Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
t
P R O L O G O A LA EDICION E S P A O L A
C ,l0gas q u i e r e n para un
d e n uestra vida psquica/ con cimiento exacto, verdadero y profundo
A ta misma tenrt
ente obra ha l o g r a d T c o r ^ ^ T * R B r n n ^ P - que en la pie-
a Ja antigua y e n el p r e c i saent
e en el que ta edad moderna supera
NAN se muestra mu ' " i g a h a d a d o P 3 8 0 3 d gigante. El P. BREN-
A b . c t -
y a s u s t o tambin con los grandes antepasados que se llaman
12
P r l o g o
alguno de senilidad. De l ha escrito LEN X I I I : es cosa indiscutible entre
los doctos que la Psicologa de SANTO T O M S es acabadsima, slida y entera-
mente digna del hombre, habiendo logrado no solamente orillar los errores
antiguos y modernos, sino tambin refutarlos victoriosamente: Constat inter
sapientes hominis tractationem ita fuisse ab Anglico Doctore institutam, ut
absolutissima, solida et homine omnino digna evaserit, contrariosque ve-
terum et recentiorum errores non solum vitet, sed etiam invicte refellat
(Carta de 11 de octubre de 1879 al Obispo Auxiliar de Burdeos).
Pero esta misma laguna, aunque menos acusada que en otras obras simi-
lares, debe provocar en el lector sincero y reflexivo un movimiento de ape-
tencia vehemente e incoercible hacia el contacto directo y reposado con las
obras inmortales del Aquinatense. La Psicologa'General, del P. BRENNAN,
por lo mismo que es rigurosamente cientfica y objetiva, es una verdadera
introduccin e iniciacin a la Psicologa tomista integral, a la vez que un
complemento.
F R A Y SANTIAGO R A M R E Z . 0 . P.
f t o i
Prlogo a la edicin espaola,
p o r e l R . P . SANTIAGO R A M R E Z , O . P . , d e Sa-
lamanca
Prefacio ala 1.a edicin americana,
por el Doctor R U D O L F ALLERS, de Viena
Gratitud del autor
/totfJUblt
PROLOGO A LA PSICOLOGIA TOMISTA
Problema 1. LA PSICOLOGIA DE T O M A S DE A Q U I N O . . . 49
1. Aquisicin del conocimiento 49
2. El sistema psicolgico de Toms de Aquino 51
A. Mtodo, 51.
B. Contenido, 55.
3. La relacin de Aquino con Aristteles 57
4. Relacin de Aquino con la Psicologa mo-
derna 58
L E C T U R A S RECOMENDADAS 60
BIBLIOGRAFA 60
16
Contenido
/BOLI*
3. Cualidad
4. Umbral de adaptacin
II. SENTIDO DEL G U S T O J? 8
1. Receptores " g
2. Estimulacin
3. Cualidad lj
4. Umbral y adaptacin
5. Una comparacin entre el olfato y el gusto. 181
LECTURAS RECOMENDADAS J 8 2
BIBLIOGRAFA - 1 8 2
19
C o n t e n i d o ./ b o l j U C L >
:: ::: 216
Contenido
B. Teora de JAMES-LANGE, 2 9 9 .
C. Teora talmica, 300.
D. Otras teoras, 302.
E. Teora de AQUINO y explicaciones mo-
dernas, 303.
7. Papel de las Emociones en la Vida Mental. 303
LECTURAS RECOMENDADAS 305
BIBLIOGRAFA 305
^ b o l o U a sT
SECCIN 2.* FILOSOFIA DE LA VIDA INTELECTUAL 461
T. M O D O DE ORIGEN 492
A. Preexistencia, 493.
B. Metempscosis, 493.
C. Polimorfismo, 494.
D. Monoformismo, 494.
4. El destino de la mente humana 495
A. Extincin, 495.
B. Supervivencia impersonal, 496.
C. Supervivencia personal, 496.
a) Simplicidad de la substancia-men-
te, 496.
b) Naturaleza subsistente de la for-
ma intelectual, 496.
c) Objetivo ltimo del pensamiento
y la voluntad, 497.
L E C T U R A S RECOMENDADAS 497
BIBLIOGRAFA 498
Indice de autores 499
Indice alfabtico 505
30
I N D I C E DE ILUSTRACIONES
Pp.
32
P R E F A C I O A L A P R I M E R A E D I C I N
POR EL DOCTOR
R U D O L F ALLERS, V i e n a
33
BKFNNAN. 3
Prefacio
35
Prefacio
36
Prefacio
vivo, como un ser dotado de un sentido de moralidad, una concien-
cia y sentimientos de responsabilidad. Dgase lo que se quiera en
contra, l a mente humana conoce en s misma q u e e s diferente del
cuerpo al que est enlazada. El problema psicolgico es una emer-
gencia fundamental y no puede ser ignorado. Ni la biologa, ni la
psicologaentendida simplemente como la ciencia de los fenme-
nos mentaleslo han resuelto todava, incluso para llegar a l, se
requiere un punto de partida que est allende los confines de la bio-
loga y de la psicologa, puesto que no puede ser hallado en otra
parte que en el terreno de la filosofa.
Lo mismo puede decirse del problema del libre albedro. Los de-
terministas dicen que la libertad humana es una ilusin y que la
actividad humana es restringida por los mismos principios causales
operantes sobre el nivel de materia inerte. No es mi propsito discu-
tir aqu si el concepto de causalidad tsica ha perdido s u signifi-
cacin e importancia, a causa de la imposibilidad de calcular la
suma total de factores actuantes en el microcosmos. Tal contenido
casi filosfico, puesto en evidencia por ciertos tsicos con inclinacio-
nes metafsicas, me parece totalmente ilusorio. Si el libre albedro
e s una ilusin, el origen de sta debe ser tenido en cuenta, y nin-
gn filsofo de la escuela determinista ha dado una razn plausi-
ble d e ello. Ni aun las modernas teoras tsicasv. gr. el principio
de Heisenbergcontribuyen una jo ta al establecimiento del libre
albedro. Nuestra incapacidad de hacer mediciones completas, no
e s prueba de la invalidez de las leyes de causalidad. Y hasta si
fuera posible descubrir los principios de la libertad, dentro d e los
niveles de dimensiones infratmicas, no solamente s e g a n a r a n a d a
con tal teora, sino que brotara un problema a n m s sutil p a r a
complicar el ya presente, pues tal explicacin supondra la existen-
cia de la libertad en el nivel recin citado, pero la n e g a r a en acon-
tecimientos fsicos ordinarios, q u e son gobernados por leyes esta-
dsticas. Adems, tal teora habra de explicarnos por qu desapare-
ce la libertad en el mundo material de dimensiones macroscpicas
y l u e g o s e manifiesta nuevamente en el hombre.
S e h a dicho acertadamente que tanto el sujeto como el objeto
d e l a investigacin filosfica, son los mismos, en muchos respectos.
El hombre es parte de la misma realidad q u e intenta comprender
37
Prefacio
II
38
Prefacio
sita una filosofa y que debe hacer una seleccin entre ios nume-
rosos sistemas en b o g a actualmente. Hay algn criterio para guiar-
le en su eleccin? Yo creo que lo hay, como creo q u e al aplicar
tal criterio no necesita confiar en conceptos ajenos a su especial
campo de actividad. La orientacin es bastante sencilla. Consiste
simplemente en preguntarse qu sistema filosfico promete ayuda
en mayor medida; cul, fuera de todas las formas corrientes, est
diseado, por naturaleza, de modo que ofrezca las explicaciones
psicolgicas ms fciles y mejores. Es fcil apreciar que el mate-
rialismo, por ejemplo, no puede ayudarle. No es a y u d a decir q u e
los fenmenos mentales no son nada ms que manifestaciones de
procesos cerebrales muy intrincados, pues pronto s e hace evidente
que la pretensin de los materialistas de ceirse a la realidad tie-
ne como resultado la autodecepcin.
No es muy diferente el caso, con ia filosofa del idealismo tras-
cendental. Puede aprovechar al psiclogo la discusin de l a s cate-
goras metafsicas, o la de los juicios a priori, o la de los nomenos
y fenmenos? Lo dudo mucho. Cuando el tema es bien cribado que-
dan pocas filosofas que hayan avanzado bastante lejos en el estu-
dio de la realidad, para ser de servicio a la ciencia. Y entre estas
pocas s e destaca una con neta claridad, porque est ms cerca de
la realidad cotidiana que ninguna otra. Esta es la filosofa desarro-
llada por el genio de Toms de Aquino, a partir d e una l a r g a lnea
de tradiciones griegas y cristianas.
El por qu yo creo que este es el nico sistema al cual puede
adherirse sin peligro la psicologa, se explicar inmediatamente;
pero antes de pasar a este punto, me gustara contestar a una obje-
cin que, en cierto modo, estoy seguro que s e elevara contra mi
recomendacin de la filosofa tomista a los psiclogos. S e dir que
el escolasticismo tiene solamente un inters arqueolgico. Q u e
Aquino fu un genio, como umversalmente se admite, pero que per-
feneci a una edad totalmente ignorante de la ciencia moderna. Sus
opiniones sobre la fsica, la astronoma y la biologa, eran extrema-
damente ingenuas. No conoci prcticamente nada acerca de la
gravedad, la divisin celular, o los procesos qumicos. Tuvo menos
informacin de los hechos que el estudiante promedio de hoy en
da. Cmo podra ayudamos en nuestro trabajo de investigacin
39
Prefacio
(1) The Psichology ot Character. por Rudo Allers. Trad. por E. B. Strauss N Y:.
Sheed y Ward, 1934, pp. 34-40.
Prefacio
Me gustara cerrar mi lista de principios metafsicas bsicos con
una breve e x p o n e n de Jo que Aquino denomina el principio de
analoga. En sentido general, analoga significa una especie de si-
militud. coexistiendo con disimilitud. Aquino utiliza repetidamente la
idea al analizar la naturaleza y atributos de Dios. As, la similitud
entre eJ Creador y su creacin, nunca puede llegar a ser tan gran-
d e que Ja disimilitud no sea mucho mayor. Sin embargo, Jas reJa-
ciones de analoga no estn restringidas al piano teolgico. Existen
tambin en los varios estratos de los seres creados. La nocin de
causalidad ofrece un ejemplo excelente de su amplia aplicacin.
L a s relaciones causales entre los cuerpos inanimados no son, se-
guramente, las mismas que aquellas que regulan los movimientos
coordinados de un organismo vivo. Adems, las leyes que determi-
nan las funciones orgnicas, son diferentes de las que rigen los mo-
tivos y operaciones de la mente humana. El concepto de analoga
proporciona varias clases de causalidad, todas en cierto modo se-
mejantes, aunque fundamentalmente diferentes. El problema de la
enfermedad mentalextremadamente difcil de definires hecho
tambin ms fcil considerndolo desde el punto de vista de analo-
g a con la enfermedad fsica; y lo mismo ocurre con los problemas
de enfermedad moral y social.
En los pases germanos al menos, la psicologa ha sido muy in-
fluida, supongo yo, por el programa de E. Husserl, pero dnde pue-
d e hallar el estudioso algo tan esencialmente un sistema de senti-
d o comnhaciendo uso de las palabras del profesor M. S. Gi-
lletcomo en la filosofa de Toms de Aquino? La ciencia insiste en
q u e Jos fenmenos han de ser tomados en su entera dadivosi-
d a d (1), con ningn prejuicio sobre su importancia o futilidad. Aho-
ra bien, si h a y algn sistema que intenta tomar todas las cosas dn-
doles su propio valor y seguir la guia dada por la experiencia in-
mediata d e realidad, es el escolasticismo de Aquino. Y yo estoy
convencido de que un mayor conocimiento de sus enseanzas, con-
tribuir a una restauracin de opiniones ms sanas, no solamente
en ciencia, sino en el mundo de los asuntos prcticos. Una buena
parte del infeliz estado de la humanidad moderna, puede ser atn-
44
GRATITUD
EL AUTOR
46
P R L O G O
A LA
PSICOLOGA, TOMISTA
PRLOGO A LA P S I C O L O G A T O M I S T A
PROBLEMA 1
50
La Psicologa de Toms de Aquino
aparentemente ms intrascendente puede conducir con frecuencia al
asimiento de la ms elevada verdad. Que para l el proceso era
lgico y no biolgico, y estaba relacionado ms bien con la filosofa
que con la ciencia, no altera la idea esencial; que crey en un princi-
pio en la base de la escalera (8). As, Aquino construy eventual-
mente su soberbia estructura filosfica, partiendo de un terreno ente-
ramente cientfico, creado para l por uno de los experimentadores
m s sobresalientes en sus das. No podemos ofrecer mejor ejemplo
de la influencia de la preparacin en ciencia sobre su metafsica que
el de la metodologa de Aquino. Fu caracterstico en l como fil-
sofo, estar siempre deseando aceptar un opuesto punto de vista,
aunque solamente en busca de argumento y discusin. Tom la acti-
tud de la duda crtica. Aristteles hizo notar una vez: Podramos
penetrar en las cmaras del conocimiento, por las puertas de la
duda .. haciendo un examen preliminar de las dificultades a resol-
ver (9). En sus notas explicativas sobre este pasaje, Aquino dice:
Si una persona est atada y quiere liberarse, la primera cosa que
debe hacer es examinar cuidadosamente sus ligaduras para deter-
minar qu clase de nudo la mantiene sujeta. Similarmente, si uno
quiere llegar al fondo de un problema, debe considerar primero las
dificultades que acompaan a aqul, y sus causas... Intentar alcan-
zar la verdad sobre una materia, sin formular una duda crtica, es
como emprender un viaje sin un objetivo... Si uno llega a una meta
especfica, es solamente por la ms dbil de las probabilidades...
En circunstancias anlogas, puede una persona estar buscando la
verdad y no saber que la ha alcanzdo... Entonces, si realmente se
quiere obtener la solucin de un problema, es necesario desviar
juiciosamente todas las pruebas presentadas por los mantenedores
de opiniones opuestas (10).
TtZn o ^ e i S ^ ^ Cn leonas d i c ^
de Platn o de Descartes. Solamente el animismo de Aristteles, en
el cual la psicologa esta combinada con la biologa, da lugar a una
conclusin metafsica plausible, partiendo de la psicologa experi-
mental (25).
Ms an: Aquino tiene sus propias teoras especiales, que se reco
miendan ellas mismas a todo investigador juicioso. En el estableci-
miento de la significacin de problemas, como la inteligencia, la
percepcin, la orexis emocional y la volicin, de hecho en todas las
cuestiones mximas de la psicologa, su punto de vista posee un serio
ttulo para ser odo, juntamente con las otras expresiones corrientes
de la teora psicolgica (26). Nosotros no prometemos una respuesta
a cada dificultad. Hay algunos temas que Aquino no trat y podra-
mos ser injustos con l al tratar de que sus enseanzas resolviesen
todos los enigmas que el estudioso moderno propone. Muchos de
estos problemas han sido formulados solamente en nuestro tiempo
y debemos guardamos contra el inconsciente, aunque muy naturaL
impulso a alterar el significado de un problema; como afirm Aqui-
no, a desviar con halagos su texto, en la direccin requerida para
adaptarlo a nuevos problemas (27). Obrar as sera comprometer
el equilibrio del sistema total Aun dejando aparte los valores teri-
cos adjuntos a su trabajo como investigador original es curioso notar
la reaparicin actual en la psicologa corriente de muchos motivos
que constituyeron poderosos factores en el triunfo de las enseanzas
de Aquino. Esta vuelta a los modelos tradicionales en modo alguno
perjudica el crdito debido a aquellos que han redescubierto tales
conocimientos y los han puesto a la disposicin de los estudiosos
modernos. De hecho, hay varias ventajas evidentes. Por una parte,
esto puede ser tomado como un signo de inters histrico renovado
por cosas que ramente es conveniente reavivar; por otra nos propor-
ciona criterios para distinguir cosas del mayor valor de otras de valor
menor (28).
El gran molino de la investigacin cientfica ha estado moliendo
incesantemente desde los tiempos de Wundt y lames. La psicologa
se ha hecho sectaria, y cada escuela ha contribuido algo a nuestio
conocimiento. Pero el terreno total de disaphna cecesita ^ r
e s t a
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summer Theoloqica. Traducida por los dominicos ingleses. Londres: Burns
Oates and Washboume. Parte i, cuestiones 75-89; revisada y reeditada en 1922;
partes i-ii, cuestiones 22-48, 2 Ed., 1927. Contra Gentiles. Trad. por los dominicos
ingleses. Londres: Burns Oates and Washboume, 1923; libro ii; captulos 56-90.
Quaestiones Disputatae: (a) de Potentia Dei. Trad., por los dominicos ingleses.
Londres: Burns Oates and Washboume. 1932, libro i, cuestin 3; (b) de Anima;
(c) de Veritate; (d) de Malo.
In Aristotelis Stagiritae Libros Nonnvllos Cornmentaria: (a) de Anima; (b) de Sensu
et Sensato; (c} de Memoria et Heminiscentia.
Opuscula Varia, opsculo xl. de Potentiis Animae.
Nota: Los trabajos precedentes se han mostrado los fragmentos de los es-
critos de Toms de Aquino. ms valiosos p a r a nuestro presente estudio.
Gilson, E. The Philosophy ot St. Thomas Aquinas. Trad. por E. Bullough. Cambridge.
England: Heffer; 2." ed. 1929. Pp. XV-372.
Grabmann, M. Thomas Aquinas. Trad. por V. Michel. N. Y.: Longmans, Green, 1928.
Pp. ix-191.
Mure. G. R. G. Aristotle. N. Y.: Oxford University Press, 1932. Pp. xi- 282.
Schwertner, T. M. S. Albert the Great. Milwaukee: Bruce, 1932. Pp. xxx- 375.
BIBLIOGRAFIA
61
La Psicologa de Toms de Aquino
(25) Wundt. W. Grundzge der physioJogischen Psycbologie. Leipzig: Engelmann,
4." ed.. 1893. libro ii. captulo 23. p. 633.
(26) Spearman, C. The Natura of ntelligence cmd the Principies ot Cognition.
London: Macmillan, 2." edi., 1927. p. 22.
(27) Gilson, E. The Philosophy of Sf. Thomas Aguinas. Trad. por E. Bullough.
Cambridge, England: Heffer, 2 ed.. 1929, p. 260.
(28) Allers, R. The Psychoiogy of Character. N. Y.: Sheed and Ward. 1934,
pp. 120-21.
(29) Aveling, F. S. Thomas and Modera Thcught. Sf Thomas Aquinas; una se-
rie de lecciones explicadas en la Summer School de Cambridge, ed. por
C. Lattey: Hefer, 1925. p. 131.
62
PROBLEMA 2.
63
' Nocin de la Psicologa General
BBSNNAN. 6
' Nocin de la Psicologa General
punto debe ser cuidadosamente estudiado a causa de Id objecin
elevada algunas veces, por la suposicin de que la filosofa deja de
verse en contacto con l a s realidades d e la vida. Tan slo por su obje-
to formal difiere la psicologa metafsica de la psicologa cientfica,
puesto que la tarea explcita de la primera consiste en interpretar los
factores ocultos de la mente y consignar las razones ltimas del
carcter especial de los fenmenos mentales. Por consiguiente, como
estudiosos de la psicologa general, nosotros reconocemos dos rami-
ficaciones diferentes de nuestro objeto, a m b a s intrnsecamente rela-
cionadas y c a d a una representando una f a s e legtima del conoci-
miento: la primera, de carcter cientfico y descriptivo; la segunda,
filosfica e interpretativa (5).
69
' Nocin de la Psicologa General
LECTURAS RECOMENDADAS
BIBLIOGRAFIA
71
L I B R O P R I M E R O
VIDA ORGANICA
SECCIN 1.a LA CIENCIA DELA VIDA ORGNICA
PROBLEMA 3."
Eipoogloplumi
Condrloiomi
Victiola
Kncltolti
Cir'oiomi
Plutldloi Llnlii
Huchuonn producidla
por plumotomu
79
Nocin de la vida orgnica'
. A. Metabolismo.La clula puede incorporarse materia y ener-
ga de su medio y hacerla utilizable para las variadas reacciones de
su vida. El proceso total es conocido como metabolismo. Hay dos
ciclos en este proceso. El primero es anablico, y durante el mismo
las substancias portadoras de energa son incorporadas y finalmen-
te agrupadas para construir el tejido de que forma parte la clula.
El segundo es catablico. y en l parte del material protoplasmtico
de la clula es desechado, mediante la desintegracin de las mo-
lculas orgnicas complejas, en compuestas ms simples y menos
ricos en energa. La liberacin de fuerzas potenciales es hecha posi-
ble por la oxidacin o aplicacin de oxgeno al protoplasma vivo, de
la misma manera, con mucho, que las energas almacenadas de un
fragmento de carbn son desprendidas al quemarse ste. El proceso
metablico total es hecho posible por la composicin extremadamen-
te lbil de la clula.
LECTURAS RECOMENDADAS
BIBLIOGRAFIA
(1) Menge. E. J. General and Profesional Biology. Milwaukee: Bruce 1922 ca-
pitulo v.
(2) Hoplrins F. G. Some Chemical Aspects of Life. Science, September, 1933
pp. 219-31. '
13) Sobre el tema de los tropismos y su relacin con la vida humana v T V
(4) l T I P1la-: L i p p n C o t t ' 1 9 2 4 " i- captulo' iil'. '
p^T' Introducirn to Cytology. N. Y.: McGraw-Hill. 2.' ed 1926
84
SECCIN 2.a FILOSOFA DE LA VIDA ORGNICA
PROBLEMA 4.
88
Teora de la materia y de la forma
5 VALOR DE LA TEORIA HILEMORFICADesde los tiem-
p o s de Aristteles hasta los nuestros, la teora de materia y forma
h a hecho persistentes llamadas par su reconocimiento en crculos
filosficos. Examinaremos alguna de las razones por las que siem-
pre h a conseguido consideracin tan amplia. Para comenzar, est
b a s a d a en hechos de experiencia. Reconoce los fenmenos del cam-
bio substancial. Adems, explica por qu todos los objetos fsicos
tienen algo en comn, al mismo tiempo que poseen sus propieda-
d e s especiales. Sin embargo, debe hacerse notar, adems, que ni
la materia primera ni la forma substancial son perceptibles a los
sentidos. Representan contrastes que sobrepasan los limites de
nuestras capacidades sensitivas. Debemos confiar en criterios inte-
lectuales, al juzgar los mritos de la teora hilemrfica. No es una
explicacin cientfica, sino metafsica, de la estructura interna de
las cosas; una interpretacin de los datos de observacin. Est ba-
s a d a sobre principios situados en las verdaderas races de l a na-
turaleza fsica, por su proclamacin de las conclusiones filosficas
de acto o lo que es una cosa, y potencia o lo que puede llegar a
ser una cosa. Tanto la biologa como la psicologa se hallan en
la necesidad d e una gran unificacin, y ciertamente no puede per-
judicar a la nueva comprobacin de una teora sinttica tan es-
plndida, su aplicacin a los nuevos conocimientos actuales q u e s e
estn acumulando en los laboratorios cientficos. Aunque g r a n d e
en contomo, no hay lmites fijados b a j o el concepto hilemrfico, s e a
cualquiera la pequenez del objeto en observacin. S e aplica igual-
mente bien a la unidad inorgnica, a la unidad biolgica y a l a
unidad psicofsica. Sean cualesquiera las dimensiones de tales uni-
dades, sean de carcter vivo o no vivo, simplemente afirma su
composicin esencial de materia primera y forma substancial (1).
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino T. Contra Gentiles. Traducido por los dominicos ingleses. London: Bums
Oates and Washbourne. 1923, libro , captulo 30.
Grabmcmn, M. Thomas Aquinas. Traducido por V. Michel. N. Y.: Longmans. Green.
1929, pp. 128-30. . J e
BIBLIOGRAFIA
(1) Aristteles. Metapbysica. libros v-viii y libio x; tambin Physica, libros i-iv;
tambin. De Generatione et Corruptione, libro i.
Nota. Entre los varios trabajos de enseanza que han sido realizados du-
rante el ltimo siglo, la Univesidad de Oxford ha contribuido a l a traduccin
completa al ingls del Corpus Aristotelicum. Para una informacin sobre estos
trabajos, vase el Aristotle de G. R. G. Mure. N. Y.: Oxford Unlversity Press.
1932, captulo xii. (
Aquino, T. n Aristofelis Stagiritae Libros Nonnullos Commentaria. sobre l a s seccio-
nes procedentes. Tambin Sununa Tbeoloqica, parte i. tema 66; Contra Gentiles.
libro i, captulo 30; Opuscula Varia, opsculo xxviii. de Natura Materiae et Di-
mensionibus Indeterminatis, cap. 2.
Zeller, E. Die PbUosopbie der Griecben. Leipzig: Fue's Verlag, 3 ed.. 1879 parte 1
pp. 384-479.
Zigliara, T. M. Summa Pbilosopbica. Pars: Beauchesne, 1 6 ed.. 1919. Vol. ii, p p . 34-89.
90
PROBLEMA 5.
BRENNAN, 7
Naturaleza de la vida orgnica
tal como posesor de algo que suponga otra cosa que una acciden-
tal unidad de estructura, mientras que el organismo es un conjunto
substancial. Tanto si se observan a simple vista como si s e exami-
na al microscopio, los elementos de que s e compone el organismo
nunca aparecen desconectados ni sugieren que hayan sido reuni-
dos por casualidad.
Cuanto hemos dicho del crecimiento en particular, puede apli-
carse con certeza a todo proceso vivo. Despus de una revisin cui-
dadosa de todas las investigaciones importantes realizadas en el
campo de la filosofa. McDotgall llega a la conclusin de que no
ha sido hallada una sola funcin orgnica totalmente explicable por
principios fsicos y qumicos; que en todos los casos s e manifiesta
algn poder de seleccin, de regulacin, de restitucin o d e sirte-
sis, que contina eludiendo completamente todos los intentos de ex-
102
Naturaleza de la vida orgnica
plicacin mecnica. Hasta un proceso tan sencillo como la secrecin
d e lquido a travs de una fina membrana, se presenta como distin-
to y algo m s de lo que es un proceso de filtracin u osmosis (17).
das sus bielas, ejes y tomillos, que pueda hallarse que contiene.
S e puede tomar una mquina en piezas, examinar c a d a una de sus
partes separadamente y volverlas o colocar reunidas... Un cuerpo
vivo no es susceptible de este tratamiento (23). Es imposible ima-
ginar cmo tal mquina, si fuese desorganizada, podra reunirse y,
mucho menos, cmo podra cada una de sus partes s e p a r a d a s re-
producir la mquina total. Pues esto es lo que hace un organismo,
cuando se repara o regenera.
Adems, el cuerpo vivo representa una vasta reunin de unida-
des fsicas de materia. Cada una de estas unidades tiene una ente-
lequia propia, antes de entrar en el organismo; c a d a una deposita
su propia forma substancial, despus de marcharse la vida del cuer-
po. Pero todas ellas, desde el momento de su conversin en proto-
plasma, no tienen sino una entelequia que es el nico principio vi-
tal de todas las actividades del organismo. Finalmente, la m s im-
portante de todas las comparaciones que pueden hacerse entre l a s
funciones de la materia-en-vida y aquellas de la materia-fuera-de-
vida, est b a s a d a en un estudio de sus respectivos designios. En el
caso de la primera, el designio es intrnseco, puesto que la direc-
cin de sus energizantes es hacia dentro, es decir, encaminada a
la autorregulacin y autoperfeccionamiento. En el caso de la ltima,
el designio es hacia fuera. Aqu realmente hallamos la b a s e ltima
para la distincin entre las operaciones vitales y las puramente me-
cnicas. Como afirma O'Toole: La diferencia radical entre unida-
des vivas y no vivas, no consiste en la posesin o no posesin de
una entelequia, ni siquiera en la peculiar naturaleza de l a s fuer-
zas desplegadas en la ejecucin de las funciones vitales, sino ni-
camente en la orientacin de estas fuerzas hacia una finalidad in-
terior (24).
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino. T. Contra Gentiles. Trad. por los dominicos ingleses. London: Burns Oates
and Washboume, 1929, libro iv, captulo 11.
t *" i ' R - p- Contemporary Philosophy and Thomistic Principies. Milwaukee: Bruce.
Bt
1932, capitulo v.
Driesch, K The Breakdown of Materialism. The Great Design. editada por F. Masn.
N. Y.: Macmillan, 1934, pp. 281-303.
u r" 1 U e M o d e r n T h o u < ? A ' - N. Y.: Stokes. 1933, captulos v-vi
McDougan. W. Body and Mind. N. Y , Macmillan, 1911, c a p i t u l x v t r t l
^ o T r a p T ^ l " * En,erge "'
EV UtOn - N " '
Y : <=ap-
106
Naturaleza de la vida orgnica
St. Louis: Herder, 3." edicin. 1924. co-
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino. T. Contra Gentiles, libro iv, captulo 11. Summa Theologica. parte i.
cuestin 18. artculo 2; cuestin 75. artculo 1; cuestin 78. artculos 1 y 2.
Q u a e s f i o n e s Disputatae, De Vetate. cuestin 4, artculo 8.
(2) Abbott, F. E. Scientific Theism. Boston: Little, Brown, 1885. p. 189 ff.
(3) Cartel, A. Man the Unknown. London: Hamilton, 1935, p. 106.
(4) Driesch, H. The Breakdown of Materialism. The Grea D e s i g a editada por
F. Masn. N. Y.: Macmillan, 1934. p. 288.
(5) M. L e Dantec dice: Entre vida y muerte la dilerencia es del mismo orden
q u e a q u e l l a q u e existe entre un fenol y un sulfato, o entre un cuerpo elec-
trificado y un cuerpo neutro. En otras palabras, todos los fenmenos que es-
tudiamos objetivamente en los seres vivos, pueden ser analizados por los
mtodos d e l a fsica y la qumica. (The Nature and Orgin of Life. London:
Hodder a n d Stoughton, 1907, p. 5.)
Refirindose a lo q u e denomina la proposicin fundamental de la Evolu-
cin, q u e l mismo acept en comn con Dervrin (The Orfgin of Spedes) y
Haeckel (The History of Creation), Huxley dice: Aquella proposicin es, que
el mundo entero, vivo y no vivo, es el resultado de l a interaccin mutua, se-
gn l e y e s definidas, d e l a s fuerzas posedas por las molculas de l a s q u e estu-
v o compuesta l a primitiva nebulosidad del universo. (T. H. Huxley. Darvi-
niana. N. Y.: Appleton, 1896, p. 110.)
H a c i a el final del libro (pp. 317-18), y despus de un estudio de los fen-
menos d e naturaleza orgnica, Huxley llega a la conclusin de que no slo
en lo q u e respecta a l a misma materia viva, sino en lo referente a l a s fuer-
z a s que l a materia ejerce, hay una relacin estrecha entre el mundo org-
nico y el inorgniconaciendo la dilerencia entre ellos de la diversa com-
binacin y disposicin de fuerzas idnticas, y no de ninguna diversidad pri-
maria, h a s t a donde podemos alcanzar a ver.
El materialismo de J. B. S. Haldane es controversialmente presentado en
A. Lunn; Science and the Supernatural. N. Y.: Sheed a n d Ward. 1935, p. 412.
(6) Morgan, C. Lloyd. Life, Mnd and Sprir. Gifford Lecturee. London: William
a n d Norgate, 1926. Pp. xix-316.
(7) Bergson. H. Creative Evolution. Trad. por A. Mitchell. N. Y.: Holt. 1911, captulo i.
Alexander, S. Space. Time and Deity. London: Macmillan. 1920, 2 vols.
Smuts. J. C. Holism and Evolution. N. Y.: Macmillan. 1926. Pp. vii-362.
Whitehead, A. N. Process and feality. N. Y.: Macmillan; Cambridge. Eng.: en
l a University Press, 1929. Pp. xii-547.
P a r a una b u e n a explicacin de las varias versiones del motivo evolucin
emergente, McDougall. WJVodern Materialism and Emergen! Evolution. N. Y.:
V a n Nostrand. 1929, appendix. note 12.
(8) Hauber, U. A. The Mechanistic Conception ol Life. The New Scholasticism. Ju-
lio. 1933, p p . 187-200.
