-

~r,
IRKA LA MONDON
KUN LA VERDA STELO
UNUA OFICIALA MONDVOJACO ESPERANTA

:IRKAJ
69'Y LA MONDO
.4A KUN LA

rERDA
TELO
DE EPH R. SCHERER
Speciala Delegito de Internacia Centra Komitato
de Ia Esperanto-Movado en Genevo

Enkonduko de ROBERT KR EU Z, Direktoro de ICK

Kun 107 bildoj kai 2 geograflaj skizoi

1933
HEROLDO DE ESPERANTO. KOLN, GERMANUJO
Klisoj la propraj fotografaoj de Joseph R. Stherer
escepte de la Mil() sur pako li. farita la fotografaj()
de Japana Registara Fervojo

Tiun i lihro n
i dedias
al mia kuraa kaj oferema patrino
kiu multe helpis por ebligi
mian mondvojiigon

Ciuj rajtoj rezervitaj

Copyright 1933 by Ileroldo de Esperanto
Printed in Germany. Presita ("e Heroldo de Esperanto
 ENKONDUKO

S ur la sekvantaj pagoj Ia afabla leganto trovos

all o g un priskrib on d e propagand-vojago per kaj
por Esperanto irka la mondon. Al Ia esperantist-
aro i tiu vojao jam estas konata el multaj gazet-
artikoloj en HEROLDO DE ESPERANTO sub Ia
telegram-stila i tolo : ,MON D1 7 0.1 A (.; 0 SCHERER'.
Kiel komisiito de la lniernacia Centra K. o-
mitato de la _Esperanto-Movado mi
okupis min pri iuj teknikaj kaj taktikaj detaloj de
la entreprenado. Mi funkciis kvaza kiel irnpresa-
rio. Pro tio, kun plezuro, mi sekvas Ia peton de la
Moro kaj de I" eldonejo. skribi kelkajn enkonduk-
ajn vortojn al tiu i verko.
De kiam mi partoprenis en la teknika gnidadO
de tuttnonda propagando de nia m o va", mi kon-
statis unu inankon. Ni venkis la. multlingvecon, sed
ni estas v tre nia/favora situacio rilate la distanc-
ojn, kiuj disigas nin cle niaj kunlaborantoj. Ni po-
vus e: uzi la plej modernajn transportrimedojn,
iukaze ni devus foruzi la minimuman tempon por
atingi, la hodiaa rapideco, iujn. partojn de la
tero, kun kiu j ni laboras. Sed mankas hodia taga
unueca organizo, aparte rutinitaj oficistoj kaj an-
io
. . mono por disponi libere. Nia organizo
.

estas nek niongajniga oleo-trusto. nek politika insti-

tucio vivanta. per ;Miaj monrimedoj. Kaj e tiaj
institucioj devas labori la fiksita budgeto kaj
pari. Kiel simpla privat-organizo ni havas niajn
konstantajn zorgojn. Spite al la 1.4randiozeco de Ia
ideo cle Esperanto, ni devas interne kaj ekstere ba-
tali por iu centimetro da progreso.
Niaj universalaj kongresoj kunigas iujare ar-
egon da samideanoj kaj gvidantoj. Tiam kaj tiam
okazas reciprokaj vizitoj. Senesa korespondado
ligas nin kun la tuta mondo; sed ne estas escepto,

VII
ke oni persone renkontas la korespondantojn nur
post 10-jara skriba interrilato, ofte e neniam. IV i
ne konas .sufie unu la alian. Tamen, kiom persona
kontakto faciligas la kunagadon! Ke tio estas apar-
te grava por gvida centra inslitucio de movado, mi
apena bezonas akcenti. Do jam delonge mi esplo-
ris la ebleon, per persona kontakto, intimigi la ri-
lataron, kiun ICK organizis lagrade de post sia
starig,o. Kelkaj provoj ebligis prijuon. Por pli
granda entreprenado tamen foreslis iuj premisoj.
Kiam s-ro Scherer konigis al mi sian projekton,
skribis, post detala studo de io, al mia prezidanto,
s-ro John Merhant: jen nia tipo." Kaj la tute.
vojago montris. ke mi ne eraris. La arango okazis
sur bazo tute klara: egala, dispartigo de respond-
ecoj. S-ro Scherer praktike portis la plej grandan
argon.. Krom la realaj garantioj, kiujn li devis
plenumi, li havis anta si malfacilan taskon sen iaj
antaaj spertoj. Jam dekomence monirigis akord-
igo de ag-prineipoj kaj de labormetodoj, kiu estis la
plej granda garantio por sukcesa kunlaboro. ("iuj
eblecoj estis aniaviditaj. E la libro dekomenee
trovigis en. la laborplano starigita. S-ro Scherer per
reala kompreno idealisme kaj solidare adaptigis al
la koncerni. situacio. Niaparte ni faris ion por fa-
ciligi lian taskon, por eviti a forig,i malhelpojn kaj
malfacilajojn. Ne estas do mirige, ke la teknika
vidpunkto lzz. vojago okazis tieldire sen ia vera
manko. Kiu atente legos i tiun verkon, devos esti
konvinkita, ke por realigo de tia. vojago oni. devam
posedi eksterordinarajn kvalitojn. S-ro Scherer
pruvis ilin dum la tuta entreprenado. La pure o-
g,anizaj detaloj kompreneble ludis gravegan rolon.
Mi ne deziras clelale paroli pri ili i tie; nur special-
istoj interesigas pri ili. e 1 ino de entreprenado ja
ne plu gravas la uzita metodo, sed nur la atingitn
rezulto.
Se ni sukcesis ion organizi kontentige, tio estis

VIII IX
ebla, krom pro la amika sintenado de s-ro Scherer centoj da samideanoj. fidele balalantaj por nia
mem, nur dank' al la. vigleo, laboemo, intereso kaj komuna idealo en iuj partoj de la mondo.
entuziasmo de iuj, kiuj en iuj tr.thlaj landoj ia- Se s-ro Scherer estus farinta nenion ceteran, jam
forme kunhelpis pri la detaloj. Necesas mencii pro tio li meritu.s ies rekonon. Sed li faris pli. Li
subtenon de grupoj, kluboj, societoj, izolaj espe- atestis ne nur la grandan disva.stigon de la helplin-
antistoj kaj delegitoj de LI EA; necesas citi la naci- gvo Esperanto; li anka pruvis dian utilecon. Kaj
ajn societojn, kiuj prenis sur sin la enlandan orga- realig,ante kun ni la mondoojagon, li plenumis ak-
nizon de la afero. Fine devas esti citata la urnalo tualan postulon de la publika. opinio: montri Esper-
HEROLDO DE ESPERANTO, kiu en la propa- anton kiel faktoron de l' praktika vivo interpopola.
ganda mainaro havis la gravan taskon de pel-
motoro por la publika intereso. Nur dank' algi an- Ni imitu tion iam kaj iam!
ka la apero de (":i tiu libro estis ebla.
Ciuj meritas koregan dankon pro sia apogo.
La unuan fojon nia oficiala organizo entreprenis Rob. Kreus., LK.
tian. arangon. pruvis, kio estas ebla per Ia ko- Direktoro de ICK.
lektivo de niaj !ortoj kaj per ilia gusto kunefikigo.
Grandega nombro da objektivaj, sinceraj, entuzias-
maj dankesprimoj, ito de sukcesoj kaj rezultoj.
atestas la aprobon kaj apladon, kiujn trovis nia Cenevo, 2 junio 1955.
iniciato. i litt libro enhava.s sur pago XII tian
spontanean esprimon de admiro al s-ro Scherer.
Kompreneble la vojago okazis ne sen kritiko tiel
pri la entrepreno, kiel pri la mondvojaganto mem.
La kritiko estis diversspeca kaj gi pruvis, ke estas
tute neeble kontentigi iujn. Kiu- nenion faras, ne
bezonas atendi kritikon. Ni devas vidi la realecon.
Ni ne devas postuli pli ol la vivo povas normale
doni al ni. Kaj se la rezulto estus nur
anstata maksimuma, ni devus konlenligi pri gi en
la periodo de l' plej granda rnondkrizo.
Spite al iuj kritikoj la nomo de s-ro Scherer en-
iros la analojn de la. historio de nia movado kaj spe-
ciale de la Internacia. Centra Komitato. Li estas la
unua praktika propagandislo, kiu persone diskon-
igis la nomon de nia universala organizo irka la
terglobon. Li estis Ia unua esperantisto. kiu alportis
persone lzt praktikan helpon. kaj kuragigon de la in-
ternacia gvida centro de la movado al la centoj kaj

X XI
 TABELO DE ENHAVO

Kiel revo farigis plano . 1

Ek al Japanlando! . . . . . 7
Tokio kaj Nikko, tefurboj de Japanlando . 11
Vojaloprogramo kaj la unua semajno . 17
En la norda montaro . . . . 24
En la hejmoj kaj apud la Japana Maro . 28
SPONTANEA VOO PUBLIKA En la klasika centro kaj industria distrikto 34
45
DE ADMIRO Sur la insulo Klinu
Alveno en Cinujo .
.
. . . 51
liongkongo Makao Kanton() . . 60
Angkor-Vat, la plel glora templo de la mondo 68
Scherer, homo energia. rn Siamo, la lando de la blankaj elefantoj . 83
Rapidmova kaj pasia; Suden. trans la ckvatoron . . 91
Javo. la kardeno de la mondo! . 94
Sdierer. hoino tre agema. Kristnasko sur Javo apud fajra lafo 100
Celkonscia kaj studema; Borohuduro kaj vivo popola . . 106
Bali, la insula paradizo! . . . . . . . . 112
Scherer, homo bonkvalita Adiail. sudaj steloj! Javo Singapuro Pcnango Birmo 128
Kaj tre bone edukita; Alveno en Hindujo . . . . . . . . . . . 135
Sdierer. samidean-modelo. Darkilingo, apud ekstrema altcco Benareso, urbo de eterna sankteco 140
Arnromantiko kordoloroi Tal-Maltal . 146
La brilanta gvida stelo; La kasteloj kaj bazaroj de Agro kaj Dein 15 1
Sdierer, la migrulo venka hipuro. urbeto rozkolora Bombeo. urhego cn la . maro 157
Diskutoj en Ia vagonaro] . 163
De publikamas' surbenka; En suda Ilindtdo . . . . . 169
Scherer. vere', impuls', instigo; Ceilono. la Edeno de la orientaj ondoj 173
Sdierer, homo sen intrigo; Tra la Araba Maro kaj la Suez-Kanalo 177
Egiptujo. la donaco de la Nilo . . 180
Scherer, hom' kun sento ama Tra la Bihlia Palestino 188
En hejmland' kaj Fuijama Tra Sido kaj Turkujo . . . . 197
Scherer, hom' kun varmo Greklando, la naskejo de la belaj artoj . . . . 205
En la suna Italujo. Vatikana Urbo kaj en Ia plej malgranda respubliko
Por virina e!armo de l' mondo S. Marin . . . . . 210
Svislando . 218
Sdierer, ne forgesu nin Oenevo . . 224
Pro beleco de knabin'l Kongresaj tagoj en Krakovo 227
restatmosfero en Poluio 232
Al la Ora Nordo . 236
A. Radecker, Nurnbergo, Germanujo Sa1tegnj tra Eropo 240
Miaj lastaj tagoj en Efir000 267
Rcveno al Usono . . . . . . . 262
AlJono: Seienea - teknika komentaro kaj listo de. urb .-norroi 267

XIII
XII
IRKA
LA MONDON
KUN LA
VERDA
STELO
r

KIEL REVO IyAH1OIS PLANO

Estas la revo de irr knabo, knabino kaj plen-
kreskulo. vojai tra fremdaj landoj kaj vidi la
mondon. Estas la forta deziro de iu lrc,rno. veturi
al la maro ir al la alta montaro kaj, se eble, vidi
tropikajn landojn. seill inajn dezertojn kaj glaciajn
.

regionojn. !amen tuottilvojah por la plej multaj

homoj restas revo neatingebla.
/kokan tni T11'11111111 kurailis esperi vidi Ame-
rikem Allem kaj .\ Irikon. 11 i estis bankoficisto.
('Iiitagr mi stenograis kaj maIinskribis en kvar
linpoj divi1-,aj: mi kalkulis monon, tenis librojn
iaj parolis kun klientoj, kiuj venis el landoj m.al-
proksimaj. Ili laiidegis la belecon de Lucerno, mia
liejmurbo; sed mi, kontraile, revis pri oceanoj kaj
tropikaj admiroj. Tamen mia mono kaj tempo per-
-

mesis al mi fari nur mallongajn. vojaojn tra

Svislando. mia patrujo.
Sed subite aperis nova stelo en mia vivo. Mi
lernis Esperanton. Post anonceto en Esperanto
Triumfonta (nun Ileroldo de Esperanto) mi ricevis
I2 respondojn el dttdeko da landoj. Subite mi ha-
vig multajn amikojn. kaj mi ekvojakis tra la plej
lwlaj partoj de Eiiropo. tra Italujo, al la Riviero, al
Anglujo, Cehoslovakio, Aiistrio kaj Hungartijo. Mi
partprenis kongresojn kaj faris ludojn da foto-
gralajoj. Sed anstatail kvietigi, nur kreskis mia
II% enturenta spirito. Aniarten. antaen! Mi iris al
Umono. denove laboris en bankoj kaj fine ekloAis
en la bela kalifornio. Kun s-'ro Bati* mi fondis la
Esperanto-klubon de Los Angeles, fariis tia pre-
zidanto. estilis I]EA-delegito kaj fervore instruis
Esperanton. En miaj liberteinpoj mi denove vojais
nun al la Rokaj Montegoj, al la de.zertegoj, al la
Granda Kanjono, al la Morta Valo kaj aliaj mir-
indajoj de Okcidenta Urson. (ie mi fotografis kaj
skribis artikolojn. Duni kelka, tempo mia koro estis

Scherer 2
1
 kontenta en la paradiza Kalifornio iom post
iom aperis nova aveni !Immo kaj 110N ili revoj. En
-

la sama proporcio, kiel kreskis mia Iparkonto e la

banko, kreskis ankati mia kuraa Cu mi eble, foje,
-

vojaos al japiiiinjo? Cu eble al Hindujo kaj

. mi

preska svenis e la penso u mi eble iam faros

vojaon irka la mondon? Sed, ho ne! Tio estus

ja revo freneza.
Por propagandi Esperanton, mi intervjuis la
plej famajn fi I mdirektorojn. de Hollvwood. Mi fo-
tografiis, vespermanis kaj dancis kun la plej fa-
maj filmsteloj kaj filmdirektoro (Fred Niblo. Carl

Laemmle, Norma Shearer, Tom Mix, Billie Dove,

Lupe Velez kaj aliaj). Aperis la bildoj en centoj

da gazetoj irka la mondo denove por propa.-
gandi Esperanton.

Dume, mia revo min konstante persekutis.

Mondvojao! Aventuroj! Anka mia Iparkonto
estis iom pli granda; sufius por kelkmonata voja-
ado. Cu mi eble povus gajni iom da mono survoje?
Mi povis paroladi en ses lingvoj diversaj. Mi povis
fotografi kaj skribi artikolojn. Sed mi tuj konsciis,
ke mi bezonas la helpon de internacia oficejo. Do
mi skribis longan leteron al ICK, la gvida cen 1 ro de
la Esperanto-movado en Cenevo. Mi atendis la
respondon scnpaciencc kaj kun granda scivolemo.
La respondo venis, rapide kaj objektive. ICK
principe akceptis, sed postulis klarigojn pri dek .

da demandoj. El tio mi tuj vidis, ke la gvidado de

la afero estos en la mano de lefo, kiu estas spert-
ulo, ke mi povos al li konfidi la teknikajn detalojn
de mia vojao. Dum dtiona jaro, en rapida sin-
sekvo, ni interIanis leterojn de 5-10 paoj, kaj
rapide mia revo fariis definitiva plano. Dum tiu
febra korespondado mi jam havis plenan okazon
por admiri la oganizan talentOn de s-ro Kreuz, la S-ro Joseph 12. Scherer en interviuo kun s-ro Carl Laemmle.
estro de la cficejo de ICK. estro de la granda llniversal-flimfareio en Hollvwood

I
3
 Dume mi preparis dek paroladojn kun po 300
lumbild(9, elektitaj el mia propra kolekto de 14 000
mynti.oi. Estis kolosa teknika laboro. Mi labor-
citis 14 4 ) v esperojn kaj noktojn, post la bankotie-
mit \li ricevis rekomend- kaj salutletcrojn de la
komerca Cambro kaj de la urbestro de Los Ange-
li,. de diversaj filmeminentuloj, de Ia loka direk-
tiu..r de la Amerika 13ank-Instituto kaj aliaj. Kiam
sun belan tagon en julio 1930 la preta plano aperis
e' 11 Ia I.lI Neranto-gazetaro, neniu havis ideon pri la
n ',ap ogo n it di ti la boro farita.
'Nek viis Int nkedoj, privataj invitoj, gazetart i koloj.
rad'. lixattdigoj. Mil detaloj rapiclis tra mia cerbo,
jam laboris kiel atomato. De la multe sur-
prioltotj bankestroj mi ricevis belan oran brak-hor-
jhn kaj, libervole, ili donis al mi forpermeson por
unu jaro. Lasta bankedo en la luksa Hotelo Vir-
frinia cn Long Beach, en la rondo de cento da sant-
ulcattoj. La Esperanto-Klubo de Los Angeles min
elektis ,Dumviva honora Membro", kaj la sekvin-
IIII tagon mi komencis mian mondvojagon kiel
Delegito de ICK".

Adiaa manprerno de la mondfama tilmaklorino Lupe Vele..

al la mondvoiatonta s-ro Scherer

4 5
1., I. I , .1 A PA N LAN DO 1
ILI paerserpentoj, la lastaj ligiloj de
1,s sapo kun Iel lando. kaj postrestas la amikoj sur
1,1 1,11j,,. Ili lebr flirtigas siajn manojn, naztukojn
Ilagoits kaj krias anl.oratl: Cis la 1.e -sido!" kaj
%tukon lelieoes!" en dek lingvoj diversaj.
Male avide l n nlu ieste la japana ipego Tat-
.sti, %Iom" glitos .1 la moderna haveno de Los
soelei. kaj 4.1..(tints norden laUlon.ge de la Kali-
lestesso sesssrl,td.i. Estas merkredo, la 17-a de sep-
omusbess 1 110, soni post la dua. neforgesebla
oolo por ili tuta vivo.
sur sui41 brusto brilas la verda stelo, la rnal,:ia
universala pasporto, kun kiu mi esperas
,I1 la mondon.
Esta , iiiirinda vetero, kaj iuj pasakeroj admi-
ra la belan rnarbordon. Multaj in neniam. re-
1,1 , Aliaj esperas, sed certas neniu. Tia estas la
firt ,le l' homo. Cu lni revenos ? ? Dio scias. En
p,, ,a1 mi havas veturbileton por la tuta mond-
sed tamen sen garantio. Post kelkminuta
ipoto sur la ferdcko mi malaperis en mia kajuto
sun. 14ribi, skribi, kaj legi. Plej unue dank- leterojn
1)-ro Witt, s-ino Horn, s-ro Dudding kaj aliaj
pro granda helpo donita al mi en mia malfacila
prepara laboro.
I 111 tagojn en Sian-Francisko. La iama
fondita de hispanaj misiistoj anta 150 jaroj, ho-
dian estas belega, moderna granclurbo. Nubgratuloj
les i ns kiel blankaj pingloj en la bluan ielon.
Asl'illiij kaj parkoj kaj mirindaj marbordoj.
KVainkttru detruite kelkfoje dum tertremaj ka-
tastrofoj. Sart-Erancisko iam denove ekstarts pli
glora kaj bela. Min gastigis s-roj Vincent, Ames,
ltosher, I3eard kaj aliaj lokaj samideanoj kaj mal-
novaj amikoj. En San-Francisko mi faris mian
unuan paroladon kiel Speciala Delegito de ICK".
Antall LI I wveturo mi ricevis ankora du pliajn
Iitingojn. nome: Delegito de la Esper-
anto-Asocio de kalifornio kaj Speciala Sendito
-

elr la Esperanto-Asocio de Norda .Ameriko". Do mi

nto, pleaplene ekipita per sufiaj titoloj.
`NI`k is du gloraj semajnoj sur la Pacifika Oce-
ou. Nia ,^4ipo sin direktis unue sudokcidenten al
Iu flavajn llistiltiro. Ni uis belegan veteron. Oni
mattAis, dormis, legis kaj promenis, a dancis, ludis
li n) babili*. \li plej ofte laborcgis. La suno kaj la
luno aperis regule. kaj nokte la steloj brilegis en
eimpiko grandiozeco. In.spekto de la gipego. Vera
iltairto kun plej modernaj aparatoj. luksaj _salon-
/botoj kiaj kvar gigantaj svisaj motoroj.

I lavaja romantiko! Kiu ne jam legis pri la het-

et. de la Havaja Insularo, en Ia mezo de la vasta
Patifiko? La insuloj estas famaj en la tuta mondo
pro la ravaj tropikaj marbordoj, pro la paltnaj
arlatroj. la romantikaj vulkanoj, rieco de I"
floroj kaj pro sia milda klimato.
(e nia alveno en Honolulu, la efurbo. salutis
rilmt 4ipn orkestro per korttp;aj havajaj melodioj.
Horgirlitodoj (lei) estas jetataj irkat't la kolon
Ie kiu alvenanto. Malnova kutimo komencita de
kaj gastamaj insulanoj kaj datirigata de
homoj. kiuj ekloas sur la Paradizo de la Pa-
eifiko. lloditti1 nur 7% de la insulanoj estas veraj
kaj pursangaj havajanoj. Unu kvinono estas blank-
ulj. kaj la resto azianoj. La insularo estas usona
posedao Litj produktas kolosajn kvantojn da ana-
nasoj kaj sukero. kiuj estas eksportataj al iuj
mondpartoj. En la vendejoj logas tropikaj fruktoj,
kaj 1.ie vidikas amasoj da floroj. jasmenoj, cereusoj
kaj multaj aliaj.
Ce la mondfama ,.Waikiki Beach mi nakis al la
-

9
 Ittlticstiti
1
koral-rifoj. sur kiuj sin rompas la ondoj. Oni re- 110.11\s,
/

venas al la lando. rapide kiel sago, rajdante sur

tabulo puata de ondo. La originalaj insulanoj tion
faras starante. Vespere, sub la pulmaj folioj, ek-
sonas dolaj havajaj melodioj, kaj dancas knab-
inoj kun jupoj el speco de pajlo, la famajn hu/a-
dancojn, en kiuj ili movas kaj skuas siajn koksoju
en stranga maniero.
Inter lionolulu kaj japanlando unu tago estis
ellasata el nia kalendaro. Post la dimano tuj venis 1
la mardo. La 29-an de septembro 1930 mi neniam
travivis.
Vojagante okcidenten, oni devas konstante mal-
fruigi la horloon. La tagoj pro tio estas 24;4-25
horojn longaj, kaj ie en la mondo devas esti linio
por cllasi 24 horojn a, vojaante orienten, por
Malnova kaj moderna Japanlando harmonie renkontilas
enmeti unu tagon. Tiu linio trovigas sur la 1S0-a
meridiano en la mezo de la Pacifika Oceano.Ja-
paulando do ne nur lalipro verbe, sed anka fakte
-

estas la Lando de la Levianta Suno'`. La okazo

estis festata per aparta festmanko kaj artaj fajr-
ajoj. Post tio ni irr j senpacience atendis la tagon
de nia alveno en Jokoba mo.
TOKIO KAJ NIKKO
CEFURBOJ DE JAPANLANDO

Atm muldika fadeno naganta sur la kci-

kota horizonto. Frumatena alveno en la vasta
haveno tie fokohamo. Unua sunlevigo en la lando
de Ilr levilanta suno! Cojegis mia vojakema koro.
japattlando min salutis. En tiu momento rea I-
igis la revo de multaj jaroj. Sed ne en lando fremda
kaj malvarma mi al-venis. Mi sciis, ke atendas
la kajo ar da amikoj, kun. kiuj mi povos paroli sen
ia !nal facilaj.
Malrapide mia ipo alproksimigis al la kajo.
Amaso da homoj salutis kaj kriis. Scivolema
staris sur la ferdeko. En mia mano flirtis verda
tandardeto. Kaj subite inter la homamaso mi ek-

