiary
godno projektodawcy wymaga jego obecnoci w sieci, odpowiadania na
komentarze, a take wystawiania si na krytyk 3. Pomysodawca winien
szczegowo zaprezentowa swj projekt, dziki czemu cel przedsiwzicia bdzie
zrozumiay dla masowego odbiorcy.
Crowdfunding wymaga duej aktywnoci, intensywnej pracy i samozaparcia.
Na zebranie finansw jest okrelony czas, dlatego niekiedy trzeba powzi
dodatkowe dziaania, by mc si cieszy sukcesem. Naley stale podtrzymywa
zainteresowanie projektem, regularnie zdawa relacje z przebiegu kampanii i
przypomina o wspieraniu projektu 4.
Pierwszym portalem finansowania spoecznociowego by zaoony w 2000
r. artistshare.net, umoliwiajcy fanom wspieranie kreatywnych projektw
ulubionych twrcw. W chwili obecnej, najbardziej rozpoznawalnym portalem
finansowania spoecznociowego na wiecie jest kickstarter.com zaoony w 2009
r. 5.
Portali finansowania spoecznociowego na wiecie jest coraz wicej.
Wedug statystyk z grudnia 2012 r. na caym wiecie funkcjonuje 536 platform
crowdfundingowych. W 2011 r. dziki nim udao si zebra prawie 1,5 mld USD. W
tym czasie przeprowadzono ponad 1 mln kampanii zakoczonych sukcesem 6.
Wyrniamy dwie kategorie portali. Jedne dopuszczaj moliwo zbierania
funduszy na dowolne projekty. Inne specjalizuj si, a tym samym zbieraj
spoeczno zainteresowan konkretnym tematem (np. muzyk, filmem etc.). Co
wane, platformy finansowania spoecznociowego prowadz dziaalno z reguy
na terenie jednego kraju. W konsekwencji czego, na wiecie nie funkcjonuj
midzynarodowe portale tego typu. Gwnym powodem takiej sytuacji s odmienne
regulacje prawne w poszczeglnych krajach 7.
Historia finansowania spoecznociowego w Polsce, mimo, e nie jest
spektakularna, to nie jest te krtka. Jako przykad pierwszego projektu
crowdfundingowego w Polsce przywouje si nazwisko Artura Wyrzykowskiego,
1 K. Krl, op. cit., s. 4142, 45.

2 M. Bellon, op. cit.
3 K. Krl, op. cit., s. 55.
5 K. Krl, op. cit., s. 233.
7 K. Krl, op. cit., s. 6768.
148
absolwenta Warszawskiej Szkoy Filmowej, ktry w roku 2006 postanowi nakrci

krtkometraowy film, na podstawie wasnego scenariusza. Zwrci si on do
wirtualnej spoecznoci o finansowe wsparcie, oferujc w zamian kopi filmu na
DVD, rozsyan po zakoczeniu dystrybucji kinowej 1.
Finansowanie spoecznociowe cieszyo si najwikszym zainteresowaniem
w roku 2011, kiedy to powstao jednoczenie kilka platform. Obecnie, w Polsce
funkcjonuje wiele, mniej lub bardziej popularnych, portali crowdfundingowych
takich jak: megatotal.pl, polakpotrafi.pl, ideowi.pl, wspieram.to, a take dedykowany
projektom kulturalnym, portal wspieramkulture.pl.
Ten ostatni zosta stworzony przez Fundacj EGER i dziaa od grudnia 2012
roku. Serwis wspieramkulture.pl rni si od innych, gdy specjalizuje si w
promowaniu wycznie projektw kulturalnych (a nie spoecznych, naukowych czy
biznesowych). Projekty dotycz rnych dziedzin sztuki i s grupowane w
czternacie kategorii: projekty specjalne, moda, taniec, architektura, design, film,
fotografia, komiks, muzyka, rkodzieo, sztuki plastyczne, teatr i performance, nowe
media oraz projekty wydawnicze.
O wsparcie mog ubiega si zarwno profesjonalici uznani artyci, jak i
amatorzy, chccy zrealizowa swoje marzenia. Twrca, jako niezaleny, wyczny
autor projektu prezentuje swj pomys w serwisie poprzez opisy, wideozapowiedzi
i fotogaleri. Pomysodawca wyznacza wyrany cel, np. wydanie ksiki i z gry
okrela kwot potrzebn do zrealizowania projektu, a take czas trwania zbirki.
Twrcy platformy zastrzegaj sobie dwa dni na akceptacj projektu czyli
zweryfikowanie zgaszanych pomysw. Ma to zapobiec pojawianiu si na
platformie faszywych projektw i prb wyudze 2. Od momentu pojawienia si
projektu na stronie, twrca ma od 14 do 60 dni na uzbieranie potrzebnej kwoty.
Pienidze wpacaj internauci, ktrym dany projekt si spodoba i ktrzy
poprzez wpat chcieliby pomc w jego realizacji. Uytkownicy serwisu mog
wesprze realizacj projektu dowoln kwot. Minimalna wpata wynosi zaledwie 5
zotych 3. W zamian mog zyska przede wszystkim satysfakcj, ale rwnie dowody
wdzicznoci twrcw, czyli prezenty. Wszystko jednak zaley od kwoty wsparcia
1 K. Krl, op. cit., s. 102.

