1

Pjesmarrs n funksionimin e biznesit jan:

1. Pronart
2. Financat
3. Puntort
4. Menaxhmenti
5. Marketingu
6. Konsumatort
7. Kontabiliteti
Ja disa nga funksionet pr do biznes:
PRONART
Shum biznese t vogla ose t mdha fillojn duke u mbshtetur n vizionin e individve ose t grupeve t
njerzve t cilt i kan angazhuar burimet e tyre me qllim t prodhimit t produkteve dhe t shrbimeve.
Pronart e bizneseve (bashkpronart-ortakt) theksojn se pr fillimin e biznesit rndsi parsore ka
disponimi me para ose qasja ndaj kredive.
FINANCAT
Pr shkak se pronart e bizneseve jan prgjegjs pr burimet financiare, pronart dhe financat jan nj
segment i njjt, shpeshher ndodh q pronart t huazojn para nga miqt dhe farefisi ose institucionet
financiare pr ta filluar biznesin e tyre ose krijojn bashkpronsi pr ti siguruar parat.
Kjo do t ishte joetike, pr shkak se rrezikon interesat e konsumatorve.
shtje tjetr financiare sht edhe shtja q ka t bj me pozitn financiare t ndrmarjes, e cila u
raportohet investitorve t ndryshm, agjencioneve qeveritare dhe palve t tjera.
Dokumentacioni financiar pasqyron informata t rndsishme, n t cilat mbshteten investitort gjat
marrjes s vendimeve pr investime, t cilat shpeshher kan t bjn me miliona dollar.
PUNTORT
Puntort mund t marrin vendim rreth vlersimit t cilin ata e kan pr shtjet etike dhe joetike. P.sh. nj
menaxher i fabriks s duhanit, i cili ishte i specializuar nga fusha e endokrinologjis dhe biokimis, i
sugjeron ndrmarrjes se mund t prodhohen cigare t padmshme.
Kompania nuk pajtohet me hulumtimin e tij, ia zvoglon mjetet pr vazhdimin e hulumtimit. Ai kishte
krijuar bindjen se ndrmarrja e kishte fshehur nga opinioni i gjer opinionin e tij lidhur me rrezikshmrin e
duhanit.
MENAXHMENTI
Menaxhert e biznesit i kan dy prgjegjsi, at etike dhe juridike, pr menaxhimin e biznesit pr interes t
pronarit.
Menaxhmenti dhe t punsuarit jan segment i prbashkt n ndrmarrje, menaxhert jan ata q i
motivojn puntort pr realizimin e objektivave t ndrmarrjes, derisa udhheqsi i puntorve,
menaxhert, influencojn shtjet etike n organizat ose ndrmarrje, me qllim t arritjes s rezultateve t
parashtruara.
KONSUMATORT
Asnj ndrmarrje nuk mund t ekzistoj pa blerjen e produkteve t saj nga ana e konsumatorve.
Detyra kryesore e ndrmarrjes sht t plotsoj nevojat e konsumatorve. Biznesi duhet t dij ka
krkojn dhe ka ju nevojitet konsumatorve, pr t prodhuar produktet t cilat i plotsojn kto nevoja.
MARKETINGU
Marketingu dhe menaxhmenti jan n t njjtin segment pr shkak se t gjitha aktivitetet e marketingut jan
t orientuara n plotsimin e krkesave t konsumatorve. Hulumtimi i par q e bjn njerzit q mirren
me shtje t marketingut, sht hulumtimi i krkesave t konsumatorve ose: ka dshirojn konsumatort.
KONTABILITETI
 2

Fusha e kontabilitetit ka psuar ndryshime t mdha n dekadn e fundit. Profesionistt e kontabilitetit, t

