Siyasi

bimler
Serisi
4

Alexis de
'TOCQUEVILLE
AMERKADA DEMOKRASi
 TRK SYASi tLtMLER DERN EGt YAYINLARI
t ASl tLtMLERSERS : 4
SY

R.lexis de
TOCQUEVILLE

ev. Taner TlMUR

Yenmk Basmevi
stanbul - 1962
 N SZ

Amerikan anayasa sisteminin olu ve geliimi konusunda esas kaynak

ve metinlere dayanan bilgilerin eksiklii eskiden beri yabanc dil bilmeyen
Trk yazar ve aratrclar iin doldurulmas imktmsz bir boluk yaratmf
tr. Bu arada, zellikle Hukuk ve Siyasal Bilgiler rencilerinden byk bir
ksmnn ders kitab ve notlar dnda, alma alanlar ile ilgili ciddi ve
doru aratrma kaynaklarndan faydalanma imkanndan yoksunluklar,
slirekli bir dert konusu olarak, eitim politikamzn bir an nce halli gere
ken esash davalar arasna girmi bulunmaktadr.

Ancak, bu davann halli konusunda, gerek Milli Eitim Bakanlnn,

gerekse niversitelerle dier kurulularn, geni grevleri arasnda yapabi
lecekleri yardmlarn son derece snrl olduu phesizdir. Nitekim ili
Eitim Bakanlnn, Klasikler serisinde PLATO ve AR1STOTELES d
-

nda - siyasi konuda eserlere pek az yer veriimitir. Bu arada rnein

MACH1AVELL'nin Yenia devlet nazariyesine r aan nl
siyasi'
eserleri bir yana braklarak, Mandr::gola adl komedisi, KHlsik yaynlar.
serisinde yer almtr. Bu durum, muhtevaca kfiklere giren veya gfri:ne:Y{!i
nemli ve retici yabanc siyasi literairUn, dilimize evrilesini. alatia
da, zel gelir kaynaklardan faydalanmay nemli ve 70runlu hale getir
mitir.

Bu gr asndan derneimizin zel imkanlardan faydalanarak be

yazarn eserlerinden seilmi Siyasi limler serisinin ilkinin yaynlanmas
:
hayrl ve anlaml bir balang saylmaldr. Bu seriye giren paralar ara-
snda unlar yer almaktadr.

1 - Woodrow .W1LSON - Seme Paralar,

2 - Thomas JEFFERSON - Seme Paralar,

3 ..,.-- FEDERAL1ST'ler - Amerikan anayasas konusunda tartma

lar,

4 - Lord BRYCE - Amerikan Devletler Birlii,

5 - Alexis de TOCQUEVILLE - Amerikan demokrasisi.

 - iV -

Seilen yazar ve rnekler Derneimiz bakan, Pwf. Dr. Yavuz ABA

DAN'n sor...nluluu altnda, siyasi ilimlerle ilgili kurulu ve kiilere dan
larak kararlatrlmtr. Yazar ve paralarn seiminde gzetilen l,
bahsi geen yazarlardan seilmi paralarn. henz Trk dilinde yaynlan -
mam bulunmas ve bunlarn, 177 4 te balayarak gnmze kadarki Ame
rikan sosyal ve siyasi geliimine k tutmalardr. Seilen be yazar, Ame
rikan demokrasisinin kuruluundan Birinci Dnya savann sonuna kadar ..
Birleik Amerika Devletlerin siyasi hayatnda, gerek dnce, gerek uygu
lama alanlarnda belirli etkiler yaratm kiilerdir. Btn dnyada n saJ..
m modern Amerikan ve dier yabanc siyasi teoricilerden seme parala
rn, bundan sonraki serilerde 6eni lde yer almas, samimi dilek ve ka
rarmzdr.

Projenin genel sorumluluunu yklenmi bulunan Prof. Dr. Yavuz

Abadan, bata Derneimiz dare Kurulu yeleri olmak zere, memleketi
mizin siyasi ilimler alannda, ilerisi iin byk mitler vaad eden gen ku
aklar yardma arm ve vgye deer bir ilgi ile karlamtr. Bu sa
yede adlar her kitapta da belirtilen deerl i gen arkadalarmz, geni za
man isteyen grevlerinin imkanlar erevesinde, tercmelerin zamannda
m iyi ekilde tamamlanmas iin elden gelen ili bir titizlik ve itina gster
milerdir. Bu serideki be eseri, Trkeye eviren arkadalarmz sras ile
unlardr: 1) Do. Dr. Nermin Abadan, 2) Asistan Dr. Mete Tunay, 3)
Asistan Dr. Mmtaz Soysal, 4) Do. Dr. Arif T. Payaslolu ile Dr. Trk
kaya Atav, 5) Asistan Taner Timur'dr. Derneimiz, bu lkc, abalarn
dan dolay, kendilerine samimi tebrik, takdir ve teekkr duygularn sun
may zevkli bir dev sayar.

Yaplan tercmelerin seilen metinlere uygunluk derecesi, objektif l

ler erevesinde genel bir incelemeden geirilmitir. Ancak telif haklar
kanununun, eviricilere de tand ahsi ve manevi haklar erevesine gi
ren ifade ve slUb zelliklerine dokunulmamtr. Trk dilinin anlamas
ve zenginlemesi konusunda, gen kuaklarn abalar ile elde edilmi so -
nularn bu seride yer alan eserlerin tercmelerine olan akislerini olduu
gibi koruma prensibi, tercmelerin kontroln dzenleyen bakim dnce
olmutur.
Hukuk ve siyaset bilimlerile uraanlar kadar demokrasinin olu ve
kaderi ile ilgilenenlere de sunulmu olan bu serinin, aydn vatandalarn
sempatisi ile karlanaca midi, devaml kuvvet kaynamz olacaktr.

Siyasi ilimler Trk Dernei

ldare Kurulu
 ALEXIS DE TOCQUEVILLE

1805 - 1859

Byk bir siyaset ve devlet teoricisi olarak insanlk tarihine mal olan
Alexis de Tocqueville, 1805 de Verneuil'de domutur. lk resmi grevine
hakimlikle balamtr. 1832 ylnda arkada Gustave de Bedumont ile
birlikte, aklanan hedefi Amerika'da hapishaneler durumunun aratrl
mas olan 1bir yolculua kmlardr. Bu seyahatin ilk mterek mahsu:lu
olan Birleik Amerika'da Ceza ve infaz sistemi ve bunun Fransa'da uygu
lanmas = Du Systeme penitentiaire aux Etats-Unis et de son application
en France adl kitap 1833 son'.arnda yaynlanmtr.

Tam bir yl kadar Amerika'da kaldktan sonra, memleketine dnen

de Tocqueville'in Hapishaneler aratrmas n, sadece asl maksadn ger
ekletirme behane ve vastaS! olarak ku]and, ok gemeden anlald.
Onun, bu frsattan faydalanarak asl incelemek istedii, gen Amerikan De
mokrasisi idi. Nitekim Amerikadan dnnden yl sonra 1835 te nl
De la Democratie en Amerique - Amerikan Demokrasisi adl eserinin
ilk iki ci:ldi yaymland. Bunu. be yl ara ile 1840 da son iki cilt takip etti.

Zaman getike yksek deeri hayranlkla takdir olunan eser, derin

bir mahede ve tahlil kabi!iyetinin aydnlatt, Amerikan demokrasisinin
iinde yaanlm gereklerini tam bir sadakat:!e aksettirmektedir. Nasl
Montesquieu, De l'esprit des lois = Kanunlarn ruhu nu. tngiltere'de ger
ek devlet hayat hakknda edindii bilgi ve tecrbelere dayanarak yazm
ise, de Tocquevil'le'de kitabmda Amerikan demokrasisinin iinde yaad
realiteleri a karmtr. Bu sebeple Chateaubriand. John Stuart Mill. Ro
yer Collard ve Sainte Beuve'n. henz otuz yandaki Amerikan Demok-
 - VI -

rasisi yazarn 19 uncu yzyln Montesquieus olarak kutlamalar, ye -

rinde ve isabetli rbir tehisin ifadesidir.

Amerikan Demokrasisi yazarnn ilk hedefi hi phesiz realist bir g

rle, Amerikan devletini ve onun dayand cemiyet dzenini btn zel
liklerile tantma, anlatma ve yorumlamadr. Fakat hemen bunun arkasndan
mellifin, Amerika'daki siyasi akm ve eilimleri. Fransz devlet ve cemi
yetine uygulama emelini gtt, dikkatli gz'.erden kamamaktadr.

Eserin birinci cildi. Amerikan devletinin sosyolojik tahlili ile bala -

maktadr. Burada ya'lnz Federal devletin deil, tek tek eyaletlerin de bn
yeleri, kendilerini douran teknik, corafi, tarihi artlar belirtilmek sureti
!.;,. esasl bir incelemeye tabi tutulmaktadr. Bu konuda en nemli bir soru
vlarak, birinci cildin ikinci ksmnn 7 inci bahsinde Amerika'da ounluk
kudretinin snrszl ve etkileri ele aLnmaktadr. g_urluk (ktle) demok
rasisinin, Avrupa'nn geleceine de hakim-olaca ;ms, onu bu kudreti
engelleyip snrlayacak fil"elcr ve ted1
! irle.L ..anm:aya sevk etmektedir. Bu
bakmdan 183 3 ve 1835 yllarnda mhallinde i nceleme frsatn bulduu
gelenee dayanan ngiliz messeseleri. zerinde durmakta, mahalli idarelc -
rin, hakim ba_ ; . : alenilik ve a;klk prensihlnin o nluk
; ,tibdadna kar enge kurmak bak;mndan nemini belirtme dir.

A. de. Tocquevillc'in bu konuyu inceerken ahsi tecrbeleri dnda

deerlendirdii balca eserler Blillstone'un erhlerile Cenevre'li De Sol -
me'un ngiliz adl kitabdr. Hukuk sosyolojisinde Max Weber'e
nclk eden A. de Tocqucville. siyaset teorisinde Plato, Aristoteles, Mac
hiavel, Bodin ve zelontesquiee'nun tesiri altndadr. -
.- -

Amerikan Demokrasisi nin 1840 ta tamamlanan son iki cildi, daha

olgun. daha aydnlk olmasna, kendisine Dnya hreti salamasna ra -
men. Fransa'da liiyk olduu anlayla karlanmamtr. Bundan bizzat A .
cie Tocqueville. John Stuart Miil'e yazd bir mektupta ikayet etmekte.
--
esas sebebi. kitabnn sonunda meseleyi vazedi eklinin dourduu metodo-
lojik glkte aramaktadr. A. de Tocquevilole;e gre eer kendisibalan
gta-;;iduu gibi, sadece demokratik Amerikan cemiyetinden bahsetseydi,
yahut olduu gibi bu gnk Frans;z cemiyetini tavsir etseydi. yazlanlar
herkes kolaylkla anlayacakt. Fakat o konusunu. byk ktlenin kavraya
mayaca problemli bir kikl _Qr_taya _k_o_Y.mU Amerikan ve Fransz ce
_

miyetlerinin telkin ettii !ik}rlerd:

h_areketle. henz hi bir tam modeli,
_
bulunmayan -demokratik cemiyetlerin mterek genel hatlarm imek is-
--
 -- v -

temitir. Bylece Amerikay bir fon olarak kullanan son ksmdaki tahlil
ler, her noktada im gn karsnda bulunduumuz bir d;okratik dnya d
eninin niversel problematiine nfuz et gayretinin baarl sondajlar
deerini kazanmtr.

Modern ends cemiyeti geHiminin yaratt gnmzn sosyal ve

siyasi meselelerine yz yirmi yln gerisinden tutulan bu k, mellifin uzak
ve derin grlfn en ak bir ;ckildc ortaya koymaktadr. Olaylarn
mahede ve tahliline dayanan kendine h bir tmlll gel.i..n__todu ile
u_at sonularn kehanet qlsn aan isabeti karsnda amamak
imkanszdr. Ayr mebdelerdcn hareketle; farkl yollar ve usullerle devam1
ekilde byyen Amerika ve Rusya karsnda dier miHetlerin tabiata
izilen imkanlarn snrlarna__uEtl _g_xiill@.hlerine dair olan tehisi, bu
l-!1
gnk siyaset dnyasm:n eksiksiz bir tablosudur.

Eserinin End__skrasisi bahsinde iktisadi geliim konusunda

da devrinin bu <ilandaki hretlerinden rnein Karl Marx'tan daha stn
ve uzak grl u_l!!1l1 _isbat etnitir. Marx, srlfsz cemiyetin gerek -
!emesi sonucunJa devletin ortadan kalkacan ileri srerken, A. de Toc
queville devlet kudretinin asil de te <Levkte ol
duunu) belirtiyor, buna kar korunma aresini siyaset san'at ve mehare -
.. -------- ---
tinde aryordu: nmzde alacak olan demokrasi yz.yllnda ferdi ba-
_
_

mzkve mahalli rin. politika san'atnn mahsulu olacan d

nyorum. Merkezileme- tabii hkumet )ekli olacaktr
...__
. -- -- ---- --

Devrimizin teorisi - Theorie <les gegenwartigen Zeit = alters

\Deutsche Verlagsanstalt. Stuttgart 1955) adl eserinde dorudan doruya
1 ocqueville'e atfta bulunan nl sosyolog Hans Frcycr, Amerikan De -
----
mokrasii!lJ!!_endstri cemiydinin tarihi geliimine hatta gelecee k tutan
deerine iaret etmektedir. Alman Tarih ve siyset felsefecisi Dilthey, onu.
--
Devrinin tarih aratrclar arasnda iyi bir tahlilci, hem de Ariteles
ve Machiavelli'denberi siyaset dnyasnn en byk tahlilcisi olarak vasf-
------ ------
;andrmaktadr. Amerikan Demokrasisinin birinci cildi 1835 te, ikincisi
-
ise 1840 da yaymlandna gByazar, nl eserini tamamlad zaman,
ancak otuz yann eiinde bulunuyordu. Bununla beraber eseri, Anglo -
akson memleketleri 1:ata olmak zere Fransa ve Alnanya'da en ksa za -
manda siyaset teorisinin Montcsquiee'dan beri en ilgi ekici (Royer Col
lard) orijinal bir mahsulu olarak hret ve itibara kavutu.

Hakimlik mesleilc resmi hayata giren Tocqueville, siyasi karyerini

 - VIII -

1848 nklabndan sonraki Birinci Cumhuriyetin D;ileri Bakan olarak

bitirdi. Eserlerinin esiz deeri karsnda, siyasi hayatnn etkisi, ok
snk kalm_tr. Devlet hizmetinden ekildikten sonra yazmaya balad
nklap ve esk rejim adl eseri tamamlanmadan, Amerika seyahatinda
ald bir hastaln nks etmesile. 1859 da lmtr.

19 uncu yzyln en manal siyasi teoricisi olarak _deerlep.dirilen A. de

Tocqueville, zellikle 1914 e kadar sren nc Cu-tiliuiyet devrinde
-<liberal damgas vurularak z vatan Fransada da ilgi ve sempatiyi kay
betl, iaita unutulmutur. Oysakj Tocqueville'i, parlamento Iiberailerin -
den_ eskin ayran
.
iki nemlUWkta vardr :
.. ---
-------

1 - A. de TocquevH!e'in hrriyet anlay, <!_ini kkler temeline da

yanr. 2 -Yazar, demokrasinin geliimindeki !!rza ve sakatlklardan do
acak iki ana t@keye, -ak bir_Jl.eyimle- ya anari yahut diktatrlk 5k
mna, yz yirmi yl nce btn akl ile temas ve iaret etmitir. Bu
tehis kudreti, siyasi konularda isabetli hkm ve tahlilleri, hakl olarak ya
zarmz devrinin bir numaral sosyoluu devlet felsefecisi tarihisi vasf ve
- - -

deerine ulatrmtr (1)

Prof. Dr. Yavuz ABADA N

1 - 1954 ylnda Stuttgart'ta Alexis de Tocqueville hakknda modern

\e tam 1bir biyografi yaynlanmtr. J. P. Mayer, Alexis de Tocqueville,
Peutsche ngilizce basks, Londra, Dent; Franszcas ise Paris, Gallimard'
da kmtr.
 G t R

Amerika'da bulunduum esnada. dikkatimi eken yeni meselelerden

hibiri, beni. artlarn eitlii kadar artmad. Bu vakann, cemiyetin gidi
i zerindeki muazzam tesirini kolayca farkettim: halk efkarna belli bir isti
kamet veren; kanunlarn muayyen bir tarzda kmasn salyan; idare eden
!ere yeni formller, idare edilenlere de hususi alkanlklar kazandran hep
oydu.

ok gemeden ayn vakanm, tesirini kanunlarn ve siyasi adetlerin

ok tesine kadar yaydn ve sivil hayattaki nfuzunun Devlet hayatn
dakinden daha az olmadn anladm:

Fikirler yaratyor. hisler douruyor, adetler telkin ediyor ve kendi

yaratmad her eyi de tadil ediyordu.

Bylece, Amerikan cemiyeti ile alfkal tetkiklerimi artrdka, art

larn eitlii vakasn;n, her hususi oluun kendisinden kt temel vaka
olduunu gitgide daha fazla bir ekilde grmiye balyor ve onu hep nm
de btn mahedelerimin varaca merkezi nokta olarak buluyordum.

O zaman
. dnce:crimi bizim yarm dnyaya ynelttim. ve yeni dn
yann bana arzettii manzaraya benzer baz eyleri orada da farkeder gibi
cldum. Amerika'daki gibi son hudutlara varmam olsa bile, oraya doru
her gn biraz daha fazla yaklaan, artlarn eitlii oluunu grdm. Ve
Amerikan cemiyetlerinde hkm sren tipte bir demokrasi, Avrupada'da.
bana. iktidara sr'atle yaklar gibi grnd.

Bu andan itibaren. okumak zere bulunduumuz kitabn ana fikri ka

famda belirdi.

Byk bir demokratik inklfp gzlerimizin nnde cereyan ediyor.

Herkes onu gryor. fakat hakkmda ayn hkm vermiyor. Bazlar onu
 - 2 -

yeni birey olarak telilkki ediyorlar, ve geici sandklar iin hala durduru
labileceini zannediyorlar.

Dierleri, kendilerine tarihte rastlanlan en eski ve devam oay ola

rak grnd iin. bunun kar konulmaz birey olduuna hkmediyorlar.

Bir an iin nazarlarn yedi asr nceki Fransaiya eviriyorum: onu

topraa sahip ve sakinlerini idare eden bir avu aile. arasnda paralanm
bir halde buluyorum. Hkmetme hakk nesilden nesile miras yoluyla ge
iyor. nsanlarn 'birbiri zerind e tesiri iin tek vasta var: kuvvet. ktida
rn biricik menei: toprak mlkiyeti.

Fakat ok gemeden ruhban snfnn siyasi gc teesss ediyor ve

yayrlmaa balyor. Ruhban snf sinesini zengin, fakir; asil, avam herke
se ayor. Eitlik Devlet daresine kilis e yoluyla nfuz etmeye balyor ve
:bedi bir klelie mahkum gibi grnenler, asillerin arasnda rahip olarak
yer alyor ve ekseri krallarn da stnde oturuyor.

Zamanla cemiyet daha medeni ve istikrarl bir hal aldka, insanlar

arasndaki eitli miinasebctkr de daha kabark ve kark oluyor. Medeni
Kanun ihtiyac kendisini kuvvetle hissettiriyor. O zaman hukukular ortaya
kyorlar, mahkemelerin karanlk atrarn ve tozlu odalarn terkederek
prensin sarayna. zrhl ve krkl baronlarn yanna oturmaa gidiyorlar.

Krallar byk teebbiisler peinde harap oluyorlar; asiller hususi harp

lerde bitip tkeniyorlar; avam. ticaret yoluyla zenginleiyor. Parann tesiri
Devlet ilerinde kendini hissettirmeye balyor. Ticaret iktidar temin eden
yeni bir kaynak oluyor ve borsaclar hem istihfaf hem de dalkavukluk edi
len bir siyasi kudret halini alyor.

Yava yava kltr seviyesi art:yor; san'at ve edebiyat zevkinin do

duu grlyor; kltiir bir muvaffakiyet. ilim bir idare vastas. zeka bir
sosyal kuvvet oluyor. Kltrlii kimseler Devle t idaresine giriyorlar.

Bununla beraber, iktidara giden yeni yollar kefedilince asaletin dee

inin azald grlyor. XI. asrda asalet lsz derecede kymette iken
XIII. asrda satn alnyor; ilk asalet tevcihi 1270 de vukubuluyor ve niha
_.et eitlik Devlet idaresine bizzat aristokrasi yolu ile giriyor.

Geen yedi asr boyunca, kraln otoritesine savata veya rakiplerinin

glerini bertaraf etmede. asillerin halka siyasi kudret verdikleri hazan g
:ld.
 3-

Halk ayn seviyeye getirmede en sebatl ve en aktif krallar Fransa

Krallar oldular. Kuvvetli ve haris olduklar zaman halk asi'llerin seviyesi
'.le ykseltmeye ahtrlar; zayf ve mutedil olduklar zaman da halkn ken
ilerinin stnde yer almasna msaade ettiler.

Bazlar demokrasiye kabiliyetleriyle. bazlar da acizleri ile hizmet

ettiler. XI. ve XIV. LOUS'ler tahtn altndaki her eyi eit klmaa al
tlar ve XV. LOUS nihayet saray ile birlikte tozlara buland.

Vatandalar feodal taksimden baka yollarla toprak mlkiyetine sahip

Jlmaa ve tannm ola n menkul mlkiyeti tesir yaratmaa. kudret temin
tmee baladktan sonra, insanlar arasna birok yeni eitlik eleman sok
myan ne bir sanayi kefinde bulunuldu ne d e endstri v e ticarette bir is
lahat yapld. Bu andan itibaren kefedilen btn metotlar, doan btn
:htiyalar. tatmin edilmek istenen btn arzular evrensel bir seviye eitlii
ne doru terakkilerdir. Lks zevki, sava ak, moda iptilas, insan kalbinin
t:n sathi ve en derin ihtiraslar, zenginleri fakir, fakirleri zengin yapmak
iin ahenkle alyor grnyorlar.

Zeka eserlerinin zenginlik ve kuvvet kayna oluundan itibaren, ilmin

Jer terakkisini, her yeni malumat;, her yeni fikri halka uzanan yeni bir
k.udret kayna telakki etmek icabetti. iir, hitabet. hatralar zeka oyunlar,_
.

muhayyilenin atei, dnce derinlii, Allah'n tesadfe gre datt btn

meziyetler. demokrasiye hizmet ettiler; ve hatta hasmlarnn elinde bu -
)unduu zaman dahi, insann tabii bykln ortaya koyarak demokrasi
davasna yarad;lar. u halde zihin aydnlmn ve medeniyetin terakkisi.
demokrasinin terakkisi demek oldu. Edebiyat fakirlerin de, zayflarn da
her gn silah aramaa kotuklar bir cephane halini ald.

Tarihimizin sayfalar evrilirse, denilebilir ki yedi asrdanberi eitlik

ynnde hizmet etmiyen hi bir byk hadiseye rastlanamaz.

Hal Seferleri ve ngilter e harpleri asilleri ok azaltyor ve toprak

larn blyor; kazalarm kuruluu frodal monariye demokratik hrriyeti
sokuyor; ateli silahlarn kefi asil ile kyly muharebe sahasnda eit
klyor; matbaa zekalarna eit kaynaklar veriyor; posta saraylarn kaps
a olduu kadar fakir kulbesinin eiine de k getiriyor; protestanlk,
tn insanlarn eit ekilde Allah'n yolunu bulabileceklerini ilan ediyor.
 - 4 -

Kefedilen Amerika binleree yeni servet yolu ayor ve mehul macerape

reste hem zenginlik hem de kudret temin ediyor.

ayet XI. a.srdan itibaren ellier yllk safhalar halinde Fransa'da olup
bitenleri incelerseniz, her safhada cemiyetin yapsnda ikili bir inklabn
vukubulduunu farketmemenize imkan yoktur. Asil, sosyal hiyeraride ge-
rilerken, avam ilerlemekte; biri inerken br :kmaktadr. Her yarm asr
onlar yaklatrmakta ve ok gemeden birbiriyle birleir bir bale getir -
mektedir.
Oysa. bu sadece Fransa'ya has birey de deildir. Nazarlarmz ne ta
rafa evirirsek evirelim. btn hristiyan aleminde ayn inklabn cereyan
ettiini farkederiz.
Her tarafta milletlerin hayatnda eitli olaylarn demokrasiye hizmet
ettiini grrz. Herkes ona yardm etmektedir: Bu rejimin muvaffakiye -
tinde pay olmak istiycnlcr yansra, ona hizmeti aklndan bile geirmiyen
ler. onun iin arpanlar yan sra, kendilerini aka dman ilan eden-
ler, btn hepsi karmakark bi r ekilde ayn yolda srklendiler; ve hep
si kimi arzusu hililfna kimi <le bilmeden kaderin elinde oyuncak olarak
mtereken altlar.

artlarn eitliinin tedrici geliimi. u halde. ilahi bir oluun belli ba

t zeliklerini tamaktadr: evrenseldir; devamldr; insann nliyebilecei
bircy deildir; btiin insanlar ve btn hadiseler gelimesine yardm et -
mektedir.

Bu kadar uzaklardan gelen bir toplumsal hareketin, bir neslin aba

lamasiyle nlenebileceini sanmak akllca bir i olur mu? Krallar malup
eden, derebeylii altst eden demokrasinin , zenginl er ve burjuvalar nnde
geriliyecei sylenebilir mi Demokrasi, kendinin bu kadar kuvvetli ve
hasmlarnn da bu kadar zayf olduu U anda m duracak?
O halde nereye gidiyoruz? Kimse bilmiyor. Zira mukayese lleri
imdiden elimizden kt.
Zamanmzda Hristiyanlar arasnda artlar, dnyada hi bir yerde ve
hi bir zamanda grlmemi derecede eittir, ve imdiye kadar olanlarn
azameti, bundan sonra olup bitecekleri sezmeye mani oluyor.

Okuyacanz bu kitap. btn manialara ramen bunca asrdr yol

alan ve hala bugn bile bizzat kendi eseri olan harabeler arasnda yryen
 -5

ve nlenmez inklabn manzarasnn, yazarn ruhunda yaratt bir nevi

dini korkunun basks altnda yazld.
Allah'n ne istediini anlamamz iin, mutlaka konumas art deil -
dir. Hadiselerin daimi temaylnn. tabiatn o!aan ak.nn n e olduunu
tetkik etmek yeter. Allah'n sesini duymasam bile, yldzlarn gkte onun
parmann izdii yolu takibettiklerini biliyorum.
ayet zamanmz insanlar, devaml mahedeler ve samimi dnce -
:erle eitliin tedrici geliiminin tarihimizin hem mazisi hem istikbali oldu
unu kabul ederlerse. yalnz bu sezi bile, bu geliime Allah iradesinin mu
kaddes mahiyetini verecektir. Demokrasiyi durdurmak istemek, o zaman
bizzat Allah'a kar savamak gibi grnecek ve insanlar iin Tanrnn ken
dilerine zorunlu kld sosyal duruma uymaktan baka are kalmyacaktr.

Zamanmzda Hristiyan milletler bana korkutucu bir tablo arzediyor

gibi gelmektedirler. Kendilerini srkleyen cereyan imdiden, nlenemiye
c-ek kadar kuvvetlidir. Fakat henz hakim olunamyacak diye mitsizlie
dlecek derecede sratli de deildir: kaderleri ellerindedir. fakat bir md
det sonra kaderlerine hakim olmaktan kabilirler.
Demokrasiyi aydnlatmak. mmknse inanlarna tekrar hayat vermek,
rflerini saflatrmak, hareketlerini dzenlemek, tecrbesizliin yerine ilim
ve bilgiyi ikame etmek, hkumet eklini zamana ve zemine uygun klmak.
insanlara ve artlara gre gereken deiiklikleri yapmak: zamanmzda ce
miyeti idare edenlere den ilk vazifeler ite bwrlardr.
Yepyeni bir dnyaya yeni bir siyaset ilmi lazmdr. Fakat bunu pek
dnemiyoruz. Hzla akan bir nehrin ortasnda, cereyan bizi uurumlara
doru srkler gtrrken, israrla gzlerimizi hala sahilde kalan baz ar
tklara dikmiiz.
Avrupa'da, tasvir ettiim byic sosyal inklabn Fransa'dakinden da
ha sr'atli terakkiler kaydettii bir millet daha yoktur. Fakat bu inklap
orada hep tesadflere gre yrd.

Devlet adamlar onun iin nceden bireyler hazrlama asla dnme

diler. tnkilap ya arzular hilafna. ya da halberleri olmadan cereyan etti. Mil
letin en :zeki ve en stn ahlakl snflar, yn vermek iin ona hakim olma
a asla almadlar. Bylece demokrasi vahi igdlerinin buyruuna ter
kedildi. ehir sokaklarnda kend i kendine yetien ve cemiyetip sadece se
faletleri ile bayalklarn tanyan, ana-baba ihtimamndan mahrum o -
 - 6 -

cuklar gibi byd. iktidara aniden geldii zaman mevcudiyetinden hala

kimsenin haberi yoktu. O zaman herkes bayaca en kk istemlerine dahi
tabi oldu ve ona kuvvetin sembol olarak tapt..

Demokrasi bizzat kendi amlklar ile kendini zayflatnca, kanun ko

vucular onu slah edecekleri ve aydnlatacaklar yerde tahrip etme yoluna
:ittiler. Ona idare etmeyi reteceklerine, idare makamndan atmaktan
baka birey dnmediler.

Neticede, rf ve adetlerde. fikirlerde. kanunlarda bu inklab yararl

klmak iin zaruri olan bir deiiklik meydana gelmeden, demokratik ink
lap cemiyetin maddi yapsnda vukubuldu. Bylece, ktlklerini bertaraf
edici, iyiliklerini ortaya koyucu yollar bilmesek de, demokrasi karmzda
duruyor. Birlikte getirdii fenalklar gryoruz; fakat iyiliklerinin neler ola
bileceinden haberimiz yok.

Aristokrasiye dayanan krali: iktidar, Avrupa milletlerini huzur iinde

idare ederken, cemiyet, bir sr sefaletin arasnda, bu gn glkle tasav
vur edilebi:lecek haz ekillerinin tadn karyordu.

Bir miktar tebaann gc, prensin zulmne almaz bir mania tekil
ediyordu. Halkn gznde hemen hemen iiahi bir mahiyete brndn
hisseden krallar, bizzat yaratt;klar saygdan iktidarlarn suistimal etmeme
kudretini elde ediyorlard.

Halkla aralarnda byk bir mesafe olmasna ramen, asiller, halkn

kaderine, tpk obamn srsne gsterdii gibi sakin ve hayrhah bir alaka
gsteriyorlard. Kendi eitleri olarak grmedikleri fakirin kaderi zeri -

e. Allahn elleri arasna koyduu bir emanet gibi titriyorlard.

Kendininkinden baka hi bir sosyal durum fikri olmad ve eflerine

eit olabileceini asla tahayyl edemedii iin. halk bunlarn iyiliklerini
kabul ediyor. haklarn da hi mnakaa etmiyordu. Adil ve faziletli ol
duklar zaman onlar seviyor ve sertliklerine Allah'n kendilerine gnder
dii kanlmaz fenalklara olduu gibi, kolayca ve klmeden katlanyor
du. Zaten rf ve adetler zulme hudtt izmi ve ka,ba kuvvetin ortasnda bir
nevi hukuk tesis etmiti .

Asiller, neru sandklar imtiyaz'.arun kendilerinden alnabilecei

fikrine hi kaplmadklarndan; kleler, aa durumlarn tabiatn dei
mez nizamnn bir neticesi olarak grdklerinden. kader itibariyle bu kadar
farkl bir ekilde ayrlm olan bu iki snf arasnda bir nevi karlkl ha-
 - '7 --

yffhahlk teess etti. Cemiyette o zama eitsizlik ve sefalet vard. Fakat

bunlar ruhlar kltmyordu.

nsanlar ykan. iktidarn kendilerine kar kullanlmas veya itaat

alkanl deildir. Gasbedilmi ve zalim bulduklar bir iktidara itaat ve
ayrimeru saydklar bir iktidarn kendilerine kar kullanlmasdr.

Bir tarafta servetler, kuvvet, bo zaman ve onlarla birlikte lks pein

de koma, zevke dknlk. manev i deerlere nem verme ve san'at a k ;
dier tarafta alma, cehalet ve grgszlk vard.

Fakat bu grgsz ve cahil ktlenin iind e canl ihtiraslar, derin inan

ar ve vahi faziletler de yok deildi.

Bu ekilde kurulu bir sosyal yap istikrarl. muktedir ve !bilhassa erefli

.;ltbilirdi.

Fakat birdenbire snflar karmaa balyor, insanlar birbirinden ay

:-an manialar ortadan kalkyor. toprak taksim ediliyor, iktidar paylalyor.
zihinler aydnlanyor, zekalar artk eit oluyor, sosyal durum demokratla
yor, ve demokrasi nihayet grltszce adetlere ve messeselere hakim olu
yor.

Bylece herkesin. kanunlar kendi eseri olarak grp sevdii ve onlara

hep itaat ettii. Devlet otoritesinin ilahi mahiyetinden deil. zarureti kabul
edildiinden hrmet grd ve devlet efinin ihtirastan ziyade akll ve
ll bir sevgiyle sevildi i bir cemiyet ortaya kyor. Herkesin hakiar
olduu iin ve bunlar teminata balandndan, btn snflar arasnda, k
klk duygusundan o:duu kadar gururdan da uzak bir nevi karlkl hr
met ve tam bir itimat teesss ediyor.

Hakiki menfaatlerini tanyan halk, cemiyetin nimetlerinden faydalan

mak iin kendine deni yapmak zaruretini kabul eder. Bu durumda va -
tandalarn hr bir ekilde kurduklar cemiyetler, asillerin ahsi iktidarnn
yerini alr ve Devlet keyfi idare ile zulmden masun kalr.

Bu ekilde teesss etmi demokratik bir cemiyette Devlet asla atl kal
maz. Fakat sosyal yapdaki cereyanlar dzenlenir ve hamleci olurlar. ayet
bu cemiyette bir aristokraside olduu kadar aaaya rastlanmazsa, sefalet
de daha azdr. Zevk dknl daha mutedil, refah d.aha genel; ilim daha
az gelimi, cehalet daha nadirdir. Hisler daha az uyank ve adetler daha
yumuaktr. Bu cemiyette daha ok suistimale, fakat daha az crme rast
anr.
 -8-

nanlara akla ve heyecanla balJk olmadndan; fikri gelimeler

ve tecrbeler vatandalarn hazan ok eyer feda etmesi bahasna olur.
Her fert ayn derecede yetersiz olduu iin hemcinslerinin eit dereced e yar
dmna ihtiya duyar ve ancak yapt yardm karl kendisini destekli
-veceklerini anlad iin, ahsi menfaatinin umumi menfaatle birletiini
kefeder.

. Btn olarak alnrsa milletin durumu daha az parlak ve itibarl, bel

ki d e daha kuvvetli olacaktr; fakat vatandalarn ekseriyeti daha mreffeh
bir mr srer ve halk, daha iyi olma midini kaybetii iin deil, fakat
iyi yaama bildii iin sulh ve skun iinde kalr.

Byle bir nizamda herey faydal ve iyi olmasa bile. cemiyet hi ol

mazsa iyi ve faydal gsterebilecei her eyi benimser ve insanlar aristok
rasinin temin edebilecei avantajlar ebediyen terkederek, demokrasinin ar
zettii nimetleri kucaklarlar.

Fakat bizler, atalarmzn sosyal durumunu bir tarafa atp; messe

!;elerini, fikirlerini ve rflerini karmakark bir halde arkamzda brakr
ken, yerlerine ne aldk?

Krali iktidarn prestiji. yerini kanunlarn stnl almadan heba

oldu. Zamanmzda halk otoriteye dudak bkyor. Fakat ondan korkuyor
're korku, eskiden sevgi ve hrmetin kendisine kazandrdndan da ounu
kaybettiriyor.

Zulme kar teker teker arpabilecek olan ferdi mevcudiyetleri mah

vettiimizin farkndaym. Fakat insanlardan, loncalardan veya ailelerden
lnan btn imtiyazlartek bana tevars eden hkumeti gryorum: Va
tandalarn kk bir ksmnn bazen zulmedici, fakat ekseri muhafazakar
kuvvetinin yerini, cmlenin zaaf ald.

Servetlerin taksimi zengini fakirden ayran mesafeyi azaltt. Fakat bun

lar birbirine yaklarken karlkl nefret iin yeni sebepler buldular ve bir
!;irlerini haset ve iddet dolu nazarlara szerek, iktidar mevkiinden atmaa
.;altlar. Her iki taraf iin de hak-hukuk denen birey yoktu ve hepsine
kuvvet. halin tek sebebi, istikbalin de biricik garantisi olarak grnyordu.
Fakir ecdadnn inanlarn ve faziletlerini unuttu, cehaletlerini ve bir
rr pein hkmlerini ald. Harek::tlerine kaide olarak, nasl dzenliye
ceini bilmeden menfaat fikrini kabul etti ve eskiden sadakati ne kadar
krkrne idiyse, imdi de bencillii o kadar krkrne oldu.
 - 9-

Cemiyet kuvvetinden ve refahndan emin olduu iin deil, bilakis

zaafn ve sakatln hissettii iin sakin. Bir aba sarfederken lmekten
korkuyor: herkes durumun ktln gryor, fakat kimsede daha iyiyi
ramak iin Jazm gelen ne enerji n e de cesaret var. Herkeste, ihtiyarlarn
ancak kudretsizliklerini ortaya koyan ihtiraslar gibi, devaml ve gzle g
rlr hi birey hasl etmiyen arzular, pimanlklar. kederler ve sevinler
mevcut. Yeni durumun faydal sayabilecei eyleri elde etmeden. eski du
rumun iyi sayabi!ecei eyleri terkettik; aristokratik bir cemiyeti tahrip et -
tik ve eski binan;n kalntlar arasnda gnl rizasiyle durmuken, oraya
,..hediyen demir atm gibiyiz.

Fikir dnyasnda husule gelenler de daha az teessfe ayan deildir.

Dzensiz ihtiraslarna desteksi terkedilmi veya yryn arm bir
halde, Fransz demokrasisi yolunun zerindeki hereyi altst etti; tahrip
edemediklerini de sarst. Rahata hkmn icra etmek iin yava yava
cemiyeti ele geirdiini kimse grmedi. Bir sava hareketliliinin ve kar
klklarn arasnda durmadan yrd. Herkes, mcadelenin hararetiyle
canlanm ve hasmlarnn ifratlar ve fikirlerinin zoru ile kendi fikrinin
tabii hudutlarnn tesine km bir halde neyin peinde kotuunu bile
;mutuyor ve gizli igdleri ve hakiki hislerine uymayan bir lisan kullanyor.

Artk grmemezlikten gelemiyeceimiz garip karklk bundan do

uyor.

Hatralarm bou bouna yokluyorum. Gzlerimizin nnde olup bi

tenlerden daha ok merhamete ve zntye layk hi bir ey bulamyorum.
Zamanmzda fikirleri zevklere ve fiilleri inanlara balyan tabii balar
kopmua benziyor. nsanlarn. her zaman birbirlerinin fikirlerine ve hisle
dne besledikleri sempati yok olmu grnyor. Nerede ise, btn ahlaki
benzerlik kanunlarnn ortadan kalktn sylemek mmkn olacak..

Aramzda halen ruhunu br dnyann hakikatleriyle beslemek istiyen

lristiyanlara rastlanyor. Bunlar, phesiz, btn ahJaki bykln kayna
olan hrriyet lehine alacaklar. Btn vatandalar kanun nnde eit
grmek, btn insanlar Allah huzurunda eit klan hristiyanla g gel
mez. Fakat bir ok garip hadisenin mterek neticesi olarak, din, demok
rnsinin altst ettii bir sr kuvvetle halen bal bulunuyor , ve ekseri, ak
olduu eitlii defetmesi ve elinden tutarak gayretlerini takdir etmesi icab
eden hrriyeti bir hasm gibi lanetlemesi gerekiyor.

Bu din adamlarnn yan sra, baklarn gkten ziyade yere evirmi

 - 10-

kimseler de var. stn faziletlerin mnei olarak grdklerinden ziyade, en

byk nimetlerin kayna olarak kabul ettikleri iin hrriyeti arayan bu
kimseler. hrriyeti hakim klmak ve meyvalarn herkese tattrmak istiyor
'ar; bunlar dini yardmlarna armak iin rpnyorlar. Zira inanlar ol
madan rflerin, rfler olmadan da hrriyetin hkmn salamann mm -
kn olmadn biliyorlar. Fakat dini hasmlarnn cephesinde grdler. bu
onlar iin kafi: bir ksm ona hcum ediyor, dierleri ise mdafaaya cesa
ret edemiyorlar.