2 Wspieramkulture.pl kulturalny crowdfunding po polsku, rdo: http://culture.pl/pl/wydarzenie/
wspieramkultureplkulturalnycrowdfundingpopolsku, data odczytu: 23.09.2014 r.

3 J. Marczyski, Jak znale sponsora, rdo: http://www.rp.pl/artykul/9131,960800Jakzdobyc
pieniadze.html, data odczytu: 23.09.2014 r.

149
oraz kreatywnoci twrcy. Prezentami mog by przykadowo autografy, gadety

lub po prostu podzikowanie od twrcy 1.
Zebrane rodki s gromadzone na niezalenym rachunku bankowym firmy
Transferuj.pl, odpowiedzialnej za przekazy pienine i wiadczcej usugi
transferowe. Dziki temu pienidze s zabezpieczone, co oznacza, e w przypadku
kradziey, serwis gwarantuje ich przekaz. Serwis pobiera 9 procent od zbieranej
kwoty. Twrca jednak musi pamita, e transfer rodkw finansowych to
dodatkowy koszt w wysokoci 2 procent dla firmy transferowej, co cznie daje 11
procent, ktre Twrca musi uwzgldni w swojej zbirce 2.
Finansowanie na wpieramkulture.pl dziaa na zasadzie wszystko albo nic.
Jeli uda si uzbiera potrzebn sum pienidze od wspierajcych zostan
przekazane twrcy. Jeli autor projektu, planowan kwot zbierze wczeniej, moe
nadal prosi o wpaty i dziki temu, by moe, wzbogaci swj pierwotny plan 3.
Jeli zbirka si nie uda, wspierajcy otrzymuj zwrot pienidzy na swoje konta.
Wyjtkiem od tej zasady s imprezy cykliczne, gwnie festiwale, czyli projekty
majce wysokie budety, dlatego na nie mona wpaca pienidze przez cay rok
pomidzy jedn a kolejn edycj 4.
To co wyrnia serwis wspieramkulture.pl od innych, to rola Patrona, ktry
pomaga w budowaniu zaufania do projektw. Patron to osoba lub instytucja,
cieszca si autorytetem w lokalnym lub oglnokrajowym rodowisku kultury i
mediw, gotowa dobrowolnie promowa projekt. Wsparcie ze strony Patronw
nadaje nie tylko wiarygodno, ale take jest znakiem jakoci: daje dodatkow
gwarancj, e projekt zasuguje na uwag poniewa jest ciekawy pod wzgldem
merytorycznym. Patron moe zosta zaproszony przez twrc zgaszajcego projekt
lub sam zgosi si do tej roli. Obecnie projektom patronuj m.in. Narodowe
Centrum Kultury czy Instytut Adama Mickiewicza 5.
Kady projekt kulturalny moe zdoby dofinansowanie. Wobec twrcw nie
s stawiane adne wymogi spenienia okrelonych kryteriw, co czsto zdarza si
przy dofinansowaniu ze rde publicznych. Jak zaznaczaj twrcy portalu:
wprowadzenie projektu na serwis, wypenienie formularza to dopiero pocztek
dugiej drogi do pomysu trzeba jeszcze przekona ludzi. To jest prawdziwe
1 W. Mikowska M. Lenarciak, op. cit.

2 Ibidem.
3 P. Kaszuwara, M. Drabczyk, Crowdfunding. Zosta mecenasem sztuki za 5 zotych, rdo:
http://interaktywnie.com/biznes/artykuly/wywiady/crowdfundingzostanmecenasemsztukiza5
zlotych245434, data odczytu: 23.09.2014 r.
4 I. Szymaska, Kup sobie kultur, za ile chcesz, rdo: http://wyborcza.pl/1,75475,13151179,
Kup_sobie_kulture__za_ile_chcesz.html#ixzz3DrykJOpi, data odczytu: 23.09.2014 r.

5 Wspieramkulture.pl kulturalny crowdfunding po polsku, rdo: http://culture.pl/pl/wydarzenie/
wspieramkultureplkulturalnycrowdfundingpopolsku, data odczytu: 23.09.2014 r. i M. Drabczyk,

Wspieramkulture.pl tu kady moe zosta mecenasem kultury, w: Mecenat Kultury i Sportu, Media
Planet, Wrzesie 2013, s.11, rdo: http://doc.mediaplanet.com/all_projects/12782.pdf, data odczytu:
23.09.2014 r.
150
wyzwanie i rwnoczenie istota finansowania spoecznociowego. () Umieszczenie