(9) Mercier. D. A Manual of Modern Scholastic Philosophy. trad. por T. L. and
S . A. Parker. London: Kegan Paul; St. Louis: Herder. 2 * ed.. revisada. 1919.
volumen ,i. p. 169.
(10) Aquino, T. S u m m a Theologica, parte 1. cuestin 18. artculo 3. rplica a la ob-
jecin 1: Dplex est actio: una q u a e transit in exteriorem materiam. ut cale-
facer e et secare; a l i a q u a e manet in agente, ut inteligere. sentire et velle:
quorum h a e c est differentia. quia prima actio non est periectio agentis quod
movet. s e d ipsius moti; secunda autem actio est perfectio agentis.
laav/vn 1, acu i p i u o uawu, . U . ,RT-1 N N_ - NNN T ~ ^ A R-RI
(11) Needhom. J. The Sceptical Biologist. N. Y.: Norton, 1930. Pp. 270. La necesidad
107
Naturaleza de la vida orgnica
d e una ficcin metodolgica es reforzada en l a mente d e muchos investiga-
dores. por l a presuncin d e q u e u n a actitud mecanicista e s l a nica d e acuer-
do con el espritu d e l a moderna investigacin cientfica. P a r a t a l e s inves-
tigadores, el vitalismo supone prcticamente un a b a n d o n o d e l p r o b l e m a d e
l a vida. Cf. E. B. Wilson, The CeU in Heredity a n d Environment. N. Y.: Mac-
millan, 3." ed., con correcciones, 1934, p p . 1116-17.
(12) J. B. S . H a l d a n e e s opuesto a l dualismo d e cualquier suertemateria y prin-
cipio vital, materia y mente, materia y espritu, y a s sucesivamente. S i l a
materia desenvuelve propiedades seudo-mentales o todo-operantes, d e l a claBe
de a q u e l l a s a s o c i a d a s a un organismo, el sistema e s denominado material
por Haldane; todos los otros tipos d e funcionamiento en l a materia, son refe-
ridos como simplemente mecnicos. P a r a l l a s ltimas r e a l i d a d e s son cuali-
tativamente incluidas dentro d e los lmites d e l a materia ( v a s e I. B. S . Halda-
ne, The C a u s e s of Evoluion. B a s a d a en una serie d e lecturas d a d a s en enero
d e 1931. London: Harper, capitulo vi).
Nota. I. B. S . H a l d a n e no debe ser confundido con J. S . Haldane. l a emi-
nente autoridad en fisiologa d e l a respiracin (v. mira, ref 17).
(13) Rignano, E. Man Is Not a Machine. London: K e g a n Paul, 1926. Pp. 77.
The Nature of Lile. Trad. por N. Mallinson. London: K e g a n Paul; N. Y.:
Harcourt, Brace, 1930. Pp. x-168.
von Monalrow, C. et Mourgue, R. Introduction Biologigue a L'Etude d e la Neu-
roloqie et de la Psychopathologie. Pars: Librairie Flix Alean. 1928. capitulo I.
McDougall, W. Modern Materialism and Emergent Evolution. N. Y.: V a n Nos-
trand. 1929, captulo i. Los aspectos hrmicos d e l a actividad son s u teleolo-
ga, o propsito, o significacin. McDougall est primariamente interesado en
l a teleologa d e los acontecimientos humanos, pero podra a p l i c a r s e el con-
cepto a todos los organismos vivientes, provistos del curso establecido en el
c a s o d e l a actividad humana.
Jung, C. G . Psychology o fhe Unconscious. Trad. por B. M. Hinkle. N. Y.: Moffat,
Yard. 1916. Pp. iv-566. Jung interpreta l a libido como un apremio vital gene-
ral, del cual el sexo e s un aspecto especial.
Moore. Benjamn. The Origin and Nature o Lile. N. Y.: Holt, The Home Uni-
versity Library. Pp. 256.
Osbom, H. F. The Origin and Evolution o Lie. N. Y.: Scribner's, 1917.
Pp. xxxi-322.
(14) Driesch, H. The Science and Philosophy of fhe Organism. London: Black,
2." ed., 1929. Pp. xii-344.
(15) Aquino, T. In Aristotelis Stagiritae Libros Nonnullos Commenaria, De Anima,
libro ii, lectura 3.
(16) Driesch. H. The Breakdown of Materialism. The Great Design, edi. por F. Masn,
N. Y.: Macmillan, 1934, p . 288.
(17) Me Dougall, W. Body and Mind. N. Y. Macmillcm, 1911, p. 235. D e s p u s d e
un cuidadoso estudio d e mecanismo tan Bimple y familiar como l a p l u m a d e
un ave, su crecimiento y desarrollo, A . R. Vallace, dice: POTO m, n a d a de
cuanto s e h a escrito a c e r c a d e l a s p r o p i e d a d e s del protoplasma o d e l a s
fuerzas innatas de l a clula, ni l a s u n i d a d e s fisiolgicas d e Herbert Spencer.
l a hiptesis pangentica d e Darwin, ni l a continuidad del g e r m o p l a s m a d e
Weismann, arrojan el menor resplandor sobre e s e p r o b l e m a . . .
Los fisilogos modernos nos han d a d o un vasto cuerpo d e iniormacln
sobre l a estructura d e l a clula, s o b r e l a extrema complejidad d e l o s proce-
sos q u e tienen lugar en el vulo fertilizado, y sobre l a n a t u r a l e z a e x a c t a d e
los cambios sucesivos h a s t a el perodo d e madurez. Pero d e l a s f u e r z a s en
accin, y del poder que g u a e s t a s fuerzas en l a construccin del r g a n o com-
pleto. no hallamos aclaracin. (The World of Life. N. Y.: Moffat Y a r d 1911.
p p . 318-19.)
I. S . Haldane, d e s p u s de a o s d e investigacin s o b r e los fenmenos d e l a
108
Naturaleza de la vida orgnica
respiracin, dice: En el momento actual, es habitual tratar l a fisiologa de
l a respiracin n a d a m a s que como una descripcin y anlisis de todos los
p r o c e s o s fsicos y qumicos mediante los cuales es procurado oxgeno a l cuer-
po vivo y s e p a r a d o de este el dixido de carbono. Pero cuando estudiamos
t a l descripcin, es totalmente evidente que algo esencial est ausente de
ella. No slo es aportado oxgeno y alejado dixido de carbono, sino que es-
tos p r o c e s o s estn coordinados en todos los momentos entre s y con otras
a c t i v i d a d e s fisiolgicas, d e un modo caracterstico p a r a c a d a organismo
U n a descripcin meramente fsica y qumica no nos proporciona una expli-
cacin d e e s t a coordinacin, manteniemiento, y desarrollo. (Respiralion. New
H a v e n : Y a l e University Press, prefacio a la 2." ed., 1935, pp. v-vi.)
<18) Driesch, H. Op. cit.. pp. 85-109.
P a r a u n a interesante critica de l a interpretacin d e Driesch acerca de los
fenmenos embriolgicos, v. Wilson, E. B. Tbe Celf in Devefopment and Here-
dify. N. Y.: MacmiUan, 3. a ed. con correcciones, 1935, pp. 1114-16.
(19) Silvester Maurus, Aristotelis Opera Omnia. Editada por F. Ehrie. Pars: Lethiel-
leux, 1886. volumen iv. De Anima, libro ti. captulo 1.
(20) Aquino. T. Summa Tbeologica, parte i, cuestin i, artculo 1: Manifestum est
enim q u o d e s s e principium vitae. vel vivens, non convenit corpori ex hoc quod
est corpus: alioquin omne corpus esset vivens. aut principium vitae Anima
igitur, q u a e est primum principium vitae, nou est corpus, s e d Arporit actus.
(21) l o a d , C. E. M. Guide to Modern Thought. N. Y.: Stolres, 1933, pp. 114-15.
(22) O'Toole, G . B. The C a s e against Evolution. N. Y.: Macmillan. 1925. p. 175.
(23) l o a d , C. E. M. Op. cit., pp. 113-14.
(24) O'Toole, G . B. Op. cit., p . 176.
En s u s Quaestiones Disputafae, de Anima (Cuestin uno. artculo 13). Aquino
dice: Oportet autem quod quantum a d modum agendi omnis actio animae
tran8cendat operationem vel actionem naturae inanimati; quia cum actio ani-
m a e sit actio vitae, vivum autem est quod seipsum movet a d operandum;
oportet q u o d omnis operatio animae sit secumdum aliquod intrinsecum a g e n s .
S e d quantum a d id quod agitur, non omnis actio transcendit actionem naturae
inanimati; oportet enim quod fit, esse naturale. et q u a e a d ipsum requiruntux.
sic in corporibus inanimatis, sicut in corporibus animatis; s e d in corporibus
inanimatis fit a b agente extrnseco, in corporibus vero animatis a b agente
intrnseco.
109
O R I G E N DE L A VIDA ORGANICA
(*) Actualmente hay ciertas discusiones entre los bilogos acerca de los genes,
que algunos niegan, mientras otros siguen juzgndolos existentes y hasta dando
categora de tales a algunas partculas vricas.N. del T.
111
Origen de la vida orgnica
p a s de la evolucin de la tierra. Cmo comenz, entonces, la vida?
Aunque han sido propuestas numerosas soluciones a este proble-
ma, es posible y conveniente agrupar todas las teoras bajo tres
ttulos principales: de emergencia absoluta, de creacin y de emer-
gencia restringida. Toda su discusin es de carcter filosfico, pues
no tenemos conocimiento directo de las primeras formas de vida
que, presumiblemente, fueron organismos biolgicos simples. Sin
embargo, no podemos menospreciar ciertas pruebas que tienen una
influencia indirecta sobre la cuestin. As, pues, no hay aparente-
mente ningn camino fuera de la ley biogentica, hasta donde pue-
de juzgarse por las observacines modernas, aunque esto no impli-
ca que la materia viva no haya podido derivarse, en su comienzo,
de materiales inorgnicos. Con todo, su aplicacin universal a los
orgenes de la vida, en los tiempos presentes, nos hara precavidos
frente a cualquier teora que no estuviese de acuerdo con el conte-
nido general de la ley. Despus de todo, la vida es un aconteci-
miento natural y as fu su origen.
BBKMNAN, 8
Origen de la vida orgnica
114
Origen de la vida orgnica
3. TEORIA DE LA CREACIONToms de Aquino describe la
creacin como una emanacin del ser total de una cosa, a partir
de la nada (5). Aplicado esto a la vida orgnica, creacin signifi-
cara la emergencia, desde algo no presente en parte alguna, de la
substancia total del organismo, es decir, de su substrato material,
el cual es materia primera y es entelequia. o sea forma substancial.
En este sentido, la creacin de un organismo diferira de su simple
produccin. El qumico, por ejemplo, produce ckxro y sodio, des-
componiendo la sal comn en sus elementos componentes. Evidente-
mente, el proceso productivo comprendido en este caso, incluye un
sujeto subyacente que p a s a de uno a otro estado real d e existen-
cia, y es presupuesto al cambio. Pero la creacin no presupone na-
da, excepto, naturalmente, el agente que ha de crear. Por consi-
guiente, los teorizantes que sostienen un punto de vista creacionis-
ta necesitan postular la existencia de una nueva emanacin de ma-
teria, as como de forma, en su explicacin de los orgenes orgni-
cos. Q u vamos a pensar de tales teoras?
No h a y discusin ni duda acerca de que un acontecimiento d e
esta clase podra haber sucedido. Est enteramente dentro d e los po-
deres del Creador. Pero ma seria objecin nace al considerar que
la creacin de los organismos primitivos, supone una repeticin in-
til de c a u s a s y de este modo viola el principio del mnimo. Ningn
constructor querra llegar a la molestia y gasto de acarrear un nue-
vo aporte de materiales, si tena y a todos los necesarios para l a
construccin de su edificio. Juzgando con arreglo a los mismos pa-
trones que son, naturalmente, en extremo limitados, e s difcilmente
concebible que una Inteligencia Suprema pudiera crear un substra-
to material para la vida, cuando la materia preexista. Segn el
punto de vista hilemrfico que hemos adoptado, un organismo difie-
re de l a materia inorgnica, no por razn de su substrato materiaL
sino porque posee una clase especial de forma substancial a la que
es posible realizar a l g o allende el rango funcional d e las entele-
quias no vivas. Como el principio d e causalidad mnima nos veda
postular a l g o q u e s e a superfluo, debemos p a s a r por alto una expli-
cacin d e los orgenes orgnicos tan insatiBfactoria como la crea-
tionista.
115
Origen de la vida orgnica
4. UNA TEORIA DE EMERGENCIA RESTRINGIDA.Si la ma-
teria inorgnica no podra per se transformarse en vida, y si la
creacin es " " a explicacin improbable de los orgenes orgnicos,
la nica suposicin que nos queda es el postulado de un agente ex-
terior a la materia y capaz de desarrollar vida a partir de poten-
cialidades ocultas de substancias no vivientes. Por ello, la emergen-
cia restringida debe constituir la base de la aparicin real de los
organismos primitivos. Toms de Aquino es uno de los represen-
tantes de esta posicin. Sostuvo la opinin de una generacin es-
pontnea de los planos inferiores de vida, a partir de la materia
inerte, por la accin del sol y otros cuerpos celestes. Tal poder fu
dado a la naturaleza por el Creador, para el fin especfico de ori-
ginar vida (6). Naturalmente, Aquino estaba demostrablemente equi-
vocado en el principal punto de su teora, es decir, en creer que la
vida se engendraba de la materia en descomposicin. Con todo, co-
mo tantas explicaciones defectuosas, su opinin proporciona una
clave para una solucin satisfactoria de nuestro problema, por rei-
terar la idea, primero, de que la materia est de algn modo en-
vuelta en la aparicin efectiva de la vida; en segundo lugar, que
la Causa Primera debe ser finalmente responsable de la derivacin
de vida a partir de la materia.
Debe observarse que nuestro problema presente no roza el ori-
gen de la materia, aunque supone un determinado orden constante
entre las leyes de la naturaleza. As, pues, la materia, de otro modo
incapaz de la tarea, podra haber sido preparada para la recep-
cin de vida, por condiciones naturales que establecieron la fase,
por decirlo as, para la entrada de la vida y actuaron como causas
secundarias de la emergencia efectiva. Pero detrs, y dirigiendo el
trabajo total de organizar los cuerpos qumicos, al mismo tiempo que
sin formar parte de la materia en s, debi haber un agente inteligen-
te que fu ltimamente responsable del origen de la vida. No es
nuestro propsito dar aqu las razones por las cuales creemos que un
agente as ha existido siempre. Toms de Aquino establece slida-
mente el hecho de su existencia, mediante pruebas metafsicas. Co-
menzando con observaciones sobre el movimiento fsico y los efec-
tos de las leyes naturales, desarrollando la idea de contingencia y
designio en el mundo de acontecimientos que nos rodean por to-
d a s partes, llega eventualmente a un supremo ser inmovido, la cau-
116
Origen de la vida orgnica
s a primera de todo, el nico agente libre de toda contingencia, la
inteligencia suprema, sola capaz de concebir tal designio, en una
palabra, el Creador (7). Admitida una Existencia de esta clase, la
nica dificultad que nos queda es determinar si la emergencia de la
vida orgnica es compatible con los poderes del Creador, por una
parte, y con las capacidades naturales de la materia, por otra. Pri-
meramente, en cuanto concierne al Creador, cualquier cosa cuyos
trminos no sean mutuamente exclusivos, v. gr. un circulo cuadra-
do, entra en el rango de su efectividad. Ahora bien; es evidente que
vida y materia no se oponen una a otra de este modo, por la razn
de que hay materia que realmente vive. En segundo lugar, no hay
dificultad inherente en la nocin de producir una entelequia planta,
a partir de materia inerte, porque tal entelequia es realmente de
naturaleza material. Est totalmente circunscrita de materia en to-
das las funciones que realiza; de hecho, la entelequia sin materia
no tiene existencia al gima, puesto que su entera raison cftre es
informar la materia. Por consiguiente, la emergencia de la vida or-
gnica a partir de materiales inorgnicos, no es una violacin de la
naturaleza de la materia. Pero el punto que debe ser resaltado es la
necesidad de rastrear el origen de tal emergencia hasta un ltimo
agente que es un Creador, quien labora a travs de IOB leyes na-
turales, y produce vida por el empleo de causas secundarias que
son y a existentes. S e ha pensado que San Agustn tena una idea
de la suerte en mente, cuando propuso su famosa teora de las ra-
dones seminales: que la materia fu originalmente dotada por el
Creador con poderes latentes de vida, figuradamente denominados
semillas, los cuales, por el tiempo, evolucionaron y se desarrolla-
ron formando organismos vivos, segn un orden fijado de aconte-
cimientos naturales. Sin embargo, esta interpretacin de su Genesi
ad Litteram, es slo una de las probables, y es totalmente recha-
zada por algunos estudiosos (8).
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologica. Traducida por los dominicos ingleses. London: Burns
Oates and Washbourne, 2." ed. r e v i s a d a 1920; parte i. cuesitn 2. artculo 3.
O'Toole, G. B. The Case aqainst Evolution. N. Y.: Macmillan. 1925. parte iL captulo i.
Wasmann, E. Modera Biology and the Tbeory o Evolution. Traducida por A. M.
Buchanan. St. Louis: Herder, 2 * ed., 1923, captulo vii.
Windle, B. C. A. The Church and Science. St. Louis: Herder, 3." ed., 1923, capitulo m
BIBLIOGRAFIA
120
L I B R O S E G U N D O
VIDA SENSORIAL
! ECCIN 1- LA C E N C A DE LA V,DA SENSORIAL
PROBLEMA 7
VIDA MENTAL
LECTURAS RECOMENDADAS
130
Vida mental
BIBLIOGRAFIA
(1) Cf. Michel. V. Pgychological Data. The New Scholasticism. abril. 1929, p-
ginas 185-88.
(2) PSICOLOGIA ESTRUCTURAL.
Titchener, E. B. An Outline of Psychology. N. Y.: Macmillan. nueva edicin con
adiciones. 1923. Pp. xiv-379.
PSICOLOGIA DEL CONTENIDO.
Wundt, W. Outliaes of Psychology. Trad. por C. H. Judd. Leipzig: Engelmann;
N. Y.: Stechert, 1897. Pp. xviii-342.
(3) PSICOLOGIA FUNCIONAL.
Stumpf, C. Tonpsychologie. en dos volmenes. Leipzig: Hirzel. 1883 y 1890.
Dewey. J. The Reflex Are Concept in Psychology. Psycholoqlcal Review, 1896.
3. pp. 357-70.
Experience and Nature. N. Y.: Norton; Londres: Alien and Unwin, 1929.
Pp. xi-444.
Angel], J. R. An Introducton to Psychology. N. Y.: Holt, 1918. Pp. vi-281.
CaiT, H. A. Psychology. N. Y.: Longmans, Green. 1925. Pp. 226.
Higginson. G. D. Psychology. N. Y.: Macmillan. 1936. Pp. 625.
PSICOLOGIA DE ACTO.
Brentano, F. Psychologie vom empirischen Standpunkte (Psicologa desde el
punto de vista emprico.) Leipzig: Meiner. volumen i. 1924; volumen ii. 1925.
PSICOLOGIA HORMICA.
McDougall, W. An Outline of Psychology. Londres: Methuen. 3.' ed.. 1926.
Pp. xvi-456.
PSICOLOGIA DINAMICA.
Woodworth, R. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada. 1929. Pp. xiv-590.
PSICOLOGIA FACTORAL.
Spearman. C. The Nature of "Inteligence" and the Principies of Cogaition.
Londres: Macmillan. 2." ed.. 1927. Pp. xii-362.
(4) PSICOLOGIA BEHAVIORISTA. fcfcHAO i b TA
Watson, J. B. Behaviorism. N. Y.: Norton, edicin revisada. 1930. Pp. xi-308.
PSICOLOGIA DE RESPUESTA.
Dunlap, K. Elements of Psychology. St. Louis: Mosby, 1936. Pp. 499.
Langfeld. H. S. A Response Interpretation o Consciousness. Psychoiogicol Re-
view. 1931. 38. pp. 87-108.
PSICOLOGIA DE REFLEJOS.
Bechterev, V. La Psychologie Objectre. Traducida del original ruso por N. Kos-
tyleff. Pars: Alean, 1913.
Pavlov, I. P. Conditioned Rellexes. Traducida y editado por G. V. Anrep.
Londres: Oxford University Press, 1927. Pp. xvi-430.
(5) PSICOLOGIA GESTALT1STA.
Wertheimer. M. Drei Abhandlungen zur GestalKheorie (Tres contribuciones a
la Teora Gestaltista), Erlangen: Veri. d. phil. A k a d . 1925. Pp. 184.
Khler, W. Gestalt Psychology. N. Y.: Liveright. 1929. Pp. x-403.
Kollka, K. Principies of Gestalt Psychology. N. Y.: Harcourt. Brace. 1935.
Pp. xi-720.
131
Vida mental
Lewin. K. Gestalttheoiie und Kinderpsychologie (Teora gestaltista y Psicolo-
g a infantil). Werd. Zeitalter, 1929.
(B) PSICOANALISIS.
Freud. S. The interpretaron of Dreams., Trad. por A . A. Brill. Londres: Alien
and Unwin; N. Y.: Macmillan, edicin revisada. 1915. Pp. xiii-510.
PSICOLOGIA TIPOLOGICA.
Jung, C. Psycbological Types or the Psychology of Inxiiruation. Trad. por H.
G. Baynes. N. Y.: Harcourt. Braco. 1923, Pp. xxii-645.
PSICOLOGIA INDIVIDUAL.
Adler, A. The Practise and Theory of Individual Psycholog Landres: Kegan
Paul; N. Y.: Harcourt. Brace, 1924, Pp. 352. ( 2 edicin, 1927.)
(7) PSICOLOGIA TRADICIONAL.
Allers, R. The Psychology o Character. Trad. por E. B. Strauss. N. Y.: Sheed
and Word. 1934. Pp. xv-383.
Frbes, J. Lehrbuch der expermentellen Psychilogie. 2 volmenes. 2 edicin.
Freiburg: Herder, 2 edicin, 1923.
Psychologia Speculativa. 2 volmenes, Freiburg: Herder, 1927.
Gruender, H. Experimental Psychology. Milwaukee: Bruce, 1932. Pp. xiii-455.
Psychology Wlthout a Soul. St. Louis: Herder. 1912. Pp. xviii-245.
Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Mac-
millan, 1931, Pp. xix-406.
Theoretical Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. St. Louis: Herder. 1932.
Pp. xi-145.
Maher. M. Psychology: Empirical and Rational. N. Y.: Longmans, Green. 9." edi-
cin, 1926. Pp. xv-603-xii.
Mercier. D. A Manual of Modern Scholastic Philosophy. Trad por T. L. a n d S.
A. Parker. Londres: Kegan Paul; St. Louis: Herder, 2." edicin, 1919, volu-
men L Psychology.
132
PROBLEMA 5.
MEDULA OBLONGADA
PIEL
138
La base orgnica de la conciencia
LECTURAS RECOMENDADAS
Cbnnan, W. B. The Wisdom ot the Body. N. Y.: Norton. 1932, captulo xv.
Carmichael, L. The Response Mechanism. Psychology; a Factual Textbook. editado
por E. G. Boring, H. S. Langfeld and H. P. Weld. N. Y.: Wey. 1935. pp. 9-35.
Dashiel!. J. F. Fundamentis of Objective Psychology. BoBton: Houghton Miflin,
1928, captulo vi.
Lickley. J. D. The Nervous System. London: Longmans. Green. 2. a ed., 1931. captulo ii.
Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Macmillan.
1931, pp. 210-15.
Stiles. P. G. The Nervous System and Its Conservation. Phila.: Saunders. 3 * edicin
revisada. 1924, captulo ii.
BIBLIOGRAFIA
(1) Stiles, P. G. The Nervous System and Its Conservation. Phila.: Saunders.
3.a ed. revisada. 1924, captulo ii.
Lickley, I. D. The Nervous System. London: Longmans, Green. 2. ed.. 1931,
pp. 6-12.
(2) Cannon. W. B. The Wisdom of the Body. N. Y.: Norton. 1932, pp. 230-48.
<31 Lickley. J. D. Op. cif.. pp. 12-15.
Herrick, C. I. An introduction to Neurology. Phila.: Saunders. 2." ed., 1918,
p. 57.
(4) Carmichael. L. The Response Mechanism. Psychology; a Factual Textbook.
Editado por E. G. Boring. H. S. Langeid. a n d H. P. Weld. N. Y.: Wiley. 1935.
pp. 16-22.
(5) Howell, W. H. A Texl-Book of Pbysiotoqy. Phila.: Saunders. 1 2 * ed.. 1933.
pp. 129-30.
(6) Lashley, K. S. Brain Mechanisms and Inteligence. Chicago: University ot Chica-
go Press, 1929. Pp. xi-186.
Basic Neural Mechanisms in Behavior. PsychologicaJ Reviere. 193P 37,
pp. 1-24.
(7) lackson. H. The Factors of Insanities. 1894.
Head. H. y Holmes, G varios artculos en Brain, d e l a cual f u editor Heard.
1904-20. v. Brain. 1911-12, 34, pp. 102-271.
Head tambin ha publicado un interesante estudio del trabajo de H. lack-
son sobre a f a s i a en Brain. 1915. 3B. pp. 1-190.
(6) Lindworsky, I. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSllva. N. Y.: Mac-
milkm, 1931. pp. 210-15.
(9) Segn Cannon. W. B. Bodiiy Ghanges ta Pata. Hunger, Fear a n d Rcrge. N. Y.:
Appleton. 2." edicin, 1929. p. 23. (Reproducida por cortesa d e D. Appleton-
Century Company.)
145
BRENNAK, 10
PROBLEMA 9."
ACTIVIDAD REFLEJA
Flg. 7.
Reflejo de rascamiento de un perro
espinal o descerebrado.
E. msculo extensor; F, msculo fle-
xor; S, zona aproximada en que radica
el corte de la mdula espinal.
149
Actividad refleja
cmtes que el reflejo de rascamiento, si el perro era empujado al
mismo tiempo que s e le cosquilleaba (4).
LECTURAS RECOMENDADAS
BIBLIOGRAFIA
r
(1) Moore. T. V. Dynamic Psychology. Phila.: Loppincott. 1924. pp. 63-65.
"(2) Hunter, W. S. Human Behavior. Chicago: University o Chicago Press, edicin
revisada. 1928. p. 175.
(3) Carmichael, L. The Response Mechanism. Psychology; a Factual Textbook.
Editada por E. G. Boring, H. S. Langfeld, y H. P. Weld. N. Y.: Wiley, 1935,
pp. 9-12.
(4) Sherrington, C. S. The Integrative Action ot the Nervous System. New Haven:
Y a l e University Press. 1906, pp. 45-65; 120-28.
Hunter, W. S. Op. c i t , pp. 175-82.
(5) Troland, L. T. The Principies ot Psychophysiology. N. Y.: Van Nostrand, volu-
men iii. 1932, pp. 322-42.
(6) Pavlov, I. P. Conditioned Retlexes. Trad. por G. V. Anrep. Londres: Oxford
University Press, 1927. Pp. xvi-430.
Holt, E. B. Animal Drive and the Learning Process. N. Y.: Holt, 1931, pp. 24-29.
Watson, J. B. Behariorism. N. Y.: Norton, edicin r e v i s a d a , 1930, pp. 29-39.
(7) Segn Hough. T. a n d Sedgwiclt, W. T. The Human Mechanism. Boston: Ginn.
1918, p. 87. (Reproducido por cortesa d e Ginn a n d Company.)
152
PROBLEMA 9."
SENSACION
157
Sensacin
medida en la psicologa, una meta que nunca se ha perdido de vis-
ta desde la poca de Fechner.
1-1
'i/itim
LECTURAS RECOMENDADAS
159
Sen sa ci n
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino, T. Summa Tileolgica, parte i. cuestin 78, artculo 3: Est autem sen-
sus q u a e d a m potentia passiva, q u a e nata est immutari a b exteriori sensibili.
Ouaestiones Dispufafae, de Veritate, cuestin 26. artculo 3, rplica a l a ob-
jecin 4: Sensus non est virtus activa sed p a s s i v a Comparatur a d seasi-
bile. sicut patiens a d agens, eo quod sensibile transmutat sensum.
Commentum in Libros Sententiarum. libro i. distintionem, 40, cuestin 1, articu-
lo 1. rplica a la objecin 1: Sentire quantum ad ipsam receptionem speciei
sensibilis nominat passionem quantum a d actum consequentem ipsum sen-
sum perfectum per speciem nominat operationem.
Nota. Este ltimo p a s a j e no aparece en todas las ediciones de Opera
Omnia de Aquino.
2) Aquino, T.Summa Tbeologica. parte i. cuestin 84, articulo 6: En el sed contra,
citando a Aristteles, Aquino dice: Principium nostrae cognitionis est a sensu.
O) Aquino. T. Summa Theologica. parte i, cuestin 78, artculo 3: Naturas autem
sensibilium qualitatum cognoscere non est sensus. sed intellectus. Aqu, evi-
dentemente, l a signiiicacin d e lo dicho por Aquino es que los sentidos co-
nocen l a s cualidades materiales de los objetos, pero no comprenden su natu-
raleza. Adems: Exterius ergo immutativum est quod per se a sensu perci-
pitur. En otras p a l a b r a s , el objeto que choca con un rgano sensorial y cau-
s a a l g u n a suerte d e cambio en l, es la cosa directamente conocida por el
sentido extemo.
<4) Pauli. R. a n d Wenzl A. Experimenten und theoretische Untersuchungen zum
Weber-Fechnerschen Gesetz (Investigaciones experimentales y tericas sobre
la ley de Weber-Fechner) en Arch. f. d. ges. Psychol. 1925, 51, pp. 399-494.
(5) Mller. G. E. and Martin, L. J. Zur Anaiyze der Unterschiedsempfinalicbkeit
(Un anlisis de la sensibilidad diierencial). Leipzig: Barth, 1899. Pp. 233.
(6) Lindworslcy, J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Mac-
millan, 1931, p. 92.
Nota. El resultado bsico que debe establecerse al estudiar la ley de
Weber-Fechner es una determinacin m s satisfactoria del concepto d e can-
tidad y l a extensin de su aplicacin a datos exteriores al reino d e l a fsica.
Aun admitiendo l a posibilidad de tal aplicacin, s e requiere una compro-
bacin m s experimental, antes de que pueda afirmarse el carcter ge-
neral d e l a ley. Aqu hay un excelente ejemplo d e una articulacin cien-
tfica que, a c a u s a d e su racionalidad, h a llegado a ser una especie de
propiedad mueble en nuestros textos d e psicologa, sostenida tenazmente en
iorma de amplia generalizacin, aunque representa solamente un aspecto
muy limitado de l a realidad.
\"7) Titchener. E. B. An Oufline ol Psychology. N. Y.: Macmillan, nueva edicin,
1923, pp. 82-83.
(8) Adrin. E. D. The Basis of Sensation. N. Y.: Norton, 1928. pp. 118-20.
(9) Segn Adrin, E. D. Op. cff., p. 119. (Reproducida por cortesa de W. W. Nor-
ton and Company, Inc.)
160
i
PROBLEMA '11
1
PROCESOS S O M E S T E T I C O S -'> :
>rv
BREN-KAN. 11
Procesos somest'.icos
cosas. Penetrando en el organismo entero, pero hallados ms abun-
dantemente cerca de sus superficies exteriores, hallamos una profu-
sin regular de finos mecanismos, cada uno de los cuales es un re-
ceptor sensorial, y media, segn su estructura, en los cambios en
presin, dolor, calor y frialdad, a los cuales es sensible el
cuerpo (2).
temente de ella. Los receptores para los dolores cutneos son termi- .
naciones nerviosas libres situadas en la.piel. Ellas solas son halla-
das en nmero suficientemente grande, para corresponder al de
puntos dolorosos, que Howell estima entre tres y cuatro millones (4).