Gemi as;rlar baya ve satlk ruhlarn klelii mdafaa ettiini gr

d. Oysa bamsz ruhlar ve cmert kalpler hrriyeti kurtarmak iin mit
sizce arpyordu. Fakat zamanmzda. sk sk. kendileri bizzat hi tanma
dklar adilik ve bayalklar alklayan Ve fikirleri zevkleri il e tezat ha
ind e olan. tabiat itibariyle asil ve marur kimselere rastlanyor. Baka bir
gurup da. aksine. sanki hrriyette mukaddes ve byk ne varsa hissedebi -
lirmi gibi hrriyetten bahsediyor ve daima yanl tand baz haklar in
.anlk hesabna talep ediyor.

Kltrleri, rahat mizalar, sakin alkanlklar ve temiz adetleri sa -

vesinde etrafndaki halkn bana g.)cn faziletli ve huzur iinde insanlar
lrlyor. Bun!y samimi .bir akla bal olduklar vatanlarna ok eyler
eda edebilirler: bununla beraber medeniyete dmanlar; iyilikleri ile kt
lklerini kantryorlar. ve zihinlerinde kt fikri, ayrlmaz bir ekilde yeni
fikrine baldr.

Bunlarn yannda terakki adna insan maddiletirerek, faziletten ayr

efah. inanlarn dnda ilim ve adalete dayanmyan bir faydallk arayan
bir baka gurup var: bunlar kendilerine modern medeniyetin ampiyonlar
:;azar ile bakyorlar, ve kendilerine terkedilen, fakat bizzat liyakatszlar
vznden atldklar bir mP.vkii gasbederek kstahca ba ekiyorlar.
Nerede bulunuyorsunuz?
Din adamlar hrriyetle arpyor ve hrriyet aklar dinlere hcum
ediyor. Asil ve cmert ruhlar klelii methediyor. adi ve baya kalpler ba
mszl savunuyor. Vatann sevmiyen ve rflere bal olmayan vatan -
dalar medeniyetin ve k ann mdafaasn yaparken, namuslu ve uya
r.k vatandalar her nevi terakkinin dman oluyorlar.

Acaba btn asrlar bizim asra benzedi mi? nsan daima gzlerinin
3nnde. zamanmzda olduu gibi, hi bir eyin birbirine 1bal olmad.
 -11 -

faziletinin dehasz ve dehasmn erefsiz olduu; nizam aknn zalimlerin

zevkiyle ve hrriyet e tapmann kanunlarn hor grlmesiyel kart; vic
dann insan hareketlerine sadece mtereddit bir aydnlk serptii; hi bir
eyin ne doru. ne yanl, ne ayp. ne meru. ne yasak. ne de serbest olduu
hir dnya m buldu?

Tanr'nn insan etrafmz eviren zihni fkaralk ortasnda rpnmak

iin yaratt dnlebilir mi? Hi sanm!orum: Allah Avrupa memleket
lerine, daha sakin ve daha kararl bir istikbal hazrlyor. Tasavvurlarn bil
miyorum; fakat. onlara nfuz edemiyorsam da, inanmaktan geri durmya
ca;m ve onun adaletinden phe etmektense kendi aklmdan phe ede
:eim.

Dnyada. bahsettiim lbyk sosyal inklabn aa yukar tabii hu

dutlarna ulat; bir memleket var. Burada basit ve kolay bir ekilde ce
eyan etti. Daha dorusu bu memleket. bizim ahit olduumuz inklaba biz
zat maruz kalmadan neticelerine ulati.

XVII. Asr banda Arnerika'ya yerlemeye gelen muhacirler Avrupa'

nn asrlk memleketlerinde bizzat arptklar kimselerden u veya bu
ekilde demokratik prensibi ald ve onu yeni dnya sahillerine aladlar. Bu
prensip, orada hrriyet iinde byd. ve rf ve adetlere nfuz ettii gibi,
rahata kanunlara da hakim oldu.

Amerikallar gibi bizim de artlarn hemen hemen tam eitliine ula

acarnz. bana phesiz grnyor. Bun):nla. benzer bir sosyal durumdan
Amerikallarn elde ettii siyasi neticeleri birgn zaruri olarak biz de elde
deceiz neticesini karmyorum. Demokraside mmkn olabilecek tek
hkumet eklini bulduklar;na asla ihtimal vermiyorum. Fakat iki memle -
Y.ette kanunlar ve rfleri douran sebeplerin ayn oluu, bu sebebin her iki
memlekette de ne husule getirdiini renmeye byk bir alaka dourur.?

Bu bakmdan. Amerika'y incelemem, meru lbile olsa. sadece bir teces

ss tatmin gayesiyle deildir. Oradan istifade edebileceimiz bilgiler edin
mek istedim. Bu kitab okuyan herkesin teslim edecei gibi, maksadm met
hiye yazmak deildi. Umumi bir ekilde bir hkumet eklini savunmak da
aklmdan gemedi; zira kanunlarda asla mutlak iyilik olmadna inanlar
clanm. Gidiini kar kar konulmaz bulduum sosyal inklabn, insanln
hayrna m yoksa errine mi olduuna hkmetmek dahi istemedim.

Bu inklaba ya oldu bitti. yahut da muhakkak olacak gz ile baktm

 - 12

ve inklabn cereyan ettii memleketler arasnda, tabii neticelerini kolayca

tefrik etmek ve mmknse onu beeriyete faydal klacak yollar bulmak
iin, en kolay ve en tam gelime derecesine ulat memleketi aradm. ti
raf derim ki Amerika'da, Amerika'dau ok eyler buldum. Orada bizzat de
mokrasinin ve onun temayllerinin, n hkmlerinin, karakterinin ve ihti
raslarnn bir taslan aradm. Hi olmazsa ondan neler bekliyeceimizi
veya niin korkacamz anlamak in, demokrasiyi tanmak istedim.

Eserin birinci ksmnda:, Amerika'da tamamen igdlerine ve tabii

temayllerine braklm olan demokrasinin, kanunlara tabii bir ekilde
verdii istikameti, Devletin gidiatndaki tesirini ve umumi olarak cemiyet
meseleleri zerindeki kudretini gstermek istedim. Hasl ettii iyiliklerin
ve ktlklerin neler olduunu anJ.amaa altm . Amerika'llarn onu y
reltmek iin hangi arelere bavurduklarn. hangilerini d e mahsus bir ke
nara braktklarn aratrdm ve on111 cemiyeti idaresine imkan veren se
bepler zerinde durdum.

Amerika'da grdm tantmaa muvaffak oldum mu bilmiyorum.

Fakat samimi arzumun o olduundaa ve fikirleri hadiselere uyduracama,
fknda olmadan hadiseleri fikirlere uydurmadmdan eminim.

Bir nokta yazl vesikalarla isbat edilebilecei zaman, orijinal metin

lere ve en beenilen, en gvenilen eserlere mracaatta kusur etmedim. Fi
kfrler. siyasi gelenekler ve rflerin mahedesi bahis konusu olunca, bu
hususlarda en bilgili kimseler e fiir danmaya altm. nemli veya p
heli bir mesele ile karlanca, tek ibir ahitle yetinmiyor; mesele zerinde,
btn delillere dayanarak bir fikre varyordum.

Szlerime okuyucularn inanma.; lilzmdr. Ekseri. ileri srdm ey

!eri. kendilerince tannan veya hi olmazsa tannmas lazm gelen baz oto
ritelerin isimlerini zikrederek destekliyebilirdim. Fakat bunu yapmaktan
ekindim. Yabanc bir kimse, bir aile ocanda dostlara saklanan
mhim hakikatler renebilir. S kt mecburi olduundan meraka sebep
yoktur. Yabancnn ihtiyatszlndan kimse korkmaz; nki geip gidecek
tir. Bu gibi itiraflardan her birini d.!thal kaydettim. Fakat bunlar katiyen
antamdan kartmyacam,

Grdkleri hsnkabule, znt ve mkililt yaratmakla mukabele e

den seyyahlarn listesine ismimi ilave etmektense, yazdklarmn muvaffa
kiyetine zarar vermeyi tercih ederim.
 -13 -

Btn ihtimamma ramen, ayet tenk.it etmek isteyen karsa. bu ki

tab tenkitten daha kolay birey olmayacan biliyorum .
Onu iyice tetkik edenler btn eserde, her ksm birbirine balayan bir
<>na fikir bulacaklar. Fakat ele aldm meseleler ok eitlidir ve mcerret
bir vakann zikretiim vakalarn btnlne veya tek bir fikrin, fikir
Jerin btnlne ztln belirtmek istiyenler kolayca muvaffak olacaktr.
Bu bakmdan en byk temennim, kitabmn almalarna hakim olan espri
iinde okunmas ve nasl ben hkmlerimi tek ibir sebebe deil de bir sr
sebebe dayandrdysam, eserin hakkndaki hkmn de brakt umumi
intibaa gre verilmesidir.
unu da unutmamak lazmdr ki. anlalmak isteyen bir muharrir fi
kirlerini btn teorik neticelerlne ve ekseri yanl ve tatbik edilemez'in s
nrlarna kadar gtrmelidir. Zira bazan aksiyonda mantk kaidelerinden
ayrlmak zaruri olsa bi!c. ayn eyi sz sylerken yapmak kolay deildir
ve insan heketlerinde tutarl olmada ne kadar glk ekerse. szlerinde
de tutarsz olmada o kadar mkh'ta urar.
Esere, birok okuyucunun, onun en by k kusuru olarak grecekleri
eye bizzat iaret ederek son veriyorum . Bu kitap hi bir kimse iin yazl
mamtr. Hi bir partiye ne hizmet etmek, ne de onunla mcadele etmek
:stedim. Meselelere bakalar gibi, fakat daha uzun vadeli bakmaa al
tm ve onlar mazi ile megulken. ben n azarlarm istikbal e evirdim.
 BRtNCI KISIM

Anglo Amerinlann Menei

nsan doar ve ilk yllar. belli belirsiz bir ekilde, ocukluk megale
ieri ve zevkleri arasnda geer. Zamanla byr, bulua erer ve cemiyet ha
yatnn kaplar kendisine alr; hemcinsleriyle temaslara girer. Bu sralar
da, ilk defa olarak tetkik szgecinden geirilirse, insana sanki , mstakbel
olgunluk hayatnn iyi ve kt taraflarnn ilk tohumlarn kendisinde gr
mek mmknm gibi gelir.
ayet yanlmyorsam bu byk bir hatadr.

Ta gerilere dnlp. daha annesinin kollar arasnda iken ocuk tet

kik edilse. henz aydnlanmam zeka kvlcmlarnn belirtileri grlse.
yuyan dncesini harekete geiren ilk szler dinlense, nihayet ilk defa
sarfetmee mecbur kalaca abalar seyredilse, ancak o zaman hayatna
hakim olacak ihtiraslarn. alknlklan ve n-hkmlerin nerden geldiini
anlamak kabil olur. Denilebilir ki. insan beikte ne ise. daima odur.
Milletler de insanlara benzerler. Daima menelerinin izlerini tarlar.
Doularna ve geliimlerine refakat eden artlar, ondan sonraki gidilerine
de tesir ederler.
ayet tarihlerinin en eski eserlerine ve cemiyetlerinin btn unsurla
na kadar uzanmamz mmkn olsayd. orada. kuvvetli ihtiraslarn. al
kanlklarn, n-hkmlerin. nihayet illi karakter denen eyi yapan btn
hereyin ilk sebebini bulmamz mmknd.
Bugn hkm sren rf Ve adetlere zt gfi grnen baz alkanlk
larn, kabul edilmi prensiplerle atan kanunlarn ve, hazan eski bir bi
nann kubbesinde asl grlp sonradan artk hi bireye yaramaz olan
krk zincir paralar gibi, cemiyette. urda hurda rastlanan dank fikir-

-14-
 -15 -

lerin izahn orada bulmak mmkndr. Bylece, baz milletlerin, mehul

bir kuvvetin bizzat kendilerinin de bilmedikleri bir hedefe doru srkledik
eri kaderleri anlalm; olacaktr. Fakat imdiye kadar byle bir tetkik
mmkn olmad. Millet'erde tahlil gc, ancak ihtiyarladklar; nisbette ge
liti ve ilk gnlerini ince!emek akllarna gddii zaman; bunlar, mazinin
Karanlklar arasna karm ve cehalet ve gururun yaratt efsaneler,
hakikat arka plana itmiti.

Amerika, bir cemiyetin sakin ve tabii geliiminin takib edilebilecei

ve Devletlerin menelerinin, istikballeri ..: rindeki tesirlerinin katiyetle tef
rik edilecei tek memlekettir. Amerika, u halde, ilk alarn barbarlnn
ve cehaletinin nazarlarm:zdan kardn !bize aka gsterir.

Amerikan Devletlerinin kurulduu zamana, unsurlarn teferruatl bir

ekilde tanyacak kadar yakn, fakat ayn zamanda bu unsurlarn neler ha
sl ettiini grebilecek kadar da uzak olan zamanmz insanlar, beeri ha
diselere kendilerinden ncekilcr<len daha fazla nfuz etme imkann elde
etmilerdir. Tanr nmze, atalarmza nasip olmyan bir mealc koydu
ve milletlerin kaderlerinde rol oynyan ve karanln ecdadmzn grmesi
ne mani olduu ilk sebepleri grmemize imkan verdi.

Amerika'n n tarihi dikkatle tetkik edildikten sonra, sosyal ve siyasi

durumu da ihtimamla incelenirse, mmeketin meneinin kolayca izah ede
miyecei hi bir kanunun. hi bir alk.anbn. hi bir fikrin, hatta diyebi
fim ki hi hadisenin bulunmadna insan iyice kani olur. Bu kitab oku
yanlar, u halde. bu ksmda, takib eden ksmlarn ana fikrini ve aa
y-ukar ibtn eserin anahtarn bulacaklardr.

Muhtelif zamanlarda. bugiin Biilqik Amerika'nn iga l ettii sahalara

yerlemee gelen muhacirler birok bakmlardan birbirlerinden ayrlyorlar
d. Gayeleri ayn deildi ve farkl prensiplere gre kendilerini idare ediyor
lard.

Bununla beraber aralarnda mtcrek unsurlar da vard, ve hepsi ben

zer bir durumda bulunuyorlard .

nsanlar balyan en devaml ve kuvvetli ba belki de dildir. Btn

:nuhacirler ayn dili konuuyorlard ve hepsi de ayn halkn ocuklaryd
lar. Asrlardan beri parti mcadelelerine sahne olan ve yeralt faaliyetleri
nin zaman zamn kanun himayesine s!mmaa mecbur kald bir memle
kette doduklarndan, ilk siyai terbiyeyi hayatn sert tecrbeleriyle kazan-
 - 16 -

dlar ve aralarnda hukuk fikri ve hakiki hrriyet prensipleri Avrupa mil-

1etlerindekinden, ok daha fazla yayld. lk muhaceretler esnasnda, hr
messeselerin vel'.lt tohumlarndan mahalli idare, oktan derin bir ekilde
!ngiliz alkanlklar aras"na karmt. Bu unsurla beraber halk hakimiyeti
t'sas da Tdor Monarisinin sinesine kart.
lerde tekrar dnme frsat bul::!camz baka bir husus da sadece
ngilizlerle deil, birbiri arkasndan yeni dnya sahillerine yerlemee ge
kn btn Avrupa'hlarla ilgilidir. fitn yeni Avrupa kolonileri, gelimi
bir halde olmasa bile. tam manasiyle tekemmle msait bir demokrasinin
tohumlarn tayorlard. Bunun iki sebebi vard: bir kere umumi olarak
denilebilir ki. anavatandan hareketfori esnasnda, g edenlerin birbirleri
tizerinde hi bir stnlk iddialar y1ktu. Vatan terkedenler ne mesut ne
de kudretli kimselerdi. nlar arasnda eitlii salamada fakirlik ve _bed
bahtlktan daha mssir eyler yolct'.r. Bununla beraber Amerika'ya. bir
ok defalar. dini veya siyasi mcadeleler sonucu byk senyrler de sn
dlar. Bunun zerine, orada hiyerariyi tesis iin kanunlar, yapld; fakat,
ok gemeden. Amerikan toprann aristokrasiyi asa kabul etmedii an
lald. Bu asi topran i:cnebilmcsi iin. ancak bizzat mlk sahibinin men
l aatperest ve sebatl gayretleri icabettii grld. lenen topran mahsul
hem iftiyi hem de toprak sahibini zt.:ngin etmiye kl.fi gelmiyordu. Neticede
toprak, tabiatiyle. sadece mlk sahibinin ekebilecei kadar kk parala
ra blnd. Halbuki Aristokrasinin dayana ve destei topraktr. Sadece
:mtiyazlar ve dou, aristokrasinin teesss iin kafi deildir. Miras yoluy
la geen toprak mlkiyeti lazmdr. Bir millet lsz servetlerle birlikte.
byk sefaletler arzedebilir. Fakat, servetler topraktan domuyorsa, cemiyet
te sadece zenginler ve fakirler vardr; aristokrasi yoktur.

Bu bakmdan. btn ngiliz kolonikri. dou)ar srasnda byk bir

aile havas tayorlard. Sanki hepsi hrriyetin geliimini salamak iin ku
rulmulard ve bu hrriyet anavatann aristokratik hrriyeti deil, dnya ta
.ihinin henz tam :bir misalini grmedii demokrasi ve burjuva hrriyeti idi.
Bununla beraber bu genel yeknesaklk iinde ayrdedilmesi icabeden
kuvvetli nanslar vardr.

Byk Anglo-Amerikan ailesinde, biri Kuzeyde. dieri Gney'de ol

mak zere imdiye kadar birbirine tanamen karmadan byyen iki byk
ksm vardr.
lk ngiliz Kolonisi Virginia'ya yerleti. Buraya gmenler 1607 de
 - 17 -

ayak bastlar. Bu devirde Avrupa'da, anlalmaz bir ekilde, milletlerin zen

ginliini altn ve gm madenlerinin yaptna dair bir fikir hakimdi. Bu
tursuz fikir, Avrupa milletlerini harplerden ve btn kt kanunlardan
:!aha ok fakirletirdi ve Amerika'da bir sr insann telef olmasna sebep
tekil etti. Virjinya'ya parasz ve akn bir halde giden altn arayclarnn
endieli ve kark ruhlar, yeni domu koloniyi sarst ve geliimini belir
siz bir bale soktu. Sonralar, daha sakin ve oturmu insanlar olan iftiler
ve sanayiciler geldiler. Fakat bunlar da ngiltere'nin aa tabakalarnn se
viyesini hi bir hususta aamyor!ard . Yeni kolonilerin teesssnde ne bir
asil fikir, ne de menfaat gzetmiyen bir gr hakim oldu. Koloni kurulur
kurulmaz, derhal klelik oraya giriyordu. Bu , btn Gneyin karakteri.
kanunlar ve istikbali zerine byk bir tesir yapan balca vaka oldu.
Klelik yaplan iin itib arn ortadan kaldrr, cemiyete aylakl ve onun
neticesi olarak. sefaheti, sefaleti, gururu ve cehaleti sokar. Zihin kuvvetle
rini krletirir ve insan cevva:iyetini uyuturur. ngiliz karakterinin yan
sra kleliin tesisi. Gneyin adetlerini ve sosyal durumunu izaha yeter.
Kuzey'de ayni ngiliz karakteri tamamen farkl renkler almtr. Bir
eik Amerika'nn, bugn sosyal teorisinin temellerini tekil eden iki ana
fikir, ilk defa Kuzey'deki ngiliz kolonilerinde birlemilerdir. Bugn bun
larn tesirleri btn Amerika dnyasna yaylyor. New-England Medeni
reti. evvela etrafna hararet satktan sonra. ufkun son hudutlarn klar
ile aydnlatan, ykseklerde yanan bir atee benzemektedir.
New-England sahillerine yerlcmee gelen gmenlerin hemen hepsi
anavatann mreffeh snflarna mensuptular. Amerikan topranda yerle
;neleri, bandan itibaren. ne byk senyrlerin, ne avamn; yani ne fakir
ne de zenginlerin bulunduu bir cenyet gibi garip bir durum yaratt.

Gmenler, saylarna nisbet!c, IJugn hi bir Avrupa milletinde g -

;lmcyen bir derecede kltrl bir insan ktlesi ihtiva ediyorlard. stisna
sz hepsi epeyce yksek bir eitim grmlerdi v e aralarndan birou ilim
cri ve kabiliyetleri ile Avrupa'da tannyorlard. Dier koloniler ailesiz ge
len maceraperestler taraf1ndan kurulmulard. New-England'a yerleen g
menler kendileriyle berabe r en iyi mzam ve ahlak unsurfarn getirdiler.
le karlar ve ocuklar ile birlikte gittiler. Fakat kendilerini btn dier
lerinden ayran ey. bilhassa teebbslerinin gayesi idi. Kendilerini, mem
!eketi terke zorlyan ey hi de zaruret deildi. Bilakis orada emin yaama
vastalar ve piman olunulabilecek sosyal mevkiler brakyorlard. Srg
nn kanlmaz sefaletlerine atlrken gayeleri bir fikrin zaferi idi. G -
 - 18 -

menler, veya bizzat kendi gzel tabirleriyle. haclar, prensiplerinin bkl

mezlii dolaysiyle kendisine priten ad verilen ngiliz mezhebine balyd
lar. Pritanizm sadece dini bir doktrin deildi. Birok hususlarda en mut
lak Cumhuriyeti ve demokratik teorilerle karyordu. En tehlikeli
hasmlar da bu sebepten ortaya kyordu. Anavatann hkumetleri tara
fndan iz'a edildikleri ve cemiyetlerinin. etin prensiplerinin mahkum ettii
;,rnlk akndan ztrap duyduklar iin, Pritenler ne kadar yalnz, ne -
kadar barbar olursa olsun; yeter ki hr bir ekilde Allah'a dua edebile -
cekleri ve bildikleri gibi yayabilecekleri bir yer aradlar. Pritanizm he
men hemen dini olduu kadar siyasi bir teori de idi. Gmenler Amerikan
kylarna iner inmez. ilk ileri ccmiy t halinde tekilatlanmak oldu ve aa
daki ekilde bir akit yapp imzaladlar :
Aada isimleri bulunan bizler, Allah ak, vatanmzn erefi ve
Hristiyanln tekaml iin bu sahillerde ilk koloniyi kurmaya teebbs
ettik. Hepimiz. Allah huzurunda ve tam bir karlkl anlayla kendi ken
dimizi idare etmek ve gayelerimizin tahakkuku uruna almak iin bir
dyasi cemiyet kurmaa karar vermi bulunuyoruz. Bu akit mucibince. ka
nunlar, kararnameler ve nizamnameler karma ve ihtiyalara gre. itaat
rdeceimizi vaadettiimiz mahkemeler kurma hususunda anlam bulu -
rnyorqz.
Bunlar 1 620 de oluyordu. Bu andan itibaren hicret devam etti. Birin
ci Charles'in btn hkmdarl esnasnda ngiliz mparatorluunu para
lyan dini ve siyasi ihtiraslar her yl Amerika sahillerine yeni ktleler sev
kediyordu. ngiltere'de Pritanizmin oca orta snf olmakta devam ediyor
du. Gmenlerin de ou orta s:nfta:: idiler. New-England halk durmadan
artyordu ve anavatanda hiyerari zorla insanlar birbirinden ayrrken.
Koloni gitgide btn ksmlar ile mtecanis bir cemiyet manzaras alyordu.
Antikitenin dahi tahayyl etmedii koca bir demokrasi, eski feodal cemi
yetinin ortasndan mcehhez bir ekilde kayordu.
Sinesinden yeni ihtilal unsurlarn ve karklk tohumlarn uzakla
trmaktan memnun bir halde. ngiliz Hkumeti, bu kabark gc znt
szce seyrediyordu. Hatta onu btn gcyle destekliyordu. Fakat Amerika
topraklarnda kanunlarnn sertliine kar melce aryanlarn kaderi ile faz
la ilgili deildi. Denilebilir ki. New-England', yenilik peinde koanlarn
serbest tecrbesine terkedilmi hayal alemine ait bir saha gibi gryordu.
ngiliz kolonileri, daima, dier memleket kolonilerinden daha ok, hem i
hrriyetten hem de siyasi bamszlktan istifade ettiler ve bu da refahla-
 - 19 -

rnn balca sebeplerinden biri oldu. Fakat hrriyet prensibi, hi bir yerde
New-England Devletlerindekinden daha mull bir ekilde tatbik edilmedi.

Zamanmzda hala Amerika'daki hrriyetin hayat ve kayna olan

mahalli baimszl New-England kanunlarnda gryoruz.
Avrupa memleketlerinin ounda siyasi uur cemiyetin st kademele
rinde uyand ve dier ksmlarna yava yava daima yarm yamalak bir
ekilde nfuz etti.
Amerika'da ise siyasi ge1iim aksine mahalli plandan. st kademelere
doru, yani aadan yukarya cereyan etti . 1 650 de, New-England'da ma
halli idare kati ve tam bir ekild e teesss etti. Mahalli idarelerde. ana hak
lar, vazifeleri, ihtiras ve menfaatleri ile bal fertler guruplatlar ve bu
L erevede tam demokratik ve cumhuriyeti. gerek ve aktif bir siyasi hayat
hkm srmee balad. Koloniler anavatann stnln tanmaa devam
ettiler. Devlet kanunlar monarikti; fakat mahalli idarelerde Cumhuriyet
rejimi taptaze bir ekid e ortaya kmt.

Mahalli idare her kademeden hakimlerini kendi tayin etmekte, vergi

sini kendisi tarh ve tevzi etmekte ve toplamaktadr. New-England'da tem
sil esas kabul edilmemitir. Umumun menfaatini ilgilendiren meseleler.
Atina'da olduu gibi, umumi meydanlarda vatandalarn tekil ettii genel
meclislerde halledilmektedir.
Amerikan Cumhuriyetlerinin bu ilk zamanlarnda karlan kanunlar
dikkatle tetkik edilirse, idare hususunaa gsterilen yksek anlaytan ve te
ie hakim ileri teorilerden dolay hayret etmemek kabil deildir.

C emiyetin. mensuplarna kar vazifeleri baknda, o zamann Avru

pasnn terilerinden ok <laha stn ve mkemmel bir fikre sahip olduu
gibi; fertlere mkellefiyetler yklemede de ok daha ileri gitmektedir. New
England Devletlerinde. lbalangdan itibaren. fakirlerin kaderi teminat
J.ltma alnmtr. Yollarn muhafazas hususunda iddetli tedbirler alnm
ve bunlara nezaret iin memurlar tayin edilmitir. Mahalli idarelerde umumi
mzakerelerin ve vatandalarn lmlerinin. doumlarnn ve evlenmeleri
nin kaydedildii siciller bulunur. Bu sicillerin de muhafazas ile mkellef
kimseler vardr. Subaylar miras ilerinin tanzimiyle mkelleftir. Dier baz-
1ar mirasn hudutlarn tayin eder. Nihayet biroklar da amme nizamn
temin etmekle mkelleftirler.
Kanun, bugn Fransa'nn dahi ancak mphem bir ekilde hissettii.
 - 20 -

bir sr sosyal ihtiyacn ortaya konmas ve tatmini iin, binlerce teferruata

kadar uzanmaktadr.

Fakat Amerikan medeniyetinin btn orijinal karakteri. bilhassa halk

c:-itimiyle ilgili hkmlerde grlr.

Kanun insan nevinin en byk dman olan eytann en kuvvetli si

!ahn insanlarn cehaletinde bulduunu ve ecdadmzdan bizlere kalan bilgi
hazinesinin mezarda rmemesi icabettiini; ocuklarn tahsillerinin, asil
lerin yardmyle yaplacak en hyk Dev!et hizmetlerinden olduunu sy-
1c:-mektedir. Ayrca. takibeden hkmler btn mahalli idarelerde okullar
kurulmasm derpi e tmekte ve byk para cezalar meyyidesi altnda, b
tn halkn onlar desteklemesini mecburi klmaktadr. En ok nfuslu bl-
gelerde. ayn tarzda, yksek okullar kurulmaktadr. Belediye otoriteleri.
ailelerin ocuklarn okula gnderm(!lcrinc dikkat etmekle mkelleftir. Byle
yapmyanlara kar para cezas verme hakkna s ahiptirler. Mukavemet de
vam ederse. o zaman cemiyet ailenin yerini alarak ocuu almakta ve ta
!:iatn kendilerine verdii; fakat kt kullandklar haklan ebeveynlere b
rakmamaktadr. Okuyucular phesiz bu kanunlarn dibacesini hatrlaya -
caklardr. Amcrika'da insan manevi zenginlie gtren. din. hrriyete g
tren de ilahi kanunlara itaatt r.

1 650 sralarndaki Amerikan cemiyetine bylece alelacele bir baktan

sonra. ayn zamanlardaki Avrupa'nn. bilhassa Kta Avrupa'snn durumu
incelenirse h ayret etmemek mmkn deildir. XVII. Asrn balangcnda,
Avrupa'nn her tarafnda, Ortaan feodal ve oligarik hrriyetinin kaln
tlar zerinde mutlak krallklar ykseliyordu . Hak. hukuk fikri, bu aaal
ve stn edebiyatl Avrupa'da olduu kadar belki hi 'b ir yerde bir kenara
konmad. Milletler hi bir zaman politikayla bu kadar az megul olmadlar.
Hi bir zaman hakiki hrriyet fikri zihin!eri bu kadar az sarmad. Byle
bir zamanda, Avrupa milletlerinin tan;mad veya dudak bkt bu pren
ipler yeni dnyann llerinde ilan edilmi olup. mstakbel byk bir
milletin sembol oluyorlard. insan kafas,nn en cretkar teorileri, grnt
bu kadar mtevazi olan ve hi bir Devlet adamnn alakadar olmaa tenez
zl etmedii bu cemiyette tatbike k1muluyordu. Tabiatnn orijinalliinden
baka eye dayanmyan insan muhayyilesi, orada. o zamana kadar benzeri
grlmiyen kanunlar yaratyordu .

Anglo-Amerikan medeniyetinin hakiki mahiyetjni ortapJ koymak

!in kili derecede malumat verdim . Bu medeniyet, baka yerlerde daima
 - 21 -

mcadele halinde olan. fakat Amcrika'da her naslsa harikulade bir ekilde
birlemi bulunan tamamen ayn ik i unsurdan teekkl etmektedir. Bunlar,
'in ve hrriyet itiyakdr. New England'm kurucular hem hararetle inanan
dindar kimselerdi; hem de cesur yenilik a idiler. Baz dini inanlarn
daraltc balar ile bal olduklarndan, her t rl siyasi pein-hkmlerden
azade idiler. Kanunlarda. adetlerde. hemen her tarafta izini kolayca bula
camz iki farkl, fakat zt olamyan temayl buradan ileri gelmektedir.

nsanlar dini bir inanca , dostlar n. ailelerini ve vatanlarn feda edi

yorlar. ok yksek bir deere satn almaa geldikleri bu zihin h azinesinin
peinde kendilerini helak ediyorlar. Bununla: beraber. hemen hemen ayn
hararetle maddi zenginlikleri ve manevi hazlar da aryorlar. Dnyada hr
r iyet ve refah, ahrette huzur istiyorlar. Bceri messeseler, kanunlar, siyasi
prensipler ellerinde istedikleri ekl i verdikleri hamur halini alyor.

Dodukiar cemiyeti hpishaneye eviren manialar nlerinde eiliyor.

Asrlardan beri dnyay ida re eden eski fikirler yok oluyor. Yepyeni ve
hudutsuz sahalar a,lyor. nsan zekas buralara doluyor ve her ynde ya
vlyor. Fakat siyasi alemin hudutlar-na varnca kendiliinden duruyor. En
keskin melekelerinin ilemesini titreyerek durduruyor. pheyi ve yenilik
:htiyacn bir tarafa brakyor. Hatta mihrabn perdesini dahi kaldrmaktan
ekiniyor. Mnakaa etmeden kabul ettii hakikatler nnde hrmetle ei
liyor.

Bylece manevi alemde herey nceden grlm, dzenlenmi ve ka

arlatrlmken.siyasi a'.emde. mphem ve kararszdr. Birinde iradi olsa
bile passif bir itaat; dierinde bamszlk. tecrbeye dudak bkme ve her
nevi otoriteye haset hkm srmektedir.

Grnte tamamen z:t olan bu iki temayl. birbirlerine zarar vermek

syle dursun. bilfkis tam bir anlama iinde ve karlkl yardmlaarak
ilerlemektedir.

Din, medeni hayattak i hrriyeti insan kabiliyetlerinin asil bir ifa yo

lu olarak; siyasi alemi ise. Allah'n, z.ekann gayretlerine tahsis ettii bir
saha olarak grmektedir. Kuvvetli, hr ve kendisine ayrlan sahayla tat -
min edilmi olan din , kalplerde kimsnin yardmna muhta olmadan bizzat
kendi kuvvetiyle hkm srd nibette nfuzunun emin olduunu bil
mektedir.

Hrriyet ise dinde, haklarnn ilahi kaynan, ocukluunun beiini.

 - 22 -

zaferleri ve mcadelelerindeki arkadan grmektedir. Dini. rf ve adet

lerin muhafz; rf ve adetleri de kanunlarn ve bizzat kendinin garantisi
olarak telakki etmektedir.

Amerika'da az zengin vardr. Btn Amerikallar bir meslek sahibi

olmak zorundadrlar. Oysa. her meslek bir raklk devresi ister. u
h alde Amerikahlar umumi ktre ancak hayatn ilk yllarn verebilirler.
O nbe yalarnda bir meslek sahibi olurlar. Bylece, tahsilleri. bizde ba -
lamas gereken bir ada biter. ayet uzarsa, artk sadece hususi ve kazanl
bir sahaya doru ynelir. lim de, mslck gibi ele alnr. Ve sadece fayda
l l tesbit edilmi bulunan tatbikatlar ile megul olunur.

Amerika'da zenginlerin ekseriyeti ie fakir bir halde baladlar. Bugn

isiz gsz oturanlarn hemen hepsi genliklerinde bir. ile meguldler.
Fertlerde kltrel alma aki varken. buna zamanlar yoktu. Vaktaki za
man buldular. bu zamanda artk akl:r kalmamt.

Bu bakmdan Amerika'da. zihin almalarna daima eref payesi ve

ren ve entellektel zevklere dknln nesilden nesile getii bir snf
mevcut deildir. Ne bu almalara kendini verebilme gc. ne de arzusu
vardr.

Amerika'da insanla ilgili malfmat bakmmdan bir vasati seviye te

ekkl etmitir. Bazlar ykselerek. bazlar da alalarak btn kafalar
ona yaklamaktadr.

Bylece. dini. tarihi, iktisadi. ilmi. hukuki ve idari konularda, hemen

hemen ayn fikirlere sahip ok geni bir insan ktlesi vardr.

Allah zekalar eit bir eki!de datmyor. ve buna da insan hi bir

zaman mani olamyor.

Fakat hi olmazsa. sylediklerimizden kaca gibi, Allah'n eit ya

ratmad zekalar, ellerinde eit imkanlar buluyorlar.

u halde, zamanmzda Amerika'da. kuruluundan beri zayf olan

aristokratik unsur ya ortadan kalkm ya da cemiyetin gidiinde herhangi
bir tesire sahip olamyacak derecede zayflamtr.

Zaman, hadiseler ve kanunlar orada. aksine. demokratik unsuru sa

dece hakim unsu haline deil. faka tayn zamanda biricik unsur h aline
sokmutur. Orada hi bir zmre ve aile tesiri grlmemektedir. Hatta bir
para sreli ferdi tesir dahi grmek zordur. Bu bakmdan Amerika. sosyal
 - 23 -

yapsyla, ok garip bir vaka tekil etmektedir. tnsanlar Amerika'da zeka

lar ve servetleri bakmmdan daha eit grnmektedirler; veya, baka bir
deyile tarihin hi bir asrda kaydetmedii ve dnyann hi bir yerinde g
rlmemi derecede eit bir ekilde kuvvetlidirler.

Sosyal Demokrasinin Siyasi Neticeleri

Byle bir sosyal durumun siyasi neticeleri kolayca karlabilir.

Eitliin her yere olduu gibi. siyasi sahaya da eninde sonunda nfuz
edeceini anlamamak imkanszdr. nsanlarn sonuna kadar, sadece bir hu
susta eit olmayp da, dier btn hususlarda eit olacaklarn sanmak gtr.
Bu bakmdan bir gn gelecek her hususta eit olacaklardr.

Oysa, siyasi ,alemde eitlii hakim klacak sadece iki yol vardr: ya b
tn vatandaslara haklar vermek, veva hic kimseve vermemek.

u halde Anglo-Amerikanlarla ayn sosyal durum a ulam milletler

iin, herkesin hakimiyeti ile tek bir kiinin mutlak iktidar arasnda orta
bir yol bulmak ok gtr.

Tasvir etmi olduum sosyal durumun. neticelerinden her ikisine de

hemen ayn derecede kolaylkla uyduu inkar edilemez.

Aslnda btn insanlar kuvvetli ve beenilen kiiler olmaa tevik

eden eitlikte, mert ve meru bir ihtiras vardr. Bu ihtiras kk insanlar,
bykler seviyesine ykselmee sevk eder. Fakat insan kalbinde, zayflara,
kuvvetlilerin kendi seviyelerine inmelerini arzu ettiren ve insanlara, klelik
halinde eitlii. hrriyet iinde eitsizlie tercih ettiren bir kt eitlik ar
zusu daha vardr. Tabii hrriyeti hor gren milletler. sosyal yaplar demok
r:tik olan milletler deillerdir. Bilakis onlar hriyete insiyaki bir ekilde
baldrlar. Fakat arzularnn devaml ve esas hedefi hrriyet deildir.
Ebedi aklar eitlie kardr. Eer ani hamleler ve sk abalarla y -
neldikleri hrriyete ulaamazlarsa, kadere boyun emektedirler. Fakat
eitlik olmadan hi birey onlar tatmin etmez. Onu kaybetmektense l
mei tercih ederler.

Baka bir bakmdan. btn vatandalar aa yukar eit olunca, ikti

darn tecavzlerine kar bamszlklarn korumalar kendileri iin g
leir. Aralarndan hi biri tek bama mcadele gcne sahip olmad iin,
hrriyeti teminat altna alacak, sadece hepsinin kuvvetinin birleimidir.
Byle bir birleime ise her zaman rastlanmaz.
 - 24 -

u halde milletler benzer bir sosyal durumdan iki byk netice kara
bilirler: Bu neticeler birbirlerinden alacak derecede farkldrlar, fakat
her ikisi de ayn vakadan doarlar.

Tasvir ettiim bu korkun ikili seimle ilk defa kar karya gelen
Anglo-Amerikanlar, mutlak iktidardan kaabilme saadetine mazhar oldu
lar.

artlar. meneleri. kltrleri ve bilhassa rf ve adetleri, halk hakimi

yetini kurmalarna ve muhafaza etmelerine imkan verdi.

Amerika'da Halk Hakimiyeti Prensibi

Ne zaman Birleik Devletlerin <;iyasi kanunlar"ndan bahsedilmek is -

tense, daima halk h akimiyeti prensibinden balanr.

Az ok btn beeri messeselerin temelinde bulunan halk hakimiyeti

prensibi. umumiyetle nazarlardan uzaktr . Ona, tanmakszn itaat edilir ve
ya bazan her naslsa ortaya karsa. alelacele tekrar snann karanlk
larna gmlr.

Milli hakimiyet, her am ent ikaclarnn ve zalimlerinin en geni

lde suistimal ettikleri kelimelerden biridir. Bazlar onda birka iktidar
mensubunun sat:n aid oylarn ifadesini; baz;lan korkan veya menfaat
peinde koan bir aznln reylerini grmektedirler. Hatta bir ksm insan
lar da onun, halkn skutunda formle cdi:diini kefettiler ve kendileri
iin hkmetme hakknn bizzat itaat vakasndan doduunu diindler.

Amerika'da halk hakimiyeti prensibi. digcr baz memleketlerde ol

duu gibi ne gizli ne de tesirsizdir. rf Ve adetler onu tanr, kanunlar ilan
eder . Hrriyet iinde yayhr ve hibir mania ile karlamadan son netice
lerine kadar ular .

ayet dnyada halk hakimiyeti prensibinin hakiki deerinin tannabi

lecei cemiyet ilerine tatbikinin tetkik edilebilecei; fayda ve mahzurlar
nn deerlendirHebilecei tek bir memleket varsa. o da phesiz Amerika'dr.

nceden de sylediim gibi , hJJk hakimiyeti prensibi. balangtan

beri. Amerika'daki ngiliz kolonicrhin ekseriyetinin temel prensibi oldu.
Bununla beraber. zamanmzda oldu. gibi cemiyetin idaresine hakim ol -
maktan henz uzakt. Biri dtan. ikincisi iten gelen iki mania nfuz edici
gidiini nledi
 - 25

Koloniler henz anavatana ita:a mecbur olduklar iin, aikar bir

ekilde kanunlarda tezahr edemedi. Bu b akmdan mahalll meclislerd e ve
bilhassa kaza idaresinde gizli kalma:a mecbur kald ve o ralarda gizliden
gizliye yayld.