inicjatywy w tego typu serwisie wymaga rwnie odwagi od jej autora. Oddaje on
wszak swoje dzieo lub pomys pod publiczn, czsto bezwzgldn ocen. () Wielu
twrcw ma problem z prezentacj swojego pomysu na serwisie, bo jest to
rwnoznaczne z wystawieniem si na spoeczn ocen. Tymczasem dziaania
promocyjne ze strony autora s niezbdnym warunkiem sukcesu kampanii 1.
W pierwszej kolejnoci, projektodawca winien opisa projekt. Eksperci
radz, by komunikat by krtki, konkretny, a z treci winno wynika, e twrca z
pasj angauje si w projekt. Warto opis wzbogaci elementami wizualnymi i
multimedialnymi. Czsto zawie i zbyt skomplikowane opisy projektw gin w
zalewie informacji, dlatego dodatkowe elementy staj si skuteczniejsze. Kolejnym
wanym zadaniem jest okrelenie wysokoci kwoty, ktrej autor potrzebuje do
zrealizowania przedsiwzicia. Szacunkowy budet powinien by dostosowany do
realiw. Jak pokazuje praktyka, darczycy wspieraj projekty zarwno z duymi jak
i maymi budetami. Nie chodzi bowiem o wysoko potrzebnego wsparcia, a o
pomys, koncepcj. Wspierajcy doceniaj transparentno, dlatego te warto
pokaza twarz. Jak mwi Wiktoria Mikowska jeeli wspierajcy widz, e za
danym projektem stoi konkretna osoba, duo chtniej angauj si w niego
finansowo 2.
W projekcie s wane jeszcze dwie kwestie. Pierwsza to promocja.
Projektodawcy winni stale podtrzymywa zainteresowanie kampani i wysya
komunikaty przypominajce. Po drugie musz dobrze przemyle jakie mog
zaoferowa prezenty w zamian za wsparcie. Warto prezentu winna by
dostosowana do kwoty, jak chce za niego otrzyma. Warto pamita, e internauci
chtnie wspieraj projekty mniejszymi ni wysokimi kwotami, dlatego naley
zaproponowa take drobne upominki.
Powody, dla ktrych twrcy korzystaj z formy crowdfundingu s rne.
rodki finansowe s zbierane przykadowo: na wydanie napisanej ju ksiki, na
promocj gotowej publikacji czy na podr, ktra umoliwi zgromadzenie
materiaw do monografii.
Autorka pragnie na zakoczenie przedstawi kilka ciekawych projektw z
zakresu literatury.
Pierwszy projekt dotyczy publikacji i promocji ksiki poetyckiej Tramwaje
na pustyni. Projekt niezwyky, poniewa o wsparcie nie zabiega sam twrca. Piotr
1 M. Drabczyk, Wspieramkulture.pl tu kady , op. cit., s. 11.

151
Fedorczyk poeta, redaktor, dziennikarz i copyrighter nad swoj drug poetyck

ksik pracowa blisko rok. Przygotowa ostateczn wersj, ale zmar 22 marca
2013 roku nie doczekawszy si publikacji. Fundacja Duy Format postanowia
wyda tomik poezji. Udao si zebra oczekiwan kwot. Zysk ze sprzeday ksiki
bdzie przeznaczony na dofinansowanie debiutanckiego tomiku w II Oglnopolskim
Konkursie na Tomik Wierszy Duy Format.
Kolejnym, rwnie ciekawym projektem wydawniczym jest publikacja ksiki
pod tytuem Pati, maa ksiniczka. Ksika o Patrycji Szczch, to zbir opowiada
autorstwa uczniw i nauczycieli ze Szkoy Podstawowej nr 2 w Sdziszowie
Maopolskim. Jak pisz pomysodawcy, cz opowiada jest oparta na faktach,
niektre zawieraj elementy prawdziwe pomieszane z fantazj, jeszcze inne s
zupenym wytworem wyobrani autorw. Ksika jest wyjtkowa z wielu
wzgldw. Po pierwsze pozwala uczniom zaprezentowa swoje umiejtnoci
szerszej publicznoci i motywuje ich do dziaania w realnym wiecie, uczy
wykorzystania wiedzy w praktyce. Po drugie praca nad tym dzieem uczy dzieci
empatii i zauwaania potrzebujcych. Po trzecie moemy pomc rodzinie chorej Pati
finansowo. Wreszcie najwaniejsze to pomoc samej Pati, ktrej potrzeba duo
pozytywnej energii oraz wsparcia duchowego 1.
Projekt zakoczy si duym sukcesem, poniewa udao si zebra 180%
planowanego budetu. Pienidze zostay przeznaczone nie tylko na wydanie ksiki,
ale take na organizacj premiery i cyklu spotka Poczytam Ci.
Nieco odmienny projekt zaprezentowaa Magdalena Ganowska, ktra
zdecydowaa si sama wyda swoj ksik (jako selfpublished projekt na
amazon.com). Ksika pod tytuem Imperfect zostaa napisana w jzyku
angielskim i jest to po czci historia oparta na bolesnych dowiadczeniach autorki,
ale z pozytywnym zakoczeniem. Jak zaznacza Magdalena Ganowska: wydanie
okazao si duo atwiejsze ni dotarcie do czytelnika, pozyskanie go. Na promocj
take potrzebne s fundusze, dlatego autorka postanowia je zebra na portalu
wspieramkulture.pl. Projekt zakoczy si sukcesem 2.
Warto wspomnie o jeszcze jednym projekcie prezentowanym przez
Klaudyn Ptersdttir i Staszka Skaryskiego. Pomysodawcy postanowili zebra
finanse na miesiczny pobyt w osadzie Vidarsen, by po powrocie opublikowa
reporta ilustrowany zdjciami. Co ciekawe, kopotliwa nie bya sama publikacja,
gdy udao im si znale zainteresowanego wydaniem reportau wydawc, a
kosztowna podr do Norwegii.
Vidarsen to miejscowo, ktra ley 150 kilometrw od Oslo, stolicy
Norwegii. Jest miejscem, w ktrym mieszkaj osoby niepenosprawne intelektualnie,
m.in. z zespoem Downa. Jednak nie jest to jednak ani szpital, ani dom opieki. W
Vidarsen niepenosprawni s u siebie, a opiekunowie tylko im pomagaj. Vidarsen
1 rdo: http://wspieramkulture.pl/projekt/686Patimalaksiezniczka.
2 rdo: http://wspieramkulture.pl/projekt/443ImperfectbyMagdalenaGanowska.
152
ma swj parlament, w ktrym mieszkacy decyduj o sprawach osady. Zajmuj si