10 11
 vidis aron da samideanoj kun grandaj verdaj stan-
dardoj.
llo, bonvenon, bonvenon! ili kriis al mia fer-
deko. KortuAile mi respondis. Emocia estis la
sceno. Ekscitita estis mia animo. Esperanto funk-
ias! Esperanto vivas! E en la malproksima Ori-
ento samideanj volas esti fratoj al iu. kiu parolas
la lingvon genie eltrovitan de D-ro Zamenhof. Estis
larmoj en miaj okuloj. Jen la unua bilmomento
de mia ni ondvo ja A
- !
Fine mia ;,'ipego estas ligita al la kajo. Ek-
svarmas la homoj en iuj direktoj. Post kelkaj se-
kundoj min jam irkatias kvin jurnalistoj, tri ga-
zet-fotogra fistoj. kaj dudek da samideanoj. Sur
la ferdeko ni iuj fotografas kaj fotografas. Flu-
gas eentoj da demandoj. Sed unue mi respondu al
la jurnalistoj de 'fokio. Mian tutan vivhistorion ili
volas ja scii. kaj fine ili demandis: tiom do you
like Japan?" Konsternite mi ripetis: Kiel al mi
plaas japanlando?? . al mi . . .??" Sed post
..
dua sekundo jam flugis la respondo: ..Mirinde!"
Inter la bonvenigantoj estis s-ro Niko H. Slinger.
}Iolanda urnalisto. kiu estis lerninta Esperanton de
mi dum miaj lastaj semajnoj en Los Angeles. Sed
li ekveturis unu semajnon pli frue kaj e mia al-
veno estis jam tute entuziasma pri Japanujo.
Kiam fine sur la kajo. min salutis aliaj gesam-
ideanoj per afablaj vortoj kaj varmaj manpremoj.
Post te-kunveno kaj mallongaj salutparoladoj en
restoracio de Jokohamo ni veturis 30 kilometrojn
per iratnvagonaro al Tc.)kio.
Tokio, tria urbo laca grandeco en la mondo.
ol 5 000000 logantoj. (',efurbo moderne rekonstru-
ita post la terura tertrem de 1923. Stacidomo ko-
Lusa, lui' okcidenta stilo, irkailita de aliaj moder-
tiaj grandaj ofietkonstruaoj. ute aptirle en
%grimpi knritrasto la Imperiestra Palaco, irkaiiita
le malnova rikvaosajo kaj grotcskaj pinarboj cent-
Ju,.. rs okaj.
I lel estas en la luta japanlando. Kontrastoj
flv. 1.3thoparj kmr-domoj, kaj hejrne moroj kaj
leNloitimoi malmulte Zankitaj. Modernaj fabrikoj.
aricle. nia j bonegaj uni-versitatoj, kaj
apude virticin.tio .2 00 jarojn malnova.
ukit; within nomita jedo, estas malnova
urntm kylr crrcc Anta sidejo de la ifokugailaj
4.4bitti,/, iru( fa i I io fondita de Iejasu; hodia la
'raki,,' dr la rrIrperiestro kaj de la plej grandaj ban-
koj el. la Oriento. Centro de turismo kaj de bon-
Irmoja sistemo. Parkoj grandegaj, temploj
.olons I ora j kaj sanktejoj belegaj. Teatroj i:..itt-
periaj. restoracioj kaj kafejoj luksaj kaj malriaj.
tonvesidejoj kun brilaj elmontroj de orientaj ob-
iktj. I..a Miuukoi, S'irokija kaj Macuzakaja ri-
Nttlam Inri beleo kun la Prinlemps kaj Bon lfarche
Parizo. Stratoj larkegaj kaj stratetoj sennorn-
braj. Luksaj bulvardoj kaj longegaj lefstratoj.
un s-ro Ossaka kaj aliaj samideanoj lui vizitis.
multa vi el tiuj vidindajoj. En la grava librovend-
roor tokio-d citi admiris la grandan provizon de
1..peranto-libroj. Promenado sur la Ginza. la
Itroadway de Tokio". kaj vizito al la .Arenta
tatimido". kie bonhumoraj samideanoj 'kunvenas
Noma bit tv.
Sur la .4 trabij svarmis rikoj kaj antomobiloj.
I ram vagAinoj kaj homoj. Estas mirige. kiom multaj
virinoj laboras. Ili estas e oforoj kaj trambilel-
tstoj: ili funkiigas liftojn. vendas benzinon por
rititornobiloj kaj gvidas turistojn. En la stacidomo
ili akceptas leterojn kaj transdonas ilin al la adres-
ita i li pli malfrue tie preteriras. Sur la mallargaj
si rateto j vidikas sennombraj infanoj.
Vere. Tokio estas urbo moderna. Por la komerco

kaj la publika vivo ekzistas domegoj kaj stratoj
largegaj. Sed la plejmulto de la popolo loas en
kvartaloj kun kvietaj stratetoj, en lignaj dometoj
kun privataj gardeneto j.
Yespermanko en la hejmo de s-ro Ossaka, verk-
-
isto kaj plej bonkora, sincera amiko, la animo de la
Esperanto-movado en tiu parto de la mondo. Li
loas en tipe japana dometo en pura indikena
kvartalo. Niajn uojn ni lasis e la enirejo, kaj en
la ambro de la dua etao ni eksidis irka mal- 1 41 SUMOJ
alta, lakita tableto.
Okcidentan() apena povas imagi gastmankon
sen forkoj, kuleroj, traniloj, butero, pano kaj ter-
pomoj. Sed mankis e seoj. Ni eksidis sur ku-
senoj kaj sur niaj piedoj falditaj. Doloris niaj
kruroj tre balda , sed ni brave eltenis. S-ro Ossaka
instruis al ni manki per la japanaj bastonetoj, kiuj
nomikas
Unue oni trinkas verdan teon sen sukero. En
Japanujo oni doligas la lakton. Anta iu mank-
anto staras diversaj tasosimilaj ujoj, en kiuj trov-
ikas fiAosupo, boligita rizo, angiloj, agarikoj. lego-
moj. radikoj. omaroi, fioj rostitaj kaj krudaj. Pee-
etojn de la kruda io oni trempas en akran, fer-
mentintan sacon. El malgrandaj tasoj oni trinkas
la supon, kaj el etaj tasetoj rizvinon kiu nomikas
seke. Anka pomoj kaj oranoj vidikas e la ja-
punaj mankoj.
Servis ion tre senbrue kaj surgenue la edzino
kaj patrino, unue iuslinte per Ia frunto la kanmatan
plankon.
Sekvis vizito al la oficejo de la Japana Esper-
anio-Tnstituto. Mi miris pri la praktika arano.
Dometo tute japana kun plankoj el kanmatoj. Nur
e la enirejo trovig-as stratni-vele eementita planko
(proks. 3 kvadratmetroj), kie oni lasas siajn uojn.
Nur en la trumpoj ait nuclpiede oni rajtas vagi tra
ja pana domo. Malsupre oficejo bone ekipita. Sur
14
la dua etao kunvenejo kaj libraro modele aran-
ita. Multaj historie valoregaj libroj kaj revuoj el
la frua epoko. Donace mi ricevis belegan Esper-
gvidlibron pri Japanlando.
I iel finikis Ia kvara de oktobro, mia unu tago
en la lando de la krizantenioj kaj erizfloroj.
Villito al iNikko, la &Farbo de la pilgrimantoj.
diras: ..Ne uzu la vorton_ ,mirind.ebela'
pomo ol vi Nikkon." Ciu mondvojaganto iras
Nlikth Felie ne kiel iuristo, sed kiel unu el
gupo da honhumoraj gesamideanoj mi vojais.
Niikko cedas urbeto kun 10000 lokantoj, 500 metr-
...io alie en la montaro kaj 150 kilometrojn norde
tir I .kio. Apude, sur monteta deklivo, abunda.s
plej titirindaj sanktejoj kaj temploj, kiuj reprezen-
ta kristalitc la civilizon de la lastaj jarcentoj. Plej
,
.ure kuras duono de la cindroj de lejasu, la plej
fama Acoguno, unu el tiuj potenculoj, kiuj dum
multaj jarcentoj regis Japanlandon. Kvankam an-
ian 60 jaroj la imperiestra familio regajnis la po-
von, en la okuloj de la popolo la mortintaj Aogunoj
sankinloj. Por iuj oni konstruis novan mir-
intim* sn nktejon en la plej sankta loko de la lando.
1,n tuta montflanko estas fakte kovrita per pa-
gooloj, manktejoj, temploj, lanternoj, torii-pordegoj
kaj maiizoleo'. Ciuj rcbrilas la plej altan evoluon
de la .1apana kaj lina arto. Ili staras unu post la
alia. f!iiiin pli alte. is kiam oni alvenas plej supre,
c 1,1 tombo de Iejasu, la Napoleono de Japan_lando.
Vere vidindaj estas la mirindajoj de Nikko,
kreitaj de multaj miloj da artisto' kaj metiistoj,
kiuj laboregis dum dekoj da jaroj por konstrui la
belajojn. temploj kaj sanktejoj, kiuj kostis
multajn milionojn da dolaroj, estas konstruitaj el
nitiliekostai lignoj; ili estas serenaj, malhele bru~
13
naj, sed tamen ili brilas, ar la randajoj estas per
oro ko-vritaj. Granda pagodo, 50 metrojn alia, unu VOJA-PROGRAMO
el la plej belaj en la lando, salutas apud la vojo.
La plankoj de la temploj estas kovritaj per rua KAJ LA UNUA SEMAJNO
lako kaj kanmatoj, kaj konstante ni devis senuigi
Iteveninie de Nikko mi ekliensis pri laboro.
niajn piedojn, ar nur en la trumpoj oni rajtas
Lundon I ranimene mi ekzamenis la progranion
eniri. kenrigitail de la jupanil speranlo-Inslifuto. Mi
Niaj gvidantoj, Prof. Okamoto kaj la artisto
miregin pri la orailko de la detala plano por mia
s-ro 0ohai, klarigis mirinde la belajn misterajojn
k %111(beuinjua remado (11 Japanlando. ei montris la
ne per tedaj detaloj, sed per in.timaj rimarkoj. Tiel
nississiojet dr la al venoj kaj forveturoj de la vagon-
mi povis vere kapti la spiriton de Nikko. Kaj iliaj
Illoroladuj en ..O diversaj urboj. Grandega
du edzinoj per gajaj ridetoj kaj armaj kostumoj
offonion lalwro! 1.a japanaj samideanoj eitizis iun
donis iom da vivo al la loko. Estas en Japanlando
71 000 budhistaj temploj kun 181 000 pregistoj, kaj onitinittin de mia restado. kvankam mi antae petis
dia, tont libera la necesan tempon por grimpi sur la
171 000 intoismaj sanktejoj kun 15 000 prelistoj.
Estas 12 budhismaj kaj 13 intoismaj sektoj. Vere
pinton (h. la Fujijamo. Tro multajn invitojn oni
*onin* al "loki por fari paroladojn, kaj tro multajn
malfacila tasko, kompreni la diferencojn. La sa-
In JI I devis rifuzi. Do mi devis entombigi mult-
man diras la japanoj pri la 12 diversaj formoj de
inrcttt revon de svisa koro. Mi ja vojais kiel Spe-
kristanismo en Ja pa ii lando pred i kataj.
ciala Delegito", kaj tio signifas laboron.
Malsupre e la rivero ni admiris la belan okto-
bran pejzaon. Brilis la foliaro en multaj koloroj, En Tokio la lertega sekretario de la Institut,
x-ro I lirasaiia, kaj s-ano Kidosaki helpis min kva-
kiuj bone harmoniis kun la mondfama, ruge lakita
Dia Ponto". Sekvis vizito al la fama Cuzenji-Lago, Zn miaj personaj sekretarioj. Mi faris diversajn
1200 metrojn en la alta montaro. Survoje ni admiris vizitojn al bankestroj, gazetejoj kaj universitataj
la Kegan Akvofalon (75 metrojn alta) kaj aliajn rrofesoroj. ('iuj miris, kiel bele kaj same Esper-
anto fluas el la buo de diversaj nacianoj. I.a tag-
belajojn de la multe favorita somerrestadejo. Estis
jurnaloj Nii Nii kaj Tokio Asahi tre favore kaj
vere belega dimano.
-

fervore skribis pri Esperanto dum mia tuta restado

en Tokio. Kaj same favore raportis la urnaloj en
Ia aliaj urboj, kie mi devis fari paroladojrt. En la
intervitioj. kiuj ofte dailris tutan horon, mi devis
ankaii diri mian opinion pri la jaoanaj kutimoj,
virinoj kaj lokaj vidindajoj, kaj aperis miaj ladoj
kiel ,vortoj de eminentulo". Kiam mi vidis, ke tiaj
arlik'oloj multe helpis al la sukcesigo de miaj parol-
adoj kaj al Esperanto enerale, mi. volonte kon-
sentis, ke mia nomo estu uzata kiel ilo al bona
celo. Mi kolektis pli ol cent diversajn gazetajn kaj
jurnalajn eltranlajojn pri miaj paroladoj kaj vo-
16 Scherer 3
17
jaoj. Ne nur laborvizitojn, sed anka amuzvizit-
ojn kaj festenojn aranis la samideanoj de Tokio..
Vizito al la Tokio-Teatro estis la bonega ideo de
s-ro Ossaka. La tuta programo daris de la 4-a is
la 10-a horo vespere. La japanoj ne estas kontentaj
pri nur du-hora prezentado. Ili volas ses-horan
programon. S-ro Ossaka timis, ke eble mi kaj s-an(>
Slinger enuios post 2-3 horoj. Sed li eraris. Ni
havis jurnalistajn okulojn kaj e fotografis divers-
ajn scenojn. Facila tasko, ar la aktoroj kaj ak-
torinor movias tre malrapide a sidas tute tran-
kvile dum kvaronhoroj. Ni faris stenografiajn not-
ojn la la klarigoj de nia afabla gastiganto.
La programo konsistis el tri teatrajoj: unue du-
hora klasika dramo, poste du-hora amludo kaj fine-
komedio. Por niaj okuloj de okcidentanoj io estus.
Iajninta komedio, se s-ro Ossaka, dum la prezent-
ado, ne estus klariginta al ni la enhavon. En la
dramo juna knabo, dunaskito, devis per glavo sin
mortigi por eviti eblajn postajn familia batalojn.
Daris tutan horon, is kiam la knabo efektive sin
memmortigis, kaj poste li parolis ankora unu ho-
ron Iris la fino de la dramo. .La amludo montris la
malfacilajojn de forkurintaj geamantoj. En la ko-
medio malria mortinio estis portata de dometo al
dometo kaj daneigata je la teruro de la vizitatoj,
is kiam la najbaroj konsentis doni la monon por
deca festmano kaj enterigo. Ploris la askult-
antoj per sia tuta animo; a ili ridis per sia tuta
koro.
du j geaktoroj estis viroj. 1 I i tiel bone person-
igis virinojn. ke mi tute ne estus rimarkinta la
trompon, se mi ne estus antae sciinta la japanan
kutimon. Nur en la modernaj teatrajoj povas ludi
kaj danci ..veraj virinoj ` .
.
Ce. 11T111 flanko de la scenejo kantisto per gora
voo plorkrie klarigis la scenojn. Liutisto kun tri-
korda instrumento akompanis lin per malgajaj
18
tonoj. licipate de taniuristo. kiu sidis kaite mal-
anta la kurtenoj. Taktisto frapante la plankon
per lignaj tabilletoj akompanis la alvenon kaj for-
mon de la aktoroj. Malanta la efaj aktoroj karis
tesifloroj (11 nigraj vestajoj.
Inter la tentrajoj oni vespermanis kaj rigardis
ln belegan teatron. En la pazoj mi havis la ple-
turon ;tondi kun tiu fama samideano, Prof.
km. kiel eqtri# dr la nrologia observejo en Taieno,
skrtim .iajn rottrijn en Esperanto.
Ion IA rdinio de Prof. Okainoto, ni vizitis la
Mk-oktoiithalt.endejon. Si montris kaj kompetente
likoithe Ohm pri virinaj kinaonoj. La fako por edz-
m4si ktiliono-iitofoj estis plej multe vizitata, spe-
iAhr tfr barmaj fralinoj. En Japanlando iu vir-
to., deval propramane fari siajn vestajojn kaj tiujn
dr *tuj edzo kaj infanoj. Nur en subita bezono, e
morto Mi malsano, oni dungas kudristinon, a men-
do% la vestojn e profesia kudristo. En la teatrejo
dtc ionvendejo mi miris, ke tiel gracie oni povas
danci japane en tiuj belegaj, sed lalajne ne kom-
fortaj kinionoj. Post kiam la obi estas zonita, pre-
zentika bildo vere fotografinda. Hodia estas an-
krai] nur malmultaj virinoj, kiuj havas duoblan
rolmrou. Junaj knabinoj iras al la lernejo kun
europaj vestajoj; sed kiam ili maturias, ili ene-
rale 11/41s kimonojn.. La viroj, kiuj laboras en
fabrikaj kaj oficejoj, dumtage vidias en eropaj
vent:qui, tted vespere en la hejmoj ili preferas la
k imonon.
*
Mia radio-parolado en Tokio postulis multan la-
rn. Severe kontrolataj. la racliostacioj postulas
antae inanuskripton. Do ni preska tuta anta-
tagmezo mi do cliktis mian estonta!' cluonhorau pa-
roladon al du samideanoj, kiuj kun multa peno tra-
dukis la okcidentajn ciferojn en la japanan siste-
21
19
mon. La japanoj kalkulas per dekmiloj anstata
miloj. Kiam mi diris, ke 500000 turistoj venas iu-
jare al Los Angeles, ili per japanaj literoj skribis
..kvindek dekmiloj da turistoj venas".
La radio-stacio JOAK staras sur monteto en
la bela Siba Parko. Ni alvenis per eleganta ato-
mobilo, sendita de la radiostacio. e la enirejo
kelkaj armaj fralinoj en belegaj kimonoj nin sa-
lutis, klinigante profunde, kaj ili tion ripetis, kis
kiam mi mem esis riverenci. Kiel kutime, ni unue
trinkis teon. Sen oa neniu konversacio a radio-
parolado povus esti komencata a finata en Japan-
lando. En iu hejmo, en iu oficejo mi devis trinki
teon e la alveno kaj anta la foriro. Car mi faris
multajn vizitojn, mi trinkis iutage proksimume 25
tasojn da teo. Felie, estis nur tasetoj. Sed tamen,
imagu, 25 tasetojn da teo sen sukero! Nun mi kom-
prenas, kial pli ol la duono de la japana teo estas
konsum.ata en Japanujo mem.
Ni pasis tra multaj pordoj, e kiuj iam iu klin-
ikis duone kis la planko. La japttnaj stacioj estas
bonege kaj belege ekipitaj. Apud la mikrofon
staris kutime pigmea pinarbo ai bukedo da kri-
zantemoj. Parolado pri Hol ood ; trad u kis i n
majstre kaj elegante s-ro Kijoilti. poeto kaj dram-
verkisto fama tra tuta japanlando. (iuj gazetoj
raportis pri la sukcesa aranko.
Krom tio okazis kelkaj lumbildparoladoj en
Tokio kaj irkaa: en I liraeuka (500 personoj),
en jokohamo (400), en la efsalono de la. Tokia
urnalo Nii-Nii (500), en la Kiboa-Centro (300)
kaj al 200 scieneistoj de la Japana Insiiittto de Fi-
ziko kaj ffetnio. Mi faris anka kelkajn internajn
paroladojn. C.1.e helpis lertaj samideanoj kaj ar-
maj samidett tt inoj. Nomoj kiel Simizu kaj Fukukita
neniam forgesikos. Jokohamo ankorait montras la
signojn de la terura tertrema katastrofo de 1923.
(0
)
I bitaga vojako al izuoka. Mia vagonaro pasis
e Ia pieduj de la mirinda Fujijamo. Monto majesta
kaj ekstreme gracia. Monto plej sankta, kies pinto
bliinkeizu (3778 ni) kontrastis kontra la ielo blu-
ega. En Iu somero dekmiloj da homoj pilgrirnas al
Io pinto, ;.(1 Ili la atuno kaj vintro la neaj
ventoj kaj glaciaj uraganoj estas danleregaj.
Alartintka esto. la plej grava eksport-urbo de la
r
ilI lio ts.. %tsn akreptis e la stacidomo la loka
mous
d o en , o Titkalite;i kaj aliaj samicleanoj. Ni
+1,11 la ;Iu plej gravajn te-pakejojn. Sperto tre
si Mi rievis valorajn informojn pri la in-
koj la % ivkondi&ij de la laboristinoj. Vi-
-okit s1 Ia grava urba biblioteko, kiu enhavas unik-
entintliantajtt librojn. Parolado al 400 membroj
du Io loka komerca ambro kaj de la Teo-Gildo
esti lerte tradukita japanen de s-ro Takahali. Eks-
1 kurso kun samideanoj tra armaj pejzao, riz-
katnpoj kaj te-kulturoj Al la fama kaj belega
monteto Kutiosan, kie kuas parto de la restajoj de
Iri plej fama' oguno Iejasu. La. kanzthi, a into-
imita pastro, invitis nian grupon manki niajn iun&
opi en la pastrejo. Li e vestigis sin per la oficiala
ecrentnia robo, ptu ke mi povu fotografiki kun li.
l'estie li persone klarigis la multajn vidindajojn. Ni
pasis tra mulittj torii, kiel nomikas la liberaeraj
ptortlegoj el lignaj, bronzaj a tonaj kolonoj kaj
horirtuttalaj trabegoj. En la ()klinojn, a'. plej pro-
funda sanklejo". la estiminda pastro donis al ni
sanktajn kukajojtt el blanka rizfaruno, kaj iom da
a sankta vino, kiun ni trinkis el malgran-
daj sakazuki (teleretoj).
Vespere sekvis ceremonia vespermanko. Ceestis
aro da eminentaj urbanoj. iuj en eeremonia.j ro-
boj. Ni sidis sur kuseuoj, kun la dorsoj kontra ii la
111111'0i de la alithrego. Anta iu mankanto staris
individua. malgranda. lakita tableto. 40X40 em,
lara kaj 20 cm alta. Carmaj gej.o-knabinoj kun
21
aparte mirindaj kimonoj. artaj har-aranoj kaj
dike pudritaj vizaoj servis kiel kelnerinoj. Post
la mano ili dancis belege, kantis iom rake (por
miaj mallertaj oreloj de okcidentano) kaj ludis
kortuAajn japanajn melodiojn per trikorda
misen, speco de liuto. En la komenco de la festeno
ni iuj diris kune itaciakimas" (ni dankas Dion,
ni ekmanu), kaj per niaj oltat ni ekmanis sen iu
ordo a regulo, samtempe el diversaj tasetoj.
La gejAo-knabinoj konstante replenigis niajn
riztasojn kaj vintasetojn, is kiam mi diris ,,rno
taksan" (mi manis sufie). En la fino ni iuj diris
kune goisosarna" (dankon al Dio, ni manis su-
fie). Kiam mi fine denove forlasis la gastaman
efurbon de la te-industrio, mi diris al iuj: ,.Dan-
kon al vi, samideanoj, mi manis ne nur sufie sed
anka bonege kaj lois plej komforte!"
Karnakura, urbeto multe vizitata pro sia mond-
fama bronza Daibucu-statuego. Antae i staris en
templo; sed pro tro multaj tertremoj kaj uragano,j
la konstruao detruiis, kaj de duona jarmilo la
Granda Budho" sidas en la libera aero. ei estas
15 metrojn alta, kaj la okuloj el pura oro mezuras
pli ol unu metron. Gvidis min s-ro Ossaka tra la
urbeto al la statuego kaj tra diversaj parkoj al
aliaj sanktejoj.
helpi al mi, kaj tiu karto poste efikis en la tuta
lando kiel !milda losilo. Li e telefonis kaj tele-
grafi% al diversaj vilaoj, kie mi devis transvagon-
kiaj r ekve stacidomestro helpis min, kvaza
oni attlx miliontile.
Nur unu virino faris paroladon. En Japanlando
vida, Ia iroj, Litoj parolas, kaj la virinoj kutimas
silenti. I bisis la jarcentoj ili fariis estajoj timemaj,
ial ili Imiti/6x senene nur en virina kun-
vreva, Pro tio Ia samideaninoj de Tokio kunvenas
Iro Itond.". Sed miajn ercojn pri la tim-
ollowm dr Ia ,amideaninoj respondis tre sprite kaj
hist anorpletie s-itio Okamoto.
rf min frvetuo de Tokio je la 13-a de oktobro
e I ot suba multaj samideanoj per diversaj dona-
c.9 kaj varmaj bondeziroj. Apartan ojon faris al
Int donaco de la armega Mciko 0ohaIi. Estis tre
belega furoiiiki, tipa silka pakajotuko. Kun mal-
goja koro ekveturis norden en litvag.onaro.