O zamanki Amerikan cemiyeti, bu prensibi btn neticeleri ile b irlik

te kabule henz hazr deildi. New-England'daki kltrel ilerilik ve Hud
son'un gneyindeki zenginlikler, uzu;1 mddet iktidarn ifasnn bir k a
eld e kalmas ynnde bir nevi aristokratik tesir yaptlar. Henz n e btn
mme ajanlar seimle geliyorlard, ne de btn vatandalar oy hakkna sa
hiptiler. Oy hakk her yerde tahdit edilmiti ve belli bir miktar vergi kar
lyd. Bu miktar Kuzeyde ok az, G ney'de n isbeten daha fazla idi.

Derken Amerikan ihtilali patlad . Halk hakimiyeti prensibi mahalli

idareden kt ve Devlet idaresine nfuz etti. Onun uruna btn snflar
uzlatlar ve O, kanunlarn kanunu oldu.

Cemiyet iinde de hemen ayn derecede abuk bir deime vukua gel
di. M iras K anunu. mahalli tesirler i tasfiyeye muvaffak oldu.

Kanunlarn ve ihtilalin neticesi ok ak bir ekilde ortaya kt za

man demokrasi kafi zaferini oktan kazanm bulunuyordu. ktidar fiilen
elleri arasnda idi ve ona kar mcadele de artk mmkn deildi. st s
m flar mcadele etmeden, hatta hi szlanmadan artk kanlmaz olan bu
ktle boyun ediler. Den btn iktidarlara araz olan ey kendilerine
de araz oldu: mensuplar ahsi egoizme kapldlar. Mcadeleyi gze alabi
lecekleri kadar nefret etmedikleri halkn el inden iktidar alanyacaklarn
akllar kesince. artk ne bahasna olursa olsun onun hayrhahln ka -
zanmaktan baka b irey dnmedi'. er . En demokratik kanunlar, menfaat
lerin i en ok haleldar eden kimselerin arzusuyla onayland. Bu ekilde, st
snflar kendilerine kar halkn kinim hi celbetmediler. Fakat yeni n iza
mn zaferini bizzat tacil ettiler.

Bylece, pek garip b ir ekilde, demokrasinin en mkemmel hamlesi,

aristokranin en kkl olduu Devletlerde vukua geldi. Yksek snf men
suplar tarafndan kurulmu olan Mryland Devleti genel oyu kabul eden
i lk memleket odu ve en demokratik usulleri Devlet idaresine soktu.

Bir millet seim vergis in e el atmaa b alarsa, bu, bir mddet sonra
onu tamamen ortadan kaldracana iarettir. Bu kanun, cemiyetleri idare
eden en amaz kanunlardan b iridir . Seim hakknn hudutlar itilmeye bala-
 - 26 -

nnca, onu daha da ok itmek ihtiy.1c hissedilmeye balanr. Zira her ta

vizden sonra demokrasinin kuvveti, V? kuvveti i1e b irlikte de talepleri artar.
Seim vergisini veremiyenlerin hrs. ven..nierin adedi ne kadar oalrsa
o kadar artar. Nil nyet istisna kaide la'.ini alr; tavizler birbirini takibeder
ve ancak genel oya varld vakit durulur.

Zamanmzda halk hfikimiyeti prensibi. Birleik Devletlerde. muhay

yilenin tasavvur edebilecei btn pratik gelimeleri gerekletirdi . Baka
yerlerde ihtimamla evrelendii btn fiksiyonlardan kurtuldu. Durumun
icabma gre. ardardna btn kalplara brnd. Bazan, Atina'da oldu
gibi kanunlar btn halk yapt; bazn da, genel oyla gelen milletvekilleri
o:u temsil etti ve dorudan konutrolu altnda, onun adma hareket etti.

Baz memleketlerde. cemiyet yap smn dnda bir kuvvet ona tesir
eder ve onun ;belli bir istikamete ynelmesini zorlar.

Bazlarnda d a iktidar, cemiyetin hem iinde , hem dnda yer almak

zere blnmtr. Amerika'da bunLlra benzer bir durum yoktur. Cemiyet
orda bizzat kendi ilerini yrtr. Btn iktidar sinesindedir. Baka bir
yerde iktidar olduunu tasavvur edebilecek. hele syliycbilccek birine .rast
lamak hemen hemen imkanszdr. Halk kanun yaplmasna. kanun koyucu
larn seimi; tatbikine de icra organnn seimi i'.e itirak eder. dareye b
raklan yer o kadar az ve idarenin halka dayanan meneini gzden uzak
tutmamas ve iktidarn ald otoriteye itaati o kadar barizdir ki, halkn
bizzat kendi kendini idare ettii sylenebilir. Allah kainatta nasl hkm
sryorsa. halk da Amerikan siyasi b.leminde yle hkm srer. Her eyin
sebebi ve gayesidir. Herey ondan kar. herey ona varr.

Mahalli ldare

Anglo-Amerikanlarm btn siyasi sisteminde halk hakimiyeti prensibi

h akimdir. Bu kitabn her sayfas, bu prensibin yeni tatbik ekillerini tanta
caktr.

Halk hfikimiyeti esasnm kabul edildii mem'.eketlerde. her fert haki

miyetin bir cz'n tekil eder ve Devlet idaresine eit olarak katlr.

u halde, btn fertler ayn derecede bilgili, ahlakl ve kuvvetli farze

dilirler.

yleyse cemiyete neden itaat etmektedirler ve bu itaatin snrlar ne

lerdir?
 - 27 -

Cemiyete. onu idare edenlerden daha aa oduu iin veya kendi

kendini idareye bir bakas kadar muktedir olamad iin itaat etmiyor de
ildir. taatinin sebebLjemcinsleriyle birlemesinin kendisi iin faydal ol
duunu v bu birlemenin dzenleyici bir kuvvet o'.madan mmkn olam
h
yacan llmesidir.
u halde fert, vatandalarn kendi aralarndaki vazifelerini ilgilendiren
hususlarda ba). sadece kendini ilgilendren hususlarda ise hrdr ve ha
reketlerinden sadece Alah'a kar sorumludur. Her ferdin, kendi hususi
menfaatinin en iyi koruyucusu olduu ve cemiyetin onun hareketlerini en
ok umumi menfaate aykr bulunduu veya bizzat kendi yardm istedii
zamanlarda dzenliyecei kaidesi buradan kmaktadr.

Bu doktrin btn Amerika'da kabul edilmitir. Hayatn olaan hadi

selerine kadar icra ettii tesiri i'.erde tetkik edeceim. u anda mahalli ida
reden bahsetmek istiyorum.
Mahalli idareler, merkezi idareye nisbetle ve ktle halinde ele alnr
sa, iaret ettiim teorinin tatbik edildii 'b tn birim'.er gibi bir birimdir.
u halde mahalli hrriyet. Amerika'da, bizzat halk hakimiyeti teori
sinden kmaktadr. Btn Amerikan Cumhuriy-;:tlerinde bu bamszlk az
ok tannmtr. Fakat, New-England'da artlar bunun geliimine bilhassa
yardm etmilerdir.
Birleik Devletlerin bu ksmnda, siyasi hayat bizzat mahalli idarede
balad . Hatta denilebilir ki balangta bunlardan herbiri mstakil birer
Devletti . ngiltere krallar hakimiyet haklarn ileri srdkleri zaman, mer
kezi idareyi almakla iktifa ettiler. Mahalli idareleri bulunduklar durumda
braktlar. New-England'n mahalli idareleri Dev.:Cte tabi duruma geldiler.
Fakat balangta yle deildiler vey a pek az tabiydiler. Bu ba -
kmdan iktidarlarn merkezi otoriteden almadlar. Bilakis bamszlklar
nn bir ksmn merkezi devlete terk..-:ttiler. Bu daima okuyucunun aklnda
kalmas gereken mhim bir husustur.
Mahalli idareler. genel olarak ancak bakalar ile paylatklar ve bu
bakmdan sosyal denilebilecek menfaatler bahis konusu olduu zaman Dev
lete tabidirler. Sadece kendilerini ilgilendiren hususlarda, mstakil varlk
lar olarak kalmaktadrlar. New-England halk arasndan hi kimsenin, sa
dece mahalli idareyi ilgilendiren hususlarda Devletin mdahale hakk ola
bileceini kabul etmesi dnlemez.
Bu bakmdan, New-Engand mahalli idareleri, hi bir idari otoritenin
 - 28 -

muhalefetine maruz kalmadan al. veri yapabilmekte. mahkemelerde da

vac veya daval olabi'.mekte btesini bildii gibi tanzim etmektedir.

Baz sosyal vazifeler de bu kadre iinde tatmin edilmelidirler. Mesela.

Devletin paraya ihtiyac olduu zaman. mahalli idareer ona yardm etmek
te veya etmemekte serbest deildir. Devlet bir yol yapmak isterse. mahalli
idareler ona arazisini kapyamaz. Bir zabta nizamnamesi hazrlaynca. onu
tatbikle mkelleftir. Biitn memlekette retim birliini salamak istedii
zaman, mahalli idare , kanunun istedii okullar kurmaa mecburdur. Ame
rika'da idareden bahsettiimiz zaman. mahalli idarelerin, btn bu eitli
hallerde, nasl ve kimin tarafndan itaate mecbur edildiklerini greceiz.
Burada sadece itaat mecburiyetinin varln gstermek istiyorum. Bu mec
buriyet dardr; fakat Devlet bununla sadece bir prensip vazetmektedir. Pren
sibin tatbikinde mahalli idare, umumiyetle, btlin ferdi haklarna sahiptir.
Mesela, vergi kanunla yklenir. Fakat onu taksim eden ve toplyan kaza
dr. Yine bir okulun yaplmas mecburidir. Fakat onu yapan, deyen ve
yneten kazadr.

Fransa'da Devlet tahsildar mahalli vergileri toplar, Amerika'da ise

mahalli tahsildar Devlet vergilerini toplar. Bylece. bizde merkezi hkumet
memurlarn mahalli idareye gnderirken. Amerika'da mahalli idare me
murlarn merkezi hkumete verir . Sadece bu bile iki cemiyetin ne kadar
farkl olduunu gstermeye yeter.

New-England'da Mahalli dare Ruhu

Amerika'da sadece mahalli idare messeseleri deil, fakat ayn za -

manda onlar destekliyen ve yaatan bir mahalli idare ruhu da vardr.

New-England mahalli idaresi, bulunduklar her yerde, insanlarn id

detle alakasn eken iki avantaja sahiptir. Bunlar bamszlk ve iktidar
dr. Hareketleri iinden kamyaca bir daire ile snrlandrlmtr. Fa
kat onun iinde hareket serbestisine sahiptir. Sadece bamszl, nfusu -
nun ve arazisinin kendisine temin edemedii bir ehemmiyeti ona kazandr
maktadr .

nsanlarn muhabbetlerinin. u mumiyetle kuvvete yneldii unutulma

maldr. Fethedilmi bir memlekette vatan ak uzun srmez. New-Eng -
fand'llar mahalli idarelerine. orada doduklar iin deil; fakat onda men
subu olduklar hr. kuvvetli ve idaresine itirak zahmete deer bir birlik
grdkleri iin baldrlar.
 - 29 -

Avrupa'da sk sk, Devlet adamlarnn mahalli idare ruhu eksikliine

esef ettikleri vakidir. Zira, bunun amme skunetini ve huzurunu temin et
mede rol oynyan byk bir unsur olduunda herkes mttefiktir. Fakat onu
nasl yaratacaklarn bilmemektedirler. Mahalli idareyi kuvvetli ve bam
z klmakla. sosyal giic datmaktan ve Devleti anariye srklemekten
ekinmektedirler. Oysa, kuvveti ve bamszl olmyan bir mahaEi ida
rede vatandalar deil, ancak idare edilenler bulunur.

Ayrca, mhim bir husus daha vardr : New-England maha'.li idaresi

en canl muhabbetlerin oca olabilecek ekilde kurulmutur ve ayn za
manda kendisinde insan kalbinin en kkl ihtiraslarn ekmiyecck hi bir
ey bulunmaz.

Couuty memurlar seimle gelmezler ve se!ahiyetleri mahduttur. Biz

zat federe Devlet de tfli derecede nemlidir. Mevcudiyeti sakin ve belirsiz
dir. Onu idare etme hakkn efde etmek iin pek az kii ahsi menfaatini
bir tarafa brakarak, h uzurunu bozmaya rza gsterir.

Federal hkumet, kendisini idare edenlere hret ve kudret verir. Fa

kat kaderinde sz sahibi olanlar ok az saydadrlar. Bakanlk, ancak ileri
yalarda nadiren ulalan yksek bir mevkidir. st derecede dier federal
fonksiyonlara ulalmas bir bakma tesadfen ve baka bir meslekte hret
yaptktan sonra mmkn olur. Bunlar ihtiraslarn devaml gayesi olamaz
lar. Takdir edilme arzusu, iktidar ve h areke t zevki. hakiki menfaatler ihti
yac mahaIIi idarede, hayatn o'.aan mnasebetleri erevesinde mmkn
olur. Cemiyeti sk sk dalgalandran btn bu iktidarlar, u veya bu ekil
de aile ocanda husule gelince mahiyet deitirirler.

Amerikan mahalli idaresinde, daha fazla kimseyi amme ileri ile ilgi
dirmek iin iktidarn ince yolarla datlmaa itina edildii grlmektedir.
lktidar zaman zaman seim sandklarna giden semenlerden baka , adla
nna hareket ettikleri byk cemaati derecelerine gre temsil eden muhte
lif memurlar ve idareciler arasnda blnmtr.

Amerikan sistemi. mahal!i iktidar ok sayda vatanda arasnda bl

d gibi, mahalli vazifeleri artrmaktan da ekinmemektedir. Amerika'da
vatan aknn, insanlarn ibadetle bal olduklar bir din olduu dn-
1ebilir.

Bylece, mahalli idare hayat kendini her an hissettirmektedir. Hergn

bir hakk;n kullanlmas ve bir vaziknin ifas ile tezahr eder. Bu siyasi
 - 30 -

mevcudiyet, cemiyete, onu sarsmadan h areketlendiren devaml ve ayn za

manda rahat bir hareket kabiliyeti verir.

Amerika'llar memleketlerine, da sakinlerinin memleketlerine olan

evgilerine benzer bir sebep'.e baldrlar. Kendilerince vatann blirli ve ka
ra kteristik zellikleri vardr. Vatanlar baka yerlerdekinden daha zengin bir
p:rntedir.

New-Engand m ahalli idareleri, umumiyetle mesut bir hayat srerler.

Hkumetleri seimlerine olduu gibi zevklerine de uygundur. Amerika'da
hkm sren maddi refah ve derin huzurun iinde, mahalli hayatn frtna
lar pek az yer igal eder. Mahalli menfaatlerin idaresi kolaydr. Ayrca,
uzun zamandan beri halkn siyasi eitimi tamamlanmtr; veya, daha ziyade,
halk, igal ettii topraa tam eitilmi olarak gelmitir. New-England'da s
nf farknn izi bile yoktur. Bu bakmdan mahalli idarede, birbirlerine zul
metmee alan blmler olmad gibi, ancak fertlere zarar veren adalet
sizlikler de genel saadet iinde kaybolnaktad;r. phesiz hkumetin hatalar
vardr. Fakat idareciler, gerekten ;dare edilenler arasnda seildikleri ve
iler ister iyi, ister kt gitsin, bir nev; ailevi gurur hkumeti koruduu iin
bunlar gze batmazlar. Zaten idare i in mukayese edebilecekleri hi bir ey
de yoktur. Kolonilerde eskiden ngiltere hkm srd; fakat mahalli ileri
daima halk idare etti. Bu bakmdan, mahalli idarede halk hakimiyeti sadece
f'ski birey deildir. Bandanberi durum budur.

New-England'l fert, mahalli idaresine, kuvvetli ve bamsz olduu

iin baldr. daresine itirak ettii iin ona ilgi duyar. Kaderinden mesul
tutamad iin onu sever. Onda istikbalini ve iktidarn grmektedir. Ma
halli idare hayatnn btn olaylarna karr. Kendi eli altnda bulunan bu
mahdut ereve iinde, cemiyeti idareye al'lf. Onlarsz hrriyetin ancak
ihtilallerle ortaya kaca kalplara alr; ruhlarna nfuz eder; nizam zev
kini tadar; iktidarlarn ahengini anlar ve nihayet haklarnn mul ve vazi
felerinin mahiyeti hakknda vazh ve tatbiki fikirler edinir.

Amerika'da ldari Merkeziyetin Siyasi Neticeleri

Merkeziyetilik, zamamm;zda sk sk tekrarlanan; fakat, umumiyetle

kimsenin manasn kesin olarak belirtmee almad bir kelimedir. Bu
nunla beraber birbirinden ok farkl iki eit mrekeziyetiliin bulunduu
bilinmelidir.
 - 31 -

Umumi kanunlarn yaplmas ve memleketin yabanclarla m asebet p

leri gibi baz menfaatler memlek.tin
_..
hiitiiu bs1mlarnda miiktir. Ma ..:
halli t<:_ebbsler gibi bazlar da, memleketin sadece bir ksmna hastr.
Birinci tip menfaatleri ynetme iktidarn tek bir yerde ve elde temer
kz ettirme, siyasi merkeziyetilik denen eyi tesis etmektedir.
....... ""'"7

Ayn ekilde i kinci tip menfaatleri temerkz ettirme ise, idari merke
ziyetilii kurmaktr.

Bu iki tip merkeziyetiliin birletii noktalar vardr. Fakat, umumi

yetle, herbirinin kendi sahas ;na giren meseleler tayin edilirse bu iki tip mer
keziyetilik 1birbirinden ko'.ayca tefrik edilirler.
Siyasi merkeziyetiliin, idari merkeziyetilikl e birleme halinde ok
kuvvetlenecei aikardr. Bu ekilde, insanlar kendi arzularn devaml ola
rak ve tam bir ekilde bir tarafa koymaa; bir defaya mahsus ve bir husus
ta deil. her defa ve her hususta itaat etmeye alt1rr. Onlar sadece kuvvet
yoluyla deil deil. alkanlklar yoluyla d a islah eder.

Bu iki tip merkeziyetilik karl:kl yardmlar ve birbirini ekerler.

Fakat, ayrlmaz olduklarn s anmyorum.

XIV. Louis idaresinde Fransa, tasavvur edilebilecek en byk siyasi

merkeziyetilii grd. nk ayn adam hem kanun yapyor, hem tefsir
ediyor, hem de Fransa'y darda temsil ve onun adna hareket ediyordu.
Devlet benim diyordu . Bunu sylemekle de haklyd.

Bununla beraber XIV. Louis idaresinde, zamammzda o!duundan ok

<laha az idari merkeziyetilik vard.

Gerekten merkeziyetilik, ferdin hareketlerini, temsil ettii ilahi ey

leri unutarak sadece puta tapal1 sofu'.ar gibi, neticede tatbik edildii ey
lerden mstakil olarak bizatihi sevdii bir yeknesakla tabi klmaa mu
vaffak olur. Merkeziyetilik gnlk ilere muntazam bir ak verir; sosyal
izam meselelerini mkemmel bir tarzda dzenler; kk sular v e nemsiz
karlklar nler; cemiyeti ne bir terakki ne de bir gerileme olan statkoda
muhafaza eder; sosyal bnyede, idarecilerin amme nizam ve skuneti de -
dikleri bir nevi uyuukluk husu!e getirir. Tek kelime ile yapmaa deil, ma
ni olmaa yarar. Cemiyeti derinden derine harekete getirmek veya ona hzl
bir ak vermek bahis konusu olunca kuvveti kesilir. Tedbirleri en uzak lbir
ekilde de olsa fertlerin yardmna ihtiya gsterse, bu byk makinenin
hayret verici zaaf ortaya kar. Birdenbire btn iktidarn kaybeder.
 - 32 -

Bazan merkeziyetiliin, mitsizlik iinde vatandalar yardmna a

grd vakidir. Fakat onlara: istediim gibi. istediim mddete ve istedi
im istikamette hareket edeceksiniz; btn idareye zenmeden, teferruatla
uraacaksnL karanlklar iinde alacaksnz der. phesiz insan irade
sinin yard;m bu gibi artlarla elde edilemez. nsan hareketlerinde hr, fiil
lerinden mes'ul olmaldr. Fertler bilmedikleri ibir gayeye doru kr kr
ne yrmektense, atl kalmay tercih ederler.

Mahalli messeseler her memlekette faydaldrlar. Fakat, hi bir mem

lekette bu messesc'.ere demokratik bi r memlekette olduu kadar gerek
bir ihtiya hissedilmez.

Bir aristokraside, her zaman iin hrriyet iinde bir nizam tesis etmek
mmkndr. dareciler, aksi takdide ok eyler kaybedecekleri iin, nizama
ok nem verirler. Ayn ekilde, bir Aristokrasidc daima zulme mukaveme
te hazr tekilatl kuvvetler bulunduu iin. halkn zulm ifratlarna kar
emniyet altnda bulunduu sylenebiHr. Mahalli messeseleri olmyan bir
demokrasi. bu gibi ktlklere kar hi bir teminata sahip deildir. Kk
meselelerde bile hrriyeti kullanma renememi bir toplulua, byk
davalarda hrriyet verilebilir mi? Her ferdin tek bana zayf olduu ve in
sanlar hi bir mterek menfaatin birletirmedii bir memlekette zulme
kar nasl mukavemet edilebilir. u halde hrriyetin ifratndan korkanlar
da, mutlak iktidardan ekinenler de ayn ekilde mahalli h rriyetlerinin ted
rici gelimesini arzu etmelidirler.

Netice itibariyle. idari merkeziyetiliin sultas altna dmee demok

ratik memleketlerden daha msait memleket gremiyorum. Bunun birok
sebepleri vardr. Fakat unlar bilhassa mhimdir :

Bu memleketlerde devaml temayl. btn siyasi gci.i , ancak doru

dan doruya halk temsil eden iktidarn ellerinde top ama y nndedir. n
ki halk haricinde. mfterek bir ktlede karm eit fertlerden baka bir
ey gze arpmaz. Oysa, btn siyasi se!ahiyetlerle mcehhez bir iktidarn.
idarenin tali meselelerin e de nfuz etmce almamas beklenemez ve by
le bir iktidar eninde sonunda bu yola girer. Nitekim Fransa'da da durum
byle olmutur. Fransz ihtilalinde. birbirleriyle kartrlmamas icabeden
iki cereyan husule gelmitir. Bunlardan biri hrriyeti, dieri ise despotizmi
desteklemitir. Monari rejiminde kanunu sadece Kral yapyordu. Hakim
iktidarn dnda, derme atma mahalli messese kalntlar vard. Bu m a
halli messeseler irtibatsz, bozuk dzen ve ekseriya manta aykr idiler.
 - 33 -

Aristokrasi rejiminde, hazan zulmetme vastalar olmulard. ihtilal hem

Kralla. hem de mahalli messeselere kar cephe ald. Kendisinden n
ceki hereyden -mutlak iktidardan da, onu nisbeten yumuatan vastalardan
da- nefret etti. Hem Cumhuriyeti hem merkeziyeti oldu. Mutlak iktidar
taraftarlar, Fransz ihtilalinin bu ikili karakterine candan sarldlar. thti
Hilin byk yeniliklerinden olan idari mCJ"keziyetilii mdafaa ettikleri za
man. onlar despotizm lehine almakla itham etmek mmkn myd? Bu
ekilde hem halk grnlyor, hem de onun haklarna dman olunuyor
du. Grnte hrriyet ak lar , aslnda istibdatn gizli hizmetkarlar idiler.

Mahalli hrriyetler sistemini en mkemmel derecede gelitiren iki

memleketi ziyaret ettim ve bu memleketlerdeki partikrin sesine kulak ver
dim.

Amerika'da. gizliden gizliye memleketlerinin demokratik messeseleri

ni tahribe zenen kimselere rastladm. ingiltere'de btn gc ile aristok
rasiye atanlarla karlatm. Fakat mahalli hrriyeti byiik bir nimet ola
rak kabul etmiyen hi bir kimseyi hatrlamyorum . Bu iki memlekette Dev
letin ktlkleri bir sr sebebe atfediliyordu. Fakat hi kimse bunlarn
sebebinin maha111 hrriyet olduunu dnmyordu . Vatandalara gre
memleketlerinin refahnn ve byiiklgnn bir srii sebebi vard . Fakat
hepsi mahalli hrriyetin avantajlarrn en baa koymada mttefiktiler.

Tabiatlar icab, ne dini inanlarda ne siyasi fikirlerde anlaabilen bu

kadar ayr insanlarn. tek bir hususta. o da her gn gzlerinin nnde ce
reyan ettii iin en iyi ekilde hiikmedebilecekleri bir hususta anlaabilme
lcrinin hatal olacaua inanlabilir mi? Ancak derme atma mahalll mes
sesefere sahip olan veya hi olm1yan memleketler. bunlarn faydasn inkar
etmektedirler. Yani mahal'.i m esseseler i kti.iliyencr. ancak onu tanmyan
lard r.

Birleik Devletlerde Kaza Kuvveti ve Siyasi Cemiyet zerine Etkisi

Kaza kuvvetine ayr bir blm ayrnag zaruri bulmaktaym . Siyasi

nemi o kadar byktr k:.i sad:cc yle geerken bir dokunmak okuyucu
gznde nemini tam akscttiremez.

Amerika'dan baka yerlerde de konfederasyonlar kuruldu. Yeni Dn

ya sahillerinin tesinde de Cumhuriyetler griind . Temsili sistem birok
 - 34 -

Avrupa memleketlerinde kabul edildi. Fakat, dnyada hi bir millet imdi

ye kadar Amerika'daki gibi bir kazai kuvvet tesis etmedi.

Bir yabanc, Amerika'da kazai kuvvetin teekkln glkle anlar.

Denilebilir ki. hakimin nfuzu olmad hi bir siyasi olay grmez ve bun
dan , tabiatyla. hakimin Amerika\la ilk planda gelen siyasi kuvvetlerden bi
ri olduu neticesini karr. Daha sonra mahkemelerin yaps tetkik edince.
derhal onlarn, sadece kazai selfhiyetlere ve usullere sahip olduunu kefe
cer. Hakimlerin. amme ilerine ancak tesadfen kartn. fakat bu tesa
dfn her gn vukubulduunu grr.

Her memlekette kazai kuvvetin ilk vasf hakemlik yapmaktr. Mahke

melere i dmesi iin. ortada ihtilafn bulunmas lazmdr . Hakimin olma
s: icin dava gerekir. Bir kanun herhangi bir ihtilaf yaratmadka, kazai
kuvvetin onunla megul olmasna yer yoktur. Bir dava dolaysiyle hakim.
davayla alakal kanuna itiraz ederse selahiyetlcrinin erevesini geniletmi
olur. Fakat davay halletmek iin. u veya bu ekilde kanuna gre hkmet
mesi icabettiinden yine selfhiyetlcri erevesinden km olmaz. Kanun
hakknda , bir davayla alakal olmakszn beyanda bulununca kendi saha
sndan tamamen ayrlm ve teri iktidarn sahasna girmi olur.

Kazai kuvvetin ikinci zellii. umumi prensiplere gre deil, hususi

durumlara gre hkm vermesidir. Hakim, hususi bir meseleyi hallederken
umumi bir prensibi zedelerse. tabii neticelerinden her biri ayn ekilde m
teessir olacandan prensip ortadan kalkar ve hakim seHlhiyetinin olaan
erevesi iinde kalm olur. Fakat hususi bir vaka olmakszn. dorudan
doruya bir genel prensibe hcuma geer ve onu ortadan kaldrrsa , her
memleketin ittifakla kendisini sokmak istedikleri ereveden km olur.
Bir hakimden daha mhim. belki de daha faydal bir ey olur, fakat artk
k azai kuvveti temsil etmekten kar .

Kazai kuvvetin nc zellii, kendisine ancak mracaat edilince ve

ya hukuki deyimiyle, mesele ttlana arzedilince harekete gemesidir. Bu
l:'zellik. die r ikisi kadar umumi deildir. Bununla iberaber, istisnalara ra
men, esasl bir zellik olarak kabul edilebilir. Tabiat icab. kaza kuvveti
tldr. Bir netice hasl etmesi iin h areke te getirilmesi icabedcr. Bir crm
ihbar karsnda, sulu cezalandrl r. Bir hakszl tamir etmesi talep edi
lir. ve talep yerine getirilir . Kendisine bir metin sunulur, onu tefsir eder.
Fakat kendiliinden ne sulular takibeder, ne hakszlklar aratrr ve ne
ele hukuki metinleri tefsir eder.
 - 35 -

ayet. kazai kuvvet kendiliinden teebbse geip. kanunlarn da s

tnde bir kuvvet olsayd bu passif tabiata aykr hareket etmi olacakt.

Amerikallar kaza kuvvetinin bu ayrde<lici vasfn muhafaza ettiler.

Amerikan hakimi sadece <lava okluu zaman hkm verebilir. Ancak hu
susi meseleyle megul olabilir v e ihtilff mahkeme huzuruna getirilmedike
harekete geemez. u hal<lc Amerika hakimleri tamamen dier memleket
Ierinkine benzerler. Bununla beraber byk bir siyasi iktidara sahiptirler .
Bu neden ileri gelmektedir'? Dier hakimler!e ayn selahiyetrere ve vasta
lara sahip o!duu halde , nasi onlar n ellerinde olmyan bir gce sahiptir
ler? Bunun sebebi sadece undad1r: Amerikallar hakimlere, hkm verir
ken. kanunlardan ziyade Anayasaya dayanma hakkn tandlar. B aka ibir
deyile, kendilerine Anayasaya aykr bulduklar kanunu tatbik etmeme
hakk verildi.

Byle bir hak, hazan dier memleket mahkemeleri tarafndan talep e

dildi. Fakat asa kabul edilmedi . Halbuki Amerika'da btn kuvvetler ta
rafndan kabul edilmitir. Ona itiraz eden ne bir partiye ne de bir ferde
rastlanr . Bunun izah Amerikan AnayasalaPnn bizzat temelindedir. Fran
sa'da Anayasa deimez bir eserdir veya yle farzedilir. Kabul edilen teori
ye gre, hi 'bir kuvvet onu hi bir hususta deitiremez. ngiltere'de Parle
mentoya Anayasay tadil hakk tannm:tr. u hal de Anayasa daim a deie
bilir veya daha dorusu hi mevcut deildir. Parlamento ayn zamanda hem
teri organ hem de kurucu mclistir. Amerika'da siyasi teoriler daha basit
ve daha rasyoneldir.

Bir Ameribn Anayasas ne Fraasa'daki gibi deimez farzedilir; ne

de ngiltere'deki gibi cemiyetteki malum iktidarlar tarafndan tadil edile
bilir. Bir Amerikan anayasas, btn halkn iradesini temsil ettii iin, ka
un koyucuyu da basit vatandalar gibi balyan; fakat. nceden tesbit edil
mi baz h allerde, belli usl kaidelerine gre yine halk iradesi ile deitiri -
lebilen apayr bir eserdir. u halde Amerika'da Anayasa deiebilir; fakat.
mevcut olduu mddete btn iktidarlarn kaynan tekil eder. Hakim
kuvvet sadece ondadr.

Birleik Devletlerde, Anayasa vatandalar olduu gibi kanun koyucu

yu da tabi klar. B u _bakmdan kanunlarn ba<lr ve kanunla tadil edilemez.
u halde mahkemelerin, btn kanuniardan nce Anayasaya itaatleri gere
kir. Bu kazai kuvvetin mahiyeti icabdr: hukuki kaideler arasnda, kendi
smi en ok balyann semek hakimin bir nevi tabii hakkdr.
 - 36 -

Fransa'da da Anayasa ilk plfinda gelen kanundur. Ve hakimlerin, ayn

ekilde, onu hkmlerinin temeli olarak alma haklar vardr. Fakat, bu
hakk kullanrken. kendilerininkinden daha aziz bir !baka hak olan, nam
na hareket ettikleri cemiyetin hakkn inememelidirler. Burada Devlet
hikmeti, olaan sebeplere galebe almaktadr. Amerika'da daima, Anayasa
deitirilerek Mkimler itaata mecbur klnabileceinden, byle bir tehlike
bahis konusu olamaz. Bu hususta mantk ve siyaset tam anlama halinde
dir. Ve hem hakim, hem de halk. imtiyazlarn muhafaza ederler.
Amerika mahkemelerinde, hakim bir kanunun Anayasaya aykr oldu
una kani olursa, onu tatbikten imtina eder. Sadece Amerikan hakimine
las, tek iktidar budur. Fakat bu, byk bir siyasi nfuz dourur. Hakikat
te, uzun mddet kazai tahlilden kurtulacak pek az kanun vardr. Zira, he
men btn kanunlar bir ahsi menfaate dokunurlar ve erge mahkemede
Anayasaya aykrlklar iddia edilir. Oysa hakim, bir davada bir kanunu uy
gulama reddedince, o derhal manevi kuvvetinin bir ksmm kaybeder.
Menfaatleri bu kanunla haleldar olanlar, ona itaatten kanmann yolunu
bylece renmi olurlar. Davalar oaldka, kanun btn kuvvetini kay
beder. O zaman u iki eyden biri olur: Ya halk Anayasay deitirir veya
teri organ kanunu ilga eder.
Grlyor ki Amerikallar mahkemelerine byk bir siyasi kuvvet
v erdiler; fakat, onlar kanunlara ancak kazai yollarla dokunmaa mecbur
ederek, bu kuvvetin tehlikelerini azalttlar. ayet hakim, kanunlara umumi
ve teorik bir tarzda itiraz edebilseydi; kendiliinden teebbse geip kanun
lar istedii gibi sansr edebilseydi. byk bir grltyle siyasi sahaya gir
mi olacakt. Bir partiye taraftar veya kar olduu takdirde, memleketi
1)]en btn ihtiraslar mcadelede yer almaa davet edecekti. Fakat ha
kim kanuna, hususi bir meselede ve grltsz bir grmede itiraz edince,
itirazn nemi ksmen halk nazarlarndan kamaktadr. Hkm, ancak fer
di bir ahsi menfaati haleldar etmee matuftur. Kanun sadece tesadfen
zedelenir.
Zaten tatbik edilmiyen kanun, ilga edilmi deildir. Yava yava ve
itihadn devaml darbeleri a!tnda nihayet ortadan kalkar.
Ayrca, hususi menfaati kanunlarn tatbikine itiraza kkrtmakla ve
ferde kar davay. kanuna kar davayla birletirmekle.. teriin hayli daya
nkl bir hal ald kolayca anlalabilir. Bu sistemde teri sadece gn1k
parti hcumlarna maruzdur. Teriin hatalarna iaretle, gerek bir ihtiya
ca uyulmaktadr: bir davaya temel tekil edebilecei iin msbet ve deer-
 - 37 -

Jendirilebilir bir vakadan hareket edilmektedir. Amerika mahkemelerinin

amme nizamna en elverili hu tutumunun. hrriyet iin de en elverili ha
reket tarz olup olmadn bilmiyorum. Hakim, kanun koyucuya dorudan
doruya hcum etme imkanna sahip olayd bazan buna cesaret edemiyecek.
bazan da siyasi hava bizzat buna kendisini sevkedecekti. Bylece kendileri
ni ortaya koyan iktidar zayf olunca kanunlar tatbik cdilmiyecek, kuvvetli
olunca da onlara itirazsz itaat edilecektir. Yani, ekseri, hrmet edilmeleri
in en faydal olaca anlarda kanunlar itiraza uryacak; kendi namlarna
lakszln en kolay yaplaca anlarda da sayg greceklerdir. Fakat Ame
rikan hakimi. arzusu hitafna siyasete srklenmitir. Kanun hakknda an
cak davay halletmek iin hkmeder ve davaya bakmaktan imtina edemez.
Halletmesi gereken siyasi mesele davaclarn menfaati ile ilgilidir ve ihkak
haktan imtina etmeksizin onu reddedemez. Hakimlik mesleinin belirli icap
]arn yerine getirmekle vatandalk vazifesini yapm olur.
Hakikatte, mahkemeleri teri zerinde bu ekildeki sansr, istisna
sz btn kanunlara temil edilemez. Zira dava ad altnda vazh bir ekilde
formle edilecek bir itiraza aslf ye r vermiyecek kanunlar da vardr ve by
le bir ihtilaf mmkiin olunca. bununla ilgili olarak mahkemelere mracaat
edecek hi kimseye rastlanmamas tasavvur olunabilir. Amerikallar bu
mahzuru ekseri hissettiler, fakat ona btn durumlarda tehlikeli bir messiri
yet vermekten korktuklar iin tam bir are bulmadlar. Belli hudutlar iin
de, Amerikan mahkemelerine, kanunlarn Anayasaya aykrlklarna hk
medebilme hususunda veri:en kuvvet, siyasi meclislerin istibdadna kar
konulabilecek en messir engellerden birini tekil etmektedir.
Bilmem Amerika gibi hr bir mcmlekc.:tte, btn vatandalarn memur
lrr adi mahkemeler huzurunda ithama; btn hakimlerin de onlar mahkfm
etmee hakk olduunu sylcmee lzum var m? Kanunu inedikleri za
man, icra organnn ajanlarn cczalandrmaa msaade etmek, mahkemele
re hususi bir imtiyaz vermek demek deildir. Bilakis buna msaade edilme
mesi, onlar tabii bir haktan mahrum etmek olur. Amerika'da, btn me
murlarn mahkemeler huzurumla mesul klnmas ile hkumetin zayf de
ceini sanmyorum . Bilakis Amerikallar byle yapmakla icraya, onun ten
kitten daha fazla masun kalmasn sahyarak, ona olan saygy artrmlardr.
Amerika'da siyasi davalarn azl da dikkatimi ekti ve bunu, kendime gre,
kolayca izah ediyorum . Mahiyeti ne olursa olsun bir dava daima masrafl ve
g bir teebbstr. Bir Devlet memurunu gazetelerde itham etmek kolaydr;
fakat. ortada ciddi sebepler yokken adli mercilere bavurulamaz. Bir memu
ru hukuken takip edebilmek iin, hakl bir ikayet mevzuu olmas icabedcr.
 -- 38 -

Memurlar takibattan korktuklar :;;aman byle bir sebebe mahal brakmazlar.

Bu, Amerikahlarn cumhuriyeti ekli kabul etmelerinden ileri gel

memektedir. Zira ngilterc'de ayn tecriibe devam etmektedir . Bu iki mil
let, iktidarn balca ajanlarnn mahkum edilmesine msaade edilmesinin
bamszbk!arn salyacaklar:n sanmamaktadrlar. Hi mracaat edilmi
miyen veya i iten getikten sonra mracaat e dilen tantana1 usullerden
ziyade, basit vatandalar n her gn aabilecekleri davalarla hrriyetin ga
ranti altna alnabileceini diinmcktcdirkr .

Orta ada, mcrimlerin yaka lanmalarnn g olduu sralarda, ha

kimler, huzurlarna gelen bu gibi bedbahtlara ek seri korkun eczalar veri
yorlard. Fakat bu. su1ular:n saylarn azaltmyordu. O zamandan beri hem
daha emin hem de dah a yumuak bir aua:ctin ayn zamanda daha messir
claca anlald . Amerikallar ve 1 ngiliz!er zulm ve istibdadn da dier
sular gibi muamele grmesini; yani takibatn kolaylatrlp, cezann da
hafifletilmesini zaruri klmaktadrlar.

Siyasi Partiler

Amerika'da halk, kanun koyucuyu ve icra organn kendi tayin eder ve

kanunu ih!alleri cezalandran jriyi de bizzat tekil eder. Messeseler sade
ce kurulularnda deil, btn geliimleri esnasnda da demokratik olmu
lardr. Halk, temsilcilerini dorudan doruya tayin eder ve onlar daha
messir bir ekilde kontrolunda bulundurmak iin seimi her yl yeniler.
Bu lbakmdan. hakikatte idare eden halkt;r ve her ne kadar hkumet ekli
tl'msili ise de, halkn fikirlerinin. n hkmlerinin, menfaatlerinin ve hatta
ihtiraslarnn cemiyetin gnlk gidiinde ortaya kmasna mani olacak
bir eyin bulunmad aikardr:

Halk hakimiyetinin mevcut olduu bti.in memleketlerde olduu gibi

Amerika'da da halk ad;na idare eden ekseriyettir . Bu ekseriyet, esas iti
bariyle, menfaatleri veya tabiatlar icab samimi bir ekilde memleketin
iyiliini isteyen sakin vatandalardan mteekkildir. Bu vatandalarn etra
fnda. onlar aralarna ekmek ve kendilerine destek yapmak iin durmadan
rpnan partiler vardr.