rolnictwem, opiekuj zwierztami gospodarskimi i domowymi. W tamtejszej
piekarni pracowa pierwszy na wiecie mistrz piekarski z zespoem Downa, a
drewniane zabawki i lalki z warsztatw w Vidarsen s sprzedawane w caej
Skandynawii 1.
Pomysodawcy projektu przekonali wadze osady, e taka ksika jest
potrzebna i zostali zaproszeni przez mieszkacw. Projekt na serwisie
wspieramkulture.pl uzyska wystarczajce wsparcie do wcielenia planu w ycie.
Na caym wiecie finansowanie spoecznociowe zostao uznane za
sprawdzony system pozyskiwania kapitau. Powstaj nie tylko liczne portale, ale
ksztatuje si take caa brana. Obserwujemy take przyrost organizacji
dedykowanych popularyzacji tego modelu, penicych funkcje doradcw, orodkw
wymiany opinii, ale take wpywajcych na popraw prawnogospodarczych
warunkw do rozwoju tego mechanizmu. Wrd tych organizacji mona wymieni:
European Crowdfunding Network, Crowdfunding Professional Association, World
Crowdfunding Federation czy International Organization of CrowdFunding
Comissions 2.

Bibliografia:

Agrawal A.K., Catalini Ch., Goldfarb A., The geography of crowdfunding, NBER Working Paper
Series, s. 4, rdo: http://www.nber.org/papers/w16820.pdf.
Bellon M., W crowdfundingu postaw na wiarygodno, rdo: http://firma.pb.pl/
3073353,64529, wcrowdfundingupostawnawiarygodnosc
Drabczyk M., Wspieramkulture.pl tu kady moe zosta mecenasem kultury, w: Mecenat
Kultury i Sportu, Media Planet, Wrzesie 2013, rdo: http://doc.mediaplanet.com/
all_projects/12782.pdf
http://wspieramkulture.pl
Kaszuwara P., Drabczyk M., Crowdfunding. Zosta mecenasem sztuki za 5 zotych, rdo:
http://interaktywnie.com/biznes/artykuly/wywiady/crowdfundingzostanmecenasemsztukiza5
zlotych245434
Krl K., Crowdfunding. Od pomysu do biznesu, dziki spoecznoci, Warszawa 2013
Lambert T., Schwienbacher A., An Empirical Analysis of Crowdfunding, 24.03.2010, s. 8,
rdo: www.crowdsourcing.org
Marczyski J., Jak znale sponsora, rdo: http://www.rp.pl/artykul/9131,960800Jak
zdobycpieniadze.html
1 rdo: http://wspieramkulture.pl/projekt/692ReportazoVidarasen.
2 K. Krl, op. cit., s. 6467.
153
Mikowska W., Lenarciak M., Nowe sowo: crowdfunding, rdo:

http://www.portalfilmowy.pl/ wydarzenia, 5,15655,1,1,Noweslowocrowdfunding.html
Szymaska I., Kup sobie kultur, za ile chcesz, rdo: http://wyborcza.pl/1,75475,13151179
,Kup_sobie_kulture__za_ile_chcesz.html#ixzz3DrykJOpi
Wspieramkulture.pl kulturalny crowdfunding po polsku, rdo: http://culture.pl/pl/
wydarzenie/ wspieramkultureplkulturalnycrowdfundingpopolsku

154

PARALELE ROMNOBULGARE
EXTRASE DIN CARTEA LUI LUCIAN BOIA DE CE ESTE ROMANIA ALTFEL?

Ivan STANKOV

In Lucian Boias book De ce este Romnia altfel? all the remarks on national specificity are made from a
European and Eurocentric perspective. Western Europe and the level of development reached by
Western countries is the starting point for all comparisons the book is built on. The features which are
considered typical of Romanians are tested using WesternEuropean standards. The resulting
differences lay the foundation for the authors argumentation regarding historical asynchronicity,
institutions that do not function properly, the inferiority complex, the socialeconomic leaning to
Communism. Almost all the characteristics considered to be typical of Romanians have their
counterparts in nowadays Bulgaria. This also justifies why both countries share a similar status on
their way to becoming more European.