Reveno al Tokio, kaj al alia festeno. Estis

eropstila ceremonia vespermano. Ceestis pres-
ka iuj Tokiaj eminentuloj de la Esperanto-mov-
ado, multaj profesoroj, doktoroj kaj e kelkaj vir-
inoj. Ili faris bonvenigajn kaj bondezirajn. parolad-
etojn, plenplenajn de vortoj afablaj. Inter ili estis
anka s-ro Fu el Cinujo. Prof. Nii. s-roj IAiguro.
Ossaka kaj s-ro Sliuger. S-ro lnove, grava fakestro
e la japana fervoja sistemo, donis al mi sian vizit-
karton kun surskribita peto" al iuj fervojistoj

22 23
EN LA NORDA MONTARO
La japanaj vagonaroj estas treege modernaj.
Reloj bonegaj kaj vagonoj el talo kun iu kom-
linio. inankvagonoj kun .111iriga lukso. litvagonoj e
por la dua klaso, kaj preska nekredebla akurat-
eco. Dum multsemajna vojakado tra japanlando
miaj vagonaroj neniam estis malfruaj. e ne du-
onan minuton. La ofieistoj estas iam helpemaj,
kaj etie regas pureco kaj ordo. Sed estas tre anitize,
kiel la japanoj sukcesas vivi japane en la mo-
derna j vagonaroj. Ili metas la litojn sub la benk-
ojn kaj tiras la krurojn sur la pluAkusenojit por
sidi sur la piedoj same. kiel ili tion faras en siaj
hejmoj. La virinoj mainnutras siajn infanojn tute
sengene. La vojakantoj kutime havas sentiombra iri
pakajetojn. (io estas envolvita en diversaj ni-
ro:"Siki a pakajolukj: vidigas multaj tek rik'.etoj.
vinboteletoj kaj fruktkorbetoj.
La grandeco de la furoSiki varias inier tiu de
naztuko kaj tiu de tablotuko. Per i Itr edzinoj
perias u(*..etitajojn, la profesoro librojn, la studento
.
mankajojn, la vojaanto donacojn, la moderna
fralino sian eropan manpotleton. La ftiroAiki
servas kiel aktujo, foirkorbo kaj kiel kofreto. La
la speco de la furoAiki oni povas jui la aon,
sekson, guston, rieeon a malriecon de Ia posed-
anto. La tiu, kiun mi donaee ricevis de Meiko
mi estas fralo, tridek-jara. artista kaj su-
fie ria.
Jen mia vagonaro veturas norden. En mia dua--
klasa litvagono la homoj preparas sin por enlitiko.
La centra. koridoro estas uzata por senvestigi sin
tute pul)like de gesinjoroj kaj infanoj, kvaza i
estus koridoro en hejmo privata. La prezo por
supra lito estis nur unu dolaro, kaj mi dormis
bonege kaj pace.
Frumatene nrirl salutis kun flagoj kaj blai-
24
deziroj la samidettnoj de Seuldj. .14:nvagonigis s-ano
()glata por akompani min al la nordo. Mi trans-
%ago:ligis al la tria. ,klas por akompani mian
II klAilintil1111i()11. \ I longe babilis kaj rigardis la
vagottarati vivon kaj la pejzaon ekstere.
Ni veturis tra la tinintarit regiono. kiu frape
Svilndon. 1.11 montoj e nomikas Japanaj
Alij". 1 1111 I lu 11111 1111i japanoj skias fervore, kaj
. .
gimarre rlr montgrimpas. I.aii klimato japanlando
multe imitos Italujon. Iri ILI nordo altegaj montoj
luu Iiirikkoiriitij pintoj. En la sudo vetero kiel en
Sktihto. `orta vidus pcjinko ykstreme belega. sen-
Loomperv Nirmega. iigantaj montpinioj, profundaj
tekyoj, altaj viaduktoj, multaj lundoj, riveroj
willongaj. :Ltitinantaj torentoj; lagoj borderitaj do
1 111'sfli
1 riparoj. insuloj kiel juveloj dismetitaj en la
blua oveatul. (ie nin salutis kampoj tre zorge kul-
I to rita j. i ttrttteguj vilaoj dttone kaitaj, groteskaj
pinarhoj izole starantaj, kaj sur iu altajn sankt-
ejoj kaj temploj envolvitaj per vualo de legendoj.
Pro sidi sovakeeo la riveroj ne tailgas por Aip-
veturado, sed ili produktas abundan elektron por
krvojoj kaj hejmoj. Preska la duono (44%)
tlr lu japana 1:eflando estas kovrita de arba roj. Nur
mia kepono (15%) de Japanlando estas tero kultur-
Sur tiu timigita ureo vivas 65 000 000 logantoj.
I )unun de la uzebla lando estas rizkatnpoj, ar rizo
ensum lu ( .efa mankaj, la pano de lu japanoj. La
.
lerakittij kaj akvumataj rizkampoj aspektas kiel
Ankan la morttsarboj estas gravegaj,
("io. la kruda silko okupas 41% de la japana eks-
porto. 11 Japantijo venas 60% de la silko uzata en
l a mLILI( ein u jo 30%). Sekvas la graveco lu
1,111111r/1(10 de teo, triiiko kaj hordeo.
ol la (liton() de la lando estas .dividita en tre
malgrandajn farmbienojn. kiuj meze ampleksas
nur unu akreon. Sed neniaj bariloj malbeligas la
pejzakon. eie laboris kamparanoj laii. antikva ma-
95
niero. Per faliloj ili tranis manplenojn da ma-
turaj rizplantoj kaj pendigis la garbetojn renversite
a l trabaroj, esperante, ke la atuna suno ilin sek-
igos anta la unua neo. ar fioj estas la due plej
grava manajo, evoluis fortika raso de fiAkaptistoj.
Morioka, arma efurbo de tre norda gubernio.
Flirtis dek verdaj standardoj e la stacidomo. Mia
mallonga restado estis modele organizita. Elegantaj
atomobiloj, fotografado, teo, babilado, intervjuoj,
vizitoj al atoritatuloj; paroladoj. festenoj. mal-
frua enlitiko en la gastama hejmo de s-ano Matuki.
Frumatene min vekis oraj sunradioj. Kun s-ro ()ta
mi vagis senAtrumpe, sur altaj lignaj Bela-uoj, tra
la malsekaj herbejoj kaj rizkampoj. kiuj tute crr-
kaiiis la hejmon de ni ia gastiganto.
Reveno al Sendaj, la urbo de multaj arbaroj,
hejmurbo de Date-Masamune, la fama militisto, kiu
en 1613 faris historie gravegan vojaon al Romo.
Sendaj estas grava eduka kaj turisma centro kaj,
krome, belega japana urbo. e la stacidomo de-
nove standardoj, jurnalistoj kaj fotografistoj.
Pompe ni vizitis la urbestron, guberniestron kaj
universitatestron. Vizito al la belega kaj unika
groto-kafejo , kie mankis iuj famaj poetoj kaj
-
verkistoj, kaj aliaj emientuloj, kiuj vizitis la
urbon dum la lastaj jardekoj. Mi devis e sekvi
la honorigan inviton de la posedanto skribi kelkajn
vortojn en Esperanto por lia atogramkolekto.
Vizito al Macu.ima, roantike silenta urbelo.
unu el la tri plej belaj lokoj de japanlando. En
privata motorboato ni admiris la 250 insulojn en la
senkompare bela golfo de MacuAima. Kelkaj estas
nuraj punktoj, aliaj sufie grandaj: preska iuj
estas skulptitaj en fantaziajn formojn pro la agado
de la ondoj kaj ventoj. ()ni vidas tre multajn tu-
26
ridojn. arkaojil kaj kavojn. La insuloj havas nom-
ojn tre interesajn. ekz. Dento de Elefanto, Nazo de
Leono. Insulo de Sanktaj evaloj. Sur preska iuj
kreskas groteskaj pinoj.
Tro balda ni devis nin returni al la laboro. Du
grandskalaj paroladoj. dtionhora radio-disadigo,
diversaj tek nvenoj io honege aranita de la sam-
ideanoj. lielpattij de l'rof. Inotie. la estiminda tini-
versitate.tro.
Mi re.i.tn. du noktojn en Sendaj. kaj mi devis
dividi 11114111 dorintempon. Du familioj volis havi
I a honoron gastigi la senditon de ICK . Post la
-
unun nokto rit la hejmo de s-ano Kajaba oni sim-
pIr pakis min kaj miajn kofrojn en atomobilon
knj .etilrigis min al la domo de s-ro Kikuzaa e
la lllill I ino de la urbo. En amba hejmoj mi spertis
eksterordinaran gastamecon. Post la multa oficiala
vizitado, iom cla ripozo en privataj hejmoj estis
onvenega.
Sukijaki manko bonvena post bano a longa
vojakado. Senceremonie ni sidis en kimonoj irka
granda vazo, en kiu brulis fajraj karboj. En
granda plata kaserolo trovikis sojo-saco, en kiu
kiiirigis pecetoj da legomoj kaj viando. Per mank-
baistotieloj ni elprcnis la kuiritajn pecojn, dum ke
oni konstante enmetis novan krudan viandon kaj
tranitajn legomojn. ar mi estis malsata, mi
maingis fervore. kaj tuj miaj gastigantoj informis
la sekvontajn urbojn. ke mi multe atas tiun mank-
armi. Do en preska iu urbo en la okcidento kaj
sudo de japantijo oni informis min jam e la staci-
domo. ke hodia mi uos mian favoritan mankon
sukijaki . . kis kiam mia stomako ribelis.
.
2Z
EN LA HEJMOJ .

KAJ APUD LA JAPANA MARO

La japanoj iam malladas sian propraon.

tage ini adis senkulpigojn: Bonvoln pardoni, ke
ini invitas vin en mian modestan domaon!"
malenmanRao estas tre modesta, sed bonvolu
akcepti kin!' ..Mia f ilao. tre ojas vidi vin. ---
-

Mia edzinao jam komencis lerni Esperanton. -

Poste mi konstatas, ke la dometo estas arma kaj

alloga, la matenmanko e luksa, la fileto tre en-
tila, kaj la edzino ne nur tre bela kaj arma virino,
sed anka plej bona patrino kaj lertega kuiristino.
Vere tro modestaj estas la japanoj; ili volas aludi,
ke por la honora gasto nenio povus esti sufie bona.
La japanaj domoj tre multe similas unu la
alian. Mankas la keloj. En la antatiambreto oni
lasas la uojn. La planko de la domo estas dtionan
metron super la strato nivelo. La koridoro estas
brilo lakita. En la ambroj la plankoj estas kovritaj
per tatami, a kanmatoj, kiuj iam estas 91X182
em grandaj. La matoj estas 4 ent dikaj, sufie mai-.
titolaj kaj e la randoj borderitaj per rubandoj. Ili
kuas firme kiel pargeto. Komence ili estas ver-
daj; iom post iom ili farias flavaj.
La ambroj estas 6-12 tatami grandaj. 1)1i
grandajn ambrojn oni trovas en hoteloj kaj pa-
lacoj. Temploj ofte. estas 200, 500 a pli da tatami
grandaj. Mebloj malmultas a tute mankas. Hiba i, -

a vazego kun karbofajro, kelkaj kusenoj, tableto.

nur 30 em alta. Ne estas seoj. Unuflanke trovikas
la tokonorna, a alkovo, en kiu pendas kakemono,
la sola bildo, kaj floroj. La alkovo havas lignan
plankon, 10 cin pli altan ol la resto de la ambro.
Unuflanke staras arbotrunko zorgeme seneligita.
kaj apude vidikas la murranko por la litajoj.
La muroj estas parte el argilo a stuko. parte

28 29
el papero kaj ligno. Mali( .1110j uzas pinligtion, riaj
- kaj ovala. Interne staris la forno, longa kaj mal-
homoj cedrolignon. Lali la multekosteco kaj beleco
de la ligno oni povas diveni la prosperecon de la
posedanto. La domoj mem estas iam modeste
kvietaj. Nur en la temploj oni vidas krian ornam-
ajon kaj orumajon.
La ambroj ne havas specialan celon. La sama
ambro povas esti akccptejo. legejo, manejo. la-
borejo. infanambro kaj, vespere, dormejo. La dik-
paperaj muroj inter la ambroj nomias fusuma.
Ili glitas facile inter lignaj reloj supre kaj mal-
suprc. Same la kiuj estas el blanka pergameno
streita sur kadroj, tralasas la lumon, kaj ansta-
talias la fenestrojn. Mankas pordoj, mankas los-
iloj. La fusuma kaj oji estas 182 cm altaj kaj
cluone tiel laraj.
La lito konsistas el aldika matraco metita
sur la kanmatan plankon, kaj samdika kovrilo
supre. Matene oni faras el la litoj rulaojn kaj for-
metas ilin malanta la paperajn murojn. Mi dormis
sur rondaj kusenoj, kiuj estis 40 cm longaj kaj 20
cm diametraj. Estis kusenoj plenigitaj per rizo-
eloj; ili ne estis tre molaj, sed mi dormis bonege.
Kun aparta plezuro mi iam fotografis la ar-
deneton e la domoj de miaj gastigantoj. Ofte i
estis granda kiel parketo. ofte estis nura kolekto
da florpotoj. Se eble, lageto en la centro; sufias
jam, se i estas unu kvadratmetron granda. Ofte
mi trovis sanktejeton a templeton. kelkfoje birdo-
figurojn, iam kelkajn tonegojn a roketojn: ofte
mi vidis murmurantan rivereton a atimantan
akvofaleton. io havas sian apartan signifon por
la japanoj, iu tono kaj iu kreskajo. Al mi io
aperis tre bela kaj arma. io ajnis esti mezurita
por belaj feinoj a fabelaj pigmeoj.
Japanaj banoj enerale en malgranda am-
breto. 4 kvadratmet min granda. apud la kuirejo.
bano ju ofte estis granda ligna barelo, 120 cm alta.
30
dika, kiu rapide. kvankam malekonomie, varmigas
la akvon malvarme enmetitan. Unue mi sapumis
kaj brosis min forte kaj fine veris varman akvon
sur miajn ultrojn. Tute pura mi eniris en la ban-
barelon kiel la unua, ar mi estis la gasto, kaj poste
sekvis la tuta familio en la sama akvo. Mi preska
bruliis, ar la akvo estis terure varinega. Poste mi
veris malvarman akvon sur miajn ultrojn por
eviti :mil. arniumon. Tion ne faras la japanoj ka,j
do ili timi, ke mi certe malsanios. Kaj kiam ili
vidi. ke ili tute eraris, ili nomis min eskimo `, ar
-
certe nur arktulo povus travivi tian procedon.
Post tuttaga vojao de Sendaj. tra la Japanaj
Alpoj, mi alvenis e la bordo de la Japana
Niigala estas unu el la gravaj urboj en tiu okci-
denta flanko de la lando. Kultura centro kun rue-
11, dieina nikultato. diversaj kolegioj kaj altlern-
ejoj. Okazis la kutimaj vizitoj kaj paroladoj kun
la helpo de Prof. Masaki, 1)-ro Kubo kaj aliaj sam-
ideanoj. Mi miris pro la eleganteco de la japana
franlino doktorino Mijuki rada. okulistino kaj
samideanino. Elegante i estis dumtage en eropaj
vestajoj. sed certe pli arma i estis vespere en sia
japana kiniono. Oni preska ne kredus, ke tia de-
likata japana fraiilino povus est i doktorino.
En la hejmo de s-ano iliatanabe. kiu min afable
gastigis, mi povis admiri arman Budho-templeton,
kiu estis tre bele oro mita ka,j alimaniere ornamita.
ar mia gastiganto sciis, ke kiel esperantisto mi ne
ercus pri lia religio. li volonte malfermis la du
orajn pordetojn kaj permesis al mi. e fotografi la
tutan aranon. Staris Btidlio-statueto en la Tono,
31
kaj du kalikoj kun rizo ambaflanke. Ciumatene En tianazacia nii vidis aliajn interesajojn. Gast-
nova rizo estas enmetata, kiel oferajo al Budlio. igis min Prof. Sen - aila, la loka delegito. En lia bela
domo mi pasigis e'kelkajn trankvilajn horojn, skrib-
ante leterojn kaj babilante kun lia belega edzino
kaj arma knabeto. Vizito al la loka kastelo falis
Sekvis interesa vojao suden, laillonge de la ja- en la akvon", ar pluvegis dum mia tuta restado.
pana Maro. Rizkampoj ie, kaj izolaj rokaj altajoj Mia juna gvidanto. s-ro lkeda, anstataile funkciis
kun sanktejoj kaj pinoj. Dum duminula halto en kiel mia privata sekretario.
la urbeto Kuru min salutis dek samideanoj, kaj Denove
-sukcesajradio- paroladoj, vizitoj kaj
s-ro Oii ovis korbeton kun belegaj fruktoj tra la Retikontiko kun la eminenta japana sei-
fenestro. En aliaj lokoj venis izolaj sam ideanoj en ',ambito kaj fervora samideano, Prof. Asada. Kun
mian vagonaron. por babili kelkajn kilometrojn inini gonlignnioi mi sidis japanmaniere sur la kan-
kun mi" kaj por gajigi mian monotonan vojaon". :notoj kn j forgesis la reston de la mondo. Mi guis
Apena unu eliris, kiam alia envenis. Estis neeble hejman vivon en tiel bela kaj intima maniero, kva-
vcrki e nur unu artikolon per mia skribmaino. ran :ni estus malnova familia amiko. Vere, estas
En la vagonaroj iam sidis kelkaj sinjoroj. kiuj Inirinde vojai irka la mondon kun verda stelo.
dum dek aii pli da jaroj estis studintaj la anglan
lingvon. Do ili klopodis paroli kun mi, sed estis
iam malsukeesa provo. Nur unu filmon ili iuj
povis korekte elparoli: _Horo do you like ,Ju pasi
Ili estis tute kontentaj, kiam mi angle respondis. ke
vere lapanlando al mi plaas inirinde. Ili enerale
ne ko'mprenis e la plej simplajn frazojn. Ofte nii
provis la lingvoscion de kunvojaganto per la angla
demando: Kioma horo estas?". kaj naii el dek res-
pondis per kuraa kaj eleganta: _jes".
Ce la efaj stacidomoj kriis vendistoj: Oa,
oa, bordo, bento. Ramone, SluidoiW" (Teo, lutioj,
limonado, sandvioj.) Teo kostas preska neniom.
La besto estas tre apetita arano de lig-ria skatolo
kun boligita rizo. kaj alia skatoleto kun legomoj,
viando, fioj, radikoj kaj aliaj fojoj . .mi plej
.

ofte ne sciis, kion mi mankis. Kuri Ia skatoletoj oni

ricevas paperajn but -ukojn kaj bastonetojn. Per
la astonetoj la japanoj ovas en sian buon en ra-
pida sinsekvo pecon da fio, unu fabon, peeeton
fermen1inta legomo kaj grandan provizon da rizo.
io estas kune rnaata, ne tute senbrue.

32 33
EN LA KLASIKA CENTRO
KAJ INDUSTRIA DISTRIKTO
Nagoja, urbego kun 1 000 000 lokantoj, centro
de Ia porcelan-industrio. Kastelo famekonata., bel-
egaj palacoj, niuzeoj, temploj, sanktejoj kaj mir-
indaj ekskursejoj. Denove min salutis multaj bon-
venigantoj: s-roj Siraki, Ilmada kaj aliaj. Mi lois
en la hotelo de la s-ano Miura. En Nagoja mi re-
vidis mian amikon s-ron Slinger, kiu ne sekvis min
al iuj anguloj de Japanlando. Li havis pli da
tempo por sin amuzi en la efaj urboj kaj faris
kelkajn vizitojn tie, kien mi ne povis iri.
Mi tre malkojis pro la morto de la fervora sam-
ideano Niiaki. Li estis gvidinta fremdan samide-
anon. kvankam ne tute resaniinte de malsano. Su-
bite li remalsanikis kaj mortis la postan tagon. La
familianoj estis atendintaj mian viziton e la viv-
anta samideano. Ke mi venis por viziti la mortan
- Se oni rigardas la aferon de amba flankoj, i ne
filon kaj edzon, tio ilin kojigis dttoble. La mortinto
kuis kunfaldita en pinligna erko, 30 em alta, 60
em longa kaj nur 40 cm Interne mi vidis la
lastajn numerojn de Heroldo", _Esperanto", in-
ternacia. Fervojisto", krome Esperanto-flagetojn
kaj insignojn. Estas kutime, bruligi tiajn trezorajn
proprajojn kun la mortinto. Ekstere pendis Esper-
anto-standardo.
Jokkaiei estas alia centro de la porcelan-indu-
strio. 6i havas propran havenon. el kiu estas eks-
portataj porcelanajoj rekte al tsono kaj Eropo.
La urbestro al ni disponigis sian oficialan aillomo-
bilon por viziti la efajn vidindajojn. Publika pa-
rolado estis sekvaia dc Malfrua festeneto en gaja
kaj amika rondo de s-roj Hirano, liajagi, Hattori,
Isobe kaj aliaj samideanoj.
Gejl'so-knabinoj ludis por ni kaj kantis japane.
1.a Geisha-girls estas ege miskomprenataj en la.
34
okcidenta mondo. Gejo ne estas 111111111st ulino. Ili
laboras kiel plej perfektaj eeremoniaj kelnerinoj,
ili ludas per la omisen-limo, prezentas belegajn
k antontimajn dancojn en multekostaj kaj bell:oloraj
intanoj: kaj ili kantas parkere multegajn kantojn.
Estas vere, ke malriega patro vendas junan
filinon al gejo-dontestin. enerale por 1000 jenoj
tiam proks. 500 doloroj). Poste la knabino estas
severe cdukatit en la artoj necesaj por gejo-knab-
int), kaj fine i gajnas monon per siaj servoj e ce-
remoniaj festenoj. Post kelkaj jaroj la knabino
iuui insit iom repagas Ia monsumon pagitan al Ia
patro plus la kostojn de la vivtenado kaj de la
kimotioj. Tiam i estas libera kaj povas for-
tri, ged pli ofte i restas kaj laboras por si mem a
harikits inem gejlo-domestrino. Dume la patro
povis sin helpi el mizera situacio kaj savi de morto
pro malsatego la aliajn familianojn. Kaj la knab-
ino samtempe ricevis bonegan kaj utilan edukon.
estas iiel terura.
,Vitga;into estas urbeto tre arme lokila en bel-
rfot distrikto. En la stacidomo 50 lernantinoj de la
kihokrl nisen Knabina Liceo dc Prof. Kobajali sa-
lutis Bonvenon s-ro Scherer!" Kun la tuta
grupo mi maris tra la urbeto al la liceo, kie Esper-
ant estas devige instruata. Ili iuj kantis kurae
kaj elegante en Esperanto kaj e ludis teatrajojn
L
por mi. F-ino Higali ludis Ia rolon de _Harnleto tre
erte. Vespere la urbestro kaj 500 aliaj urbanoj e-
estis mian paroladon, dum ke 200 pliaj enrigardis
tra la fenestroj. La junaj knabinoj poste kudris por
;ni belegan silkan kimonon.
()oeu estas tmu el la plej tipaj japanaj urboj.
Post vizito al la fama Mii-templo sur monteto kun
mirindaj elrigardoj ni faris dimanan ekskurson
sur la 13ia Lago. kiu estas anka nomata la C;e-
neva .Lago de Japanlanclo. Nia vaporipo haltis e
4
aro da insuloj kaj insuletoj, kiuj estis iuj famaj
kaj armegaj. e 'iu halto ni pilgrimis al novaj
san.ktejoj a temploj, is kiam mi vere havis sufie
da belegaj bildoj de japanaj famajoj. La dimanaj
ekskursantoj sidis en familiaj rondoj sur la ferde-.
-

koj kaj kanmataj plankoj en la interno de la ipo.

Ili sidis irka tekruoj kaj multaj tasetoj. En unu
angulo kongresis tuta armeo da belkoloraj japanaj
geta-uoj. Mi vere miris, kiel sentime la japanoj
lasas siajn uojn kaj poste retrovas ilin.
Anka'. en Oocu estis du samideanoj, kiuj pos-
tulis nian viziton. Do ni dormis e s-ro Nakannira.
sabaton nokie, kaj e s-ro Uemura dimane. Am-
ba per floraj vortoj e dankis pro la granda ho-
noro al ili farita per niaj vizitoj.
En publika banejo ni du blank-hataj lon.geg-
uloj kazis multan miradon. e la enirejo balancis
sin sur unu piedo multaj homoj por formeti a sur-
meti siajn uojn. Sur iom pli alta kanmata planko
aliaj sin vestis a nudigis, kaj en la malantaa
banambro ili sapulnis al si la dorsojn. Fine ili sidis
a naketis en la brule variuega akvo en la granda
bankuvego meze de la ambro. La kuvego facile
sufiis por Beko da homoj samtempe.
* S-ro Hirohisa Ikenaga,
la estro de la plei granda kai plei bona filmfarejo
de Japanlando, deziras al s-ro Scherer
Kioto, urbego kun 750 000 lokantoj. Dum mil tentan dailrigon de lia mondvoiago

jaroj i estis la efurbo de japanlando. Kioto estas

riega je historiaj restajoj. Centoj da temploj an-
kora atestas pri la florado de la malnova vivo.
Kioto ankora hodia havas sian antikvanprestik-
on, ar en oni donas al la imperiestro la kronon.
De jarmilo centro de la civilizacio kaj kulturo, kie
belartoj forte prosperis. ie oni sentas la klasikan
atmosferon" de la malnova gloro. Hodia Kioto
estas la centro de la bclartaj industrioj, kie estas
fabrikataj lakitajoj. silkaj brodajoj, brokaioj, ki-
36
monoj. poreelanajoj. bronzajoj. ventumiloj, pupoj,
barnbuttjoj ktp. Abundas la vendejoj de tiuj bel-
artaj prod ti ktoj.
Palacoj malnovega.j, parkoj multnombraj, cen-
toj da temploj, kaj alia Daibucu. kolora. ligna, or-
kolora statuo de Budho, 17 metrojn alta. Vizito al la
Sanju-sangen-doo, la templo kiu estas 100 metrojn
longa kaj enhavas 1001 Budho-statuojn. unu gran-
37
 (Iaft kaj amba- otogr al igis
flanke 500 malpli kun la famekon-
grandajn. iuj alta liint-magnat
estas malsamaj: I lirohisa I kettaga,
kelkaj havas ok kun Ciezoo Kata-
kapojn, a kvin o, la Duglas
okulo jn, a 46 airanks de Ja-
brakojn. La tem- patilando kun
plo estis konstru- belega 1'S,ju ru
ita en la jaro 1161, IiikustrItthito ko-
kaj certe multaj sti inuonda. 1,111,
milionoj da pil- Io I,* Inettos Jarko
grimantoj jam ir- knj kun
adis tra la longaj eltemaj filmdi-
rrktoroj kaj aliaj
koridoroj. Tre
filmsteloj. Tiuj
malmultaj tagoj
bildoj estis poste
pasas en Kioto
multe itzataj en
dum la jaro sen
In gazetaro dttni
festo ie en la urbo
mia tuta mond-
a irkaajo. vojako kiel tre
Vizito al la
dika reklamo por
Hollywood de miaj paroladoj.
lapanujo", mal-
.
Afable kaj diplo-
granda urbeto
nintie kondukis
apud Kioto. Sper-
ninn grupon s-ano
to aparte interesa
!muso Ni4intura.
por mi. Dank' al
1.a japana
personaj leteroj
talmarto staras
cle Carl Laemmle
sur konsiderinde
kaj aliaj usonaj
film-eminentilloj, alta nivelo. .111 pri
itti povis renkonti multe ploradas la
la estrojn de la k ino-vizilit ioj.
plej gravaj japa- des pli sukcesa
naj filmfarejoj. oni konsideras la
precipe de N ikka- filmon. ja pana j
S-ro Ciezoo Kataoka, u-Kompan io kaj filmoj pri anti- F-ino isuzu Jamada,
13-iara filmaidorino.
la iapana ,Douglas Falrbanks",
Tei k. ok li inema. kvaj historio kaj premas la manon de s-ro Scherer
salutas s-ron Scherer

38 39
legendoj estas multe atataj. En Kioto estis nur du
kinoteatroj, kie oni montris usonajn filmojn, dum
ke en IO aliaj teatroj oni montris pure japanajn
rgramojn. Kun la angla filino parolis samtempe
pluma tradukisto tiel late, ke mi ne plu povis
kompreni la filmon. La direktoro jack Abbe estis la
sola, kiu fluo parolis la anglan lingvon, kaj nur
(bank' al la Fakto, ke li vivis en Usono dum multaj
jaroj. Cr la aliaj filmemineniuloj la samideanoj de-
vis multe helpi, tradukan:te niajn interparolojn. En
Inpanujo multaj lernas la anglan lingvon, sed nur
malmultaj parolas in nur malmultaj (relative)
;

lernas Esperanton, sed multaj parolas lin perfekte.