Este nmero, comparado con el medio milln que intermedian la- ,
presin, e s bastante significativo respecto al valor biolgico del do-
lor ; La delicadeza de la respuesta algsica es mayor en los prpa-
dos, los odos y, en general, en aquellas regiones donde los gran-
163
Procesos somest'.icos
d e s nervios y los vasos sanguneos marchan cerca de la superficie
d e la piel. Nuestro lenguaje es particularmente rico en sus descrip-
ciones sobre la cualidad de las experiencias dolorosos. Una conti-
nuidad regular parecera estar indicada desde la picazn, pasando
por el pinchazo, hasta el dolor evidente. Son descubiertas variables,
segn la intensidad del estmulo y las zonas excitadas. Desde el
punto de vista de la actitud consciente, observamos que el dolor es
placentero o desagradable, dependiendo ello de las circunstancias.
As, la picazn de una herida en cicatrizacin, el pinchazo de una
especia fuerte sobre la lengua, los dbiles brotes de dolor que se
producen al mover un diente flojo atrs y adelante, constituyen sen-
saciones que pueden llegar a deleitar. En otras situaciones, sin em-
bargo, estas mismas cualidades pueden ser decididamente desagra-
dables. Al lado del dolor patente, hay otra clase de experiencia,
clara y vivaz en cuanto a su respuesta, que es referida como dolor
lacerante. Este es sentido, por ejemplo, cuando s e introduce una
sonda bajo el surco de las uas o en el conducto auditivo, y algu-
n a s veces es caracterizado como perverso o vicioso.
i
\ /
{ X > J J ' ^ J Q o ^ A O : %LMJ.jtJ W , A-LUJ-JO, r<r>4jL&/.'
I Procesos somestticos
l a s diferentes partes del cuerpo, y en la misma parte segn los
diferentes momentos. Normalmente, cuando una persona est en
reposo en una habitacin a 20-22 centgrados, el cero fisiolgico
est prximo a 37 C. bajo la lengua, 35 C. en las partes vestidas
del cuerpo, 33 C. en las manos y cara, y 26 C. en los lbulos de
las orejas. Los objetos con temperatura superior al cero fisiolgico
producen sensacin de calor; los que la tienen inferior a tal punto
dan lugar a sensacin de fro. Las distintas materias difieren como
conductores trmicos. La lana es clida porque impide el despren-
dimiento de calor de la parte de la piel cubierta por ella. El metal
es fro, porque conduce el calor mucho mejor y por ello facilita el
desprendimiento de cantidades mayores de calor procedente de la
piel. Los puntos fros son estimulados ordinariamente por tempera-
tras inferiores al cero fisiolgico, aunque pueden entrar en reac-
cin por temperaturas ms altas que aquel. Esta es la sensacin
fra paradjica, sobre la cual ya hemos llamado la atencin. La in-
versa a sta es expresada en la sensacin clida paradjica. En
ambos casos, la temperatura no debe estar en grado muy alto o
muy bajo de la escala. Los receptares de los estmulos trmicos
son desconocidos todava, a pesar de los repetidos esfuerzos he-
chos para localizarlos. Todo lo que muestran los exmenes histo-
lgicos, son terminaciones nerviosas indiferenciadas en la pieL Pre-
sumiblemente, estos son los rganos. Hay pocas variaciones, o nin-
guna, en la cualidad de nuestras sensaciones trmicas. Se ha su-
puesto que frialdad y calidez son complejos de fro y doloroso, y
de clido y doloroso, respectivamente. Ambas sensaciones han sido
analizadas y juzgadas como diferentes de la sensacin de calor re-
suelta, ms bien sbitamente, en un componente de ardores y de
fros. Los puntos trmicos estn distribuidos prcticamente sobre
la entera superficie del cuerpo, aunque su nmero, segn estima
Howell, no llegan a aproximarse, en modo alguno, al nmero de
los puntos de dolor y de presin; para el fro, 125.000; para el ca-
lor, 16.000 (5) (6).
.^ITZ^fM^
A. Msculos. Cualquier fuerza capaz de causar la contraccin t ~ '-
o el alargamiento del tejido muscular, en conjunto, o de sus fibras i
componentes, puede servir de estmulo para las sensaciones muscu-
lares. Los receptores, en este caso, son terminaciones nerviosas
lihres.ijrnrpsculns de Pacini, y husos musculares a l o j a d o s en teji-
do conectivo. Dependiendo del tipo de la estimulacin, hay algunas
diferencias bastante sorprendentes en la cualidad de la respuesta.
Con estmulos dbiles la sensacin es de presin suave, especial-
mente cuando los msculos estn contrados por movimientos pa-
sivos simples; o de presin evidente cuando hay contraccin activa.
Esta ltima cualidad es percibida, por ejemplo, en los muslos y
pantorrillas, cuando nos sentimos gozosamente excitados o nos mo-
vemos bullisiosamente con energa. Si los estmulos son bastante
fuertes, la sensacin es de dolor sordo; pero si es a g u d a e intensa,
se transforma en una distinta cuadad evidente.
B. Tendones. A c a u s a de un fenmeno de transmisin, los ten-
dones no pueden ser estimulados independientemente. Nosotros sa-
bemos que sus sensaciones se refieren a ellos, solamente abstra-
yndolas de las propiedades cutnea y muscular de una experien-
cia determinada. La cualidad o propiedad que resta es descrita
mejor como un esfuerzo que, al aumentar la estimulacin, d a lugar
a un dolor sordo y luego a un dolor agudo, correspondiendo a s a
los cambios que tienen lugar en el msculo con la intensificacin
del estmulo. Cualquier cosa que ofrezca resistencia a un tendn,
o q u e cause una distorsin del tejido, es un estmulo a d e c u a d o para
este tipo de sensacin. Pero debe haber m s fuerza y menos cam-
bio de forma de los demandados por el estmulo d e la sensacin
muscular, aunque los resultados finales de aplicacin, e s decir, una
deformacin del tejido, sean los mismos en a m b o s casos. Excepto
166 ~
IOwnjuj? ^ / ^ uaXuucL^U^
Uo fc+cLo"^
Procesos som estticos
donde se unen a los msculos, los tendones estn ms bien esca-
samente provistos de receptores. Estos incluyen terminaciones ner-
viosas libres, corpsculos de Pacini, y busos tendinosos.
C. Artisalocigries. Los tejidos de las articulaciones son muy nu-
merosos y estn ntimamente reunidos. De hecho, es prcticamen-
te imposible excitar reas ligamentosas, sin incluir msculos y ten-
dones. El estimulo para las sensaciones articulares, es una fuerza
que puede ejercer presin sobre las superficies articulares, o cual-
Procesos somest'.icos
cias erticas, en su aspecto de sensaciones orgnicas, son determi-
n a d a s por varios estados de tumescencia en los mecanismos repro-
ductores externos, debidos a cantidades aditivas de sangre, pre-
sentes en las regiones genitales, d). La necesidad de orinar va aso-
ciada a un conjunto definido de sensaciones que se originan par-
tiendo de cierto estado de la vejiga. Son inmediatamente atribui-
bles a variados estados de presin, que nacen bien de la disten-
sin pasiva de la vejiga conforme se va llenando de orina, bien de
una contraccin activa indiferente al contenido urinario, el La ne-
cesidad de defecar es atribuida a la presin de los excrementos,
u otras materias extraas, en el intestino grueso. Aunque nos es
posible hacer distinciones subjetivas entre este tipo de sensacin y
las anteriormente descritas, no hay medio prctico de diferencia-
cin entre las cualidades sensoriales de las dos experiencias, en
trminos de componentes ms simples, t) La necesidad de aire da
lugar a una serie especial de sensaciones. Quiz seran descritas
m s exactamente, como sentimiento de sofocacin o de ahogo. Su
efecto sobre la conciencia es muy definido y es probablemente de-
bido a trastornos funcionales en el mecanismo de la respiracin,
m s bien que a una falta de oxgeno, o a un exceso de dixido de
carbono en la corriente sangunea, g) La necesidad de lactar apa-
rece como una condicin orgnica especfica de la hembra. Las sen-
saciones de este tipo son evidentemente excitadas por una presin
excesiva de la leche dentro de las glndulas mamarias, b) La nece-
sidad de cambio se produce en una complicada serie de estados
fsicos y mentales que pueden ser caracterizados, de modo general,
como nerviosismo. Su explicacin debe hacerse, probablemente,
atribuyndola a factores centrales del sistema nervioso. Un origen
muy comn de esta suerte de experiencia, es la inactividad forzo-
sa, o la aparicin de necesidades orgnicas en ocasin en que es
imposible atenderlas.
TblQ Ov^wftb
> La cenestesia comprende una gran masa de experiencias sen-
I sitivas, que representan el organismo en su estado de salud. Nor-
j j ^ j . malmente, las sensaciones de esta clase estn situadas en el lmi-
\Ajj t e de la conciencia, y meramente nos procuran un iondo sobre el
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino, T. S u m m a Theoogica. parte i, cuestin 78, artculo 3, rplica a la ob-
jecin 3.:. S e n s u s tactus est unus genere, s e d divitur in mullos sensus se-
cundum speciem qui tomen non separantur a b invicem secundum orga-
num, s e d per totum corpus s e concomitantur.
(2) Carrel, A. Man the Unknown. London: Hamilton, 1935, pp. 64-69.
(3) W e b e r , E. H. Tastsinn und Gemeingefhl (Sentido tctil y sensibilidad co-
mn). En el Handwrterbuch der Physiologie, de Wagner, Braunschweig
1846, Bd. 3, Abth. 2, pp. 511 ff.
(4) Howell, W . H. A Text-Book o Physiology. Phila.: Saunders, 12. edicin, 1933.
p . 291.
(5) Howell, W. H. Loe. ci.
(6) BIBLIOGRAFIA REFERENTE A L A S SENSACIONES CUTANEAS.
Dallenbach, K. M. Somesthesis. Psychology; a Factual Textbook. Editado oor E.
G . Boring. H. S . Langleld, a n d H. P. Weld. N. Y.: Wiley. 1935, pp. 154-73.
Troland, L. T. TTie Principies ot Psychophysiology. N. Y.: Van Nostrand, 1930,
tomo ii, p p . 296-328.
N a f e . I. P. The Pressure. Pain, a n d Temperature S e n s e s . A Handboor ot Ge-
neral Experimental Psychology. Editado por C. Murchison. Worcester: Clark
University Press. 1934, p p . 1037-87.
(7) BIBLIOGRAFIA REFERENTE A LAS SENSACIONES DE MOVIMIENTO EN
MUSCULOS, TENDONES Y ARTICULACIONES.
Becher, E. ber d i e Sensibilitt der inneren O r g a n e (Sensibilidad d e los Or-
g a n o s Internos). Zeitschrit ir Psychologie, 1908, 49. pp. 341-73.
D a l l e n b a c h . K. M. Op. cit.. p p . 173-76.
Troland, L. T. Op. cit.. p p . 336-47.
Von Frey. M. Studien ber den Kraftsinn (Estudios sobre el Sentido de la
E n e r g a ) . Zeitschrit tur Biologie. 1914. 63. pp. 129-54.
(8) BIBLIOGRAFIA REFERENTE A L A S S E N S A C I O N E S DE EQUILIBRIO.
Troland. L. T. O p . ci.. p p . 329-36.
Howell, W. H. Op. cit., captulo xxi.
D u s s e r d e Berenne, J. G . The Labyrinthine a n d Postural Mechcmisms. A Hand-
book ot General Experimental Psychology. Editado por C. Murchison. Worces-
ter: C l a r k University Press, 1934, pp. 204-46.
(9) No todos los sentimientos de f a t i g a p u e d e n referirse a un estado objetivo de
depfecin d e e n e r g a . El inters p u e d e abolir u n a actitud indiferente, lo mis-
< rao q u e l a p r o d u c e u n a conversacin aburrida, sin consumo d e energes cor-
p o r a l e s . Otro a s p e c t o notable d e este total problema, e s el hecho d e q u e el
u s o e n o r m e y p r o l o n g a d o d e e n e r g a mental, p u e d e tener poco o ningn efecto
s o b r e l o s c a m b i o s metablicos del organismo.
(10) Howell. V/. H. O p . cit.. p p . 297-98.
(11) BIBLIOGRAFIA REFERENTE A L A S S E N S A C I O N E S O R G A N I C A S .
Troland. L. T. Op. ci-, p p . 365-69.
Luciani, L. Human Physiology. Traducido por F. A . W e l b y . Londres: Macmi-
llan, 1917, tomo iv, p p . 57-125.
(12) S e g n Dallenbach. K. M. O p . cit.. p. 176. (Reproducida por cortesa de los
editores.)
174
PROBLEMA 9."
I. S e n t i d o del o l f a t o .
U) Thuja o tuya, que contiene pineno, tenona y tuyona, ismeros del alcanfor.
N. del T.
177
BRENNAK, 12
Los sentidos qumicos
sible a la particular substancia que est oliendo. Por ejemplo si s e
quita el tapn de un irasco de a g u a de Colonia y se aplica las ven-
tanas nasales cerca de la abertura, el olor se debilita gradualmen-
te y desaparece. La adaptacin completa de esta suerte, vara con
las diferentes substancias. As, para el a g u a de Colonia, dura en-
tre 7 y 12 minutos; para el alcanfor, entre 5 y 7 minutos; para la
tintura de yodo, alrededor de 4 minutos; para algunos blsamos, en-
tre 3 y 4 minutos. La fatiga es eliminada cuando el olor cambia en
intensidad, o es alejado durante un corto perodo de tiempo. Evi-
dentemente, la adaptacin desempea un importante papel en la
vida cotidiana. Somos muy fcilmente impresionados por la mayo-
ra de los olores, y algunos de ellos, especialmente los desagrada-
bles, son biolgicamente importantes para nuestro bienestar. Sin
embargo, una vez se ha recibido y a su aviso, la adaptacin se pro-
duce muy rpidamente. Esto es ms bien til, pues, en ocasiones,
es necesario vivir o trabajar en un ambiente con malos olores. Na-
turalmente, el uso ms extenso que hacemos de nuestro sentido del
olfato, est relacionado con los alimentos que ingerimos. Algunos
olores deliciosos son reconocidos fcilmente y sirven como diver-
sos bienes para la salud, creando apetito y favoreciendo la secre-
cin de jugos digestivos (7).
lo/aao
ceso alguno. En su lugar, cada clula est envuelta por las ramas
terminales de los nervios del gusto (8).
& ^ I T O ^ R U U I . A L CUI ( W P
Los sentidos qumicos
roso. No obstante, su concentracin necesita ser 24.000 veces ma-
yor para ser justamente saboreado que la imprescindible para ser
olido. En tercer lugar, considerados como fenmenos mentales, los
olores, mucho ms que los sabores, van unidos a recuerdos que los
hacen agradables o desagradables, aparte sus cualidades o inten-
sidades. Ms an: nosotros localizamos conscientemente los est-
mulos del gusto en la boca; pero en el caso del olfato, es un hecho
bien reconocido que, aunque el estmulo est realmente presente en
las fosas nasales, no lo pensamos como situado all, sino que ms
bien lo exteriorizamos, llevndolo mentalmente al objeto del que
proceden las molculas portadoras de olor. Finalmente, desde el
punto de vista de la supervivencia, nuestra capacidad olfativa pa-
rece embotarse con la edad, ms pronto que la del gusto. No son
raros los casos en los que el sentido del olfato ha decado y des-
aparecido totalmente (15).
LECTURAS RECOMENDADAS
BIBLIOGRAFIA
y^/ '9 (W UU
183
T
>
PROBLEMA 9."
O I D O
1. ESTIMULO.Cuando se
circunda es puesto en m o m e n t o 7 * 7 * ^
, , , M e n t o ' y el trastorno de partculas mo-
leculares, creado por las oscilaciones de vaivn del d i a ^ t ^
\
/ \
/ \ K
YQ-
\
romo vestibular
perno auditivo
zyja
romo coclear
vuelto apical \
vuelto \ corocsl
vuelta basa! )
Trompa de fus'agoto
Fig. 18.El odo.
F i g . 20.Produccin d e s o n i d o s
parciales y su correspondencia
con l a s o c t a v a s s u p e r i o r e s .
!192
Odo
que las octavas producen. Son idnticos, y de ello podemos inferir
lo correcto de la distincin que losostologos hacen entre el tono
de los sonidos musicales y su tja|g|fapientra8 el primero vara
con cada cambio de frecuencia, la segunda es realmente idntica
para cada octava (5).
Cuando dos o ms sonidos musicales son emitidos juntOB, pue-
den ser odos con una sola sensacin lisa, dando la impresin de
consonancia; o la experiencia resultante puede consistir una sensa-
LECTURAS RECOMENDADAS
BIBLIOGRAFIA
197
I
i
(
PROBLEMA 14
V I S I O N
199
Visin
intermedio.
L a s e g u n d a caracterstica del color es la saturacin. Quiza la
m a n e r a m s s e n d i l a de explicar este aspecto, sea dedr que un co-
lor est tanto m s saturado cuanto menores cantidades de luz blan-
c a estn mezcladas con l. Es, por decirlo as. la pureza nativa del
color, y puede ser estudiada ms ventajosamente usando el p e e
Visin
negro
Fig. 24.Color slido psicolgico.
BRENNAN, 14
Visin
D Ceguera para el color.-Si encargamos la tarea de clasifi-
car trocitos de telas de diferentes colores y poner juntos los del
mismo matiz, podremos observar que algunos individuos colocan
los grises junto a los verdes. Evidentemente, estas personas no han
percibido nunca el verde, pues, en tal caso, no cometeran tal equi-
vocacin. Si el experimento es reptido con otros colores, puede des-
cubrirse otras anomalas, todas las cuales son indicativas de algu-
na forma de ceguera para el color. Las deficiencias de esta suerte,
son diferenciadas usualmente en tres clases: rojo-verde, amarillo-
azul, y ceguera cromtica total. El primer tipo es el que se pre-
senta con mayor frecuencia. Ocurre en 4 por 100 de los varones,
aproximadamente, pero es mucho menos comn en las mujeres. Y,
cosa todava ms extraa, las mujeres son las portadoras heredi-
tarias del defecto. Una persona que lo padezca, ve el gris en la
raya del espectro donde los ojos normales perciben el verde. A l a
izquierda de esta banda, todos los matices aparecen como matices
del amarillo; a la derecha, como matices del azul. El segundo tipo
de ceguera al color es raro; para quien padece este defecto retinia-
no, solamente existen los matices del rojo y del azul. Finalmente,
en el caso de ceguera total a los colores, no es discernible ningn
matiz cromtico, sino solamente blancos, grises y negros, muy se-
mejantemente a como aparece una fotografa al ojo normal; las
diferentes partes del espectro varan tan slo respecto a la cuali-
dad de brillo o claridad (13).
F i g . 2 6 . L a t e o r a d e HERING.
L a s curvas indican las intensidades
relativas de estimulacin de las tres
substancias retinianas. L a s ordena-
d a s s o b r e x-x r e p r e s e n t a n l a d i s i m i -
lacin; las de debajo representa la
asimilacin. L a curva a representa
Fig. 25.La teora d e YOUNG- las condiciones metablicas p a r a la
HELMHOLTZ. s u b s t a n c i a d e l b l a n c o - n e g r o (w). E s
Los colores n a t u r a l e s son dispues- e s t i m u l a d a por t o d o s l o s r a y o s d e l
tos segn su orden natural. L a s cur- e s p e c t o visible, c o n m x i m a i n t e n s i -
v a s representan l a i n t e n s i d a d d e e s - d a d en la zona del amarillo. L a cur-
t i m u l a c i n de l a s t r e s s u b s t a n c i a s v a b i n d i c a los c a m b i o s m e t a b l i c o s
r e t i n i a n a s ; 1) r o j a ; 2) v e r d e ; 3) vio- d e la s u b s t a n c i a del a m a r i l l o - a z u l
leta (azul, u l t r a m a r ) . L a s verticales (y. b.), c a u s a n d o d i s i m i l a c i n l a s
representan la estimulacin de l a s ondas mayores (amarillo), y asimila-
t r e s s u b s t a n c i a s p o r los r a y o s r o j o s , cin, l a s c o r t a s ( a z u l ) . L a c u r v a c
a n a r a n j a d o s , a m a r i l l o s , v e r d e s , azu- r e p r e s e n t a los m i s m o s c a m b i o s e n l a
les y m o r a d o s . s u b s t a n c i a d e l r o j o - v e r d e (r. g.).
R=rojo; O=anaranjado; Y=amarillo; G=verde; B=azul; V=morado.
G-e-
w 8
LECTURAS RECOMENDADAS
BIBLIOGRAFIA
\
J
X J
R Y I v c -
F i g . 2 9 . A y B s o n l i n e a s de l a mis-
m a longitud, pero A supone un n-
gulo visual mayor, porque est ms
p r x i m a al ojo.
BRENNAN, 15
Percepcin
Fig. 30.Aunque A, B y C
s o n de d i f e r e n t e s t a m a o s ,
s u p o n e n e l m i s m o n g u l o vi-
sual, D, a c a u s a de las dife-
rentes distancias respecto al
ojo. Fig. 31.La escalera ambigua.
O O O
o o
o o o
o o
o o o
Fig. 3 4 F i g u r a de S a n f o r d .
F i g . 3 5 . L a s d i m e n s i o n e s v e r t i c a l y h o r i z o n t a l del s o m b r e r o y de l a figura de la
i z q u i e r d a s o n l a s m i s m a s . E n l a figura d e Mller-Lyer, d e ilusin visual, repre-
s e n t a d a a l a d e r e c h a , la linea horizontal superior est dividida en partes iguales:
l a s d o s l n e a s h o r i z o n t a l e s i n f e r i o r e s s o n de l o n g i t u d igual <25'.
o O o
Pig. 36.Ilusin de e x t e n s i n i n t e r r u m p i d a 126).
. LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologica. Trad. por los dominicos ingleses. Londres: Bums Oates
and Washbourne, 2 edicin revisada, 1922, parte i, cuestin 78. artculo 4.
Brown, W. The Peiception of Spatial Relations. Psychology; a Factual Textbook. Edi-
t a d a por E. G. Boring. H. S. Langfeld y H. P. Weld. N. Y.: Wiley, 1935, pp. 207-45.
Carr, H. A. An Introduction to Space Perception. N. Y.: Longmans, Green, 1935.
Pp. xj-413.
Dashiell, J. F. Fundamentis of Objetive Psychology. Boston: Houghton Mifflin, 1928,
captulo xiii.
DeSilva, H. R. The Perception of Movement. Psychology: a Factual Textbook (como el
precedente). Pp. 260-73.
Dunlap, K. Elements o Psychology. St. Louis: Mosby, 1936, captulos v-vi.
Luckiesh, M. Visual Ulusions. N. Y.: Van Nostrand, 1922, captulos iv-vii.
Pillsbury, W. B.Tbe Fundamentis ot Psychology. N. Y.: Macmillan, 3." edicin, 1934,
captulos xiv-xv.
Tinker. M. A. Temporal Perception. Psychology; a Factual Textbook (como el prece-
dente). Pp. 246-59.
Warren, H. C. y Carmichael, L. Elements of Human Psychology. Boston: Houghton
Miilin; edicin revisada y ampliada. 1930, captulo vii.
Woodworth, R. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada, 1929, pp. 380-424.
BIBLIOGRAFIA
<1) Common s e n s e (sentido comn) tiene variedad de significados en ingls. Por
ejemplo, en criteriologa significa l a opinin irreflexiva de una mayora de
hombres; en la escuela escocesa de filosofa, s e aplica a un cuerpo d e
intuiciones comunes a todo el gnero humano; en el lenguaje d e l a s perso-
nas corrientes, e s sinnimo de buen juicio. A c a u s a de que el s e n s u s com-
munis d e Aquino no significa ninguna de estas cosas, tal vez contribuir a l a
claridad d e l a diferenciacin el hecho de que empleemos la f r a s e latina a
lo largo de toda nuestra exposicin.
(2) Aquino, T. Opuscula Varia, opusculum xl, de Potentiis Animae. capitulo 4:
Est ergo sensus communis a quo omites sensus proprii derivantur, et a d
quem omnis impressio eorum renuntiatur, et in quo omnes conjunguntur..
Nota. La autenticidad d e este fragmento ha sido discutida por P. Man-
donnet. No obstante, representa indudablemente l a genuino teora psicol-
gica d e Aquino, hasta el punto de repetir exactamente modos d e expresin
hallados en otras secciones de estos trabajos. S u c a l i d a d de nico y su
240
Percepcin
-valor, descansan en el hecho de me reme i
la enseanza aquiniana en el ^ claramente la esencia, total de
K A R A " T O A ' I S R =
Summa Tbeologica parte i. cuesn 78. artculo 4: .Necessarium est eigo
animali quod perc.p.at hu,usmodi intenones. quas non percipit sensu. exte-
rior; et hujus perceptionis oportet esse aliquod aliud principium; cum per-
ceptio lonnarum setasibilium sit ex mmutatione sensibili Sic ergo ad
receptionem formarum sensibilium ordinatur sensus proprius et communis.
Ouaestiones Disputatae. de Anima, cuestin primera, articulo 13; Ad periec-
tam autem sensus cognitionem. quae sufciat animali. quinqu requiruntur.
Primo quod sensus recipiat speciem a sensibilibus; et hoc pertinet ad sensum
proprium. Secundo quod de sensibilibus perceptis dijudicet, et ea ab invicem
discemat: quod oportet fien per potentiam ad quam omnia sensibilia perve-
niunt, quae dicitur sensus communis. Tertium est quod species sensibilium
receptae conserventur. Indiget autem animal apprehensione sensibilium non
solum ad eorum praesentiam, sed etiam postquam abierint, etc.
<31 Aquino, T. Opuscuia Varia, opusculum xl. de Potentiis Animae, captulo 4:
Ista autem potentia est animali necessaria propter tria, quae habet facere
sensus communis. Primum est, quod habet apprehendere omnia sensata com-
munia, quae sensus proprius non apprehendit Secundus actus sensus com-
munis est apprehendere plura sensibilia propria, quod non potest aliquis sen-
sus proprius Tertius vero actus est sentire actus proprionun sensuum, ut
cum sentio me videre: non enim potest hoc sensus proprius.
Summa Theoloqica, parte i, cuestin 78, artculo 4. rplica a la objecin 1 . :
Sensus interior non dicitur communis per praedicationem. sicut genus. sed
sicut communis radix et principium exteriorum sensuum. Y en rplica a la
objecin 2 : Oportet ad sensum communem pertinere discretionis judicium,
ad quem relerantur sicut ad communem terminum, omnes apprehensiones sen-
suum, a quo etiam percipiantur actiones sensuum. sicut cum aliquiB videt se
videre. Hoc enim non potest fieri per sensum proprium, qui non cognoscit nisi
formam sensibilis a quo immutatur; in qua mmutatione perficitur visio. et ex
q u a mmutatione sequitur alia immutatio in sensu communi qui visionem per-
cipit.
<4) Aquino, T. Opuscuia Varia, opusculum xl. de Potentiis Animae. captulo 4:
Sensus communis organum est Drima concavitas cerebri, a quo nervi
sensuum particularium oriuntur; et hunc est quod quantum ad distinctionem
spiritus animalis, sensus proprii derivantur a communi; quantum vero ad
apprehensionem et renunationem sensus communis it in actu per proprios:
quia nihil apprehenderet nisi per hoc quod sensus proprii redeunt ad .psum
cum suis lucris. _ .. .
(5) Aquino. T. Opuscuia Varia, opusculum xl. de Polenls Arnmae. capUuJo 4.
Non enim sensus proprius primo et per se apprehendit hgurcan vel motam
sed quasi per accidens. Sensus autem communis per se
bilia communia. quae sunt quinqu secundum Ph.losophum sal.cet mo-
BRENNAJJ, 16
Percepcin
Brown, W. Op. ci.. p p . 210-13.
(8) CCOT, H. A. Op. cit.. capitulo vi.
M'Kendrick, J. G. a n d Snodgrass, W. The Physiology oi the Senses. N. Y.
Sciibner's 1893. p p . 180 ff.
Brown, W. Op. ci., p p . 222-28.
(9) Carr. H. A . Op. ai., captulos vii-ix.
M'Kendrick, J. G . a n d Snodgrass, W. Op. cit., pp. 187-90.
Brown, W. Op. cit.. pp. 216 ff.
(10) Carr, H. A. Op. cit.. captulos iv-v.
Brown, W. Op. ci.. pp. 236-38.
(11) C a n , H. A . Op. cit.. captulo xi.
M'Kendrick. J. G. a n d Snodgrass, W. Op. cit.. pp. 190-92.
Brown, W. Op. cit.. p p . 210-11; 213-15.
(12) Carr, H. A. Op. cit., captulo x.
Brown, W. Op. cit.. pp. 239-41.
De Silva, H. R. The perception of Movement. Psychology; a Factual Textbook.
Editado por F. G. Boring, H. S. Langfeld y H. P. Weld. N. Y.: Wiley. 1935,
pp. 260-73.
Bentley. M : The Field oi Psychology. N. Y.: Appleton, 1924, pp. 231-34.
(13) James, W. Psychology. N. Y.: Holt, 1892, pp. 283-85.
(14) Cairel, A. Man, the Unknown. London: Hamilton, 1935. p. 185.
Tinker. M. A. Temporal Perception. Psychology; a Factual Textbook. Editado
por E. G. Boring, H. S. Langfeld y H. P. Weld. N. Y.: Wiley. 1935. pp. 246-56.
(15) Miner, J. B. Motor, Visual a n d Applied Rhythms: a n Experimental Study a n d
a Revised Explanation. Psychofogical Revew Monograph Studies. 1903, 5,
No. 21. Pp. 107.
Sully, J. The Human Mind. N. Y.: Appleton, 1892, pp. 269-72.
(16) Lindworsky. J. Experimental Psychology. Traducido por H. R. DeSilva. N. Y.:
MacmiUan, 1931. p p . 103-07; 127-30.
Carr. H. A. Op. c(.. pp. 5-6; 156-57; 232-33; 283-85; 332-41; 403.
(17) Lindworsky, J. Op. cit., 6 seccin, captulo i.
Moore, T. V. Gestalt Psychology a n d Scholastic Philosophy. The New Scho-
lasticism, enero de 1934, p p . 46-80.
(18) Aquino. T. Sumira Theoloqico. parte i, cuestin 78, artculo 4, rplica a la ob-
jecin 2.
(19) Woodworth. R. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada, 1929, pp. 381-92.
Carr, H. A . Op. cit.. p p . 277-83.
Luckiesh. M. Visual lllusions. N. Y.: Van Nostrand, 1922, captulo r .
(20) Luckiesh. M. Op. cit., captulos v-viii.
Brown, W. Op. cit.. pp. 230-34.
(21) P a r a una exposicin d e l a explicacin aquiniana de l a s ilusiones, consltese
A Theory oi Abnormal Cogrtive Processes. (Una teora Bobre los procesos
cognitivos anormales) del autor. Washington, D. C., Catholic University
of America, disertacin doctoral, 1925, pp. 35-37.
(22) P a r a una breve exposicin d e e s t a s teoras, constese Ladd, G. T. a n d Wood-
worth. R. S. Elements oi Phsiological Psychology. N. Y.: Scrib's, 1911, pp. 447-52.
(23) Aquino, T. Summa Theologica. parte 1, cuestin 78, articulo 3, y cuestin 85,
artculo 6.
(24) Feldman, S. and Weld, H. P. Perceiving. Psychology; a Factual Textbook. Edi-
tado por E. G. Boring. H. S. Langfeld y H. P. Weld. N. Y.: Wiley, 1935, p-
ginas 274-75.
Woodworth. R. S. Op. cit.. pp. 420 23.
(25) Luckiesh, M. Op. dt.. p. 47, figura del sombrero. (Reproducida por cortesa
de l a D. Van Nostrand Company, Inc.)
(26) Luckiesh. M. Op. cit.. p. 50. (Reproducida por cortesa de la D. Van Nostrand
Company, Inc.)
PROBLEMA 14
I M A G I N A C I O N
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino. T. Summa Theologica. Tiaducido por los dominicos ingleses. Londres: Burns
O ates and Wasbourne, 2.* edicin revisada, 1922, parte i, cuestin 78, artculo 4."
Bray, C. W. Imagery. Psychology; a Factual Textbook. Editado por E. G. Boring,
H. S. Langfeld y H. P. Weld. N. Y.: Wiley, 1935, pp. 344-73.
Gruender, H. Experimental Psychology. Milwaukee: Bruce, 1932, captulo i r
Maher, M. Psychology. N. Y.: Longmans, Green, 9." edicin, 1926, captulo viii.