Keywords: Romanian history, Bulgarian history, Europe, Balkan countries, national specificity,
historical synchronicity and asynchronicity, communism, Lucian Boia, De ce este Romania altfel?

Bulgaria i Romnia sunt dou ri cu acelai statut n cadrul Uniunii
Europene, cu aceleai vise naionale, cu un prezent asemntor, ca o consecin a
unui destin istoric similar. Vzute de departe, ele ar putea fi chiar confundate una cu
alta. Au mai fcuto i ziaritii, i politicienii nepregtii.
n ultimii douzeci de ani, popoarele ambelor ri au fost tot mai apropiate.
Dei ambele ri se uit una la alta cu o ngmfare simpatic, ele se afl peste tot
mpreun. i nu numai n prezent. i n geografie, n istorie, n mentalitate. Sau
obinuit s fie mpreun att de mult nct dac sar ntmpla doar una dintre ele s
intre n Schengen sau n zona euro, asta ar nsemna un eec total pentru cealalt. La
coada Europei, dar totui mpreun asta ne ajut s considerm nereuitele
istoricopolitice ca fiind ceva temporar.
Popoarele ambelor ri sufer de ideea c asupra lor exist un blestem. C
sunt blestemate, c ceva nu merge, c marile puteri, cele occidentale i cele orientale
sau jucat cu ele dea lungul istoriei aa cum se joac pisica cu oarecele, c acum se
joac n continuare, iar ambele ri, fiind pe drumul spre Europa, se tem c niciodat
nu vor ajunge acolo.

Bulgaria e cea mai menionat ar n cartea lui Lucian Boia, De ce este

Romnia altfel? Pe de o parte, ca un vecin al principatelor romneti medievale i al
statului romnesc din secolul al XIXlea, iar, pe de alta, ca o ar potrivit pentru
paralele comparative n prezent.
mi dau seama c o parte semnificativ din romni are o prere negativ
despre aceast carte, dar tot ce sa scris despre Bulgaria n ea, apreciativ sau negativ,
e scris fr dispre, fr orgolii i foarte bine documentat. Chiar i aspectele care
ating coarda sensibil a demnitii naionale au o argumentare profund. Sunt
convins c Lucian Boia nu ponegrete nici Romnia, nici Bulgaria, pur i simplu le
analizeaz din perspectiv istoric. Multe din trsturile menionate de Boia ca fiind
specific romneti sunt valabile ntro mare msur i pentru Bulgaria.
i nc ceva. Trebuie neaprat s remarcm c n cartea lui L. Boia toate
observaiile asupra specificul naional sunt dintro perspectiv european,
eurocentric. Europa Occidental i nivelul de dezvoltare a rilor vesteuropene
sunt punctul de plecare al tuturor comparaiilor. n cartea lui Boia acest etalon de
comparaie este Europa de Vest, spaiul performanelor civilizatoare mari din Evul
Mediu pn azi. Performane care atrag toate celelalte comuniti din vest i est,
inclusiv China i Japonia.
Prima trstur specific este ntrzierea istoric. Dei exista totui o
diferen semnificativ n dezvoltarea istoric a ambelor ri n epoca medieval, n
a doua jumtate a secolul al XIXlea Romnia i Bulgaria se trezesc cu o mare
ntrziere fa de rile occidentale i urmeaz o recuperare ndelungat i
chinuitoare care continu pn n prezent. Pe parcursul secolului al XXlea, elitele
ambelor ri au un singur scop care pare de neatins , s recupereze aceast
ntrziere.
Dup prerea lui L. Boia, aceast ntrziere este, de fapt, o consecin
geografic Principatele sau aflat permanent la periferia tuturor puterilor mari
Roma, Bizanul, Imperiul Otoman, Imperiul Habsburgic, Imperiul Rus. Dup
prbuirea celui al doilea Regat bulgar ara rmne n aceeai zon periferic ca i
Principatele, chiar mai ru fr drepturi pe propriul teritoriu, fr instituii, fr