La plej bonaj japanaj filmstcloj ricevas 100 is
4tX) dolarojn semajne. Ili iuj scias, ke en Usono
steloj ricevas 1000-7500 dolarojn semajne. Estis do
facile klarigeble, kial la japan.aj steloj volonte foto-
grafigis sin kun jurnalisto el Hollywood . eie mi
-

avide rigardis la filmadon kaj la preparojn farat-

ajn.
Mi logis e la afabla s-ano Nakaliara. Al mia
parolado pri Hollywood venis 400 personoj. Unu
teentanto. s-ano Kamemura, maris kvin horojn por
vidi miajn bildojn. Ne mankis la kutimaj tekun-
venoj kaj sukijaki-festenoj.
,Varit, urbo mondf ama, plenega de temploj,
sanktejoj kaj mirindaj pagodoj. En la grandaj
parkoj vagas sentime en la libero centoj da sanktaj
remu. Nara estis efurbo de Japanujo dum la reg-
ado de sep imperiestroj, sed tio estis anta dekdu
jarcentoj. Nara estis la naskejo de la naciaj bel-
artoj, metioj kaj literaturo. Anka Nara havas
sian koloran, bronzan Daibucu-statuegon, kiu estas
16 metrojn alta kaj kiu estis konstruita en la jaro
749. Estas en Nara ne centoj, sed miloj da lanternoj
irka la multaj temploj kaj sanktejoj.
Vojao al Kameoka, gvidata de s-ro Ito, la re-
daktoro de ,.Verda Mondo", kaj de s-ro Niimura.

41
 Survoje ni haltis en Araijazna, ekskursejo .fame-
konittat kaj multe vizitata en la printempo pro la
141SC kreskantaj erizfloroj kaj atune pro la
brilaj ruaj koloroj de la foliar. Poste ili kon-
dukis min al kameoka, la propaganda centro de la
Oomoto-movado. Oomoto instruas unuecon kaj
liarnionion inter la diversaj homaj rasoj kaj pro-
gresenion en sociaj plibonigoj. En la Atunluna
Cntilro, unu el la multaj konstruao j sur kruta
monteto, min salutis la Majstro Onisabro %tia,
kisi ntstaii kelkaj jaroj ordonis al la kredantoj lerni
F.4purittitim. Kaj multaj nun parolas in, kvaza
rsts ilia gepatra ling.vo. Post parolado en la
Urba linio kaj post mallonga dormo kun s-ro Ito,
mi envagonigis je la 5-a matene por reveturi al
kioto. Vojais en la sama vagonaro s-ro Onisabro
Degui, kiu montris sin kiel tre multscia kaj sam-
tempe tre bonhumora gvidanto de la Oomoto-mov-
tido.

()sako estas la japana Picburgo, la plej granda

industria kaj komerca urbo de la lando. Urbego
kun .2500000 logantoj, multegaj kanaloj, kasteloj,
temploj, vendejoj, imperia monfarejo kaj multaj
/iliaj fabrikoj. Estas en japanlando 55 000 fabrik-
pij, kiuj grandskale produktas metala3ojn,
ii niAinojn, nutrajojn, liemiajojn, ktp.
k aj sako estas la centro de io.
kobe estas alia gravega urbo kun 800 000 log-
antoj kiiiianta apud la fama Interlanda Maro. Kobe
estas la efa haveno de la industria distrikto.
kaj fervojoj cliskuras al iuj direktoj.
En Osako mi revidis malnovan amikon, s-ron
Sindo-Seilaro, unu el la plej lertaj tradukistoj en la
lando. Li transdonis al mi amason da leteroj. De
ICK sola estis 33 plenaj pagoj kun informoj kaj
instrukcioj. Mi legadis de la flaru' is tagmezo.
42 43
Vizitoj al diversaj grandaj jurnalejoj estis tre in-
teresaj. La Osakn Mainii, kaj la Osaka Asahi ha-
vas po 1 miliono da abonantoj. Aperas en Ja-
panlando pli ol 1000 tagjurnaloj kaj preska 3000
semajngazetoj. Cetere Ia japanoj estas tre fervoraj
librolegantoj, kaj multaj fieras pro la posedo de
belaj privataj bibliotekoj.
Post tuta tago da vizitado en la malkvieta urb-
ego mi estis tute kontenta dormi en la bela kamp-
ara domo de s-ro Sindo. Okazis aro da festenetoi,
tekunvenoj kaj fine rekordo. En unu tago kvar pa-
roladoj: je la unua horo al 1000 personoj, je la tria
al 500, je Ia 7.25 duonhora radioparolado e JOBK,
je la oka horo alia parolado al 300 personoj. Poste
mi skribis urajn leterojn is la dua matene.
Sekvis alia labortago kun pluaj paroladoj kaj
vizitoj, kaj fine en la malfrua vespero mi enlitikis
en la Fuji-ekspreso.
S-ano Slinger,
la akompananto de s-ro Scherer de Japanuio is Nederlanda Hindujo,
apud la stacido,no en Tokio kun du iapanaj studentoj
44
SUR LA INSULO KJUSU
Frutnatene mi alvenis e la suda pinto de
I loriAtt, la efa insulo de Japanlando. En S'imono-
aoki mi enipikis en granda pramlipo por veturi al
lfoji, kiu salutis de trans la mallarka, sed gravega
markolo, disiganta Honu de Kjuu kaj gardanta
Interlanatt
d aron.
M Simonoseki kaj Moji estas
du tipe jap antij urboj kun po 100 000 lokantoj. Ili
belege kuiltatt e la piedoj de du rokaj montoj. Dum
In t ratts vet tiro de du kilometroj mi volis fotografi la
inoilittitiknta pejzakon; sed la samideanoj, kiuj min
ktoapiittis, savis min de malliberigo, atentigante
foto, ke estas tre severe malpermesite ion skizi
fotografi, Ur estas fortikajn terzono.
lieppu, tri horojn pli sude, min salutis D-ro
Anon. f-ino Hinako oiiada kaj aliaj tre viglaj
hantitlettitoj. Beppu estas tre fama banloko. Pres-
koil en t iu privata domo, en iu lernejo, polieejo
kaj eC en la malliberejo fluas varma sulitira akvo.
Ne mankas grandaj luksaj bandomoj, parkoj, aleoj,
kiirderio j kaj marborda promenejo.
urbestro disponigis sian atomobilon por vi-
/110 ol kelkaj sulfuraj lagetoj, kuantaj sur la
deklivo de belega pejzako. De supre la golfo de
helpu frnpe similis al la golfo de Lugano. Dekstre
ottani', Ia roka Simia Monto", rezervejo por simioj.
Apud (iu vaporanta lageto staris sur stango eta
ntsktjo por la Dio de varmaj akvofontor. Ili
kun la pittarboi kaj f-ino 0oada kaj ia belega
kir:tono formis plej idiliajn bildojn. Alian vojageton
ni faris al la najbara urbo Oita kaj kia kastelo. En
Beppu kaj Oita okazis la kutimaj paroladoj kaj
kunvenoj kaj aperis la kutimaj jurnalaj raportoj.
Mi logis en belega hotelo, sed anstata dormi mi
laboris preska tra la du tutaj noktoj.
En Nakacu kaj Kokura, du urbetoj survoje al
ka, min superutis samideanoj per okolado
Fukuo
45
kaj fruktoj, kaj ili helpis e la transvagoniado.
mi vidis. ke la verda stelo estas vere magia
losilo. Homoj. kies nomojn mi apena povas me-
mori, kuras kaj helpas kaj e: rifuzas dankesprim-
ojn. Estas malfacile memori nomojn kiel Iimaru,
Macuba aAi, Macuba, Kartahara. kaj Maniko, sed
iliajn afablajojn mi neniam forgesos.
Flikuoka estas alia grava kaj historia urbo kun
130000 logantoj. e la radiostacio JOLK mi faris
mian kvinan radioparoladon, helpate de mia gast-
iganto s-ro Egui. La ok-jara filineto, kiu parolis
Esperanton kaj dancis :armete, estas dorlotata de
iuT lokaj samideanoj.
En japanlando oni havas tre strangan kalkul-
manieron koncerne la agon. Infaneto estas unu jara
jam e la naskigo, kaj farias oficiale du-jara e la
sekvanta novjartago, kaj tiel iuj japanoj ato-
mate pliagikas unu jaron en la sama tago. Tiel
povas okazi ke infano, kiu naskigis je la 25-a de de-
cembro, farias du-jara unu semajnon post la nask-
iko.
En la hejmoj oni ofte vidas kvadratajn truojn,
eble 40X40 cm grandajn, en la kaumataj plankoj.
Se oni forprenas la kovrilon, vidigas ronda metala
ujo enkonstruita sube. En la vintro oni metas fajr-
ajn karbojn en la ujon kaj kovras la tutan per
dika litkovrilo, kiu estas kuSigata sur specon de ta-
bureto. Sub tiu kovrilo balda varia igas, kaj tie la
japanoj varinigas siajn piedojn.
Por varmigi la manojn. la japanoj tenas ilin
super fajraj karboj. kiuj brulas sur la cindroj en
granda hibai, la tipa japana vazeo. Dum multaj
horoj ili sidas irka la .fajro kaj babilante a si-
lentante pasigas la tempon. Sidante irka tia vaz-
ego, se mi havis tempon. kaj babilante ofte kun di-
versaj mi lernis konsideindan nombron
da japanaj vortoj kaj frazoj.
\li ne bezonis scii e unu vorton de Ia japana,
iitigo. ar konstante estis kun mi samideanoj. Sed
mi lernis por mia plezuro kaj por surprizi kaj
amuzi samideatiojn en postaj urboj. En multaj
domoj miaj gastigantoj prunteprenis tt P aetis
forkojn kaj kulerojn por pari mi embarasojn.
.i4.11 ili mirogis. kiam mi tute fluo diris al la servist-
ino: motik-de kudasai (Bonvolu alporti
inankbastonelojn!) Mi sciis muliajli similajn.
fr a opi kaj uzis ilin neatendite en tagaj mometi-
:ol. kio kailzis iam surprizegojn kaj rideg-ojn. Ali-
maniere estas tre malofte, ke japanoj e nur ridctus
pri la inallerteco de fremdulo. Gentileco tion al ili
malpertnesas. En iu urbo, en iu hejmo mi vidis
Ilii spertis ion novan. Mi nur bedaris, ke iam tro
lildati mi devis foiri.
Oomuta mi estis la gasto de D-ro Hanji
t eda. I.,ia tre arma filino briko servis e la
mankoj. kiel estas kutime en bonaj japanaj domoj.
Estas granda honoro servi en la gepata domo por
prepari sin por la estonta edziniko. Estas
mallionoro por japanaj virinoj labori en vendejo
nit fabriko. Sed tiu ortodoksa vidpunkto iom post
iom malaperas, ar jam tro multaj milionoj da vir-
inj laboras en plej diversaj profesioj.
Dum niaj diskutoj pri modernaj kaj ortodoksaj
ideoj. la 20-jara briko servis tre gracie tutan ja-
vanan tagmangon. Citin teleron kaj iun tasetoo
si eremonie transdonis surgenue.
Reveniate post vizitoj, paroladoj kaj tekun-
venoj. nli rivelis filmojn is la noktomezo. V-ino
uiko ion scivoleme rigardis kaj poste kondukis
min kaj alian eksterurban samideanon al la gasto-
ambro, kie jam kuis sur la kanmata planko niaj
du litoj a. pli bone, matracoj kaj kovriloj. Mi jam
estis dironta Bonan nokton", kiam mi vidis ke la
47

S-ro Scherer faras paroladon en Nagasako
belega fraillino eksidas sur siaj piedoj en nia am-
bro. Kion fari? Cu peti, ke li foriiru? Sed ne
tio eble estus malgentila! Do ni babilis iomete, kaj
fine mi faris miajn kutimajn gimnastikajn ekzerc-
ojn. Denove ni babilis, kaj kiam i senese diradis,
ke al li multege plaas mia gimnastikado, mi de-
cidis ankoraiffoje gimnastiki, tamen esperante ke
i poste foriros. Sed mi eraris; kiam fine estis jam
la unua horo, mi surmctis mian grandan noki-ki-
monon, turnis mian dorson al la arma fraillino kaj
senvestigis min. Nur kiam mi kaj fine anka mia
kunulo malaperis sub la litkovrilo, Juriko ekstaris,
diris .,Bonan nokton" kaj diris. Poste mi inform-
iis, ke estas japana kutimo, ke la servistino
servanta filino zorgu is la lasta minuto por la
komforto de Ia gasto.
Nagasako estas alia grava havenurbo en fortik-
aja terzono. 1Caltejo por mrrltegaj vaporlipaj li-
nioj. La lokaj samideanoj grandskale ion orga-
48
nizim. jam ( .e la stacidomo la jurnalistoj fotografis.
.
kaj faris al mi senfinajn demandojn. Al la de-
mando: How do vou likc Japan?" mi povis nun
el mia tuta koro kitj kun plena sincereco respondi:
Nlirinde al mi plais la lando speciale dank' al la
alablaoj de la esperantistoj."
D-ro Taklutra estis mia tre malavara gastig-
anto; l'rof. rutin mia efa gvidanto kaj vivanta en-
cik lopetlio; f-ino Furukalia la plej lerta kaj kuraa
loka abilantino. Krome la s-roj Hata, Tomimacu.
I bri kojano kaj multaj aliaj helpis iurilate, e en
Iw lotografado. Nur kun aparta permeso oni rajtas
fotografi en la fortikaja terzono. Do mi fiksis mian
konsentu sur la tripiedon. kaj poste loka. samideano
funkeiigis in, tute lalee.Mi faris dimanan eks-
kurson al la vilao de D-ro Takahara. Li cetere
donis al mi tre belan donacon, nomstampilon el
korno. kian la japanoj uzas aldone al sia mansub-
skribo sur gravaj dokumentoj. Mia nomo estis
skribita, same kiel en la urnaloj, Se-ra , ar la
-
japanoj ne povas facile clparoli ..serer".
kun Prof. Leda mi babilis dum multaj horoj
pri japanaj kutimoj. La plej aa filo havas gravan
pozicion en la japana familio. Li ricevas la duonon
de la tuta heredajo, kaj la alia duono estas divid-
nta inter la aliaj infanoj. Tiel oni volas atingi. ke
la familia posedao kaj tiel ankaU la familio mem
restu kune. La pli junaj gefratoj obeas al la vortoj
de la plejaktilo. La pli junaj infanoj povas edziki
nur. post kiam la pli aaj edzikis. Se la plej aa
filino estas malbela. tio estas katastrofo por la pli
junaj. ar ankail ili devas atendi. is kiam iu edz-
inigos la unuan. Se mankas filo kaj mortas la
patro. la viclvino adoptas knabon a e plenkres-
ka viron. kiu akceptas la nomon de la familio kaj
edzinigos la unuan filinon. Tiel oni certigns. ke la
idoj de la juna paro estos anka lailsange, ne nur
posteuloj. La filo devos clatirigi la nomon
Scherer 5 49
kaj la memoron de la patro. Estas facile por ria fa-
milio adopti filon. sed neniu atas esti adoptata de
malri a familio. La gepatroj seras la edzon por la
Minoj kaj la edzinon por la filoj. Nur tre malra-
pide la okcidentaj moroj eniras japanlandon.
Nagasako estis la lasta urbo, kaj mi vere be-
daris, ke la belaj tagoj finiis. Post miaj diversaj
ersitato, Komerca Kolegio kaj
paroladoj en la Univ
Urba Domo mia statistiko montris, ke mi faris en-
tute 49 paroladojn: 27 publikajn al meze 350 per-
sonoj, 17 internajn kaj 5 radio-disaildigojn. En Ia
daro de nur kvin semajnoj mi paroladis en 20 di-
versaj urboj. vizitis multajn famajn, historiajn kaj
sanktajn lokojn, kaj la tuta vojao sukcesis sen ia.
malfacilaj. Tio montras, kiel bone la Japana Es-
peranto-Instituto ion organizis.
Je la 10-a de novembro mi fine devis forlasi la
arman japanlandon. Alvenis diversaj bondeziroj
el la urboj, kie mi faris paroladojn. jen estas la
telegramo de D-ro treda en Oomuta :
Kou ai no b u i-o inou
(Vojalon sur maro de sendantereco esperus)
HanJi *biko
(D-ro (leda kaj filino)
Gi estas sufie klara,kvankam tute lait japana stilo.
Ekfaj fis la ipa fajfilo: &flugis paperserpentoj,
mansignis la pasaeroj kaj amikoj. Iom post iom
malaperis la urbo kaj fine la montpintoj sub la ho-
rizonto. Granda pezo kuis sur mia koro. Mi sentis,.
kvaza mi tuj volus rcturni min kaj resti aliajn
kvin semajnojn a ce: kvin monatojn, ar jam mi
ekkomprenis la spiriton kaj vivon de la lando. Mi
ne plu estis fremdulo. Mi ja interkonatiis kun
multegaj aiitoritatuloj kaj privataj samideanoj. Mi
sciis. ke neniam mi povos repagi la mil afablajojn
rieevitajn en la lando de la levianta suno. kie
abundas &erizfloroj kaj krizantemoj.
50
ALV ENO EN IN UJO
Dum la 26-hora vojao de Nagasako al anhajo
tni nur malmulte laboris. Dufoje mi ekdormis kun
mia skribmaAino sur la genuoj. Tro multe mi estis
laborinta en Nagasako, verkante artikolojn.
kiam mi ree vekiis, nia lipo Sanghai Maru"
rletzonte Veturis en la kolosan Jang-Ce-riveregon
kaj poste en la "angpu-riveron, sur kies bordoj
kts4am tianhajo. La akvo estis tre flava, sed por mi
tio Nignifis romantikon. Mi sciis, ke la Jang-Ce
kun In fontoj en la malproksimaj montegoj de Ti-
koto ridas proksimume 5 000 km longa, ke li dronas
amon tie 1 500 000 kv. km., sur kiu loas duono de
I t".ititi popolo ait dekono de la tuta homaro. Kiom
da interesaj ajoj i povus rakonti, tiu kolosa flava
ri vro!
Dum horoj mi rigardis la ebenan kaniparon
longe de la riverbordoj. Tio estis Cinujo, la lando,
pri kin revas duono de la homaro, la kolosa lan-
do, en kiu vivas 400 000 000 loantoj. Estis Cinujo,
kies historio ka,j kulturo estis glora kaj granda,
kiam Efiropo ankora vivis en la bronza epoko.
Alveno en la haveno de ganhajo, la grandega
komerca urbo kun miliono da loantoj. La-
longe tie la Bund", kiel nomias la riverborda pro-
metiejo. vidia.s belaj parkoj. modernaj bankoj kaj
gravaj kontereejoj. En la haveno ankraclis multaj
komerv- kaj milit-lipoj kun la flagoj de diversaj
nacioj. 6rkaiie kaj en la apudaj kanaloj svarrnis
ludoj da sampanoj, kiel nomias en la Oriento la
domboatoj. en kiuj vivas tutaj familioj kaj per
kiuj estas transportataj multaj varoj.
j4.1111 de lintiproksinie s-ro Slinger kaj mi vidis
verdajn flagojn flirti sur la kajo, kaj iom pli poste
samideanoj kriis al nia ferdeko: ..Bonvenon. sam-
itleanoj!" Dum la sekvintaj tagoj la samideanoj
kio tiun kaj Pandil,'o gvidis nin tra la urbego kaj
51,
irkaajn. En rikoj, en atomobiloj kaj piedo ni
vidis la modernajn kaj malnovajn partojn de an-
hajo. anhajo estas vera paradizo por riaj aet-
antoj. Abundas multaj belaj negocejoj kaj plej
modernaj ionvendejoj kun tegmentaj arden oj
kaj luksaj restoracioj. Ili prezentas mirindan di-
versecon de varoj je prezoj tentegaj. Speciale la
Nankin Road estas vizitinda por aeti a nur por
rigardi belajn inajn artikolojn el eburo, jado kaj
porcelano; juvelajojn, antikvajojn kaj tukojn el
silko. Pensu pri silkvendejoj en la lando, kie la
silkotcksado estis eltrovita anta 4 000 jaroj
En modernaj fabrikoj kaj en miloj da privataj
hejmoj funkcias centmiloj da teksiloj. Miaj afablaj
inoj gvidantoj tre mallatis, kiam mi fotografis la
vivon en la malnovaj urboparioj. Ili preferis
montri al ni la modernan Cinujon, kaj do ni anka
vizitis diversajn fabrikojn. La Commercial Press"
estas la plej granda ina presejo kun 400 grandaj
mainoj. 4 000 laboristoj kaj pli ol 10 000 000 literoj.
En la Esperanto-fako mi trovis en preparo la plej
proksiman numeron de Esperanto-gazeto. La labor-
istoj laboras nur ok horojn. ricevas dividend.ojn.
pensiojn, povas mani en malkaraj propraj resto-
racioj, ripozi en tegmenta ardeno kaj ricevas
9%-an rentumon e la kompania parbanko. Apude
staris granda biblioteko kilo 300 000 libroj en
multaj diversaj lingvoj.
Vizito al la oficejo de Sun Pao, la plej granda
urnalo en Cinujo. ie oni vidas. ke la inoj pro-
gresas la okcidenta maniero kaj modcrnigas siajn
metodojn. Sed ni anka lie forgesu. ke en Cinujo
la presarto estis konata mil jarojn anta la naskigo
de Gutenberg. Estas hodia pli ol mil urnaloj kaj
gazetoj en Cinujo. La urnaloj de anhajo tre fa-
vore raportis pri mia mondvojah kaj vizito.
Secl nun ni iru iomete al la malnovaj indigenaj
kvartaloj. Abundas la homoj en iuj stratetoj.
52
ne rapidas: ili havas multajn diojn, sed ili ne
odorus la dion de la rapideco. ie estas vendistoj
kun malmultaj herbajoj a aliaj varoj sur* fald-
-1.1a j tabletj. Estas anka homoj, kiuj profetas al
.1 la stontecon, a fiksas por vi la tagon, en kiu vi
de. us edzigi la filon a enterigi mortintan patron.
Antiiii la birdvendistoj staras iam aro da homoj,
kiuj longe rigardas la birdojn. La simplaj inoj
aiTtas birdon ne pro ia beleco a pro lia bela
kantado. sed la la rekomendo de astrologo a 'ar
rlia lamilio certan specon favoris dum multaj gene-
ribeloj. Vidigas homoj, kiuj portas hejmen pend-
anta jr fadeno unu koron, hepaton a renon de an-
aer u u kkino. Vinditaj piedoj ne multe vidUgas
-
en In urboj modernaj. Tamen en la interno de Cin-
iijo tiiimaniere kripligitaj piedoj estas ankora nun
,igno de distingo por altrangaj virinoj. En la
distrikto ni vizitis la faman inan te-domon,
kiu en la mezo de lageto sin dormeme respegulas.
Ilia la proverbo, la inoj estas homoj tre pa-
viencaj. kiuj scias atendi kaj silenti. Per la vizao
ili ne montras siajn pensojn. Tamen mi trovis mi-
ajn gvidantojn, kiuj flue parolis Esperanton, tre
lieliwtnnj en iu rilato kaj sufie informema,j. Nur
kun alia kamero mi devis esti diplomatia, ar foto-
grafi ion malnovan estas ofte ofendo kontra la
:inviti honoro.
Csinujo postulas egalecon kun la aliaj nacioj kaj
lu lik vidon de iuj malegalaj kontraktoj kaj kon-
eesioj. La postulo estas justa; pri tio konsentas la
plej multaj okcidentaj nacioj. Secl la malfacilaj,
en iniksoelo, konsistas en tio, ke tinujo volas, ke
la fremdaj nacioj tuj forint, dum ke la eropa noj-
volas forlasi siajn koncesio-rajtojn nur, post kiam
einnijo havos tinuigitan registaron. Ili insistas. ke
Cinujo unue faru pli modernajn legojn. kiuj pro-
tektos la multajn milionojn da dolaroj. funtoj ster-
lingaj kaj francaj frankoj irivestilaj en la koncesio-
3"3
distriktoj. Trovigas 6 000 komercaj kompanioj kaj
250 000 okcidentaj civitanoj en tiuj ekster-teritoriaj
-
landpecoj. Cinujo havas laboreman popolon ka,j
preska' fabelajn natur-rimedojn en la formo de
karba, fero kaj agrikulturaj produktoj. Sed Cin-
ujo ankora havas politikan rnalordon pro la am-
bicioj de kelkaj militistoj. Respubliko povas suk-
cesi nur en lando kun bona edukado de la vastaj
popolamasoj. Por tion atingi, simpligita formo de
skribata lingvo estas nun grandskale instruata. La
juna generacio devas lerni respekti siajn regist-
arojn kaj akcepti devojn kune kun la rajtoj.
Sed eble estas bone, iom konsideri anka la
azian vidpunktou. Oni kritikeme diras ofte, ke
einujo estas dormanta nacio. Kial kritiki? (tiu
homo iras dormi post farita taglaboro. La mond-
historio montras, ke iu nacio ekdormis post sia
glora epoko. Eropo ekdormis post la falo de la
romana imperio, kaj dormis dum tuta jarmilo.
Venis mongolaj armeoj kaj vekis la dorinantan
kontinenton per la alporto de tri inventoj de sen-
lima graveco: la kompaso, la pulvo kaj la presarto.
Sed ajnas ke la mongoloj lasis kaj forgesis
tiujn tri inventojn en Eropo, ar tuj poste Azio
komencis sian miljaran dormon. Dume la kompaso
ebligis al la eropanoj tutinondan komercon kaj es-
ploradon. La pulvo helpis al ili konkcri la esplor-
itajn landojn. La presarto ebligis grandskalan
amasedukadon, pro kio malaperis la fedismo kaj
evoluis la nuna naciisma epoko. Kun la amasklerig-
ado kaj naciismo venis la malinepoko, amaspro-
duktado, ekonomiaj militoj, gasbomboj, universala
mizero. Kaj nun la blankuloj komencas perdi sian
konvinkon pri rasa supereco kaj e la fidon je sia
main.-civilizo.
Dume Eropo invadis kaj parte konkeis Azion.
Sed Azio eklernis ka,j lernadas avide, same kiel
lernis la ciiropanoj de lu azianoj anta mil jaroj.
34
Azio vekigis ka,j vekigas konstante eble tro ra-
pide. jam hodia la Pacifika Oceano estas la scen-
ejo de la mond historio. Kio de nun okazas irka
la Mediteraneo kaj la .A.tlantika. Oceano, ne estos
tre grava por la historio de la homaro. La signoj
indikas, ke balda Eropo komencos alian miljaran
-dormon, dum ke Azio eklaboos por la progresigo
de la mondo. Tiel pensas subkonscie la paciencaj
azialioj.
tTsono estas rapide perdanta sian ialtion en
la paeifika teatro. La konflikto inter japanujo kaj
Cinajo, kiu komencigis en septembro 1931, estas
nur momenta kunpulo de du ondoj, grava en la
okuloj de nuntempuloj, sed nura epizodo en la ven-
onta miljara programo de azia renesanco.
Vespermango en la eleganta ina manejo Tong
.Sing Lou" e brile lumigita strato. Estis la 11-a de
novembro. Ni sidis irka du rondaj tabloj, 14 ge-
samideanoj. Unue ni trinkis rizvinon el etaj tas-
etoj kaj manis sekajn melonsemojn. Ni askultis
al lu kantoj de la sing-song knabinoj" kaj kun
mangbastonetoj en niaj manoj ni atendis la al-
venon de la mangajoj. Balda la kelnero alportis
diversajn pladegojn, kiujn oni metis en la mezon
de la tabloj. Alvenis unue asparagoj, poste ku-
kumoj. inko, cidonia marmelado, ark-nagiloj, hi-
rundaj nestoj, iam unu plado post la alia. Sekvis
tia vaj fioj, maroj, bambuo, skombro, dola rizo
kun liliosemoj. rizo en akvo, vaporbakita pano kaj
fine kokajo kaj aliaj. nedistingeblaj delikatajoj.
Poste sekvis oranoj. bananoj kaj piroj. jam mi
sopiris je teo a kafo, ar plenplena estis mia sto-
mako. Sed mi esperis vane. Jen oni alportis plad-
egon da porkajn. Mi apena povis rigardi lin, sed
miaj amikoj instigis min ankora mani iomete.
Fine ni ricevis FZI I'Megarl teon sen sukero. Ni
manis 25 diversajn ajujit: tio plene sufiis por
festi la tagon de la milithalto. Ni estis anoj de ses
55
diversaj nacioj: inujo. Nederlando, Francujo,
Astrio. Usono kaj Svislando. iuj babilis amike
en Esperanto. iuj faris paroladeton pri mondpaco,
kiu ankora estis tro malcerta kolombo". Cu ij
esperis. ke la mondo balda akceptos Esperanton
por rapidigi kaj faciligi.daran interkomprenemon.
Inter la gastigantoj troviis kelkaj gravaj lokaj
samideanoj. ekz. s-roj Pandio, Sun, Lu, Ming kaj
la instruistino f-ino Liu.
Malfruc vespere ni denove atingis la liberan
aeron. Tramveturiloj ne plu veturis. Sed rapide
multaj riko-viroj amasiis irka ni. Ili speciale
atas fremdulojn, ar dc ili oni ja povas postuli du-
oblan a trioblan prezon. Felie Ia samideanoj an-
tae fiksis la ricevotan pagon. Trankvile ni veturis
tra la stratoj de ganhajo sur la senbruaj du-radaj
veturiloj. Rikoj estas sufie komfortaj: mola seka
sur du bicikloradoj kun bonaj risortoj. La vivo ae-
riko-veturigistoj tamen estas malmola, peniga. Ili
ofte mortas subite post kelkjara. kurado.
La posta tago, 12-a dc novembro, estis la nasko-
lago de la patro de la ena respubliko. D-ro Sun
jat Sen., Li
estas nomata la Valingtono de Cin-
ujo iuj stratoj kaj domoj estis ornamitaj per
4,