Pillbury. W. B. The Fundamentis of Psychology. N. Y.: Macmillan, 3? edicin, 1934.
captulo xviii.
Woodworlh, B. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada, 1929, captulo xi.
252
Imaginacin
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino. T. Summa Theologica. parte i. cueriin 78. artculo 4 ' Ad vi.am
animalis perfect. requrritud quod non solum apprehenda. rom ad
Ha sensrbilis sed eham in ejus absentia Es. enim phantasia s i v ~
groaba q u a s . thesauros qudam formaron, per sensum acceotarom.. Tambin
Ouaesf.ones Disputatae. de Anima, cuestin primera, articulo 13
(2) Aquino T. Opuscu/a Varia, opsculo xl. de Potentiis Animae.' captulo 4 '
. S e c u n d a vis intenor est phantasia. quae est motus factui a .ensu secundum
a c t u m 9 u . a phantasia est polentia mota a specie sensibili. oer puam et
s e n s u s propnus et sensus communis fit in actu. Non solum autem movetur ab
illa specie. sed etiam ipsam in absentia rei renel. quam sensus communis
recipit.
(3) Aquino. T. Opuscula Varia, opsculo xl. de Potentiis Animae. captulo 4.*; Hu-
jus (phantasiae) organum est post organum sensus communis in parte cerobri
q u a e sic non abundat hmido sicut prima pars cerebri in qua situm est or-
ganum sensus communis. Et ideo melius potest retiere formas sensibiles re
absente.
(4) Troland, L. T. The Principies ol Psychophysilogy. N. Y.: Van Noitrand, 1932.
tomo iii, pp. 15-16.
(5) Lindworsky, J. Experimental Psychology. Traducido por H. R. DeSilva. N. Y.:
Macmillan. 1931, pp. 132-35. Uno de los criterios sencillos para diierenciar
l a s imgenes de las percepciones, es sugerido por Aquino cuando dice, el
comentar a Aristteles: >Passio phantasiae est in nobis cum volumus, quia
in potestare nostra est formare aliquid. quasi apparens ante oculos nostro.
(In Aristotelis Stagiritae Libros Nonnullos Commentaria. de Anima, libro iii.
lectura 4.) As, es posible para nosotros, imaginar cosas siempre que lo de-
seamos. mientras nuestras percepciones dependen de la presencia electiva
d e un objeto.
(6) Gruender. H. Experimental Psychology. Milwaukee: Broce, 1932. pp. 177-82.
(7) Relirindose a la escasez de Imgenes olorosas en el hombre. Alberto el
Magno dice: Homo rarissime somniat de odoribus: et quando somniat se esse
in foetidis odoribus, non multum perturbatur, eo quod phantasma illud debi-
iem motum relinquit in homine. Summa de Creaturis. parte ii. de Homine. tra-
tado 1, cuestin 28, artculo 2.'
(8) Galton, F. Inquines into Human Faculty and Its Development. London: Mac-
milln, 1883. pp. 83-114.
(9) Beck. S. J. The Rorschach Test as Applied to a Feeble-Mmded Group. Archi-
ves of Psychology. no. 136. N. Y.: Columbio University. 1932. Pp. 84.
(10) laensch. E. R. Eidetik Jmagery and Typologkal Methods of Investigaron.
N. Y.: Harcourt. Brace: London: Kegad Paul. 1930. Pp. 1 3 6 ^
(11) Allport. G. W. Eidetic Imagery. British laumal ot Psychology. 1924. 15. pag.
nos 99-120. carnal Textbook Editado por E. G. Bo-
(12) Bray. C. W. Imagery. Psychology: a Foefut Textooor. nana
ring/H. S. Langfeld y H. P. WelcL N. Y , Wtley 1 9 * . P ^ . ^
(13) Perky. C. W. An Experimental Study of Imaginaron. American youroai
Psychology. 1910. 21. pp. 422-52. . debidas, en parte al
Nota. Parece probable que j a s a l u c m a c ^ e s ^ n . m d ^ ^ ^
menos, a un error de uno. Ahorna, Cogmtive Pro
Aquino sobre e s t e tema ^ ^ { j ^ ^ y ol America. Diserta-
cesses, del autor. Washington. D. G. w
cin Doctoral, 1925. PP-
<14) Bray. C. W. Op. cit.. p. 368- 253
Imaginacin
(15) Freud, S. The Interpretaron o Dreams. Traducido por A. A. Brill. N. Y.: Mac-
luillan; London: Alien and Unwin, edicin revisada, 1923, captulo iii.
Moore, T. V. Dynamic Psychology. Phila.: Lippincott, 1924, parte i, capitulo iv.
De Sanctis, S. and Neyroz, U. Experimental Investigations Conceming the
Pepth o Sleep. Traducido por H. C. Warien. Psychological Review. 1902, 9
pp. 254-82.
(16) Aquino, T. Summa Theologica, parte ii-, cuestin 173, artculo 2.': In imagi-
natione autem non solum sunt formae rerum sensibilium, secundum quod acci-
piuntur a sensu, sed transmutcmtur diversimode, vel propter aliquam trans-
mutationem corporalem, sicut accidit in dormientibus et furiosis, vel etiam se-
cundum imperium rationis.
Sully, J. The Human Mind. N. Y.: Appleton, 1892, tomo i, pp. 362-71.
(17) Bray, C. W. Op. cit., pp. 349-53.
254
PROBLEMA 14
I N S T I N T O
2*0 f f a ^ C t 2 5 5
Instinto
(1) Aquino. T. Summa Theoloqica. parte i. cuestin 78. artculo 4."-. Nece&sarium
est rrr>imqti ut quaerat aliqua vel fugiat. non solum quia sunt convenienlia
vel non convenientia a d sentiendum. s e d etiam propter a l i q u a s a l i a s comino
ditates et utilitates sive nocumenta; sicut ovis videns lupum venientem fugil.
non propter indecentiam colors vel ligurae, sed q u a s i nimicum naturas: et
similiter a v i s colligil paleam. non quia delectet sensum. s e d quia est ulilis a d
nidificandum.
Opuscuia Varia, opsculo xl. de Potentiis Animae. capitulo 4.': Licet quan-
tum a d formas sensibiles non sit diilerentia nter hotninem et a l i a animaba,
eo quod fiunt per inlusionem a sensibilibus exterioribus; lamen quantum a d
nten'tiones est diilerentia aliquoa. Sicut aliqua a n i m a b a pordpiunt hujysmodi
intentiones q u a e sunt bonum et conveaiens et nocivum. solo instinctu naturab.
homo autem ultra hoc per quamdam collaonem. Et ideo q u a e in aUi. anuna-
libus dicitur a e s t i m a v a naturalis. in bomine dicitur cogitativa: q u a e per quam-
d a m collationem hujusmodi intentiones adinvenit.. .
a) Aquino. T. Opuscuia Varia, loe. cit. (1): Oiganum autem h u j u . -
cet a estimativas) ponitur in brutis in p o s t . n o n parte media, part, cershn.
67
Instinto
In hominibus autem ejus organum ponitur m e d i a cellula cerebri, q u a e syllo-
gistica appellatui.
(3) Cons. McDougall, W. An Inlroducfion to Social Psychology. Boston: Luce; edi-
cin revisada, 1326, p. 30.
(4) O'Toole, G. B. The C a s e a g a i s t Evoiufion. N. Y.: Macmillan. 1925, p p . 247-48.
Wasmann. E. Comparative Studies in fhe Psychology o Ants a n d ot Higher
Animis. Traducido por J. Gummersbach. d e l a 2 edicin a l e m a n a , St. Louis:
Herder, 1905, Pp. 200.
(5) McDougall, W. Op. cit.. chapter ii.
(6) Maher, M. Psychology. N. Y.: Longmans, Green, 9 edicin. 1926, p. 213.
Kelly. W. A. Educational Psychology. Milwaukee: Bruce, 1933, p p . 67-69.
(7) Aquino, T. S u m i s a TheoJogica, partes i-ii, cuestin 11, artculo 2 " : Cognitio
iinls est dplex, perfecta et imperfecta. Perfecta quidem, q u a non solum cog-
noscitur id quod est finis et bonum, s e d ratio universalis fins et boni; et t a l i s
cognitio est solius rationalis naturae. Imperfecta autem cognitio est, q u a cog-
noscitur particulariter finis et bonum; et talis cognitio est in brutis animali-
bus secundum naturalem instinctum a d e a q u a e apprehendunt.
Contra Gentiles, libro i, captulo 66: Alia autem a n i m a b a a b homine inte-
llectum non habent; quod ex hoc a p p a r e t q u i a non operantur d i v e r s a et oppo-
sita, q u a s i intellectum habentia. s e d sicut a n a t u r a mota a d determinatas q u a s -
dam operationes et uniformes in e a d e m specie, sicut omnis hirundo similiter
nidificat.
(8) McDougall, W. An Autline of Psychology. London: Methuen, 3." edicin, 1926,
captulo v. V a s e tambin An Introduction to Social Psychology, captulos iii-
iv, y captulo suplementario iv.
(9) Hunter, W. S. Human Behavior. Chicago: University of Chicago Press. 1928,
pp. 183-89.
(10) Hunter. W. S. The Standpoint of Social Psychology. Psychological Review. 1920,
27, pp. 248-50.
(11) Kohler. W. Intelligence in Apes. Psycho/ogies of 1925. Editado por C. Mar-
chison, Worcester: Clark University Press, pp. 145-61.
"Washburn, M. F. The Animal Mind. N. Y.: Macmillan, 3." edicin, 1926. Pp. xii-
431. ( 4 edicin, 1936.)
(12) "Wasmann, E. Instinct and Inteliqence in the Animal Kingdom. Traducido por
I. Gummersbach, d e l a IT edicin a l e m a n a , St. Louis: Herder. 1903, p . 26.
(13) Spencer, H. The Principies o Psychology. N. Y.: Appleton, 3." edicin. 1896;
tomo i, parte iv. captulos iii-vii.
Cons. Maher, M. Psychology. London: Longmans. Green. 9 * edicin, 1926,
pp. 586-93.
(14) Pavlov, I. Now Researches on Conditioned Reflexes. Science, Nov. 9. 1923,
pp. 359-61.
Loeb, J. Comparative Physiology o the Brain a n d Comparative Psychology.
N. Y.: Putnam's 1900, captulo xiii.
Watson. J. B. Behaviorism. N. Y.: Norton, edicin r e v i s a d a . 1930, captulos v-vi.
(15) Mercier. D. A Manual of Scholactic Philosophy. Traducido por T. L. Parker
a n d S . A. Parker. London: Kegan Paul; St Louis: Herder; 2 edicin r e v i s a d a ,
1919, tomo i, pp. 214-17.
(16) Fabre, H. Bramble-Bees and Others. Traducido por A. T. d e Mattos. N. Y.:
Dodd, Mead, 1915, captulo v.
(17) Driesch. H. The Science and Philosophy o the Organism. London: Black. 1908;
tomo ii, p. 47.
(18) Jennngs, H. S. Behavior o the Lower Organisms. N. Y.: Columbio University
Press, 1931, pp. 251 ff.
(19) Cons. Fabre. H. The Masn Bees. Traducido por A. T. d e Mattos. N. Y.: Dodd.
M e a d , 1916, capitulo vii.
(20) James, W. Psychology. N. Y.: Holt. 1899, p. 399.
268
PROBLEMA 18
M E M O R I A
283
Memoria
i Adquisicin de conocimientos.
o o n o k x
Fig. 40.Curvas del aprender. Edad
A, aceleracin negativa; B, ace-
leracin positiva; C. aceleracin
inicial positiva, seguida de acele- Fig. 41.Capacidad memorativa
racin negativa (36). en relacin con la edad <3T>.
ii Retencin.
00
0 > 2 3 4 5 6
Das
Fig. 4 2 . C u r v a de retencin de EBBINGHAUS.
ESPACIAMIENTO E INTERPOLACION
Cantidad d e inhibicin
15 minutos 15 minutos Evocacin
retroactiva
Estudio d e latn Estudio de fran- Latn (a) Diferencia entre (a) y (b)
cs
Estudio d e latn Estudio de l- Latn (b)
gica
iii Asociacin.
283
Memoria
nales temporales, como sentimientos de culpabilidad relacionados
con un hecho criminoso real o ficticio. En la forma ltimamente ci-
tada, ha llegado a ser una demostracin favorita en el aula (32).
La prueba de palabras ha sido empleada algunas veces con otros
sistemas diagnsticos, como en la prueba o test de Rorschach, de
las manchas de colores o tinta; pero como estos artificios estn su-
jetos a errores, deben ser usados con la mayor precisin de tcnica
si ha de conseguirse resultados cientficos reales. Su valor reposa
en el hecho de que indican el camino que conduce a una compren-
sin y un conocimiento ms profundos de las tendencias psicol-
gicas especficas (33).
LECTURAS RECOMENDADAS
BIBLIOGRAFIA
283
PROBLEMA 18
VIDA EMOCIONAL
I
i, amor: conciencia afectiva
de estimulo favora-
, d e s e o : ble
acercamiento afec-
ble (bueno) tivo a estimulo fa-
vorable
i. alegra: posesin a f e c t i v a
de estmulo favora-
Reacciones s u a - ' ble
v e s (concupisa*
bilis) | iv. odio: conciencia afectiva
de estimulo favora-
ble
v. aversin: alejamiento afectivo
Estimulo d e s i a-
de estimulo desfa-
vorable (malo)
vorable
[vi. pesar: posesin a f e c t i v a
de estimulo desfa-
Emociones vorable
(pasiones)
vii. esperanza: conciencia afectiva
_ , , , i de estimulo lavo-
Estimulo favora- rabl e que e s o-
ble m a s tesis-) cansable
t e n a a a la con-. d e j M p e .
viii.
secucin (bueno conciencia afectiva
arduo) I de estmulo q u e no
es alcanzable
' Reacciones de
urgencia (irasci-' ix. valor: conciencia afectiva
de estmulo desfa-
bilis)
vorable d e l que
Estmulo d e s i a - l puede e s c a p a r s e
vorable ms re-1*. miedo: conciencia afectiva
sistencia a l es-' de estmulo desfa-
c a p e (malo ar- vorable. del que no
duo) puede escaparse
xi. furor: posesin a f e c t i v a
d e estimulo dssia-
vorable
297
Vida emocional
D Aproximacin y alejamiento.-Vthzando un mecanismo d e
obstruccin, Holden estudi las reacciones de cruce contacto y
brinco de ratas, en presencia de una parrilla electnficada. S e re-
gistr cruces cuando los animales atravesaban efectivamente l a p a .
rrilla, se aproximaban y tomaban posesin del alimento deposita-
do como cebo. Se registr contactos cuando las ratas tocaban me-
ramente la parrilla y retrocedan despus d e recibir un choque ini-
cial, o cuando cruzaban parcialmente la parrilla en la direccin
del estmulo, pero se retiraban eventualmente, a c a u s a del obstcu-
lo interpuesto por la corriente elctrica. S e indic brincos, en inten-
tos para escapar enteramente a la situacin estimulante. El primer
tipo es positivo; el segundo es positivo, pero seguido de respuesta
negativa; el tercero es totalmente negativo (21). Marston duplic
estas observaciones con otras semejantes en nios. Anot sus re-
acciones cuando jugaban con juguetes en presencia d e extraos
adultos. Algunos nios se acercaban al extrao sin q u e hiciera fal-
ta animarles especialmente; otros, esperaban a recibir una sonrisa;
otros, necesitaban una invitacin expresa; otros, haban de recibir
previamente alguna incitacin y seguridad; algunos, finalmente, re-
sistan a toda induccin y rehusaban totalmente la aproxima-
cin (22).
iMmes-Lange Talmica
rias para tratar con situaciones crticas. Desde el punto de vista bio-
lgico, las m s importantes son la aceleracin de los latidos car-
dacos, la desviacin de la sangre circulante desde los rganos ab-
dominales a los msculos activos, la liberacin de azcar por el
hgado y la entrada de adrenalina en la corriente sangunea. Es-
tas son las resonancias tpicas del temor y del furor; y, como todos
los mecanismos de defensa del cuerpo, son intervenidos por el sis-
301
Vida emocional
302
Vida emocional
E. La teora de Aquino y las explicaciones modernas.Ya he-
mos indicado las lneas a lo largo de las cuales ha interpretado
Aquino el proceso emocional. Como una etapa preliminar a la ore-
xis e n s, es necesario suponer alguna forma de conocimiento, o el
establecimiento de un objeto dentro de la conciencia cognitiva, pues
el conocimiento slo puede poner en movimiento el mecanismo de la
orexis. El resultado es la apeticin, o la direccin de la conciencia
hacia el objeto mismo, como trmino de la tendencia ortica. Aso-
ciados a estos dos procesos y constituyendo una parte esencial de
la emocin, estn los cambios fisiolgicos con los cuales estamos
familiarizados. De hecho, la resonancia orgnica es el elemento
material en la definicin de la emocin (31). Volviendo a las moder-
nas explicaciones, observamos que las opiniones de Aquino con-
cuerdan con la teora de lames-Lange, en hacer resaltar la impor-
tancia de una situacin significativa como punto de partida de la
experiencia afectiva, pero discrepan del anlisis objetivo de Wart-
son, quien elimina la conciencia como un factor causal en la apari-
cin de la emocin. Adems, la inclusin que Aquino hace del co-
nocimiento, apetencia y resonancia fisiolgica, en la estructura total
de la emocin est de acuerdo general con el designio de los traba-
jos experimentales actuales. El factor ltimamente citado no es me-
ramente una consecuencia de la experiencia afectiva, sino que per-
tenece a su ncleo esencial. En resumen, es imposible concebir la
emocin sin cambio fisiolgico, incluso aunque, como ha demostra-
do Cannon, se manifiesta a veces un comportamiento emocional sin
verdadera experiencia emotiva. Esto dara como resultado, en la
mente de Aquino en cierto grado, el fijar dnde podra interpolar-
se el factor fisiolgico. Para l no es cuestin de sentimiento prece-
diendo o siguiendo a los cambios corporales, sino de dos factores
parciales, uno mental y afectivo, y el otro material y orgnico, com-
poniendo el conjunto de la experiencia emocional.
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologiccr. Traducido por los Dominicos ingleses. Londres: Bqras
O a t e s a n d Washboume. 2." edicin revisada. 1922, parte i. cuestiones 80 y 81.
Summa Theoloqica. Traducida por los Dominicos ingleses. Londres: Burns Oates
a n d Washboume, 2 * edicin revisada. 1927. parles i-ii. cuestiones 22-23. cues-
tin 25.
Beebe-Center. J. G. Pleasantness a n d Unpleasantness. Psychology; a Facfual Text-
book. Editado por E. G. Boring. H. S. Langleld y H. P. Weld. N. Y.: Wiley. 1935.
pp. 374-96.
Cannon. W. B. Bodily Changes in Pain. Hunger, F e a r a n d Ra ge. N. Y.: Appleton.
2 edicin, 1929, captulos xviii-xix.
Dunlap, K. Elements of Psychology. St Louis: Mosby, 1936, captulo vi.
Landis, C. Emotion. Psychology; a FacluaJ Textbook (como el precedente), pp. 397-
420.
Maher, M. Psychology. N. Y.: Longmans, Green, 9." edicin. 1926. captulo xx.
McDougall. W. An Jntroduction to Social Psychology. Boston: Luce, edicin revisada.
1926, captulo v.
Moore, T. V. Dynamic Psychology. Phlla.: Llppincott, 1924. parte l. captulos i-iii.
Pillsbury, W. B. The Fundamentis of Psychology. N. Y.: Macmillan. 3." edicin 1934.
captulo ix.
Woodworth, R. S. Psychology. N. Y.: Holt. edicin revisada. 1929. captulo vlL
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino. T. Summa Theoloqica, parte i, cuestin 81. articulo 1.: Operario vii-
tutis apprehensivae periicitur in hoc quod res a p p r e h e n s a e sunt in apprehen-
dente; operario autem virtutls apperitivae periicitur kn hoc quod appetens ln-
clinatur in rem appetibilem.
(2) Conf. Aquino, T. Summa Theoloqica, parte 1. cuestin 80, artculos 1 * y 2."
(3) Lindworsky, J. Theoretical Psychology. Traducido por H. R. DeSilva. St. Louis:
Herder. 1932. pp. 21-28.
<4) Aquino, T. In Aristotelis Stagiritae Nonnuilos Libros Cornmentaria. in Libros
Ethicorum a d Nichomachum. libro 10. lectura 6 " : Est enim delectado non
solum secundum tactum et gustum. sed etiam eriinchim omnem sensum. Nsc
solum secundum sensum, s e d etiam secundum speculationem lntellectus. in-
quantum scilicet speculatur aliquid verorum per csrtitudinem. Et Inter hujus-
modi operationes sensus et intellectus illa est dslsctabilissima q u a e est per
lectissima Consequens est quod operario, inquantum est perfecta, sit d e
lectabilis.
(5) Frobes, I. Psychologia SpecuJativa Friburgi Brisgoviae: Herder. 1927. tomo i.
pp. 209-13.
(6) Aquino. T. Summa Theoloqica. partes i-ri. cuestin 32. articulo l * . replica a la
objecin 3.*: Operationes sunt dslectabiles. Inquantum sunt proportionalas st
conaturales operanti. Cum autem virtus humana sit rinita. secundum aliquam
mensuram operario est ei pioportionata. Unds si excedat 111 ara mensurara, jam
non erit proportionata. nec delectabilU. s e d m a g i s laboriosa et attaedians.
n Aristotelis Stagiritae Nonnuilos Libros Cornmentaria. in Libros Ethicorum a d
Nichomachum. book 10. lecturas 3A.
305
BKENNAN, 20
Vida emocional
(7) Aquino, T. S u m m a Theologica. p a r t e s i-ii, cuestin 22, artculo 1 " : Dicitui
proprie pati. cuando aliquid recipitr cum alterius a b j e c t o n e P a s s i o au-
tem cum abjectione non est nisi secundum transmutationem corporalem. Va-
s e tambin, loe. cit. artculo 3 : P a s s i o proprie invenitur ubi est t r a n s m u t a d o
corporalis, q u a e quidem invenitur in actibus appetitus sensifivi. Y tambin,
op. cit., p a r t e i, cuestin 81, artculo 1.*: Motus autem s e n s u a l i s est appetitus
apprehensionem sensitivam consequens.
(8) Aquino, T. S u m m a Theologica, p a r t e s i-ii, cuestin 22, artculo 2 , r p l i c a a l a
objecin 2 : Vis appetitiva dicitur e s s e m a g i s a c t i v a , q u i a est m a g i s princi-
pium exterioris actus; et hoc h a b e t ex ipso ex q u o hoc h a b e t q u o d sit m a g i s
p a s s i v a , scilicet ex hoc q u o d h a b e t ordinem a d rem ut est in s e i p s a ; p e r ac-
tionem enim exteriorem pervenimus a d c o n s e q u e n d a s res.
(9) Aquino. T. O p u s e u / a V a r i a , opusculum xl. d e Potentiis A n i m a e , captulo 5.':
Concupiscibilis enim est v i s i m p e r a n s motum, ut appropinquetur a d e a q u a e
putantur n e c e s s a r i a vel utilia, et hoc appetitu delectandi: irascibilis est v i s im-
p e r a n s motum a d repellendum id q u o d putatur nocivum vel corrumpens, et
hoc appetitu vindicandi aut vincendi.
Commenfum in Libros Sententiarum, libro iii, distincin 26, cuestin 1. a , artcu-
lo 2.: Objectum enim concupiscibilis est bonum q u o d natum est f a c e r e delec-
tationem in s e n s u : irascibilis a u t e m bonum q u o d difiieultatem h a b e t .
(10) Aquino. T. S u m m a Theologica, p a r t e s i-ii, cuestin 23, artculos 1." y 4 , cues-
tin 25, artculos 1." y 4.o, parte i, cuestin 81, artculo 2..
306
Vida emocional
(16) Biihler, C. B. The First Year of Life. Traducido por P. Greenberg v R. Ripin.
N. Y.: Doy. 1930, pp. 21-73.
(17) Hunter, W. S . Delayed Reaction in Animis a n d Children. Behavior Mono-
qraphs, 1912, 2, no. 6. Pp. v-86.
(18) Hetzer. H. a n d Wislitzky, S. Kindheit und /ugend. Leipzig: Hirzel. 1931, p. 79.
(19) Moss, F. A. Study of Animal Drives. Joumal of Experimental Psychology,
1924, 7, pp. 165-85.
(20) Ts' ai, L. S. China National Research Monoqraphs, Peiping, 1932. i .
(21) Holden. F. A Study of the Effect of Starvation upon Bebaror by Means ot the
Obstruction Mefhod. Columbio University. 1926, Pp. 45.
(22) Marsion, L. R. University of Iowa Sfudies in Child Weffare. I o w a City. 1925,
3. no. 3, pp. 50-57.
(23) Kimmins. C. W. Children's Dreams. London: Longmans, Green. 192Q- Pp. 126.
(24) Walson, J. B. Psychology /rom the Standpoint of a B e h a r i o r i s t . Phila.: Lippin-
cott. 2. edicin. 1924. pp. 220-21.
(25) Darwin, C. Expressions of the Emotions id Man a n d Animis. N. P.: Apple-
ton, 1872.
(26) Lange. C. G. a n d James, W. The Emotions. Editada por K. Dunlap. Psychology
Classics, volumen i. Baltimore: Williams a n d Wjlldns, 1922. Pp. 136.
(27) Cannon. W. B. The James-Lange Theory of Emotions: a Critical Examinatioa
and an Alternative Theory. American Journal ot Psychology, 1927, 38, pp. 106-
24. V a s e tambin, Again the James-Lange a n d the Thalamic Theories of Emo-
lios. PsychoJogical Heview, 1931, 38, pp. 281-95.
307
PROBLEMA 20
309
Vida sensorial
as veces extremadamente difcil conocer si el ejemplar d e que s e
trata es una planta o un animal; pero esto slo molesta necesaria-
mente al bilogo, pues el grado de actividad inmanente sigue sien-
do un punto real y esencial de diferencia entre la vida orgnica y
la sensorial (1).
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Contra Gentiles. Traducido Dor ln tv, . ,
O a . e s and Washboume. 1923. libro ii c a p L o 8 ? 1927 '
Gilson, E. The Philosoyhy o 1 St. Thomas An Zl t i i 'V' P"
Ca : ,1 11
bridge, England: Heffed 2. - w K ^ f t S W * ^
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino, T. Contra Gentiles, libro iv. captulo 11: In plans vero hoc indiaum
vitae estt quod id quod in ipsis est movet aliquam lormam. Est lamen vita plan-
tarum imperfecta, quia, emanado in eis cet ab interiori procodat. tomen, pcu
latim a b interioribus exiens, quod emanat linaliter omruno extrmsecum inven.-
tur Si quis etiam diligenter consideret, primurn hujus emanationis princi-
pium a b exterior! sumitur; nam humor intrinsecus arboris por radices a trra
sumitur, de qua planta suscipit nutrimenturn.
Ultra piantarum vero vitam altior gradus vitae invenitur. quae est secun
dum animam sensilivam, cujus emanado propna. elsi ab extenon incipict. in
interiori tamon terminatur; et, quanto emanado magts Lncessent. tanto mcgis ad
intima devenitur; sensibile enim exterius lormam suam oxterionbus sensibus
ingerit, a quibus procedit in imaginationem. et ulterius in memonae thesau
rum. In quolibet tamen hujus omanaiionis processu. principium et terminus
pertinent a d diversa; non enim aliqua potentia sensitiva in seirsam relec
titur.
<2) Aquino. T. Contra Gentiles, libro i. capitulo 65: Cognilio autem omius til per
assimilatlonem cognoscends et cogniti.
Summa Theologica, parte i. cuestin 78. articulo 4.", rplica a la objecin 4.
Licet intellectus operado oriatur a sensu. tamen in re approhensa per sen-
sum intellectus multa cognoscil quae sensus percipere non potest.
Quaestiones Disputatae. de Venate: cuestin 26. articulo 3.'. rplicc a la ob-
jecin 4 : Sensus non es! virtus activa, sed passiva Comparatur cd sen-
sibile sicut patiens a d agens eo quod sonsibile transmuta! sensum..
Summa Theoloqica. parte i. cuestin 78. artculo 3.*: Ad operadonem autem
sensus requiritur mmutatio spiritualis. pe uarn iniendo lormae sensibilis i;ot
in organo sensu3, alioquin. si sola immulatio naturalis Isieut cclor In coleiacioi
sufliceret a d sentiendum. omnia corpora naluialia sondrent. dum alterante:
Commentum in Libros Sentenaium. libro i, distincin 40. cuestin 1." articu-
lo 1.'. rplica a la objecin 2.': Sentir enim ost quaedam operado semienta,
nec procedens in eiteclum aliquem cuca sensibile. sed magu secunaum quod
species sensibilis in ipso est; unde sentir quantum ad ipsam recepdonem
speciei sensibilis nomina, passionem sed quantum ad actum con.equ.n-
tem ipsum sensum perfec.um per speciem nominal operadonem. g u a . d.c.tu:
o, - S R S R ^
sensualis est appetitus - ^ t ^ r ^ r r r . i ^ ^ o ^ ^ . Nam
; p zrv:rt:,i:,^e^e p l p:;ucif:r in hoc guod re. a p r e n s e . su.
Vida sensorial
in apprehendente; operatio autem virtutis a p p e t i t i v a e perficitur n hoc q U 0 ( j
appetens inclinatur in rem appetibilem.
In Aristotelis Stagritae Libros Nonnullos Commentaria. In Libros Ethicorum a d
Nichomachum, libro x, lectura 6 : Dictum est enim q u o d d e l e c t a d o perficit
operationem non efficienter s e d formaliter. Est autem dplex formalis perfec-
tio. Una quidem intrnseca, q u a e constituit essentiam rei. A l i a autem quae
supervenit rei in specie constitutae. Dicit ergo primo quod d e l e c t a d o perficit
operationem, non sicut habitus qui inest, id est non sicut forma intrnseca es-
sentiae rei, s e d sicut pulchritudo venit juvenibus, non q u a s i existens d e essen-
tia juventutis, s e d q u a s i consequens bonam disposidonem c a u s a r u m juventu-
tis. Et similiter delectado consequitur b o n a m disposidonem c a u s a r u m opera-
tionis.
(4) Aquino, T. Opuscula Varia, de Potendis Animae, capitulo v: Motiva anima
lis est, q u a e movet per apprehensionem: et h a e c dividitur: q u i a quaedam
movet per modum dirigentis, q u a e d a m per modum imperands, q u a e d a m per
modum exequentis. Motivae per iiiodum dirigentis sunt p h a n t a s i a et aestima-
tiva Motivae autem imperantes et facientes motum, sunt concupiscibilis
et irascibilis Vis exequens motum istum est v i s exterior, q u a e diffusa est
in musculis et lacertis et nervis membrorum.
(5) Aquino, T. S u m m a Theologica. p a r t e i, cuestin 75. artculo 3.: Sentire vero
et consequentes operaticnes a n i m a e sensitivae m a n i f e s t e accidunt cum aliqua
corporis immutatione Et sic manifestum est q u o d a n i m a sensitiva non ha-
bet aliquam operationem propriam per s e i p s a m ; s e d omnis o p e r a d o sensitivae
animae est conjuncd.
Contra Gentiles, libro ii, captulo 57: Impossible est igitur hominem et ani-
mal e s s e animam utentem corpore, non autem aliquid ex a n i m a et corpore
compositum.
(6) Aquino, T. Contra Gentiles, libro ii, captulo 82: In a n i m a b u s autem bruto-
rum non est invenire a l i q u a m operationem superiorem operationibus sensiti-
v a e parts Nulla igitur operatio est a n i m a e brutorum q u a e possit sine
corpore e s s e . Q u u m igitur omnis substantia a l i q u a m operationem habeat, non
poterit a n i m a bruti a b s q u e corpore e s s e ; ergo, pereunte corpore, perit.