stat. Fiind zon de risc, nimeni nu investete n aceste teritorii.
L. Boia susine c aezarea geografic a Romniei contribuie puternic la o
izolare relativ a unui spaiu aflat n afara regiunilor bine conturate ale Europei,
departe de centrele de iradiere politic, economic i cultural (p. 10). Rezultatul
este o civilizaie rural conservatoare i rezistent, iar pe de alt parte deschiderea
elitei spre influene externe. Romnia, dar i Bulgaria, poate chiar ntro mai mare
msur, sunt supuse la influenele turc, greac i rus. Nu numai in domeniul
limbii, dei acolo e evident, dar i n mentalitate.
Una dintre trsturile specific romneti, dup L. Boia, este preluarea
permanent a modelelor politicoculturale strine ncepnd cu evul mediu pn n
156
prezent. Dea lungul istoriei sale, Bulgaria urmeaz n mare aceiai pai modelul
bizantin, modelul turc, modelul rus.
Mai e o trstur important pe care L. Boia o vede drept strict romneasc,
anume, statul slab. El menioneaz: Un stat puternic e un stat care reuete s
prind corpul social ntro reea complet i eficient de instituii i de reguli. Un
stat care reuete s pun principiile de guvernare i interesul colectiv deasupra
intereselor personale i de grup (p.14). n afar de dependena din afar, aceast
situaie este cauzat i de srcia Principatelor pe de o parte, iar de pe alta de
structura prea sumar si patriarhal (p.14) a rilor romneti. Aceste observaii
sunt pe deplin relevante nu numai pentru Bulgaria din timpul Renaterii, ci i pentru
o bun parte din secolul al XXlea.
Boia scoate n eviden dezvoltarea lent a oraelor romneti i a populaiei
lor, n mare msur neromneasc. Acelai lucru sar putea spune i despre oraele
bulgreti. A doua jumate a secolului al XIXlea gsete Bulgaria complet rural i cu
un mediu urban slab dezvoltat. La fel ca n Romnia, i n Bulgaria n ultimul sfert al
secol al XIXlea vin muli strini n economie, n tiin, n artele plastice, n
politic. Unii din ei, precum fraii August i Karel korpil, Konstantin Jireek, Ivan
Mrkvika, i pun amprenta pe istoria i cultura bulgare.
Aproape simultan, n a doua jumtate a secolului al XIXlea, n ambele ri se
activeaz formele vizibile ale europenizrii european devine modul n care
oamenii se comport n locuri publice, modul de a se mbrca, standardizarea limbii.
i constituia Bulgariei din 1879, i cea a Romniei din 1886 sunt strict bazate pe
Constituia Belgiei din 1831. n ambele ri pe tron se urc conductori din neamuri
dinastice europene.
Foarte interesant i foarte important este subiectul legat de complexul de
inferioritate la romni, pe care L. Boia l vede specific poporului de la sud de Dunre.
ns, el este n aceeai msur i al bulgarilor. Probabil tot aici i are originea i un
mit faimos n ambele culturi, mitul despre ospitalitatea ambelor popoare. La prima
apariie a refugiailor din Siria la grania cu Turcia, ospitalitatea bulgarilor sa
dovedit absolut fals i ipocrit.
Ambele popoare se consider n contextul european drept nesemnificative,
dei teritorial i ca populaie sunt absolut comparabile cu mai multe ri occidentale,
chiar unele dintre ele foarte prospere. Nici Romnia, nici Bulgaria nu au reuit s
apar ntro poziie mai demn n negocierile cu Uniunea European. Pur i simplu
ambele ri sunt obinuite din istorie ca altcineva din afar s le impun deciziile
importante interne.
157
E uimitor faptul c ambele ri pretind c proverbul Capul plecat sabia nul