flagoj.
Vizito al la fama ?.,ina ..Fuh Tata Universitato .
. -

Parolado al 3(X) profesoroj kaj studentoj. S-ro Pan-

dio tradukis kun miriga rapideco. ar la inaj
vortoj estas unusiluhaj, Ia traduko postulis nur du-
onon de la tempo uzata por miaj Esperantaj frazoj.
Sekvis vizito al Ia bela pagodo. kiu estas mil jarojn
aa. Poste ni rigardis diversajn lernejojn. En itr
ambro pendis flagoj kaj la bildo cle Sun jat Sen.
Al la infanoj oni instruas ne nur literojn. sed an-
ka utilan kvanton da patriotismo.

56 57
 Vizito al Cipao, tre interesa urbeto en la interno provizore en la kampojn kaj kovris ilin per ajlo-
de Cinujo. Estis neforgesebla sperta. Trame kaj inatoj, per brikdometoj a per teraj inontetoj. Tio
atobuso ni veturis inalroksimen, for de Sardiajo. malbonigas la kampojn. Sed la juna generacio
Fine mankis stratoj. Ni eksidis sur unuradaj pu ,
forte agitas kontra tiu kutimo.
veturiloj, kiuj la la :;anhaja dialekto nomigas La plej agrabla donaco, kiun infanoj povas doni
sioto. La fortika rado estas unu metron alta en la al gepatroj, estas erko. La gepatroj estas fieraj
centro de la veturilo. Estas sidlokoj ambaflanke. pri tiu donaco kaj iras al la najbaroj dirante:
La apogiloj estas samtempe protektiloj kontra la -Venu kaj vidu, kiom mi estas amata de miaj in-
rado. Sed mankas risortoj e tiuj antikvaj vetur- fanoj! Tiel belegan erkon ili don.acis al mi." Poste
iloj: kaj ar Ia inallargaj vojetoj estis tre malglataj. la erko estas konservala en la domo ofte dum
ni balda preferis piediri. almena parton de la multaj jaroj, is kiam oni fine in. bezonas.
vojo. Estis gaja sperte. lionanca tago. Multaj gepatroj elektis la tagon
Ni pasis tra bone kulturitaj kamparoj, lalonge por Ia edziga ceremonio de siaj infanoj. En iu
de kanalizita rivero. Oni kulturas en tiuj distriktoj strato ni renkontis edzigprocesion. La fralino estas
kotonon, terpomojn, tritikon kaj legomojn.. Viroj portata al la domo de la estonta edzo en luksa port-
plugis la kampojn per malnovaj lignaj plugiloj. seko, kiu estas tute kovrita kaj losita. Duni la
Virinoj maris sur la vojetoj lalonge de la rivero, edziga ceremonio la junaj geedzoj vidas unu la
tiratate sampan-boatojn per Inuregoj. Alia membro alian je la unua fojo. Okazas multa klinigado dum
de la familio movis la direktilon por direkti la lip- la longa ceremonio. La muroj de la ambro estas
eton. kovritaj per ruaj tukegoj. ar rugo estas la koloro
Alveno en Cipao, urbeto kun 2 000 logantoj. ojo.
kiuj vivas sur tre limigita spaco. Sur la rivero en
la mezo abunclis la kutimaj sampanoj, kaj lalonge
de la stratctoj tipaj butikoj. Vizito en pri-
vata domo, la hejmo de s-ro Pandio, nia gvidanto.
Domo el ligno, duetaga. kun granda. enirejo. Ni
eniris tra malgranda porcicto tra la. kuirejo. La.
mebloj estis ruge lakitaj; ne mankis speguloj ka j
pendigitaj skribaoj. Bongustis ina tagmango kun
rizo kaj fioj. Sttpre ni trovis dormoambrojn kun
bele izitaj litoj, komodoj kaj seoj. Ni multe
dankis al s-ro Pandio pro lia afableco. Nur dank'
al Esperanto ni povis vidi tian tipan inan hejmon
en la kamparo.
Survoje ni vidis multajn erkojn en. la kampoj.
Estas la devo de la filoj, entombigi en la hejmurbo
la movi intajn gepairojn. Sed ofte mankas la mono
por tion tuj arani. Do oni simple metis la erkojil

58 9
EIONGKONGO
MAKAO
KANTONO
La vojao de anhajo al Iiongkongo estis kiel
vojao de nebula Londono al la suna Portugalujo.
Nia luksa lipego ,,Einpress of Japan" veturis suden
inter mtiliegaj insuloj, lalonge de la ina mar-
bordo. S-ro Slinger kaj mi lois solaj en tre bela
seslita kajuto kaj preska senese ni skribis. Por
la matenmanoj ni povis elekti el listo de dek di-
versaj fruktoj, kio aparte nin ojigis.
Hong,kongo estas insulo 17 km longa. Kiam en
1842 la britoj estis elpelitaj el Kantono, ili ricevis
la permeson ekloi kaj komerci sur dezerta insulo
duonan mejlon for de la ina eflando. La britoj
iom post iom anis la senfruktan insulon en tropi-
kan paradizon. Ili plantis centmilojn da arboj, kaj
kie iam staris fikaptista vilao, trovias hodia
urbego kun 600 000 loantoj. Pli poste Britujo per
la kontrakto de Nankino akiris la insulon, kaj an-
ka peceton de la kontraa eflando. La markolOE
inter la insulo kaj la kontraa duoninsulo estas
plej mirinda natura haveno, kiu la graveco staras
nur malanta Londono kaj Nov-Jorko. Ciuhore al-
venas ipoj el itijmondpartoj. Inter la grandaj
oceau-ipoj naas amaso da inaj velipoj (jonkoj)
kaj miloj da sampanoj, sur kiuj vivas 50 000 ho-
moj.
La oficiala nomo de la urbo sur la insulo estas
Victoria", sed iuj simple in nomas Hongkongo,
kiel la insulon. La urbo sur la nazo de la duon-
insulo nomias Kaillun. En amba vidib, as belaj
,

hoteloj, konsulejoj, oficejo-konstruaoj, bankoj, fa-

En suda inujo
brikoj, laraj stratoj, luksaj vilaoj. simplaj hejmoj, Su pre: En la haveno de Hongkongo. a lsup re: Samideano D-ro Won Kenn
kun sia familio en Kantono

60
61
belaj parkoj kaj statuoj: ne mankas botanika gar-
deno. kaj multaj belaj promenejoj.
La plej alta punkto de Hongkongo estas la.
..Pea.k" montpinto, kiu krute levikas malantail
la efurbo. Tiu Pinto", kiu estas 500 metrojn alta,
estas la loka tipajo. De la supro oni uas plej mir-
indajn elrigardojn malsupren al la du urboj, al la
malproksima Makao, al la vasta einujo okcidente
kaj al la senfina Pacifika Oceano en la oriento. Ce
la sun.levilo ai,, sunsubiro, dum luna nokto kaj sub
stelkovrita ielo tio estas plej fantazia kaj reva
bildo. Malsupre brilas centmiloj da lampoj kaj fe-
nestroj en la urboj kaj sur la kolosaj vaporipoj,
kiuj momente trovigas en la haveno; kaj inter ili
briletas nialfortc sennombraj lanternoj sur la sam-
panoj, kiel malgrandaj steletoj inter planedoj kaj
kometoj.
Sed ne iam la bildo estas tiel fea kaj bela. Ofte
okazas tifonoj, la teruraj inaj uraganoj, kaj dum
kelkaj semajnoj Hongkongo, la urbo, insulo, pinto
kaj io, estas envolvi ta en densega nebulego. Felie
- Zamenhofan lingvon! Kortulite ni akceptis.
ni trovis dum nia restado la plej belan noveinbran
veteron: agrable varmetan sunon kaj bluan ielon
kiel en Kalifornio.
Makao estas la Monto-Karlo de Azio. tai estas
portugala urbo kiu idilie kuas sur roka duon-
insulo. La malgranda portugala kolonieto iis fama
pro la dekduo da Fantan-domoj. air hazard-ludejoj,
kiuj allogas multajn turistojn kaj ekskursantojn el
Hongkongo. Makao strange aspektas kun siaj sud-
eilropaj domoj kaj inaj surskriboj. Stratoj pavim-
itaj per malgrandaj rondaj Atonoj, laraj placoj
kaj kelkaj _palacoj, riparindaj pregejoj kaj ka-
dukaj monatiejoj, portugalaj flagoj kaj inaj mo-
roj. La plimulto de la lokantoj ne havas certan
Ideon pri tio, kio estas kaj kie estas Portugalujo.
Nur 3% de la logantoj estas eilropanoj. Foje Xlakao
estis floranta kaj grava komerca urbo. Sed hodia
62
iri estas dormanta kolonieto, kiu fabrikas, konsu-
tains kaj_eksportas grandajn kvantojn da opio.
1.1 Hongkongo mi aetis tropikajn vestajojn el
la vebla flaveta tuko. Okeidentanoj aperas en nove
lavitaj vestajoj matene kaj vespere.
11k* rtl Kaniono! Nokta veturo sur la kvietaj
41100 i de lu Perla ;Rivero, 120 kin al la intcrno de
,
(1:tuj. Je la sesa matene nin salutis D-ro Won
krun. Prof. Sinpak kaj areto da aliaj samideanoj.
Ili tuj enloaigis s-ron Slinger kaj min" e samideano,
en lia bela kaj modernega New Asia" Hotelo,
proksime de la rivero. D-ro Kenn tuj informis nin:
-
..Ni volas, ke vi uu vian restadon en Kantono, kaj
vi havos neniajn elspezojn." Ho esperantista spi-
rito, kiu kreas amikojn en la tuta mondo por iu,
kiu mem volas esti amiko al fremduloj, lernante
En la hotelo jurnalisto intervjuis min en
nomo de la Gazetara Servo". Rezultis, ke en iuj
+0 lokaj jurnaloj aperis la samaj raportoj yri mia
K
.izito. Kanton() estas urbo. kiu rapide nmc erniAis-
duin la lastaj 15 jaroj. En Ia urbo vivas 1 000000
loirantoj kaj sur la rivero aliaj 200000 sampanuloj.
Post la starigo de la respubliko la l'efuloj de Kan-
10110 prenis landkarton de Ia urbo, desegnis rektajn
liniojn tra la doma labirinto kaj diris: ,:fie ni ha-
vos stratojn." Kaj. . . vidu . . . : cklaboris dek-
ludoj da homoj kiel formikoj, malaperis urbmtiroj,
&maoj kaj stratetoj kaj ekestis sirategoj. Hodiart
oni ie vidas lamajn avenuojn kaj belegajn bul-
vardojn, modernajn domojn kaj sanigajn lernejojn.
tramvagonojn, aritoinobilojn, parkojn. gardenoln
kaj paradojn de skolto,j.
En tiuj modernaj irkatiajoj oni ankorart povas
63
 rigardi malnovajn edziajn kaj funebrajn cerento-
niojn. Mi vidis, kiel la dato de noedzino estisport-
ata al la domo de la edzo. tute publike, por kc la
najl)arinoj bone vidu. kiom ria i estas. Unuopt
porlate de po du kulioj alvenis tabloj, seoj. brod
itajoj, arentaj kruoj, porcelanajoj, spegulAranko,
litkovriloj kaj multaj aliaj valorajoj. Fine per
multaj krak-karto&)j la malbonaj spiritoj estis for-
timigataj. Denove mi vidis, kiel pendis ruaj tukoj
kaj ruaj lanternoj.
Ce funebra domo pendis bluaj lanternoj kaj
bluaj tukoj, ar bluo estas la koloro de malojo. Mi
anka vidis funebrajn. paradojn. Unue venis 15
orumitaj seoj portataj sur la Aultroj de po du ku-
lioj. Sur la seoj sidis pupegoj kun plej fantaziaj
vizaoj. La e!erko estis portata sur la ultroj de tre
multaj kulioj. Ju pli ria la mortinto, des pli da
kulioj estas dungilaj. Malantae knabo 12-jara
uone maris kaj duone estis portata de parencoj.
Jam de multaj tagoj li ploris, kaj li poste ploros
ankora dum kelka tempo. kiel devas al bona filo.
Ploris anka la aliaj familianoj. Sed c tio ne su-
fie.is. La familio dungis profesiajn ploristinojn, kiuj
veturis en rikloj kaj ploregis mizere. Ili estis vest-
itaj en blankaj roboj, ar Manko estas la funebra
koloro. Mi kalkulis 30 ploristinojn kaj mi sciis, ke
la funebra ceremonio kostis multan monon.
Kiam ni vizitis la ubestron kaj aliajn ofiial-
tdojn, ili diris: Nun lui jam havas bonajn stratojn'
kaj modernan urbegon; nun ni havos modernan
havenon, kaj ni forigos la malnovajn kutimojn:
kostas tro multe la edziaj kaj ftmebraj ceremo-
nioj: ni simpligos kaj malkarigos tion: ni instruos
la popolon. ke ne estas necesa tia antikva kaj mul-
tekosta ceremoniado!" Mi havas nenian dubon, ke
tiuj klopodoj sukcesos en Kanton. (Iuj reormoj
kaj iuj revolucioj komeneiis en la suda efurbo.
D-ro Sun Jai Sen. la Patro de la dna Respubliko
64
kaj unua prezidanto. naskiis en kantono, kaj pri
tio ficras iu vera Ka nu mano.
-
Mi ecstis diversajn festenojn arankitajn de Ia
gastamaj samideanoj: mi faris lumbildparoladon al
la Instruista Asocio de Kanton() kaj radioparoladon
(:.e la stacio CMB. Sed restis sufieT da tempo por
fari vizitojn al diversaj lokaj vidindajoj. al la Arta
Muzeo, kiu estas masiva. kvinetaa kaj du mil jar-
ojn aa konstruao, al la Monumento de Sun Jat
Sen. al la Flora Pagodo, al la Monumento de la 72
Herooj. al la kamparo kaj al diversaj parkoj kaj
publikaj ardenoj.
En la Kantonai vendejoj multaj belajoj tentas
la fremdulon: arentajoj, ventuntiloj. brodajoj,
lakitaj kaj tektonaj mebloj, e,izitaj eburajoj, par-
fumoj, puntaoj. pasamentoj, pelamotajoj, silk-
acaj, turkisoj kaj aliaj juveloj. Tuta strato vendas
nur meblojn. alia n urr juvelojn. tria ventumilojn.
Interesa estas anka la vivo de la sampan-
homoj. kiuj loas sur la miloj da dom-boatoj. Rizo
kaj fioj estas iliaj efaj manajoj. Kun infano
ligita al la dorso, la patrinoj kuiras, remas kaj
kudras. Kelkaj el la sampanoj estas tre belaj kun
pargetaj plankoj, pordoj, kurtenoj, petrollampoj
kaj belaj porcelanajoj. Aliaj estas malriaj kaj
preska disfalantaj. Sur la tegmentoj sekias en
la suno vesiajoj. bulhoj. legomoj kaj fioj. Katoj
kaj infanoj ludas. kie ajn estas loko.
;imonibraj vicoj da sampanoj estas ankrigitaj
al stangoj. infanoj estas per nuroj ligitaj al la
nairanta hejmo. Se unu falas en la riveron, i estas
facile kaj rapide savala. Jen knabino. kiu mankas
rizon. dum kc la patrino aranas Iajn harojn; tie
knabo legas libron kulante sur la stomako. jen vir-
ino lavas porelanaojn en la flava riverakvo: alia
kudras belan stebitan litkovrilon. Jen sin banas viro
en la rivero, kaj apude knabino purigas siajn dent-
ojn en la sama akvo. I.a tuta urba kloak-defluajo
Scherer 6 65
iras en la Perlan Riveron. Kelkfoje la homoj - eiala kodo, kaj baldaCt aperis en Heroldo de Es-
mortas pro tifo kaj kolero, sed enerale la sampan- peranto" la sekvanta novaj pri mia vizito en Kan-
uloj estas imunaj je tiaj malsanoj. tono:
En la gardeno sur la tegmento de la New Asia. Mirinda vojago, bonvenigita de la delegito
Hotelo mi kun la filo kaj filino de D-ro Kenn ad- de UEA kaj de pluraj lokaj esperantistoj,
miris la belajn florojn. Ne estas popolo en la logas en hotelo, koregajn salutojn al ICK
mondo, kiu tiel sincere kaj profunde, adniiras kaj de la lokaj sarnideanoj, parolis publike an-
amas la florojn kiel la, inoj. La edzino de D-ro ta 600 personoj, krome en bankedo anta
Kenn estas moderna instruistino, la filino arma 25 c'eestantoj, faris krome radio-parolad-
kaj dola knabineto; la filo estas sentima kaj tre on; sanstato perfektega, salutojn Scherer
soldateca knabo, kiu tre multe atas sian skoltan kaj Sinpak.
uniformon. Li havas la saman progrescman spi-
riton en sia sango kiel la patro. Sed en la koro ili
iuj estas inej 1"kaj veraj patriotoj. Estas interese-
ke la esperantistoj de einujo iuj estas progresenuij
civitanoj.
Vere, la malnova Cinujo malrapide. sed kon-
stante modernigas. kaj iun belan tagon Eropo kaj
Ameriko vekigos kaj trovos, ke la Dormanta Ko-
loso" dume fariis tre konsiderinda politika kaj
ekonomia rivalo. Kun sincera bedaro kaj clank-
ema koro pro la ricevitaj sennombraj afablajoj,.
s-ro Slinger kaj mi forlasis Kantonon.

uste antaii la forveturo mi donis al s-ano Sin-

pak du koclvortojn ,.Mrs Bokapiguva" kaj post
kelkaj horoj alvenis radiogramo en la oficejo de
ICK en Cenevo:
Canton 24-6-234620 per Northern
LCO Esperanlocentro Genene
3Irs Bokapiauva ,Sinpa

La direktoro de ICK. s-ro Kreuz. povis ki n legi

sen ia malfacilaj lail antae interkonsentila spe-

66 6 67

ANGKOR-VAT
LA PLEJ GLORA TEMPLO DE LA MONDO
Kiam mia ipo folasis la belegan havenon do
Hongkongo, inujo restis malanta mi kaj miaj
pensoj flugis suden al Angkoro.
En la jaro 1861 franca esploristo vaganta tra la
praarbarcgoj de Siamo kaj Hindo-inujo subite
kaj neatendite ekvidis kolosan templegon, 500 kilo-
metrojn for de la marbordo. La seiencisto unue ne
volis kredi al siaj okuloj. La templo estis ne nur
kolosa, sed anka mirinde bela.
La indigenoj vivantaj irkae klarigis, ke tiun
gloran konstruajon konstruis aneloj, kiuj venis
surteren. Ektimetis la esploristo, ke io estas nur
vizio, revobildo kiu povus forflugi sur la nuboj.
e pli proksima ekzameno li vidis, ke la templo-
grundo mezuras pli ol unu kvadrat-kilometron. kaj
sur la muroj estis azitaj dekmiloj da homaj figu-
roj, kiuj similis al la enlogantoj de la praarbaro.
El tio estis evidente, ke ili estas posteuloj de l'
konstruintoj de la templego. Fiere ili nomis sin
Thner, sed ili ne sciis ion pri la historio de sia po-
polo. La la indigena lingvo Angkor-Vat" signifas
efurba Templo". Preska tro modesta nomo, ar pri baldaa ekveturo al la interno cle Kambogo.
en la tuta mondo ne ekzistas pli granda, pli glora
kaj pli mirinda pregejo. i estas la plej mistera
tempo en la Oriento, pri kiu flustre kaj respekt-
eine parolas la mondvojagantoj.
Nur malmit taj homoj is nun vizitis la misteran
templon. Dum 30 jaroj la vojao tra la praarbaro
estis penega kaj danera. Abundis kaj ankora
abundas sovaaj bestoj en Hindo-inujo. Sed ho-
dia belaj a iliostratoj kaj atobusoj faciligas la
vojaon.
* Hindo-inujo estas pli granda ol la ..liejmlan-
Mi estis survoje al Angkoro! Kia sento! Gran-
dioza, feliliga! Mia franca ipo Athos II" kviete
gliiis suden, dum clu tagoj kaj tri noktoj. iutage
fariis pli varmege. Elektraj ventumiloj ekfunk-
ciis. Litkovriloj forjetigis. La malvarma akvo"
en la tuboj variis inter 23 kaj 35 la Celsio. Ri-
velado de kinofilmoj fariis malfacila. iunokte
la ,,Suda Kruco" estis iom pli alte en la suda 'ielo.
Francaj menuoj. Ruaj vinoj. Lertaj kelneroj.
Elegantaj sinjoroj. armaj Parizaninoj. Vere
franca atmosfero sur tropikaj ondoj.
Fine Saigono, la :Parizo de la Oriento, kun
100 000 enloantoj. Komerca l:efurbo de Hindo-
:inujo. Tipe franca urbo en franca kolonio. Laraj
avenuoj. Multaj brasseries" (biertrinkejoj) kiuj,
kiel en Parizo, okupas du trionojn de la trotuaroj.
Vespere tie sidas kaj amuzigas la 10 000 eropaj
enlogantoj. Ne mankas la oper-teatro, la elegantaj
hoteloj, registaraj palacoj, la bonvenaj arb-aleoj.
ie svarmas kulioj, kiuj portas kofrojn a ven-
das indigenajn frandajojn a felojn cle panteroj.
Aliaj kviete kuiras sur la strato a portas brue kaj
ceremonie Cerkon tra la urbo.
Saigono estas fama kiel la plej varmega urbo
de la mondo". Do mia kunvojaganto kaj mi aranis
Je la 1-a de decembro, je la 4-a horo matene, ni
ekveturis per atobuso. En dole varmeta, nokta
aero, ni flugis tra praarbaroj kaj rizokampoj, sur
bonegaj stratoj kaj trans multajn riverojn.
Tro balda tagigis. Post glora matenrugo ek-
brulis senkompate la tropika suno. Anta ni etendis
sin 500 kilometroj gis Angkor-Vat kaj poste an-
kora 600 kilometroj, is kiam ni ree vidos fervojon
e la landlimo de Siarn.o. Sed por vidi la minojn
de Angkoro valorus e mari la 1100 kilometrojn
sub la ekvatora suno.
69
do - Francujo. En la kolonio. 800 000 kv. km gran-
da, ekzistas nur 3 000 km da fervojoj. La francaj
koloniistoj preferis konstrui stratojn, 50 000 km da
ili, kaj cento ju da belaj pontoj.
Abundas la riveroj. La plej granda, la Mekong,
preska kva roble tiel granda kiel la Rejno, subakv-
igas grandegajn teriloriojn dum ses monatoj de la
jaro. Same kiel la Nilo, li fruktodonigas la landon.
Rie kreskas la rizo poste, en la due plej grava riz-
eksportlando de la mondo.
La indienaj dometoj kaj kabanoj estas kon-
struitaj el panfolioj kaj bambuo. Izolaj ail grup-
igitaj en vilaoj, ili staras sur altaj fostoj, kiel en
la antikva Eropo. En la seka sezono la infanoj
povas ludi sub la domo. Sed en la pluva sezono ili
devas nai. Ankora abundas la sovaaj bestoj.
Krom la 20 000 000 enloantoj vivas en Hindo-Cin-
ujo miloj da tigroj kaj leopardoj, panteroj kaj ri-
noceroj, krokodiloj kaj sovaaj elefa ntoj, kaj gran-
daj serpentoj, kiel pitonoj kaj boaoj.
La patrinoj kuiras anta la kabanoj, per fajraj
karboj kiuj trovias en memfaritaj potoj. Per vent-
umilo ili rapidigas la kuiradon. Plej simpla kaj
movebla kuirejo!
La virinoj maras sur la stratoj kiel reinoj,
rektaj kaj pli fieraj ol la viroj. Haroj mallongaj
kiel e la viroj. Nur knabinoj havas longajn har-
ojn. Ce la maturio en la 14-a jaro la haroj estas
oferataj al Budho en la templo.
Etaj infanoj estas portata j sur la koksoj.
pli bone, la gcetuloj sidas sur la maldekstraj koksoj
de la patrinoj a de pli aa fratino.
La hato estas okoladkolora. La vestaoj estas
plej simplaj e la viroj kaj virinoj. Peco de unu-
kolora tofo 3X1 m granda estas surrnetata en plej
originala maniero. La mezo estas tirata per la
manoj kontraii la dorso. La troa estas nodata an-
tae kaj turnfaldata. kaj tirata tra-inter Ia kruroj