(7) Aquino, T. Contra Gentiles, libro ii, captulo 57: Sunt tamen a l i q u a e operado-
nes communes sibi (animae) et corpori, ut timere et irasci, et sentire, et hu-
jusmodi; h a e c enim accidunt secundum a l i q u a m transmutationem alicujus de-
terminatae parts corporis; ex q u o patet q u o d simul sunt a n i m a e et corporis
operadones. Oportet igitur ex a n i m a et corpore unum fieri, et q u o d non sint
secundum e s s e diversa.
Nota. Este argumento e s e m p l e a d o por A q u i n o p a r a e s t a b l e c e r l a uni-
d a d del compuesto humano, p e r o s e a p l i c a i g u a l m e n t e bien a l a del ani-
mal.
Contra Gentiles, loe. cit. Similiter s e h a b e t tota a n i m a s e n s i t i v a a d totum
corpus sicut p a r s a d partem. P a r s a u t e m ita s e h a b e t a d p a r t e m quod est
forma et actus ejus; v i s u s enim est f o r m a et a c t u s oculi. E r g o a n i m a est
forma et actus corporis.
(8) Aquino, T. Summa Theologica, p a r t e i, cuestin 76, artculo 3 : Animal non
esset simpliciter unum, cujus essent a n i m a e p l u r e s : nihil enim est S i m p l i c i a
unum nisi per formam unam, per q u a m h a b e t r e s e s s e ; a b eodem enim
habet res quod sit ens, et quod sit una.
316
PROBLEMA 21
I Consideraciones preliminares.
A. El princi}
rodea, presenta
Vida animal
cionada por alguna suerte de fuerza oculta que liga y rene las r-
denes ms altos y ms bajos, manifestndose en una tendencia a
rellenar los huecos donde quiera h a y a peligro de una rotura en la
continuidad regular. Este es un punto sobre el cual estn de acuer-
do el cientfico y el filsofo. Aquino emplea repetidamente el prin-
cipio, en su discusin de los fenmenos naturales, pero quizcn^n nhi-; /
gima parte tan provechosamente como en su obra Contra Genfks,'^
donde lo formula expresamente. La naturaleza superior en sus gra-
dos ms bajoscitando sus propias palabras, est en contacto
con la naturaleza inferior en sus grados ms altos (2). Aqu se re-
fiere a la vida en sus mltiples formas y es muy evidente que su
empleo del principio de continuidad es mas bien esttico que din-
mico. Las cosas vivas estn divididadas en clases y una clase limi-
ta con la otra. Es el hecho, mucho ms que su modo de hacerse, lo
que impresiona a Aquirio. Pero no es probable que su mente haya
asido tambin las posibilidades activas de la ley? Ciertamente, la
afirmacin de que la vida vegetal es contigua a la vida animal,
puede contener una admisin implcita de que dentro del campo de
los fenmenos biolgicos, pudo haber habido una progresin que
efectivamente asegur, aparte sus detalles nfimos, una proximidad
orgnica inmediata entre la planta y el animal; exactamente como
un desarrollo similar dentro del reino animal, pudo llevar a ste
hasta el lmite de la inteligencia. No estamos intentando hacer de
Aquino un evolucionista; pero evidentemente no hay contradiccin
entre la aceptacin de este principio de continuidad y una teora
de descendencia acreditada. En ambos casos se supone que comen-
zamos con el dato y a existente de vida, y m s an, que conserva-
mos separados los rdenes vegetal y animal.
II.Evolucin de la especie.
rrnS~ t o ' - ^ ^ t j x
A. Paleontologa.Se acepta ahora generalmente que la tierra
existe y permanece desde hace un billn de aos, o ms-un n-
mero muy diferente del que aventur hace trescientos aos el arz-
obispo Ussher, quien situ la creacin a las nueve de la maana
del 26 de octubre del ao 4404, antes de J. C. (5). Durante tan vasta
extensin de tiempo, el contomo de nuestro globo terrestre ha cam-
biado repetidamente, con series de montaas elevndose y hundin-
dose, englobando las criaturas de diferentes perodos dentro de los
depsitos sedimentarios formados por su descomposicin. A partir
de los fsiles que han quedado de estas criaturas, puede estudiar-
s e el proceso de desarrollo de un gran nmero de plantas y anima-
les. Estudios cuidadosos revelan: primero, que vastos grupos de ti-
pos altamente especificados existieron en las edades remotas de
nuestro planeta; segundo, que los ltimos organismos son de una
estructura mucho ms complicada que los primeros, aunque esta
regla general no deja de tener excepciones; tercero, que los fsiles
m s recientes estn ntimamente emparentados con las especies vi-
vientes en la actualidad. Naturalmente, todas las pruebas paleon-
tolgicas presentan un cuadro ms bien fijo que mvil de la vida,
y la sugestin de que la historia de la descendencia orgnica est
escrita en los estratos de la tierra, es ms aparente que real. Por
consiguiente, aunque son fundamentos para una posible deduccin,
no son absolutos; ni son cientficosen sentido positivo o experi-
mental, puesto que las condiciones en las cuales tuvo lugar la
evolucin, no pueden ser comprobadas o repetidas. La ineptitud del
argumento de la continuidad de los fses, es enunciada brevemen-
te por Sir F. A. Bather, cuando dice: La descendencia no es un co-
rolario de la sucesin, o, para ampliar la afirmacin, no es lo mis-
mo historia que evolucin (6). Adems, hay el perturbador ele-
mento de la degeneracin, que muchos investigadores desestiman.
Encontramos pruebas, por ejemplo, de varias plantas y animales
parsitos, que son bastante menos complejos que las formas de las
cuales s e ha supuesto descendan. Hasta que se de una explica-
cin satisfactoria de este fenmeno, cualqpier consecuenaa en te-
BRENNAN, 21
Vida animal
Vida animal
iv. E d a d psicozoica
iii. E d a d cenozoica
F i n a l e s del cuaternario
(4) Pleistoceno (pleisto = el ms; ceno = reciente!
Neoltico (edad d e piedra nueva)
(h) Tipos Crtvmagno-.
Paleoltico (edad de piedra antigua)
(g) Tipos neanderihalo-.de
(I) Hombre de Heideibeiq
(el Hombre do Rl.odesia
F i n a l e s del terciario (di Hombre de Prltdown
(c) Sinantbropus peiir.cnsis
(3) Plioceno (plio = ms; ceno - reciente) (b) Pirheca ni Jiro pus erectas
(a) Hombre de Fozha'.l
(2) Mioceno (mi = menos; ceno = reciente)
(1) Oligoceno (oligo = el menos; ceno = reciente)
i. E d a d paleozoica
Arcaica
(Lase de a b a j o amba)
334
Vida animal
IV.Origen de la v i d a animal.
336
Vjda_animaJ
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquinc, T. Summa Theologica. Trad. por los ~ ,
a n d V/ashbourne; 2." ericin revisada 1922 ^ mgleSM' Burns Oaie.
Quaestiones Disputatae. de Potentta Dei Trad '' 90
don: Burns Oates and Washbourne 191? U k J ~ ' * D o m : n : > ingleses. Lon-
Bateson. W. MendeJ's Principies ^ L ^ ' T , 3 '* a r t c u I
sity Press. 4." impresin. 1930. p a r t e t i p p ' 3 M ^ 9la,e"a: en 'he Un'ver'
Kobel. I. The Evolution ot Man a Brief Outline of the Opinin, lor and agamst the
Theory of Anthropological Transformism. The Franciscan Educalional Conlerence
tomo xv, num. 15, pp. 47-123.
Menge, E. J. General and Professio.no! Biology. Milwaulcee: Bruce. 1922. captulo xxvii
Messenger. E. Evolution and Theology. N. Y.: Macmillan. 1932, pane ii. capitulo x.e.
parte iii. capitulo xvi, y pp. 274 80.
Morgan, T. H. A Critique ot the Theory of Evolution. Princeton: Pnnceton Universuy
Press; London: Oxford University Press. 1916. Pp. x-197.
The Scientific Basis o Evolution. N. Y.: Norton. 1932. Pp. ix 13-286.
O'Brien, J. A. Evolution and Religin. N. Y.: Century, 1932. Pp. xxv 247
O'Toole, G. B. The Case against Evolution. N. Y.: Macmillan. 1925. Pp. xiv 408.
V/asmann. E. Modern Biology and the Theory of Evolution. Trad. por A. M. Buchc
nan. St. Louis: Herder, 2." impresin. 1923. captulos viii-xii.
Windle, B. C. A. The Evolutionary Proble as It Is Today. N. Y.: Wagner; London:
Herder, 1927. Pp. v-66.
BHUjjtpGRAFlA
(1) Wasmann, E. Modern Biology and the Theory ot Evolution. Trad. poi A. M
Buchanan. de la 3." edicin alemana. St. Lous: Herder. 1923. pp. 283 84
(2) A.quino. T. Contra Gentiles, libro ii, capitulo 91: Natura superior insuo intimo
contingit naturam inferorem in ejus supremo. Vase tambin. Commentura in
Libros Sententiarum; libro iii, distincin 26. cuestin 1.*. articulo 2.'. Yr tambin.
Cuestiones Disputatae, de Veritate. cuestin 15. articulo 1.'
Nota. Este principio es una nueva formulacin del lamoso dictamen de
Dionysius: Fines priorum semper conjunguntur principas secundariorum
De Divinis Nominibus. captulo vii.)
(3) Aquino. T. Summa Theologica; parte i. cuestin 65. articulo 3.V Quanto al qua
c a u s a est superior, tanto ad plura se extendit in causando.
(4) W a s m a n n . E. Op. cif.. pp. 296-302.
(5) James Ussher. b. 1581. d. 1656. El arzobispo de Armagh le uno de los ma-
yores investigadores bblicos de su tiempo.
(6) Bather. F. A. Memoria dirigida a la Reunin en Cardal, de la Geolog.cal be.--
tion del B. A A. C.; 24 de agosto de 1920.
(7) El trabajo de Gregor Mendel sobre el problema de las variaciones y h.r.n-
cia c e los denom.nados ahora caracteres mendelianos marco una poca. Pa o
una excelente apreciacin de los trabajos de Mendel. v e a s . B e n - o m J V
Henders Principies of Heredity. Cambridge. Inglaterra: en Un.versby Press
4. c :mpresin. 1930. Pp xiv413. p .
(8) Weismann. A. The Germ-Pfasm: A Theory of Heredrty Trad. por W. N
y H. Ronnfeldt. N. Y.: Scribners. 1893 Pp. xxu477.
.Vota. Weismann formul su
aunque, l a s mismas raeas habran ^ V en w 2 y
iodos los puntos de la leona- por Owen en por u n
per laeger en 1877. "JJJv
B R E N AS 22
Vida animal
(9) P a r a una moderna explicacin d e esta materia, v a s e T. H. M o r g a n , The
Theory oi the Gene. N e w H a v e n : Y a l e University Press, edicin r e v i s a d a y
a m p l i a d a , 1928. Pp. xviii-358.
(10) Patn, D. N. The Physiology ot the Continuity of Life. London: Macmillan
1926, p p . 19 ff.
(11) M e n g e , E. J. General and Professional Biology. M i l w a u k e e : Bruce, 1922
p p . 407-08.
(12) Smith. H. W. Kamongo. N. Y.: Viking, 1932. Pp. 167.
(13) K a p p e r s , C. U. A Huber, G . C y Crosby, E. C. The C o m p a r a t i v o A;iatomy
of the Nervous System of Vertebrates, Jncfuding Man. N. Y.: Macmillan, 1936,
2 tomos.
(14) Menge, E. J. O p . cit., p. 407.
(15) W a s m a n n , E. Op. cif pp. 452-53.
(16) Menge, E. J. Op. cit., p. 410.
(17) Steinmann, G . Die Erdgeschichtsforschung w h r e n d der letzten vier lahrzehnte
(El estudio d e l a Historia d e l a Tierra, durante l a s ltimas cuatro d c a d a s . )
Freiburg, 1899, B. i, p. 33.
(18) Empdocles (n. 495, m. 435 a J. C.), como A n a x m e n e s (n. 588, m. 524 a J. C.)
sostienen u n a teora d e a b i o g n e s i s . El primero p e n s tambin u n a prescien-
tfica suerte d e lucha por l a existencia y s u p e r v i v e n c i a d e los m s aptos.
Cons. Osborn, H. F. From the Greeks to Darwin. N. Y.: Macmillan, 1894,
Pp. x-259.
(19) H a l d a n e , J. B. S . The Causes of Evolution. O b r a b a s a d a en u n a s e r i e d e con-
ferencias d e s a r r o l l a d a s en enero d e 1931. London: H a r p e r . Pp. vii-234. Hux-
ley, Julin S . Problems of Relative Growth. N. Y.: Dial Press, 1932. Pp. xix-276.
Morgan, T h o m a s H. The Scientific Basis of Evolution. N. Y.: Norton, 1932,
Pp. ix-13-286.
(20) Brooks, W. K. The Foundations of Zology. N. Y.: Macmillan, 1899. Pp. viii-339.
(21) Cope, E. D. The P r i m a r y Factors of Organic Evolution. C h i c a g o y Londres:
Open Court, 1896. Pp. xvi-547.
More, L. T. The Dogma ot Evolution. Princeton: Princeton University Press.
1925. Pp. 387.
Hrdlicka, A . O r g a n i c Evolution; Its Problems a n d Perplexities. Science, Fe-
b r u a r y 28, 1930, p p . 230-33.
(22) Patn, D. N. O p . cit., c h a p t e r s i a n d v-vii.
(23) Osborn, H. F. Recent R e v i v i s of Darwinism. Science, 24 febrero 1933, p p . 199-
202.
(24) Con. texto, p r o b l e m a 20.
(25) O'Toole, G, B. The Case against Evolution. N. Y.: Macmillan, 1925, p p . 271-74.
(26) Dwight T. Thoughts of a Catholic Anatomist. N. Y.: L o n g m a n s , Green, 1927,
p p . 188-89.
(27) L a biogenetisches Grundgesetz d e H a e c k e l f u anteriormente f o r m u l a d a por
F. Mller. P a r a u n a exposicin completa d e l a ley, cons. O'Toole, G . B.
O p . cif p p . 275-86. Cons. tambin W a s m a n n , E: O p . cit., p p . 446-55.
(28) R a n k e , J. Der Mensch (El Hombre) en d o s tomos. Leiuzig: Bibliograpliisches
Institu. Bd. i, 1888, p p . 145 ff. E s t a e s u n a o b r a d e consulta c l s i c a , q u e d e b e
e s t a r en l a s m a n o s d e cuantos estudien l a evolucin.
(29) W a s m a n n , E. Op. cif p p . 452-53.
(30) O'Toole, G . B. Op. cit., p p . 286-308.
P a r a l a interpretacin d a r w i n i a n a d e los r g a n o s rudimentarios, cons. The
Descent of Man. N. Y.: Appleton, n u e v a edicin r e v i s a d a y a u m e n t a d a , 1896,
captulo i.
La d e b i l i d a d d e los mtodos d e p r u e b a d a r w i n i a n o s e s tambin evidencia-
d a m u y c l a r a m e n t e en Der Mensch, d e J. Renke. (28).
(31) L a s p r u e b a s s u m i n i s t r a d a s por l a p a l e o n t o l o g a h a n sido r e s u m i d a s y valo-
r a d a s por J. Kobel, The Evolution of M a n a Brief Outline of the Opinions
for a n d a g a i n s t the Theory of Anthropological Transformism. The Frar.ciscaa
Vicia animal
Educational Conlerence. Report o 15th Annual Meeting, 1933. Brookland. Was-
hington, D. C pp. 76-90.
(32) Aquino, T. Quaesfiones Disputatae. de Potentia, cuestin -3.. artculo i". rpli-
c a a la objecin 7.": Quaedam creantur nulla materia praesupposa. nec ex
qua, nec in q u a Quaedam vero creantur. etsi non praesupposita materia
ex q u a sint, praesupposita tamen materia in qua sint, ut animae humanae. Ex
parte ergo illa q u a habent materiam in qua. natura potest dispositive operan;
non tamen quod a d ipsam substantiam creati, naturae actio se extendat.
(33) Aquino. T. Summa Theologica; parte 1, cuestin 91, artculo 2: Quia igitur
corpus humanum nunquam fonnatum iuerat, cujus virtute Der viam genera-
tionis aliud simile in specie formaretur, necesse fuit quod primum corpus
hominis immediate formaretur a Deo.
(34) Aquino, T. Summa Thelogica; parte 1", cuestin 118, artculo 2.", rplica a la
objecin 2.: Alii dicunt, puod illa eadem anima q u a e primo fuit vegetativa
tantum, postmodum perducitur a d hoc ut ipsa eadem fiat sensitiva, et tn-
dem a d hoc up ipsa eadem fiat intellectiva Sed hoc store non potest:
primo quidem, quia nulla forma substantialis recipit magis et minus, etc.
(35) Conf. texto, parte i, problema 6., sec. 3 .
(36) Wasmann, E. Op. a't., pp. 194-95.
(37) Aquino, T. Contra Gentiles; libro ii, captulo 82.
(38) Aquino, T. Commentum in Libros Sententiarum; libro i, cuestin 5., distincin
8 , artculo 3., rplica a la objecin 2.: Anima autem quamvis sit forma
simplex, est tamen multiplex in virtute, secundum quod ex ejus essentia oriun-
tur diversae potentiae; et ideo oportet corpus proportionatum sibi habere par-
tes distinctas a d recipiendum diversas potentias; unde etiam anima dicitur
esse actus corporis oiganici. Et quia non quaelibet pars animalis habet talem
distinctionem, non potest dici animal. Sed animae minus nobiles q u a e habent
parvam diversitatem in potentiis, perficiunt etiam corpus quod est quasi uni-
me in toto et partibus; et ideo ad divisionem partium efficiuntur diversae ani-
m a e actu in partibus, sicut etiam in animalibus annulosis et plantis. Non ta-
men ante divisionem in hujusmodi animalibus quaelibet pars dicitur animal,
nisi in potentia.
(39) Phillips, R. P. Modern Thomistic Philosophy. Londres: Burns Oates and Wash-
bourne, 1934. tomo i. pp. 207-10.
339
LIBRO TERCERO
VIDA INTELECTUAL
SECCIN l.c
LA CIENCIA DE LA VIDA INTELECTUAL
PROBLEMA 22
LA MENTE HUMANA
* - ju m i i 343
La mente humana
cas de la vida orgnica, y las reacciones ms simples de nuestras
fuerzas sensoriales pueden ser medidas y hasta seguidas parale-
lamente en experimentos mecnicas, la real formacin de una idea
o de una decisin, desafa el cmputo metamtico y el anlisis di-
recto. La capacidad para formar conceptos de los datos de la ex-
i. concepto
I pensamiento ii. juicio
iii. inferencia
iv. motivo
l volicin v. acto voluntario
La mente humana ( vi. tendencias determinantes
vii. atencin
viii. asociacin
ix. accin
t componentes x. hbito
xi. carcter
xii. el ego (el yo)
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino. T. Summa Theologica. Trad. por los Dominicos ingleses. London: Bums Oa'.es
a n d Washbourne; 2. a edicin revisada, 1922. parte i, cuestin 79. articulo 13.
B a n d a s . R. G. Contemporary Philosophy and Thimistic Principies. Milwauicee: Bruce.
1932, p p . 30-35.
Gilson, E. The Philosophy o 1 St. Thomas Aquinas. Trad. por E. Bullough. Cambridge.
Inglaterra: Hefler. 2 edicin revisada, 1929, capitulo xii.
S p e a r m a n . C. The Nature ot Inteligeree and the Principies of Cognifiou. London-
Macmillan, 2 ed-cin, 1927, capitulos i y xxi.
The Abilities o Man. N. Y.: Macmillan. 1927. capitulo i.
Walker, L. J. Theories of Knowledge. London: Longrr.ans. Green, 2." edicin. 1924.
captulo xv.
BIBLIOGRAFIA
31"
PROBLEMA 23
EL PROCESO CONCEPTUAL
LECTURAS RECOMENDADAS
" 7 , ; c " , r a G c " ' " f - , T r a d : p 0 r ! o s Dominicos ingleses. London: Bums Oates and
W a s h b o u m e , 1923, libro u. captulo 66.
De l a Vaissire, J. Elements ot Experimental Psycbology. Trad. por S. A. Raemers de
l a 5. edicin f r a n c e s a . St. Louis: Herder. 1926, libro i, captulo vi.
Gruender, H. Experimental Psycholoqy. Milwaukee: Bruce, 1932, captulos xiv-xv
Lindworsky, J. Experimental Psycbology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Macmiilan.
1931, libro iii, captulo iv.
Miller. L. F. General Psycbology. N. Y.: Wagner; London: Herder, 1929, captulo viii,
seccin 1
Phillips, R. P. Modern Thomistic Pbilosophy. London: Bums Oates and Washboume,
1934; tomo i. parte ii, captulo xii.
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino, T. Summa Theoloqica, parte i, cuestin 85. artculo 2., rplica a l a
objecin 2 : Cum dicitur universale abstractum, do intelliguntur. scilicet i p s a
n a t u r a rei et abstractio, seu universalitas. Ipsa igitur natura cui accidit vel in-
telligi, vel abstrahi, vel intentio universalitatis, est in intellectu. Loe. clf., cues-
tin 84, artculo 7 : Intellectus autem humani qui est conjunctus corpori. pro-
prium obtectum est quidditas sive natura in materia corporali existens.
(2) Aquino, T. Contra Gentiles, libro ii, captulo 66: Sensus non est cognitivus
nisi singularium intellectus autem est cognitivus universalium, ut per ex-
perimentum patet.
Summa Theologica, parte i, cuestin 57, artculi 1. rplica a l a objecin 2. a :
S e n s u s non apprehendit essentias rerum, sed exteriora accidentia tantum:
similittr e q u e imaginatio, sed apprehendit solaB similitudines corporum: in-
tellectus autem solus apprehendit essentias rerum.
(3) Aquino, T. S u m m a Theologica. parte i, cuestin 79. artculo 3.: Formae autem
in m a t e r i a existentes non sunt intelligibiles actu; sequebatur quod naturae seu
o r m a e rerum sensibilium, q u a s intelligimus. non essent intelligibiles actu.
Nihil a u t e m reducitur de potentia in actum nisi per aliquod ens actu, sicut sen-
s u s fit in actu per sensibile in actu. Oportet igitur ponere aliquam virtutem ex
parte intellectus, q u a e faciat inteligibilia in actu per abstractionem specierum
a conditionibus materialibus; et haec est necessitas ponendi intellectum agen-
tem. . .
(4) Aquino, T. S u m m a Theologica. Darte i. cuestin 79. artculo 2. a : -In principio
s u m u s intelligentes solum in ootentia, postmodum autem efficunur mtelligentes
in actu. Sic igitur patet quod intelligere nostrum est quoddam pah ?t per
c o n s e q u e n s intellectus est potentia passiva. V a s e tcmibien replica a a ob-
jecin 2. a : Intellectus qui est in potentia a d intelligibiha, quem Aristteles u.
De Anima, text. 5. ob hoc nominal intellectum possibdem. non est p a s s i v u s
nisi tertio modo (sciliset ex hoc quod id quod est in potentia a d ahquid. recipit
illud a d q u o d erat in potentia), quia non est actas organi
Summa Theologica, parte i. cuestin 79. artculo 7. : D ^ e r s i icrtur tamen ^ -
tentia intellectus agentis et intellectus possibilis; quia respecta ejusdem objech
353
BHENNAN, 23
El proceso conceptual
aliud principium oportet e s s e potentiam activam q u a e acit objectum e s s e n
actu; et aliud potentiam p a s s i v a m q u a e ir.ovetur a b objecto in actu existente-
et sic potentia activa comparatur a d suum objectum ut e n s in actu a d ens in
potentia; potentia autem p a s s i v a comparatur a d suum objectum e converso
ut ens in potentia a d ens in actu. Sic igitur nulla a l i a diflerentia potentiarum
in intellectu e s s e potest nisi possibilis et agentis.
Commentum in Libros Sententiarum, libro ii, distincin 17, cuestin 2." artcu-
lo 1.": Anima virtutem habet per q u a m acit s p e c i e s sensibilis e s s e intellig;.
biles actu, q u a e est intellectus a g e n s ; et h a b e r virtutem per q u a m est in po.
tentia, ut elficiatur in actu determinatae cognitionis a s p e c i e rei sensibilis
f a c t a e intelligibilis actu: et h a e c virtus vel potentia dicitur intellectus possi-
bilis.
Nota. Es evidente q u e en todos estos p a s a j e s d e Aquino no s e h a c e dis-
tincin fundamental entre intelecto pasivo y posible. A m b o s trminos in-
dican la misma r e a l i d a d , e s decir, el carcter receptivo d e l a mente inte-
ligente. El poder p a s i v o del intelecto e s denominado posible, p o r q u e e s una
potencialidad p a r a c o s a s inteligibles. Conf. In Aristotelis Stagirtae Libros
Nonnullos Commentaria, d e Anima, libro iii, lectura 9 : Intellectus igitur
dici pati, inquantum est q u o d a m m o d o in potentia a d intelligibilia.
(5) Aquino, T. Commentum in Libros Sententiarum. libro iii, distincin 14, cues-
tin 1., artculo 1., p r e g u n t a 5., solucin 2 : Sicut autem in s e n s u visus est
dplex activum: unum q u a s i primum a g e n s et movens, ut lux; aliud quasi
movens motum, sicut color factus visibilis actu per lucem: ita in intellectu est
q u a s i primum a g e n s lumen intellectus agentis; et q u a s i movens motum, spe-
cies per ipcum a c t a actu intelligibilis.
Q u a e s f i o n e s Disputatae. d e Anima, cuestin una, artculo 15: Sicut colo-
res non sunt visibiles actu nisi p e r lumen, ita p h a n t a s m a t a non sunt intelligi-
bilia actu nisi p e r intellectum agentem.
(6) P a r a u n a exposicin del significado del trmino iantasma, v a s e Moore,, T, V.
The Scholastic Theory oi Perception. The New Scholasticism, julio, 1933, pp. 222-
38. V a s e tambin, Walsh, F. A. Phantasm and P h a n t a s y . The New Soblas-
ticism, abril, 1935, pp. 116-33.
En opinin d e Alberto el M a g n o , un f a n t a s m a no e s n e c e s a r i a m e n t e e\
producto de cualquier sentido interno nico, sino q u e p u e d e d e r i v a r s e de
varios. Q u a n d o intellectus possibilis procedit d e potentia a d actum, tuns uti-
tur reminiscentia et s e n s u et imaginatione et p h a n t a s i a : q u o n i a m ex sensu
accipit experientiam. et ex experientiis memoriam, et ex memoria universale.
(De Anima, libro iii. tratado 2. captulo 19.)
(7) Aquino, T. Quaestiones Disputatae, de Anima, cuestin una, artculo 15:
Manifestum est etiam q u o d potentiae sensitivae sunt nobis n e c e s a r i a e a d
intelligendum non solum in acquisitione scientiae, s e d etiam in utendo scientia
j a m acquisita. Non enim p o s s u m u s considerare etiam e a quorum scientiam ha-
bemus, nisi convertendo nos a d p h a n t a s m a t a Inde enim est q u o d laesis
o r g a n i s potentierum sensitivarum, per q u a s conservantur et apprehenduntur
p h a n t a s m a t a . impeditur u s u s a n i m a e in c o n s i d e r a n d o etiam e a quirum scien-
tiam habet.
S u m m a Theologica. parte i, cuestin 84, artculo 7 : Quilibet in s e i p s o expe-
riri potest, quod q u a n d o aliquis conatur aliqud intelligere, format sibi a l i q u a
p h a n t a s m a t a per modum exemplorum, in q u i b u s q u a s i inspiciat q u o d intelli-
g e r e studet. Et inde est etiam q u o d q u a n d o aliquem volumus f a c e r e aliquid in-
telligere, proponimus ei e x e m p l a ex q u i b u s sibi p h a n t a s m a t a formare possit
a d intelligendum.
8) Bhler, Karl. Tatsachen und Probleme zu einer Psychologie der D e n k v o r g a n g e
(Hechos y p r o b l e m a s p a r a u n a Psicologa d e los p r o c e s o s del pensamiento.)
Archiv fr die qesamie Psycholigie: I. ber G e d a n k e n (Thought), 1905. 9,
p p . 297-365; II, ber G e d a n k e n z u s a m m e n h n g e (La a s o c i a c i n d e pensamien-
to). 1908, 12. p p . 1-23; III, ber G e d a n k e n e r i n n e r u n g e n (La e v o c a c i n de pen-
El procoso conceptual
Sarniento) 1908. J2. pp. 24 52. V. tambin. Eme Bemergung zu der Diskuttion
uber die Psychologie des Denkens (Ur.a nota sobre la discusin de la psicolo-
ga del pensamiento). Zeitsch/ifr fui Psychologie. 1919. 82. pp. 97-lOi
V. tambin Antwort auf die von W. Wur.dl erhobenen E.nwande geqer. die
Methode der Selfcstbeobachtung an oxper.mentell-erzeugten Ergebnisse.n Re-
plica c las objeccior.es elevadas por W. Wundt contra el mtodo intiomipec-
tivo en experimentacin). Archiv fur die gesamre Psycholocie. 1908. 12. pgi-
nas 93-123.
Binet. A. L'Etude Exprimentale de lTntelligcnce. Pans 1903.
Woodworth. R. S. Imageless Thought Journal ot Pbilosophy. 1905. 3. pp. 701-
707.
Para un resumen del trabajo experimental realizado sobre el problemc.
con. De la Vaisslre. I. Elements ot Experimental Psychology Trad per S A.
Raemers, St. Louis: Herder. 1926. pp. 289-98.
Uno de los ltimos estudios experimentales del proceso conceptual, es el de
A. Wilwoll. Die Begriitsbtldung (Formacin del concepto); Leipzig. 132B. Will-
woll corrobora los hallazgos de Bhler y traza un inequvoco paralelo entre
la teora moderna y la enseanza tradicional sobre el desarrollo del gonoci-
mienlo abstracto.
Tltchener. E. B. Lectures on the Experimental Psychology of the Thought Pro-
cesses. N. Y.: Macmillan. 1909. lectura 4.'.
(9) Lindworsky. I. Experimental Psychology. Trad. por H R. DeSilva N. Y.: Mac-
millan. 1931. pp. 251-52.
PROBLEMA 23
r>2
PROBLEMA 23
EL PROCESO INFERENCIAL
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologica. Trad. por los Dominicos ingleses. London: Burns
Oates and Washboume, 2 edicin revisada, 1922, p a r t e i. cuestin 58. artcu-
lo 3.; cuestin 79, artculos 6." y 7.'; cuestin 85. artculo 5.'.
Gruender. H. Experimental Psychology. Milwaukee: Bruce, 1932, p p . 381-95.
Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Macmillan.
1931, libro iii, captulo vi.
Maher. M. Psychology. N. Y.: Longmans. Green, 9 edicin, 1926, pp. 320-24.
Miller, L. F. General Psychology. N. Y.: Wagner; London: Herder. 1928, captulo viii,
seccin 3..
BIBLIOGRAFIA
BRENNAN, 24
Motivacin
?372
Motivacin
LECTURAS RECOMENDADAS
BIBLIOGRAFIA
?73
PROBLEMA 27
V O L I C I O N
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino. T. Summa Theologica. Trad. por los Dominicos ingleses. London: Buins Oates
a n d Washbourne, 2. edicin revisada. 1922, parle i, cuestin 82, artculos 1.* y 2.';
2." edicin, 1927, partes i-ii, cuestin 8. a .
De la Vaissire, J. Elements o Experimental Psychology. Trad. por S. A. Raemers.
St. Louis: Herder. 1926, captulo viii.
Gruender. H. Experimental Psychology. Milwaukee: Bruce, 1932, pp. 401-27.
Lindworsky. J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Macmilian.
1931, libro i, seccin 8..
Maher. M. Psychology. N. Y.: Longmans. Green. 9. a edicin, 1926, pp. 382-85.
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino, T. Summa Theologica, partes i-ii, cuestin 8., articulo 1.: Omnis
autem appetitus non est nisi boni. Cujus ratio est. quia appetitus nihil aliud
est q u a m quaedam inclinado appetentis in aliquid Appetitus autem sen-
sitivus, vel etiam intellectivus, seu rationalis, qui dicitur voluntas, sequitur for-
raam apprehensam.