taie ar fi specific doar propriei culturi. Bulgarii cred c proverbul e autentic
bulgresc, romnii cred c e romnesc. Ambele popoare l folosesc cu autoironie i
autoumilin, fr s tie c proverbul exist n ambele culturi i a aprut n urma
experienei comune de supravieuire sub iataganul turcesc.
Dup prerea lui L. Boia, n procesul modernizrii sale, Romnia se
confrunt cu greuti mari cnd este nevoit s armonizeze obiceiurile vechi socio
culturale cu regulile noi europene. Istoricul se ntreab dac romnii se ncadreaz
cu adevrat ntro civilizaie de tip occidental sau doar o imit. Rspunsul este da i
nu i este valabil n aceeai msur i pentru Bulgaria. n ciuda vieii socialpolitice
instituionalizate, lucrurile merg greu. Romnii au continuat s se ncread mai
mult n strategii informale dect n fora abstract a legilor. Au rmas nentrecui
n aranjamente de tot felul, n umbra convenional a principiilor i regulilor.
Corupia i clientelismul sunt n bun parte moteniri din societatea tradiional,
unde nici nu prea puteau fi numite aa, fiindc fceau parte din ordinea lucrurilor
(p. 38) Acest fragment ar putea la fel de bine descrie societatea bulgar.
Interpretnd umorul romnesc ca o ultim variant de a trece peste
nereuitele sociale fr pierderi fatale, L. Boia se bazeaz pe exclamaia lui George
Bacovia: O ar trist, plin de umor!. n Bulgaria umorul are acelai statut i
dovada cea mai bun este Bai Ganio al lui Aleko Konstantinov. Nu tiu daca umorul
este un leac contra tristeii istoricopolitice, dar el a fost n primplan n ambele ri
i n timpul comunismului. Umorul era ultimul, poate chiar singurul adpost al
libertii.
L. Boia descoper i n interbelic defecte serioase n funcionarea
democratic a instituiilor. n Bulgaria lucrurile se petreceau n acelai mod. Ambele
ri au deformri identice n viaa politic din a doua jumtate a anilor 30 pn la
sfritul rzboiului. Inclusiv n ceea ce privete (in)capacitatea de a salva evreii n
Romania i n Bulgaria. Aici, nu din curtoazie, trebuie s fac un compliment sincer pe
care l face de fapt i L. Boia. n perioada interbelic are loc primul mare export
cultural romnesc n Europa Constantin Brncui, Eugen Ionescu, Mircea Eliade,
Tristan Tzara, George Enescu. Aici orice paralel cu Bulgaria ar fi exagerat.
Identic ns este procesul de convertire la comunism cu rolul hotrtor al
armatei sovietice i cu numrul mic al membrilor partidelor comuniste n ambele
ri. Armata strin nu este suficient, dup cum se observ n celelalte ri din
tabra sovietic, i L. Boia caut o explicaie a faptului c potenialul comunist al
Romniei n anii 30 depea totui, sensibil, limitele minusculului partid comunist
(p. 65) Acesta este adevrul i pentru Bulgaria. n ambele ri, din cauza insuficientei
dezvoltri a culturii economice, politice i ideologice, comunismul se aeaz pe un
teren curat, virgin, cum spune autorul: Fie i dac lum n considerare numai faptul
c o bun parte din populaie era alctuit din rani sraci, n mare msur
analfabei sau semianalfabei ntro condiie similar se aflau i o parte din
158
locuitorii oraelor. Toi acetia naveau nici un motiv s regrete vechea stare de
lucruri. Nici nu aveau un nivel intelectual de natur s contracareze impactul
ideologic al comunismului; nvtura comunist sa aezat la ei pe un teren
virgin (p.66). Aceste propoziii par scoase dintro carte despre istoria
comunismului bulgar. Asemnarea poate fi prelungit i n ceea ce privete originea,
nivelul intelectual i mentalitatea primilor conductori.
Dup L. Boia, i n timpul comunismului se manifest obiceiul nrdcinat
romnesc de a se supune puterii. Un obicei istoric, care e i foarte bulgresc. Acest
obicei funcioneaz i acum. Nici n Romnia, nici n Bulgaria nimeni nu a ieit la
protest mpotriva mririi vrstei de pensionare, pe cnd n rile occidentale au
protestate sute de mii de oameni. Acest obicei de supunere n faa puterii se
contrapune societii civile, activitii civile i democraiei nsi.
Boia este bine documentat i n ceea ce privete colaboraionismul
intelectualilor cu noua putere. Unii scriitori i pierd viaa n Romania i n Bulgaria
opunnduse regimului, dar o mare parte din scriitorii interbelici colaboreaz
contient cu noua putere.
Anii 70 i 80 sunt numii de Boia perioada comunismului dinastic. i n
Bulgaria, dei ntro form mai puin dur, familia lui Jivkov particip la putere, i n
partid, i n executiv. Aceast personalizare a Puterii i inclinarea paternalist (p.
74) nu este valabil doar pentru romni, este tipic i pentru bulgari. Nu numai n
perioada comunist. Nici azi bulgarii nu aleg idei politice n campaniile electorale. Ei
n continuare caut Salvatorul, nchipuirea personalizat a Puterii. Persoanele
ntotdeauna au dominat instituiile i aranjamentele au dominat regulile n ambele
ri.
i romnii, i bulgarii cred c anumite trsturi specifice le aparin numai
lor. ns multe dintre ele sunt, de fapt, comune. Trsturile similare au o explicaie n
perspectiv istoric. Geografie similar, destin istoric asemntor, structur social
politic asemntoare i tradiii culturale asemntoare Ambele ri nu au cum s
fie prea diferite. Aceast asemnare va continua pn vor ajunge s semene cu
celelalte ri pe care le au drept model. Abia atunci diferenele dintre ele vor fi mai
interesante dect asemnrile.