70 71
 kaj enovita e la dorso. Estas la plej simpla pan-
talcno en la mondo. eliaj tajloroj kaj Parizaj
kudristinoj ne iru al Hindo-inujo.
Trans la mamojn la virinoj ligas alian tukon.
La kapo. piedoj, ultraj kaj ventro restas nudaj,
La indikenoj ne bezonas timi sun frapojn kiel la
blankuloj. Nur en la rizokampoj ili surmetas ko-
nusan apelon.
Budhistaj prekistoj abundas. Vestitaj en flavaj
multfaldaj tukoj. kun unu ultro nuda. ili preas
kaj almozpetas. Ciu indikena viro iam en sia vivo
- .
farias prekisto dum almena du jaroj. T.i nur
devas parkere lerni multajn longajn prekojn kaj
psalmojn, kaj li farias bonzo, kiel nomikas la
prekisto. Forrazik as la kapharoj, surmetlas la
- dancoj, kun nekredeblaj turuikoj de la brakoj,
flava robo. Iajn specialajn filozof iajn a teologi-
ajn sciojn li ne bezonas. Do knabo nur dekjara
povas esti prek,isto. Du.m la du jaroj li ne laboru,
nur preu. iu-matene anta la sunleviko kaj -ves-
pere post la sunsubiro li mankas almozpetitan
rizon. La enlokantoj volonte donas mankajojn._
Eble en tiu momento frato, patro a filo estas prek-
isto, kaj li ne malsatu.
Estas speco de du-jara publika servo. e iu
edziko kaj funebra ceremonio ili preas. Ni okci-
dentanoj kaj kristanoj ne ridu. Multaj kristana,j
landoj havas devigan militservon. La demando
estas, kio- estas pli utila, prei a pafi? Decidu
Nom Penh.. efurbo de la provinco Kambog.m.
En la urbo loas 100 000 simplaj homoj kaj unu
reo kun multaj edzinoj. tnteresega indikena kvar-
talo, francaj vilaoj, ombraj stratoj. l>elegaj pa-
godoj. parkoj kaj muzeoj kaj du luksaj hoteloj.
dna hotelo estis pli interesa. Vizitoj al la urbestro
kaj al la supera rezidanto. plej afablaj kentil-
homoj. Du vizitoj al la nia palaco.
Tronhalo preska tro luksa por pupreko". La_
72
reo Monivong havas francan konsi Ian ton. Sed la
konsiloj estas nepre akeeptotaj. Tamen la popolo
-
*ojas pro sia glora reo. Ni vidis multajn valor-
ajojn kaj sanktajojn. La sankta ;lavo. heredao
el la aniikva Angkoro, epforbo de la Al tiel-imperio,
-
estas plene elprenata el la glavingo ne pli ol dufoje
en la jaro, a grava malfelio venus al la popolo.
Apud la tronhalo staras ria pagodo, konusa
turo e:irkaiiita de diversaj temploj. Proksime trov-
ias la danc-halo de la reaj edzinoj kaj konku-
iptinej. La plej belaj knabinoj de la lando estas pre-
zlyitatai al Ia rego. Akcepto signifas grandan ho-
'turon al la respektivaj gepatroj. Kiel aldona kon-
kubino i dancas por la reo. Estas plej strangaj
fingroj, kapoj kaj okuloj.
Ili dancis en riaj vestajoj la. la doleaj kvan-
kam ekzotikaj sonoj de kamboka orkestro. Per
marteletoj 20 muzikistoj batis la bronzajn stangojn
de supergrandaj ksilofonoj. Vere belega prezent-
ado. Mi estis profunde kortulita kaj surprizita.
Eropaj ksilofonoj komparikus kun la kambokai
originalo kiel buharmoniko kun altgrada akordi-
tio.
Proksime staris Ia funebra domo por la ~t-
irita patrino de la reo. i kostis 30 000 svisaja
frankojn kaj estis bruligota kune kun la kadavro
post tri semajnoj. Kiam venos la tago elektita de la
prekistoj por la cindriga eeremonio, venos miloj da
bonzoj kaj dekmiloj da aliaj homoj al Pnom-Penh.
Estos granda festo, kiu daros tri tagojn. e la
cindrigo la animo de la iama reino forlasos la kor-
pon. Ju pli da fajro, ju pli da bruo kaj fumo kaj
homoj, des pli bonvole la animo estos akeeptata de
la dioj en la alia mondo. La eindroj estos konserv-
ataj en la tronhalo en multekosta urno. Mi vidis
eentojn da tiaj ujoj, kiuj enhavas la cindrojn de
antaaj edzinoj, konk Atoj kaj geprincetoj. Aro
73
da geprincetoj ludis nudpiede en la rea ardeno,
same brue kiel aliaj infanoj.
En vilao, iom distanca de la efurbo, mi vidis
kinoteatron" kun muroj". Muroj" cl inko kaj
nenia tegmento. Mi demandis, kiujn stelojn atas
la vilakanoj. Greta Garbo kaj Clara Bow!

Sekvis denova atovojao tra praarbaroj. rizo-

kampoj, kaj alterne plantejoj por kotono, kauko,
sukero. kafo, indigo kaj tabako. Dum 321 kilo-
metroj! De la 4-a horo matene is vesperio.
Sed miaj pensoj jam estis en Angkoo. Kiel i
aspektos? Cu mi estos seniluziigata post la multaj
ladaj vortoj aditaj? La seivolemo estas altstre-
ita. Mi atendas eksterordinaraion, supernaturan
vidaon.
Per streitaj fingroj mi tenis libron en la mano,
kiam la oforo diris, ke en tiun direkton ni rigardu.
Post kelkaj sekundoj ni vidos la miraklan templon.
Mi haltigis la spiradon por momento. jen la
lasta stral-kurbo, kaj mi ekvidis en la distanco la
turojn de la templo. Mia libro preska falis cl mia
mano pro emocio. iuj rigardis, neniu parolis.
Kelkaj havis larmojn en la okuloj. iuj sentis sin
feliuloj, ke la sorto al ili permesis ekvidi la plej
miraklan templon en la mondo.
Mi rapide ordigis miajn kofrojit en la proksima
bunga/o-hotelo kaj tuj forlasis mian 'ambron. Ek'
al la templo kun miaj kamero kaj tripiedo! La
lasiaj sunradioj oruntis, kaj, se eble, pliinisterigis
la kvin turojn kaj kolonkoridorojn de la templo.
Por homa kompreno, e: por amerikano vivinta in-
ter nubgratuloj, tia kolosa konstruao estas pres-
ka neimagebla. Neniu, kiu ne estis en Angkoro

74
povas fari al si ideon pri la templo. kiu estas tiom
pli mistera.. ar irkaita de densa praarbaro.
La templogrundo estas preska kvadrata kaj,
mezuras 1% km je iuj flank.oj. Akvofosajo, 200 iu
lara kaj proksimume 6 kin longa, irkaas la
teinplon. La akvo estas preska nevidebla pro
densa amaso da tropikaj akvoplantoj.
Masiva, tona digo transas la fosajon. Sur 4'; i
dudek homoj povus mari brak-en-brake. e la
fino de la dio oni trapasas la unuan iom kadukan
kolonar-koridoron. kiu irkaas la templon per sia
grandega kvadrato. Trapasinte la pordegon, mi ek
vidis alian kolosan digon, 350 m longan, kiu transis
herbejon. En la distanco anta mi ripozis inajeste
la centra sanktejo de la templo. Pro sia longeco
de 300 m kaj largeeo de 23() m, la plej glora templa
altarego en la mondo devas esti rigardata el certa
distanco.
Pro emocio mi haltis sur la duona vojo kaj kap-
skuis. Templo 100 metrojn pli longa ol la Sankta
Petro" en Romo: konstruao kun irkamezuro
200 metrojn pli longa ol tiu de la fleops-piramil)
en Egiptujo!
La fimer-popolo, kiu konstruis la templon
de kie i venis? . . . kien i iris? ? en du de-
mandoj. kiujn la plej sukaj el la arkeologoj povas
respondi nur per supozoj kaj teorioj. Sur la ton-
muroj de la diversaj kolonaroj trovigas centmiloj
da skulptajoj. kiuj rakontas pri bataloj, konkeroj,
religiaj festoj kaj pri Ia vivo de la popolo. Sed e
ne unu kvadraimetro informas nin, kiel a kial la
popolo malaperis. jen unu el la teorioj:
En la unua jarcento de la kristana epoko e.inoj
migris el Cinujo kaj hindoj el Hindujo. Ili ren-
kontigis e la Mekong-rivero kaj ekkulturis la lan-
don. Ili interedzigis, kaj balda ekfloris nova raso
en nova imperio. En la tria jarcento ambasadoroj .
Temploj en Ilindo-Cinujo
vojais al Hindujo kaj einujo. iu nova reo de Supre: La Bajon-Templo en la mezo de la malnova efurbo Angkor-Thom
iam havis 51 turojn kun po kvar kolosaj vizatoi. Malsupre: Kelka) el la
204 monstrai vizatoi
76 77
la mer-popolo konstruigis novajn palacojn kaj
pli glorajn templojn. Dum jarmilo riajoj fluis al
la efurbo. La riajoj allogis la najbarojn. Oka-
zis militoj kun la Siamanoj kaj la Anamanoj. Sed
dum mil jaroj venkis la fajraj mer-armeoj. Tiam
subite la sorto turnigis. Tuj post 1300 ekvenkis la
malamikaj najbaroj. ForpeliIis la mer-popolo
a buiIis kruele. Restis la temploj kaj la palacoj.
Sed iom post iom la nekontrolata praarbaro en-
glutis kaj detruis ion, kion la homoj per siaj ma-
noj kreis."
Nur la du plej grandaj temploj. la Angkor-Ya t
kaj la Bajono en la mezo de la apuda efurbo, Ang-
koro Thom, travivis la sekvantajn sescent jarojn
sukceso. Post unu plua jarcento certe anka ili
estus disfalintaj. Sed hazarde venis la franca es-
ploristo. Forpeligis la tigroj kaj panteroj el la
sanktejo kaj komenciIis la sava laboro. Aliaj sci-
eneuloj teorias pri ribeloj kaj epidemioj. Eble ili
pravas. Neniu. scias certe, e hodia.
Mi iom respondis la demandojn, de kie venis la
ilmeroj kaj kien ili iris. Sed venas nova demando:
Kiel ni klarigis en agrikultura teritorio, kun ma-
lica klimato, la eeston de la brila genio, kiu ima-
gis, planis kaj konstruis tiujn i miraklajn templ-
ojn?"
Dum jarcento, dekmiloj da sklavoj laboregis
por konstrui. irka la jaro 1 100. surt eran tronon
por Viilo, unu el la e.efdioj de la hindtt-religh.).
Dum mia historia pripensado mi forgesis la
tempon. Dume la suna oro estis malaperinta de
sur la kvin turoj de la templego. La steloj kaj la
keskanta luno ekbriletis super la sankta loko.
Mistere la naturo silentis. Tutan jaron antae mi
estis kali: olinta, kc mi estu en Angkoro dum la
plenluna te.mpo. Nun mi ne pentis.
Tiu vespero estis la dua brilmomento de mia
mendvojalo. Mi sidis kaj rigardis. Mi admiadis
78
la templon kaj askultis al la mistera silento de la
pruarbaro eirkalie. Mi tute Forgesis la luksan ves-
pemankon en la hotelo. Mi kontentigis per bana-
noj.
En la plej alta turo briletis olea lampeto; sen-
dube sankta ,;eterna lerno" anta la statuo de
Budho. a Vino, a alia dio dc la budha-hindua
religi-miksajo de la tiama ftmera popolo. Duone
ensore mi sekvis la inviton de la sankta lumo.
La centra sanktejo estas kombino dc tri korosaj
kvadratoj da kolonkoridoroj, kiuj staras unu in-
terne dc la alia. La plej ekstera estas ne tre alta
ed, kiel jam Write, 300 m longa. Majestaj tup-
aroj kondukas supren al la unua, dua kaj plej in-
terna tria terasoj. La lasta teraso levii;as tiel krute,
kc nur unu el la dekdu imponaj tuparegoj estas
nun uzebla. Oni preska devas esti svisa alpisto
por ne rompi siajn krurojn.
La kolonkoridoroj havas la kolosan seman long-
econ de proksimume 2 000 metroj. La muroj unu-
flanke, kaj la kolonoj e la ekstera flanko, estas
kovriiaj per plej mirindaj tonskulptajoj. La ba-
reliefaj figuroj estas is hodia tiel bone konsev-
itaj, ke oni kredus ilin izitaj nur hiera. Kelkaj
estis kovrita per oro, aliaj per emajlo.
Super la kolonaroj de la tria teraso levikas kvin
majestaj turoj, kiuj frape similas Ia papan tiaron.
tio estas konstruita la tute unika arkilekturo.
Estas miksajo de hindaj kaj inaj ideoj, mirincle
konfanditaj en hindo-ina stilo.
Mi grimpis al la centra turo. Kun la escepto de
malgravaj statuoj. la plejsanktejo estis malplena,
por ke la Plejaltulo povu plenigi lin la sia propra
plezuro.
Mistere falis la lunlumo en la diversajn kortojn
kaj kolonkoridorojit. En la aero svarmis milionoj
da vespertoj. Dum la tago ili dormis en la interne
- ,
de la turoj kaj koridoroj. Nun ilia stranga bleket-
79
aclo e plimisterigis la jam fantoman atmosferon
de la templego. Nur post noktomezo mi revcnis al
la hotelo.
Dum la sekvintaj tagoj, s-ro Slinger kaj mi
vagis senlace tra la ruinoj de Angkoro. Sendube
neniam antae la plej moderna lingvo. Esperanto,
adigis en la antikva iemplo. Kun la escepto de
deko da mondvojak,'antoj kaj aro da budliistaj prek-
istoj Angkor-Vat estis forlasita kaj solega por revi
pri tempoj pasintaj, kiam miliono da homoj tie i
vivis kaj preis, amis kaj batalis.
Dum duontagoj ni rigardis kaj fotografis batal-
scenojn, triumfajil revenojn, religiajn festojn.
monstrajn leonojn kaj sennombrajn Naga-serpent-
ojn. La Naga-serpentego. kiu balustras la (ligojn
kaj ornamas la turojn, evidente estis preferata em-
blemo intene ne uzas la vorton ..idolo) de la
flama religia kulto. Servante kiel balustrado. la
serpento ofte estas 25 metrojn longa, kaj i fiere
levas sian sepoblan kapon. tri metrojn en Ia aeron.
Mi vojais efe por lerni pri la vivo de aliaj po-
poloj, kaj por lerni iom pri la diversaj religioj. Ne
estas en Ia mondo pli bona loko ol e la ruinoj de
Angkoro.
Inter la centoj da religiaj bildoj, la ..Lasta
Juro" estas aparte interesa. ei montras 32 divers-
ajn inferojn kaj 37 diversajn ielojn. Jen ni vidas
lti ,,infcron de la vermoj . kie suferas tiuj. kiuj in-
-
sultis la diojn, la sanktan fajron, la gepatrojn a
siajn amikojn. En alia iri fero la ostoj estas romp-
ataj al tiuj. kiuj difektis ardenojn. domojn kip.
Oni segas la ostojn de la tromanginioj kaj dink-
emuloj. Suferas en kaldronegoj tiuj, kiuj akceptis
koruptajoin a telis monon. Brulas sur fajraj
karboj tiuj. kiuj ne pagis siajn uldojn.
Mi iam pensis, ke nur Dante povus elpensi li-
80
2ijn punojn. kaj nun mi konstatis, ke i*e la alia
flanko de la mondo. 200 jarojn pli frue, alia poeto
havis similajn a e samajn ideojn pri la infero.
Dum ke la infero estas plej vive priskribita per
tiuj tonaj bildoj, la ielaj scenoj estas plej mono-
tonaj kaj sen ia ekscito. La artistoj neniam vidis
la ielon. Sed ili vidis batalojn kaj suferadon pro-
praokule. Kaj e pli sovaaj ol la inferaj scenoj
estas la batalegoj kun la najbaraj malamikoj.
Soldatoj, oficiroj, princoj kaj reoj rapidas al
la honto, piede a rajdante sur elefantoj, evaloj,
tigroj kaj aroj, kun lancoj, Sirmiloj. ba ilo ,j, glavoj
kaj sakoj. Post 50 metroj de tia armeo oni vidas la
kunpulon kun la malamika armeo.
Tcrurega batalo! Miloj da batalanto,j. Neniu
figuro estas neaktiva. lli batalas ope, grupe, en
doloro, en furiozo, freneze, rabis, malespere. Ele-
fantoj starikas sur homojn kaj homoj sur elefant-
ojn kun malsama rezulto. Sagoj flugas dense.
Sonas la trumpetoj. Tremas la aero kaj la tero.
Kuragigas la oficiroj. Antaen, antaen! La mort-
intoj atnasigas. Sed daras la batalo, la kruela bu-
ado.
Fine venkas la fimera armeo. Hejmeniro,
Triumfo. Dankfestoj. Dancoj. Festmangoj. Paco.
Kaj io estas legebla sur la muroj de la templo. Sur
la malvarma tono. La bildoj diras pli multe ol
povus rakonti mil libroj. skribitaj per finieraj hi-
eroglifoj.
Sekvas vizito al ..Angkor-Thom . la ,Granda
-
efurbo". Angkor-Vat, la templo, apena suferis
dum la :jarcentoj. Sed la iama ef urbo, kie vivis
1 000 000 homoj. preska tute malaperis. De la
iamaj 600 gloraj palacoj restas nur kelkaj pecoj de
la fundamentoj. I ti ler kaj sub la tropikaj arbegoj
kaj lignoj io estas eniombigiia.
Scherer 7
Si
 Nur la Bajon-templo en la centro estas ankora
vidinda. Iam i havis 51 turojn, kun po kvar ko-
losaj vizaoj de Sivo. Sed hodia restas nur 172
el la sfinksaj kapegoj. Mistere kaj senmove ili ri-
gardas al la kvar direktoj de la mondo. Kiom ili
povus rakonti pri la gloraj festoj, okazintaj en la
centro de l' mirinda efurbo de la glora popolo.
Kiom ili povus diri pri la malapero de unu el la
plej imponaj civilizoj de la mondo. Ili povus dikti
ekscitan romanon pri la Lastaj tagoj de Angkoro".
i estus certe la plej mirinda kaj sensacia romano
de nia jarcento.
Reveturo al Pnom-Penh. Tie mi havis la ple-
zuron fari paroladon al posteuloj de la iama glora
nmera popolo. Mi ne malmulte fieris, ke unu el
miaj paroladoj estis tradukita en la antikvan
meran lingvon.
Sekvis du pluaj longaj tagoj da vojaado tra
senkompata tropika klimato. Unu tagon en ato-
buso is la siama landlimo kaj unu tagon en mo-
derna. siama vagonaro. Tra ajne senlimaj rizo-
kampoj kaj valoregaj tekton-arbaroj.
82
EN SIAMO
LA LANDO DE LA BLANKAJ ELEFANTOJ
Siamo iam estis lando mistera, la rakontoj kaj
libroj. Nur malmulte scias la homoj pri la popolo,
kiu en sia lingvo nomas sin non-Thai `, kio signifas
..Libera Popolo . La siamanoj konsideras sin liber-
-
Litoj, spite de la fakto, ke la reo estas absoluta mo-
narko sen pa.rlamento. Eble la lokantoj volas aludi,
ke ili estas anoj de lando ne kontrolata, regata a
konsilata" de eropa nacio. Nur eropanoj diras
Siam". La enlanda nomo estas Muang-Thai", kio
signifas Libera Lando".
Kaj iu tage mi povis konstati, ke la siamanoj
estas unu el la plej feliaj popoloj en Azio. Rapide
mi komencis ami la popolon de la lando, kiu la-
dire estas tiom mistera. Jen kelkaj bildoj de la ef-
urbo Bangkoko:
Puraj stratoj kun kelkaj atomobiloj kaj unu
iramlinio; multaj kanaloj kun amaso da boatoj; ka-
dukaj kabanoj kaj surakvaj sampan-hejmoj; gran-
da stacidomo kaj modernaj hoteloj; puraj vendejoj
kaj simplaj lokejoj; elegantaj parkoj kaj luksaj
reaj palacoj; centoj da temploj kaj miloj da pa-
godoj; virinoj kun la tipa panun (krurvesto simila
al tiu de Hindo-inujo) kaj speco de organdi-
bluzo; soldatoj en kaki-uniformo sen uoj; oficiroj
en pli elegantaj uni formoj kun uoj; oficisto] kun
la mallielblua panun-krurvesto, blankaj trumpoj,
nigraj uoj, blanka kitelo kaj felta "apelo; knab-
etoj preska iam nudaj; knabinetoj kun tro mal-
longa emizeto; kulioj kaj boatistoj kun la nura
panun-vesto; inaj virinoj kun la tradicia nigra
pantalono; studentinoj, kiuj portas la panun-tukon
la eropa maniero kiel jupon; studentoj - kun
blanka kitelo kaj mallongaj kaki-pantalonoj; en-
tute felia popolo.
7 83

La siamanoj estas tre gajaj, bonliumoraj. mu-
zikemaj, graciaj kaj helpetnaj. La tuta popolo de
1.1 000 000 okoladkoloruloj estas budhista, sed
mankas la superstio. ke pro fotografaclo suferas la
animo de la fotografito. Ili ne forkuras kiel la
inoj; male ili komplezas per amika ridelo. rfre
agrabla religio por mondvojaganto.
Bangkoko kun siaj 750 000 logantoj estas divid-
ita en du partojn per la Menam-riverego, kiu fluas
suden tra la tuta lando. La rivero ebligas grand-
skalan akvumadon por rizkulturoj kaj servas kiel
efa fervojo" por transporti la valoran tekton-
lignon al la oeeanipoj en la haveno de la efurbo.
La orienta, nova urboparto estas iom tro erop-
igita. sed post mallonga veturo per sampano al la
okcidenta flanko ni estis en plej interesa parto de
Siamo. Stratoj preska mankas, a balda farias
vojetoj lalonge de la multnombraj kanaloj. La
dometoj estis irkailitaj de kokospalmoj kaj imitan-
ujoj, kiuj mirindc reflektikis en la kvieta akvo de
la pli malpli laraj kanaloj. Vera fotografista pa-
radizo! Ni piede ekvagis tra la tropika Venecio".
io estis pura, kvankam ofte kaduka. Ni renkontis
kelkajn kokinojn, anasojn, 'afojn kaj kaprojn. Cu
ni estis ankorail en la efurbo? Verajne e la
rando. ar balda la domoj estis malpli densaj, kaj
la palmoj pli abundaj. Plinombrigis la dombestoj,
malpliigis la homoj kaj la. pontoj. Ni estis tute
perditaj en la kanala labirinto, sed ni darigis la
vagaclon.
Ni ne timis. Ni sciis, ke en Siamo oni povas fidi
al iu homo, e al la plej simpla sampan-remisto.
Jam delonge ni trovikts en la kamparo". Dum
horoj ni maris, sed boatisto verajne povos nin re-
veturi per ipeto dum duona horo, kiam venos la
vesilero.
Car la kanaloj ofte krucigis, ni devis seri pont-
ojn. Sed ni trovis nur pontetajojn, sur kiuj ni devis
84
nin balanci kiel akrobatoj. Kiam ni soifis, ni al-
proksimigis al du knabinoj sidantaj anta kabano.
Siaman lingvon ni ne scipovis, sed per mansignoj
kaj gestoj ni ilin komprenigis, ke ni deziras junan,
laktorian kokoson.
Elvenis la juna frato, kiu tuj grimpis al la foli-
aro de alia pulmo. La gefratoj multe surprizigis
kaj kore amuzigis, kiam ni elsuis la bongustan
lakton per kaukaj tubetoj, sen perdo de ee unu
guto kaj ne malpurigante niajn emizojn. Ili tuj
mem volis provi la fenomenan metodon. Ili gojegis
kiel veraj infanoj. La ojo fariis senlima, kiam
nli donacis la tubeton al la plej juna el la trio.
Rekompence ili alportis bananojn. Ili ne havis
alian monon. Dum plua horo ni sidis, babilante
kun la feliaj gefratoj. Ni babilis, e ne uzante
iun specialan lingvon. Ili montris multajn ajojn
el sia iutaga vivo, kaj kiam ili vidis, kiom io
plais al ni, ili darigis la procedon de rondiranta
ekspozicio. Ili ojis montri, kaj mi ojis fotografi
ion. Kia. malofta bonaneo! Kaj io okazis en la
stranga lando Siamo!
je la kvina horo mi diris la vorton Menam".
La knabo iuj komprenis kaj saltis en la familian
ipeton. ipeto estas necesa familia posedao, kiel
omobilo en Usono. Li remis nin tra ajne sen-
at
finaj kanaloj. Ni glitis inter kaj sub vertikalaj kaj
klinigintaj, sed iam graciaj palmoj. La vespera
gondola veturo vekis en mia memoro dolajn melo-
-
diojn, precipe veneciajn. Sed kiom pli bela estis
la tropika Venecio! Ekblovetis frea vespera vent-
eto. Rugigis la iela inter la. palmfolioj en la okci-
dento. Kviete ni glitis dum tuta horo. Cio estis
neimageble bela. kaj mi demandis min, u eble mi
sonas. Sed neniu vekhorlogo interrornpis la para-
dizan gondolveturon returne al Bangkoko.
85