Partiler arasnda byk bir tl'frik yaplmaldr. ok geni ve, tek bir
hakimiyet altnda birlemi olsa bile, farkl milletleri sinesinde barndran
 - 39 - -

r.enleketlerde, birbirleriyle devaml olarak atan menfaatler vardr. Bu

durumda, halkn muhtelif blmlerini aslnda partiler deil farkl milletler
tekil ederler. ayet i harp doarsa. partileraras mcadeleden ziyade, rakip
mille tler arasnda sava ortaya km olur. Fakat. vatandalar, idarenin
genel prensipleri gibi memleketin her ksmn ayn derecede alakadar eden
hususlarda ayrlyorlarsa, o zaman gerekten partilerin doduu sylenebi
lr. Partiler hr Devlet idaresinde zaruri bir ktlktrler; fakat, her zaman
ayn zelliklere ve ayn temayllere sahip deildirler.

Amerika'da byk partiler vard; bugn artk mevcut deiller. Saye

lerinde memleketin saadeti hayli artt; fakat, ahlak sarsld. Bamszlk
sava bitip de, yeni Devletin temellerini atma meselesi ile karlalnca.
millet iki fikre ayrlm bulunuyordu . Bu fikirler dnya kadar eski idiler ve
nunlar eitli isimler altnda ve deiik ekillerde her hr cemiyette bul
m ak kabildir. Bu iki fikirden biri halk iktidarn tahdit etmek. dieri ise
son derece geniletmek ynndeydi. Bunlar arasndaki mcadele, baka
yerlerde sk sk grlen iddetli hali asla almad. Amerika'da iki parti en
esasl konularda anlama halinde idier. Hi biri galebe almak iin ne eski
nizam ykmaa. ne de btn sosyal dzeni sarsmaa alyordu . Netice
itibariyle, hi biri, prensiplerinin zaferi iin byk sayda insan bala -
m;yordu. Fakat, bamszlk ve eitlik ak gibi ilk planda gelen bir takm
gayri maddi menfaatlere dokunuyordu. Bu da iddetli ihtiraslar harekete
geirmek iin kafiydi .

Halk hakimiyetini tahdit etmek isteyen parti. b i lhassa doktrinlerini

birliin Anayasasna tatbik etmek istiyordu . Bu, federal i smini almasna
sebep tekil etti. Kendini hrriyetin biricik a'1k ilan eden dier parti ise
Cumhuriyeti parti adn ald .

Amerika demokasinin vatan,J:r. Bu bakmdan federalistler daima

aznlkta kald1lar. Fakat bamszlk harbinin yaratt btn' byk adam
!ar aralarnda idiler ve manevi itibarlar ok yaygnd, Ayrca hadiseler de
lehlerine cereyan etti. Birinci konfederasyonun iflas, halk, anariye d
lecek diye korkuttu ve federalistler bu geici durumdan istifade ettiler.
Devleti on oniki sene mddetle idare ettiler ve prensiplerinden hepsini de
ilse bile, bir ksmn tatb i k edebildiler. Zira aksi temayL gnden gne
mcade!eye cesaret edilmiyecek kadar iddetleniyordu .

1801 de rihayet Cumhuriyetiler iktidar aldlar. Thomas Jefferson

bakan oldu ve onlara mehur bir ismin, byk bir kabiliyetin ve geni bir
 - 40 -

poplaritenin yardmn salad. Federalistler ancak sun'i vas1talar ve geici

kaynaklarla tutunabilmilcrdi . ktidara liderlerinin kabiliyetleri ve fazileti
\'e hadiselerin yardm sayesinde gelmilerdi . Cumhuriyetiler iktidara ge
lince, dier parti ani bir sel basknna uram gibi oldu. Geni ibir ekse
riyet aleyhine dnd ve derhal o kadar kiik bir aznlkta kald ki, bizzat
kendi kendinden midini kesti. Bu andan itibaren Cumhuriyeti veya de
mokrat parti zaferden zafere kotu ve btn cemiyete hakim o!du. Kaynak
sz ve millet iinde tecrit edilmi bir ha'.c diien Federalistler malubiyeti
kabul ettiler ve bliindkr. Bir k sn galiplere katld;lar. Bir ksm da bay
aklarn bir kenara koydu ve isim deitirdiler. Epeyi sene oluyor ki parti
'llarak mevcudiyetleri tamamen ortadan kalkt .

Federalistlerin iktidara gelii, fikrimce. byk Amerikan Birliinin do

uuna refakat eden en byk hadisedir. Federalistler memleketlerinin ve
asr.J arnn mukavemet edilmez ceryanna karp savayorlard. Teorilerinin
iyilii veya ktlii ne olursa olsun, as;! kusuru, idare etmek istedikleri ce
miyete, btn itibariyle, tatbik imkanszl idi. Bu bakmdan Jefferson
sayesinde vukubulanlar, er ge olacakt' . Fakat hkumetleri, hi olmazsa yeni
olan cumhuriyetin yerlemesini sa'.ad ve sonra da. mcadele ettii doktrin-
1rin kolay ve sratli gelimelerine yardm etti. Ayrca, prensiplerinin bii
yk bir ksm netice itibariyle rakiperi tarafndan benimsendi ve zaman -
mzda hala mevcut olan Federal Anayasa . basi retlerinin ve vatanseverlikk
rinin e;bedi bir abidesi oldu.

Bylece. zamanmzda Amcrika'da byk siyasi partiler gze arpma

maktadr. Fakat bir sr kk parti vardr ve halk efkar teferruatla ilgili
meseleler<le son derece paralanmtr. Parti kurmak iin giriilen zahmeti
anlamak gtr. Zamanmzda bu kolay i deildir. Amerika'da dini at
ma yoktur. nki hi bir hakim mezhep olmad gibi, din de herkes tara
fndan hrmet grmektedir. Snf ihtili\f yoktur. nki halk bir btn
te-kil eder ve kimse onunla miicadc'.eyc cesaret edemez. Nihayet istismar
edilecek sefaletler yoktur. nki memleketin maddi durumu o kadar geni
bir i sahas arzetmektedir ki. harikalar yaratmas iin ferdi kendi bana
brakmak yeter. Btn bunlara ramen ihtiraslarn parti yaratmas iin fer
d kendi bana brakmak yeter. Btn bunlara ramen ihtiraslarn parti
yaratmas arttr. Zira ,sadece yerini almak istemek sebebiyle iktidardakileri
devirmek zordur. Bu bakmdan siyasi ahslarn btn mahareti parti kur
mada belirecektir: Amerika'da parti kuracak bir siyasi adam . evvela kendi
menfaatini tefrike almal v.:: kcndisiyk birleebilecek !benzer menfaatlerin
 - 41 -

neler olabileceini tesbit etmelidir. Ancak bundan sonra tesadfen dnyada.

serbeste ortaya kp yaylabilmesi iin. yen i partinin bana uygun bir
ekilde konacak bir prensip veya doktrinin olup olmadn arat;rmakb
megul olmaldr. Bu yapldktan sonra siyasi aleme yeni bir kuvvet girmi
olacaktr.

Amerika'nn btn i at,maiar. bir yabanc iin. ilk nazarda ocuk

a ve anlalmaz grnr. Ve bu gibi ehemmiyetsiz ilerle urat iin ona
acmak m yoksa gpta etmek mi gerektii kestirilemez. Fakat. Amerika'da
siyasi guruplar srliyen gizli igdler dikkatle incelenirse, aralarndan
ounun. hr cemiyetler kuruldu kurulal insanlar ayran iki byiik parti
den birine az ok balanacaklar kolayca farkedilir. Bu partilerin ii_ne da
ha ok niifuz edildike, bunlardan bir ksmnm, amme kudretinin sahasn
daraltmaya. dier ksmnn i se geniIetmeye altklar grlr . Amerikan
Partilerinin, mem'.ekette demokrasiyi veya aristokrasiyi hakim klmak hu
susunda ne ak, ne de hatta gizli bi r gaye gttiikerini iddia etmiyorum.
Btn partilerin sinesinde, aristokratik veya demokratik ihtiraslarn kolayca
yer bulduklarn kastediyorum. Bu ihtiraslar aka gze arpmadklar
halde, partilerin adeta ruhunu Ve can damariill tekil etmektedirler .

Fikir ayrlklar iinde bulunan i!:: ir memlekette, hazan, partileraras

muvazene bozularak. aralarndan birinin byiik bir stiinlk salamas
mmkndr. Bu parti btn engelleri ykar; hasmn mahveder ve btn
memleketi kendi menfaatine istismar eder. Muvaffakiyetten midi kesen
maluplar gizlenir veya susarlar. Umumi bir hareketsizlik ve sessizlik h
Km srer. Millet tek bir fikirde birlemi grnr. Muzaffer parti sesini
ykseltir ve memleketi sulha kavuturdum; bana kran borlusunuz der.
Fakat grnteki bu birlik altnda, hala derin ayrlklar ve gerek bir
muhalefet gizlidir.

Amerika'da da durum byle olmutu; demokrat parti iktidara gelince,

btn memleket i.Jerinin idaresini inhisar altna ald. O zamandan beri,
kanunlara ve rf ve adetlere kendi arzularna gre ekil vermekten geri
kalmad. Zamanmzda, Birleik Devletlerde cemiyetin zengin snflarnn.
hemen tamamen siyasi meselelerin dnda bulunduu sylenebilir
ve zenginlik bu hususta bir stnlk salamak yle dursun gerek bir an
tipati sebebi ve iktidara gelmekte bir mania tekil eder. Zenginler fakir
vatanda.Jarna kar gayri msavi bir mcadeleye girimektense, siyaset
sahnesini terketmeyi tercih ederler. Amme hayatnda, hususi hayatlar:ndaki
kadar yiikselmedikleri iin kendilerini tamamen hususi hayata hasretmek
 - 42 -

tzere siyaseti terkederler. Devlet iinde kendine has zevk ve elenceleri

olan ayr bir gurup tekil ederler. Zengin bu duruma aresiz bir ekild e bo
yun eer. Hatta bu durumda incindiini . byk bir itinayla saklamaa al
r. Bu sebeple, o .alenen cumhuriyeti idarenin iyi taraflarn ve demok
ratik usullerin stnlklerin i me theder. Zira insanlar bireyden nefret et
ti kten sona, hemen onu pohpohlama temaylndedirler. . .

Fakat. hakim iktidara kar bu sun'i heyeca n ve ar itinann teme

l inde. zengin!erde demokratik messesclerc kar by k bir nefret farket -
mek kolayd;r. Halk korktuklar ve dudak bktkleri bir kuvvettir. ayet.
bugn demokrasinin ktii idaresi siyasi bir buhran yaratayd veya monari
Amerika'da tat1 ik edilebilir birey olsayd, ileri srdklerimin hakikati ko
layca anlalacakt.

Partilerin muvaffak olmak iin ku'.la ndklar iki byk silf h dernekler
\- e gazetelerdir.

Birleik Devletlerde Basn Hrriyeti

Basn hrriyeti insanlarn yalnz siyasi fikirleri deil btn fikirleri

lzerinde tesirini hissettirmektedir. Yalnz kanunlar tadil etmez. rf ve f dct
kri de deitirir. . . Tabiatlar icab stn bir ekilde iyi olan eylere hisse
dilen tam ve kati sevgiyi. basn hrriyetine hi duymadm itiraf ederim.
Basn hrriyetini yapt iyiliklerden ok nledii ktlkler iin semek -
teyim. ayet biri bana dii ncemi n tam ibamszl ile mutlak klelii ara
snda kalabileceim ortalama bir mevki gsterseydi. belki kabul ederdim.
Fakat kim bu ortalama mevkii bula bil ir? Basnn ar hrriyetini dzenle
mek ve edepli bir lisan ku llanmasn salamak iin nce yazarlar jri hu
zuruna karyorsunuz. Fa kat J ri onlar susuz bulursa, tek bir insann
fikri btn memleketin fikri oluyor u halde pek az ey yaptnz ileremeniz
H zm . Yazarlar daimi mahkeme le re sevkcdiyorsunuz; fakat. hakimler
mahkum etmeden , dinleme k med uriyetindedirlcr. Kitapta itiraz edilme -
sinden korkulacak eyler. mdafaa sadedinde ak_a ilan ediliyor; yazl
bir eyde st kapal bir ekilde geitirilecek ey. bir sr yer -
k rde tekrarlanm bulunuyor . fade dncenin d ekli, tabir caizse vcu
audur; fakat. bizzat kendisi deildir. Mahkemelerimiz vcudu mahkfm edi
yor; fakat. ruh ellerinden kurtuluyor. H ala ok. ok az ey yaptnz. Yrii
meyc devam etmelisiniz. Basn sansre tabi tutuyorsunuz. ok gzel. . .
 - 43 -

-aklayoruz. Fakat siyasi szcle r yine de seslerini i-ittirmek yolunu { m

iuyorlar. u halde hi bir ey yapmadn;z. Hatta ktl daha da :: r t
.lmz. Dnce, fiziki kuvvet gibi temsilcilerinin saysna bal deildir. M u
harrirler, bir ordunun askerleri gibi saylmazlar . Btn maddi kuvvctlcri
<ksine, d nce kuvveti ekseri onu ifade edenlerin saysmm azl ile artar .
ssiz bir salona hakim ihtiraslara. tek bana nfuz eden muktedir bir adam
sysz hatibin karma kark haykrlar:ndan ok Lh:ha gldr ve tek bir
meydanda konumak mmkn o:unca. sanki 'Jtn meydanlarda konu;l
m.u gibi olur. O zaman yazma hrriyetini olduu gibi. konuma h Urriyetini
ci kald;rmanz icabeder. Artk mesele tamamd;r: Herkes sustu. Fakat ne
yaptnz? Gayeniz hrriyetin suistimalini nlemekti, bir mstebidin ayaklar
altma dtnz . Arada durabileceiniz tek bir nokta bulmadan, tam bir
hrriyetten tam bir ktle geldiniz.

Amcrika'da gazetelerin kudretinin azlinn bir ok sebepleri vardr.

Bunlarn balcalar unlardr :

Btn dier hrriyetler gibi. yaz hrriyeti de yeni olduu nisbettc

korku yaratr. Devlet ilerinin alenen tartlmasma hi ahit olmam !bir
mil'let. nne kan ilk hatibe inan:r. Anglo-Ameri kalarda bu hrriyet.
kolonilerin teesss kadar eskidir. Aynca, bas: n insan ihtiraslarn maha
retle alevlendirir, fakat, tek ban a onlar yaratamaz. Oysa, Amerika'da si
yasi hayat canl. deiik ve hatta ok hareketlidir; fakat nadiren derin il
tiraslarla sarslr.

Maddi menfaatler uzlatnlmad zaman. A merika'da siyasi hayat en

der olarak karr; oysa, menfaatler rahata tatmin edilmektedir. Bu husus
t: Anglo-Amcrikanlarla Fransa'nn arasmdaki fark anlamak iin her ik1
memleketin g'zetelerine bir gz atmak yeter. Fransa'da. gazetelerde ticari
ilanlar ok nahdut bir yer igal eder, hatta haberler bile pek azdr; gazete
nin en mhim ksm siyasi mnakaalarm bulunduu ksmdr. Amerika'da
geni bir gazetenin drtte n ilanlar kaplar; gerisi ise ekseri siyasi veya
adi haberlerle doludur. Sadece, zaman zaman belirsiz bir kede, Fransa'da
okuyucularn gnlk megalesini tekH eden hararetli siyasi miinakaalr
farkedilir.

Bir kuvvetin tesiri, idaresinin merkeziletirilmesi nis'betinde artar. Bu.

mahede ile anlalabilecek ve en kk mstebitlere dahi salam bir i
gdnn tantt umumi bir tabiat kanunudtr, Fransa'da basn. iki eit
 - 44 -

merkeziyetilii birletirir. Hemen hemen btn kuvveti ayn yerde ve de

nilebi,:ir ki ayn ellerd e toplannutr. pheci bir millette, bu ekilde teesss
etmi bir basnn kudreti aa yukar hudutsuzdur . O, hkumetin ksa veya
uzun mtarekeler yapabilecei, fakat uzun mddet mukavemet edemiyecei
bir dmandr .

B ahsettiim bu iki tip merkeziyetilikten hi biri Amerika'da mevcut

deildir. Birleik Devletlerin baehri yoktur. Halkn kudreti gibi kltr de
geni lkenin her tarafn a dalmtr . nsan zekasnn klar mterek bir
noktadan kmaz ve her ynde kesiirler. AmerikalJar memleket mesele
lerinin idaresini olduu gibi. dncenin idaresini de hi bir yerde tesbit CL
mediler . Bunun insanlarn elinde 0Jm2yan mahalli hadiselere bal sebepleri
ardr. Fakat kanunlardan i!eri gekn sebep udur: Amerika'da nairlerden
r uhsat, gazetelerden de kayt ve har istenmez, Bundan dolay bir gazete
karmak basit ve kolay bir teebbi.istr. Gazetecinin masraflarn karl
yabilmesi iin az miktarda abone kafidir.

Bu bakmdan, Amerika'da mevkut ve yar mevkut neriyatn says ina

nlm yacak kadar oktur. En uyank Amerikallar, basnn gcnn a z olu
unu, kuvvetlerinin bu ekilde sonsuz derecede dal:na atfcdiyor:ar: Amc
rika'd a gazetelerin tesirini bertaraf ctmcniJ tek yolunun, onlarn saysn
artrm a k oluu bir siyasi ilimler aksiyomudur. Bu kadar aikar bir hakika
tin, Avrupa'da hala daha u mumi olarak kabul edilmemesini tasavvur etmek
gtr. Basn yardmyla ihtilf]er yapmak istiyenlerin, onun organlarn
birka kudretli el e inhisar ettirmek istemeleri kolay anlalabilir. Fakat
bi anlalmyan nokta. messes di.ize in resmi taraftarlarnn ve mevcut
kanunlarn tabii dayanaklarmn, h a smn faaliyetini merkeziletirmek su -
retiyle azalttklarn sanmalardr . Avrupa hk umetleri 'b asm karsnda, es
kiden valyelerin hasmlar kars:nda olduu gibi hareket eder grnmek -
tedirler. Bizzat kendi tecrbeleriyle merkezifotirmenin kuvvetli bir silah ol
duunu anlamlardr ve dm:nlarn, onlar bertaraf etmei daha erefli
klmak iin basnla tehiz etmek istemektedilcr.

Amerika'da gazetesi olmyan en ufak ky bile yoktur. Bu kadar sava

arasnda ne hareket birliinin ne de di siplin i n teessiis edemiyecei ko -
l::yca tasavvur edilebilir. He r biri kendi bayra n ekmitir. Bu, Amerika'
n n btn siyasi gazetelerinin idarenin lehinde veya aleyhind e yer almalar
elemek deildir. Fakat yzlerce eitli yoldan onu mdafaa eder veya ona
hcum ederler. u halde Amcrika'da gazdekr, en kuvvetli setleri ykan ve
taan fikir cereyanlar yaratmazlar. Basnn kuvvetlerinin dal, daha
 - 45 -

bah mhim neticeler de dourur: b ir gazete karlmas ok kolay bir i

olduundan herkes onunla uraabilir; dier taraftan, rekabet bir gazetecinin
byk kazanlar mit etmesini riler . Bu da y ksek endstri kapasitelerinin
bu gibi teebbslere girimemelerine yol aar. Esasen gazeteler son derece
ok sayd a olduklar gibi, zenginlik menba1 da olsalard, kabiliyetli muhar
rirler onlar i dareye kafi gclmiyecek'.erdi . u halde Amerika'da gazeteciler,
:mumiyetl e pek yksek lbir mevki igal etmemektedirler. Eitimleri mahdut
tur ve fikir seviyeleri ekseri avama hitap edecek derecededir.

Her hususta ekseriyet kanun yapar; herkesin sonradan uymas gere

kecek baz usuller tesis eder; bunlarn bfn bir ruh tekil eder: baro ruhu
vardr, mahkeme ruhu vardr, v.s. Fransa'da gazetecilik ruhu Devletin yk
sek menfaatlerini iddetli, fakat stn ve asil bir tarzda mnakaa etmek
tir; eer her zaman bu byle deilse, her kaidenin istisnalar olduunu unut
mamak icabeder. Amerika'da gazetecilik ruhu, kabaca ve geliigzel bir e
kilde, hitabettiklerilln ihtiraslarna saldrmak; ahslara hcum etmek iin
prensipleri bir kenara brakmak insanlar hususi hkayatlarna kadar takib .
etmek ve zaaflaryle bayalklarn aka ortaya koymaktr.

Fakat Amerika'da, kaynaklar mahdut olmasna ramen basnn tesiri

lszdr. Bu geni lkenin btn ksmlarnda siyasi h ayat hareketlen -
dirir. Siyasi hayatn gizli tarafn daima ortaya kor ve Devlet adamlarn
zaman zaman ha1lk efkar m ahkemesin e kmaa zorlar. Menfatleri ibaz
doktrinler etrafnda birletirir ve partilerin semboln formiiller halinde
ifade eder. Partiler, onun sayesinde. birbirlerini grmeksizin konuur ve
temasa gemeksizin anla:rlar. B asnn organlarnn byk bir k sm ayn
yolda yrmee muvaffak ol unca . tesirleri., neticede hemen hemen kar
konulmaz olur, ve halk efkar. hep ayn ynden ilendii zaman sonunda
o noktay kabul eder. Birleik Devletlerde. her gazetenin tek ban a gc
azdr. Fakat basn, halktan sonra ilk plfnda gelen i ktidarlardan biridir.

Amerika'da Siyasi Dernekler

Dnyada hi bir memleket. cemiyetiii Amerika kadar muvaffakiyet

le yrtmemi ve eitli ilere tatbik etmemitir. Esasen, mahalli idarenin
kanunla kurulan eitli devaml cemiyetlerinden baka, doular ve geli
meleri ferdi iradeye b al bir sr cemiyet daha vardr.

Amerikallar doularndan itibaren, hayatn mki!at ve ktiilklerine

 - 46 -

kar sadece kendilerine dayanabileceklerini renirler. Devlet otoritesine

itimatsz ve endieli nazarlar atfederler ve mecbur kalmadka ona mracat
etmezler. Okullarda, ocuk'. arn oyunlarn n kaidelerini kendilerinin tesbit
etmesi ve sulular, tayin ettikleri sularla cezalandrmalar bunun balan
gcdr. Sosyal hayatn btn fiilierinde ayn ruh bulunur. Mesela bir umu
mi yolda tkanma oldu mu, yolcular derhal bir mecJi__halinde birleir ve
meseleyi mzakere ederler. Ke3diliinden te iI!_bu meclisten, a!a
_ _
kallardan hi birinin aklna herhangi hir resmi otoriteye mracaat gelmeden
bir icra organ teekkl eder ve sknty bertaraf eder. Mesela bir bayram
m kutlanacak, daha parlak ve muntazam gemesi iin hemen bir dernek
kurulur. Nihayet mnhasran manevi tabiatl ktikler:e mcadele iin ve
her trl ifratlara kar dernek halinde birleilir. Birleik Devletlerde dini,
ah!aki, ticari. snai gayelerle ve amme gvenlii mlahazalar ile dernek
lcr kurulur. nsan iradesinin, fertlerin mterek gcnn hr faaliyetiyle
l'.laanpyaca hi birey yoktur. Bir dernek, u veya bu doktrine bir gu -
rup insan'n alenen itirak inden ve her hangi bir tarzda onu gerekletirmeye
:.Iacaklarm taahht etmelerinden ibarettir. Bylece dernek kurma hakk.
aa yukar yaz hrriyeti ic birlemektedir. Bununla beraber dernekler
basndan daha kuvvetlidirler. Bir fikir bir dernek tarafndan temsil edilin
ce, daha vazh ve net bir ekilde almaa mecburdur. Dernek, fikrini taraf
tarlarnn adedini tesbit eder ve onlar dava iin uzlatrr. Taraflar birbir
lerini tanrlar ve saylar arttk kuvvetleri de artar. Dernek muhtelif zekft
iarn gayretlerini demet halinde birletirir ve onlar, vazh bir ekilde gs
terdii tek bir gayeye doru yneltir.

Dernek hakknn kullanimasmda ikinci safha. toplanma iktidardr.

Bir siyasi dernein memleketin mhim baz i blgelerinde serbeste top -
l.:mmasna msaade edilirse, faaliyeti daha byk ve tesiri daha yaygn o
lur. Bu gibi yerlerde insanlar birbirini grr; icra vastalar birbirleriyle
ahenkletirilir; fikirler yaz:I dncenin asla ulaamyaca bir hararet ve
kuvvetle ortaya atlrlar. Nihayet dernek kurma hakknn ifasnda, siyasi
bakmdan, son bir safha udur: ayn fikrin taraftarlar seim heyetleri ha
linde birleebilir ve kendilerini merkezi bir mecliste temsil etmek iin man
daterler tayin edebilirler. Bu. asl:nda, bir parti iinde temsili sistemin tat
h iki demektir.

Bylece, birinci durumda, ayn fikre sahip kimseler aralarnda tama

men entellektel bir ba kurarlar; ikincide partinin ancak bir blmn
tekil eden kk meclisler halinde birleirler; nihayet nc durumda
 - 47 -

adeta Devlet iinde Devlet, millet iinde millet tekil ederler. Ekseriyetin
mandaterlerine benziyen delegeleri, kendi balarna partinin btn kol!ek
tif gcn temsil ederler; partinin taraftarlar gibi bir ballk grnyle
ve ondan doan btn manevi gle hareket ederler. Onlar gibi kanun yap
ma haklar olmad gerektir; fakat. mevcut kanunlara hcumda ve ne gibi
bir kanunun kmas icabettiini belirtme kte serbesttirler.

Hrriyeti kullanmaa gerei gibi al:mam veya sinesinde derin siyasi

ihtiraslarn mayaland bir millet dndim. Kanunlar yapan ekseriyetin
yan sra. mzakere eden ve onlar kabule hazr bir hale getiren bir aznlk
vardr; ve insan amme nizan;nn byk tesadflere maruz olduunu dn
mekten kendini alkoyamaz. Bir kanunun bizatihi dierinden daha iyi ol
duunu isbat etmekle; onun , bir dieri yerine kabul edilmesi gerektiini
isbat etmek arasnda byk fark vardr. Fakat uyank insanlarn zekalar
nn kolayca farkettii bu fark. ktle muhayyilesi pek farketmcz. Zaten mi!
Ietin, her biri ekseriyeti temsil ettiini iddia eden hemen hemen eit iki parti
&rasnda blnd anlar mevcuttur. dare makamnda bulunan iktidarn
yan:nda. manevi itibar o derece byk baka bir iktidar teesss ederse. bu
un uzun mddet. J.arekete gemeksizin konumakla yetineceine inanla
bilir mi? Cemiyetleri n gayesinin fikirleri zorlamak deil, ynetmek ve ka
nunlar yapmak deil. telkin etmek o1duu yolundaki metafizik inanca dai
ma boyun eilir mi?

Basnn hamszlnn balca neticeleri zerine eildike, onun mo

dern devletlerde hrriyetin ba)lca unsuru. hatta denilebilir ki kurucu u nsuru
clduuna kani olunur. u halde hr kalmak isteyen bir miHetin, her ne ba
hasna olursa olsun ona hrmet edilmesini istemeye hakk vardr. Fakat.
hudutsuz bir siyasi dernek kurma hrriyeti. tamamiyle yazma hrriyetiyle
kartmlmamaldr. Biri dierinden hem daha az zaruri hem daha tehlike
lidir. Bir millet. hakimiyetine halel getirmeksizin ona bir hudu t koyabilir;
hatta bazan bizzat kendi otoritesini salamak iin buna mecbur olur . . .

Birleik Devletlerde imdiye kadar. siyasi dernek kurma hrriyetinin ,

baka yerlerde ondan beklenecek kt neticeleri hasJ etmdii kabul edil -
melidir. Cemiyet kurma hakk oraya lngiltere'den ithal edilmitir ve daima
mevcudiyetini muhafaza etmitir. Bu hakkn kullanlmas, bugn rf ve a
detler arasna karmtr. Zamanmzda dernek kurma hakk , ekseriyetin
istibdadna kar zaruri bir garanti olmutur. Birleik Devletlerde bir par
ti hakim durum a geince, btn amme iktidarn eline almakta; hususi des
tkliyicilerini biitn yksek mevkilere yerletirmekte ve her nevi tekilatl
 - 48 -

kuvvetleri elde bulundurmaktad;r. Muhalif partinin en mtemayiz eleman

larnn kendilerini iktidardan ay;ran maniay aamadklar iin darda kal
malar Iftzmdr. Aznln, kendisini iz'a e den maddi gce. btn manevi
kuvvetiyle kar koymas lfzmd;r. u halde bu. bir tehlikenin, daha korku
tucu bir tehlikeye kar konmasdr.

Ekseriyetin mutlak iktidar, Amerika cumhuriyetleri iin o kadar b

yk bir tehlike olarak gr:yor ki. bunu tahdit iin daha kk bir teh
like bana ehven grnyor. Burada mahalli hrriyetler dolaysiyle baka
bir yerde sylediim bireyi hatrlatacak bir fikri ifade edeceim: partilerin
zulmne ve prensin keyfi idaresine mani o'. mak iin, yaplar demokratik
olan memleketler kadar hi bir memleket derneklere muhta deildir. Aris
tokratik memleketlerde asiller ve zenginler. iktidarn suistimalini nliyen ta
bii dernekler tekil ederler . Bu gibi cemiyetlerin olmad memleketlerde,
hususi ahslar sun'i v e geici olarak buna benzer bireyler yaratmazlarsa.
herhangi bir istibdada kar hi bir mania kalmaz ve byk halk kitleleri
bir avu insan veya tek bir kii tarafndan ezilebilir . . .

Hudutsuz siyasi cemiyet kurma hrriyetinin, bir milletin nasl ifa edi
leceini en ge renecei bir imtiyaz o!duu aikardr. ayet o milleti
anariye srklemiyorsa. her an ona doru yaklatrr. Bununla beraber o
kadar tehlikeli olan bu hrriyet. bir hususta garantiler arzeder; cemiyetlerin
hr olduu memleketlerde gizli dernekler kurulmaz. Amerika'da hizipkr
mevcuttur. fakat suikastlar yoktur.

Tek bana hareket edebilmek hrriyetinden sonra, insan iin en tabii

hrriyet. gayretlerini hemcinslerininkiyle birletirme k ve mterek hareket
edebilmek hrriyetidir. Bu bakmdan dernek kurma hrriyeti. tabiatn ferdi
hrriyet kadar vazgeilmez bir unsurudu r. Kanun koyucu , bizzat cemiyeti
sarsmadan onu ortadan kaldramaz. Bununfa beraber, baz memleketler iin
saadet kayna olan dernek hrriyeti, <licr baz memleketlerde bozulup ,
ifrata gidebilir ve bir hayat unsuru olmaktan karak bir tahrip sebebi tekil
eder. yle sanyorum ki. bu hrriyetin iyi anlald memleketlerle, bozu
lup ifrata srkendii memleketlerde derneklerin takibettikleri muhtelif me
todlarn mukayesesi, hem partiler hem de hkumetler iin faydal olacaktr.

Avrupallarn ounluu hala dernei, harp meydannda denenmek

zere alelacele yaplan bir silah ofarak grmektedir. Mnakaa iin dernek
kurulabilir; fakat, hemen h arekete geme fikri daima btn zihinleri igal
eder. Dernek bir ordudur. Orada kuvvetini tartmak ve canlanmak iin tar-
 - 49 --

tilr ve sonra dmana kar yrnr . Kendisini tekil edenlerin gznde,

kanuni kaynaklar vasta tekil ederer; fakat. hi b i r zaman muvaffakiyetin
tek vastas deillerdir.

Birleik Devletlerde dernek kurma hakk bu ekilde anlalmamaktadr.

\merika'da aznl teki l eden vatandalar evvelf kuvvetlerini lmek ve
bylece ekseriyetin manevi nfuzunu sarsmak iin dernek halinde birleir
ler. Cemiyet azalarnn ikinci gayesi. ekseriyet zerinde messir olabilmek
iin en iyi delilleri bulmak ve onlardan istifade etmektir. Zira, daima ekse
riyeti kendi taraflarna ekmek ve bylece iktidara sahip olmak midi iin
dedirler. u halde Birleik Devletlerde siyasi cemiyetlerin gayeleri sulhu
\ e vastalar merudur. Sadece kanuni yol larla zafer kazanma iddia ettik
leri zaman, umumiyetle hakikati sylemektedirler.

Amerika'llarla Avrupallar arasnda, bu husustaki farkn birok se -

bepleri vardr. Avrupa'da, kendilerini ekseriyetle mcadele edecek kadar
kuvvetli gren ve hi bir zaman ondan bir destek mit etmiyecek derecede
oun!ukn ayr1an partiler vardr. Bu ekilde bir parti ikna etmek deil,
savamak ister. Amerika'da, fikirleri itibariyle ekscriyetten ok ayrlan in
sanlar, ona kar b irey yapmaa muktedir deillerdir: Hepsi ekseriyeti ka
zanma mit ederler. Bu bak mdan dernek kurma hrriyeti, byk partiler,
ekse.rjyeL e.lde .. etmek imkanszl iinde bulunduklar nisbette tehlikelidir .
-
Birieik; .>:e:vletler gibi fikirlerin ancak nanslarla ayrld _- memleketlerde _ ..
dernek hakk hudutsuz olabilir. Dernek kurma hrriyetini hala sadece ida- -
re edenlere kar sava hakk olarak grmemiz, hrriyet konusundaki tecr
besizl iimizden ileri gelmektedir . Bir partinin olduu gfbi, bir insann da
kuvvetini _ anlad takdirde aklna ilk gelen ey, zor kullanmadr; tecrbe -
den doan ikna etme fikri daha sonra akla gelir. Aralarnda ok derin bir
ekilde ayrlm olan ngii zkr, uzun mddettir kullana kullana altklar
iin dernek hakkn nadiren suiistimal ederler. Fransa'da savama hrs o
kadar kuvvetlidir ki, ne kadar delice olursa olsun, silah elde lmenin erefli
-
saylmyaca Devleti sarsma teebbs yoktur.

Fakat Birleik Devletlerde. siyasi dernei itidale sevkeden sebeplerden

belki de en mhimi genel oydur. Genel oy'un kabul edildii btn memle
ketlerde, ekseriyet hi bir zaman phe altnda kalmaz; nki, hi bir parti
mantken kendisine oy vermiyenlcrin temsilcisi olduunu iddia edemez. Bu
durumda herkes gibi cemiyetler de ekseriyeti temsil etmediklerini bilirler -
Bu bizzat mevcudiyetlerinden kan bir hakikattir; zira ekseriyeti temsil et
seerdi, dzeltilmesini istedikleri kanunu bizzat deitirebileceklerdi . Bunun
 - 50 -

neticesi olarak, hcum ettikleri hkumetin manevi gc ok artm; kendi

lerininki de hayli azalm olmaktadr .

Avrupa'da ekseriyetin iradesini temsil ettiini iddia etmiyen veya zan

nctmiyen dernek yok gibidir. Bu inan veya bu iddia kuvvetlerini son de
rec e artrr ve inanlmaz :\lir ekilde yaptklarn meru gstermeye yarar.
Zira hakk n ezilmesine man i olmak iin kuvvet kullanmadan daha meru
birey var mdr? Bylece, beeri kanunlarn lsz karkl iinde, atr
hrriyeti n hazan hrriyetin suiistimalini nledii; ar demokrasinin de de
mokrasinin tehlikelerine mani olduu grlebilir. Avrupa'da dernekler ken
dilerini, milletin kendi b ana hareket edemiyen bir nevi yasama ve yrt
me meclisleri gibi teltkki ederler. Bu fikirden hareket eder ve emirler ve
tirler. A merika'da millet iinde ancak bir aznl tekil ettikleri iin, m
nakaa eder ve dileklerde bulunurlar.

Avrupa'da cemiyetlerin kullandklar vastalar, gayelerine uygundur.

Bunlarn balca gayeleri ltf etmekten ziyade i yapmak; ikna etmekten zi
yade savamaktr . Tabii olarak. sivil hay<'ltla ilgisi olmyan bir tekilat kur
ma ve bnyelerine askeri sloganlar ve alkanlklar sokmak temaylndedir
ler. Ayrca ellerinden geldii kadar ilerin idaresini merkeziletirir ve ikti
dar ok az sayda kimsenin ellerine koyarlar.

Cemiyetlerin azalar. ta1imdek i askerler gibi bir parolaya cevap verir

ler; passif bir itaat domas ileri srerler veya daha ziyade, birlemekle bir
hamlede btn hkm ve h r muhakemelerinden vazgeerler; yine bu ce
miyetlerde ekseri hcum edilen hkumet adna memlekette tesis edilen is
tibdatlardan daha tahamm.I edilmez bir istibdat hkm srer. Bu m anevi
kuvvetlerini ok azaltr. Bylece ezilenlerin zulm edenlere kar savann,
mukaddeslik vasfndan mahrum kalrla r. Zir a baz hallerde hemcinslerine
adi bir ekilde itaat eden, arzularna, hatta fikirlerine boyun een bir kimse,
nasl hr olmak istediini iddia edebilir ?

AmerikalJar dernekler arasnda bir de hkumet kurdular; fakat. de

nilebilir ki bu sivil bir hkumettir . Ferdi bamszhk ondan hissesini al -
maktadr: btn cemiyette. herkes aymzamanda, ayn gayC"yc::: uoru yr
mektedirler. Fakat herkes tamamen ayn yollardan yrmek zorunda deil
dir. Hi kimse aklndan ve iradesinden feragat etmemektedir: fakat, akl
\'e iradelerini mterek bir tedbbs muvaffak klmak iin seferber etmek
tedirler.
 - 51 -

Birleik Devletlerde Demokrasinin Faydal Taraflar

Demokratik idarenin zaaflar ve kt taraflar kolayca grlebilirler.

Faydal tesirleri hissedilmez ve gze arpmaz bir ekilde cereyan ederken.
kt tesirleri aikardr. Kusurlar ilk nazarda gze batarlar; avantajlar an
cak uzun vadede anlahrlar . Amerikan demokrasisinin kanunlar kusurlu
\ eya eksiktir; 1Junlar hazan yerlemi menfaatleri ihlal eder, hazan da cemi
yete tehlikeli olanlar meyyidelendirirler . yi olsalard bile, fazlalklar yine
byk bir ktlk tekil edecekti . O halde Amerikan Cumhuriyetlerinin re
fal ve devamnn sebebi nedir?

Demokrasinin kanunlar, umumiyetle byk saynn lehinedir. Zira on

lar btn vatandalarn ekseriyeti yapar. Ekseriyet yanlabilir; fakat bizzat
kendi aleyhine bir kanun karmaz. Aristokrasinin kanunlar ise, aksine,
kudreti ve zenginlii kk bir guruba inhisar ettirmeye meylederler. nki
aristokrasi, mahiyeti icab, daima 'bir aznlk tekil eder. u halde, umumi
bir ekilde deni!ebilir ki, demokrasinin kanun yapmada gtt gaye aris
tokrasinin kanun yapmad a gtt gayeden beeriyete daha faydaldr. Fa

kat demokrasinin stnl stnl burada sona ermektedir.

Aristokrasi kanun yapmada, demokrasi i le mukayese edilemiyecek l

ilde ustadr. Kendi kontroln elinde bulundurduu iin geici tab -
riklere kaplmaz; msait frsatn kna kadar olgunlatrd u zun vadeli
tasavvurlar vardr. Aristokras i btn kanunlarn kollektif kuvvetini ayn
anda tek bir hedefe doru yneltme sanatna bihakkn vakftr. H albukl
demokrasi iin durum byle deildir: kanunlar hemen hemen kusurlu ve
:rnmanszdr. u halde demokratik vastalar, aristokratik vastalardan daha
ktdrler . G ayesi daha faydal olmakla berber, demokrasi ekseri kendi a
leyhine ahr .

Amme memurlar hakknda da huna benzer birey sylenebili r. Arnc

rikan demokrasisinin iktidar tevdi ettii insanlarn seiminde ekseri yanld
kolayca grit,ebilir. Birleik Devletlerde amme idaresini ele alanlar ekse
ri aristokratik id&rede iktidara gelenlerden hem manen hem de maddeten
a adrlar. Fakat menfaatleri, vatandalarn ekseriyetini n menfaati ile ay
ndr. Bu bakmdan birok vahim hatala r yapabilirler ve birok vaadlerinc
sadk kalmyabilirler; fakat asla, sistemli bir ekilde bu ekseriyete zt bir
yolda gitmezler ve hkumetin <le tehlikeli ve inhisarc bir yola girmesine
meydan vermezler.
 - 52 -

Demokratik rejimde bir yksek memurun kt idaresi, ancak idarenin

bu ksa sresi esnasnda tesir gsteren mcerret bir vakadr. Kabiliyetsizlik
ve nfuz ticareti, insanlar birbirleri1e devaml bir ekilde balyabilecek
mterek menfaatler deildir. Suistimal yapan veya kabiliyetsiz bir idareci,
baka bir idareciyle. o da kendisi gibi kabiliyetsiz veya hrsz olduu iin
ibirlii yapmaz. Bu iki kii asla kabiliyetsizlii ve nfuz ticaretini torunla
rna kadar nakledecek derecede, ahenkle almazlar. Bilakis, birinin hrs
ve dalavereleri, tekinin kirli amarlarn ortaya dker. Demokrasilerde
idarecilerin suiistimalleri umumiyetle tamamen ahsidirler.
Ameika'da. Devlet adamlarnn kayracaklar hi bir snf menfaati ol
mad iin, hkmetin genel ve devaml gidii, idareciler ne kadar becerik
siz olursa olsun umumun hayrnadr. Bu bakmdan. demokratik messese
lerin temelinde, hatalarna ve ktlklerine ramen, insanlar ekseri umumi
refaha doru ynelten gizli bir temayl vardr. Halbuki btn fazilet ve s
tnfklerine ramen, aristokratik messeselerde, insanlar hazan hemcinsle
rinin sefaletini artrmaa srkliyen gizli bir yol bulunur. Bylece Aristok
ratik memleketlerde. Devlet adamlar istemeden ktlk yaparken; demok -
rasilerde, akllarndan bi le geirmeden iyilik yaparlar.