cilt jan t certifikuar n t kaluarn, nuk jan shum t shqetsuar lidhur me konkurrencn.
Mirpo tani, me aplikimin e teknologjis dhe programeve t ndryshme softverike, shkathtsit e tyre jan
afatshkurtra, pr shkak se ka nj konkurrenc dhe puna e tyre nga nj orar i gjat sht zvogluar n disa
or.
8. TREGU DHE ETIKA
Modeli i tregut me konkurrenc t prkryer
1.1Moraliteti i tregjeve t konkurrencs s prkryer
1.2 Modeli i tregut me konkurrenc monopol
1.2.1 Konkurrenca Monopol. Drejtsia, Dobia dhe t Drejtat
1.3 Modeli i tregut me konkurrenc oligopol
1.3.1 Marrveshjet e hapura (eksplicite)
1.3.2 Marrveshjet e heshtura dhe prdorimi i ryshfetit.
Pr t arritur kuptimin e duhur, dhe pr t patur nj ide m t qart pr konkurrencn, fillimisht duhen par
nga kndvshtrimi etik dhe i dilemave q shkaktojn, tri modelet abstrakte, t cilat prshkruajn n t
njjtn koh edhe tri shkallt e konkurrencs n nj treg q jan:
1.konkurrenca e prkryer apo perfekte;
2.konkurrenca e monopolit; dhe
3.oligopoli
MODELI I TREGUT ME KONKURRENC T PRKRYER
Modeli i tregut t konkurrencs s prkryer sht ai model tregu, n t cilin si shitsi ashtu edhe blersi nuk
kan fuqi t ndikojn mbi mimet e mallrave dhe t shrbimeve.
MORALITETI I TREGJEVE T KONKURRENCS S PRKRYER
Tregjet e konkurrencs s prkryer nxisin ato forca t cilat, n mnyr t pashmangshme, i drejtojn shitsit
dhe blersit drejt t ashtuquajturs pik ekuilibri. Ky sht momenti kur kto tregje arrijn,
gjithashtu, edhe tri vlerat morale t mposhtme:
1.udhheqin shitsit e blersit n shkmbim reciprok t mallrave t tyre n nj mnyr q sht krejtsisht e
drejt;
2.maksimizojn dobin e blersit dhe t shitsit duke i udhhequr ata drejt caktimit, prdorimit dhe
shprndarjes s mallrave t tyre n mnyr efiiente;
3.plotsojn arritjet e tyre duke respektuar t drejtat e blersit dhe t shitsit.
KONKURRENCA MONOPOL. DREJTSIA, DOBIA DHE T DREJTAT
Tregu monopol nuk sht n gjendje t arrij t tri vlerat q karakterizojn tregjet e konkurrencs s
prkryer.
Shkaku kryesor pr nj mosarritje t till ka t bj me mimet e larta t cilat, pr t arritur fitime t larta,
dhunojn (cnojn) drejtsin kapitaliste e cila thot se do person duhet t marr saktsisht aq sa
kontribuon dhe kjo arrihet pikrisht n pikn e ekuilibrit.
Mirpo n situatn e monopolit mimet jan m t larta se mimi ekuilibr dhe sasit m t ulta se ajo
ekuilibr.
Tregu monopol karakterizohet nga nj rnie e efiiencs n shprndarjen e t mirave sepse:
1.S pari, ky sistem tregu lejon q burimet t prdoren n mnyr t atill, q n treg t shkaktohet munges
pr mallin q konsumatori dshiron, gj q do t oj n vendosjen e mimeve m t larta.
2.S dyti, tregu monopol nuk i inkurajon ofruesit (shitsit) q t prdorin burimet me efiienc, pra pr t
reduktuar kostot, ndaj dhe siprmarrjet nuk motivohen q t gjejn metoda t reja prodhimi me kosto t
ult.
3.S treti, tregjet monopol i lejojn shitsit t vendosin mime t diferencuara.
 3

MODELI I TREGUT ME KONKURRENC OLIGOPOL

Tregjet oligopol qndrojn midis dy ekstremeve: konkurrencs t prkryer dhe monopolit. Edhe n kt rast
nuk plotsohen dy nga shtat tiparet e konkurrencs s prkryer.
1.S pari, n modelin e oligopolit, kemi t bjm jo me shum, por me nj numr t kufizuar e t
rndsishm shitsish, pra tregu ndahet ndrmjet nj numri t vogl siprmarrjesh t mdha, t cilat s
bashku mund t influencojn mbi mimet.
2.S dyti, shitsit e tjer, prve atyre q formojn oligopolin, nuk e kan t leht t hyjn n treg si pasoj
e kostove t larta q duhet t paguhen pr t nisur biznesin n kta sektor.
OLIGARKI form qeverisjeje n kohn e vjetr e n mesjet, kur pushtetin e kishte n duart e veta nj
rreth shum i ngusht skllavo-pronarsh e aristokratsh t pasur, t cilt shtypnin e shfrytzonin pa mshir
robrit e shtresat e varfra.
MARRVESHJET E HAPURA EKSPLICITE
Veori e tregut oligopol sht fakti q mimet prcaktohen nprmjet marrveshjeve eksplicite, t cilat e
kufizojn konkurrencn.
Ja disa nga praktikat e tregut q konsiderohen jo etike:
1.Fiksimi i mimit
2.Manipulimi i oferts
3.Marrveshjet tregtare dhe ekskluzive
4.Marrveshjet e lidhura
5.Fiksimi i mimit t shitjes me pakic
6.Diskriminimi n mim
MARRVESHJET E HESHTURA DHE PRDORIMI I RYSHFETIT
Megjithse shumica e formave t marrveshjeve t prmendura m lart jan ilegale, politikat e vendosjes
s mimeve n oligopol kryhen nprmjet disa formave t pashprehura t kooperimit.
Menaxhert e siprmarrjeve pjes e sistemit oligopol, nga eksperienca e tyre e din q konkurrenca nuk
sht n interesin e tyre. Ulja e mimeve, si rezultat i konkurrencs, i on ato n fitime m t ulta, kshtu
q shumica e siprmarrjeve e shohin interesin e tyre tek kooperimi.
TREGU DHE KORRUPSIONI
Korrupsioni, i par n kndvshtrimin ligjor, ka t bj me prdorimin dhe shfrytzimin e pushtetit publik
pr t marr prfitime private t padrejta.
Pra, ryshfeti prbn tiparin apo aspektin m t dukshm t korrupsionit. Korrupsioni gjithnj mbahet
sekret. Pr kt arsye, sjellja individuale e zyrtarve t korruptuar sht pothuajse e pamundur t vzhgohet
n mnyr sistematike n jetn reale.
Korrupsioni zhvillohet n shum forma. Efektet e tij jan t shumfishta, ato variojn q nga rnia e
efiiencs ekonomike, n padrejtsit sociale, e deri tek paqndrueshmria politike.
Ndshkimi i korrupsionit prfshin pasojat e largimit nga puna si jan paga, dhe t tjera humbje t
mundshme q duhet t sakrifikoj zyrtari, prfshir ktu edhe ashprsin e ndshkimit t mundshm penal
n varsi nga prmasa e korrupsionit.
1.shkalls s monopolit mbi nj shrbim ose aktivitet t caktuar,
2.t shkalls s liri
3.t shkalls s prgjegjshmris pr kt veprimtari.
N mnyr simbolike kjo do t shprehej me formuln e mposhtme:
C = M + D A, ku
C - Niveli i korrupsionit
M - Pozita monopol
D - Shkalla e liri veprimit t zyrtarve publik
 4