Vizito al la blankaj elefantoj estas neevitebla,
deviga por vojaanto. Temas pri Ia sanktaj ele-
fantoj apud la rea palaco. Mi vestis min laregule,
per eropaj vestajo, kolumo kaj kravato. La ele-
fantoj estas tro sanktaj por ricevi vizitojn" de
viroj kun malfermaj sportkolumoj.
La sola blankajo e la blankaj elefantoj estas
la dometoi. La elefantoj mem estas grizaj, karn-
koloraj en certaj lokoj, precipe e la oreloj. Sed
la resto estas ordinara elefantkoloro. Se ie en la
.siamaj praarbaroj tia blanka elefanto" estas trov-
ata, li estas kaptata, kaj ceremonie transportata al
Bangkoko. e iu vilao sur la vojo la elefanto de-
vas fari procesion al la lokaj temploj. Pro tio tia
transporto daras ofte multajn semajnojn. Signifas
grandan felion por la lando, kiam tia elefanto
estas tro-vata. La malfeliuloj estas katenitaj al
masivaj fostoj unuope en blankaj dometoj. Mal-
feliaj elefantoj! Sed ili faris Siamon mondfa.ina!
Vizito al la rea rezidejo. Mirindaj hindo-
limeraj kialoj kaj temploj, kelkaj renesancastilaj
palacoj, imponaj orkovritajpagodoj, smeraldaj
budhoj, luksaj kardene g oj plenaj de ekzotikaj
plantoj kaj arboj, belega] ventumilpalmoj, kaj gro-
teskaj tonfiguroj de dioj kaj diabloj.
La popolo estas tre religiema. Siamo havas
16 000 budhistajn templojn kun 133 000 preistoj.
En la efurbo devas esti almena 1 000 temploj, ar
ie oni renkontas ilin, kun grupo da pa.godoj apude.
Pagodoj estas turoj kun la formo de trodika keglo,
Kelkaj estas vere altaj kaj multekostaj. Mi vidis
pagodojn kovritajn per oro, arento, porcelano kaj
juveloj.
La plej belaj temploj estas Vat Pijaijat" kun
mirinda galerio de budhoj, kaj Vat Arun" kun la
plej alta pagodo nomita Phra Pang", kiu estas
tute kovrita per porcelano kaj aliaj briletantaj
darnamajoj. Tiu turego niagie rebriletas tage kaj

86 87

nokte, matene kaj vespere, sed iam en aliaj ko-
loroj. Tiu landa tipao allogis min ofte dum mia
restaclo en Bangkoko. De la bazo is la pinto, ;;i
estas arita per cenioj da tonaj statuoj de homoj,
birdoj kaj elefantoj. Tiu pagodo estas anka nom-
ata La Pagodo de la Matenruko".
Ciutage mi vagis tra la i :efurbo a tra la kamp-
.

aro. Mi spertis multajn novajn kaj interesajn tra-

vivajojn. Mi povis vidi, ke Siamo estas lando ria
-

kaj progresema. Lando tropika kun 8 000 lernejo,;.

15 000 mstruistoj kaj 666 000 lcrnantoj devas esti
konsidcrata progresema. En la lando oni trovas,
krom karbo kaj fero, mineralojn maloftajn, kiel
tungstenon, manganon kaj hidrargon.
Eble vojaa sekreto povas helpi al aliaj vojak-
ontoj. Ni lois en ina hotelo, tre pura kaj mal-
kara. En la eropaj hoteloj oni devas manki la
pezajn eropajn mankojn, kiuj tute ne taiigas por
a tropiko. L'iutage ni mankis tronikajn frukto-
salatojn, mem preparita jn, kiuj permesis al ni
nokte glore dormi kaj tagmeze vekiki por promeni,
kaj kapti la plej bonajn fotografaojn. Ni anka
'

ne uzis ailtomobilojn. Ni preferis marli kaj halti

je kiu ajn sekundo. por kapti hazardan

En Siamo
La patrino agas kiel frizisto por la tuta familio

89
 Sed kio estas tropika fruktosalato"? Jen la re,
cepto: Mi kirlis ses bananojn, is kiam ili estis
kao; tranis unu ananason en malgrandajn pec-
ojn; aldonis sekajn vinberojn: elgratis el du ko-
kosoj la delikatan, gelatenan kokosviandon, miksis
ion. kaj jam mi havis grandegan supteleron plen-
an je nutra fruktsalato. Kosto en la urboj 1.25
sv. fk., en la kamparo e la vilaanoj ofte nur 0.25
sv. fk. La salato enhavis sufie da karbohidratoj.
natura sukero, natura graso, sendanera H2O kaj
estis ria je vitaminoj. Glasego da frea kokoslakto
estis bongustega, kiel iu glaso da frea lakto iam
gustis en la svisa alparo.
Siamo kuas tro malproksirae de la kutima vojo
de mondvojaantoj. E la blankaj elefantoj" ne
sukcesis allogi konsiderindan nombron da turisto,j.
Tamen Siamo meritas kaj balda havos pli da
turistoj pro la baldaa finkonstruo de fervojo tra
Hindo-Cinujo. Tiam la globtrotuloj komforte per
vagonaro veturos dc Saigono al Singapuro, tra
Angkoro kaj Bangkoko.
Tiam venos la tago, kiam Angkor-Vat farios
mondf ama kiel la piramidoj de Ka iro, kaj tiam
Bangkoko estos grava turista urbo kiel Singapuro
kaj Bombeo. Tiam Bangkoko estos la Venecio kaj
Prago de Azio. Bangkoko estos fama ne kiel cent-
tura, sed kiel la matura urbo". La plej bela el
tiuj mil turoj, la Pagodo de la Matenruo" salutis
min lastafoje, kiam mi per lipo forlasis la efurbon
de Siamo.
90
SUDEN,
TRANS LA EKVATORON
Singapuro, iam tigra insulo, hodia unu el la
plej gravaj urboj de la mondo. estas la plej suda
parto de Azio, preska sur la ekvatoro. En la
Oriento lipoj a iras al, a venas de Singapuro.
Mi estis survojc al Singapuro, kiam meze de de-
cembro mi forlasis Siamon per Ia Asdanc " nur ,
600-tuna vaporlipeto.
La fervojo al Singapuro kostis . 50 usonajn do-
larojn. La 1-a klaso sur la lipo kostis 40 dolarojn.
Sed ni insistis vojai per la II-a klaso, e se tio
estis kontra la regulo de la lipkompanio. Ni pagis
nur 20 dolarojn.
Kiam ni atingis la ipon, la kapitano informis
nin, ke ni estas la solaj blankaj pasaeroj, ke do ni
povos ekloi en la kajuto n-ro 1 de la I-a klaso.
Je la posta tago la ipestro plie invitis nin mani
kun li kaj la du helplipestroj. iuj estis danoj kaj
gajaj. Ili rakontis al ni iujn ercojn kaj maristajn
rakontojn., kiujn ili estis rakontintaj al si reciproke
,dum kelkaj jaroj. La manotempoj iam fluge
pasis.
Tro rapide pasis anka la matenoj, posttag-
mezoj kaj vesperoj e la sk ribmaIino kaj e rivel-
-
ado. En mia negativ-kolekto trovilis jam pli ol
2 000 bildoj. Kiam estis tro varmege en la kajuto.
mi instalis mian porteblan. oficejon sur la ferdeko.
Mi povus malfermi inian oficejon e en savboato.
se .mi sukcesus savi la skribmalinon kaj la kofreton
kun papero kaj kelkaj libroj.
La golfo de Siamo estis mistere luma en la
nokto. Fosforo en la akvo, kaj sennombraj steloj
supro. Mi ojegis nun rigarcladi la sudajn stelojn,
kies konstelaeiojn mi lernis, sed neniam vidis, en la
knabaj jaroj en Svisland.o.
91
 Post kvar tagoj ni atingis la urbegon Singapuro.
Mia unua vizito estis al la oficejo de la American
Express Co.". La oficistoj jam senpacience esperis,
ke tiu Speciala Delegito" de la mistera I. C.K."
balda venu al Singapuro. Granda tirkesto estis
plenplena de dikaj leteroj de ICK kaj el iuj
partoj de la mondo: kaj kelkaj pakajoj okupis
multan spacon en fera rirnko. (-Iuj faris grandan
elspiron, kiam mi akceptis la tuton, kaj mi faris
grandan enspiron, kiam mi kalkulis 33 ajojn, kiuj
enhavis entute 55 leterojn, poItkartojn kaj donac-
e to jn. el Ameriko, .Azio kaj Eropo.
Mi legis avide kaj ordigis la reston por posta
legado. Mi intencis pasigi la kristnaskaju tagojn
en Singapuro.
inedita.do pri sia antaa vivo a pri la granda uni-
verso.
iuj miaj amikoj logas norde de la ekvatoro:
neniujn amikojn mi havis sude . . ." Sed tuj mi
adis voojn, kiuj alflugis per sudaj ventetoj. Kaj
mi vidis manojn sin etendi al mi trans la ondojn de
la senlima maro. Estis salutoj de esperantistoj,
samideanoj de miaj amikoj sude de Ia ckva-
toro! Cu ne estas mirinde esti esperantisto ? !
Matenrugo, oraj nubetoj, sunlevigo, bluega
glatega maro. Okciflente kuis Sumairo, kva-
za maldika fadeno, naganta sur la rando de la
mondo.
Bonega matenmango Karnernelk met Gort -

Sed hazarde mi adis, ke la fama vulkano (buterlakto kun grio). Dum la tago regis sur la Aip-
Merapo en Javo us eksplodis kaj mortigis centojn ego tropika dormemo. Nur vespere la hontoj vek-
da logantoj, detruis 20 vilaojn kaj fortimigis al la iis, gajigis, ekdancis, kantis, promenis, antuzigis
valo 25 000 rifugantojn. Tion mi devis fotografi, kaj am-uzis, sub la ekvatoraj steloj.
nepre! Se eble anta Kristnasko. Jam estis titolo Post 3:5' horoj
alveno en Javo.
en mia kapo por usona gazeto kaj Heroldo de Es-
peranto": Kristnasko sur Javo, apud fajra
lafo."
Ni forkuris de nia vespermango al lipagent-
ejo. La vaporlipo ,,Prins der Nederlanden" for-
veturos post du horoj. Biletojn ni ne povis havi.
La polica forirpermeso devis unue esti akirita.
Rapida pakado. RikIo-veturo. Tedaj polic-
formalaoj. Alveno apud la 'lipo 15 minutojn anta,
la ekveturo sen biletoj. Sed ni estis bonvenaj
gastoj, ar ni havis monon en la poo.
Dum la nokto ni transpasis la ekvatoran linion.
Nenia ceremonio sur la ipo. Do mi prenis duoble
longan duon, fruegamatene, en la haltejo, por festi
la okazon. Pronienado sur la fcrdeko. Gloro brilis
ankora la multadmirata Suda Kruco. Sed nenia
linio sur la akvo a en la ielo! Tiu magia ekvatora
linio estas nur imaga, sed tamen i invitas al iomai
9'
93

JAVO
LA C;ARDENO DE LA MONDO!
Dum multaj jarcentoj la orient-hindaj insuloj
estis laillegende konataj al la eropaj komercistoj.
Valoraj juveloj kaj spicoj, kaj multekostaj lignoj
venis tra Persujo per kamcl-karavanoj al Damasko,
Konstantinopolo kaj Venecio. La vojo al tiuj riaj
insuloj estis kona.ta nur al la araboj kaj mahomet-
artoj; kaj ili bone gardis la sekreton.
Sed irka la jaro 1500 portugalaj kaj hispanaj
aventuristoj kaj esploristoj trovis novajn vojojn,
veturante per ipoj irka la sudajn pintojn de
Afriko kaj Ameriko. Kaj rapide riigis Hispanujo
kaj Portugalujo.
Ordinaraj homoj, kiain ili adas la nomojn de
Javo, Sumatro kaj Celebeso, tuj pensas pri kafo
kaj teo, sukero kaj tabako, a pipro kaj cinamo.
Aliaj, kiuj legis Ia rakontojn de Marko Polo kaj
similaj verkistoj, tuj pensas pri palm-ornamitaj
marbordoj, koral-insuloj, densaj praarbaroj, gran-
daj plantaejoj, daneraj vulkanoj, ekscitaj aven-
turoj; pri kapasistoj, piratoj, diablofiloj, orang-
utangoJ, tigroj kaj grandaj serpentoj.
Sed hodia javo estas tropika Edeno langit a () rn bro, armaj hejmoj kaj abunda verdeco.
al tropika paradiza ardeno. Javo efektive estas
tiel mirinde belega, ke i meritas la nomon Car-
deno de la Mondo". Javo estas nur trioble tiel
granda kiel Svislando, kaj kun siaj 42 000 000 log-
antoj i estas la plej dense logata lando de la
mondo. ar kovrita de cento da vulkanoj, aktivaj,
dormantaj kaj mortaj, la insulo estas plej belega de
iu angulo. e la horizonto oni iam vidas la gra-
ciajn liniojn de kelkaj vulkanoj.
Ne nur ardeno sed anka mondprovizejo. Javo
:
estas la dua plej grava sukereksporta lando, kaj
kreskas en Javo 99% el la kinino de la mondo.
94
Javo eksportas ankan grandajn kvantojn da kafo
kaj teo, tabako kaj spicoj, kauko kaj stano, pe-
trolo kaj kokosoj.
Javo, kuanta 800 kilometrojn sude de Singa-
puro, estas vizitata nur de Ia malrapidemaj mond-
vojagantoj. Tandjong-Priok estas modernega ha-
veno. Atomobile ni veturis al Baiavio. Survoje
multaj interesaj bildoj: belegaj rizokampoj, verdaj
hcrbejoj; vilagetoj preska kaitaj en la densa foli-
aro de bananujoj kaj bambu-arbaroj; bonegaj stra-
toj, rektaj kanaloj, multaj oblikvaj kokospalmoj,
arboj kun fruktoj konataj kaj fremdaj, kaj supre
bl ttega ielo kun tropikaj nuboj... vera paradizo!
Batanio, malnova komerca urbo. Anta'. 300
jaroj eta komerca stacio. Hodia urbo kun 440 000
logantoj. Urbo kun multaj kanaloj, konstruita la
la modelo de la malnova Amsterdamo. Sed balda
montrigis, ke en la tropika klimato tiuj kanaloj
estas fatalaj. Miloj da soldatoj kaj komercistoj
mortis pro febroj. Kiam ili vidis, ke ili iuj mortos
pro malario, se ili insistos vivi apud tiuj kanaloj,
Ili forlasis la urbon. Sur pli alta nivelo, 8 km pli
sude, ili konstruis novan urbon, kie ili estis pli kon-
tentaj. La urbo nomigis Weltevreden, kio signifas
-tute kontenta". Urbo kun belegaj parkoj, multa
Sur la kanaloj oni transportas varojn iuspe-
cajn. Al la kanaloj venas la indigenaj virinoj por
lavi la familiajn. vestaiojn. Poste ili sin banas en
la sapa akvo kun malfermita buo ailt lavas en i
la rizon por la lagrnanIo. Interesaj estas la du-
radaj kaleetoj kun malgrandaj evaletoj. Per
la piedoj la kondukisto funkciiga.s sonorilojn, kiuj
produktas simplan meloclion, iam la saman. Kaj
ar centoj de tiuj .,dilentan-veturilor zigzagas sur
la stratoj, adigas konfuza, sed arme tintania mu-
ziko. Javo jam ne estas imagebla sen la kaleaj
sonoriloj.
95
 Mi multe preferis tiujn kaleletojn por promen-
veturi. La atitooforoj iam pafe rapidas tra la
paradiza pejzao. Estus neeble fotografi ion, ar
nenio, nek vortoj nek frapetoj, igus ilin halti. Evi-
dente ili kredas, ke blankulo ne povas morti anta
sia antadifinita horo. Mankas la riUo-veturiloj.
La inoj de Javo ne permesas, ke samsanguloj faru
evalan laboron. Kiam foje venis inaj kulioj de
Singapuro kun siaj rikloj, la ina societo pagis por
la tuja reveturo. La duona miliono da inoj en
Javo alte taksas sian honoron. Ilia efa okupo estas
negocado respektinda laboro.
Estas malmultaj historiaj restajoj. Nur la Am-
sterdam-Pordego kaj kanona tubo allogas la turist-
ojn.
Builenzorg (elp.Beilienzorg) estas la etefurbo de
Javo. Post fervoja vojao, 60 km suden en la pli
altan montaron, ni jam estis en la urbo, kies nomo
en la holanda lingvo signifas sen zorgo". Bezidejo
de la enerala Guberniestro por iuj nederland-
hindaj insuloj, regno 58-oble tiel granda kiel Neder-
lando. Sed nia, vizito al Buitenzorg okazis efe por
vidi senkompare belan ardenon.
La nomo Botanika Cardeno de Buitenzorg"
estis en mia kapo de mia juneeo, kiam foje mi legis
pri la juvelo" de la ,.ardeno de la Mondo". Kun
la afablaj gesamideanoj Roorda ni vagis dum mult-
egaj horoj tra Ia plej mondfama botanika ardeno.
Unue ni maris tra la aleo de kanarium-arboj,
kies branoj interplektikis 30 metrojn super niaj
kapoj. La trunkoj estis dense irkailitaj de pa-
razitaj kreskajoj, kiuj malligite mezuras 100 metr-
ojn. Arboj kun folioj preska tra.videblaj: arboj
kun folioj grandaj kiel ordinaraj pordoj; palmoj
ittspecaj. utilaj kaj belaj; arboj kun fruktoj pend-
antaj kiel kolbasegoj ail starantaj kiel kandeloj,
Du agrablajoj
kaj fruktoj rondaj kiel kanonkugloj.
Supre: La " taksto" sen taksimetro en lavo kaj tian Abundas la Floroj senfine variaj; floroj kolosaj
Malsupre: La tuangostano estas la plej delikata frukto de la tropika zono
Scherer 8
96 97
kaj floroj malgrandaj; floroj de iuj koloroj kaj apud bananujoj, kaj ie terasitaj rizokampoj. El-
rigardoj mirindaj al diversaj vulkanoj. Pejzao
-

floroj kun odoroj agrable ensorigaj. Flege prizorg-

ataj estas la rozoj, sed la orkideoj sen helpo pros- ore-verda, ar la bluaj sunradioj estas kaptitaj de
peras abunde. En densejoj ili kreskas pendante- la densa atmosfero. Pro tio aperas profunde-blua
de la arboj tropikaj. Kelkaj orkideoj havas is 3000 la ielo de javo por kroni la ..Gardenon de la Mon-
florojn samtempe. Kaj estas kelkaj centoj da di- do".
versaj orkideoj. Estas filikoj, kiuj kreskas kiel
arboj. Estas mirindaj plantejoj por kauko kaj
sukero, por kafo kaj teo, por pipro, cinamo kaj
aliaj spicoj. Estas anka vitraj domegoj ne por'
protekti la plantojn kontra malvarmo sed kontra
la varmego.
En lageto irkailita de sanktaj bo-arboj trovikas
arego da famaj nietoria regia, speco de akvolilioj
kun grandaj, perfekte rondaj folioj. Infaneto po-
vus kui sur tia nakanta folio tute sendankere. En.
diversaj lokoj salutis nin anka lotusfloroj iu
kolora) kaj amasoj da rododendroj, violoj, jas--
menoj kaj beladono-lilioj. En certaj densejoj ni
kredis promeni sur la fundo de occano. Densega
malseka aero kaj verda mallumo. Kiel ankrokabloj
de ipo pendis la lignoj tra la malseka mallumo
la tero.
ajne senfina estis la botanika kardenego. Ci
kovras kun sia neimagebla beleco kelkajn mont-
ctojii kaj valojn. Kaj en tiu tropika beleco oni
sentas la ensorigan larmon d.e javo.
Band ungo estas la urbeto. al kiu iu blankulo.
sopiras. kiam la libertempo alproksimikas. i. kuas
550 metrojn super la maro kaj inter aro da belaj -

vulkanoj. La oftaj pluvoj mildigas la klimaton. Per-

fervojo ni veturis kvar horojn tra mirinda montaro.
Frea venteto blovis tra niaj fenestroj. kaj la tem-
peraturo falis en iu minuto. Vespere mi povis ri-
vcli filmojn sen la -uzo de glacio, kaj ni dormis en
litoj sen kontralimoskitaj irmiloj.
Ekskurso al Lembango, urbeto 1000 meirojn su-
per la maro. Preska alpa kliniato. Da 1 i - floroj
8*
98 99
KRISTNASKO SUR JAVO
APUD FAJRA LAFO
Ho, Merapo! Kial vi koleras?"
Tiel late demandis dekmiloj da indigenoj, kies
posedajon detruis la fama vulkano. Kaj skribis la
gazetoj plej terurajn raportojn pri milo da homoj,
kiuj mortis, kaj dekmiloj da malfeliuloj, kiuj de-
vis rifui al la valoj.
Ho, Merapo! Kiam vi finos detrui -viajn infan-
ojn, kiuj fidele kulturis viajn verdajn deklivojn?"
Sed respondis la vulkano nur per novaj diluvoj
da cindro kaj novaj riveroj da fajro kaj lafo.
Ho, Merapo! Kial vi detruas viajn belegajn
deklivojn, sur kiuj kreskas tiom bone kafo kaj ta-
bako, indigo kaj sukero, rizo kaj kokosoj?"
Sed respondis la Merapo per novaj ,.nevideblaj
nuboj", kiuj per fajra varmego kaj sulfuraj gasoj
sufokis iujn homojn kaj ekbruligis tutan aron da
vilaoj.
S-ro Slinger kaj mi alvenis e Ia bazo de la
fama vulkano en la vespero de la 24 a de decembro
-
1930. Malgaja Kristnaska antavespero! Miloj da
inditenoj alvenis en la valo kun parte bruligitaj
vesta3oj, vunditaj piedoj kaj korgiraj rakontoj.
iuj alvenis kun kordoloro kaj funebra animo.
Neniu kuratis supreniri pro timo, ke li eble
kaptitos de la nevideblaj gasoj. Kaj sen helpo estis
aro da aliaj vilaoj, irkaitaj de lafo. Vek itis en
- -
mia koro malnova aventurema deziro. Kaj planon
ni faris por la morgaa tago.
Scd por la momento mi pensis pri. antaaj Krist-
naskoj: pri abioj, kiujn lumigis mia patro en Svis-
lando, kaj pri miliono da abioj, kiuj briletas nun
anta. la domoj en Usono. Mi sciis. ke scivolas mia
patrino en Los Amreles. kie mi festos lu nunan
100
Krismaskon. Ni amba penseme silentis kaj ad-
miris belegan sunsubiron.
Ni ne adis sanktajn kantojn en tiu vespero. La
javanoj estas mahometanoj. Scd 3000 metrojn alte
super niaj kapoj la fajro, kiu Iprucis el la kratero
de la Merapo, rutigis terure iujn nubojn. la cin-
dron kaj fumon Ivebantajn en la ielo. La tuta
grandioza spektaklo reflektigis en la akvo de la
freaj rizokampoj. Bildo terura! Bildo belega!
-
Tiun i nokion,ni bone dormis en Montilano.
En la posta mateno la Kristnaska festo komenc-
itis per glora sunlevigo. Sed jam staris e iuj
vojoj kondukantaj supren soldatoj kun veraj pa f-
iloj. Ne valoris niaj jurnalistaj legitimacioj. Ne
valoris klarigoj. Nur la guberniestro de Meza javo
povas doni permeson trairi. Tiel diris la oficiroj.
Sed mankis la tempo por serZ.:i guberniestron dum
fest otago.
Ni ekveturis per loka vagonareto, kiu sekvis la
bazon de la vulkano. Ni volis esplori, u ie ni
trovos vojon liberan. Fine ni vidis rivereton pres-
ka sekan. Certe la lafo haltigis la akvon! Facile
ni saltis de la malrapida vagonaro. Estis tagmeze,
kiam ni komencis salti de roko al roko. Felie ni
havis altajn botojn, ar ofte ni devis -vit.& tra akvo-
truoj.
Ni kalkulis, ke ni atingos la lafon post kvar
horoj. ar sur la stratetoj la detruitaj vilaoj estus
atingeblaj en du horoj. Sed terure ni eraris. La
rivereio zigzagis konstante, kaj estis tro multaj .
gtonegoj kaj akvotruoj en la riverejo.
Komence ni vidis, kiel la inditenoj laboris en la
kampoj. sed je la dua horo la riverejo kaj riztera-
soj estis mizere kovritaj de dika cindra tavolo. iuj
folioj de la bananu joj, palmoj, banoj kaj aliaj
101