Commentum in Libros Sententiarum. libro iii. distincin 26. cuestin l . \ artcu-
lo 2 : Appetitus rationis est de bono apprehenso secundum ratiinem vel
intellectum, unde est de bono apprehenso simpliciter et in universali.
(2) Aquino, T. Sumca Theologica, parte i, cuestin 82. artculo 1.: Motus volun-
tada est inclinado quaedam in aliquid; et ideo sicut dicitur aliquid naturale.
quia est secundum inclinationem naturae, ita dicitur aliquid voluntarium, quia
est secundum inclinationem voluntatis.
Loe. cit.. Necesse est quod sicut intellectus ex necessitate inhaeret primis
principiis, ita voluntas ex necessitate inhaereat ultimo fin, qui est beadtudo..
Loe cit artculo 2 a : Sunt autem quaedam inleUigibilio q u a e non habent
necessar'iam connexionem ad prima principia et talibus non ex necessi-
tate assentit intellectus Similiter etiam ex paite voluntatis. Sunt enim quae-
dam particularia bona quae non habent necessariam connexionem ad beati-
379
Volicin
tudinem, quia sine his potest aliquis e s s e b e a t u s ; et hujusmodi bonis volun-
t a s non de necessitate inhaeret.
(3) J a m e s . W. Psychology. N. Y.: Holt, 1900, pp. 429-34.
. (4) Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Mac-
ulillan. 1931, p p . 194-96. P a r a un estudio m s completo d e l a s caractersti-
c a s d e l a volicin, cons. Lindworsky, J. Der Wille (La* Voluntad). Leipzig: Barth,
3," edicin, 1923. Pp. 280.
(5) Ach, N. ber den Willensalrt und d a s Temperament (El acto de voluntad y
el temperamento). Leipzig: Q u e l l e und Meyer, 1910. Pp. 324.
(6) Michotte, A . E. a n d Prm, E. Etude experimentle sur le choix volontaire et
s e s antcdents immdiats. Archives d e Psychologie, 1910, 10, pp. 119-299.
(7) Wells. H. M. The Phenomenology of Acts of Cholee. British Journal of Psy-
chology, Suplemento monogrfico nm. 11. Pp. 155.
380
PROBLEMA 23
TENDENCIAS DETERMINANTES
382
Tendencias determinantes
ltimo est casi completamente olvidada. As, podemos pasar por
una completa serie de actividades muy complicadas y ser rodea-
dos por las ms vividas impresiones y, no obstante, sin advertir
nunca particularmente el objetivo de nuestra conducta. La nica
manera satisfactoria de explicar este fenmeno es, naturalmente,
suponer que la volicin tiene un efecto conativo directo que se es-
tablece para el cumplimiento de sus propsitos. Si omitimos tal su-
posicin, es difcil explicar por qu todos nuestros actos de volun-
tad son dominados por la intencin. Adems, solamente la presen-
cia de tendencias determinantes, distintas de la asociacin, explica
el hecho de que nuestros movimientos voluntarios no estn sujetos
a continuas interrupciones, como ocurre en la recitacin de una poe-
sa malamente aprendida, donde la evocacin est tan absoluta-
mente condicionada por el proceso asociativo (4).
LECTURAS RECOMENDADAS
BIBLIOGRAFIA
385
BRENNAN, 2 5
PROBLEMA 23
A T E N C I O N
4. L A S CUALIDADES DE LA ATENCION. A . A l c a n c e . - H a y
limites al rango de conciencia, y h a s t a dentro d e aqullos, los con-
tenidos de experiencia que aqu y a h o r a ocupan nuestra atencin,
son mucho m s reducidos de lo q u e s o s p e c h a m o s . A l g u n o s experi-
mentos demuestran que el a l c a n c e del proceso d e atencin vera
con los diferentes individuos; y, en el mismo individuo, con los di-
ferentes momentos. Aunque s e ha intentado v a r i a s mediciones, nc
h a sido inventada hasta el da ninguna r e g l a satisfactoria. P u e d e
obtenerse una relativa unidad d e valoracin, si s e e n c a r g a a l su-
jeto una tarea que p u e d e resolverse nicamente por concentracin
y dentro de un perodo de tiempo en q u e l a voluntad e x c l u y e el
v a g a r de la atencin. Si el problema e s a m p l i a d o p a r a incluir difi-
cultades de varios g r a d o s y luego s e a p l i c a a un n m e r o d e per-
sonas, e s posible obtener a l g u n a estimacin d e la m e d i d a p r o m e d i a
de la atencin. Estudiadas a q u e l l a s d e este modo, s e h a o b s e r v a d o
que un adulto de habilidad corriente p u e d e reconocer simultcmec-
mente cuatro a seis objetos no relacionados, como letras o lneas
sobre un taquistoscopio, mientras el nio d e d o c e a o s identifica
tan slo tres o cuatro. Por otra parte, si a l g u n o s contenidos parcia-
les son reunidos en conjuntos, pueden ser a t e n d i d o s simultnea-
mente parciales de aquellos, en nmero extraordinariamente gran-
de. Un ejemplo familiar de este c a s o e s la experiencia d e e s c u c h a r
la msica de una orquesta, donde el tema s e r e v e l a c o m o un hile
que corre a travs de impresiones auditivas y l a s conjunta d e modo
que s e oyen reunidas como una unidad (5).
389
Atencin
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologica. Trad. por los Dominicos ingleses. London: Burns Oa-
tes and Washboume. 2." edicin revisada, 1922. parte i, cuestin 85. artculos 1 y 3.
De la Vaissire, J. Elements ot Experimental Psychology. Trad. por S. A. Raemers.
St. Louis: Herder, 1926, pp. 246-58.
Gruender, H. Experimental Psychology. Milwaukee: Bruce. 1932, captulo xi.
Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Macmillan.
1931. pp. 323-36.
PiUsbury, W. B. The Fundamentis o Psychology. N. Y.: Macmillan. 3.a edicin. 1934.
captulo xii.
Woodworth. R. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada. 1929. pp. 365-81.
BIBLIOGRAFIA
(1 PiUsbury, W. B. The Fundamentis ot Psychology. N. Y.: Macmillan. 3.* edi-
cin, 1934, pp. 357-58.
395
A tencin
Aquino, T. Contra Gentiles, libro i, capitulo 55: Vis cognoscitiva non coano
cit aliquid actu, nisi adsit intentio. Unde et phantasmata in organo consrvala
interdum non actu imaginamur, quia intentio non refertur ad ea.
(2 Woodworth. R. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada, 1929, pp. 365-66
(3 Aquino, T. Siimmo Theologica, parte i. cuestin 85, artculo 1., rplica a l a
objecin 1.': Abstrahere contingit dupliciter: uno modo per modum compo
sitionis et divisionis, sicut cum intelligimus aliquid non esse in alio, vel esse
separatum ab eo. Alio modo per modum simplicis et absolutae consideratio-
nis; sicut cum inteligimus unum, nihil considerando de alio. Abstrahere igi-
tur per intellectum ea quae secundum rem non sunt abstracta, secundum
primum modum abstrahendi. non est absque falsitate. Sed secundo modo abs-
trahere per intellectum quae non sunt abstracta secundum rem, non habet
falsitatem, ut in sensibilibus manifeste apparet. Si enim intelligamus vel dica-
mus, colorem non inesse corpor colorato, vel esse separatum ab eo, erit fal-
sitas in opinione vel in oratione. Si vero consideremus colorem et pioprieta-
tem ejus, nihil considerantes de pomo colorato; vel si quod intelligimus, voce
exprimamus, erit absque falsitate opinionis vel orationis; pomum enim non
est de ratione colors. Et ideo nihil prohibet colorem intelligi, nihil intelligen-
do de pomo. Similiter dico quod eq quae pertinent ad rationem speciei cujus-
libet rei materialis, puta lapidis aut hominis aut equi, possunt consideran
sine principiis individualibus, quae non sunt de ratione speciei. Et hoc est
abstrahere universale a particulari, vel speciem intelligibilem a phantasma-
tibus, considerare scilicet naturam speciei absque consideratione individua-
lium principiorum, quae per phantasmata repraesentantur.
(4) Breese, B. B. Psychology. N. Y.: Scribner's. 1921. pp. 58-67.
(5) Aquino, T. Summa Theologica, parte i, cuestin 85, artculo 4: Intellectus
quidem potest simul multa intelligere per modum unius, non autem multa per
modum multorum. Vase tambin rplica a la objecin 3.: Partes possunt
intelligi dupliciter: uno modo sub quadam confusione, prout sunt in toto; et
sic cognoscuntur per unam formam totius et sic simul cognoscuntur. Alio mo-
do cognitione distincta, secundum quod quaelibet cognoscitur per suam spe-
ciem; et sic non simul intelliguntur.
(6) Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Mac-
millan, 1931, pp. 325-28.
(7) Woodworth. R. S. Op. cif.. pp. 368-72.
(8) Lindworsky. J. Op. til., pp. 323-25; 328-30.
(9) Wundt, W. Grundzge der physiologischen Psychologie. Leipzig: Engelmann.
4.a edicin. 1893, Bd. ii, pp. 266-301.
(10) Conf Mach. E. The Analysis o Sensations. Trad. por C. M. Williams; revisa-
da de la 5. edicin alemana por S. Waterlow. Chicago y Londres: Open
Court. 1914, pp. 178 ff. . . . rw,
(11) Ribot. T. The Psychology o Attention. Traduccin autorizada. Chiccgo: upen
Court 1890. Pp. 121. , ,
(12) Mullir G E Zur Theorie dcr sinnlichen Aufmerksamkeit (Una teora sobie a
atencin sensorial). (Disertacin. Gttingen.) Leipzig. 1873 Pp. 136
(13) Ebbinghaus. H. Psychology. Traducida y editada por M. Meyer. Boston: Heat.
1908. pp. 87-92.
(14) Lindvrorsky. J. Op. cit.. pp. 332-34.
396
PROBLEMA 23
A S O C I A C I O N
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologica. Trad. por los Dominicos ingleses. London: Burns
Oates and Washboume. 2." edicin revisada. 1922. parle i, cuestin 82. articulo 4."
Gruender, H. Experimental Psychology. Milwaukee: Bruce. 1932. pp. 171-77.
Lindworsky. J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Macmillan.
1931, libro iii. seccin 1.a, capitulo vii, seccin 3.a, pp. 338-14.
Woodworth, R. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada. 1929. pp. 427414.
BIBLIOGRAFIA
(1)
Aquino. T. In Aristotclis Stagiritae Libros Nonnullos Commenfcna. De Me-
moria et Reminiscentia. libro uno, lectura 5.*. Con. texto, problema 18. sec-
cin 5.a.
(2) Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: MA:
millan, 1931, pp. 338-40.
(3) Selz, O. ber die Gesetze des geordneten Denkverlauls (Leyes de la pro
gresin regular del pensamiento). Stuttgart: Spemann, 1913. Pp. vi-320.
Zur Psychologie des produirtiven Deniens und des Irrtums (La psicolo
ga del pensamiento productivo y del error). Bonn: Cohn. 1922. Pp. xxviii-688
(4) Selz. O. Op. di.
(5) Lindworsky. J. Op. dt., pp. 337-38.
Das schlusstolqernde Derriten (Pensamiento nierenal). Fnburgo: Her.
der, 1916, parte i.
101
Bxc.NK.tN, 26
V ' ^ t C <-I *-<*. ^F-WSITC*. Y T/FJ
n C O * - f o f a * / W
/ ) >) t m o K i j y z
\
PROBLEMA 23
ACCION
LECTURAS RECOMENDADAS
Langfeld. H. S. Action. Psychology; a Factual Textbook. Editado por E G. Boring.
H. S. Langfeld y H. P. Weld. N. Y.: Wiley. 1935. D p. 421-62.
Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H." R. DeSilva N Y.: Macmillan.
1931. pp. 316-22.
408
Accin
Moore. T. V. Dynamic Psychology. Phila.: Lippincott, 1926, partes iv y vi
Woodworth. R. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada. 1929, captulo
BIBLIOGRAFIA
409
PROBLEMA 23
H A B I T O
tendencias g e n e r a l e s q u e s o n c o m u n e s a l a s m e n t e s d e todos l o s
hombres d e t o d a s l a s c l a s e s . El hbito e s un f e n m e n o d e este
tipo, q u e s e m a n i f i e s t a c o m o u n a inclinacin natural d e nuestros
p r o c e s o s m e n t a l e s a repetirse, y, a c a d a repeticin, h a c e r s e d e rea-
lizacin m s fcil. A s , l a t e n d e n c i a a f o r m a r h b i t o s f o r m a p a r t e d e
nuestro b a g a j e nativo y c o m i e n z a a a c t u a r con l a expansin d e
c a d a h a b i l i d a d h u m a n a (23). L a opinin d e McDougall s e a j u s t a m u y
bien a l a estructura g e n e r a l d e l a teora d e Aquino, y a c e n t a u n
punto q u e e s m u y til recordar, o s e a , q u e mientras el hbito e n
s e s adquirido, e l i m p u l s o p a r a formarlo e s innato. Aquino obser-
v a l a m i s m a d i f e r e n c i a c u a n d o s e refiere a l hbito en el a s p e c t o
ut habitus, c o m o e s e n c i a l m e n t e r e l a c i o n a d o con el acto; pero, en
otro a s p e c t o u natura, c o m o p a r t e d e n u e s t r a n a t u r a l e z a esen-
cia] (24).
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologica. Trad. por los Dominicos ingleses. London: Burns Oates
and Washbourne, 2 edicin, 1927, partes i-ii, cuestiones 49-54.
Carr, H. A. Psychology. N. Y.: Longmcms, Green. 1925, pp. 106-08.
James. W. Talks to Teachers. N. Y.: Holt, 1899, captulo viii.
Kelly, W. A. Educational Psychology. Milwaukee: Bruce, 1933, captulo xiv.
McDougall, W. An Ic.trduction o Social Psychology. Boston: Luce, edicin revisaa,
1926, pp. 354-58.
Woodworth, R. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada, 1929, pp. 176-79.
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino. T. Summa Theologica, partes i-ii. cuestin 49, artculo 1, Sed contra:
Habitus -est qualitas de difiicili mobilis. (Citado de Aristteles: Praedi
camenta. de Qualitate et Quali.)
(2) Loe. cit., cuestin 49, artculo 1: Hon nomen habitus ab habendo est sump-
tum; a quo quidem nomen habitus dupliciter derivatur: uno quidem modo se-
cundum quod homo vel quaequmque alia res dicitur aliquid habere; alio modo
secundum quod aliqua res aliquo modo habet se in seipsa, vel ad aliquid
aliud.
(3) Loe. cit., cuestin 49, artculo 2: Philosophus delinit habitum, quod est'dis-
positio secundum quam aliquis disponitur bene vel male' Quando enim
est modus conveniens naturae rei, tune habet rationem boni; quando autem
non convenit, tune habet rationem mali.
Nota. Los psiclogos tradicionalistas definen el hbito como qualitas
difficile mobilis disponens subjectum ad prompte, faciliter, et delectabiliter
420
^ Hbito
agendum. Adems, distinguen entre hbito y disposicin, diciendo que la
ltima carece del atributo de firmeza que es siempre caracterstico del
primero. Conf. Zigliara. T. M. Summa Philosophica. Pars: Beauchesne, 16."
edicin, revisada y anotada, 1919, tomo i, p. 33. Conf. tambin la dta (18).
(4) Loe. cit., cuestin 49, artculo 3: Habitus non solum importat ordinem ad
ipsam naturam rei, sed etiam consequenter ad operationem, inquantum est
finis naturae, vel perducens ad finem Dicitur in definitione habitus, quod
"est dispositio secundum quam bene vel male disponitur dispositum, aut se-
cundum se", id est secundum suam naturam, "aut ad aliud", id est in ordine
ad finem Manifestum est autem, quod natura et ratio potentiae est
ut sit principium actus. Unde omnis habitus qui est alicujus potentiae ut sub-
jecti, principaliter importat ordinem ad actum.
(5) Loe cit., cuestin 50, artculo 4, rplica a la objecin 1.": Intellectus poss-
bliis est subjectum habitus. lili enim competit esse subjectum habitus quod
est in potentia ad multa; et hoc mxime competit intellectui possibili.
Loe. cit., cuestin 50, artculo 5: Omnis potentia quae diversimode potest
ordlnar ad agendum, indiget habitu, quo bene disponatur ad suum actum.
Voluntas enim, cum sit potentia rationalis, diversimode potest ad agendum
ordinari; et ideo oportet in volntate aliquem habitum ponere Ex ipsa
etiam ratione habitus apparet quod habet quemdam principalem ordinem ad
voluntatem, prout habitus est "quo quis utitur, cum voluerit".
(6) Loe. cit.. cuestin 50, artculo 1": Non disponitur corpus per aliquem habi-
tum, quia virtutes naturales sunt determinatae ad unum.
Loe. cit.. cuestin 50. artculo 3.: Vires sensitivas dupliciter possunt consi-
derari: uno modo secundum quod operantur ex instinctu naturae; alio modo
secundum quod operantur ex imperio rationis. Secundum igitur quod operan-
tur ex instinctu naturae, sic ordinantur ad unum. sicut et natura; et ideo,
sicut in potentiis naturalibus non sunt aliqui habitus, ita etiam nec in po-
tentiis sensitivis. secundum quod ex instinctu naturae opterantur. Secundum
vero quod operantur ex imperio rationis. BC ad diversa ordinari possunt; et
sic possunt in eis esse aliqui habitus.
Loe. cit., cuestin 50, artculo 3., rplica a la objecin 3": In viribus sensiti-
vis appetitivis non sint habitus nisi secundum quod operantur ex imperio ra-
tionis.
Loe. cit., cuestin 50, artculi 3.", rplica a la objecin 3: In ipsis interioii-
bus viribus sensitivis apprehensivis possunt poni aliqui habitus secundum
quos homo sit bene memorativus, vel cogitativus. vel imaginatvus quia
etiam istae vires moventur ad operandum ex imperio rationis.
Loe. cit., cuestin 50, artculo 3., rplica a la objecin 3": Vires autem
apprehensivae exteriores, ut visus et auditus, et hujusmodi, non sunt suscep-
tivae aliquorum habituum; sed secundum dispositionem suae naturae ordinan-
tur ad suos actus determnalos; sicut et membra corporis. in quibus non sunt
habitus. sed magis in viribus imperantibus motum ipsorum.
(7) Bentley, M. A. Psychology for Psychologists. Psychologies of 1930. Editado
por C. Murchison. Worcester: Clark University Press, p. 111.
(8) Sandiford, P. Educational Psychology. N. Y.: Longmans. Green. 1928. p. 104.
(9) De la VaiBsire. I. Educational Psychology. Trad. por S. A. Raemers. St. Louis:
Herder, 2." edicin, 1932, p. 235.
Maher, M. Psychology. London: Longmans. Green, 9." edicin, 1926. pp. 388-90.
(10) Carr. H. A. Psychology. N. Y.: Longmans. Breen. 1927, pp. 10608.
Watson, J. B. Psychology irom the Standpoint of a Behaviorist. Phila.: Lippin-
cott. 2.a edicin. 1924. pp. 31416.
Thorodike. E. L. Animal Intelligence. N. Y.: Macmillan. 1911, p. 224.
(11) Aquino. T. Summa Theologica. partes i-ii. cuesn 51. articulo 1.': Secun-
dum vero naturam individui est aliquis habitus cognoscitivus secundum in-
choationem natuialera, inquantum unus homo ex dlspositione organorum esl
magis aptus ad bene intelligendum quam alius. inquantum ad operationem
^ Hbito
.ellectus m u s ^
2 . p t r c o ^ secrdum noturom individui sunt
s J n d u m Thoationes naturales; sunt emm qudam dlspositi ex p ^
corporis complexione ad castitatem vel mansuetuainem, vel ad ali q u i d
cuestin 51, artculo 1.': -In apprehensivis enim potentii p o t 6 s t
tabitus naturaUs...... C-
sicut intellectus principiorum dicitur esse habitus naturalis; ex i p s a e n i m
,ia animae intellectualis conven homini quod statim cognito quic
totum, et quid est pars, cognoscat quod omne totum est majus sua p est ai
423
PROBLEMA 23
C A R A C T E R
C a r c t e r
J T J O ' ^
Carcter
cado de dolor y sufrimiento en la vida. Luego viene la compensa-
cin. Lo que se hace imposible realizar en una direccin puede ser
ejecutado en otra y, sobre esta base, hacemos las necesarias des-
viaciones en nuestro modo de perseguir el ideal. La compensacin
implica t a m b i n el reconocimiento de una diferencia entre lo que
es alcanzable y lo que no lo es. Sera fructfero establecer una meta
que nunca podamos alcanzar, pero tal proceder resulta solamente
en derroche de energa y en un tipo de conducta que es decidida-
mente artificial. Por ello s e requiere un intensivo conocimiento de
uno mismo, suplementado por una prolongada observacin de los
dems, y la consulta a aquellos m s experimentados que nosotros,
antes de que podamos fijarnos finalmente un ideal prctico, pues
tanto en naturaleza como en dotes, diferimos unas personas de otras.
La historia de las personas de talento demuestra que la cantidad
objetiva de realizacin no importa tanto como el uso efectivo que
hacemos d e nuestras c a p a c i d a d e s . Finalmente, el ideal llega a ser
un motivo p a r a actuar; as, p a r a juzgar el verdadero mrito d e un
carcter debemos ir m s all del valor presente que aqu y ahora
nos impele a hacer las cosas, y tener en cuenta el propsito final
por el que cada acto es ejecutado (24).
LECTURAS RECOMENDADAS
Allers, R. The Psychology oi Character. Trad. por E. B. Strauss. N. Y.: Sheed and
Ward, 1934. Pp. rv-383.
De la Vaissire, J. Elements of Experimental Psychology. Trad. por S. A. Raemers.
St. Louis: Herder. 1926, captulo xi.
Gillet, M. S. The Education ot Character. Trad. por B. Green. Londres: Burns, Oates
y Washbourne. 3." impresin, 1927. Pp. x-165.
Katz, D. Personality. Psychology; a Factual Textbook. Editado por E. G. Boring, H. B.
Langfeld y H. P. Weld. N. Y.: Wiley. 1935, pp. 496-536.
Kretschmer. E. Physlque and Character. Trad. por W. H. J. Sproft. N. Y.: Harcourt,
Brace, 1925, Pp. xiv-268.
McDougall, W. An Introduction to Social Psychology. Boston: Luce, edicin revisada.
1926, pp. 120-24; 264-66.
Woodworth, R. S. Psychology. N. Y.: Holt, edicin revisada. 1929, captulo xiii.
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino, T. Commentum in Libros Sententiarum, libro iv. distincin 4 cuestin
1. . articulo 2., pregunta 2.". solucin 2.". rplica a la objecin 1: .Character
non est signum tantum ut distinctionis nota, sed ut distinclionem causaos.
(2) Aquino. T Summa Theologica, parte i, cuestin 29. artculo 3., rplica a la
objecin 2. : .Quia enim in comoediis et trogoedus repraesentabantur alique
434
Carcter
homines famosi, impositum est hoc nomen, persona, ad significandum aliquos
dignitatem habentes.
( Nota. Esto es afn a nuestra nocin de personalidad. Pero partiendo de
I ello y como sigue indicando (loe. cit.) es posible llegar al concepto funda-
l mental de persona: Et quia magnae dignitatis est in rationali natura sub-
sistere, ideo omne individuum rationalis naturae dicitur persona.
(3) Child, C. M. Physiological Foundations ot Behavior. N. Y.: Holt, 1924. pp, 12-17.
Gillet. M. S. The Educction o Chaiacter. Trad. por G. Green. Lennon: Bums
O ates and Washbourne, 1927, pp. 18-22.
Allers, R. The Psychology ol Character. Trad. por E. B. Strauss. N. Y.: Sheed
and Ward. 1934, pp. 34-40.
(4) Woodworth, R. S. Psychology. N. Y.: Holt. edicin revisada, 1929. captulo v.
Conklin, E. G . Proceedings o the American Psycho-Medical AssocxKion. 1917.
-pp. 213-17.
(5) Alberto el Magno (De Animalibus. libro xx, tratado 1. captulo 11) ha dado
una clasificacin de los temperamentos, siguiendo la tradicional teora gal-
nica sobre los humores del organismo. La clasificacin es interesante, porgue
incqnscenln\eqtq_ esw precursor^ d$l pslueixp^de los .^psjcgTogos modernos^paia_
explicar Jos tipos de personalidad sobre una base endocrina, y. ademas, poi-
que "diferencra" especilicamenle" entr "tipos ^con nteres "objetivo y subjetivo
(conf. el trabajo de Jung, ms adelante) asi como tipos con morlologa redon-
deada y alargada (conf. el trabajo de Krotschmer, ms adelante).
L McDougall, W. An Introduction to Social Psychology. Boston: Luce, edicin re-
visada, 1926, pp. 120-24.
(7) Allers. R. Op. cif., pp. 21-28.
(8) Barrett, E. B. Strength ot Will. N. Y.: Kenedy. 1915. p. 253 (citada de Motive
Forc and Motivation Tracks, p. 205).
(9) Spearman. C. "G" y despus A. School to End Schools. Psychologies ol 1930.
Editado por C. Murchison. Wbrcester: Clak University Press. 1930. pp. 359-61.
(10) Gillet. M. S. Op. cit.. p. 142.
(11) James. W. Psychology. N. Y.: Holt. 1892. pp. 149-50.
(12) Watson, J. B. Psychology trom the Standpoint ot a Behaviorist. Phila.: Lippin-
cott, 2.a edicin, 1924, pp. 319-21, y captulo xi.
(13) Flugel. J. C. Psychoanalysis: Its Status and Promise. Psychologies of 1930 (9).
pp. 374-94.
Allers. R. Tht New Psychologies. London: Sheed and Ward. 1933. pp. 15-16.
(14) Una enumeracin de algunos trabajos representativos de los psiclogos, in-
dividualmente, junto con una valoracin critica, debe incluir: Adler. A. ber
den nervstri Charakter. Grundzge einer vergeichenden Individual psycho-
Jogie und Psychotherapie (El carcter nervioso. Esquema de una Psicologa y
psicoterapia individual comparativa). Mnchen: Bergmacn. 4 edicin. 1928,
Pp. vii-220.
Wexberg, E. ndivinuaJpsycfioiogie. Eme systematische DarsteJJung (Psicologa
individual. Una presentacin sistemtica). Leipzig: Hirzel, 2." edicin, 1930.
Pp. vii-330.
Kronfeld. A. Psychotherapie. Charakteilehie. Psychoanalyse (Psicoterapia, leo-
ra de los caracteres, psicoanlisis). Berln: Springer. 1925. Pp. xiv-309.
Piahler, G. System der Typenlehren (Sistema de las teoras tipolgicas). Zeits-
chriit tur Psychologie. Ergbd. 15. 1929. Pp. 330.
Una informacin muy completa del campo entero de la caracterologa.
I halla en la obra de H. Prinzhorn, Chracterkunde der Gegenwort (Ooncia l-
gica en el momento actual) Berln: Juncker und Dnnhaupt, 1931. Pp. vi-122. Las
opiniones de Prinzhorn son rplica a las hallados en The Science ot Charac-
1 ter. de L. Klages. Trad. por W. H. Johnston. London: Alien and Unwin. 1929.
Pp. 308.
L AUers, R. Op. c.'. (13). captulo ii.
Allers. R. Op. cit. (3), pp. 77-79. 133
C a r c t e r
(16) Adler, A. Sudy oi Organic nferiority and Its Physical Compensaron. Trad. por
S. E. Jellife. N. Y.: Nerv. and Mcnt. Dis. Publ. Co.. 1917. Pp. x-86.
Allers, R. Op. ci. (3). pp. 79-97.
(17) Allers, R. Op. ci. (3), pp. 97-119.
(18) Allers. R. Op. ci. (3). pp. 119-49.
(19) Jung, C. G. Psychological Types or the Psychology o Individuaion. Trad. por
H. G. Baynes N. Y.: Harcourt, Brace, 1923. Pp. xxii-645.
(20) Woodworth. R. S. Op. cif.. p. 559.
(21) Kretschmer. E. Physique and Character. Trad. por W. H. J. Sprott. N. Y.: Har-
court, Brace. 1925. Pp. xiv-268.
(22) Jaensch, E. R. Eldetik Imagery and Typological Methods ot Jnvesfigaion. N. Y.:
Harcourt, Brace; London: Kegan Paul. 1930, Pp. 136.
(23) Heymans, G. Des Mthodes dans la psychologie Spciale. Anne psychol, 1911
17. pp. 64-79.
(24) Allers. R. Op. cit. (3). captulo iv.
r p T d t - & d d d /Z ^ 7 ^ Z d v r y y
^ / L / x ' d r / d S d d ) L d d / d
i c o o :
C o c O u V ( / U < U ' S C l c c ^ v c
f j h e e J t w c c u z < y d d !
jc-o^t, ojeo-
436
PROBLEMA 34
EL E G O
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologica. Trad. por los Dominicos ingleses. Londres: Bums Oates
and Washbourne, 2 edicin revisada, 1921. parte i. cuestin 29, artculo 3.',
2." edicin revisada, 1924, parte iii, cuestin 16. artculo 12.
Franz, S. I. Persons One and Thrte. N. Y.: McGraw-Hill, 1933. Pp. xv-188.
Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. N. Y.: Macmillan,
1931, libro i, captulo x.
Maher, M. Psychology. N. Y.: Longmans, Green, 9 edicin, 1926, pp. 361-67, y ca-
ptulo xxii.
McDougall, W. An Introduction to Social Psychology. Boston: Luce, edicin revisada,
1926, captulo vii.
Spearman, C. The Nature of "Intelignce" ar.d the Principies of Cognition. London:
Macmillan, 2.a edicin, 1927, pp. 53-55.
BIBLIOGRAFIA
a algn aspecto es
pecial de estmulo; o, per acfus er o / .
BBXNNAN, 29
Teora de las facultades
dicen los psiclogos tradicionales (4). Por ejemplo, un fruto es per-
cibido como colorado, fragante, dulce; es recordado como un hecho
de experiencia pasada, es pensado como una especie de alimento,
deseado porque es bueno de comer, y as sucesivamente. Estos
aspectos formales y abigarrados del fruto corresponden a actitudes
especficas de la mente, y las disposiciones potenciales d e la lti-
ma hacia aqul representan otras tantas capacidades inherentes.
Permtasenos mostrar cmo elabora Aquino su clasificacin d e las
facultades. Para completar este estudio incluiremos tambin nues-
tras potencialidades vitales, comenzando por aquellas situadas fuera
del dominio de la mente (5).
450
Teora de las facultades
orgnicos i. generativa
ii. nutritiva
iii. aumentativa
iv. factus
o v. odoratus
B vi. gusfus
H vii. auddus
viii. visus
cognitivos ix. sensus communis
x. imaginario
00
xi. aesrimativa seu
cogitariva
I .3 xii. memoria
Facultades sensoriales
humanas
irascibilis
\ xiii. appetitus
sensitivus
orecticas
concupiscibilis
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologica. Trad. por los Dominicos ingleses. London: Burns Oates
and Washbourae, 2. edicin revisada, 1922, parte i, cuestin 77, cuestin 85, ar-
tculo 7.'.
Hart. C. A. The Thomistic Concept o Mental Faculty. Washington, D. C.: Catholic
University o America, 1930. Pp. 142.
Maher. M. Psychology. N. Y.: Longmans, Green, 9. edicin, 1926, captulo iii.
flobinson, E. S. y F. R. Individual Differences Readings in General Psychology, Edi-
tado por E. S. y F. R. Robinson. Chicago: University o Chicago Press, 2. edicin,
1929, captulo xxi.
Spearman, C. The Abilities o Man. N. Y.: Macmillan, 1927, captulos iii y xxiv.
BIBLIOGRAFIA
O M U U U I I A R 1A
460
SECCIN 2." FILOSOFA DELA VIDA INTELECTUAL
PROBLEMA 36
tir sin nuestro pensamiento sobre l, y sin que pensemos en este como
tal (9). As, pues, la adecuacin de la mente y su objeto significa,
no que la primera es el objeto, sino que lo conoce.