Amme Ruhu

Balca kaynan, insan kalbini insan doduu yere balyan. insiya

ki. hasbi ve tarih edilmeyen bir histen olan bir vatan ak vardr. Bu tabii ak
mazinin hatras. ecdada sayg ve eski adetle re ballkla karmtr. Bu
ak hissedenler, memleketlerini baba oca gibi severler . Orada bulduklar
skunet holarna gider. Kazandklar alkanlklara balanrlar; hatralarn
unutmazlar; hatta orada itaat altnda yaamaktan bile zevk alrlar. Ekseri
bu vatan ak, dini evkle tahrik edilir ve o zaman mucizeler yaratr. Kendi
de bir nevi din'dir. Asla muhakeme etmez; inanr, hisseder ve harekete ge
er. Baz memleketlerde monark, vatann ahsilemi timsali olarak kabul
edilir; vatanseverlii tekil eden hislerden bir ksm olan ynelir; zaferlerin
den de kudretinden gurur duyulur. Eski rejimde. Franszlar. bir ara kendi
lerini Monarkn kaytsz artsz keyfine tabi hissetmekten zevk duymular
ve gururla dnyann en kudretli kralmn idaresinde yayoruz diye bar
mlard. Fakat. btn tabii ihtiraslar gibi vatan ak da, devaml olmaktan
ziyade byk ve geici gayretler dourur. Buhran anlarnda Devleti kurtar
dktan sonra, sulh zamannda onu mahva terkeder. Halkn inanlar salam
 - 53 -

ve adetleri basit olduu zaman ve cemiyet, meruluuna kimsenin itiraz et

medii bir dzene dayand zaman vatan ak vardr.

Vatana ball n belki <laha az hararetli ve cmert, fakat daha velut,

daha devaml ve rasyonel bir ekli daha vardr. Bu, kltrle doar; kanun
iarn yardm ile geliir; haklarn kullanlmas i!e byr ve nihayet neticede
ahsi menfaat ile birleir. Bir insan memleketin refahnn bizzat kendi refa
hna tesirini anlar; kanunun kendisini. bu refah hasl etmee itiraka tevik
ettiini bilir ve memleketin refahna, evvelfi kendisine faydal bir eye, son
ra da bizzat kendi eserine gsterdii alakay gsterir.

Fakat, milletlerin hayatnd a eski adetlerin deitii. an'anelerin orta

dan kalkt, inanlarn sarsld, hatralarn itibarnn kalmad ve bun
lara rameo henz kltrn yaylmad ve siyasi haklarn mahdut ve te
minatsz kald anlar vakidir. O zaman insanlar vatana pheci ve itimatsz
gzlerle bakarlar. Artk onu, ne l bir amur paras olarak grdkleri
topraklarnda. ne atalarn n kendilerine boyunduuk gibi gelen adetlerinde ,
ne phe etmee baladklar <linde. ne istihfaf ettikleri kanun koyucuda
bulurlar. . . Artk vatanlarn tamamen unuturlar; tam ve mitsiz bir egoizm
ile kabuklarna ekilirle r. Bu insanlar akl n stnln tanmamalarna
ramen. pein hkmlerden kurtulmulardr. Onlarda ne monarinin insi
yaki, ne de cumhuriyetin uurlu vatanseverlii vardr; fakat , sefalet ve ka
rarszlk iinde ikisini n arasnda kalmlardr .

Bu durumda ne yaplabilir? Geriye mi dnmek lazmdr? Fakat nasl

insanlar ilk yalarnn masum zevklerine tekrar dnemezlerse, milletler de
genliklerinin duygularna bir daha dnemezler; kaybolularna esef edebi
lirler; fakat onlar tekrar douramazlar. Bu bakmdan ilerlemek ve milletin
gznde ferdi menfaatle memleketin menfaatini birletirmekte ace le etmek
lazmdr. Zira karlksz bir vatan ak artk bir daha dnmemek zere ka
p gitmektedir.

Bu neticeye ula.mak iin. btn insanlara derhal siyasi haklarn bah

edilmesi icabettiini iddia edecek deilim; fakat, insanlar memleket:crinin
kaderi ile alakalandracak en messir. belki de tek arenin, onlar memle
ketin idaresine itirak ettirmk o'.duunu ileri sryorum. Zamanmzda va
tan duygusu bana siyasi haklarn ifasnda n ayrlmazm gibi geliyor; ve bun
dan sonra Avrupa'da vatandalarn saysnn bu haklarn genileyip da -
ralmas nisbetinde azalp oalacan zannediyomm .

Sakinlerinin bugn igal ettikleri topraa daha dn geldikleri ve oraya

 - 54 -

beraberlerinde ne bir adet ne de bir hatra getirdikleri, birbirlerini ilk defa

olarak orada tand;klar, tek kelimeyle insiyaki vatan aknn hemen hemen
hi mevcut olmad Birleik Amerika'da herkesin, mahalli idarenin, kan
tonun ve btn Devletin i;lerine kendi ileri imi gibi alfka gstermelerinin
sebebi nedir? udur: Orada herkes, kendi sahasnda, Devlet idaresinde ak
tif bir rol olmaktadr .

Amerika'da avamdan bir insan. genel refahn kendi adeti zerine tesiri
gibi ok basit fakat buna ramen halkn pek az anlad bir hususu kavra
mtr. Ayrca bu refah bizzat kendi eseri olarak grmeye almtr. Bu
bakmdan amme refahnda kendi refahn grr V:! hatta iddia edilebilir ki
Devlet iin. sadece vazife duygusu ve gururu zoruyla deil, menfaatperest
lii icab alr.

Sylenen eylerin hakikatini anlama k iin Amerikallarn tarihini ve

messeselerini tetkike lzum yoktur. rf ve adetleri bunu aka ortaya
koymaktadr. Memlekette btn olup bitene itirak eden Amerika'l, ken
dini onunla alakal her nevi tenkide kar mdafaa ile vazifeli zannetmek -
tedir . Zira hcum edilen sadece memleketi deil, bizzat kendidir ve bu du
rumda milli gururunun her trlii sun'iliklere brnd ve ahsi kibirinin
ocuka tzahiirlere vard grlr.

Amerikallarn hayat alkanl iinde bu asap ibozucu vatanseverlik

likten daha skc birey yoktur. Yabanc, bt! mcm1eketin birok messese
s;ni methetmeye rza gsterebilir; fakat nihayet baz; eyleri de tenkit etmesi
ne msaade edilmesini ister ve bu da kendisine mutlak bir ekilde yasak
edilmitir.

Bu bakmdan Amerika, bir yabancnn kimseyi rencide etmemek iin,

e hususi ahslardan, ne Devletten. ne idare edilenlerden ve idare edenler
den, ne amme tebbslerinden, ne ferdi teebbslerden, nihayet belki iklim
ve toprak hari orada rastlanaibilecek hibireyden bahsetmemesi icabeden
bir hr lkedir. Hatta sanki meydana gelmelerine itirak etmiler gibi top
ra ve iklim i mdafaa eden Amerikallara dahi rastlanmaktadr.

Zamanmzda artk herkesin vatanseverlii ile aznln idaresi arasn

da bir tercih yapmak lazmdr; zira birincini n verdii sosyal aktivite ve kuv
vetle, ikincinin temin ettii istikrar garantisini uzlatrmak mmkn de -
ildir.
 - 55 -

Birleik De. Mlerde nsan Haklar J<'.ikri

Fazilet fikrinden sonra. insan haklar fikrinden daha yksek bir fik r
hatrlamyorum, veya daha dorusu bu iki fikir birlemektedirler. nsa
haklar fikri, siyasi sahaya aktarlm fazilet fikrinden baka b irey deil
dir.

nsanlar tiranln ve anarinin ne olduunu insan haklar fikri ile tarif

ettiler. Bu fikre sahip herkes. kklk duygusuna k aplmadan itaat etme
sini ve kstahla kamadan bamsz kalmasn bildi. iddetle itaat eden
kimse eilir v e klr; fakat hemcinsine tan;d! hkmetme hakkna itaat
edince, bir bakma kendisine hkmedenin dahi stne ykselir. Faziletsiz
byk adam olmad gibi, insan haklarna hrmet etmiyen millet. hatta de
nilebilir ki cemiyet dahi olmaz. Zira ba sadeee kuvvet olan. rasyonel ve
zeki bir mahluklar birliinin ve manas vardr.

Nasl mallar n taksimi. mlkiyet fikrini genel olarak btn vatanda

larn kazanmasn salarsa , demokratik idare de insan haklar fikrini en ba
it vatandaa kadar ulatrr. Esasen bence en byk meziyetlerinden biri
budur.

Btn insanlara siyasi haklardan istifade etmei retmenin kolay bir

ey olduunu iddia etmiyorum . Ancak bu mmkn olduu takdirde netice
leri byk olacaktr. ayet byle bir teebbse giriilmesi gereken bir asr
"arsa. bu bizim asrmzdr.

Dinlerin zayfladn ve ililhi hukuk fikrinin ortadan kalktn gr -

myor musunuz? rf ve adetlerin bozulduunu ve onlarla birlik te haklarn
ahlaki temelinin ortadan kalkt:m farketmiyor musunuz? Her hususta.
iaanlarn. mantki hkmlere; hislerin. hesaplara yer verdii grlmyor
mu? Eer bu evrensel sarsnt arasmda insan haklar fikrini , insan kalbinde
deimez tek nokta olarak kalan ferdi menfaate balyamazsanz. dnyay
idare etmede bavurulacak korkudan baka size ne kalmaktadr?

Bana ne zaman kanunlarn zaaf, idare edilenlerin taknl, ihtirasla

rn iddeti ve faziletin iktidars!zlnda bahsedilse ve bu durumda demok
rasinin haklarnn artrlmasnn dnlmemesi gerektii sylense. bilakis
btn bu saylanlar yznden bunun daha ok dnlmesi gerektii eklin
de cevap veririm. Hakikatte hkumetler cemiyete nisbetle bununla daha
yakndan alfkadrdr. Zira hkumetler geici olduu halde cemiyet geici
deildir.
 - 56 -

Amerika misalin i mbalaa etmek istemiyorum . Amerika'da halk, si

yasi haklara. onlar pek suistimal edemiyecei bir devirde sahip oldu. n
ki vatandalarn says azd ve adetleri basitti. Zaman geti, fakat Amerika
llar tabir caizse demokrasinin iktidarn hi artrmadlar. Daha ziyad. sa
hasn genilettiler

Bir halka, o zamana kadar mahrum kald siyasi haklar bahetme

&nnm, ekseri zaruri fakat daima tehlikeli bir kriz an olduundan phe
edilemez.

ocuk , hayatn deerini renmeden ldiirebilir; kendi malnn elin

den alnmasn bilmeden bakas:nn malna el atabilir. Avamdan bir fert
kendisine siyasi haklar verildii anda. haklarn a nisbctle ayn ocuun tabiat
karsndaki durumundadr: ona mehur Homo pucr robustus J af tatbik
edilebilir.

Bu gerek bizzat Amcrika'da ortaya kmaktadr. Vatandalarn hak

larndan istifadeye en erken baladklar Devletler, onlarn bu haklardan
en iyi istifade ettikleri Devletlerdir.

u hakikat ne kadar tekrar edilse fazla deildir: hr olma sanatndan

daha ok harikalar yaratabi!ecek ey yoktur; fakat hrriyeti hazmedebilmek
iin elzem raklktan daha etin raklkta mevcut deildir. stibdat iin
ayn ey sylenemez. stibdat ekseri mevcut btn ktlkleri ortadan kal
rlrmak istidadndadr. Hukuk dayanadr, ezilen snflar himayesi altna
alr ve nizamn kurucusudur. Millefer. yaratt , geici refahn sinesinde u
yuklarlar. Uyandklar zaman sercfil olmulardr. Hrriyet tam aksine u
mumiyetle frtnalar arasnda doar, dahi:i karklkla r arasnda glkle
y..:-rleir ve nimetleri ancak iyice eskidii zaman ortaya kar.

Birleik Devletlerde Kanuna Sayg

Her zaman btn halk, dorudal). doruy a veya dolaysiyle kanun ya

pmna itirak ettirmek mmkn deildir. Fakat bu mmkn olduu tak
dircle kanunun kazanaca byk otorite inkar edilemez. Halktan sadr olu.
terinin mkemmelliin e ve felsefesine halel getirse bile kudretini son derece
artrr.

Btn bir halkn iradelerinin ifadestrde inanlmaz bir kuvvet vard;r.

 - 57 -

Bu iradeler bir kere ortaya kt m, ona kar mcadele edenlerin muhay

yilesi dahi durur.

Bu gerek partiler tarafndan iyi bilinmektedir . Bu yzden ellerinden

geldii mddete daima ounlukla hareket etmeye alrlar . Oy verenlerin
ounluunu kazanamadklar zaman. hakiki ekseriyetin ekimserler aras;n
da kaldn ileri srerler. ayet orada da ekseriyeti bulamazlarsa. onun oy
verme hakk olmyanlar arasnda olduunu iddia ederler.

Kleler, hizmetiler ve mahalli idareler tarafndan baklan fkaralar

hari. Amerika'da semen olmyan ve bu sfat dolaysiyle kanun yapm
n a itirak etmiyen kimse yoktur. Bu bakmdan kanunlara hcum etmek is
tiyenler u iki eyden birini yapmak: y a milletin iradesini deitirmek, ya
da ayaklar altna almak zorundadrlar.

Bu ilk sebebe , Amerika'da her ferdin, herkesin kanuna itaat etmesini

ahsi menfaat icab saymas gibi daha dorudan ve daha kuvvetli bir sebep
de ilave edilmelidir. Zira bugn ekseriyet taraf:nda olmyan, b elki yarn o
tarafta olacakt;r; ve imdi terinin iradesine hrmeti. belki ok gemeden
kendi iradesine hrmet demek olacaktr. Bu bakmdan ne kadar kt olur
sa olsun, Birleik Devletler halk kanuna sadece ounluun eseri olarak
deil. aynzamanda kendi eseri olarak kolayca itaat eder. Onu taraflarndan
birini tekii ettii bir akit gibi telakki eder.

u halde Amerika'da Kanununa. tabii bir dmana olduu gibi, sade

ce korkulu ve kukulu nazarlar atfeden kalabalk ve daima takn bir kitle
yoktur. Bilfkis btn snflarn kanunlara son derece itimat ettiini ve on
lar iin bir nevi b aba efkati hissettiini farketmemek imkanszdr.

Btn snflar derken yanlmyorum . Amerika'da, Avrupa kudret l

s bir tarafa atld iin, zenginler Avrupa'da fakirlerin iinde bulundu
u duruma benzer bir durumda bulunurlar. Kanuna ekseri phe ile bakan
lar onlardr. Baka bir yerde sylediim gibi, demokratik hkumetin haki
ki avantaj. bazlarnn iddia etii gibi herkesin menfaatini garanti altna
almas deildir, sadece en byk saynn menfaatini korumasdr . Devleti
fakirlerin idare eUii Birleik Amerika'da, zenginler daima iktidarn kendi
krine kar kt kullanlmasmdan korkarlar.

Zenginlerin bu ekildeki zihni temayl gizli bir memnuniyetsizlik ya

ratabilir; fakat cemiyet bundan fazla zarar grmez; zira bizzat zengini ka

nun vaznn a timatszla sevkeden sebep. hkmlerine isyan etmesin oe
. .
 - 58 -

nler. Kanunu zengin olduu iin yapmaz ve onu zenginim diye inemeye
cesaret edemez . Medeni milletler genel olarak. isyan etmekle kaybedecek
bireyi olmyan fertlerden mteekkildir. Bu bakmdan demokrasinin ka
nunlar her zaman hrmete lfiyk olmasa bile, hemen daima sayg grmekte
dir. Zira umumi olarak, kanunlar iniyenler, kendi yaptklar ve istifade
ettikleri kanunlara itimatszlk edemezler, ve menfaat icab kanunu ine
me durumunda olanlar. karakterleri ve durumlar, kanun koyucuya itaate
zorlar. Ksaca, Amerika'da halk k anuna sadece kendi eseri olduu iin
deil, ayet tesadfen kendine dokunuyorsa onu deitirebilecei iin de
itaat eder. O'na evvela bizzat kendi kendin e empoze ettii bfr ktlk. son
ra da geici bir ktlk olarak itaat eder.

Birleik Devletterde Hkm Sren Siyasi Faaliyet

Amerikallarn son derece geni hrriyetini fark etmemek imkanszdr.

Ayn ekilde, bu hrriyetin herkes arasnda eit oluu da kolayca anlala

bilir. Fakat bizzat ahit olmadan anlalam;yacak ey, Birleik Devleferde

hkm sren siyasi faaliyettir .

Amerikan toprana iner inmez bir nevi grlt ile karlarsnz; her
ynden mphem bir uultu ykseli r, kulanza bin ses birden gelir; ve bu
ses.Jerden her biri baz toplumsal ihtiyalar ifade etmektedir. Etrafmzda
hetey hareket etmektedir; urda. bir mahalle halk :bir kilise inasnn gerek
li olup olmadn incelemek iin toplanmtr; hurda. bir temsilci semek
iin almaktadr; daha tede, bir Kantonun milletvekilleri baz mahalli
ihtiyalar iin fikir vermek zere alelacele ehre gitmekte; baka bir yerde
bir kyn iftileri bir okulun veya yolu n plann mnakaa etmek zere
sabanlarn terketmektedir. Baz vatandalar, sadece. Devletin gidiatn tas
vip etmediklerini beyan etmek gayesiyle toplanrlarken. dier bazlar ikti
dardakilerin vatann babalar olduunu ilan etmek zere bir araya gelirler.
Nihayet bir baka gurup da devletin aksaklklarnn balca sebebi olarak
ayyal grdkleri iin. bir itidal rnei vermek zere birleirler.

Amerikan kanun koyucusunu durmadan tahrik eden ve dardan g

rlen tek hareket olan byk siyasi cereyan, halkn en alt sralarnda ba
lyan ve tedricen gelierek vatandalarn btn snflarn iine alan evrensel
 - 59 -

bir hareketin 'bir paras ve bir nevi devammdan ibarettir. Mesut olmak
iin bundan daha fazla gayre t sarfedilemez.

Birleik Devletlerde bir vatandan hayatnda siyasete dknln

ne gibi bir yer igal ettiini bilmek gtr. Devlet idaresine karmak ve
Devlet ilerinden bahsetmek, bir Amerikal iin en byk megale ve denile
bilir ki tek zevktir. Bu husus, hayatnn en kk alkanlklarnda dahi
kendini gsterir: ev kadnlar, bizzat kendiliklerinden siyasi top1'a ntlara

gidip, nutuklar dinliyerek ev ilerinin skntlarndan kurtulurlar. Onlar iin
mnaka a kulpleri bir dereceye kadar temaa saatlarnn yerini tutmakta
d;r. Bir Amerikal konumaz, tartr; gevezelikten ziyade tahlile giriir,
Size daima bir toplulua hitap ediyormu gibi hitap eder; ve coup hara
retlenirse, muhatabna baylar diye hitap eder.

Baz memleketlerde. halk. kanunun kendisine verdii siyasi haklar

adeta istemiye istemiye kabul eder; mterek menfaatler i l e uramay za
man kayb gibi te!akki eder. ve tam bir bencillik duygusu ile kendi kabuu
na ekilir.

Halbuki Amerikal, sadece kendi ilerinin erevesine kalr kalmaz,

mevcudiyetinin yars elinden gitmi gibi olur. Hayatnda byk b ir boluk
hisseder ve inanlmaz derecede bedbaht olur.

Eminim ki ayet birgn Amerika'da istibdat teesss ederse, hrriyet

akndan ok, hrriyet alkanlklarn yenmede mklata maruz kalacak.

Demokrasi idaresinin , siyasi hayata soktuu bu daimi hareket, netice

de medeni hayata da gemektedir. Bunun, btn itibariyle demokratik ida
renin en byk avantaj olup olmadn bilmiyorum; ve bunu, yaptndan
ok yaptrd eylerden dolay vyorum.
Halkn ekseri amme ilerini ok kt yrttne kimse itiraz ede
mez; fakat, halk, fikirlerinin erevesi genikme yoluna girmeden amme
ilerine karamaz . Devlet idarsine itirake arla n basit 'bir vatanda bir
nevi gurura kaplr. Kudrete sahip olduu iin. ok uyank zekalar hizmetine
koarlar. Desteini kazanmak iin ona bavururlar ve binbir ekilde onu al
liatmaa alanlar, ashnda onu aydnlatm olurlar. Siyasette kendi tasar
lamad, fakat umumi hareket zevkini okyan bir sr teebbse itirak e
der. Amme mlkn islah iin ona yeni yollar gsterilir ve bunlar onda ken
di mlkn is!ah arzusu dourur. Belki kendinden ncekilerden n e daha
mes'ut, ne de ah!akldr; fakat daha uyank ve daha aktiftir. Birleik Dev-
 - 60 -

lctlerde grlen harikulade endstri hareketinin sebebinin, bazlarnn iddia

ettikleri gibi dorudan doruya deilse bile dolaysiyle, memleketin fizik ya
psyla birlikte demokratik messeseler olduundan phe etmiyorum. En
dstri hareketini douran kanunla r deildir, fakat halk kanun yaparak onu
meydana getirmei reniyor.

Demokrasinin dmanlar, tek bir kiinin yklendii ii. herkesin m

tereken yapt bir iten daha iyi yapabLeceini iddia ettikleri zaman, bana
hakl imiler gibi geliyorlar. Tek kiinin idaresi. her iki taraf iin de bilgi
eitlii farazi olarak kabul edilirse ounluun idaresine nisbetle daha ok
devamllk salar. nsan seimind e daha isabetlidir, teferruatlar bakmndan
daha ok mkemmele yaklar, daha ok fikri btnlk gsterir, daha se
batldr.. Bunlar inkar edenler ya sadece az sayda misale dayanarak hk
medenler, ya da hi demokratik Devlet grmiyenlerdir . Kabul etmek lfzm
dr ki, mahalli vakalar ve halkn temayl demokratik messeseler lehine
olduu zama n bile, demokrasi rejimi Devlet idaresinde metodlu, muntazam
bir sistem salamaz. Demokratik memleket. teebbs'.crinden herbirini akll
bir istibdattaki mkemmeliyetle gerekletiremez. Ya ekseri onlar daha
meyvalar alnmadan terkeder veya tehlikeli birtakm teebbslere giriir.
Fakat uzun vadede daha ok ey yapar. Hereyi daha az iyi yapar; fakat ok
fazla ey yapar. Bu rejimde. bilhassa amme idaresinin yapt ey deil,
onsuz ve onun dnda yaplan ey byktr. Demokrasi halka en iJJece
rikli hkumeti vermez; fakat en becerikli hkumetin ekseri yapamyaca
eyleri yapar; btn sosyal bnyeye devaml bir faaliyet, mebzul bir kuv
vet, onsuz aslf mevcut olamyacak bir enerji yayar ve hadiseler ne kadar az
msait olursa olsun harikalar yaratr. Hakiki avantajlar bunlard:r.

Hristiyan aleminin kaderinin askda grnd bu asrda, bazrlar

half bymekte olan demokrasiye dman bir kuvvete olduu gibi saldr
makta; bazlar da ona yoktan varolan yeni bir Ailah gibi tapmaktadrlar.
l akat her iki taraf da nefret!erinin ve aklarnn mevzuunu iyi tanmamak
tad; karanlkta arpmakta ve darbelerini rastgele sallamaktadrlar .

Cemiyetten ve hkumetten n e istiyorsunuz? Beklemek lazmdr.

nsan zekasnn bu cemiyetin meselelerine belli bir ykseklikten ve

ak kalplilikle bakmasn m istiyorsunuz? nsanlarn maddi nimetleri hor
 - 61 -

grmelerini mi istiyorsunuz? Byk sadakat rnekleri yaratmak ve derin

kanaatler dourmak veya muhafaza etmek mi arzu ediyorsunuz?

Maksadnz rfleri yaldzlamak, adetleri ykseltmek, sanatlar parlat

mak m? iir mi, grlt m, eref mi istiyorsunuz?

Bir milleti, dierleri zerinde kuvvetli bir tarzda messir klacak e

kilde tekilatlandrmak m, niyetindesiniz? Onu byk teebbslere giri
mee ve gayretlerinin neticesi ne olursa olsun tarihte muazzam bir iz b
rakmaa sevketmek mi istiyorsunuz Size gre cemiyet halinde yayan
insanlarn balca gayesi bu olmal ise demokrasiden vazgein. O sizi emin
bir ekilde hedefe gtrmez.

Eer insann ahlaki ve fikri faaliyetini maddi hayatn zaruretleri ze

rine evirmeyi faydal buluyorsanz; eer akl, size gre, insanlara dehadan
daha yararl ise; eer gayeniz hamasi faziletler deil, sakin alkanlklar ya
ratmaksa; eer crm yerine kusurlar grmei ve daha az ktlkler yarat
mak artiyle daha az faaliyet bulma tercih ediyorsanz; eer aaal bir
cemiyette yaamak yerine, mreffeh bir cemiyette yaamak size yetiyorsa;
nihayet sizce bir hkumetin gayesi btn millete mmkn olan en fazla
kuvveti ve erefi temin etmek deil de, onu tekil eden her ferdi mmkn
olduu kadar mreffeh klmak ve sefaletten korumak ise, o zaman artlar
eit klnz ve demokratik idareyi tesis ediniz.

ayet bir seim yapmann zaman gemise ve insan st bir kuvvet

sz arzularnza bakmadan iki hkumetten birine doru srklyorsa, hi
olmazsa onun yapabilecei btn iyilii elde etmeye alnz ve iyi ve kt
temayllerini tartarak birincilerini gelitirmec ikincilerini de tahdide al
nz.

AMERKA'DA EKSERtYETtNN HUDUTSUZ KUDRETI

VE BUNUN NETtCELER

Demokratik hkumetlerin z icab, ekseriyet mutlak iktidara sa -

hiptir. Zira demokrasilerd e ekseriyete mukavemet edebilecek hi bir kuv
0
vet yoktur.

Amerikan Anayasalarnn ou, ekseriyetin bu tabii kuvvetini, sun'i

bir ekilde daha da artrmaa altlar.
Terii kuvvet, ekseriyete, btn siyasi kuvvetlerden daha kolay itaat
 - 62 -

<;den kuvvettir. Amerikallar, teri organ azalarnn. kendilerini sadece

umumi grlere deil. hakimiyetin asl ashiplerinin gnlk ihtiraslarna da
tabi klmak iin. dorudan doruya halk tarafndan ve ok ksa bir mddet
iin tayin edilmelerini istediler.

Her iki meclisin azalarn da ayn halk snfndan ve ayn tarzda seti
ler; o kadar ki teri organn fiilleri sanki tek bir meclisin imi gibi sr'atli
ve kar konmaz oldu ..

Teri organ hu ekilde kurulunca, hemen btn iktidar sresinde

toplandlar.

Kanun esasen kuvvetli iktidarlarn gcn artrdka, zaten zayf o

lanlar da bsbtn zayflatryordu. cra kuvvetinin temsilcilerine ne is
tikrar, ne de bamszlk temin ediyordu; ve onlar tamamen terinin kap
rislerine tabi k larak, demokratik hkumetin znn icraya temin ettii bi
razck messiriyeti de ortadan k aldryordu.

Birok Devlette kanun. kazai kuvveti semen ekseriyetine verir ve

hakimlerin her yl cretlerini tesbit hakkn temsilcilere brakarak. onlarn
hepsinin mevcudiyetini teri organa tabi klar.

rf ve adetler kanuniardan da ileri gitmilerdir. Amerika'da temsili

hkumetin garantilerini manasz klan bir adet gitgide yaylmaktadr; se
menler bir mebusu seerken. ona, ekseri hi bir ekilde ayrlmyaca bir
sr mkellefiyet ve belli bir hareket pliin empoze ederler. Grlts bir
yana braklrsa, sanki bizzat ekseriyet, amme meydanlarnda t artmak
tadr.

Birok hususi vaka, Amerika'da ekseriyetin gcn sadece hakim kl

maya deil, ayn zamanda kar konulmaz bi r hale getirmee temayl et -
mektedir.

Ekseriyetin manevi stn. k smen tek bir kiinin, bir topluluk ka

dar, ne uyank. ne de bilgili olabilecei ve teri organn saysnn . kalitesin
den daha stn olduu fikrine dayanmaktadr. Bu, eitlik teorisinin i nsan
zekalarna tatbiki demektir. Bu doktrin insan gururunun son dayanana
dokunmaktadr Aznlk da buna glkle katlanr ve ancak uzun vadede
alr. Btn iktidarlar gibi, belki de hepsinden fazla ounluk iktidar da
meru grnebilmek iin devaml olmaldr. Cebren kendine itaat salya
rak, yerlemi bir iktidar halini almya balar; insanlar ancak kanunlar i
daresinde uzun mddet yaadktan sonra ona itaate balarlar.
 - 63 -

Ekseriyetin, bilgi stnl dolaysiyle sahip olduu .cemiyeti idare

etmek hakk fikri Amerika'ya ilk yerleenler tarafndan getirildi. Hr bir
milleti yaratmak iin tek bana kafi gelecek olan bu fikir, bugn adetler
arasna karmtr ve hayatn en kk alkanlklarnda d ah i onu bulmak
mlmkndr.

Ekseriyetin, bilgi stnl dolaysiyle sahip olduu, cemiyeti idare

etme hakk fikri, Amerika'ya ilk yerleenler tarafndan getirildi. Hr bir
milleti yaratmak iin tek bana kafi gdecek olan bu fikir, bugn adetler
arasna kanmtr ve hayart n en kk alkanlklarnda dahi onu bulmak
mmkndr.

Eski rejim idaresinde Franszlar, kraln hi hata yapmyacan a -

maz kaide sayyorlard. ayet tesadfen kral kt eyler yaparsa, hatann
mavirlerinde olduunu dnyorlard. Bu durum itaat son derece ko
laylartryordu.

Kanun vazn sevmekten ve saymaktan geri kalmakszn. kanuna kar

homurdanrlar. Amerikallar da ekseriyet hakknda ayn eyi dnrJer.

Ekseriyetin manevi stnl. ounluun menfaatlerinin, aznln

ki ne tercih edilmesi gerektii prensibine de dayanr. Oysa, ounluun bu
hakkna duyulan hrmetin. partilerin durumuna gre tabiatiyle azalacan
veya oalacan anlamak g deildir. Bir millet. uzlam i: ir sr byk
menfaatlerle blnmezse, ekseriyetin imtiyazl durumu ekseri gzden kaar;
nki ona itaat ok gtr.

Eer Amerika'da, kanun koyucunun asrlarn mahsul baz inhisarc

imtiyazlar elinden almak istedii bir snf olsayd ve onu stn bir durum
dan avam seviyesine indirmek isteseydi, azmln kanunlarna kolay kolay
boyun emiyecei muhtemeldi.

Aznln, ounlua kar mcadelesinin bizzat hedefini terketmesini

gerektirecei iin, ounluu elde etmesini mit c de miyccei haller vardr.
Mesela Aristokrasi, i mtiyazlarnu muhafaza ederek ounluk olamaz ve
aristokrasi olmaktan vazgeilmediktc de imtiyazlarn terkedemez.

Birleik nevletlerde siyasi meseleler bu kadar mutlak ve bu kadar ge

nel bir -sekil almaz ve bir gn kendi leyhleri ne kullanacaklarn mit ettikleri
iin btn partiler ekseriyetin haklarn tanmaa hazrdrlar.
 64 -

u halde, ekseriyet, Amerika'da muazzam bir fiili ve bir o kadar da

fikri gce sahiptir ve bir noktada bir kere teekkl etti mi, denilebilir ki ar
H gidiini deil durduracak, hatta geciktirecek ve ezerek getiklerinin sz
lanmalarn dinlemeye meydan verecek tek bir engel yoktur.

Bu durumun neticeleri kt ve istikbal iin tehlikelidir.

Ekseriyetin lstibdadr.

Hem Devlet idaresi konusunda, bir memleket ekseriyetinin hereyi yap

maa hakk olmas keyfiyetini zararl ve tehlikeli buluyorum; hem de btn
iktidarlarn meneini ekseriyetin idaresinde gryorum . Acaba bylece te
zada m dyorum?

Sadece u veya bu milletin ekseriyetinin deil. btn insanlarn yap

t; veya hi olmazsa kabul ettii bir kanun vardr. Bu kanun adalettir. u
halde, adalet her milletin hakknn hududunu izer.

Bir millet, dnya cemiyetini temsil etme ve bu evrensel cemiyetin ka

nunu olan adaleti tatbik etme ile vazifeli bir jri gibidir. Cemiyeti temsil
eden jri. kanunlarn tatbik ettii bu cemiyetten daha fazla kuvvete sahip
olalfir mi?

. . . u . halde. adil olmayan bir kanuna ifa ati reddedince, . ekseriye tiri bk- .
metme hakkn inkar etmi o1muyorum! sadece halk hakimiyetini, insan ha
dmiyetine balyorum.

Bir milletin, yalnz kendini ilgilendiren konularda, akln ve adaletin

snrlarndan tamamen 1kamyacam ve bunun iill btn iktidar kendi
sini temsil eden ekseriyete vermede korkulacak birey olmadn sylemek
ten ekinmiyenler vardr. Fakat bunu syliyenler kle ruhlulardr. Bu ba
kmdan, koHektif olarak aln;rsa. ounluk, aznlk denen dier bir ahsn
fikirlerine ve menfaatlerine zt fikir ve menfaatleri olan bir ahs deildir
de nedir? O halde tam iktidara sahip bir insann hasmlarna kar iktida
rn suiistimal edebilecei kabul edilirse, ayn ey ekseriyet iin niin k abul
edilmesin. nsanlar, birletikleri iin karakter deitirirler mi? Daha kuv
vetli olduklar zaman, engellere kar daha sabrl olurlar m?

Ben ahsen buna inanmyoum ve hemcinslerimden birine verilmesini

reddettiim hudutsuz Iktidarn. biroklarna birden verilmesine de taraftar
deilim.
 - 65 -

Bu hrriyeti muhafaza etmek iin, ayni hkumette, birok prensibin

birbirlerine gerek bir ekilde kar konulabilecek tarzda mezcedilebilecei
ne inandm manasna gelmez. Karma hkumet denen ey bana daima ha
yal mahsul gibi grnd. Gerekte karma hkumet yoktur, nki her ce
miyette, neticed e btn dierlerine bakim olan bir hareket pre.nsibi kefet
mek mmkndr.

Bu tip hkumetlere misal olarak gsterilen geen asrn ngiltere'si, si

nesinde bir sr demokratik unsur barndrmasna ramen, esas itibariyle
aristokratik bir Devletti. Zira orada, adetler ve kanunlar o ekilde teesss
etmiti ki, aristokrasi, neticede daima bakim oluyordu ve amme ilerini di
ledii gibi yrtyordu. Hata, asillerin menfaatlerinin daima halknkilerle
att grlerek. neticesinin ne olaca dnlmeden sadece mcadele
nin varlna dikkat edilmesi idi. Bir cemiyet, gerekten, zt prensip'ere da
yanan karma bir hkumete sahip olursa. ya bir ihtilal e maruz kalr veya
anariye der. Bu ib akmdan he r hangi bir tarafa, muhakkak dierlerine
stn bir sosyal kuvvet yerletirmek lazmdr. Fakat bu kuvvet, nnde , y
ryne mani olacak ve mutedillemesi iin zaman temin edecek hi bir
mania bulamazsa hrriyet tehlikeye dm olur.

Mutlak iktidar, 'bana bizatihi kt ve tehlikeli birey gibi grnyor

ve her kim olursa olsun tek bir kiinin mutlak iktidar icraya gcnn yete
miyeceini sanyorum. Tam iktidar sadece, adaleti ve hikmeti kudretine
eit olan Allah tehlikesizce icra edebilir. u halde yer yznde, ne kadar
<Lyan hrmet veya mukaddes haklara sahip olursa olsun, kontrolsz b
raklabi!ecek ve hudutsuz hakim olacak bir iktidar yoktur. ster adna halk
densin, ister kra l densin veya aristokrasi ya da demokrasi densin, herhan
gi bir kuvvete hudutsuz bir iktidar verildiini grnce veya bu iktidarn bir
monaride veya bir cumhuriyette icra edildiine ahit olunca: ite, istibda
dn tohumlar oradadr diyorum ve baka kanunlar idaresinde yaama yol
lar aryorum.

Birleik Amerika'daki ekliyle demokratik hkume te byk itirazm

Avra'da biroklarnn iddia ettikleri gibi, zaafndan deil; bilakis kar
konulmaz gcnden douyor. Amerika'da beni en ok dndren ey.
or adaki hudutsuz hrriyet deil, istibdada kar garantilerin kifayetsizliin
den douyor.

Amerika'da bir fert veya bir parti bir adaletsizlie dar kalrsa, kime
bavurmaldr. Halk efkarna m ?Ekseriyeti o tekil eder. Teri organa m?
 - 66 -

Ekseriyeti o temsil eder ve ona kr krne itaat eder. lcra organna m?

o da ekseriyet tarafndan tayin edilmitir, ve onun muti bir aletidir. Emniyet
kuvvetlerine mi Emniyet kuvvetleri silahlanm ekseriyetten baka birey
ceildir. Jriye mi? Bu, karar verme hakk ile mcehhez ekseriyettir. Baz
Devletlerde bizzat hftkimler bile ekseriyet tarafndan seilmilerdir. u hal
de ne kadar haksz ve mantksz bir muameleye maruz kalrsanz kalnz.
boyun emelisiniz.

Aksine, ihtiraslarna kle olmadan ekseriyeti temsil edebilecek ekilde

kurulmu bir terii organ; kendine mahsus bir kuvveti olan bir icra organ
V(; dier iki kuvvetten mstakil bir kazai organ tasavvur ediniz; yine bir de
mokratik h kmete sahip olacaksnz; fakat artk istibdat iin ans olmya-
-
1
cak.

Halen Amerika'da istibdadm hkm srdn iddia etmiyorum. Ona

kar garanti olmadn ve hkumetin itidalinin sebeplerini, kanunlardan
ziyade adetlerde ve vakalarda aramak gerektiini sylyorum.

Amerika'da Ekseriyetin Mutlak ktidannm Memurlarn

Keyfi Kudretleri zerindeki Tesirler

Keyfi idare ile istibdad birbiriyle kartrmamak lazmdr. stibdat

kanunlar yoluyla gerekleebilir ve keyfi idare olmaz; keyfi idarede idare
edilenlerin nenfaati icab olabilir ve istibdat eklini almaz.

stibdat umumiyetle keyfi idare yolu ile tezahr eder; fakat, ihtiya
hasl olursa, ondan vazgeebilir.

Amerika'da, ekseriyetin mutlak iktidar teri organn hukuka dayanan

istibdadn s alad gibi, kaza organnn keyfi idaresini de kolaylatrr.
Ekseriyet, kanun yapma ve onlarn tatbikine nezaret etme hususunda mut
lak hakim olduu ve idare edenler ve edilenler zerinde eit bir kontrol yet
kisine sahip bulunduu iin, memurlar passif ajanlar gibi grr ve tasav
vurlarn gerekletirmek iin onlara dayanr.

Bu bakmdan, peinen, vazifelerinin ve haklarnn neler olduunu te

ferruatl bir ekilde tesbit etme zahmetine katlanmaz. Onlar. daima gzle
rinin nnde h areket ettikleri her an ynetebilecei ve hatalarn tashih
edebilecei hizmetkarlar gibi kullanr.
- . -
 - 67 -

Genel olarak, kanun, Amerika'l memurlar, etraflarnda izdii ere

ve i inde bizimkilerden daha serbest brakr. Hatta hazan bu erevenin
dna kabilmelerine de msaade eder. En byk saynn fikriyle destek
lenmi ve yardmn da salam olduu iin, keyfi idareye alkn bir Av
rupalnn dahi hala aabilecei eylere cesaret edebilir. Bylece hr bir
cemiyetin ortasnda, bir gn bizzat hrriyete ok zararl ola:bilecek al -
kanlklar doabilir.