159
160

Despre autori

BankoviMandi, Ivanica doctor n filologie, profesor la Centrul Croaticum de predare
a limbii croate ca limb strin, Facultatea de Filosofie, Universitatea din Zagreb; domeniu de interes:
filologie croat (ibmandic@gmail.com)
ila Mikuli, Marica doctor n filologie, profesor la Centrul Croaticum de predare a
limbii croate ca limb strin, Facultatea de Filosofie, Universitatea din Zagreb; domeniu de interes:
filologie croat (mcilas.mikulic@gmail.com)
Eftimova, Andreana conf.dr. la Facultatea de Jurnalism i Comunicare Media, Universitatea
Kliment Ohridski din Sofia; specialist n lingvistic bulgar i psiholingvistic
Gu, Armand cercettor dr. la Institutul de Etnografie i Folclor Constantin Briloiu din
Bucureti; domenii de interes: istoria i folclorul romnesc suddunrean
(daizuscomozoi271@yahoo.co.uk)
Ivanova, Iva doctorand al Universitii Kliment Ohridski din Sofia, specialitatea Filologie
lingvistic bulgar
Janykov, Ilona cercettor tiinific la Institutul pentru studierea limbii cehe al Academiei
Cehe de tiine, departamentul de etimologie, Brno, Cehia
KaldievaZaharieva, Stefana doctor n filologie, cercettor tiinific gr. I la Institutul de
limb bulgar Prof. L. Andreicin al Academiei Bulgare de tiine; domenii de interes: lingvistic
bulgar, lingvistic comparat, lexicologie, lexicografie, frazeologie bulgar i romn
(skaldieva@yahoo.com)
Karlkov, Helena cercettor tiinific la Institutul pentru studierea limbii cehe al
Academiei Cehe de tiine, departamentul de etimologie, Brno, Cehia
Liutakova, Rumiana lector dr. la Facultatea de filologii clasice i noi, Catedra de
romanistic, Secia de limba i literatura romn de la Universitatea din Sofia Sf. Kliment Ohridski;
domenii de interes: lingvistic romn i bulgar
Nikolova, Nadka conf.dr. la Facultatea de Filologie, Universitatea Konstantin Preslavski din
umen; domeniu de interes: limba bulgar literar, sociolingvistic i lingvistic comparat a limbilor
slave
Pluszyska, Anna lect.dr. la Catedra de de Management i Economie n domeniul Media la
Facultatea de Management i Comunicare Social de la Universitatea Jagiellon din Cracovia; domeniu
de interes: procesul de gestionare a proprietii intelectuale i eficiena administrrii creaiei
Stankov, Ivan prof.dr. la catedra de filologie bulgar, Universitatea din VelikoTrnovo,
lector de limba i literatura bulgar la Universitatea din Bucureti, domenii de interes: literatur
romn i bulgar contemporan, literatur comparat (stankoviv@abv.bg)
Zaharieva Bojidarova, Radostina lector la Universitatea Sf. Kliment Ohridski din Sofia;
domenii de interes: lingvistic romanic, lingvistic bulgar, lingvistic
comparat (rzaharieva@hotmail.com))

161
162
Cuprins

Volumul cuprinde lucrrile prezentate la sesiunea tiinific internaional
Zilele culturilor slave n Romnia. Bucureti, 24 octombrie 2014

Lingvistic

Ivanica BankoviMandi, Marica ila Mikuli, Utjecaj sociolingvistikih
odstupanja na procjenu izgovora neizvornih govornika hrvatskoga
jezika ............................................................................................................................................... 7
Andreana Eftimova,
............................................................ 29
Iva Ivanova, ...................... 51
Ilona Janykov, Helena Karlkov, Odkaz dla Vclava Machka soudob slavistice .. 63
Stefana KaldievaZaharieva, .................................. 71
Rumiana Liutakova, Domenii de mbogire a vocabularului actual din limbile
romn i bulgar .................................................................................................................. 87
Nadka Nikolova,
20
i . ..................................................................................................................................... 101
Radostina Zaharieva, E ,
......................................................................................................... 111

Mentaliti

Armand Gu, Imaginea romnilor i srbilor n vechile sociografii publicate
ntre 1880 i 1940 ................................................................................................................ 127
Anna Pluszyska, Crowdfunding w kulturze na przykadzie platformy
wspieramkulture.pl, czyli jak autorzy gromadz fundusze na realizacj
wasnych projektw ............................................................................................................ 145
Ivan Stankov, Paralele romnobulgare extrase din cartea lui Lucian Boia,
De ce este Romnia altfel? ............................................................................................. 155

Despre autori ...................................................................................................................................... 161
163

Romanoslavica I PDF

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Romanoslavica I PDF

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

ROMANOSLAVICA

UNIVERSITATEA DIN BUCURETI

Departamentul de filologie rus i slav

Refereni tiinifici: prof.dr. Octavia Nedelcu (Universitatea din Bucureti)

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ope sposobnosti i komunikacijsku kompetenciju koja se u uem smislu sastoji od

gramatike elemente za izraavanje znaenja. U poetku jezinoga razvoja, prema

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

govornika u govoru uglavnom stroe procijenjen od izgovora u itanju. Nestruni su

Tablica 1: Govornici s ocjenom izgovora u govorenju loijom od ocjene izgovora u itanju

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

susan 5,08 6 3,62 3 1,46 4,35 5,67

Ako usporeujemo broj pojavnica glagola i imenica, od 16 iskaza u 6 iskaza

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

susan1533 4,35 5,67

viktoria1935 3,65 4,67

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

Izgovor govorenog teksta koji je ocijenjen s 5, 27 (+/ 50):

Prilog 2: Analiza tekstova prve skupine

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

1 lnek vznikl v rmci projektu GA R . 1317435S Etymologick slovnk jazyka staroslovnskho:

zavren generanho projektu.

praskou filozofickou fakultu, na n studoval etinu a klasickou filologii. K jeho

1 Srov. k tomu Janykov 1994.

botaniku, mykologii, mytologii, nrodopis, relie starch Slovan a Indoevropan aj.

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

sekundrn nazalizac (nap. staroesk crkati vydvat crkav zvuky (o hmyzu,

psemnch pamtek, ale archeologie zjistila vysplost jeho kulturnch epoch.

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

Machkova pln bibliografie, pehled jeho redakn innosti, seznam pednek a

Karlkov 2011: Karlkov, H.,

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

R. n ochii / n fruntea cuiva;

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4

perioada modernizrii 1. Aadar, n cadrul neologismelor includem aici, pe de o

ROMANOSLAVICA vol. L, nr. 4