M s an; la realidad del conocimiento s e deriva de la propia
naturaleza del proceso cognoscitivo. El intelecto activo ilumina un
fantasma constituido de elementos que han sido efectivamente per-
cibidos; y as, la esencia abstrada, por el lado intelectual, y los
materiales de la experiencia concreta, por el lado sensorial, son
ambos reales; tan reales por lo menos como el mundo del non-moi,
del cual son aspectos mentales. Una y otra vez de nuevo subraya
Aquino el punto de que conocemos las cosas, no como existen en
s mismas, o en la realidad fsicaper moaum rei cognitae, sino
como existen en la menteper modum cognoscentis(10). Y con el
mismo nfasis insiste en que el concepto no e s la cosa que compren-
demos, sino aquella por la cual comprendemos. Naturalmente, h a y
la capacidad de reflexin, que hace posible p a r a nosotros hacer
retroceder nuestro pensamiento hacia nuestros conceptos y convertir
estos ltimos en los objetos del conocimiento. Pero la verdadera
realidad primera que nosotros asimos es el mundo objetivo; o, como
dice Aquino: Aquello primeramente comprendido es la cosa (11).
465
BRENNAH. 30
La vida intelectual
A Lenguaje.Examinndolas desde un ngulo psicolgico, l a s
funciones de lenguaje, como una realizacin mental distintiva, pue-
den ser resumidas en la excelente distincin de Bhler: a) p a r a dar
informacin de lo que p a s a por la mente del q u e h a b l a o escribe;
b) para traer al exterior correspondientes actitudes conscientes en
la mente del oyente o lector; c) para representar hechos q u e han
sido aprehendidos. El tercer factor es particularmente importante
para diferenciar el lenguaje humano de su reproduccin mecnica,
o de la ejecucin lingual a cargo de animales a los q u e s e h a en-
seado a hablar. Por l se manifiesta que quien inventa o emplea
el lenguaje debe estar conscientemente enterado de la significacin
de hechos, situaciones, relaciones, y as sucesivamente, antes de
poder usar un medio hablado o escrito con el cual expresar sus
estados mentales (12).
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theologica. Trad. por los Dominicos ingleses. Londres: Burns
Oates and Washbourne, 2." edicin revisada, 1922, parte i. cutstin 79. artcu-
los 2 y 3., cuestin 84, artculos 3.a y 6, cuestin 85, artculo 2.'.
Contra Gentiles. Trad. por los Dominicos ingleses. Londres: Burns Oates and
Washbourne, 1923. libro ii. captulo 77; 1929, libro iv, captulo II.
Gilson, E. The Philosophy o1 St. Thomas Aquinas. Trad. por E. Bullough. Cambridge,
England: Heifer, 2." edicin revisada. 1929. captulo xiiL
Grabmann. M. Thomas Aquinas. Trad. por V. Michel. London: Longmans, Green.
1928, captulo x.
Lindworsky, J. Experimental Psychology. Trad. por H. H. DeSilva. N. Y.: Macmillan,
1931. libro iv.
Maher, M. Psychology. N. Y.: Longmans. Green. 9." edicin. 1926. captulo xiii.
Mercier, D. A Manual o Modera Scholactic Philosophy. T r a d . por T. L. y S. A.
Parker. London: Kegan Paul; St. Louis: Herder, 2.' edicin. 1919. tomo l, pp. 238-59.
Walker, L. J. Theories ot Knowledge. London: Longmans. Green. 2.' edicin. 1924.
captulos i-ii.
BIBLIOGRAFIA
473
PROBLEMA 37
NATURALEZA DE LA EVOLUCION
476
La evolucin
B. Deterninismo biolgico.-El sistema entero del psicoanlisis
e s t a ltimamente fundamentado en conceptos biolgicos Su ms
a l t a ambicin, segn Freud, es llegar a ser una ciencia estrictamen-
te natural. El inexorable reino de los factores hereditarios es cons-
tantemente expuesto para explicar la personadad humana, cuya
naturaleza peculiar es condicionada de modo absoluto por el pa-
s a d o . Es bastante significativo que al describir la relacin entre los
impulsos presentes y las primeras experiencias Freud emplee la
p a l a b r a determinacin. Podra trazarse una ecuacin equilibrada
representando la suma total de la conducta humana en trminos de
constitucin original, ms la historia vital actual de un individuo
m s la actividad de tendencias biolgicas particulares. En esta fr-
mula no h a y habitculo para la libertad. De hecho, el psicoanalista
q u e intente introducir siquiera algn elemento de eleccin en su
sistema s e ver inmediatamente envuelto en contradicciones (5).
Similarmente, para el behaviorista la volicin se reduce a la
inflexible constancia de un arco reflejo. Watson no hace referencia
a l g u n a a la voluntad o a sus fenmenos. Numerosos determinantes
d e actos son expuestos para explicar por qu un individuo sigue
una especial lnea de conducta, pero el concepto de libertad es tan
a j e n o al sistema behaviorstico, como lo es al de los freudianos.
Psicolgicamente, el individuo solamente puede actuar de acuerdo
con su ejercitamiento anterior y de conformidad con la fuerza o
debilidad de sus r a s g o s heredados. En la persona normal estos fac-
tores son tan poderosamente operativos, que ningn otro curso de
conducta s e le ofrece, entretanto sigue siendo normal (6). Ademas,
la estructura completa de la psicologa reaccional o de respesta
e s t construida sobre la hiptesis de que los contenidos conscientes
a p a r e z c a n comoquiera, son ltimamente condicionados por la en-
tereza de un arco sensivo-motor. Indiferentemente a cuantos sean,
o lo fuertes que puedan ser los estmulos que afecten al organismo
Y al vigor q u e tengan los impulsos aferentes resultantes, sin im-
pulsos eferentes y respuesta especfica, sea sta incipiente o mani-
fiesta, no h a y forma de conciencia, y, por consiguiente, no hay
volicin selectiva (7).
La principal dificultad acerca de todas las teoras deestaclase
e s su falta de reconocer que un acto de voluntad, o
dato consciente, es una suerte de entidad, mientras actividades W
La evolucin
lgicas como las leyes que intervienen en la herencia, la respuesta
refleja o la excitacin motora, son fenmenos de otras y esencial-
mente diferentes clases. Si el mismo instrumento objetivo pudiera
ser empleado p a r a descubrir la conducta interna y la e x t e m a s e des-
vanecera la distincin entre la ciencia de la fisiologa y l a ciencia
de la mente; pero tal instrumento no ha sido descubierto. La in-
troinspeccin sigue siendo el tribunal de apelacin final en la ve-
rificacin de datos psicolgicos, y la introinspeccin revela la vo-
licin como una forma especial de experiencia, independiente como
tal, de actividades biolgicas.
LECTURAS RECOMENDADAS
Aquino, T. Summa Theooqica. Trad. por los Dominicos ingleses. London: Burns Oates
and Washboume, 2. edicin revisada, 1922, parte i, cuestiones 82 y 83.
Gruender, H. Experimental Psychology. Milwaukee: Bruce. 1932, pp. 427-42.
Lindworsky, J. Theoretical Psychology. Trad. por H. R. DeSilva. St. Louis: Herder, 1932.
pp. 101-08.
Maher, M. Psychology. N. Y.: Longmans. Green, 9." edicin, 1926, capitulo xix.
Mercier, D. A Manual oi SchoJastic Philosophy. Trad. por T. L. y S. A. Parker. Lon
don: Kegan Paul: St. Louis: Herder. 2 edicin, 1919, pp. 263-77
Phillips. R. P. Modem Thomistic Philosophy. London: Burns Oates and Washboume.
1934, tomo i, parte ii, capitulo xiii.
BIBLIOGRAFIA
(12) Aquino. T. Quaestiones Disputatae. do Malo, cuestin 6., artculo uno: Sicut
in aliis robus est aliquod principium propriorum actuum. ita etiam in ho-
minibus. Ohe autem actioum quoe motionum principium us hominibuB
proprie est intellectus et voluntas Patet ergo quod si considere-
tur motus voluntatis ex parte exercitii actus, non movetur ex necessitate; si
autem consideretur motus voluntatis ex parte objecti determinantis actum vo-
luntatis ad hoc vel illud volendum, considerandum esl quod objectum mo-
vens voluntatem est bonum conveniens apprehensum; unde si aliquod bonum
proponatur quod apprehendatur in ratione boni, non autem in ratione con-
venientis, non movebit voluntatem. Cum autem consilia et electiones sint circa
particularia quorum est actus, requiritur ut id quod apprehenditur ut bonum
et conveniens. apprehendatur ut bonum et conveniens in particulari, et non
in universali tantum. Si ergo apprehendatur aliquid ut bonum conveniens se-
cundum omnia particularia quae consideran possunt ex necessitate movebit
voluntatem.
Quaestiones Disputatae. de Veritate, cuestin 22, artculo 6.: Cum vo-
luntas indeterminate se habeat respectu multorum, non habet respectu om-
nium necessitatem, sed respectu eorum tantum ad quae naturali inclinatione
determinatur Et quia omne mobile reducitur ad immobile, et indetermi-
natum ad determinatum, sicut ad principium; ideo oportet quod id ad quod
voluntas est determinata, sit principium appetendi ea ad quae non est deter-
minata; et hoc est iinis ultimus (id est, bonum conveniens secundum omnia
particularia quae consideran possunt. ut supra).
(13) Aquino. T. Quaestiones Disputatae, de Malo, cuestin 6. artculo uno: Po-
tentia aliqua dupliciter movetur: uno modo ex parte subjecti alio modo ex
parte objecti Prima quidem immutatio pertinet ad ipsum exercitium ac-
tus, ut scilicet agatur vel non agatur aut melius vel debilius agatur; secunda
vero immutatio pertinet ad specificationem actus, nam actus specificatur per
objetum.
Quaestiones Disputatae, de Veritate, loe. cit.: Invenitur autem indeter-
minado voluntas quantum ad actum. inquantum potest velle vel non velle;
et quantum ad objectum. inquantum potest . velle hoc vel illud, et ejus oppo-
situm.
Nota. A causa de su importancia para una comprensin completa de
la teora de Aquino, los dos artculos a que se ha hecho reierencia deben
ser ledos en su integridad.
(14) Aquino, T. Quaestiones Disputatae. de Veritate. cuestin 23. artculo 1: Quia
vero in substantia spirituali (id est. vivente) sensitiva licet recipiantur for-
mae rerum sine materia, non tamen omnino immaterialiter et absque materiae
conditionibus. ex hoc quod recipiuntur in organo corporali; ideo inclinado in
sis non est omnino libera, quamvis in eis aliqua libertads imitado vel simili-
tudo sit. Inclnantur enim per appetitum in aliquid ex se ipsis, inquantum
ex apprehensione aliquid appetunt; sed inclinari in id quod appetunt, vel non
inclinan, non subjacet disposidoni eorum. Sed in natura intellectuali ubi pei-
iecte aliquid recipitur immaterialiter. invenitur perfecta ratio liberae inclina-
tionis; quae quidem libera inclinado radonem voluntatis constituid
Summa Theologica, parte i, cuestin 82, artculo 2: Sunt autem quaedam
intellibilia quae non habent necessariam connexionem ad prima principia...
et talibus non ex necessitate assentit intellectus. Quaedam autem propositio-
nes sunt necessariae. quat habent connexionem necessariam cum primis prin-
ciP"s e t h i s intellectus ex necessitate assentit Similiter etiam ex parte
voluntatis. Sunt enim qpaedam particularia bona quae non habent necessa-
riam connexionem ad beatitudinem, quia sine his potest aliquis esse beatus:
et hujusmodi bonis voluntas non de necessitate inhaeret. Sunt autem quae-
dam habentia necessariam connexionem ad beatitudinem, et hujusmodi inte-
llectus ex neetssitate Deo adhaeret.
Summa Theologica. parte i, cuestin 83. artculo 1.a: Ratio enim circa con-
484
La evolucin
tingentia habet viam ad opposita el ideo circo ea udicium rationis ad
diversa st habet, et non est determinatum ad unum. Et pro tanto neceese est
quod hcmo sit liberi arbitrii ex hoc ipso quod rationalis est.
(15) Lindworsky. J. Theorefica/ Psychology. Trad. por H. R. DeSilva St Louis- Her-
der. 1932, p. 52.
(16) Aquino. T. Quaesfiones Disputatae. de Malo, cuestin 6.'. artculo uno: Bo-
num quod non inveniatur esse bonum secundum omnio particuloria quae
consideran possunt. non ex necessitate movebit (voluntatem) etiam quantum
ad determinationem actus; poterit enim aliquis velle ejus oppositum. etiam
de eo cogitans, quia forte est bonum vel conveniens secundum aliquod aliud
particulare consideratum; sicut quod est bonum sanitati non est bonum de-
lectationi, et sic de aliis. Et quod voluntas feratur in id quod sibi oflertur
magis secundum hanc particulares) conditionem quam secundum aliam. po-
test contingere tripliciter. Uno quidem modo inquantum una praeponderat, et
tune movetur voluntas secundum rationem; puta, cum homo praeeliqit id quod
est utile sanitati. eo quod est utile voluntati. Abo vero modo inquantum co-
g tat de una particulari circumstantia et non de alia; et hoc contingit plerum-
que per aliquam occasionem exhibitam vel ab interiori vel ab exteriori. ut
ei talis cogitatio occurrat. Tertio vero modo contingit ex dispositione homims:
quia qualis unusquisque est. talis fins videtur ei. Unde aliter movetur
ad aliquid voluntas irati et voluntas quieti, quia non dem est conveniens
utrique.
(17) Aquino, T. Quaesfiones Disputatae. de Veritate. cuestin 22, artculo 6.*: Ubi
non est defectus in apprehendendo et conferendo. non potest esse voluntas
mab in his quae sunt ad finem, sicut patet in beatis. Et pro tanto dicitur
quod velle malum nec est libertas, nec pars bberlatis. quamvis sit quoddam
libertatis signum.
Mofa. El hecho de que el mal tico sea debido a un delectuoso cono-
cimiento de la reabdad. no excluye la actuacin de otras causas para la
ocurrencia do este mal. En su explicacin de la etiologa de los defectos
morales, Aquino distingue tres tactores causales internos: (a) ignorancia:
(b) pasin, y (c) malicia. Conl. Summa Theologica parte i-. cuestiones 76.
77 y 78.
U".
f
PROBLEMA 37
Grdbmann. M. Thomas Aquinas. Trad. por V. Michel. N. Y.: Longmans, Greea 1928.
pp 123 27
Maher. M " Psychology. N. Y.: Longmans, Green. 9.' edicin 1926 -P 1 '^ 0 ^ .
Mercier. D. A Manual o Scholastic Phosophy. Trad. por T. L. y S. A .
don: Kegan Paul; St. Louis: Herder, 2.' edicin, 1919. tomonpp. 294 302.
Miller. L. F. General Psychology. N. Y.: Wagner 1928 pp. 267-88. ^ ^
Phillips, R. P. Modera Thomisfic PhUosophy. London: Burns Oates and
ne, 1934, tomo i, parte , captulo xiv.
Pyne. J. X. The Mind. N. Y.: Benziger. 1926. PP-J"" 1 1 -
(b) RELACIONES DE LA MENTE CON LA MATEIUA.
BRENNAN 3 2
Lcr mente humana
Contra Gentiles, libro . captulos 56 y 57.
Barrett, J. F. Op. cit.. captulo . G r e c r t D e s l g n . Editado por F Mo
Driesch. H. The Breakdown of MatenaUsm.
son N. Y.: Macmillan. 1934, pp. 293-95.
Grabmann. M. Op. cit.. pp. 127-35.
Maher. M. Op. cil.. capitulo xri; y pp.
Mercier. D. Op. cit., pp. 302-15.
Phillips. R. P. Op. cit.. parte ii. capitulo xv.
Pyne, J. X. Op. cit., pp. 111-22.
(c) ORIGEN DE LA MENTE.
Aquino, T. Summa Theologica, parte i. cuestin 9U.
Contra Gentiles, captulos 83-89.
Barrett, I. F. Op. cit.. captulo xv.
Maher. M. Op. cit.. pp. 572-78.
Mercier. D. Op. cit., pp. 316-20.
Miller. L. F. Op. cit., pp. 289-90.
Phillips, R. P. Op. cit., pp. 312-16.
Pyne, J. X. Op. cit.. pp. 122-30.
(d) DESTINO DE LA MENTE.
Aquino, T. Summa Theologica. parte i, cuestin 75. articulo 6. .
Contra Gentiles, captulos 55, 79, 80 y 81.
Barrett. J. F. Op. cit.. captulo xvi.
Fell. G. The Immortality o the Human Soul. Trad. por L. Villing. London: Sands;
St. Louis: Herder, 1908. Pp. xxiii-267.
Maher. M. Op. cit.. captulo xxiv.
Mercier. D. Op. cit.. pp. 321-28.
Miller, L. F. Op. cit., pp. 290-95.
Phillips. R. P. Op. cit., pp. 316-20.
Pyne. J. X. Op. cit.. pp. 131-38.
BIBLIOGRAFIA
(1) Aquino, T. Summa Theologica. parte i, cuestin 75, artculo 2: Ipsum igitur
intellectuale principium, quod dicitur mens, vel intellectus. habet operatio-
nem per se, cui non communicet corpus.
Nota. El argumento empleado en el texto resulta inmediatamente de la
aceptacin de este principio.
Commenum in Libros Sententiarum. libro ii. distincin 3., cuestin 1, artcu-
lo 6: <Ad hoc qucd aliquid sit proprie in genere substantiae requiritur quod
sit res quidditatem habens, cui debeatur esse absolutum, ut per se esse
dicatur vel subsistens Anima autem rationalis habet esse absolutum, non
dependens a materia; quod est aliud a sua quidditate et ideo relinqui-
tur quod sit in genere substantiae sicut species, et etiam sicut principium,
inquantum est orma hujus corporis.
Zigliara, T. M. Summa Philosophica. Paris: Beauchesne, 16 edicin, 1919,
tomo ii, pp. 153-54.
Maher. M. Psychology. London: Longmans. Green, 9. edicin, 1926, pp. 461-66.
(2) Aquino, T. Contra Gentiles, libro ii. captulo 49: Intellectus autem non com-
prehendit rem aliquem intellectam per aliquam quantitatis commensurationem,
quum se loto intelligat et comprehendat totum et partem Item, nullius cor-
C t ' , r ( f e c t , , U T 3 u P e r agentern Intellectus autem supra seipsum
E t a S ? mtelU9' e n m E6pSUm' n n solunl secundum partem, sed
Zigliara, T. M. Op. cil.. pp. 155-60
Mahor, M. Op. cit., pp. 466-69.
R R R
vel mens, esse aliquid incorporeum tt subsistens. mtellectus.
Loe. c replica a la objecin 3.': .Corpus requiritur ad actionem intellectus
non sicut organum quo talis aco exerceatur, sed ratione objec.
Zigliara, T. M. Op. cit., pp. 160-66.
Maher, M. Op. cil., pp. 469-73.
(4) Aquino, T. Summa Theologica, parte i, cuestin 76, artculo l.'s .Anima enim
est quo pnmum nutrimur et sentimus et movemur secundum locum et simili-
ter quo primo intelligimus. Hoc ergo principium quo primo intelligimus, sive
dicatur intellectus sive anima intellectiva, est forma corporis..
(5) Aquino, T. Summa Theologica, parte i, cuestin 76, artculo 8.': .Quia anima
unitur corpori ut forma, necesse est quod sit in toto et in qualibet parte cor-
poris; non enim est forma corporis accidentalis, sed suhstantialis.
(6) Aquino, T. Summa Theologica, parte i, cuestin 76. artculo 4: Unde dicen-
dum est, quod nulla alia forma suhstantialis est in homine nisi sola anima
intellectiva, et quod ipsa, sicut virtute continet rmtnrm sensitivam et nutri-
tivam, ita virtute continet omnes inferiores formas, et facit ipsa sola quidquid
imperfectiores formae in aliis faciunt.
(7) Cf. Barbado, P. E. Introduzione alia Psicologa Sperimentale. Trad. del espa-
ol al italiano por W. C. Ulloa. Roma: Facolta Filosfica dell' Angelicum,
1930, captulo iv
(8) Aquino, T. Contra Gentiles, libro ii, captulo 57: Impossible est quod eorum
quae sunt diversa secundum esse sit operado una; dico autem operationem
unam. non ex parte ejuB in quod terminatur aco, sed secundum quod egredi-
tur ab agente; multi enim trahentes navim, unam actionem faciunt ex parte
operati quod est unum, sed tamen ex parte trahentium sunt multae actiones,
quia sunt diversi impulsus ad trahendum Quamvis autem animae sit ali-
qua operatio propria in qua non communicat corpus. sicut inteligere. sunt tamen
aliquae operationes communes sibi et corpori, ut timere, et irasci. et sentir,
et hujusmodi; haec enim accidunt secundum aliquam transmutationem alicujus
determinatae parts corporis; ex quo patet quod simul sunt animae et corpo-
ris operationes.
(9) Driesch. H. Mind and Body. Trad. por T. Besterman. N. Y.: Dial Press, 1927, p. 27.
(10) Driesch, H. The Brealtdown of Materialism. The Great Desgn. Editado por
F. Masn. N. Y.: Macmillan, 1934, pp. 293-95.
(U) La teora de Aquino est completamente desarrollada en su Summa Theolo-
gica, parte i. cuestin 76, artculos 1-5; y en su Contra Gentiles, libro ii. ca-
ptulos 56-58. . . . . ., . v
(12) En su Summa Theologica. parte i, cuestin 90. articulo 2.. Aqumo discute bre-
vemente las tres posibilidades de origen de la mente: -Anima autem rabo-
nolis est forma subsistens unde psi proprie compet! esse et f.en. Et quia
non potest ieri ex
materia praejacente noque corporaii. quia sic esset natu-
rae corporeat. eque spirituaU, qsia sic substanae t r .<^
mutarentur; necesse est dicero quod non liat ni, por croat.onom.. Conl. tam
bien, loe. a'f.. articulo 3.. .. . . , , . . , u . i..t u m
(13) Aquino, T. Summa Theologica, parte i. ~ |
est enim quod Deus primas res ^ ' X O C A U X autem, cum si, par.
dum quod uniuscujusque re. spec.es e ^ e ^ * * m ! ; .ecundum quod
humanae naturae, non habet naturalem pertoctionem. rus.
est corpori unita. ,, ., . i. .Haec enim anima est com-
(14) Aquino, T. Contra Gentiles. Ubro li. capitulo 8h^.Haec e ^ ^ ^ ,n
monsurata huic corpori et non ilU. >'la u e _ orDOI bus commensurata.
c
quantum autem iormae sunt. oportet cas esse ce ^
La mente humana
Conf tambin, BU In Aristotelis Stagirtae Libros Normullos Commenfaria, de
Anima libio ii. lectura 1.*: Quaestiones Disputatae: (a) de Anima, cuestin
una, articulo 1. rplica a la objecin 4; (b) de Potentia, cuestin 5.a. artcu-
lo 10; (c) de Spiritualibus Creaturis. cuestin una, artculo 2.a, rplica a la
objecin 5.a. ,
(15) Para una exposicin completa de la teora de Aquino. v. Contra Gentiles,
libro ii, captulo 89.
(16) Los mritos de esta y la precedente teora, son expuestos detalladamente por
Hugon, E. Cursus Philosophiae Thomisticae. Pars: Lethielleux, 3.a edicin, 1922.
tomo iii, pp. 197-204.
(17) Lucretius. De Rerum Natura, libro iii.
(18) Conf. Fell, G. The Immortality o the Human Sou. Trad. por L. Villing. Lon-
dres: Sands; St. Louis: Herder. 1908. Introduccin y captulo i.
(19) Aquino, T. Contra Gentiles, libro ii, captulo 55: In substantiis autem inte-
llectualibus non est materia, sed ipsae sunt substantiae completae simplices.
Igitur in eis non est potentia ad non esse; sunt igitur incorruptibiles.
(20) Taylor, A. E. The Faith o a Moralist. London: Macmillan, 1930, serie i, p. 237.
Nota. Las opiniones del Profesor Taylor dan lugar a la pregunta: Pue-
de la mente del hombre ser anulada nunca? La respuesta es hecha usual-
mente en forma de una distincin: (a) puesto que la mente humana es un
tipo contingente de ser, la anulacin no es incompatible con los poderes ab-
solutos del Creador; (b) pero a causa de que comienza y contina su exis-
tencia bajo leyes que han sido libremente fijadas por su Originador. Ja
anulacin de la mente humana es incompatible con los poderes ordinarios
del Creador, Quien, en Su bondad y justicia, debe conservar todas las cosas
segn la naturaleza con la que las ha dotado. Pero, como Aquino demues-
tra en su prxima prueba, la naturaleza de la mente humana es esencial-
mente subsistente, lo que significa que su final estructura busca la super-
vivencia independientemente del cuerpo.
(21) Aquino, T. Contra Gentiles, libro ii, captulo 55: Conuptio est mutatio quae-
dam, quam oportet esse terminum motus unde oportet quod orne quod
corrumpitur moveatur. Ostensum est autem quod omne quod movetur est
corpus; oportet igitur omne quod corrumpitur esse corpus, si per se corrum-
patur, vel aliquam formara seu virtutem corporis a corpore dependentem, si
conumpatui per accidens. Substantiae autem intellectuales non sunt corpora
eque virtutes seu ionnae a corpore dependentes. Ergo eque per se eque
per accidens conumpuntur. Sunt igitur omnino incorruptibiles. Conf. tambin,
libro ii, captulo 79; y Sununa Theologica. parte i, cuestin 75, artculo 6.a.
(22) Aquino, T. Contra Gentiles, libro ii,. captulo 55: Impossible est naturae de-
siderium esse inane; natura enim nihil facit frustra Illa autem, quae ipsum
esse perpetuum cognoscunt et apprehendunt, desiderant ipsum naturali desi-
derio. Hoc autem convenit mnibus substantiis intellectualibus. Omnes igitur
substantiae intellectuales naturali desiderio appetunt esse peroetuum; ergo im-
possibile est quod esse deficiant. Conf. tambin Quaestiones Disputatae, de
Anima, cuestin una, artculo 14.
Nota. Aquino no hace uso formal del que es referido como orgumento
moral para la supervivencia, aunque sostiene, naturalmente, la necesidad
de una sancin eterna de la ley moral. El argumento puede ser expuesto
brevemente diciendo que la estructura completa de la vida tica, tal como
la reconocemos, con sus demandas absolutas, nos obliga a reconocer la
supervivencia como la condicin nica bajo la cual el conflicto de derechos
y deberes, la distribucin correcta de premios y castigos, y as sucesiva-
mente. pueden ser finalmente resueltos y adjudicados. Realmente, el concep-
to entero ce ley moral, de conciencia, de discriminacin, de correcto y
Isista
t o ndespues
^ J * " de
? la Smuerte.
ignif'cacin' a menos la mente del individuo per-
500
INDICE DE AUTORES
w
SAN ACUSTN, 117.
SANDIFORD, P., 421. WALKER, L . J 347, 4 7 1 .
SCHLEIDEN, M . J . , 111. WALSH, F . A., 354.
SCHRRAMM, G. J . , 296, 306. WARREN, H. C . , 70, 71, 152, 159, 174,
SCHULTZE, F . E 111.
182, 217, 240, 307.
SCHWANN, T., 111.
SCHWARZ, H., 375.
WAsnBURN, M. F 268.
WASHMANN, IE 119, 263, 2 6 4 , 267 ,268,
ScHWERTNER, T . M., 60.
337 338 339
SEDCWICK, W. T., 152.
SELZ. O., 383, 385, 398. 401. WATSON, J . B.', 71, 126, 131, 152, 264,
SHAND, A . F . , 306. 268., 298, 302, 303, 307, 347, 414, 416,
SHARP, L . W 84. 421, 423, 428, 435, 402, 4 7 1 , 477, 483.
SHERRINCTON, C . S . , 149, 152. 300. WEBB, E . , 428.
SICER DE BRABANT, 58. WEBER, E . H 163, 174.
SILVESTER MAURUS, 61. WEBER-FECHNER, 156, 160.
SMITH, H. W.. 338. WEISMANN, A . , 322, 327, 337, 112, 119.
SMUTS, J . C., 94. 107. WELD, H. P 242.
SNODCRASS. W., 242. WELLS, H . M 378, 380.
SCRATES, 273. WENZL, A . , 160.
SPALLANZANI, L . . 111. WERNICKE, 114.
SPEARMAN, C . , 62, 126, 131, 277, 287, 345, WERTHEIMER, M.. 127, 131.
346, 347, 373, 428, 435, 439. 444. 455, WEVER, E . G., 196, 197.
458. 460. WEXBERC, E., 435.
SPENCER, H.. 112. 263, 268, 375. 440. WHITEHEAD, A. N 94, 107.
STACE. W. T., 90. WILM, E . C . , 267.
STEINMANN, G., 326, 338. WILSON, E . B 84, 96, 108.
STILES, P . G 145. WILLWOLL, A., 71, 355.
STOKER, H. G 473. WINDLE, B . C . A., 107, 3 3 7 .
STRRINC, G., 366. WISLITZKY, S 297, 307,
STOUT, G . F.. 415, 422. WOODWORTH, R . S 126, 131, 152, 240,
STUMPF, C 126, 13. 242, 252, 286, 287, 305, 352, 355, 395,
SULLY, J 159, 242, 254. 396, 401, 405, 4 0 9 , 418, 4 2 0 , 423, 434,
SUMMERS, W. G., 460. 435, 436.
SYLVIUS, F., 385. WOODYARD, E., 287.
WUNDT, W., 54, 59, 61, 62, 70, 125. 131,
238, 263, 284, 375, 3 9 4 , 396
TAYLOR, A. E . , 4 % , 500.
TERMAN, L . M 346, 347.
THORNDIKE, E . L 276, 287, 347, 414, 470 YERRES, R . M 470, 4 7 3 .
473. YOUNC HELMHOLTZ, 2 1 1 , 2 1 5 .
TILTON, J . W 287.
TINKER, M. A., 240, 242.
TITCHNERS, E. B., 125, 131, 160, 2 4 1 352
355, 462, 471.
ZELLER, E., 90.
TOMS DE AQUINO,
ZICLER, M . J . , 182.
TROLAND, L . T 70, 152, 174, 182 197
216, 253, 307. 375, 441, 445 ZICLIARA, T . M 70, 421, 483, 498, 499.
ZWAARDEMAKER, H . , 176, 182.
TS'AI, L . S 297, 307.
ZYBURA, J . S . , 6 1 .
504
INDICE ALFABTICO
AQUINO y
Abiognesis, 112, 119. argumentos morales en favor de
Abstraccin, 346, 349, 352. la supervivencia de la mente
humana, 504.
y atencin, 387. ARISTTELES, 57.
criterio de inteligencia, 346. cambio accidental, 85.
negativa, 388. substancial, 86.
positiva, 388. causas ticas del mal, 485.
Accin humana. 403. comportamiento animal, 312.
y carcter, 426. composicin psico-fsica de la
Accin de masa cortical: P r i n c i p i o vida, 312, 489.
de, 142.
Acto y potencia, 55, 56, 88, 89. comn-sensibles, 222.
Acto: Psicologa del, 125. concepto, 349.
Adquisicin de conocimientos (Vase Me- constancia del ego puro, 441.
moria), 269. contingencia de la ciencia, 50.
Afasia, 144. - creacin, 115.
Agrafa, 144. diferencias individuales, 458.
Alexia, 144. distincin de las formas de co-
Alma (Vase Enlelequia, Mente, Princi- nocimiento humana y ani-
pio Vital). mal, 465.
AlteraUo, 312. divisibilidad del principio vi-
Alucinaciones, 248. 253. tal, 118.
\mbiente (Vase Medio), 425. dualismo de mente y materia,
Ambigedades de percepcin, 233. 129. 490.
Ambivertidos. 431. duda metdica, 51.
Amitosis, 81. emergencia restringida de la
Amphioxus, 98. 103. vida orgnica, 116.
Ampolla, 168. emocin. 292.
Anabolismo. 80. entelequia, 99,
Anatoma comparada, 324. evolucin del cuerpo humano.