Amerika'da Ekseriyetin Dnce zerindeki Gc

Amerika'da fikir hrriyeti tetkik edilince, ekseriyetin iktidarnn Av

rupa'da tandmz iktidarlardan ne derece stn olduu vazh bir ekilde

anlalr.

Dnce, btn istibdatlara meydan okuyan gr lmez ve elle tutulmaz

bir kuvvettir. Zamanmzda, Avrupa'nm en mutlak hkmdarlar bile ikti
darlarna muhasm baz fikirlerin gizliden gizliye Devletlerine, hatta saray
larnn iine szmasna mani olamamaktadrlar. Amerika'da durum byle
deildir: Ekseriyetin varl pheli olduu mddete konuulur, fakat o, lbir
kerre teekkl etti mi herkes susar ve dost da. dman da beraberce hizme
tine koarlar. Bunun sebebi basittir: Cemiyetin btn kuvvetlerini elinde
toplyabilecek ve kanunlar yapma v e tatbik etme hakkna sahip bir ekse
ryetin yapabilecei gibi, mukavemetleri yenebilecek hi bir mutlak monark
yoktur. Zaten bir kraln sadece fiiller zerinde tesirini gsteren; fakat ira
delere ulamyan maddi kuvveti vardr. Oysa ekseriyet, fiiller zerinde ol
duu kadar, iradeler zerinde de messir olan ve ayn zamanda her nevi
ihtilaf ve itiraz nliyen, hem maddi hem mane vi bir gle mcehhezdir.

Genel olarak, Amerika'dakinden daha az fikir bamszlna ve gerek

m nakaa hrriyetine sahip bir memleket tanmyorum.

Avrupa'nn meruti Devletlerinde, serbeste yaylamyacak ve dier

Devletlere nfuz edemiyecek hi bir dini veya siyasi teori yoktur. Zira Av
rupa'da, gerei sylemek isteyen birinin, serbest fikirliliinin neticelerine
kar kendisini koruyacak bir dayanak bulamyaca ekilde, tek bir iktida
rn hakim olduu bir memleket yoktur. Eer mutlak bir hkfunet idaresinde
yaama bedbahtlna maruz ise, halk daima kendi tarafndadr; eer hiir
bir mem:ekette yayorsa, gerektii zaman, krali iktidarn arkasna snr.
Fakat Amerika'daki gibi bir demokrasi rej iminde, sadece tek bir iktidara,
 - 68 -

tt:k bir kuvvet ve muvaffakiyet unsuruna rastlanr ve onun dnda hi bir

ey yoktur.

Amerika'da ekseriyet, dnceni n etrafna korkun bir ereve izer.

Bu hudutlarn iinde, muharrir hrdr, fakat dar kmaa cesaret ederse
fdakete duar kalr. Tabii enkizisyon mahkemelerinin cezalarna maruz ka
lacandan korkmasna mahal yoktur; fakat, her gn, her nevi nefrete ve
takibata hedef tekil eder. Siyasi hayat kendisine kapanr: nki onu ken
disine aacak tek iktidara hakaret etmitir. erefe varncaya kadar her ey
kendisine reddedilir. Fikirlerini aklamadan nce taraftarlar olduunu sa
nrken. akladktan sonra artk hi kimsesinin kalmadn anlar. Zira ken
disini ayplyanJar, yksek sesle konuurken, kendisi gibi dnenler, ayn
cesarete sahip olmadklarndan susa r ve uzaklarlar. Nihayet boyun eer.
Sanki hakikati sylemi olmaktan vicdan azab ekmektedir.

Cellatlar ve zincirler istibdadn bir vakitler kulland kaba aletlerdir;

fakat zamanmzda medeniyet, artk renecek hi bireyi yok gibi grnen
despotizmi dahi mkemmelletird i.

Hkmdarlar cebri adeta maddiletirmilerdi. Gnmzn demokratik

cumhuriyetleri onu. cebretmek istedii ferdi irade kadar maneviletirdiler.
Tek bir kiinin mutlak idaresind e despotizm, ruha kadar tesir etsin diye.
vcuda haincesine vuruyordu; ve ruh bu darbe.Jerden kanarak; muzaffer
bir ekilde ykseliyordu. Fakat demokratik cumhuriyetlerde istibdat bu yo
la tevessl etmez; vcudu terkeder ve doru ruha gider . ktidar sahibi artk:
ya benim gibi dneceksiniz. ya leceksiniz diyor; hayatnz, malnz ve
hereyiniz size kalyor; fakat bu andan itibaren aramzda bir yabancsnz.
Memlekette imtiyazlarnz muhafaza edeceksiniz; fakat size faydasz ola
caklar; zira vatandalarnzn reyini talep ederseniz, sizi semiyecekler .Sa
dece sizi takdir etmelerini beklerseniz, o hususta da sizi reddedecekler. n
sanlar arasnda kalacaksnz; fakat insanlk hakkn kaybedeceksiniz. Hem
cinslerinize yaklatnz zaman, sizden menfur bir mahluktan kaar gibi ka
acaklar ve masumiyetinize kani olsalar dahi sizi terkedecekler; zira vak
tiyle onlardan da yle kayorlard. Sakin olunuz; hayatnz balyorum;
fakat artk hayatnz lmden daha kt olacak.

Mutlak monariler despotizmin itibarn sarstlar; demokratik Devlet

lerin onlara . yeniden itibar kazandrmalarndan ve despotizmi bazlar iin
daha ar klarak ounluun nazarnda grnnn iren ve karakteri
nin baya oluunu nlemekten kanalm.
 - 69 -

Eski dnyann en marur memleketlerinde, zamanlarnn en gln ve

baya taraflarn sadkane bir ekilde tasvir eden eserler neredildi. L a
Bruyere zamannn bykleri hakknd a eserini yazarken XIV . Louis'nin sa
raynda oturuyordu. Moliere saray mensuplar huzurunda oynanan temsil -
krinde, saray tenkit ediyordu. Fakat Amerika'da hakim iktidar bu gibi
eylere katiyen msaade etmemektedir. En hafif itiraz onu yaralar; en k
k ineleyici hakikat onu artr; lisanndan balanarak, en salam fazi
letlerine kada\r onun lmesi lazmdr. hreti ne olursa olsun, hi bir mu
harrir, vatandalarn gklere karma mecburiyetinden kanamaz. u hal
d e ekseriyet devaml bir kendi kendine tapnma ile yaar; baz hakikatleri
/\ merikallar';l kulana kadar ulatran sadece tecrbeler veya yabanclar
dr.

Eer Amerika hala byk yazarlar yetitirmedi ise, 'bunun sebebini

baka yerlerde aramamak lazmdr: fikir hrriyeti olmadan, edebi deha ola
maz, ve Amerika'da fikir hrriyeti yoktur.

Enkizisyon mahkemeleri. 1 spanya'da. ekseriyeti n dinine aykr eserle

rin e!den ele dolamasna asa mani olamad. Amerikada ekseriyetin haki
miyeti daha da fazlasn yapt : byle eserleri neretme fikrini bile ortadan
kaldrd . Amerika'da dini inanlar ok zayf olanlar vardr; fakat bunlarn
seslerini duyuracak bir organlar yoktur.

Ahlfika aykr eserlerin muharrirlerini mahkum etmek suretiyle, adct

kri tanmak isteyen hkumetler grlmtr. Amerika'da byle eserler iin
hi kimse mahkum edilmez; fakat kimse de onlar yazmaya teebbs et
mez. Bununla beraber, b
' u, btn vatandalar n temiz inanlara sahip oldu
u manasn a gelmez; fakat ekseriyetin inanlar daima ahlaka ve nizama
uygundur.

Amerika'da, iktidarn kullanlmas phesiz iyidir. Fakat ben ancak

bizatihi iktidardan b ahsettim. Bu kar konulmaz iktidar, devaml bir vak
adr ve iyi kullanl sadece bir tesadften ibarettir.

Ekseriyetin stibdadnn Amerikallarn

Milli Karakterleri rerine Tesirleri

aret ettiim temayller, henz kendini siyasi cemiyette ok haf bir

ekilde hissettirmektedir. Fakat Amerikallarn milli karakteri rindeki
 - 70 -

kt tesirleri imdiden grlmektedir. Bugn Amerikan siyasi hayatnda.

temayz e den insanlarn azln n sebebini , ekseriyetin daima artan istib da
dnda aramak lazmdr.

Amerikan ihtilali patlad zaman, stn vasfl politikaclar byk sa

yda ortaya ktlar. Halk efkar. o zaman fertlerin iradelerine yn veriyor
du ve zulmedici bir arhk halini almamt . Bu devrin byk adamlar, fi
kir hareketlerine byk bir ekild e itirak ederek kendilerine has bir byk
le sahip oldular: milletin ;na koma yerine, kendi klarn millete
tuttular.

Mutlak hkumetlerde , tahta yakn olan asiller, hkmdarn ihtirasla

rn okarlar ve gnl rzasiyle kaprislerin e boyun eerler. Fakat millet, k
lelie raz olmaz. Ekseri zaaf, alkanlklar, cehaleti; bazan da krala ve
kralla duyduu ak sebebiyle kleleir. Kendi iradelerini, hkmdarn
buyruuna feda etmekten bir nevi zevk ve gurur duyan ve bylece itaat e
derken dahi bir dereceye kada r fikir bamszlna sahipmi grnen mil
letlere rastlanmtr. Bu milletler sefalet iindedir, fakat tereddi etmemitir .
Zaten tasvip edilmeyen bireyi yapmakla, yaplan birey i tasvip eder grn
mek arasnda byk bir fark vardr: birincisi zayf adamlarn iidir. kin
cisi sadece uaklara has bir alkanlktr.

Herkesin az ok Devlet ileriyle ilgili fikirlerini aklamaa davet edil

dii; amme hayatnn daima hususi hayatla birletii, hkmdarn her yn -
de n temas edilebilecei ve kulana kadar ulamak iin sadece sesi ykselt
mek icabettii hr memleketlerde; kendi zaaflar zerinde dnmee ve
ihtiraslarna hakim bir ekilde yaamaa alan insanlar, mutlak hkm -
darlklara nisbetle ok daha fazladr. Bu, orad a insanlarn hakikaten daha
kt olduklarn gsterm:!z. Belki orada batan karc eyler daha oktur
ve daha fazla kimseye musallat olur. Bu da ruhlarda umumi bir alalmaya
sebep tekil eder.

Demokratik cumhuriyetler dalkavukluk zihniyetini, ekseriyetin zihni

yeti haline getirirler ve onun her snfa nfuz etmesine yardm ederler. On
lara yaplacak balca itirazlardan biri budur.

Bu, bilhassa Amerika Cumhuriyetleri gibi, ekseriyetin, izdii yoldan

ferdin ayrlabilmesi iin vatandal k haklarndan vazgemesi ve adeta in -
sanlk sfatndan feragat etmesi gerekecek derecede mutlak bir iktidara sa
hip olduu demokratik Cumhuriyetler iin dorudur.
 - 71 -

Amerika'da siyasi sahay dolduran geni ktleler iinde, kendisine rast

lanan her yerde byk karakterlerin mmeyyiz vasfn tekil eden ve Ame
rika'llar eski zamanlarda temayz ettiren erkeklere has fikir bamszl
n gsteren birok kimseye rastladm. Amerika'da btn kafalar o kadar
ayni yolu takip etmektedirler ki, ilk nazarda hepsinin ayn modele uygun
bir ekilde yorulduklar zannedilebilir. Bazan bir yabanc. formllerin kat'i
liinden ayrlan Amerikallara rastlyabilir . Bunlar kanunlarn rk taraf
larndan, demokrasinin istikrarszlndan ikayet ederler; hatta ekseri . mil
li karakteri bozucu kusurlarna dahi iaret ederler ve bunlar islah iin ba
vurulacak yollar gsterirler; fakat. sizden baka hi kimse onlar dinlemez.
Bu srlarn tevdi edildii siz ise, gelip geen bir yabancsnz. Sizin iin fay
dasz olan baz hakikatleri akladktan sonra, amme meydanlarnda baka
bir dille konuurlar.

Amerikan Cumhuriyetlerinin En Byk Tehlikesi

Ekseriyetin Mutlak ktidarndan
Gelmektedir.

Hkumetler umumiyetle iktidarszlklar veya zulmleri yznden or

tadan kalkarlar. B irinci durumda iktidar ellerinden kaar; ikinci durumda
ise ellerinden zorla alnr.

Birok kimse, demokratik Devletlerin anariye dtn grerek,

bunlar n tabiaten zayf ve kudretsiz olduklarn dndler, Hakikatte, bir
kere bu Devletlerde partiler aras mcadele balad m, hkumet cemiyet
zerindeki messiriyetini kaybetmektedir. Fakat, demokratik bir iktidarn
kuvvetten ve kaynaktan mahrum bir tabiatta olduu kansnda deilim. Bi
lakis, hemen daima kuvvetleri nin ve kaynaklarnn kt kullanlmas yzn
den mahvolduunu sanyorum. Anari, iktidarszlndan deil , zulmnden
ve hatalarndan domaktadr.

Kuvvetle istikrar kartrmamak lazmdr. Demokratik Cumhuriyet -

!erde cemiyeti yneten iktidar istikrarl deildir. zira sk sk el ve karar de
itirmektedir. Fakat, hangi istikamete evrilirse evrilsin, kuvveti hemen
hemen dayanlmaz olur.

Amerikan cumhuriyetleri, bana, Avrupa'nn mutlak monarileri kadar

merkeziyeti ve onlardan daha kuvvetli grnyor. Bu bakmdan zaaflar
sebebiyle yok olacaklarn hi sanmyorum .
 - 72 -

Eer Amerika'da hrriyet ortadan kalkarsa, bunun mesul, aznl

mitsizlie dren ve maddi kuvvete kavumasna sebep olan ounluun
mutlak iktidar olacaktr. O zaman anariye dlr; fakat anar i istibdadn
neticesi olarak doar.

Ayn fikirleri bakan J ames Madison ifade e tti.

Cumhuriyetlerde, diyor. cemiyeti. idare edenlerin zulmne kar ko

rumak ok mhimdir. Fakat k afi deildir . Cemiyetin bir ksmnn, dier
ksmn adaletsizliine kar korunmas da lazmdr. Adalet. her idarenin
gayesidir. nsanlarn birlemelerinin hedefi budur. M illetler bu hedefe ula
ncaya, ya da hrriyetlerini kaybedinceye kada r daima gayret sarfettiler ve
bundan sonra da edecekler.

ayet en byk partinin kuvvetlerini kolayca toplad ve en k

ezdii bir cemiyet mevcut olsayd, anarini n byl e bir cemiyette, en zayf
ferdin en kuvvetliye kar hi bir garantisi bulunmayan tabiat halinde ol
duu kadar kolaylkla hkm srdi.i mahade edilecekti. Yine tabiat ha
lind e olduu gibi. mphem bir kaderin mahzurlar, en kuvvetlileri, kendileri
gibi e n zayflar da koruyacak olan bir iktidara boyun emeye yneltir.
A narik bir hkumette, ayn sebepler en kuvvetli partilerin, yava yava,
1,.uvvetli, zayf btn partileri ayn ekilde koruyacak bir hkumet arzu et
melerine sebep olu r. Eer Rhodc-Island Devleti Konfederasyondan ayrl -
sJyd ve bir halk hkumetin e gitseydi, ekseriyetin zulmnn orada, tekrar
halktan tamamen mstakil bir iktidar istemeye varana kadar, haklarn kul
lanlma imkanlarn istikrarsz klaca aikard. Bu duruma sebep olan
mfrit partiler dahi bunu isteyeceklerdi .

Jefferson d a yle diyordu : Devletimizde icra organ ne tek, hatta n e

d e ilk planda temenni edilen eydir. Teri organn istibdad halihazrda ve
gelecek birok seneler boyunca en korkun tehlike olacaktr. crann zulm
de daha sonra sras gelince ortaya kacaktr.

B u konuda , herkesten ok Jefferson'a atf yapma uygun buluyorum .

nki onu demokrasinin gelmi gemi en iyi mdafii olarak telakki edi
yorum.
 Demokrasinin Amerikal larn Hisleri

zerine Tesiri

Niin demokratik milletler eitlie kar, hrriyete olduunda n daha

devaml ve daha iddetli bir ak hissediyorlar.

artlarn eitliinin dourduu ihtiraslardan en kuvvetlisinin ve ilk

nce geleninin bizzat eitlik ak olduunu sylemeye lzum yoktur sanrm.
Bu bakmdan ondan. btn dierlerinden nce bahsedersem kimse ama
maldr.

Herkes, zamanmzda, bilhassa Fransa'da, eitlik aknn insan kal

binde gitgide daha byk bir yer igal ettiini farketmitir. amz insan
larnn eitlik aknn. hrriyet aknda n ok daha kuvvetli ve devaml ol
duu yz defa sylenmitir; fakat bu vakann sebeplerin e kafi derecede
inildiine hi ahit olmadm. Ben buna alacam .

Hrriyet ve eitliin birletii ve kart nihai bir nokta tahayyl edi

lebilir. Btn vatandalarn hkumete itirak ettiini ve herkesin eit dere
cede itirake hakk olduunu tasavvur ediyorum. Hi kimse, hemcinslerin -
den farkl olmad iin , mstebit bir kuvvete sahip olmyacak. nsanlar
tamamen eit olmadklar iin mkemmel bi r hrriyete k avuacaklar; ve ta
mamen hr olduklar iin de mkemmel bir eitlie kavuacaklar. Demok
ratik milletler byle bir ideale doru ko.maktadrlar.

Eitliin yeryznde alaca cu mkemmel ekil budur; fakat, millet

le r iin daha az aziz olmyan binlerce baka ekiller daha vardr .

Eitlik medeni hayatta teesss edebilir ve yine de siyasi hayatta hakim

olmyabilir. Fertler hkumete eit derecede itirak etmeksizin. ayn zevklere
kendilerini terkedebilirler, ayn mesleklere girebilirler, ayn yerlerde bulu
abilirler; bir kelimeyle aym tarzda yaayp. ayn yollardan saadete ulama
ya alabilirler.

Siyasi sahada da, siyasi hrriyetin olmamasna ramen bir nevi eitlik
teesss edebilir. Herkesi n hkmdar olan ve iktidarn ajanlarn herkes ara
sndan seen bir kii mstesna. i nsan btn hemcinsleri ile eittir.

- 73 -
 - 74 -

Byk bir gurubun az vey a ok hr, hatta hi h r olmyan messese

lerle koh.yca uyuabilecei bir sr faraziye tasarlamak mmkndr.

Her ne kadar insanlar tamamen hr olmadan, ayni ekilde eit olamaz

larsa ve netice itibariyle nihai bi r derecede hrriyetle eitlik birlese bHe.
bu ikisini birbirinden ayrmak mmkndr.

Gerekten insanlarn hrriyet itiyak ile eitlik ak birbirinden farkl

cylerdir, hatta demokratik memleketlerde birbirine eit olmyan eylerdir.

Dikkat edilecek olursa, her asrda, hakim olan zel bir vaka maha
dc edilir; bu vaka hemen daima bir ana fikir veya neticede dier btn fi
kir ve hisleri kendine eken ve berabe r srkliyen temel bir ihtiras dou
rur. evredeki btn rmaklarn kendine akt bir nehir gibidir.

Hrriyet insanlara eitli zamanlarda eitli ekillerde grnr, hi bir

zaman mnhasran sosyal bir duruma balanmamtr. ona demokrasilerden
baka yerlerde rastlanr. Demokratik Cumhuriyetlerin mmeyyiz vasfn te
kiJ etmemektedir.
W
Demokrasi ann hakim ve zel vasf artlarn eitliidir; bu an
fertlerini harekete getiren en mhim ihtiras, eitlik akd r. Demokratik a
g,n insanlarnn eit yaamada ne gibi bir cazibe bulduklarn, ve neden
cemiyetin kendilerine arzettii bir sr nimeti brakarak israrla eitlie sa
rldklarn sormaynz. Eitlik, yaadklar devrin ayrd edici zelliidir.
Sadece bu. onu. btn brleri ne tercih etmeleri iin kafidir.

Fakat, bu sebepten baka. insanlar her zaman eitlii hrriyete tercih

ettirecek birok sebep daha vardr.

Bir millet. ancak uzun ve yorucu gayretler sonunda sinesinde hkm

sren eitlii ortadan kaldrabili r veya azaltabilir. Bunun iin sosyal duru
munu tadil etmesi , kanunlarn ilga etmesi , fikirlerini yenilemesi. rf ve
adetlerini deitirmesi icabeder. Fakat siyasi hrriyeti kaybetmek iin, ona
sk skya sarlmamak kafidir. nki bu durumda hrriyet kendiliinden
kaar.

nsanlar e itlie sadece onun aziz bir hak olduunu kabul ettikleri iin
deil, ayn zamanda devamllma da inandklar iin baldrlar .

Ne kadar sathi ve dar grl olursa olsun. hi kimse siyasi hrriyetin

ifratnn hususi ahslarn rahat. mlk ve hayat iin bir tehlike tekil et
tiini grmemezlik edemez . Eitliin tehlikelerini ise. ancak dikkatli ve u-
 - 75 -

ki kimseler farkederler ve onlar da bunu hi aa vurmazlar. Korktuk.lan

sefaletin uzaklatn 'bilirler; ancak gelecek nesiller iin bunun bahis ko
usu olacan. kendilerini endielendirecek birey olmadn dnerek
gurur duyarlar. Hrriyetin sebep olduu ktikler hazan ok anidir; bun
lar herkes grr ve az ok hisseder. Ar eitliin sebep olduu ktlkler
ise yava yava tezahr eder; Sosyal yapya tedricen nfuz eder; uzaktan
uzaa farkelilir ve iddetli bir hal ald zama n d a, ona zaten hissedilmiye
cek derecede allmtr.

Hrriyetin iyi neticeleri vadede grld gib i, bunlarn sebebininin

h rriyet olduu hususunda da daima yanlmak mmkndr . Eitliin avan
tajlar, hemen kendini hissettirirler, ve onlarn eitliin eseri olduklar her
an gznndedir.

Siyasi hrriyet, zaman zaman ve bir ksm vatandaa stn zevkler

tattrr. Eitlik ise, d aima ve herkese bir sr kk hazlar verir.

Eitliin cazibesi her an. herkes tarafndan hissedilir. En asil kalpler

de, en bayai ruhlar da ondan nasiplerini alrlar. Eitliin dourduu ihti
ras , hem ok canl, hem de geneldir.

nsanlar siyasi hrriyetten, ancak pek ok ey bahasna ve bir sr

gayret sonucu istifade ederler . Fakat eitliin verdii zevkle r kendiliinden
ortaya kar. Hususi hayatn en kk olaylar bile onlar yaratyor gibi
grnr ve bunlarn lezzetine varmak iin sadece yaamak kafidir.

Demokratik m illetler eitlii her zaman severler; fakat onun iin his
settikleri ihtirasn artk bir hezeyan haline geldii devirle r vardr. Bu, sos
yal hiyerarinin uzun zaman tehdit edildikten sonra, son bir i mcadele
i!c kp gittii. ve vatandalar birbirinden ayran manialarn nihayet or
tadan kalkt bir devirdir. O zaman insanlar eitlie bir ganimetmi gibi
koarlar ve ellerinden alnmaya alan kymetli bir eye sarldklar gibi
sarlrlar. Eitlik ak, insan kanine her ynden nfuz eder, orada yaylr
ve btn kalbi igal eder. nsanlara, katiyen, byle tek bir ihtirasa kapla
rak, e n aziz menfaatlerini krkrne tehlikeye attklarn sylemeyiniz;
sardrlar . Baka yerlere baktklar srada, ellerinden kaan hriyeti gs
termeyin; krdrler veya daha ziyade, btn dnyada arzu edilmeye layk
tek bir ey grmektedirler.

imdiye kadar sylenenler, btn demokratik milletlere tatbik edile

bilir; imdi syliyeceklerim ise sadeec Fransa'y ilgilendirmektedir. En mo-

 - 76 -

ciern milletlerde, hususiyle btn Avrupa milletlerinde, hrriyet fikri ve a

k, ancak artlarn eit olmaa ibalad bir anda ve bizzat bu eitliin ne
ticesi olarak dodu ve gelitiler. Mutlak Krallar, tebaalar arasndaki mesa
fyi kaldrmak iin, en ok alan kimseler oldular. Bu milletler iin eitik
hrriyetten nce geldi. Hrryet henz yeni birey iken, eitlik cpeyee eski
miti.

Eitlik kendine mahsus adetler. fikirler ve kanunlar yaratmken; hr

riyet yapayalnz ve ilk defa olarak ortaya kyordu. Bylece, hrriyet sade
ce zevk ve fikirlerde mevcutken, eitlik oktan adet ve an'anelere nfuz et
mi ve hayatn en ufak meselelerine hususi bir ekil vermiti. Zamanmz
insanlarmm. birini dierine tercih etmeleri nasl artc birey olabilir?

Demokratik milletlerin, hrriyete kar tabii bir sevgileri vardr. Kendi

kendilerine hrriyeti arar, severler ve ellerinden alnmasn ztrapla kar
hrlar. Fakat eitlik iin ihtiraslar, doymak bilmez ve ebedidir. Klelik iin
de de olsa eit olmak isterler. Barbarla, sefalete ve esarete tahamml eder
ler, fakat aristokrasiye katlanamazlar.

Bunlar her zaman ve bilhassa zamanmzda dorudur. Bu dayanlmaz

kuvvete kar savamak isteyen btn insanlar ve iktidarlar. onun tarafndan
acvrilmekte ve tahrip edilmektedir. Zamanmzda hrriyet. onun destei ol
madan yerleemez, ve bizzat istibdat dahi onsuz hkm sremez.

Demokratik Memleketlerde Ferdiyetilik

Eitlik asrlarnda, her insann, inanlarn nasl sadece kendinde ara

dn gsterdim . imdi de yine ayn aslarda nasl btn hislerini. sadece
kendine ynelttiini gstermek istiyorum.

Ferdiyetilik yeni bir fikrin dourduu bir deyi mdir. Atalarmz sade
ce bencillii bilirlerdi. Bu his onu, hcreyi sadece kendine balamya ve
kendini hcreyden stn grmeye sevkeder.

Ferdiyetilik. her vatanda, hemcinslerinin ktlesinden ayrlmaa ve

dostlar ve ailesi ile beraber bir keye ekilmeye ynelten olgun ve sakin
bir histir. Bu ekilde kendi kendine kk bir alem yarattktan sonra ce

miyeti kolayca terkedebilir.

 - 77 -

Bencillik kr bir i gdden doar; ferdiyetilik bozulmu bir histen

ziyade, hatal bir hkmden ileri gelir. Kaynan kalbin kklklerinden
o!duu kadar, zekann kusurlarndan da alr.

Bencillik btn faziletlerin kkn kurutur. Ferdiyetilik nce sadece

amme hayat ile ilgili faziletleri bozar; fakat, uzun vadede btn dierlerini
de yok eder ve tam bir bencillik halini alr.

Bencillik dnya kadar eski bir ruh kkldr. Her tip cemiyette
ayn derecede vardr.

Ferdiyetiliin menei demokratiktir, ve eitlik artt mddete, o da

gelime tehlikesi arzeder.

Aristokratik milletlerde aileler, asrlar boyunca ayn durumda kalrlar.

Hatta ekseri yerleri bile deimez. Denilebilir ki, bu durum btn nesilleri
ada klar.

Bir insan, hemen daima atalarn tanr ve onlara hrmet eder. Onla
rn daha domam torunlarn da grdn zanneder ve onlar sever.
Bunlarn hepsine kar kendini grevli klar ve sk sk ahsi menfaatlerini,
oktan lm veya henz domam olan bu kimseler uruna feda eder.

Ayrca, aristokratik messeseler, her ferdi sk skya vatandalarn

birouna balarlar.

Aristokratik bir cemiyette, snflar ok farkl ve hareketsiz olduklarn

<lan, bunlarn her biri kendi mensuplar iin, anavatandan daha aziz ve daha
gzle grlr bir kk vatan tekil ederler. Btn vatandalar, aristokratik
cemiyetlerde sabit bir yer igal ettikleri iin, aralarndan herkes daima,
kendisinin stnde, korumakla mkel!ef olduu ve altnda da yardmn ta
lep edebilecei birini bulur. u halde Aristokratik ada yaayan btn
insanlar, hemen daima, kendilerinin dnda bireye sk skya baldrlar
ve e kseri kendilerini bile unuturiar. Yine bu ada, hemcins fikrinin mp
hem olduu bir hakikattir ve insan nadiren kendisini beeriyet davasna
vakfettii halde, sk sk baz insanlara feda edebilir.
 - 78 -

Her ferdin insanla kar vazifelerinin vazh olduu demokrasi a

nda, aksine, bir insana sadakat daha nadirdir. nsanlar arasndaki hissi
balarn mul geniler, fakat iddeti de azalr.

Demokrasi ile idare olunan memleketlerde, durmadan bir ksm yeni

a ileler yoktan vamlur, bir ksm kaybolur gider ve yerinde kalanlar da eh
re deitirirler. Zaman dokusu her an kapar ve nesillerin izi silinir.

Kendinden nce gelenler kolayca unutulur ve kendinden sonra gele

cekler hakknda da kimsenin bir fikri yoktur. Sadece en yakn kimseler ilgi
uyandrrlar.

Her snf dierlerine yaklat v e kart iin, mensuplar birbirlerine

kar lfkayt ve yabanc olu!'iar. Aristokrasi, btn vatandalardan, kyl
de-n krala kadar uzanan bir zincir terkip etmitir. Demokrasi her zinciri k
rar ve her halkay tek bana brakr.

Sosyal artlar eitlie doru gittike, hemcinslerinin kaderi zerinde b

yk bir tesir yapacak derecede kuvvetli ve zengin olmamakla beraber, ken
dilerine yetecek kadar kltr ve servet edinen veya muhafaza edebile n daha
ok insana rastlanmya :talanr. Bunlar kimseye birey borlu deildirler,
kimseden birey beklemezler. Kendilerini her zaman yalnz telakki etmeye
alrlar ve kaderlerinin tamamen kendi ellerinde olduunu tahayyl edebi
lirler.

Bylece demokrasi, insana gemi nesilleri de. gelecek nesilleri de u

nutturur. Hatta onu adalarndan bile ayrr ve sadece kendine doru
srkler ve onu bizzat kend i kalbinin yalnzl iin e hapsetmekle tehdit
eder.

Amerikallar, Hr Messeseler Yoluyla Nasl Ferdiyetilikle

Mcadele Ederler.

Tabiat icab korkuya dayanan istibdat rejimleri , insanlarn kendi ka

buklarna ekilmelerinde, devamlhklarnn en kati garantisini grrler ve
bunu salamak iin bizzat byk itin a gsterirler. Bencillik kadar ilerine
gelen bir ruh kkl yoktur. Bir mstebit idare edilenlerin, binbirlerini
de sevmemeleri artiyle, kendini sevmemelerini kolayca affedebilir. Devleti
idarede kendisine yardm etmelerini. onlardan talep etmez. Devleti bizzat
 - 79 -

idare etme iddiasnda bulunmamalar kafidir. Mterek refah iin gayret

lerini birletirdiklerini iddia edenleri, asi ve serke ruhlar olarak ilan eder
,.e kelimelerin tabii manaian deitiierek, tamamen kendi iine kapanan
lar iyi vatanda olarak alklar.

Grlyor ki istibdadn dourduu ktlkler, eitliin d kt

lklerdir. Bu iki ey birbirlerini tamamlarlar ve zararl bir ekilde birbir
lerine yardm ederler.

Eitlik. aralarnda mterek bir ba olmaksz n insanlar yanyana ko

_
yar. stibdat, aralarndaki engelleri kaldrr ve onlar birbirinden ayrr. Hem
cinslerini hi dnmemelerin i temin eder ve l akaydiyi bir amme fazileti ha
getirir.

Btn alarda tehlikeli bir ey olan isbdat, bilhassa demokrasi an

da korkun olur. Bu ada. insanlarn hrriyete ok muhta olduklar ko
layca grlr.

Vatandalar amme ileriy!e megul olmaa mecbur olduklar zaman,

mecburen ahsi dnyalarnn erevesinden kar ve zaman zaman kendi
lerini unuturlar.

Amme ileri mtereken yrtld zaman, her fert, hemcinslerinden

nceleri kendinin sand kadar ba:ms:z olmadn ve desteklerini elde
etmek iin. onlara ekseri yard:m etmek icabettiini anlar.

Halk idaresi rejiminde, toplumun desteinin deerini hissetmiye n ve

aralarnda yaad kimselerin takdir ve sevgisini kazanmak suretiyle onu
elde etmee almyan kimse yoktur.

Kalpleri donduran ve ayran ihtiraslarn ou, bu durumda ruhun de

rinliklerine dalmaa ve gizlenmee mecburdur. Gurur kaybolur, istihfaf or
taya kamaz. bencillik kendi kendinden korkar.

Hr bir idarede, amme grevlerinin ou seimlik olduu iin ruh

lurnn ycelii veya arzularnn iddeti hususi hayatlarn daraltan insan -
lar. he r gn kendilerini eviren halktan a yr kalamyacaklarn hissederler.
O zaman insan, hemcinslerini ihtirasla dnr ve ekseri kendini unutmada
bir nevi fayda mlahaza eder. Burada, bana seimin sebep olduu btn en
trikalarn, adaylarn bavurduu utan verici vastalarn. hasmlarnn sat
trl iftiralarn hatrlatacan biliyorum . Bunlar kin tezahrleridir ve seim
ler ne kadar sk olursa. o kadar sk ortaya karlar.
 - 80 -

Bu ktlkler phesiz mhimdirler. Fakat geicidirler. Halbuki bun

larla birlikte ortaya kan iyi eyler kalrlar.

Seilmek arzusu, bir an iin baz kimseleri savamaa sevkedebilir. Fa

kat ayn arzu, uzun vadede btn insanlar karlkl yardmlamaa zorlar.
Bir seim, tesadfen iki dostun arasn asa bile, seim sistemi birbirine
daima yabanc olacak bir sr vatanda devaml bir ekilde birbirine yak
latrr. Hrriyet hususi kinler yaratr; fakat genci bir lakaydi dorur.

Amerikallar eitliin yaratt ferdiyetilie kar. hrriyeti silah ola

rak kullandlar ve onu yendiler.

Amerikal kamn koyucular, demokrasi anda toplum n bu kadar

tabii ve ayn derecede zararl bir hastal yenmede, millete tam bir temsil
hakk vermenin kifayet edeceini zannetmedilcr. Ayr;ca, vatandalar iin
mterek hareket zeminini hazrlamak ve her an onlarn birbirine tabi ol
duklarn hatrlatmak iin, memleketin her ksmna bir siyasi hayat verme
nin uygu n olduunu dnd!er. Bu akllca bir iti.

Bir memleketin genel ileri, ancak mhim adamlar megul eder. Bun
lar ayni yerlerde. nadiren toplanrlar ve, hemen tekrar birbirlerini kaybettik
leri iin, aralarnda devaml balar kurulmaz. Fakat, bir kantonun hususi
ilerini o kantonun sakinleri tarafndan dzenlemek bahis konusu o'.unca, ay
n ahslar daima temasta bulunur. adeta ve birbirlerini tanmak ve sevmek
zaruretini hissederler . .
Bir insan Devletin kaderi ile ilgilenmek zere, kendi ilerini g bra
kr. nki Devlet ilerinin, kendi kaderi zerindeki tesirini iyice anlyamaz.
F akat, oturduu yerin kenarndan bir yolun gemesi bahis konusu olunca,
ilk b akta bu kk amme iiyle, kendinin n byk hususi meseleleri ara
sndaki ba grr ve kimsenin kendisine !birey anlatmasna lzum kal -
makszn. genel menfaatle, zel menfaat arasndaki sk ba kefeder.

u halde, vatandalar byk meselelerden ziyade nemsiz ilerle vazi

felendirerek, onlar amme menfaati ile ilgilendirmek ve herkesin menfaati
bakmndan bunlar birbirine balamanm art olduunu gstermek mmkn
dr.
Bir hamlede, byk bir i baararak. halkn desteini kazanmak mm
kndr; fakat. bir kimsenin bir arada yaad insanlarn sevgi ve hrmetini
kazanabilmesi iin etrafn a bir sr kk hizmetler yapmas, bakalarna
yardma komas, hi deimeye n bir incelikte olmas ve hi bir eyden
menfaat gzetmiyen bir insan olarak tannmas l azmdr.
 - 81 -

Birok vatandan. komularmn ve yaknlarnn sevgsne ehemmiyet

vermesini salyan mahalli hrriyetler, insanlar, ayrc i gdlere ra -
men, birbirlerine yaklatrr v e yardmlamaa zorlarlar.

Amerika'd a en zengin vatandalar bile, kendilerini halktan tecrit et

memeye itina gsterir. Aksine, durmadan halka yaklar, onu mem nuniyetle
dinler ve onunla devaml konuurlar. Demokrasilerde zenginlerin daima fa
kirlere muhta olduunu bilirler. Yaplan yardmlarn bykl, durum
larn farkn ortaya koyduu ii n bizzat ondan istifade edenlerde gizli bir
hiddet uyandrr. Fakat iyi muamelenin kar konulmaz bir cazibesi vardr.
Samimiyetleri fakiri srkler. hatta kabalklar :j)il e daima gze batmaz.

Bu gerek, zenginlerin kafasna bir anda nfuz etmez. Umumiyetle,

demokratik inklil.p devam ettike ona mukavemet ederler, hatta bu inklfi.p
tamamlandktan sonra da onu hemen kabul etmezler. Halka yardm etmeyi
memnuniyetle kabul ederler. Fakat aradaki mesafeyi muhafaza etmek ister
ler. Bunun kafi gelecein i zannederler ve yanlrlar. Aralarnda yaadklar
h alkn kalbine hi hitap etmeden bu ekild e dnya kadar para harcarlar.
Fakat kendilerinden istenen paralarnn deil, gururlarnn feda edilmesi -
dir .

Denilebilir ki, Birleik Devletlerde ,halk ihtiyalarn tatmin etme ve

zenginlii artrmak iin kullan lacak vastalar bulma yolunda seferber ol
myacak muhayyi!e yoktur. Her kantonun en uyank fertleri , daima kltr
lerini mterek refah artracak yeni vastalar kefetmek iin kullanrlar,
ve ayet kefederlerse onu derhal ktlelere yaymaya alrlar.

Amerika'da idare edenlerin kkliiklerini ve zaaflarn yakndan g

rnce, insan, halk; n rcfah:n n art5na hayret eder, fakat yanlr. Amerikan
demokrasisini mreffeh klan seilmi hakim deil , hakimliin seime tabi
oluudur.

Amerikallarn vatanseverliinin ve milletin refah iin gsterdikleri

gayretin, hi de samimi olmad :n sylemek hakszlk olur. B aka memle
ketlerde olduu gibi Amcrika'da da insanlarn y aptklarnn ounun saiki
ahsi menfaat olsa bi'.e, hepsinin deildir.

Amerikallarn amme ileri iin byk ve gerek fedakarlklar y apt

n ekseri grdm. htiya hasl olunca, birbirlerinin yardmna sadakatle
kotuklarn belki yz defa mahede ettim.
 - 82 -

Amerikan halknn sahip olduu hr messeseler ve kullandklar si

yasi haklar durmadan he r vatandaa binbir ekilde cemiyet halinde yaad
m hatrlatr. Bunlar, insanlarn vazifelerinin ve menfaatlerin in birbirlerine
yardm olduu fikrini he r an vatandan zihnine sokarlar. Ne kleleri ne de
efendileri olmad iin, onlardan nefret etmesine hususi bir sebep bulun
madndan, kalbi kolayca iyilik tarafna meyleder. nsan evvela amme
menfaati ile zaruret icab, sonra da yle istedii iin megul olur. nce he
sapl bir ekilde yaplan ey, sonradan insiyaki bir hal alr. nsan kendi va
tandalar iin ala ala, nihayet onlara hizmetten zevk almaya balar.

Fransa'da ok kimse eitlii ilk, siyasi hrriyeti de ikinci ktlk ola

rak grmektedirler. Bunlardan birin e katlanmaa mecbur olduklar zaman,
bi olmazsa ikinciden kurtulmak isterler. Bana gelince, ben de eitliin do
urduu ktlklerle savamak iin tek bir messir are olduu kanaatin
deyim. Bu da siyasi hrriyettir.

Anerika'da Sivil Hayatta Cemiyetlerin Yeri

nsanlarn. iktidarn suiistimaline veya ekseriyetin zulmne kar ken

dilerini korumada kullandklar siyasi cemiyetlerden bahsedecek deilim.
Bu konuyu baka bir yerde iledim. Ferden daha zayf ve hrriyetini ko
rumada daha yetersiz olan her vatanda. hemcinsleriyle birleme sanatna
vakf olmasayd, istibdat zaruri olarak eitlikle birlikte artacakt. Burada.
sadece sivil hayatta kurulan ve konusu siyasetle asla alakal olmyan cemi
yetler bahis konusu olacaktr.