A - Prgjegjshmria (Llogaridhnia)
Komunikimi
Komunikimi nnkupton transmetimin e informatave dhe ndarjen e kuptimit t tyre me t tjer.
shtjet etike t komunikimit jan t lidhura me promovimin e mesazheve dhe informatave lidhur me
sigurin e prdorimit t produkteve, ndotjes, kushtet e puns s puntorve, si dhe situata t tjera t lidhura
me punn dhe natyrn e produkteve.
Gnjeshtra sht njra nga shtjet kryesore etike n relacionet e komunikimit.
17 Dhjetor 2009,
9. ETIKA MENAXHERIALE
Etika menaxheriale ose etika e menaxherit nuk sht kurgj tjetr vetm sjelljet dhe vendimet e tij, t drejta
apo t gabuara gjat procesit t vendosjes dhe t menaxhimit t biznesit.
Etika menaxheriale mund t ket ndikim dhe t ndryshoj njerzit. Archie B. Caroll, studiues nga fusha e
prgjegjsis shoqrore ( sociale), menaxherin e karakterizon :
1.Menaxhimi imoral,
2.Menaxhimi amoral,
3.Menaxhimi moral.
Menaxhimi imoral Termat imoral dhe joetik mund t konsiderohen si synonime q pasqyrojn t
njejtn gj, t vepruarit jo
Menaxhimi amoralKy stil i menaxhimit t ndrmarrjes qndron n mes t t qenurit moral dhe jomoral.
3.Menaxhimi i moralshm
Menaxhert e moralshm jan m s shumti t interesuar t ken sukses n biznes.
Divergjenc mosprputhje e mospajtim n mendime dhe n veprime ndrmejt dy a m shum njerzve,
palve etj., ndryshim mendimesh a pikpamjesh mbi nj shtje; mosmarrveshje.
Diversion veprimtari dmprurse q zhvillon nj shtet armik n nj vend tjetr a n prapavijat e
kundrshtarit me an t agjentve t vet a t grupeve t posame, duke br sabotime, shkatrrime, vrasje
etj. e duke prdorur mjete t ndryshme propagandistike me qllim q ti dobsoj forcn ushtarake e
ekonomike dhe ti minoj rendin politik e shoqror. pr qllime sabotimi, spiunazhi etj.
10.TRANSPARENCA
Transparenca ose mungesa e saj sht n vmendje t opinionit n do aspekt t veprimtaris dhe t
zhvillimeve q ka t bj me interesat e prgjithshme.
Transparenca sht prball politikave vendore, n aktivitetet religjioze, n edukim, n veprimtarit
kulturore dhe shoqrore, por n mnyr m dramatike pasqyrohet dhe ka ndikim n biznes dhe n ekonomi.
N kuptimin m t thjesht , transparenca ka tri elemente:
1) Nj mbikqyrs,
2) Dika t gatshme pr t qen e mbikqyrur,
3) Metodat e mbikqyrjes.
DEFINIMI I TRANSPARENCS
N kuptimin fizik , me transparenc kuptojm t parit e nj objekti nga njra an n ann tjetr. Kjo fjal
sht e prbr me dy kuptime: trans - ka kuptimin e lvizjes me burim t dukshm ( pashm).
Transparenca sht nj parull q e ndeshim n do sfer:
1) Ekonomike,
2) Shoqrore,
3) Politike,
4) Kulturore.
5