Anulacin de la mente humana, 504. 334.
A peticin (Vase Orexis), 289, 369. facultades, 447.
Appetilus. fantasma, 450. 451, 465.
concupiscibilis, 294, 453. formas sucesivas del embrin,
intellectivus (Vase Voluntad), 494.
376 y sigtes. funciones noegenlicas de la
irascibilis, 294, 453. mente. 346.
sensitivus, 290, 453. hbito. 411 y sigtes,
Aprehensin de experiencia, 346. hilemorfismo. 85.
de relaciones, 357 a 362, 470. ilusiones. 238.
simple (Vase Concepto), incomplecin de la ciencia, na-
Aprender (Vase Memoria), 269. tural, 50.
AQUINO y indeterminismo moderado de la
abstraccin, 350. 388, 463. voluntad, 480.
acto y potencia. 55, 88. inerencia, 363.
adquisicin de conocimientos. 49. inmanencia d e 1 conocimiento,
a peticin, 289, 375. 470.
505
ARISTTELES,
AQUINO y
dualismo de mente y mate
inmanencia de la vida, 91, 309. ria, 130, 490.
inmaterialidad de la mente, 495.
duda metdica, 51.
inteligencia, 345.
forma accidental, 87.
introinspeccin, 54.
forma sustancial, 85.
juicio, 357.
hilemorfismo, 52, 84.
leyes de asociacin, 272.
libertad de ejercicio, 480. inmortalidad de la mente hu-
de especificacin, 480. mana, 495.
libre albedro, 480. leyes de asociacin, 273
materia y vida, 104. materia primaria. 85.
memoria, 269. materia secundaria, 87.
memoria y reminiscencia, 272. potencia y acto, 55, 56, 88
memoria intelectual, 365. 89.
mente-substancia, 487. principio vital, 104.
metodologa, 51. psicologa de acto, 125.
motivacin, 369. psychologia perennis, 1 2 9
percepcin, 220. 130.
perfeccin de las energas vi- realismo moderado, 463.
vas, 95. sueos, 248.
persona, 437. teora entelequiana de la vi-
philosophia naturalis, 53. da, 99.
potencia y acto, 56, 88, 89. Arte, criterio de inteligencia, 468.
principio de continuidad, 317. y placer esttico, 469.
principio de proporcin causal, Articulaciones: sensaciones en las, 167.
318. cualidad, 167.
psicologa moderna. 58. estmulos, 166.
psychologia perennis, 130. receptores, 167.
razonamiento, 363. Asenso, 358.
realismo moderado del conoci- Asociacin, 397.
miento, 463. controlada. 398.
sensacin, 153. espontnea, 397.
carcter concreto,155 fibras de, 135.
aspecto consciente, leyes, 273.
154. pruebas, 283.
sensus communis, 219. pruebas y carcter, 283.
sentidos internos, 219, 269. pruebas y memoria, 283.
simplicidad de la mente huma- y acto de voluntad, 297.
na, 487. Atencin, 387.
sistema psicolgico, 55. hbito, 387, 416.
species, 153. abstraccin, 416.
inteligibilis, 351, 464, alcance, 388.
47. clases, 387.
sensibilis, 311. cualidades, 388.
substancialidad de la mente hu- definicin, 387.
mana, 487. disposiciones temporales, 390.
tacto, 161. factores de ventaja) 391.
teleologa del instinto, 259. fenmenos antecedentes, 391.
unidad psico-fsica de la vida, fenmenos concomitantes, 392-
313, 489. fenmenos consiguientes, 393-
vida, 91. fluctuacin, 389.
volicin, 375. hbito, 387, 416.
deliberada, 376, 479. intensidad, 390.
natural, 376 teora centro-sensorial, 394.
ARISTTELES y AQUINO, 57.
teora de facilitacin, 394.
y cambio accidental, 85. teora gentica, 395.
cambio sustancial, 86.
teora de inhibicin, 394.
distincin de imagen y per-
teora motora, 394.
cepcin, 253.
teora de reforzamiento, 394-
506
Audicin (Vase Odo), 191.
biauricular, 226. Carcter, desarrollo gentico, ideales, 433.
Aurcula y oreja, 186. imaginad n
Averrostas. 58. eidtica. 433.
Axn, 134. 140. i m i t a c ion,
433,
etimologa, 425.
B significacin. 425, 429.
tipos. 431.
Basedowoide. Tipo de carcter, 432. accin, 426.
Bastones de la retina, 201. compensacin. 434.
Behaviorismo. 126 (1). disposicin, 426.
Behaviorisla: psicologa, 126. educacin. 430.
carcter, 425. emulacin, 433.
conocimiento intelectivo, 462. hbito. 426.
emocin, 302. herencia. 426.
hbito. 416. medio, 425.
instinto, 258. . Minderwertigkeitsgcfhl.
inteligencia, 345. 430 (1).
introinspeccin, 67. motivo, 427, 434.
, - volicin. 476. persona. 425.
sBclleza / y l a r t e l " ^ ^ personalidad, 425. 434.
Biogenetisches Grundgesets, 338 (2). psicologa b e b a v iorista.
Bin qumico. 98. 428.
Brillantez de los estmulos visuales, 206. psicologa individual, 426.
207. 428.
BROCA: centro de, 144. sentimiento de inferiori-
iiURiDANi Asno de, 483.' dad, 429.
temperamento. 426.
teora psicoanaltica. 428.
valores. 427.
voluntad d e comunidad.
Calor: Sensaciones del, 164. 430.
cualidad, 167. voluntad de poder. 428.
estmulos, 166, 167. Cariosoma. 78.
receptores, 167. Catabolismo, 80.
Cambio accidental, 85. Clula tpica. 76.
clases, 86. composicin qumica. 78.
substancial. 85. estructura. 76.
Capacidad estimativa, 255. flinijiimiy 79,
Capacidades humanas, 343. 449. .Clulas olfatorias. |132l J 7
clasificacin, 451. .enestesia. I i a.
cognitivas, 452. Centro de WERNICKE, 144.
motoras, 454. Centroesfera. 77.
orcticas, 453. Centrosoma. 77.
orgnico-mentales, 450, 451. Cerebelo, 135.
Caracol (Vase Cclea), 167. Cerebro, 135.
Carcter, 425. Cerebro-espinal: Sistema nervioso, 134.
desarrollo gentico, 429. Cero fisiolgico, 164.
Cicloide: Tipo de carcter, 431.
Ciencia, 63.
(1) Behaviorismo.1. Psicologa filosofa. 63.
de la conducta.2. Punto de vista terico psicologa, 64
segn el cual todos los fenmenos psqui- Cisura de ROUNDO. 144.
cos pueden, ser tratados adecuadamente Citoplasma. 76.
por el mtodo de la conducta. (Este punto Claridad (Vase Brillantez). 206.
de vista es antiguo; pero la escuela pro- Cclea. 167. 188.
piamente dicha naci con WATSON (1913).
Sin. conductismo. Dist. de psicologa ob- (1) Sentimientos complejos de inferio-
jetiva.) ridad.
(2) Ley biogensica de HAECKEL.
507
Continuidad efectiva. 452.
Color, 204. Continuidad: P n n c i p i o de, 317.
acromtico, 206. Contraste cromatico, 20.
adaptacin, 207. Conviccin, 469.
brillantez. 205. Crnea. 200.
ceguera, 208. Coroides, 200.
complementacin, 210. Corpus Aristotelicum, 90.
contraste, 208. Corpsculos de GOLGI, 77.
cromtico, 204. _ de MEISSNER. 162.
estmulos, 199. _ de PACCINI, 166, 167.
leyes de las mezclas de color. 204, Corteza cerebral, 135.
216. Cortex, 135.
matriz, 204. Costumbres, 466.
posl-imagen. 208. Creacionismo, 115.
saturacin, 205. . cuerpo humano, 334.
Compartimientos del caracol, 188. mente humana, 492.
Compensacin, 408. 433. vida orgnica, 115.
Comportamiento (Vase Corducta), 403. vida eensorial, 335.
Conacin, 381. 383. 453. Ciecmienlo celular, 80. 102.
Concepto, 349. Creencia. 469.
e imagen. 351, 463. Cresta acstica, 168. 169.
inmaterialidad. 351, 463, 488. Cristalino. 202. 203.
naturaleza universal, 349, 352. Criterios morales de inteligencia, 467 .
488. Cromatina. 77.
y percepcin. 349, 463. Cromosona, 77.
Conciencia, 123. 449, 467. Cuerpo: Sensaciones del, 169.
base cortical. 137. bienestar, 173.
estmulo. 158. enfermedades, 172.
localizacin cerebral, 143. fatigas, 172.
Condriosoma, 77. necesidades, 170.
Conducta, 403. satisfacciones, 171.
expresiva en el hombre, 403. Cultura. Criterio de inteligencia, 465.
instintiva, 260, 404. Culis vera. 161.
Conducto auditivo (Vase Meato), 186.
Conflictos: Solucin de, 408.
Conocimiento, 153. D
adquisicin, 49.
distincin entre los tipos Darwinismo o hiptesis darwiniana, 326.
humano y animal, 465. Deductivo. Mtodo, 66, 364.
inmanencia. 309, 470. Defecacin: Sensaciones de, 175.
modos analticos. 51. Defensa: Reacciones de, 407.
naturaleza del tipo intelec- Dendritas. 134, 140.
tual. 461. Desagrado; Sentimientos de: 291, 311.
naturaleza del tipo senso- Desarrollo orgnico, 80.
rial, 310. Deseo, 289. 290. 292, 293, 310, 369, 375,
preliminar al deseo. 289, 475, 481.
292, 310. 369, 375, 478. y conocimientos, 289, 292, 369, 375,
480, 481. 478, 480, 481.
animal: Naturaleza de!, 310 Deseos: Su realizacin en los sueos, 249.
Distinto d e 1 conocimiento Deterministas: Teoras de voluntad, 475.
humano, 465. biolgicas, 477.
humano (Vase conocimien- fsicas, 475.
to intelectual), 461. psicolgicas, 478.
Conos de la retina, 201. Diapasn, 191.
Conservacin de la integridad protoplas- Diferencias individuales, 457.
matica, 82. Diferencias individuales y memoria, 275.
Conservacin: Ley de la, 103. 476. Dinmico: Equilibrio, 168
y energas vitales, 103.
Consonancia. 192. cualidad, 169, 70.
Contenido: Psicologa de. 125 estmulo, 168.
receptores, 168.
508
Disonancia. 193. Emocin, estmulos. 298.
Disposicin, instinto. 260.
~ y carcler. 425. investigacin experimental, 296.
y hbito, 416, 420. interpretacin behaviorstica, 302.
Distancia: Percepcin de, 225 estmulos favorables y desfavo-
Dolor referido, 173. rables. 296.
Dolor: Sensaciones de, 163. factor dificultad. 297.
cualidad, 164. factores de emergencia, 294. 300.
estmulos, 163. factores leves. 294.
_ receptores. 163. furor. 260.
Dualismo aristotlico, 129 490 hiptesis dcrwiniana. 299.
Duda. 51, 469. memoria. 277.
Duda crtica. 51. modificacin pasiva. 293.
Duplicidad: Teora de la. 210. papel en la vida mental, 303.
Duracin: Percepcin de. 228. presencia y ausencia de esmu-
los. 297.
teora de AQUINO. 291.
E .le JAMES-LANCE. 299. 300.
302.
Educacin y carcler, 429. freudiana. 302.
Educcin y correlatos. 346. hrmica. 302.
de principio vital. 116. 335. talmica. 300.
de relaciones. 346. Emprico, cornil distinto a experimental.
Efecto de PUHKINJE, 211. 70.
Ego, 128. 437. Empirismo. 230.
cambios fenomenales. 442. Emulacin y carcter. 433.
cientficos, 438. Endolinfa. 188.
expcriencial, 438. Energas vitales: Teoras de, 97. 99,
mltiple. 442. v leyes de conservacin.
personal. 438. 97. 99. 103.
puro. 438. 440. Kntelequia. 99.
social, 438. animal. 314.
substancial. 140. humana. -189.
unidad, 441. vegetal. 99.
volicin, 377. 439. Knlimeiuu. 365.
Ego-concicncia, 437. Epicreos, 495.
Eidtico, 247. Epidermis. 161.
Elan vital. 93. 98. Epignesis. J9 136j 19 L 495.
Eleccin. 376. Equilibrio esttico, 167.
estudios inductivos. -181. cualidad. 168.
liberta.! de, 481. estimulo, 168.
tipo, 376. receptores, 168.
Embriologa. 324. 330. Equilibrio: Sensaciones de. 167.
Emergencia: Teora de la, dinmico, 168.
absoluta, 112, 113, 335. 492. esttico. 168.
restringida, 116, 336. Equipoiencialirlail cortical: Principio de.
Emergente: Evolucin, 93. 94. 33-4. 492. 142.
Emocin, 292. Erizo re mar, 98. 103.
appetitus concupiscibilis, 294. Ertica: Experiencia, 170. 171.
appetitus irascibilis, 294. Esclertica. 200.
aproximacin y alejamiento, de Escuela de OHATZ. 163.
estmulos. 298. Especie biolgica.
aspecto apetitivo. 283. natural. 319.
aspecto cognitivo. 292. sistemtica. 319.
aspecto orgnico. 293. Especifica: Teora de la energa nerviosa.
clases. 260. 293. 141.
clasificacin de AQUINO, 2%. Espirema. 78.
complejidad biolgica. 307. Espongioplasina. 76.
control. 304. Esporulacin. 82.
Factores factos p, 456-
s, 456.
Espontan^ " 'ida
w, 456.
Esquizofrenia. W - 431.
er<
internacionales. 447.
Esquiles: !>' potenciales, 449.
Esteieoicopio.
E-ittita. 468. Facultades r.ogritivas, 451.
Eti. 69. 467. Facultades humanas. 447.
Euflena vinde. 2W- _ AQIJINO, 447, 449, 450. 458
clasificacin IRE AQIKNO, 45O,
S S & J R S I F I , . diferencian individuales. 45fl'
estudios del problema, 447,
334. factores activos de la mente
embriologa rompa- 448. * "
rada. 330. factores intencionales de l a
homlogo anatmi- mente, 447.
co. 329. investigacin moderna. 451.
rgano- rudimenta- mediciones mentales. 456.
rios. 331. orgnicas, 450, 451.
paleontologa. 332. orgnico-mentales, 450. 451
Evolucin emergente (Vase emergente), 93 psicologa factorial. 454.
Evolnrin de vida. 317. , racionales, 450. 454.
anatoma comparada. 824. significacin en la teora de
_ doctrina de AQUINO. 317, 319. AQUINO, 449. 454, 456.
334. Facultades racionales. 450. 454.
embriologa comparada 324. Fantasma. 350, 354. 364.
especies naturales. 319. papel en la cognicin intelec-
especies sistemticas. 319. tual. 351.
factores activos en la natura- Fatiga: Sensaciones de. 174.
leza, 323. Fibras nerviosas.
fisiologa comparada, 325. aferentes, 136.
gentica. 322. de asociacin. 136.
hecho probable. 317. eferentes, 136.
hiptesis darviniana, 326. Ficcin metodolgica. 96. 108.
de BUFFON-ST. HILAI- Filosofa. 63.
RE. 327.
Iamarckiana. 327. y ciencia, 63.
vitalista. 328. y psicologa. 64.
lmites de la teorizacin. 317. Fsica: Significacin de. 482.
modo probable. 326. Fisiologa comparada, 325.
monofilctica. 320. 326. Flachenfarben. 217.
paleontologa. 321. Folculos pilosos. 162.
polifilctica. 320. 326. Forma accidental. 86.
significacin. 319. Forma: Creacin mental de las cualida-
Experimental: Como distinto a empri- des. 463.
co. 70. Percepcin de, 223.
L i s t n superficial: Percepcin del. 223. Forma substancial, 56. 85, 86, 87.
y forma accidental, 87.
Extincin de la mente humana 495
Extrovertidos. 129. 431. materia primaria, 85, 86, 87.
natulralcza. 87.
realidad. 86.
Fsiles, 321, 332.
Fvea, 201, 211.
Foxhall: Hombre de, 332.
Factores activos en la mente, 448 Frialdad: Sensaciones de, 164.
potenciales de la menta .448 cualidad, 165.
r actores mentales, 447. ' estmulos, 164.
activo, 4-48 receptores. 165
faclos g, 455. Fro: Puntos de. 164.
o. 456. Funciones mentales del cerebro, 142.
Furor, 291.
510
G Hbito, inhibicin, 414.
instinto, 412.
Crnica: Reproduccin, 82 interpretacin brhavioritta, 416.
Ganglios, J34.
Gemacin, 82.
hrinirfl, 417.
Gene, 78.
pairnaiialflira, 417.
tradicional, 420.
(enera potenliarum, 456 nrresidad, 419.
Generac in espontnea. 12 |I9 naturaleza, 412.
Gentica, 322. papel en la vida mental, 419.
Germoplaama, 322. propensin, 416.
Cestali (1). reflejo, 412.
Gestallista: Psicologa, 127. repeticin, 413.
inlro inspeccin, 54. refnr/amiento. 414.
percepcin. 232. significacin. 411.
teora del conocimiento. teora de AQUINO. 111 a 415.
Glndulas, 137. uniformidad. 415.
pancreticas. 137. ut habitus, 418.
sudorparas. 137. ut natura. 418.
suprarrenales. 137. Hambre: Sensaciones de, 170. 171.
timo. 137. 331. Ilclicolrcma. 189.
tiroides. 137. Herencia.
Gusto: Sensaciones de, 178. carcter. 426.
cualidad. 180. evolucin. 321.
estmulos, 179. libertad de voluntad. 476.
olfato. 181. Hilemrfica: Teora. 85.
receptores. 178. Hipnaggicas: Imgenes, 248.
umbral. 180. Hipnosis y tendencias determinantes, 381.
Hombre de CRO-MAGNON. 334.
H de HKIDKLUEHG. 333.
Hbito.
411. de PII.TDOWN, 333.
accin. 412. llomeostasis, 119.
base fisiolgica. 412. Homo sapiens. 333, 363, 466.
base psicolgica, 413. Horm (MONAKOW). 98.
carcter, 426. Hrmica: Actividad. 98. 108.
caractersticas fijadas, 415. Psicologa, 125.
clases. 414. Hucsecillos del odo medio. 187.
control. 418. Humana: Accin, 403.
cualidad permanente, 411. clases. 403.
desarrollo. 414 desenvolvimientos especiales, 407
disposicin. 429. movimientos exteriores y voli-
en las primeras fases de la vi- cin, -104.
da. 419. significacin, 403.
facilidad, 415. Humor acuoso, 203.
ganancia o prdida total, 411. vitreo. 203.
independencia de. la atencin, 416.
indeterminacin de la menje hu- I
mana, 412.
Ichheit (personalidad, yo-idad), 439.
(1) C e s tal l. Palabra alemana fre- Id.. 128
cuentemente usada en otros idiomas, tra- Idea (Vase Concepto). 358. 398.
ducida a veces por configuracin, forma, Ideas; Asociacin de. 358. 398.
estructura. Trmino aplicado a unidades Ideales y carcter. -433.
organizadas de experiencias y de conduc- Ideo-motora: Teora. 404.
ta. que poseen propiedades especificas no Ilusin d e MULLER-LYER. 236.
derivablcs de las partes y sus relaciones, Ilusiones, 235.
en contra a sensacin, reflejo y algunos clases, 235.
otros conceptos que implican que los com- orgenes. 237.
plejos pueden ser tratados como sumas de Imgenes, 245.
unidades simples. alucinatorias, 218.
311
Intelecto, pasivo, 349, 350 354, 463.
Imgenes, asociacin controlada, 398. _ sentidos, 358, 470.
_ asociacin libre, 9t. Intelectual: Conocimiento.
_ contenido, sin significacin, 20U _ arte, 468.
_ cualidades, 245. conocimiento animal, 465.
efectos motores, 245. cultura, 465.
_ eidticas. 247. moral, 467.
_ eidticas y carcter, 4 3 z -
equivalente-quinesttico, 246.
naturaleza del mismo, 461.
percepciones, 245, 253. religin, 469.
hipnaggicas, 248. teora behaviorista, 462.
sensoriales, 246. de realismo modernado,
estructural, 462.
tendencias determinantes, 382. gestaltista, 462.
visual-quinestticas, 405. intelectualistas, 461.
Imaginacin, 243. sensoriales, 461.
Base orgnica, 244. Intelectual: Forma. (Vase Mente Hu-
creadora, 250. mana.)
funciones psicolgicas, 243.
memoria, 271. Intelectuales: Procesos intelectuales como
papel en la vida mental, 251. distintos a los sensoriales, 358.
reproductiva, 250. Inteligencia. 345.
sensus cummunis, 243. actitud behaviorista, 344.
solucin de problemas, 251. criterios externos, 345.
sueos, 248. estudiosos, 346.
Imitacin, 261. principios neogenticos, 346.
y carcter. 433. productos, 345.
Impulso nervioso, 140. psicologa comparada, 263.
ley de todo o nada, 141. psicologa factorial, 345.
perodo refractario," 141. significacin, 344.
variacin negativa, 141. teora moderna, 345.
velocidad, 141. Intencionales: Factores intencionales de
Incertidumbre: Principio del, 473, 483. la mente, 447.
Incitograma, 244. Intensidad de sensaciones auditivas, 191,
Indeterministas: Teoras, de la voluptad, 194.
478. Interacciones psicofsicas, 491.
extremas, 478. Inlroinspeccin, 53, 66, 126, 488.
moderadas, 479. Introvertidos, 128, 431.
inductivo: Mtodo, 66, 364. Intususpensin, 80, 101.
entimema, 365. Instinto, 256.
silogismo, 365. base orgnica, 258.
Inexistencias intencionales, 462. clases, 258.
Inferencia, 363. desarrollo, 260.
Inferenci'al Proceso. 363. elemento cognitivo, 256.
ciencia. 364. estimativas, 255.
actor por consiguiente, 365. hbito, 412.
filosofa. 36$. funciones psicolgicas, 256.
memoria, 365. innato, 257.
Inferioridad: Complejo de, 128. 429 inteligencia, 266.
Inimaginal: Teora del pensamiento, 351. interpretacin behaviorstica, 258.
Inmanencia del conocimiento, 309, 470 interpretacin hrmica, 258.
inmanencia de la vida, 91 309 juicio sensorial, 359.
Inmaterialidad de la mente humana, 488. maduracin, 261.
Inmortalidad de la mente humana, 495 modificacin, 261.
Impulsivos; Actos. 404 no unido a emociones bien defi-
Intelecto, 345, 349.
activo, 349, 350, 463, 464 nidas, 260.
dependencia objetiva de los; sen- papel en la vida mental, 266.
t'dos, 351. reflejo, 257.
memoria, 364. significacin, 255.
objeto, 349, 463, 496 teleologa, 259.
teora de AQUINO, 255, 263.
512
Instinto, teora del control inteligente, 263,
265. Materia, naturaleza, 87.
teora 'del control mecnico 263 cambio substancial, 85.
264. forma substancial, 85, 86, 87.
teora del control sensorial 263 materia secundaria, 87.
265. realidad, 86.
unido a emociones bien defini- Matiz. 205.
Matriz espacio de tiempo, 94.
das, 260. Mecanicistas: Teoras de la vida, 93.
Iris, 201, 202.
Irritabilidad del protoplasma, 82. absolutas. 93.
restringidas. 93.
testica, 94.
J Mecanismo absoluto, 92.
Juego, 261. teisllco, 94. 96.
y carcter. 430. Medio.
Juicio, 357. y carcter. 425.
naturaleza impalpable. 360. y evolucin. 323.
experimento, 359. y libertad ile voluntad. 476.
productos de los sentidos. 358. 359. Mdula oblongada. 135.
360. Meloda: Percepcin de, 230.
sentimiento. 358. Membrana basilar. 188. 194. 196.
significacin. 357. tactorial. 189.
de REISSNER, 188, 189.
Memoria, 269.
aprender; todo versus parte, 278.
L asociaciones verbales, 284.
base orgniea. 270.
Lactacin: Sensaciones de. 171. cambio de fondo al aprender,
Lmina espiral, 189. 282.
Latido sonoro, 193. eullivo. 286.
Lenguaje: Como criterio de inteligencia. curvas del aprender. 275.
466. curvas de retencin. 280.
Lenguaje hablado: Percepcin de, 230. diferencias individuales. 276
Lenguaje motor; Centro cortical del, 143. edad. 276.
Lente cristalina (Vase cristalino), 202. ' emocin. 278.
Ley principal de reproduccin mental, 273. factor de preteridad. 269. 270.
L e y d e WEBER-FECIINEII. 156, 160. funciones psicolgicas. 270.
Leyes de evocacin, 272. inhibicin retroactiva. 281.
Leyes generales de la evocacin, 273. imgenes libremente originadas.
Libertad de voluntad (Vase voluntad). 475. 274.
Liberum arbitrium, 481. imaginacin. 270.
Libido. 98, 108. inteligencia. 277, 365.
Libre albedro (Vase libertad de Volun- intencin de aprender. 277.
tad), 475. leyes del recuerdo. 273.
Linfa del odo interno. 188. materiales. 275. 284.
Linina, 77. papel en la vida mental, 285.
Locomotor (Vase Motor). 311. prctica espaciada. 279.
Localizaciones corticales. 143. preferencias individuales, 277.
Luz, 199. recitacin. 278.
Luz: Adaptacin de la retina a la. 206. reminiscencia. 272. 280.
ritmo. 278.
significacin. 269.
M terdencias perseveralivas. 274.
279. 282.
Mcula acstica, 168. 169.
tensin muscular. 278.
Mcula ltea (Vase amarilla), Mental: Limitacin de la energa, 55.
Mentales: Mediciones. 457.
Mancha amarilla. 201.
ciega, 201. Mente.
Manchas de tinta: Prueba de, 216, 284. concepto operativo. 125.
Materia primaria (prima o primera). 85. conducta. 126.
13
Movimientos lunlid ,
Mente.
_ estructura. IZo. _ teora ideo-mbtriz, 404.
_ impulso inconsciente, 12. Movimientos voluntarios, 404.
patrn, 127. Mucosas. 161.
teora tradicional. 129. Muerte fisiolgica. 80
Mente animal. Mlleriana: Teora, 142.
destino, 313. Msculos: Sensaciones en los. 165.
naturaleza. 309. cualidad, 165.
origen. 335, 336. estmulos, 166.
Mecle humana, 343, 484. receptores, 165.
contenidos especiales. 345.
destino, 495. N
mtodos de investigacin.
343. Nativismo, 230.
naturaleza, inmaterial, 488. Naturaleza subsistente del alma humana.
simple, 487. 490. 496.
sustancial. 488.
Nusea: Sensaciones de, 173.
origen, 492. Neardcrlhaloide: Hombre de. 333.
potencialidad, 449. Nervio auditivo, 191.
p r i n c i p i o s neogenti- rama coclear, 190.
eos, 346.
relacin con el c u e r - rama vestibular. 168.
po. 489. Nervio ptico, 201.
Metabolismo, 80. Nervio vago. 139.
Metempscosis. 493. Nerviosas: Teora de las energas espec-
Mtodo. ficas. 141.
deductivo. 66, 364. Nerviosidad: Sensaciones de. 171.
inductivo. 66. 364. Nervioso: Protoplasma. 139.
Mtodo de la psicologa general. 66. Neurograma. 244.
Mtodo del sistema filosfico de AQUINO. 51 Neurona. 133.
Miccin; Sensaciones de. 171. 172. aferente. 133, 147.
Mielina: Cubierta o vaina de. 136. conestora, 133, 147.
Minderwertigkeitsgelh!. 129. 430 (1). eferente. 133, 147.
Mitosis. 81. estructura, 133.
Modiolus, 189. axn, 134.
Moi y non-mo!. 464. dentritas, 134.
Monismo, 92, 107. sinapsis. 134.
Monoformismo. 494. NiI voLilum quin praecognitum, 369, 375.
Moral: Argumento moral para la inmor- Noegenticos: Principios de la mente, 346.
talidad. 500. Ncleo, 76. 77.
Morfologa. 68. Nuclolo. 77.
Motivacin. 369. Nucleoplasma. 77.
condiciones, 369.
estudios experimentales, 372. O
Motivo, 369.
aparicin de la conciencia, 371. Oberflchen/arben, 217 (1).
carcter. 427. 431 Objetividad de las funciones mentales, 448.
ejecucin de energa adecuada, 371 Obliviscencia. 279.
significacin, 369.
en contraste con la reminis-
tipos. 370.
cencia, 272.
Motor: Comportamiento. 311.
Obscuridad: Adaptacin de la retina a la.
Motores: Mecanismo de los. 137. 165.
Motrices: Capacidades de las. 454. 459. 207,
Movimiento; Percepcin de, 227. Ocular: Debilidad. 210.
.Movimientos adaptativos de la clula, 82. Odo: Sensaciones del. 191.
anatoma, 186.
anatoma y ojo, 205.
clases, 191.
d i Sentimientos complejos de inferio-
ridad.
(1) Adhcrente a una superficie.
514
Odo: estmulos, 185. Percepcin, base orgnica. 221.
-s- fisiologa y estimulacin. 190. caractersticas especiales, 222.
hiptesis de las descargas. 1%. distancia, 225.
receptores. 189. extensin supe:
teora de la frecuencia. 195. ficial, 223.
del modelo sonoro, 1%. forma. 223.
de la resonanc a. 194.
:
movimiento. 227
del telfono. 195 solidez. 223.
Ojo. 200. tamao. 226.
anatoma. 200.
comparado con el odo. 205. caractersticas temporalea. 228.
fisiologa y estimulacin. 203. duracin. 229.
Ojo: Proceso ciliar del. 201. movimiento, 229.
Olfato. 175. ritmo, 229.
cualidad. 176. empirismo. 230.
estmulos. 175. factores de ventaja. 233.
y gusto. 181. funciones psicolgicas. 219.
receptores. 175. gestallismo. 231.
umbral, 177. ilusiones. 235.
Olfativas: Sensaciones (Vase Olfato). 175 naturismo. 230.
Olvido, 279. papel en la vida mental. 238.
Orexis. sensus rommnnis, 232.
intelectual. 369, 375, 475. Pcrilinfa. 189.
sensorial. 289. 292. 311. Percseveracin: Tendencias de ( V a s e
Organismo biolgico. 75. Tendencias perseveralivas). 274. 278.
composicin. 100. 279, 281.
designio interno. 92. 94. 95. Persona. 437. 438. 439. 410. 441.
103, 106. cambios f nomcnales. 442.
sistema equipotencial armonio- carcter, 425.
so, 103. cxpericnc'a. 438.
sistema material, 91, 104. opinin tradicional. 145.
unidad, 92. 94. 101. substancialidad. 140.
Organo de Corr. 137. 189. 194. unidad. 442.
Organos rudimentarios. 331. Personalidad,
apndice vermiforme. 331. y carcter. 125. 43-4.
coxis. 331. ego. 438.
pliegue semilunar. 331. fragmentacin. 412. 443.
timo. 331. mltiple. 443.
Orgasmo sexual. 172. V persona. 425.
Organizacin, 75. Picoteo; Instinto de. 261.
Origen de vida. Piel, 161.
Pilhecanthropus ererlus, 332.
intelectual. 492.
orgnica. 111. Placer: Sentimiento de, 291. 310.
sensorial. 317. Plasmosona. 77.
Plastidio*. 76.
Plausibilidad de la cicni a. 49.
Plegarla. 69.
Poder estimativo. 255.
Poesa: Percepcin de, 230.
Paleontologa, 321. 332. Polimorfismo, 447.
Pancreticas: Grndulas. 137. Post-imagen. 208.
Paralelismo psico-fsico. 475, 490. frecuencia. 209.
Paramecium caudaium. 83. negativa. 208.
Pensamiento productivo. 399. persistencia. 209.
Percepcin (cosa percibida), 219. positiva. 203.
concepto, 349. ter.u d.id > tr uisitoriedad. 217
cualidades. 245. Potencia y acto. 55. 88. 89.
Preexistencia de la mente humana. 493.
imagen. 245. 253.
Presin: Sensaciones de, lb2.
Percepcin (operacinI. 220.
ambigedades. 233. cualidad. 163.
I