Amerika'da siyasi cemiyetler, iJJ tn cemiyetlerin igal ettikleri geni

tablo iind e sadece bir teferruat tekil ederler.

Amerikallar, yalar, sosyal durumlar ve kltrleri ne olursa olsun

hep birleirler. Orda sadece, herkesin itirak ettii ticari ve sanayi cemi
yetler deil, binlerce trl cemiyet vardr: dini, ahlaki. ciddi, gayri ciddi,
ok umumi, hususi, byk, kk her trls. Amerikallar bayramlar
yapmak, seminerler tertip etmek, kiliseler tesis etmek, kitaplar neretmek,
dnyann br ucuna misyonerler gndermek iin birleirler. Bu ekilde,
hastahaneler, hapishaneler ve okullar in a ederler. Nihayet byk bir rne
in desteiyle bir hissi gelitirmek veya bir gerei ortaya koymak iin bir
leirler. Yeni bir teebbsn banda, Fransa'da hkumeti, ngiltere'de b
yk bir asili grebileceiniz her yerde Amerika'da bir cemiyet grrsnz.
 - 83 -

tiraf ederim ki Amerika'd a aklma bile gelmiyen cemiyet tiplerine

rastlad m ve Amerikallarm, byk bir gurubun itirakini salyacak mte
rek bir gayenin tesbitinde, onu hr bir ekilde yrtmede gsterdikleri mu
azzam sanat sk sk takdir ettim.

Daha sonra, Amerikallarn kanun ve adetlerinden birounu ald

ngiltereyi dolatm ve orada dernekiliin, Amerikadaki kadar devaml ve
ustalkl bir ekilde kuHanlmaktan uzak olduunu grdm.

ngilizler bir sr nemli ii, ferden yapabilirler . Halbuki Amerika

J ; lar en kk bir i iin bile birleirler. ngilizlerin dernei s alam bir ak
siyon vastas olarak grdkleri aikadr. Fakat Amerikallar onu biricik ak
siyon vastas olarak telakki ederler.

Bu suretle dnyann en demokratik memleketi, zamanmzda mte -

rek gayeleri, mtereken takip etme sanatm en ok mkemmelletiren ve
bu yeni ilmi en ok sayda meseleye tatbik eden memlekettir. Bu bir tesa
dfn eseri midir, yoksa derneklerle eitlik arasnda zaruri bir mnasebet
mi var?

Aristokratik cemiyetler, sinelerinde daima, kendiliklerinden hi bir ey

y apamyan bir sr ferdin yan sra, zengin ve muktedir vatandalardan
mteekkil kk "oir gurubu bar;ndrrlar. Bu vatandalar kendi balarna
tyk teebbs!ere giriebilirler. Aristokratik cemiyetlerde fertler kapal
bir btn tekil ettiklerinden, harekete gemeleri iin birlemelerine ihtiya
yoktur. Zeng in ve kuvvet sahibi her vatanda. orada, kararlarnn yerine
getirilmesine itirak edecek btn fertlerden mteekkil, devaml ve zora
dayanan bir dernein badr.

Demokratik cemiyetlerde aksine btn vatandalar bamsz ve zayf

tir. Kendiliklerinden hibirey yapamazlar ve aralarndan hibiri, hemcins
krin i kendine yardm a mecbur edemez . Bu bakmdan eer hr bir ekilde
y ard!mlama rene mezlerse, hepsi birden iktidarszla d erler. Eer
demokratik memleketlerde yayan insanlar, siyasi gayelerle birleme hakk
na sahip olmasaydlar ve bu iten zevk alnasaydlar, bamszlklar byk
bir tehlikeye decekti; fakat kltrlerini ve zenginliklerini uzun mddet
muhafaza edebileceklerdi. Oysa gnlk olaan hayatta, !birleme alkanl -
kazanmam olsalard, bizzat medeniyet tehlikeye dm olacakt. Fert
lerin, mtereken, byk iler yapma kahiliyetini kazanmadan tek balarna
i baarma kudretini kaybettikleri bir memleket ksa zamanda barbarla
 - 84 -

si.irklenir. Esef etmek gereki r ki, dernekleri demokratik memleketler iin

zaruri klan sosyal durum, onlarn ayni zamanda dier btn memleketlere
nisbet!e daha gi.i bir ekilde gereklemesine sebep olur. Bir aristokrasinin
birok mensubu birlem ek istedikleri zaman, ibuna kolayca muvaffak olur
lar. Aralarndan herbir i cemiyete byk bir kuvvet katt iin cemiyeti te
kil edenlerin says ok kk olabilir ve bunlar arasnda tanmalar, kar
l;kl anlamalar ve mstakar kaidele r koymalar kolayca mmk n olur .

Ayn kolayla demokratik memleketlerde ahit olunmaz. nk orada

bir birlemenin herhangi bir kudrete sahip olabilmesi iin, birleenlerin pek
ok sayda olmas lazmdr.

Bu husus karsnda hibir mklat a maruz kalmyan birok vatan

da olduunu biliyorum. Bunlar, vatandalar daha zayf ve daha kudretsiz
olduu lde, hkumeti, fertlerin artk yapamyacaklar eyleri yapmalar
iin daha hareketli ve daha becerikli k;lmann lfzmgeldiini iddia etmekte
dirler. Bunu syliyerek hereye cevap verdiklerin i sanyorlar. Fakat bana
yle geliyorki aldanyorlar.

Bir hkumet Amerikanm en byk cemiyetlerinden bazlarnn yerini

tutabilir ve birok devletler buna zaten teebbs ettiler. Fakat cemiyetler
yoluyl a Amerikallarn hergn ifa cdege1diklcri saysz teebbse , hangi si
yasi kuvvet yetebilecek durumdadr?

nsann hayat iin en zaruri ve mterek eyleri tek ibana yapabil

mesinin gitgide daha az mmkn olduunu grmemek mmkn deildir.
Bu bakmdan itimai kuvvete den vazifeler gittike artacak ve bu kuvve
tin abalar onu daha mullu k;lacaktr. Cemiyetlerin yerini ne kadar ok
:de alrsa, fertler, birleme fikrini bir taraf a brakarak, onun yardm -
lanna komasna i htiya duyacaklardr; bunlar durmadan birbirini douran
sebep ve neticelerdir. Amme idaresi, neticede, tek bir ferdin yetemiyecei
btn sanat kollarn el e alacak m? Faraza birgn, toprak mlkiye tinin s n
derece blnmesi neticesi. toprak artk ifti irketleri tarafndan ekilemiye
cek derecede paralanrsa, hi.ikumet bakan Devlet idaresini brakp , saba
na m sarlacak. Eer hkumet cemiyetlerin her tarafta yerini alsayd, de
mokratik bir memleketin zekas ve kltr, sanayi ve ticaretinden daha az
tehlikeye maruz kalmyacakt .

Ancak insanlarn birbirleri zerine tesirleri yoluyla fikirler ve hisler

tazelenir, iyilik duygusu artar ve insan zihni tera kki eder. Demokratik mem
leketlerde byle bir karlkl tesirin hi mevcut olmadn gsterdim. Bu
 - 85 -

bakmdan bunu sun'i bir ekilde yaartmak icabeder. Bunu tek yaratacak
vasta da derneklerdir.

Aristokrasi mensuplar yeni bi r fikri kabul ettikleri veya taze bir hisse
kapldklar zaman, onu, u veya bu ekilde, bizzat iinde bulunduklar b
yk tiyatronun bir k;csine yerletirirler ve onlar bylece byk ounlu
un nazarlarna a;k tutarak, kendilerini eviren herkesin kalbine veya ka
fasna kolaylkla sokarlar. Demokratik memleketlerde bu ekilde hareket
edebilecek kuvvet, sadece devlet kuvvetidir; fakat, onun da tesirleri daima
yetersiz ve ekseri zararldr.

Bir hkfmet, byk bir memleket erevesinde fikir ve hisleri canl

tutmaa ve yenilemee, orda btn ferdi teebbsleri yrtmee olduundan
daha yeterli deildir. Bu yeni yo1a girmek iin siyasi sahadan kmaa a
l r almaz, istemese bile tahamml edilmez bir zulm kayna olacaktr.
Zira bir hkumet ancak vazh kaideler dikte eder; iine gelen fikir ve hisle
ri empoze eder ve emirlerinden tavsiyelerini tefrik etmek daima gtr.

Hibir eyin deitiremiyecei hususlarla kendini gerekten ilgili g

rrse durum daha da ktdr. Bu vaziyette hareketsiz kalr ve iradi bir uy

ku i:e atalete srklenir. Bu bakmdan tek bana hareket etmemesi lilzm
dir. Demokratik memleketlerde, eitliin ortadan kaldrd kuvvetli ahs
larn yerini tutan ey derneklerdir. Pek ok Amerikal, gerekletirmek is
tedikleri bir fikre veya hisse kaplr kaplmaz, birbirlerini ararlar ve eer
bulurlarsa derhal birleirler. O andan itibaren, artk mnferit ahslar deil,
uzaktan grlen ve h areketleri misal tekil eden, konuan ve syledikleri
din!enen bir kudrettirler.

Amcrikada yzbin kiinin a;r ikiler imeme hususunda aka taah

hde girdiklerini ilk defa duyduum zaman, bu bana ciddi olmaktan ziyade
elendirici bir eymi gibi grndii ve bu mutedil insanlarn neden evlerin
de sessiz sedasz su imekle yetinmediklerini evvela anlyamadm. Fakat
neticede, sarholuun cemiyette kaydettii byk terakkiden korkan bu
yzbin kiinin, bir itidal rnei vermek istediklerini kabul ettim. Bunlar
tasit vatandalarda lkse kar bir kmsem e duygusu yaratmak iin ok
sade giyinen senyrler gibi hareket ediyorlard. Eer bu yzbin kii Fran
sada yaasaydlar. Krallktaki btn kabareler zerinde bir kontrolu hepsi
hkumetten bekleyeceklerdi.

Bana gre Amerika'da, ahlaki ve entellektel kulplerden daha ok

dikkatimizi ekmee !fiyk hibir ey yoktur . Amerikann siyasi ve sanayi
 - 86 -

cemiyetlerini derhal farkcdiyoruz da, dierleri gzlerimizden k ayor ve a

yet onlar farketsek bil e , o zamana kadar byle birey grmediimiz iin
yanl anlyoruz . Bununla beraber bunlarn, Amerikan cemiyetine, birinci
ler kadar, hatta daha d a fazla zaruri olduklarn kabul etmek icabeder.

Demokratik memleketlerde cemiyetlerin tannmas, dier hereyin ta

r.mmas iin ana kaynakt;r. nsan cemiyetlerini idare eden kanunlar ara
snda, btUn dierlerinden daha vazh ve kati grnen bir tanesi vardr.
nsanlarn medeni olmas veya yle kalmas iin, bunlar arasnda, eitlik art
t lde, birleme san'at:nn ge!imesi ve mkemmellemesi lfizmdr.

Gazetelerle Dernekler Arasdaki Mnasebetler.

nsan}(!(, aralarnda sk ve devaml bir ekilde birlemedikleri md

dete, byk sayda insan mtereken hareket ettirmek, yardm zaruri
olan herkesin ahsi menfaatinin, onu, gnl rzasyla dierleri ile m terek
gayret sarfetmee zorlad hususunda ikna etmedike mmkn deildir.

Bu, ancak bir gazete sayesinde, rahat ve al;lm bir tarzda yaplr.
Binlerce kafaya ayni anda ayni fikri sokabilecek tek vasta gazetedir. Bir
gazete aranlma.s ;na ihtiya duyulmayan, kendiliinden insann ayana ge
k n ve ona her gn mterek meselelerde n , ahsi meselelere halel getirmek
sizin, ksaca bahseden bir mavirdir. nsanlar daha e it ve ferdiyetilik da
ha tehlikeli olduka, gazeteler de daha zaruri olurlar. Hrriyeti teminat al
t;na almaa hizmet ettiklerine inanmamak, nemlerini kmsemek demek
tir. G azeteler medeniyeti muhafaza ederler.

Demokratik memleketlerde, gazetelerin vatandalar ekseri lsz i

lere srkledikleri inkar edilemez. Fakat, ayet gazete mevcut olmazsa,
mterek hareket de hemen hi mmkn olmaz. Bu bakmdan sebep ol -
duklar ktlk. ortadan kaldrdklar ktle nisbetle daha azdr.

Bir gazete sadece, byk bir insan gurubun a tek bir karar telkin et
mekle kalmaz; onlara ayni zamanda kendi kararlarn m tereken tatbik
vastalarn da salar.

Aristokrati k bir memlekette yayan balca vatandalar, birbirlerini

uzaktan farkederler ve ayet kuvvetlerini :tirletirmek isterlerse , pelerinde
byk bir kalabalk olmak zere birbirlerine doru yrrler.
 - 87 -

Demokratik memleketlerde, aksine, birlemek arzu ve ihtiyacn his

seden bir sr kimse, ok kk olduklar ve kalabalkta kaybolduklar iin.
birbirlerini gremezler, bulamazlar ve bu yzden de ibirleemezler. Kendi
aralarnda ayni zamanda, fakat ayr ayr olarak benimsedikleri bir fikri
veya bir hissi, gazete herkesin birden nazarlarna sunar. Herkes derhal bu
a dner ve uzun mddet karanlkta birbirini arayan dank ruhlar, ni
hayet birbirlerini bulur v e birleirler. Gazete onlar birbirlerine yaklatrr
ve bir arada bulunmalar iin daima zaruridir.

Demokratik bir memlekette , bir cemiyetin herhangi bir kuvvete sahip

olabilmes i iin sayca kalabahk olmas lazmdr . nk bu durumda, onu
tekil edenler byk bir sahaya yaylmlardr, ve ilerinden herbiri, !bulun
duu yerde, maddi imkanlarnn azl ve kendinden beklenen gayretlerin
okluu yznden sk;m kalmtr. Kendilerine hergn birbirlerini gr
meksizin konuabilmeleri ve bir araya gelmeden anlaarak ilerleyebilmeleri
iin bir vasta Iazmd;r. Bir gazeteden vazgeebilecek demokratik cemiyet
mevcut deildir.

u halde, cemiyetlerle gazeteler arasnda zaruri bir ba vardr: Gaze

teler cemiyetleri, cemiyetle r de gazeteleri yaratrlar. artlar eitlie doru
gittike cemiyetlerin oalmas gerektiini sylemek ne kadar doru ise, ce
miyetler oaldka gazetelerin de artt;n sylemek o kadar dorudur.

Amerika dnyann en ok gazete ve cemiyete sahip memleketidir.

Gazetelerin says ile cemiyetlerin says arasndaki ibu mnasebet, bizi

memleketin idari ekli i1e basnn durumu arasndaki baka bir mnasebeti
farketmee sevkeder ve bize gazte!erin saysnn. demokratik bir memle
kette, idari merkeziyetiliin azlna veya okluuna gre azalp, oald
;n retir . Zira demokratik memleketlerde, aristokrasilerde olduu gibi
m ahalli kudretin vatandalara verilmesi dnlemez. Bu iktidar ortadan
k aldrmak veya kullanlmasn byk sayda insana tevdi etmek lazmdr.
Bunlar memleketin bir ksmnn idaresi iin kanunla devaml bir ekilde
kurulmu gerek cemiyetler tekil ederler ve bir gazetenin her gn bir sr
kk iin arasnda, kendilerini b ulmasn ve onlara amme ilerinin ne du
rumda ibulunduunu retmesini isterler. Mahalli kuvvetler oaldka, ka
nunun bu kuvvetleri ku1lanmaa davet ettikleri kimselerin adedi de oalr.
Bu zaruret her an gitgide daha fazla hissedildike, gazetelerin de says git
ti.ke artar.
 - 88 -

Amerika'da gazetelerin bu kadar oalmas, basnn mutlak bamsz

l !ndan ve geni siyasi hrriyetten ok, idari iktidarn son dere -
ce paralanmasndan ileri gelmektedir . Eer btn Amerikal vatandalar,
sadece terii organn azalarn seebilecekleri bir sistemde semen olsayd
lar, az sayda gazete kendilerine kafi gelecekti . nk nadiren mterek ha
reket etmeleri icabedecek frsafar ortaya kacakt. Fakat, btn milletin
ortasnda. kanu n, her eyaletti.' , her ehirde, hatta denilebilir ki he r kyde
mahalli idare maksad ile kiik birlikler kurmutur. Kanun vaz bu e
Vilde her Amerikaly, birka dier hemerisi ile 'b irlikte m terek bir ie
yard;ma zorlar ve bun:ardan herbirie. dierlerinin yaptklarn retebil
meleri iin bir gazete Hizmdr.

Milll temsilcilere sahip olmayan. fakat ok sayda kk mahalli ida

rckre sahip olan bir demokratik memleketin. neticede, seimle gelmi bir
terii organn yan sra , merkezi bir idarenin bulunduu bir demokratik
miilete nisbet:e daha ok sayda gazeteye sahip olaca dnlebilir. Ame
rikada gnlk bas:nn son derece terraki etmi olmas, en geni '.d e bir
milli hrriyetin yan sra, he r nevi mahal!l hrriyetin de mevcut oluu ile
izah edilebilir.

Genel olarak. Fransa ve ngiltcre'de gazete saysn sonsuz derecede ar

trmak iin. basn n vergilerinin kaldr'.masnn kafi gelecei sanlr. Bu.
byl e bir reformun neticelerini mbali.l.a etmek olu r. Gazeteler sadece ucu
m mal olmaa gre deil, ayni zamanda ok sayda insann mterek hareket
etme ve aralarnda temas kurma ihtiyacna gre de azalp oalrlar.

Gazetekrin art larmn. ekseri bilinenlerden daha genel bir takm se

bepleri daha vardr. Bir gazete. ancak. byk sayda insana mterek bir
::is veya fikir temin etmekle mevcudiyetini devam ettirebilir. u halde, bir
gazete, devaml okuyucular azalar saylan bir dernek tekil eder.

Bu dernek az veya ok genilikte. az veya ok kalabalk olabilir. Fa -

kat daima zihinlerde hi olmazsa fikir halinde mevcuttur. Sadece bu yolla bir
gazete lmez . Bu husus. bizi bahsi tamamlyacak olan son bir dnceye sev
ketmektedir.

artlar;n eitlii arttka. fertlerin teker teker kuvvetleri azalr ve kala

baln akna gittik e daha kolayH'.a kendilerini terkeder; onun terkettii
bir daha g israr ederler.

Gazete bir cemiyeti temsil eder. Denilebilir ki. okuyucularndan her-

 - 89 -

birine, btn dierleri adna hitabeder ve onlar ferden ne kadar zayf isekr
l1 kadar kolayhkla srkler.

u halde , insanla r arasnda eitlik artt nisbettc, gazetelerin n ii l u Z L:

da artar .

Siyaset sadece bir sr cemiyet yaratmakla kalmaz, ok geni cemiyet

ler kurulmasn da salar .

Sivil hayatta. ayni menfaatin, tabii bir ekilde. byk sayda insan
m terek bir harekete srklemes i nadirdir . Bu tip bir hareketi salamak
byk bir mahareti icabettirir.

Siyasette birleme frsat her an kendiliinden ortaya k.ar. Dernein

umumi deeri. ancak byk birlemelerd e tezahiir eder. Tek balarna zayf
olan insan'.ar, birletikleri zaman elde edecekleri kuvveti nceden kestire
mezler. Bunu anlamalar iin, nlerinde misaller bulunmas Hlzmdr . Bu
sebeple, mterek bir gaye iin byk bir kaabal bir araya getirmek,
ekseri birka kiiyi bir araya getirmekten daha zor olur. Bir vatanda. bir
lemekle ne kazanacam gremez . Halbuki onbin vatanda grr. Siyaset
i;! insanlar nemli iler iin birleirler ve birlemeden kazandklar fayda.
kendilerine pratik .bir ekilde. nemsiz ilerde <le yardmlamaktan kaza -
nacaklan fayday gsterir.

Siyasi birleme'.er , yalar, servetleri ve killtilrleri itibariyle nekadar

farkl olurlarsa olsunlar, bir siir insan birbirlerine yaklatrr ve aralarnda
temas kurar.

Sivil cemiyetlerin ouna, insan, ancak mlknden bir ksmn vererek

girebilir. Btn smai ve ticari irketler iin durum budur. nsanlar dernek
ler halinde birleme sanatna henz vakf deilken ve hunun balca kaide
lerini bilmedikleri zaman. birleme ilk defa bahis konusu olunca, bunun
kendilerine pahalya mal olmasndan korkarlar. Bu yzden, tehlikelerini
gze almadklar iin, mhim bir baar vastasmdan kendilerini mahrum
ederler. Fakat kendilerine tehlikesiz grlen siyasi derneklerde yer almakta
tereddt etmezler . nk, paraca fedakarlk bahis konusu deildir. Oysa,
bu cemiyetlere uzun mddet itirak edip de, bir sr insan arasnda nizamn
nasl temin edildiini ve bunlarn metodlu bir tarzda nasl bir hedefe doru
gtrldklerini grmemek mmkn deildir. Bu cemiyetlerde, iradelerini
dierlerinin iradelerine tabi klma ve hususi ilerini m terek harekete
balama renirler. Btn bunlarm bilinmesi. sivil cemiyetlerde, siyasi
cemiyetlerde olduundan daha az nemli deildir.
 - 90 -

u halde siyasi cemiyetler, btn vatandalarn, cemiyetlerin genel

torisini renmee ge'.dii parasz okullar olarak telilkki edilebilirler.

Siyasi cemiyetlerin, sivil cemiyetlerin geliimin e dorudan doruya fay -

das olmad anlarda bile. bunlarn ortadan kaldrlmalar sivil cemiyct
kre zarar verecektir.

Vatandalar ancak bclirli hallerde birleebildikleri zaman, dernee

garip ve istisnai bir usul gzyle bakarlar ve onu fazla dnmezler. Her
hususta birieme:eri serbest olduu zaman, dernein, insanlarn eitli ga
)' e!erine ulamalar iin evrensel, hatta denilebilir ki biricik vasta oldu
unu neticede anlarlar . Her yeni ihtiya derhal bi r dernek kurma fikrin:
akla getirir. Bu durumda daha nce de sylediim gibi, dernek kurma sa
nat, herkesin rendii ve tatbik ettii ana ilim olur . Baz tip dernekler
yasak. bazlar da serbest olduu zaman. peinen bunlardan yasak olanlar.
olmayanlardan ayrdetmek gtr. Durum pheli olduu iin. insanlar hi
birine sokulmazlar ve bir cemiyeti fazlaca cesur, hatta adeta kanuna aykr
bir teebbsm gibi gsteren ib ir umumi kanaat belirir.

Bu bakmdan bir noktada teksif edilmi birleme fikrinin, ayni iddetle

dier sahalara sirayet etmeyeceini hayal etmek botur ve insanlar. baz
ileri mtereken yapabilmeleri hususunda serbest brakmak. o ii derhal
denemeleri iin kafidir. nsanlar her hususta dernek kurma hakkn ve al
kanln kazandklar zaman. ibyk kk her i iin birleirler. Fakat
ancak kk apta iler iin birleme hakkna sahip iseler. bunun iin ne
bir arzu ne de kendilerinde g hissederler. Onlara btn ileri ile mte
reken megul olma hrriyeti vermeniz bounadr. Kendilerine verilen hak
lar isteksiz bir ekilde kullanacakiardr ve yasak cemiyetler kurmalarn
nlemek hususunda btn gcnz sarfettikten sonra. onlar msaade edi
len cemiyetleri kurmaya ikna etmenin imkanszln J:.ayretle grrsnz.

Siyasi cemiyetin yasak edildii memleketlerde, sivil cemiyetlerin mev

cut olam yaca sylenemez. Zir a insanlar. mterek ilere girimeksizin_
cemiyet halinde yayamazlar. Fakat , byl e bir memlekette. sivil cemiyet
lain daima az sayda olaca. beceriksizce idare edilecei. kuvvetle benim
senemiyecei ve asla byk teebbslere giricmiyecei veya byle teebbs
!erde muvaffakiyetsizlic urayaca iddia edilebilir.

Bu durum insan. siyasi sahada dernek hrriyetinin amme nizam ba

kmndan zannedildii kadar tehlikeli olmadn ve Devleti balangta bi
raz sarssa bile. neticede kuvvetlendirdiini kabule sevketmektedir.
 - 91 -

Denilebilir ki. demokratik memleketlerd e siyasi dernekler. Devleti dii

zwlemee yarayan tek kuvvetli unsurlar tekil eder'.er. Ortaa krallar
tebaalarn nasl gryorlardysa. zamammz hkumetleri de 1:u tip cemi
yetleri yle grrler; onlara kar insiyaki bir nefret hissederler ve her
karlatklar yerde onlarla mcadele ederler.

Aksine sivil cemiyetlere kar tabii bir sempati'.eri vardr . nk bun

larn vatandalarn zihnini , bilakis amm e ilerinden uzaklatrdn ve on
hr gitgide ancak sulh iinde yaplabilecek teebbslere sokarak, ihtilalleri
inlediini kolayca farkederle r. Fakat sivil cemiyetlerin oalmasnn ve si
yasi cemiyetlerin kuruluunun son derece kulaylamasn nliyecek hibir ted
bir almazlar. Amerikallarn he r gn, bir siyasi fikri gerekletirmek, bir
devlet adamn iktidara getirmek ya da bir dierini d;rmek gibi gayelerle
birletiklerini gren bir insan , !lu kada r bams;z insanlarn nasl olup da
er an karkla srklenmediklerini bir trl anlayamaz. Dier taraftan,
Amerikada m tereken giriilen sonsuz sayda snai teebbs nazar dikkate
alrsanz ve her tarafta Amerikallarn. en kk bir ihtilalin altst edecei
g ve nemli gayelerin ifas iin devaml bir ekilde altklarn grr
seniz, btn bu megul kimselerin neden amme nizamn bozacak v e devleti
sarsacak hibir eye teeblhs e tmediklerini kolayca anlarsnz .

Btn bunlar ayr ayr grmek yeter mi? Aralarndaki gizli ba ke

fetmek icabetmez mi? Her yatan, her durumdan ve her nevi kltr dere
cesinden amerikallar, devaml bir ekilde cemiyetler kurar ve bunu devaml
bir zevk haline getirirler . ok sayda olduklar her yerde konuur, anla
ir ve mterek tee1bbslere giriirler. Daha sonra, edindikleri ve bin trl
ide faydalandklar tecrbeyi, sivil hayatta da tabik ederler.

Su halde amerikallar h rriyetin tehlikelerini nlem e san'atn, tehli

keli bir h rriyeti kullanarak renirler.

Bir millet hayatnn herhangi bir annda. siyasi cemiyetlerin Devleti

sarst;n ve sanayii felce uratt"m isbat etmek kolaydr. Fakat biitiin
hayat gz nnde bulundurulursa, siyasi gayelerle cemiyet kurma hrriye
tmin. vatandalarn huzur ve refahn arttraca kolayca anlalabi'.ir.

Bu eserin birinci ksmnda , sylediim u cmleleri, burada da tek -

rarlamalym: Mutlak cemiyet kurma hrriyeti, yaz hrriyeti ile kart
rlmamaldr. Bu hrriyet yazma hrriyetinden daha az zaruri ve daha ok
tehlikelidir. Bir millet, hakimiyetine halel gelmeksizin cemiyet kurma hr
riyetine hudutlar koyabilir. Hatta hazan hakimiyetini teminat altna almas
 - 92 -

' ir yerde d e unlar ili've edi

iin bunu bilhassa yapmas lfz:mdr. Baka b
yordum: Siyasi gayelerle hudutsuz bir cemiyet kurabilme hrriyetinin, bir
milletin tahamml edebilecei en son hrriyet olduu inkar edilemez. Bu
P. rriyet, cemiyeti anariye srk)emese bile, geni huzursuzluklara sebep
olur . Bu bakmdan, bir milletin daima vatandalarna mutlak bir eki'.de
siyasi cemiyetler kurabilme hakkn verebileceini zanntmiyorum. Hatta,
cemiyet kurma hrriyetine tahditler koyman:n aklLca 'b ir hareket olamya
ca bir durumu, hi bir devirde ve hi bi r cemiyette dnemiyorum.

Cemiyet kurma hakkn iyice snrlamazsa, bir milletin, ne kanunlarna

h tirnet telkin e debilecei, ne devaml bir hkumet kurabilecei, ne de sine
sinde skunu muhafaza edebiiecei iddia edilmektedir. Bu gibi eyler elbette
ok k ymetlidir ve bunlar eld e etmek iin vey a muhafaza etmek iin bir
miI:et her an byk s : k :ntlara katlanr. Fakat 'bunlarn kendisin e neye
mal olduunu bilmesi de lfzmdr.

Bir insann hayat:n; kurtarmak n kolunun kesilmesini anlarm. Fa

kat artk onun sank i saka t deilmi gibi gayet becerikli gsterilmemesi lil
zmd;r.

Amerika'da Maddi Refaha Dknlk

Maddi refah dkilni, amerikallarn tek iptilas deildir, fakat u

mumi bir iptilfidr. Ayn i ekilde olmasa bile . herkes onu hisseder. Amerika
d a vcudun en kk ihtiyalarm ve hayatn btn rahatlklarn temin et
mek btn zihinleri igal eden bi r meseledir.

Buna benzer bir durum, Fransa'd a gitgide daha belirli bir hal al -
maktadr. Her iki memlekett e de bu gibi benzer neticeleri douran ve konu
ma girdikleri iin belirtmem icabeden birok sebep vardr.

Zenginlikkr, miras yoluyla, ayni ailelerde toplandklar zaman, maddi

refah dkn bir sr insan ortaya kar. nsan kalbini en ok balyan
ey, kymetli bir nesneye sahip olmak deil , buna sahip olmann ksmen tat
min edilmi arzusu ve devaml bir ekilde onu kaybetme korkusudur.

Aristokratik cemiyetlerde zenginler, asla kendilerinkinden farkl bir

durum bilmedikleri iin, durumlarn deitirmekten korkmazlar. Baka bir
durum a kolaylkla tahamml edemez'er . Maddi refah asla hayatlarnn ga
yesi deildir. Sadece bir yaama tarzdr. Onu aa yukar olaan telakki
ederler ve dnmeksizin zevkini karrlar.
 - 93 -

Btn insanlarn refah iin hissettikleri insiyaki ve tabii arzu kolayca

ve zahmetsizce tatmin edilince. ruhlar baka a'.emlere koar ve kendini
srkleyici. heyecanland,r;c1 daha byk ve daha g teebbiislere giriir.
Aristokratik bir memleketin mensuplar bir sr zenginliin ortasnda ol
duklar halde, ekseri bu zenginliklere kar istihfafla bakarlar ve nihayet
bunlardan mahrum olmalar lazm gelince kendilerinde fevkalade kuvvetler
bulurlar. Aristokrasileri ortadan kaldran veya altst eden ihtilaller, fkse
nlm kimselerin ne kadar kolaylkla zaruriden b ile vazgeebileceklerini
gstermitir. Oysa maddi refaha al malar sayesinde u!Bsanlar. onu kay
bettikten sonra artk g yaarlar.

Eer st tabakalardan aa snflara doru inilirse; farkl sebeplerin

benzer neticeler dourduklar grlr.

Aristokrasinin cemiyete bakim olduu ve onu hareketsiz kld mem

leketlerde, zenginle r nasl sefahate almlarsa, halk d a fakirlie alm -
tr. Zenginler maddi refah;, onu hi bir zahmete katlanmakszn elde ettik
leri iin; fakirler de e1de ctmei hi mid etmedikleri ve onu arzu etmek
iin kafi derecede tanmadk1a iin hi di.inmezler.

Bu tip cemiyetler fakirin muhayyilesi biir dnyaya ynelmitir. Ger

ek hayatn zdraplar; kendisini sk1tT1r, fakat onlardan kurtulmasn bilir
ve baka yerlerde tatmin arar .

Aksine imtiyazlar ortadan kalkt ve sosyal tab akalar birbirine kart

zaman. byk zenginl ikler p::ralan'p, kiiltiir ve hrriyet yaylnca, fakiri
refaha k avuturma arzusu, zengini de refah kaybetme korkusu sarar. Bir
sr zengin ortaya kar. Bun1ar refah, lezzetine varacak. derecede tatmlar
dr; fakat artk yetinecek derecede tatmamlardr. Refah glkle elde
ederler ve b yk bir itiyakla kendi'erini ona verirler . u halde durmadan
bu derece kymetli ve m uhafazas g nimetleri elde etmee veya elde tut
maa alrlar.

Mtevazi meneli ve vasat derecede zengin insanlara has, tabii bir iptila
aryorum ve refah dknlnden daha uygun bir tane aklma gelmiyor.
Maddi refah iptilas esas itibariyle bir orta S'nf iptilfsdr. Bu snfla bera
ber byr ve yaylr. Onunla beraber bakim bir duruma gelir. Cemiyetin
st tabakalarna ordan geer ve halka da or<lan iner.

Amerika'da zenginlere mit ve arzuyl a 1 akamyacak ve muhayyilesi

kaderinin kendisine 1srarla reddettii nimetlerle tutuamyacak derecede
fakir hi bir vatandaa rastlamadm.
 - 94 -

Dier taraftan amerikal zenginlerin hibirinde, aristokrasi'.erdeki zen

ginliklerde bazan gr1en maddi refaha kar byk istihfaf asla ma
h ade etmedim . Bu zenginlerin ekserisi eskiden faki r idiler. htiyacn ac
sn ektiler ve u;run mddet kr talihe kar savaUar. Zafere u l aldk
tan sonra, mcadele esnasndaki ihtiraslar devam etti. Krk yldr peinde
kotuklar refah, kendilerini sarho e tti.

Amerika'da da bak a yerlerd e olduu gibi byk zenginliklerini hi

bir gayret sarfetmeksizin kazananlar vardr. Fakat bunlar bile maddi re
faha daha az bal deildirler. Refah ak, Amerika'da milli karakterli ve
r akim bir a ktr. Byk beeri ihtiras dalgas lbundan kaynak alr ve
beraberind e her eyi srkler.

Demokratik Memleketlerin Ne eit Bir stibdattan Korkmalar Gerekir.

Birleik Devletlerdek i ikametim esnasnda , A merikallarnki gibi de

mokratik dzenli bir cemiyetin, istibdad n tesisi iin baz kolaylklar ar -
zettiine dikkat etmitim. A vrupaya dnnce, bu toplumsal dzenin ortaya
kard ihtiyalar, duygu1ar ve fikirlerin idarecilerimizin pek ou ta
rafndan yetki alanlarn; geniletmek iin nasl kullanlm olduunu id
rak ettim. B u beni hristiyan memleketlerinin, belki d e eninde sonunda :es
ki dnyan;n, bir ksm antikite devletlerinin bana gelen cinsden bir bas
ky a maruz k alacan dnmeye sevketti.

Meselenin yakndan tetkiki ve daha sonraki be yllk tefekkr, kor

kularm ortadan kaldrmam fakat konusunu deitirmitir .

Gemi senelerde yaam h kmdarlarn hi birisi byk bir impara

torluun btn ksmlarn, ikinci derecedeki iktidar sahiplerinin yardm
c.lnakszn. yalnz bana idare etmeye kalkacak kadar mutlak veya kud
retli deildi. Onlarn hi birisi , btn tebaasn ayrm yapmadan ayni bir
kaidenin teferruatna tabi tutmaa, toplumun her i.iyesine ahsen istika -
met vermee ve hocalk etmee hi bir zaman teebb s etmedi.

Byle bir kalk;ma fikri insan zihninde hi yer almad ve ee r bir

kimse bunu aklna koymu olsayd, bilgi noksan, idari sistemin yetersiz1i
i ve hepsinin stnde artlarn eitsizliini n sebep olduu tabii engeller
bylesine geni bir plilnn icrasn sratle nleyecekti.

Roma mparatorlar iktidarlarnm zirvesinde iken, imparatorluun e-

 - 95 -

itli milletleri birbirinde n ok farkl adetleri ve u sulleri gene muhafaza

ettiler; ayn monarka tabi olmalarna ramen eyaletlerin ou ayr olarak
idare edildiler . Kuvvetli ve faal belediyeler halinde yayldlar ve impara -
torluun btn idaresi yalnz bana imparatorun ellerinde topland ve o ,
ihtiya hasl olunca btn meselelerd e e n yksek hakem durumunu idame
ettirdii halde. toplumsal hayatn teferruat ve hususi meguliyetler byk
lde onun kontrol dnda kalyordu. mparatorlar, btn kaprislerini
tatmin etmelerine ve devletin tekmil kudretini bu maksat iin kullanma
larma imkan veren geni ve s n:rsz bir iktidara gerekte n sahip idiler. Bu
yetkiyi, sk sk tebaalarn mallarndan veya hayatlarndan mahrum ederek,
keyfi bir ekilde suiistimal ettiler; onlarn tiranik idaresi bir aznlk iin
fevkalade ar bir ykt; fakat ounlua uzanamyordu; belli bal birka
hedefe ynelmiti; gerisini ihmal ediyordu; iddetliydi. fakat vsati mah
duttu. yle geliyor ki. eer istibdat zamanmzn demokratik memleketle
rinde tesis edilmi olsayd farkl bir karakter kazanrd; daha mull ve
daha mutedil olacakt. insan'ar ikenc etmeden kltecekti. Bizimki gibi
bir renim ve eitlik anda, hkmdarlarn herhangi bir antikite h-
1.mdarndan ok daha kolaylkla btn siyasi iktidar elinde toplamaya
muvaffak olabildiklerinden ve daha katiyetle v e alkanlkla hususi hayat
sahasna mdahale edebildiklerinden 'bahsetmiyorum . Fakat istibdad ko
laylatran bu ayni e; itlik prensibi onun kudretini de yumuatr. nsanlarn
daha eit ve birbirine daha '!;enzer hale geldi i ' de cemiyetin adetlerinin
daha insaniletiini ve daha yumuadn grmtk. Cemiyetin hi bir
yesi fazla bir servete ve iktidara sahip olmad takdirde, tiranlk faaliyet
sahasndan ve imkanlarmdan mahrum demektir . Btn servetler mahdut
olduu iin insanlarn ihtiraslar da tabiatiyle snrldr; tasavvurlar bizzat
lkmdar d a mutedilletirir v e hkmdarn yersiz arzularn bir snr ii
ne sokar.

Cemiyetin durumundan kartlan bu sebeplere, konunun dn -

<laki meselelerle ilgili daha pek ok sebebi ilave edebilirdim; fakat ortaya
koyduum snrlar iinde kalacam.

Demokratik hkumetler baz ar taknlk veya byk tehlike dev

relerind e iddetli ve hatta zalim olabilirler; fakat bu buhranlar nadir ve
ksa olacaktr.

adalarmzn ufak tefek ihtiraslarn. davranlarndaki itidali, tah

sillerinin derecesini, dinlerinin safiyetini, ahlakl armn inceliini. muntazam
ve yorucu alkanlklarn ve ktliiklerinc olduu gibi faziletlerine de koy-
 - 96 -

duklar tahditleri dndke, idarecilerinin tiran deil, vasi olacan an

lyorum.

Zannediyorum ki, demokratik memleketleri tehdit eden istibdat tip

lerinin dnyada daha nce grlm olmasna ihtimal yoktur: adalar
mz hafzalarnda onun prototipin i bulamyacaklard;r. Kasdettiim fikri
doru bir ekilde anlatacak bir deyimi bouna aryorum; istibdat ve tiran
lk gibi eski kelimeler elverili deil; nki z yeni; bir isim veremediim
iin onu tarif etmem gerekiyor.

stibdadn yeryznde brnebilecei yeni ekilleri aryorum. Gze

arpan ilk ey, daima mrlerini geirdikleri basit ve alelade zevkle -
ri eld e etmee alan, hepsi bi rbirine benzeyen ve birbirinin eiti olan bir
sr insandr. Birbirinden ayr yaayan bu insanlarn her biri geri kalann
k aderine yabancdr. ocuklar ve hususi arkadalar onun btn dnyasn
teki l eder; dier vatandalarna gelince, onlarla yanyanadr, fakat onlar
grmez, onlara dokunur fab t onlar hissetmez; mevcuttur fakat kendi ba
na ve yalnz kendisi iin; ve eer bi r ailes i varsa, herhalde vatann kay
bettii sylenebilir.

Bu insanlar n stnde onl ann kaderleriyle megul olmay ve huzur

larm salamay zerine alan muazzam ve himaye edici bir iktidar yer
aLr. Bu iktidar, mutlak, hassas, muntazam .basiretli ve mutedildir . Eer
maksad insanlar hayat iin hazfflamak olsayd. bu otorite bir babann o
torites i gibi olacakt; fakat aksine insan1ar daimi bir ocukluk halinde
tutmaya alr: sevinmekten baka bir eyi dnmemeleri artiyle sevin
i)nde olmalar onu ok tatmin eder. Byle bir hkumet, onlarn saadeti
iin gn11 olarak ura: r, fakat saadetin yegane hakemi ve tek vastas
o;mak ister; e mniyet:erini salar, ihtiyalarn nceden hesaplar ve temin
eder, zevklerine imka n verir, ilgilendikleri bal;ca eyleri idare eder , .sa
nayilerini ynetir, mlkiyetin intikalini tanzim eder ve miraslarn datr;
onlar yaamak zahmetinden ve dnmek sknts:ndan kurtarmann d
nda geriye ne kalyor?

Bylece, her gn ferdin, irade serbestisini ku11anmasn biraz daha

seyrekletirir ve daha faydasz hale getirir, iradeyi daha dar bi r ereve
Le sn: rlar ve tedricen ferdi btn imkanlarndan mahrum eder. Eitlik pren
sibi insanlar btn bunlara hazrlam;, onlar bunlara maruz kalmaya ve
ekseriya bunlar bir ltuf gibi grree msait hale getirmitir.

Cemiyetin her yesini birbiri arkasndan kudretli ellerine aldktan ve

 - 97 -

istedii gibi biimledikten sonra, yksek iktidar k ollarn btn cemiyete

doru uzat;r. Cemiyetin sathn en enerjik karakterlerin ,en orijinal zihin
lerin. ktlenin stne ;kmak iin nfuz edemiyccei, ehemmiyetsiz ve tek
tip. karmakark ufak kaideler ayla kaplar. nsann iradesi paralanma -
mtr. fakat yumuatlm. eilmi ve yneltilmitir; insanlar nadiren onun
taraf;ndan haraket etmee zorlan;rlar; fakat daima hareketten alkonulur
lar: byle bir iktidar tahrip etmez, faka t yaamay engel:er; zulmetmez fa
kat milleti, oban hkumet olan , rkek ve alkan hayvanlardan ibaret
hir sr haline drnceye kadar tazyik eder, gevetir, tketir ve ser
semletirir.

imdi anlattm, muntazam. sakin ve nazik cinsten kle:iin, herke

sin zannettiinden daha kolay bir ekilde. hrriyetin d ekilleriyle !bir
araya gelebildiini ve hatta halk hakimiyetinin kanad altnda kurulabil
diini daima dnmmdr. adalar;mz, daima birbirine zt iki ihti
rasla tutuuyorlar; bir yandan gdlmek istiyorlar, dier taratan hr kal
mak arzusundalar: bu birbirine zt i ki temaylden ne birini ne de teki n i
:rzusundalar: b u birbirine z t a k a temaylden ne !l:irini n e d e tekini or
tadan kaldrmadklar iin her ikisini birden tatmin etmee alyorlar.
Yegane, vesayet edici. btn ik tidar e!erinde toplam. fakat halk tarafn
dan seilmi bir hkfmet ekli dnyorlar. Merkeziyetilik ilkesiyle halk
egemenliini bir araya getiriyorlar. Bu onlara bir rahatlk veriyor. Vesayet
altnda bulnmaktan, kendi vasilerini kendi!eri semi olduklarn dne -
rek teselli buluyorlar. Herkes balanmay kabul ediyor, nk biliyor ki
iplerin ucunu tutan ne bir kiidir ne de bir snf halktr; fakat genel olarak
halktr. Bu sistemde vatandalar bir an iin bamllktan kurtulup efendi
lerini seerler ve tekrar balanrlar .

u srada. pek ok kimse idari istibdat ile halk egemenlii arasndaki

bu tarz bir uyumadan gayet memnundur ve, ferdi hrriyetlerin korunmas
konusunda milletin btnnn iktidarn teslim etmekle. yaplmas gerekeni
yaptklarn zannederler. Fakat bu beni tatmin etmez: itaat etmem gereken
idmsenin kim olduu. benim iin zorla itaat keyfiyetinden daha nemli deil
dir.

Bununla beraber, inkar etmiyorum ki, 1Jyle bir anayasa. benim iin
btn hkfmet yetkilerini temerkz ettirip sonra da bunu gayri mesut bir
ahsm veya ahslar gurubunun ellerine tevdi eden bir anayasaya gre son
suz derecede ayan tercihtir . Bu sonuncusu demokratik istibdadn br
nebilecei btn ekillerin muhakkak en ktsdr.
 - 98 -

Egemenlik seime dayand; veya gerek bir seimle ortaya kan

ve bamsz olan bir yasama organ tarafndan mahdut lde murakabe
edi!dii zaman. fertler zerindeki isti.bdat hazan daha byktr; fakat dai

ma daha az kltcdr; nk herkes tazyike tabi tutulduu ve gsiiz

letirildii zaman dahi. kendi kendisine itaat ettiini ve urunda dierlerini
feda ettii bir isteine tabi olduunu tahayy l edebilir. Ayni ekilde ege
men milleti temsil ettii ve halka bal olduu zaman, her vatandan mal
mm olduu hak ve yetkiler sadece devlet bakannn deil, fakat bizzat Dev
letin iine yarar ve hususi ahslar ba;mszlklarndan, amme iin y aptk
lar fedakarlklardan bir kar salarlar. Bunlar anlyorum. Bundan dolay
her merkeziyeti memlekette halkn temsilini salamak. ar merkeziyeti
liin ortaya karabilecei ktlkleri azaltmak. demektir. fakat bundan
kurtulmak demek deildir.

Bu yolla nemli ilerde fertlerin mdahalesine imkan salandn ka

bul ederim, fakat daha kk ve daha zel meseleler daha az tazyik edici
deildir. Unutulmamaldr ki insanlar hayatn kk teferruat iinde k
leletirmek bilhass a tehlikelidir. Kendi hesabma, eer, birine sahip olmak
szn dierini temin etmek mmkn olsayd byk meselelerden ziyade k
k meseleler d e hrriyeti zaruri telakki etmec meylederdim. Kk ilere
olan tabiiyetimiz hergn ortaya kar ve btn toplum tarafndan hissedilir.
Bu durum. insanlar mukavemete sevketmez fakat iradelerini icra etmekten
vazgeinceye kadar her kede karlarna kar. Bylece tedricen ruhlar
ker ve kara:kterleri zayflar; halbuki birka nemli. fakat nadir hadisede b e
liren itaat halinde. klelik, muayyen aralarda ortaya kar ve ykn birka
kii tar. Merkezi iktidara bu kadar bal bulunan kimseleri zaman zaman
bu iktidarn temsilcilerini semek zere bir araya toplamak bounadr, hiir
tercihlerinin bu arada srada vukubulan ve ksa sreli tatbikat ne kadar
nemli olursa olsun. onlarn dnme, hissetme ve kendi bana hareket et
me melekelerini tedricen kaybetmelerini ve byle yava yava insanlk sevi
yesinin altna dmelerini nleyemeyecektir.

ilave edeyim ki bir mddet sonra. onlara 'b raklan byk ve yegane
imtiyaz da kullanmak ehliyetini kaybedeceklrdir . Siyasi kurulularma hr
riyet i sokmu bulunan demokratik memleketler. ayni zamanda idari kuru
lularnda despotizmi biriktirerek acayip paradokslara srklenmitir. Y
rtlmesi iin saduyunun kifayet ettii kk ilerde halk yetersiz bulu
nur. fakat memleketin idaresi sz konusu olunca halka geni yetkiler tannr;
halk nce idarecilerin oyunca sonra efendisidir, ayni zamanda krallardan
 99 -

daha fazla, insanlardan daha az bir eydir. Hibirini maksatlarna uygun

bulmakszn eitli seim tarzlar; m denedikten sonra dikkatlerini eken k
tlk, seim organndan ziyade memleketin kuruluundan kmyormu gibi
hayrete derler ve aratrmaya devam ederler.

Kendi kendini idare etme alkanlmi tamamen kaybetmi kimselerin

kendilerini idare edecekleri doru bir ekilde semeyi nas;! ba; aracaklarn
anlamak gerekte n gtr; ve kle gibi kullanlan bir ha:kn reyleriyle libe
ral, akll ve enerjik bir hkumetin seilebileceine hi kimse innnmayacak
t;r.

Ba cumhuriyeti, dier taraflar ar monarik bir kurulu bana dai

ma ksa mrl bir hilkat garibesi olarak grnmtr. Kanunlarn ktlk
leri ve halkn kabiliyetsizlii sratle y;klmas:na yol aacaktr; temsilcilerin
den ve kendisinden usanan halk, daha hr kurumlar yaratacak veya k sa bir
mddet iinde kendisini tek bir efendinin ayaklar altna atacaktr.

Eit toplum artlar iindeki halk arasnda mstebit ve mutlak bir ida
re kurman;n dierlerinden daha kolay olacana inanyorum ve zannedi
yorum ki eer byle bir idare, byle bir halk arasnda bir defa kurulmu
olsayd, sadece insanlar tazyik altnda tutmakla k almayacak, fakat eninde
sonunda onlarn her birini en yksek insanlk vasflarnn bir ksmndan
mahrum edecekti. Bundan dolay bana yle geliyor ki. istibdattan, ze1Iikle
demokratik devrelerde korkmak gerekir . Hrriyeti her zaman sevmem ge
rektiine inan;yorum. fakat iinde yaadmz devrede ona tapnaa haz -
r m . Dier taraftan una kaniyim ki, iine girdiimiz ada, hrriyeti aris
tokratik imtiyazlara dayand rmaa kalkanlar baarszla urayacaklar
dr; iktidar bir tek snftan elde ctmee ve onu sakl tutmaa kalkanlar
muvaffak olamyacaklardr. u srada hi bir idareci, teb'as arasndaki
devaml snf farklhklarn yeniden tesis ederek bir istibdat elde etmee ye
tecek kadar kudretli ve b ccerikli deildir. Hi bir kanun koyucu, hrriyeti ilk
prensilbi ve parolas olarak almad takdirde hr messeseleri idame cttir
mee yetecek kadar kuvvetli ve akll deildir. Hemcinslerinin asaletini w

ba,mszln tesis etmek veya temina t altna almak isteyen btn ada
larmz, kendilerini eitliin dostu olarak gstermelidirler, byle grnme
nin gerek yolu da yle olmaktr: kutsal teebbslerinin baars buna ba
ldr. u halde mesele, aristokratik toplumun nasl yeniden ina edilecei
deil, fakat Tanrnn bizi yerletirdii toplumun demokratik durumunda
hrriyetin nasl temin edileceidir.
 - 1 00 -

Bu iki gerek bana basit. ak ve sonular bakmndan verimli gr

nyor. ve bunlar beni, hangi ekildeki bir hr idarenin toplumsal artlar
eit bir halk arasnda kurulabileceini dnmeye tabii olarak sevkediyor.

Bu. demokratik memleketlerin kuruluundan ve onlardaki hkumet ik

tidarnn. dier memleketlerdekinden daha tek tip, daha merkeziyeti. da
ha yaygn daha nafiz ve daha messir olmak zaruretinden ortaya kmakta
dr. Toplum. genci olarak, tabiatiyle dah a kuvvetli ve daha faaldir, fert
daha tabi ve daha zayftr; birincisi daha fazla yapar ikincisi daha az. bu
kanlmaz bir eydir.

Bundan dolay demokratik memleketlerde, zel bamszlk alannn.

daima, aristokratik memleketlerd e olduu kadar gen i kalaca mid edil
memelidir; hatta bu istenilmemelidir de; zira aristokratik memleketlerde,
ekseriya. ktle ferde ve d aha byk bir miktarn refah bir ka kiinin b
yklne feda edilir. Demokratik bir milletin idaresinin faal ve kuvvetli
olmas ayn zamanda zaruri ve arzulanan bir eydir. Maksadmz onu zayf
ve tembel hale getirmek olmamal, fakat sadece imkanlarn ve kuvvetini
suistimal etmesini nlemek olmaldr.

Aristokratik alarda; zel ahslarn bamszln en fazla teminat

altn a almaya yarayan art. egeme n kuvvetin toplumda hkumet ve idareyi
tek ban a deruhte etmee yanamamasyd. Bu grevler aristokrasi ye
!erine zaruri olarak ksmen braklmt: bylece daima blnm durumda
olan egemen kuvvet hibir zaman btn arliyle ve her ferde ayni tarzda
hkmedemedi .

Hkumet hereyi kendi eliyle yapmamakla kalmyor fakat onun vazi

felerini eline geirerek bu ileri yrtenlerin mhim lbir ksm yetkilerini
devletten deil doumdan alyorlard ve devaml olarak hkumetin kontrol
altnda deillerdi. Hkumet bir anda onlar. isteine gre yaratp ortadan
kaldramaz veya en kk kaprisi nnde hepsini birden eemezdi; bu zel
bamszln bir ilave garantisiydi .

u srada , ayni vastalara bavurulmayacan hemen kabul ederim; fa

kat onlarn yerini tutacak baz demokratik areler biliyorum. Korporasyon
larn ve asillerin eindcn alnm olan idari yetkilerin hepsi, tek bana hku
mete verilecei yerde, onlarn bir ksm. geici olarak vatandalardan teek
kl eden ikinci derecedeki amme kurumlarna devredilebilir. Bylece zel
ahslarn hrriyeti daha emin olacak ve eitlikleri kay'bolnayacaktr.

Kelimelere Franszlardan daha az nem veren Amerikallar, halft,

 - 101 -

Kontluk adiyle idari blmlerinin en byn kastediyorlar; fakat kontun

veya genel valinin grevleri ksmen bir eyalet meclisi tarafndan yerine geti
riliyor.

imdiki gibi bir eitlik devresinde irsi mevkiler ihdas etmek doru ve
makul olmayacakt;r, fakat belirli bir lde seimli amme mevkilerini on
larn yerine koymamza engel olacak bir ey yoktur. Seim amme grevlisi
nin hkumet karsndaki b amszln, aristokratik memleketlerde irsi ni
zamm salad kadar, hatta ondan daha fazla salayacak bir demokratik
vastadr .

Aristokratik memleketlerde kendi ihtiyalarn kendileri tedarik etme

ye muktedir, gizlice ve kolayca bask altna alnamayacak zengin ve nfuz
lu ahsiyetler ok bol bulunur. Bu tip kimseler lbir hkumeti itidal ve ihti
yatm umumi gelenekleri iine sokarlar. Demokratik memleketlerin byle
ahsiyetleri tabii olarak ihtiva etmediinin farkndaym; fakat onlara ben
zeyen , baz eyler suni olarak yaratlabilir. Dnyada bir aristokrasinin tek
rar kurulamayacana katiyetle inan;yorum. fakat zannediyorum ki vatan
dalar bir araya gelerek, aristokrasideki ahsiyetlere benzeyen. byk ser -
vet. nfuz ve kudret sahibi organlar tekil edebilirler . Bu vasta ile aristok
r asinin adaletsizlikleri ve tehlikeleri olmakszm. e n byk siyasi avantajla
rndan ou elde edilecektir. Siyaset, ticaret. imalat gayesiyle hatta ilim ve
edebiyat gayesiyle kurulmu bir dernek. toplumun. arzu edilince datla -
mayan veya grltszce tazyik altna alnamayan, hkumetin mdah a!e!c
ri karsnd a kendi haklarn savunurken, memleketin mterek hrriyet'eri
ni de kurtaran kuvvetli ve aydnlanm bir yesidir.

Aristokrasi devrinde herkes vatandalarnda n ouna daima. o kadar

yakmdan baldr ki. bir tecavz karsnda onlarn yardma gdmemeleri
dnlemez. Eitlik devrinde herkes tabiatiyle tek banadr; ibirlii talep
edebilecei irsi dostlar yoktur; alil.kasma dayanabilecei hi bir snf yok
tur; kolayca bir kenara atlabilir ve cezay haketmedii halde ayaklar al
tnda inene'bilir. Bundan dolay u srada, toplumun tazyik gren bir ye
si. kendini savunmak iin bir tek usule sahiptir. -Milletin btnne ba vu
rabilir . eer milletin btn. ikayetleri karsnda sar kalrsa insanla
mracaat edebilir: bu mracaat yapmak iin sahip olduu vasta basndr.
Bu durumda bas nhrriyeti. demokratik memleketlerde, dier memleketler
de olduundan sonsuz derecede daha kymetlidir; eitliin dourabilecei
ktlklerin yegane tedavi vastasdr. Eitlik insanlar birbirinden ayrr ve
zayflatr; fakat basn en zayfn ve en yalnzn da kullanabilecei, herkesin
 - 1 02 -

elinin altnda kuvvetli bir silfih temin eder. Eitlik bir insan. hemcinslerinin
desteinden mahrum eder; fakat bas : n btn vatandalarn ve hemcins eri
ni yardma toplamak imkann verir. Basn , eitliin geliimi>1i h'zland rn11
tr ve ayni zamand a onun en iyi dzelticilerinden biridir.

Zannederim. aristokrasilerde ya ayan insanlar, en kt ihtimalde. ba

sn hrriyeti o'maks:zn yapabilirler; fakat demokratik rnemleket'erde ya
ayanlar iin durum byle deildir. ahsi bams:zlklarn korumak iin b
yk siyasi meclislere. parlfimentonun imtiyazlarna ve halk eemenlii id
diasna itimat etmiyorum. Btn bunlar, belirli :Ji r ld e ahsi kellikle
bir arada bulunabilir. Eer basn hrse, bu klelik tam olamaz: basn, hrri
yetin balca demokratik aracdr .

Yarg kuvveti iin de buna benze r eyler sylenebilir. zel menfaatlere

bakmak ve nn e getirilen en kk meseleler zerinde ilgiyle durmak, yar
g kuvvetinin znn bir parasdr. Yarg kuvvetinin dier esasl bir vasf
tazyik grene gn:J ii olarak el uzatmamas fakat daima bu yardm talep
edenlerin en mtevazisinin de emrinde bulunmasdr; kendileri n e kadar
zayf olurlarsa olsunlar, ikayetleri, adalet tarafndan d inlenecek ve hakkn
yerine getirilmesi istenecektir. zira bu adalet. adalet mahkemelerinin kuru
luunda mndemitir. Bundan dolay bu ekildeki yetki, hkumetin elini ve
gzn ferdi faaliyetlerin ea kk tcferruatma devaml olarak zorla uzatt
ve fertlerin kendilerini savunamayacak kadar zayf ve dostlarmm yard
m:na gvenemeyecei kadar yalnz olduu bir srada hrriyetin icaplarna
zel bir tarzda uydurulmutur. Hatta mahkemelerin kuvveti, ahsi ba : ms z
l salayabilen e n byk teminat olmutu; fakat bilhassa demokratik dev
relerdeki durum udur; eer yarg kuvveti yetki alann geniletmez ve art
larn artan e itliine ayak uyduracak kuvveti kazanmazsa, zel haklar ve
menfaatler devaml bir tehlikeye maruzdur.

Eitlik, insanlarda yasaman;n dikkatini devaml olarak ekmesi gere -

ken, hrriye t iin fevkalade tehlikeli baz temayller uyandrr. Okuyucuya
bunlar arasnda sadece ok nemli olnnlar hatrlatacam .

Demokratik devrelerde yaayan insanlar, usullerin faydasn hemen

kavramaz1ar: onlara kar insiyaki lb ir nefret duyarlar. Hangi sebeplerl e bu
nun byle olduunu bir yerde anlatmtm. Usuller onlarn nefretini, ekse
riya kinini, tahrik edr; mtereken, sadece, kolay ve hazr tatminleri arzu
ettikleri iin, arzularnn konusu na doru atlrlar ve en kk gecikme on
lar ileden :kam. Onlarla birl ikte siyasi hayata d a giren bu miza onlar
tasarlarn devaml olarak geri brakan veya nleyen usullere dman klar.
 - 1 03 -

Bununla berabe r, demokrasilerde yaayan kimselerin usullere yaptkla

r bu itiraz, aslnda usulleri hrriyete bylesine yararl klan eydir; zira
onlarn balca fazileti kuvvetli ile:., zayf, idare eden ile halk arasnda bir
t:ngel olmak; birini geciktirmek dierine vakit kazandrmaktr. Usuller, fert
ler daha tembel ve daha zayf hale gelirken hkumetlerin daha faal ve daha
kuvvetli olduu nis"oette daha zarurileir . Bu durumda demokratik memlc -
ketler usullere dier memleketlere nazaran tabiatiyle daha fazla muhtatr
lar ve tabiatiyle usullere onlardan daha az sayg gsterirler. Bu nokta en
ciddi ilgiyi gerektirir.

Hi bir ey, adalarmzn ounun, usul meselelerini kibirle hor

grmesi kadar ackl deildir; zira en kk u sul meseleleri zamanmzda,
hi bir zaman elde edemedikleri bir nem kazanmlardr: insanln en b
yk menfaatlerinden ou onlara baldr, Eer aristokratik devirlerin dev
let adamlar, arada srada. cezasn ekmedikleri halde, usulleri hor gr -
dyselcr ve s1k sk onlarn zerine ktlarsa, zannederim imdi memleket
lerin idaresini deruhte eden devlet adamlar bu usullerin en kne bile
!.aygyla davranmak ve nne geilmez bir zaruret olmadka ihmal etme
mek zorundadr. Aristokrasilerde usullere batl itikat kabilinden itaat edi
lirdi; bizler, onlar dnceye ve bilgiye dayanan bir itaatle muhafaza et -
meliyiz.

Demokratik memleketlerde, fevkalade tabii ve fevkaliide tehlikeli dier

bir temayl de , zel ahslarn haklarmn kymetinin bilinmemesine ve k
k grlmesine yol aar. nsanlarn bir hakka duyduklar ballk ve ona
gsterdikleri sayg, genel olarak o hakk n nemi veya kullanld srenin
uzunluu ile oranldr. Demokratik memleketlerde zel ahslarn haklar
yaygn bir ekilde az neml i . yeni gelimi ve olduka emniyetten uzaktr;
sonu udur ki bu haklar ekseriya keder duymakszn feda edilir ve hemen
her zaman piman olmakszn ihlal edilir.

Fakat, zel ahslarn haklarna kar tabii bir nefretin duyulduu mem
leketlerde, toplumun haklar, boyuna tabii bir ekilde geniler ve salamla
r; baka bir deyile, insanlar ellerinde kalan pek az eyi savunmalar ve b
rakmamalar en fazla gerektii srada, zel haklara daha az balanrlar.
Bundan dolay. bilhassa, imdiki demokratik devirde, hrriyetin ve insann
yceliinin gerek dostlar. hkumetin genel politikasnn yrtlmesi sra
snda fertlerin zel haklarndan kk fedakarlklar yaplmasn nlemek
zere daima hazr olmaldrlar. Byle devrelerde hi bir vatanda, tazyik
a'.tna alnmas ok tehlikeli addedilmeyecek kadar silik deildir; hi bir -
 - 1 04 -

zcl hak bir hkumetin kaprislerine terkedikcek kada r nemsiz deildir. Bu

nun sebebi ahr: - eer bir ferdin zel hakk, insa n zihninb hu tip hak
larn nemi ve kudretini iyice kavramad: bir srada ihlal edilirse. yaplan
zarar, hakk ihlal edilen ferde hasredilmi olur; fakat u srada bir hakk
ihlal etmek, memleketin adetlerini derinden ifsat etmektir, ve btn toplu
mu tehlikeye sokmaktr. zira bu biim bir hak kavram artk daimi olarak
bozulmaya ve kaybolmaya balar.

Dier bakmardan karakteri. maksad ve ortaya kt: evre ne olur

sa olsun, bir ihtiiale has ve nlenmi bir ihtilillin yaratmaktan ve yaymak
tan aciz kalmayaca baz alkanlklar, kavramlar ve kusurlar vardr. Bir
memleket ksa bir mddet zarfnda, bi rbiri arkas ;ndan kanunlarn, fikirle
rini ve hukukunu deitirirse halk nihayet deiiklikten zevk a lmaya balar
ve btn deiikliklerin iddet yoliyle gerekletirilmesine alr. Bylece,
gnlk hayatta tesirsizlii isbat edilen usullere kar tabii bir ekilde nefret
duyarlar ve ihlill edildiini o kadar sk grdkleri kaidelerin hfkimiyetini.
sabrszl k gstermeksizin. desteklemezler.

Alelad e nasafet ve ahlak k avramlar, art:k. bir ihtilfl tarafncian her gn

ortaya karJan yenilikleri izaha ve m;:rulatrmaa kffi gelmedii iin sos
yal fayda prcnsibi:e bavuru!ur w siyasi zaruret doktrin i hat:rlanr ve in
an1ar bir m : terck maksad dah:: abuk baarmak iin zel menfaatleri fe
da etmeye ve ferdi haklar inemeye kendilerini alt:rrlar.

Btn ihtiiallerde griild iin ihtilfki diyeceim bu alkanl:klar ve

kavramlar demokratik mcm'.cketlerdc olduu kadar, ari::tokrasilerde de or
taya kar; fakat aritokrasilerde onl ar kar;layacak engeller, eksiklikler ka
nunlar ve alkanLklar bulunduu iin demokrasilerde olduundan daha az
kuvvetli ve dha az devaml :drlar; netice itibariyle ihtilal sona erer ermez
ortadan kalkarlar ve mcmeket eski siyasi akma dner. Demokratik mem
leketlerde durum ibyle deildir; onlarda ihtilflci temayllerin toplumda ta
mamen gzden kaybolmakszn daha munis ve daha devaml hale gelerek
tedricen hkumetin idari iktidarna tabiiyet geleneine dneceinden dai
ma korkulma! ;dr. ihtilallerin demokratik memleketlerden daha tehlikeli
olduu hibir memleket bilmiyorum; nk daim a rastlanan arizi ve geici
ktlklerin d :nda devaml ve kalc ktlkler de yaratabilir.

Meru mukavemet ve hukuka uygun iyan gibi eylerin mevcut oldu

unu biliyorum; bunun iin demokratik d-:: virlerin insanlar katiyen ihtilal
yapmamaldr gibi mutlak bir hkm ne srmyorum; fakat b yle bir ie
kalkmadan nce tereddt etmeleri gereken zel sebepler lbulunduunu ve
 - 105 -

imdiki durumlarnda, ikayeti gerektiren birok hadiseye tahamml etme

lerinin, byle tehlikeli bir areye bavurmaktan daha iyi olduunu zannedi
yorum.
.

Bu blmde aklanm olan zel fikirlerin hepsini ihtiva ettigi gibi

mhim bir ksmnm ilenmesi bu kitabn da konusunu tekil eden bir genel
fikir karacam. iinde yaadmz devreye tckaddm eden aristokrasi
devrind e byk kuvvete sahip zel ahslar ve ok zayf bir toplumsal oto
rite vard. Bizzat top:umun atisi kolayca ayrdcdilcmezdi ve toplumu y-
11eten ayn kuvvetlerl e bozulurdu . O devrin insanlarnn balca gayretleri,
hakim kuvveti salamlatrmak, bytmek ve teminat altna almak maksa
dna ynelmiti ve dier taraftan ferdi bams:zlk da snrlar iinde ere
velenmek ve zel menfaatler amme menfaatine tabi tutulmak isteniyordu.
Dvrimizin insanlarn; ise baka tehlikeler ve baka tedavi yollar bekliyor.
Modern memleketlerin mhim bir ksmnda hkumet, menei, anayasas.
ad ne olurs a olsun hemen hemen mutlak hakim hale gelmitir ve zel
ahslar gittike daha fazla zayflamakta ve balanmaktadr.

Eski toplumda herey farklyd, ayniyet ve yeknesaklk ile hibir yerde

karlalmazd . Modern toplumda he r ey o kadar ok birbirine benzemek
temaylndedir ki her ferdin zel vasflar ksa bir zamanda dnyann genel
griin iinde kaybolmaktadr. Atalacmz zel haklara sayg gsterilmesi
gerektii anlayn, hatta lzumundan fazla kullanmaya temayl etmilerdi;
dier taraftan bizler tabii bir ekilde, ferdin menfaati , okluun menfaati
karsnda daima eilmelidir fikrini mbalaa etmee temayl ediyoruz.

Siyasi dnya istihal e geirmitir; bundan byle yeni huzursuzluk'ar iin

} eni areler aranmaldr. Hkumetin faaliyetin e geni, fakat gzle grnr
ve sabit tahditler koymak; zel ahslara baz haklar vermek ve bu haklarn
atmaya yol amakszn kullanlmasn temin etmek; ferdin hala elinde bu
lunan asli iktidarn, kuvvetin ve bamszln idamesini salamak; onu top
lumun kenarndan alp yukar kaldrmak ve o durumda tutmak, bunlar ba
na iine girmekte olduumuz ada kanun koyucunun balca gayeleri ola
rak gzkyor.

am;zn yneticileri sadece byk iler yapmak i in insan kullan

maya alyor gibiler; byk insan yapmak iin de b iraz daha
fazla alm alarn, ie biraz daha az, iiye biraz daha fazla deer verme
lerini, bir milletin kendisini meydana getiren her ferd zayf olduka uzun
mddet kuvvetli kalamayacan ve tembel ve zayf bir vatandalar toplu-
 .....:__ 106 -

luundan enerjik bir halkn kmasn salayacak bir sosyal yap dzeni ve
ya ekli bulunmadn unutmamalarn isterim.

adalarmz arasnda ayn derecede zararl iki zt zihniyetin izlerini

gryorum. Bir ks;m insanlar eitlik prens'binde, onu tehlikeye sokan anar
ik temayllerden baka bir ey gremezler: kendi hr faaliyetlerinden, ken
dilerinden korkarlar. Daha az. fakat daha aydn olan dier dnrler farkl
bir gre sahiptir: eitlik prensibinde balayp anaride son bulan bu tu
zaktan ba.k a. insanlar kanlmaz klelie gtren yolu da nihayet ke
fetmilerdir. Ruhlarn bu zaruri klelie peinen uydurmulardr; ve hr
kalmaktan midi keserek yaknda ortaya kmas gereken efendiye hemen
Lalpten balanmaya hazrdrlar. ncekiler hrriyeti tehlikeli addettikleri
iin terkederler; bunlar ise imkansz grdkleri iin.

Eer ben bu ikinci kanaate sahip olsaydm, bu kitab yazmazdm; in

sanln kaderine gizlice teessf ederdim. Eitlik prensibinin insanm bam
S!zl bakmndan ortaya kard tehlikelere iaret etmee altm, nk
bu tehlikelerin istikbalin getirecei eyler arasnda zayf bir ekil dc nceden
grldne ve rknt verici olduklarna kuvvetle inanyorum; fakat bun
larn baa klmaz olduunu zannetmiyorum.

ine girmek zere olduumuz demokratik devrede yaayan insanlar

tabii olarak bir bamszlk zevkine sahiptir; tabii olarak tanzimi ho gr
mezler; kendilerinin tercih ettikleri durumun devam etmesinden dahi u san
duyarlar. ktidara dkndrler; faka t onu kullanan kimseyi ho r grmeye
''e ondan nefret etmeye mtemayildirler; nemsizlikleri ve hareketlilikleri
dolaysiyle kolayca onun elinden kurtulurla r. Bu temayller daima kendi
lerini gsterecektir, zira ibunlar hibir deiiklie maruz kalmayan toplu -
mun temelinden kmaktadr: uzun mddet herhangi bir istibdadn kurul -
masin nleyecekler ve insanln hrriyeti uruna m cadele edecek olan
birbirini takip eden nesillere yeni silahlar salayacaklardr. yleyse, kalbi
geveten ve bastran budal a ve belirsiz bir dehetl e deil, insanlar hrriyeti
gzetmeye ve korumaya ynelten bu faydal korku ile ileriye bakalm.

Konunun Genel Tetkiki

imdi tarttmz konuyu ebediyyen kapatmadan nce modern toplu

mun farkl vasflarnn hepsini ksmi bir tetkike taibi tutmak ve sonunda
 - 107 -

eitik prensibinin insanhn kaderi zerinde yapt genel tesiri takdir et

mek isterdim; fakat iin gl ben i durduruyor. byle geni bir konunun
mevcudiyeti karsnda kavraym glk ekiyor ve fikrim aciz kalyor.

Tasvir etmeye ve hakknda hkm vermee altm, modern dnya

n:n toplumu henz ortaya kmtr. Zaman henz onu tam ekliyle biim
lememitir; bu toplumu yaratan byk ihtilal henz t amamlanmamtr; v.::
gnmzn hadiseleri arasnda. ihtilalle birlikte nelerin gideceini ve ihtilal
den sonra nelerin kalacan ay;rmak hemen hemen imkanszdr. Domak
ta olan dnya, kmekte olan d nyann kalntlariyle hala ksmen engel
lenmektedir; sosyal hayatn artcil karsnda eski messeselerin. eski
.detlerin ne kadarnn kalacan veya ne kadarnn tamamen kaybolacan
hi kimse syleyemez.

Sosyal artlarda, hukukta. insanlarn fikirlerinde ve duygularmda yer

a1makt a olan ihtilal. sona ermi saylmaktan ok uzak olmasna ramen .
netice1eri. dnyann daha nce ahit olduklarndan hibirisi ile mukayese
kabul etmez. Devir devir geriye doru antikiteye kadar gidiyorum. fakat gz
l\!rimin nnde cereyan eden paralel bir ey bulamyorum: mazi aydnl
n gelecee uzatamaynca insan zihni karanlkta arr kalr.

Bununla beraber, byle geni. byle yeni ve byle kark bir manza
r a iinde de. daha fazla gze arpan zeHiklerinin bazlar ayrlp
gsterilebilir. Hayatn iylikleri ve ktlkleri. dnyada daha eit bir ekilde
da tlyor. byk servetler ortadan kalkmaya kk servetler artmaya te
mayl ediyor; arzular ve tatminler oalmtr, fakat fevkalade refah ve a -
resiz sefalet ayni ekilde bilinmiyor . ihtiras duygusu niverseldir, fakat ih
tirasn konusu nadiren genitir. Her ferd yalnzlk ve zayflk ierisindedir;
fakat toplum daima faal. ihtiyatl ve kuvvetlidir: zel ahslarn icraat
nemsiz. Devletinkiler ise muazzamdr.

Karakter kuvveti. azdr fakat adetler mutedil ve kanunlar insanidir. E

er, birka tane yksek kahramanlk veya en saf, en parlak ve e n yksek
miza fazileti rnekleri varsa da insanlarn adetleri dzenlidir. iddet nadir
dir ve zulm hemen hemen hi yoktur. nsanlar daha uzun yayor ve ml
kiyet daha emindir: hayat parlak zaferlerle ssl deildir. fakat olduka ko
lay ve sakindir. ok ince veya ok !baya olan zevkler ok azdr ve byk
zevk kabalklar gibi. gayet parla k adetler de yoktur. Ne ok bilgili insanlar
ne de fevkalade cahil topluluklar gze arpar; deha daha nadirdir, rnaltmat
daha yaygndr. nsan zihni birka kiinin yorucu faaliyetiyle deil. bir
 - 108 -

araya gelmi btn insanln kk gayretleriyl e yneltilir. Btn sanat

eserlerinde daha az mkemmeliyet fakat daha bolluk vardr. Irk, snf, va
tan balan gevetilmi fakat byk insanlk ba kuvvetlendirilmitir.

Bu farkl zelliklerin en genel ve en gze arpanlarn gsterme

ye aimca anlyorum k i insanlarn kaderinde vuku bulan deiiklik, bin
ayr ekilde ortaya kyor. Hemen hemen btn arlklar yumuatlm
wya krletilmitir: en fazla gre arpan eylerin yerine, dnyada daha nce
mevcut olanlardan. ayni zamanda daha az yksek ve daha az alak. daha
az parlak ve daha az karanlk. mutedil lbir kelime gemitir.

Biri dierine benzeyen ekilde biimlenmi. ilerinden hibirisinin yk

selmedii veya dmedii bu saysz varlklar ynn gzden geirdiim
zaman byle niversel bir yeknasaklk grn beni zyor ve canm sk
yor; toplumun deimeden nceki halini hasretle hatrlamaya meyledi -
yorum. Dn y a ok nemli. ok zengin ve ok fakir, ok bilgili ve ok
cahil insanlarla dolu olduu zaman, ikincileri bir tarafa brakarak maha
demi. hislerimi tatmin eden birinciler zerinde toplardm . Fakat kabul ede
rim ki bu tatmin !benim kendi zayflmdan k:yordu: etrafmdaki her eyi
bir anda grmeye muktedir olmadm iin. pek ok ey arasndan temay
lme uyanlar semek ve ayrmak zorunda kaldm. Bak btn yaratklar
iine alan ve insanl k ile insan bir anda ve ayr ayr gzden geiren kadiri
Mutlak Ebedi Varlk iin durum farkldr.

Tabiatiyle kabul edebil iriz ki, insanlarn yaratcs ve koruyucusu na

zarnda en fazla memnuniyet verici ey. sadece bir ka kiinin refah deil
fakat herkesin daha fazla mesut olmasdr. Bana insann k olarak g
zken ey O'nun gznde gelimesidir; beni mteessir eden O'nun iin a
yan kabuldr. B i r eitlik hali belki fazla yksek b i r hal deildir, fakat da
ha adildir: ve onun adaleti. bykl ile gzelliini tekil eder. ta.hi te
fekkrn bu noktas!Ila ykselmee ve oradan insanlarn menfaat na bak
maya ve onlar hakknda hiikm vermeye alacam.

Yeryznde hi kimse henz, genel ve mutlak olarak , dnyann yeni

halinin eski halinden daha iyi olduunu kabul etmi deildir; fakat bu h a
lin farkl olduunu anlamak gayet kolaydr. Baz kusurlar ve faziletler aris
tokratik memleketlerin yapsna ylesine girmi ve modern insanlarn karak
terine de ylesine zWr ki. hibir zaman bu halin i ine sokulamayacaktr;
birincisi ii n sz konusu olmayan baz iyi temayiiller ve kt istidatlar.
ikincisi iin m arifettir; birisinin hi aklnn almayaca fikirleri dieri hemen
 - 109 -

dnr; Bunlar, her biri kendi faziletleri ve kusurlar avantajlar ve kt

lkleri olan iki ayr tarikat;n insanlardr. Bundan dolay. henz ortaya k
makta olan toplumun durumunu. artk mevcut olmayan bir toplum durumu
na ait kavramlarla kymetlendirmemeye dikkat etmelidir; bu iki toplum du
rumu, yaplar itibariyl e epeyce farkl olduu iin, doru veya adil bir mu
k ayeseye tabi tutulamaz. adalarmzdan. atalarnn iinde bulunduklar
toplumsal durumda ortaya kan vasflar talep etmek pek makul olmaya
caktr; zira o toplumsal durum km ve kendisine ait iyiliklerle ktlk -
leri karma kark bir harabeye gmmtr.

Fakat henz bunlar iyice anlalm deildir. adalarmn

byk bir ksmnn. toplumun aristokratik yapsndan kan messeseleri.
fikirleri ve kanaatleri bir ayrmaya tabi t utmaya kalktklarn gryorum :
b u unsurlarn bir ksmn isteyerek kenara atacaklar v e kalanlar saklaya -
cakiar ve yeni dnyalarna uyduracaklar. Bu insanlar zamanlarn ve kuv
yetlerini namuslu. fakat verimsiz gayretlerle harcyorlar. Maksat artlarn
eitsizliinin insanla salad imtiyazlar idame ettirmek deil. eitliin
destekleyebilecei yeni avantaj;ar teminat altna almaktr. Biz kendimizi
atalarmza ibenzetmeyc almamalyz; fakat biZe ait olan saadet ve b
yklk alanna ulamaa gayret etmeliyiz.

Kitabn sonundan geriye doru bakan ve yolum zerinde dikkatimi e

ken konular uzaktan ve bir anda kefetmeye al'an bir insan olarak, ken
d i payma endie ve mit;e doluyum. nlenmesi mmkn olan byk teh
likeleri -azaltabilecek veya kanlabilecek byk ktlkleri- fark ediyorum
ve gittike daha ok inanyorum ki. demokratik memleketlerin faziletli ve
mreffeh olmalar iin bunlar istemeleri kafidir.

adalarmn ounun. milletlerin hibir zaman kendi efendileri ola

m ayaca ve zaruri olarak. memleketlerinin iklimi ile toprandan, rklarn
dan. gemi olaylarndan kan kltrsz ve baa klmaz bi r iktidara itaat
edecekleri kanaatini beslediklerinin farkndaym . Bunlar yanl ve kNkak
a prensiplerdir; lbu prensipler zay:f ve rkek miaetlerden baka birey or
taya ;karmaz. Tanr insanl tamamen hr veya tamamen bamsz yarat
mamtr. Her insann etrafnda aamayaca bir kader izgisinin izili ol
duu dorudur; fakat bu emberin geni evresi iinde hr ve kuvvetlidir:
bu. insanlar iin byle olduu gibi. topluluklar iin de byledir. Zamanmzn
milletleri. insanlarn artlarnn eit olmas;n nleyemezler; fakat eitlik pren
sibini n onlar klelie mi yoksa hrriyete mi. bilgiye mi, yoksa barbarla
m, refaha m yoksa sefalete mi gtrecei kendilerine baldr.
Fiat : S T.L