kreskajoj tropikaj preska rompikis pro la peto de
la cindro. Similis al neo la grizblan ka kovrajo.
-
La rivereto fariis mallarka, kaj je la tria mi ri-
prois mian aventuremon, kiu inspiris tian sensen-
can entreprenon. je la kvara ni vidis ankora nen-
ion. Ni estis enfermitaj en inallarka tunelo de
tropikaj plantegoj. Se serpento a besto sovaa nin
atakus, ni ne povus savi nian vivon. Je la kvina
horo nia tunelo estis tiel mallarka, ke iuminute ni
puletis kontra folion a lianon, kio faligis tutan
diluvon da cindro sur niajn ultrojn. Ni preis kaj
uris en sep lingvoj diversaj, sed ne estis virinoj
proksime.
Fine, je la kvina kaj duono ni denove atingis
liberajn kampojn, kvankam mizere detruitajn de
eindro. Iom supre ni ekvidis vilaketon. Kun nova
kurako ni antaen.puis por atingi in anta sun-
subiro. Sed jam ek noktigis, kiam je la sesa ni al-
- emon. Malfacile ni trovis novan vojon. ie kuis
venis.
Ni vidis plej -teruran bildon de detruo. Ciuj
domoj kaj kabanoj estis transformitaj al ligno-
karbo. Ciuj homoj estis mortaj, surprizitaj dum la
iutaga laboro. Patrinoj nutrintaj la suinfanojn,
viroj laborintaj en la kampoj: infanoj ludintal sur
la strato; e bovinoj kaj hundoj surprizitaj en la
sama maniero. Neniu kaj nenio vivis en la tuta
vilao. Ciuj estis mortintaj en la sama sekundo
pro la ekstreme varmega (2 000 C) kaj gasa aero
en la tiel nomata" nevideblaj nuboj", kiuj de
tempo al tempo rulikis malsupren la la deklivoj.
Sufie:as nur unu ensptro, kaj jam mortis la viktimo.
La kabanoj sen ia videbla kazo subite ekbrulis.
Ripetigis la okazinta, pri kiu raportis la Biblio:
Kajro falis de la ielo."
Sed estis tro malfrue por fotografi. Ni pensis
unue dormi ie en la eks-vilao. Sed io diris al mi,
ke pli bone ni foriru. Supre la Merapo pli furioze
ol antae prucigis fajron kaj detruon. Ni ekmar-
102
iis malsupren sur mallarka vojeto. En la mallumo
ni preska maris en nur duone hardikintan lafo-
riveron. Felie ni palpis anta ni per bambuo-
bastonoj. Subite mia bastono enigis en molajo.
Kiam mi denove in eltiris. la malsupra parto estis
forbruligita. Pli sude kna.beto kriegis--la rando.
Amba piedoj estis forbruligitaj, kaj li havis gran-
dajn brulvundojn sur la manoj kaj brakoj. Ni mal-
fermis kokoson, kies lakton li trinkis avide. Kiam
ni seris_skarpon por porti lin al la valo. li denove
kriegis korire, ar li kredis, ke ni lin forlasos. Ne-
ebla afero. Liaj krioj min turmentus iu nokte dum
la resto de la vivo, se mi estus lasinta lin tie, sen-
helpe.
Per slendang, kiel nomikas la skarpo de javaj
virinoj, mi sidigis la etan malfeliulon sur mian
maldekstran kokson, same kiel tion faras la indike-
naj patrinoj. Liaj okuloj esprimis grandan dank-
mortintoj rifukintoj, kiuj svenis pro vundoj. Post
kelkaj minutoj mi konstatis, ke anka mortis la
knabo sur mia kokso. Kun granda bedaro mi me-
tis lin aptid kabanon, kie kuis alia j mortintoj. Hifi-
ega estis la elektra polampo de s-ro Slinger. Post
duona horo akceptis nin grupo da soldatoj. Ili ko-
leris, ar evidente ni estis trairintaj ilian postenon.
Ilia devo estis raporti pri novaj eksplodoj kaj lafo-
riveroj kaj .reteni iujn seivolemajn turistojn.
Kiel malliberuloj ni aperis anta Ia holanda ofi-
ciro en vilao duonan horon pli malsupre. Li de-
mandis pri nia aventuro. Li cksplode ridegis, kia.m
kun tute seriozaj vizaoj ni rakontis, ke ni supozis
ke estas permesite sekvi la rivereton, ar tie ne
estis soldatoj. Li faris nekomplimentajn rimark-
ojn pri jurnalistoj kaj aliaj frenezuloj. Kiel punon
ni devis vespermangi kun la ofieiro. Puno tre boli-
vena, ar ni inalsategis. Ni volonte promesis ne
riski duan viziton al. tiu vilao.
103
ZO
OpAL
Ni ricevis multajn valoregajn informojn. La
o; nederlanda gubernio nutris 23 000 rifuinlojn en la
o oo - vilaoj e la bazo de la vulkano. La gubernio an-
a
E
ka donas novajn rizokampojn al la malfeliuloj,
verajne e la deklivoj de alia, nuntempe dormanta
vulkano. Post kvietio de la Merapo la rizokampoj
0 co. kaj aliaj plantajejoj estos denove kulinrataj kaj
poste transdonataj al la rifuintoj de alia furioza
g: v u I kano.
uris -
Kiam post kelkaj tagoj mi vizitis la honorindan
(rtiberniestron A. H. Neyes en Semarango, li oferis
16 al mi specialan permeson por viziti la dctruiiajri
2 i" deklivojn de la Merapo, pro la fakto ke mi vizitis
O t2 lin oficiale en la nomo de la urbeslro de .Los An-
<
1r) geles kaj private kiel jurnalisto. Mi akceptis la
"0
2.
(4, el
ionpovan leteron de la afabla sinjoro. ar mi ne
= 2.< < kurais ofendi lin per la informo. ke mi jam vidis
ion kaj eble e: pli multe, sen lia lionorinda sub-
-c X I E
skribo.
r<O" 7-1 wr ^
ofA.
2 < !_;.
0-
111 0
0 oa
P< E:
< C0 Er
40 CO

I g
wx
11
oa Q

E
15;
ol
0 zr
e7." =
0
c7,
0/ el,
00 al

CT 7E7

104 105
 ir
BOROBCDURO
KAJ VIVO POPOLA
El Hindujo ili venis kaj el Hinclo-inujo. kun
siaj diversaj religioj. Templojn ili konstruis kaj
sanktejojn por la gloro de .Buclho kaj la hinduaj
dioj. Dum jarmilo, ili vivis en paco kaj kontenteco.
En la 13-a jarcento alvenis la mahomelanaj misi-
istoj. Rapide islamigis la popolo. kaj anstata hin-
duaj princoj ekregis sultanoj. Kun fajra fervoro
la novaj misiisto,j detruis la diojn hinduajn kaj
pregejojn budhistajn.
Ektimis la budhisiaj pregistoj por la templo de
Borobuduro a templo de multaj budhoj. -u per-
mesi la detruon de la plej bela sanktejo?" Nepre
neniam! Lalegende ili in kovris per tero; aj Java gardlato Ce la templo de Borobuduro
aita i restis dum la jarcentoj, is kiam i estis
k kiu zorgas, ke ne estu forportataj Stonai dioi.
Mahometano, kiu gardas hinduain diojn!
retrovita anta kelkaj jardekoj.
La templo de Borobuduro estis konstruita en la
9-a jarcento. Ci aspektas kiel kolosa krono sur la
pinto de eta monteto. Kvadrata kiel la piramidoj, forltelis la turistoj, la femplon nun gardas, sub ne-
sed supergutita per centmiloj da figuroj, skulptitaj derlanda kontrolo. mahometanaj javanoj. Vera pa-
sur la muroj de la senfinaj terasoj. Sur la kvar radokso! ar la islama religio ne toleras bildojn de
subaj-, kvadrataj terasoj levikas tri rondaj, ornam- dioj.
itaj per 72 sonorilformaj turetoj. En iu tureto Interesegaj estas la bildaj vivpriskriboj sur la
sidas budho-statuo kaj en la centro levikas la efa muroj de la antikva sanktejo. Same interesa estas
pagodforma turego. Sur la muroj de la diversaj te- la vivo nuntempa sur javo. La javanoj lategas
rasoj vidigas pli ol 400 ni'oj kun pliaj naturgran- muzikon kaj la teatron. Ili faras artajn pupojn por
daj budho-statuoj. Kaj se oni kunrnetus la 1504 la pupoteatroj, strangajn maskojn kaj belege Ico-
bareliefajn desegnajojn, oni havus historion. kiu lorigitajn vestajojn.
mezurus 5 kilmnetrojn. Kompleta Bildo-Biblio",
kiu interese raportas pri la religia, agrikultura kaj
komerca vivo de antaa jarmilo. La templo estas La urbeto Jokiakarlo estas la centro de la fama
konstruita el vulkana tono kaj mezuras 160 metr- batik-industrio. Batiktuko estas kotona teksajo
ojn e la bazo. Lalegende i staras sur parteto de kolorigita la vaksprocedo. El funeleto fluetas
la cindro de Budho. Hodia la templo estas arkeo- varmega vakso sur -tiujn partojn de la tuko, kiuj
logia juvelo. ar tro multajn kapojn kaj brakojn de la plej proksima kolorigilo ne estu kolorigataj.
Sur amba flankoj estas ekzakte la sama vaksa de-
106
107

segnao. Post trempado en la kolorigilon kaj kom-
pleta sekigado. la vakso estas glade eligata. Sekvas
samaj preparoj por la aliaj koloroj, kaj fine la ba-
tiktuko estas ekzakte sama sur amba flankoj.
llaras multajn semajnojn por fari tian artajon.
La desegnajoj estas vere delikataj kaj milfoje di-
versaj. Floroj, kvadratoj kaj eirkletoj, figuroj de
homoj kaj bestoj ripetikas en diversaj koloroj. Vera
batikvestajo kostas multan monon.. La malriuloj
portas falsajn, malkarajn batiktukojn, en Eropo
maine presitajn, kiuj tamen bonege imitas la ver-
ajn. Fieras iu javano, kiu posedas veran batikvest-
ajon.
Viroj kaj virinoj, iuj portas la tipe javajn sa-
rong-jupojn. La plej simpla vestajo! Bruna batik-
tuko, iam 182 em longa kaj 105 em larga, servas
por multaj diversaj aferoj. Se i estas portata kiel
jupo, la au finoj estas kunkudritaj, kaj rezultas
tuba vestajo sen e unu butono. Oni simple traigas
per amba kruroj, fortike faldas la superfluan
larkon al sia korpo. kaj turnadas eksteren la supran
randon, is kiam la troa longo malaperas. Tiu i
simplega laboro povas esti farata en cent diversaj
manieroj. La batiktukoj estas anka uzataj kiel
sunprotektiloj, pluvmanteloj. skarpoj, litkovriloj,
infanpOrtiloj, pakajotukoj kaj e kiel turbanoj, la
la volo de la posedanto. Anka jakoj estas per ili
farataj, sed pli ofte oni faras ilin el blanka a roz-
kolora tofo. < sio estas facile lavebla. Subvestajoj
- frukto, ekfluas la akvo en mia buo; i ajnas esti
estas superfluaj en tiu tropika varmego.
La la ligmaniero de la kaptuko a turbano oni
tuj vidas. de kiu parto de javo, a de kiu alia in-
sulo de la nederland-hinda regno venas la indikeno.
Kaj se li venas el alilingva parto, oni certe povos
interkompreniki kun li per la malaja lingvo, la sim-
pla Esperanto de la brunhatuloj de tiu mond-
parto. 411
La infanetoj sidas samtempe sur la kokso patr-
108
ina kaj en la slenclango, a skarpo. kiu pendas de
la kontraa ultro de 1 patrino. La haroj de la vir-
1
inoj estas torditaj per la mano kaj kuas kiel
granda nodo sur Ia nuko. Preska iuj estas nud-
piedaj. Neniu forkuris pro mia kamero. Ili iuj
ridetis pro mia naiveco fotografi iliajn iutagajn
aferojn. Mi lernis multajn malajajn vortojn kaj
frazojn por amikiki kun la vilakanoj. iam estu
entila, e e la kafokoloruloj. E en javo oni ne
forgesu la proverbon: Kun la 'apelo en la mano.
vi povas fotografi en iu lando.-
La islama religio permesas al la viroj havi kvar
edzinojn. Sed pro la altaj vivkostoj la viroj ene-
rale konientikas per unu. La indikenoj ategas sin
bani en la riveroj kaj kanaloj, sen iaj banvestajoj.
La kabanoj estas simplegaj, el bambuo kaj palm-
folioj. La indikenoj estas homoj kvietaj sen multa
viveco. Nur e la disiko en la stacidomo kaj en la
teatro ili ajnas ekscitiki. Pluvas ofte kaj diluve,
sed tamen estas necese akvumi la landon. La tuta
insulo estas terasita. En la rizokampoj centmiloj
da etaj akvofaletoj prucas al pli malsupra teraso.
Rizo estas la efa mankajo. Krome ili mankas
grandamase bananojn, papajojn. rambutanojn, du-
rianojn. ananasojn, mangostanojn, junajn kokosojn
kaj iujn aliajn fruktojn fropikajn. Vere mirinda
frukto estas la mang,ostano. Frukto de oranka
grandeco, sed bruna eksteraj kaj delikatega, roz-
kolora interno. Kiam mi nur pensas pri tiu tropika
miksaj() el kirlita kremo. mielo kaj glaciaj.
En Sernarang,o min fidele helpis s-ro Liem. la
loka delegito. lladio-paroladoj kaj longaj diskutoj
pri mondlingvaj problemoj. S-ro Liem. tre lerta
1 09
 flagostango. Sed supre ne flirtas standardo. Male,
estas simpla birdokago kun kolombo. La indilenoj
tre favoran Ia kolombojn pro ilia belega kverado .-

ju pli maljuna farias la kolombo, des pli melodia

farias la kverado. Kaj se kolombino maljunikas
sufie. li fine metos oran ovon. Do la indilenoj
kun grandaj esperoj kaj zorgo klopodegas, ke iliaj
kolombinoj fariu kiom eble plej maljunaj.
Ien ankora unu interesa sporto. Servisto, kiu
kun sia eclzino laboris por nederlanda konato,
anoncis sian decidon eksigi sian nunan edzinon por
preni alian. Li petis sian ncderlandan mastron, ke
li lin forsendu oficiale. Sed respondis la nederland-
a.no, ke li estas tute kontenta pri la servo de lia
eclzino. Ke prefereli mem foriru. La postan tagon
la servisto anoncis, ke li tiom atas sian postenon,
ke li decidis reteni sian nunan edzinon.
Dume alproksimilis la fino de la jaro 1930. Sil-
vestro-festo en la hejmo de la bofrato de s-ro Slin-
ger. Biero kaj ampano kaj multa gajeco. 'fostoj
por pluaj feliaj vojaoj.

S-ro Nick H. Slinger

kiu akompanis s-ron Scherer dum la unuaj kvar
monatoj de lia mondvoiago. antaii la mikrofon
en la radio-stacio de Surabajo,
Nederlanda Hindujo

samideano, verkinto de diversaj libroj, havas ven.d-

ejon por plej belegaj batiktukoj.
S'zirabajo. Komerca urbo kun 300 000 'Plantoj.
Apartaj kvartaloj por la eropanoj, javanoj, inoj,
araboj kaj aliaj nacianoj. Sed en la komercaj
stratoj vidikas intcresega miksao. Vestajoj
koloraj. Apud la domoj de la javanoj levilas alta

110 111
th,
La du plej famaj dancantinoj de Bali
BALI
LA INSULA PARADIZO!
Ankora briletis la sudaj steloj. kiam mi kaj
aliaj turistoj kolektitis sur la ferdeko. i-foje ne
por admiri tropikan sunleviton. sed por saluti in-
sulan paradizon.
E la plej glora sunlevito en la mondo ne povus
akiri iun &tenton, kiam en la distanco salutas la
piramidaj pintoj de Bali.
Bali! Vorto magia inter la malmultaj mond-
vojakantoj, al kiuj kis nun estis eble viziti la fe-
lian insuleton oriente de avo.
Bali! Nomo konata al iuj javanoj: nomo men-
eiata kun mistera respekto: prononcata kvazaii.
signifus Eterna Feliejo".
112
Kiam en Surabajo mi aetis mian !;iphileton al
Bali. mi sentis kvaran mi akiris 1,'losilon al la pa-
radizo. ar tiom mi estis leginta pri la felia po-
polo, pri la Ieinaj virinoj. pri la senkoniparaj pej-
zaoj. ke certe nur surtera paradizo povus instigi je
tiom da entuziasmaj kaj larklaj vortoj.
Mi timetis, kiel 1" :e Angkor-Vai. ke eble mi estos
-.
sewiluziigata. Kaj tiel timis aliaj vojatantoj. Sed
clrl glob-trottdoj. kiuj jam estis tie, nur diris litani-
ojn de glcrkantoj. Kiu clo ankora kuragus dubi,
ke ni staras antan la Pordego de la Paradizo"?
Sep aliaj vulkanoj levikas sur la insulo. La plej
Alta. sur kies 3 000 metroj loas la dioj de la monda.
jus kaptis la unuajn sunradiojn. Ci estis la reo
de la montoj: estis la glora Pinto dc KW . Tuj -
poste lumigis anka la aliaj pintoj. Ili aperis kiel
arkentaj piramidoj nagantaj sur orumitaj nuboj.
Ni devis alteriti en remboatoj. kaj en la mo-
mento, kiam mi metis mian dekstran piedon sur la
teron dc Mi, mi forgesis, ke mi estas eropano kaj
ameikano: mi forgesis. ke estas la 2-a de januaro
1931:mi forgesis mian banalan skribmaAinon kaj la
kofrojn. kiujn mi postlasis en Surabajo: mi for-
gesis .injri zorgojn: mi lasis tualantail mi la tutan
mondon. Komencigis dektaga libertempo: kontene-
igis revo senfine bela. en revolando ne fantazia.
sed vera.
La vojagoficejo aranas tritagajn artiomobil-
vojakojn tra Bali. Estas freneza karusela rondiro
kun haltoj e la diversaj vidindalor: sed ne
restas tempo por rigardi la popolan vivon. Ni me-
moris. ke Dante ne havis ailtomobilon por viziti
sian paradizon. Do ni decidis mar4i piedo tra nia
jus trovita Edeno.
Ni" estis kvar iom aventuremaj junalisioj:
s-ro Slinger, holanclano: s-ro Struck. (lano: s-ro
Schmidt, germano: kaj mi. svis-usonano. Ni iuj
.estis iom spertaj pri niontgrimpado, kaj ni iuj
Scherer 9 11-5
posedis la utilan kvanton da bona humoro. Ni
konsentis ke ..ni uzu atomobilon nur, kiam ni
malfruiis pro troa fotografado kaj kiam ni deziros
atingi certan vilaon por dormi".
Ni maru senzorgaj, kun niaj dorsosakoj, sur
la montaraj vojetoj kaj en Ia valoj; kaj e la mar-
bordoj ni bieiklu malrapideme sur la glatega sablo.
Tiel ni povos halti ie kaj tuje por amikiki kun la
felilaj insulanoj. La tuta paradizeto ja estas nur
75 kilometrojn lara kaj proksimume 100 kilometr-
ojn longa."
*
Felia estas la popolo de jarcentoj, kaj duoble
felia i estas hodia, ar la nederla.nda guberni-
estro estas tre saa. Oni lasas la enlokantojn tran-
kvilaj, kaj helpas nur en bezono. Fervojoj ne ek-
zistas. La solaj plibonigoj alportitaj de la erop-
anoj estas asfaltitaj stratoj, plibonigitaj vojoj,.
kelkaj pontoj, forigo de la malario-danero en etaj
anguloj de la insulo, kaj sistemo de pruntedono de
rizo por kulturi rizokampojn. Per tiu sistemo la
lasta kazo de ebla malgojo, post naturkatastrofo,
estas forigita.
Sur Bali preska neniu estas malsana, neniu
malria, neniu rl'ega. Ne vidigas signoj de Itelemo,
tromankemo, drinkemo a de seksa inalmodereco.
Nenie mi vidis alkohol-botelon. Vidigas nur signoj
de plena kontenteco kaj senfina felit'eco. Sajnas.
esti efektivigita tiu revo pri Utopiolando.
Neniu estas devigata ani sian religion. Inter
Ia miliono da feliaj balianoj trovigas apena 209.
blankuloj, sed e': ne unu misiisto kristana. Klarigis
nederlanda distriktestro: Se la indikenoj estas fe-
lie:aj kun sia hindua religio, en kiu apena vidigas
kasto-diferencoj, kial eni ilin per kristanigo? Ni
vidas. ke la virinoj estas bone trakta1aj de la viroj,
ke malarnikajoj tre malofte okazas. Anta kelkaj
9 1l5
114
jarcentoj iliaj prapatroj elmigris el Javo, kiam la
islama kredo tie estis enkondukata pr la glavo.
Eble okazus denova ebnigro for de la insula para-
dizo al alia insulo, se ni eropanoj nun klopodus
enkonduki la kristanismon per la puni. kial ni
ribeligu Ia popolon pro religio fremda por ili? Kiam
ni vidis, ke la unua indigeno, kiu akceptis la krist-
anismon, estis mortigata de la samlandanoj, ni de-
cidis malpermesi, ke iu misiisto alterign por ke
paco kaj felieeo restu sur Bali. Ni klopodas fari
el Bali nacian parkon de pura hindua eligio.
Bali estu patrolando de la balianoj, kaj natura
parko por la turistoj!"
Ni askultis kun granda intereso. Estas mal-
facile kontradiri ion al tiu i teorio. La estonteco
montros, u tio estas bona plano.
Kompreneble multaj el la 30 000 insuloj, kiuj
ornamas la Pacifikan Oceanon, estas 1)eleguj. iuj
havas pulmajn marbordojn, armajn montetojn;
multaj havas spegulantajn rizkampojn, glorajn
pintojn, miraklajn stinlevitojn, sed mi estas certa
kaj 'iuj. kiuj iam vizitis la insulon. samopini-
as ke Bali estas la reino de la insulaj perloj. ne
nur pro la natura beleco. sed anka pro la plej fe-
lia popolo en la mondo.
Bali estas ne nur la plej multe adtuirata insulo,
sed sendube anka la plej fruktodona. En Usono
(Teksaso) la modernaj farmistoj sukcesas kulturi
10 sakojn da rizo sur unu akreo (0,4 hektaro). En
Bali, la primitiva kaniparano ricevus 21 sakojn da
rizo sur la sama tepeco, ne nur unufoje, sed tri foje
en la jaro, do entute 63 sakojn. Tio montras. kiel
fruktodonega estas la lando kaj kiel lertaj la enioG.-
antojI alimaniere estus neeble, kc unu miliono da
homoj povus loi sur tia eta insulo. La tuta lundo
estas ieasita, ar la rizo devas kreski en la akvo
dum kelkaj semajnoj. La konstruo de la terasoj
estas tiel simet tie bela kun kurbaj digetoj, kiuj re-
116
tenas la akvon. kc ajnas esti giganta artlaboro.
iuj montflankoj kun la lunoj da spegulantaj te-
raso,j donas la senton de grandega inonumentoj.
Por kaliforniano kelkaj detaloj ajnas esti tro pri-
mitivaj. Sed ni ne kritiku. Ni rigardu la rezult-
ojn. En la tuta mondo ne kreskas pli bonaj rizo
kaj kafo. La kamparanoj nenion adis pri Ame-
riko a Eropo, sed ili konas sian insulon.
*
Nia vivo inter la enlandanoj estis unu konstanta
felia arno. La popolo vivas la la malnova ordo
de la bibliztj tagoj. Sajnas, ke la tempo flugis mal-
antaen je 3000 jaroj, kaj ni vidas la vivon, kia i
estis en patriurkaj tagoj kvankam materie plibon-
igita. La filoj prenas la edzinojn en sian patriarkan
familiogrupon, kaj la filinoj edzinigante foriras. Lu
patro restas estro de la familiogrupo is la morto.
La tero estas posedata ne de unttopaj personoj, sed
de tiaj familiogrupoj. Tiuj. kiuj ne havas multan
teron, helpas la aliajn, kontra porcio de la rikolt-
ajo. En Bali oni laboras nur unu monaton el iuj
kvar. a tri monatojn el la jaro. Oni rikoltas dum
du semajnoj kaj plantas dum du semajnoj, kaj
sekvas tri monatoj. kiam la dioj de Bali zorgas pri
la resto. Tiam la feliaj insulanoj libertempas.
festas. faras procesiojn al temploj, aranas kok-
batalojil. dancas, kaj mankas dolajojn sub la ban-
jan-arbegoj. A ili. rekonstruas kadukan templon,
a faras muzikon.
Ni vagis tra la valoj kaj vilatoj, kvaza ni estus
en feina lando. Sed subite ni eksentis malsaton,
kaj ni konstatis, ke ni estas ankora sur la tero. La
vivo movitas la bova rapideco sur la sunaj. iel-
gloraj deklivoj. kiuj falas de la piramidaj pintoj al
la bordoj de la bluega oceano. Mi trovis la 1.s:oko-
...
lad-hatajn inditenojn tre afablaj. graciaj, iont
117
timemaj, iom fieraj. Same fidelaj, kiel ili restis al
sia religio, ili restas al la vivkutimoj. Ili manus
rizon, trifoje iutage, kaj multegajn fruktojn, kiel
kokosojn, ananasojn, papajojn, bananojn, mango-
stanojn kaj rambutanojn. Mi ne vidis e unu ladan
skatolon kun eiiropaj konservajoj.
Ciutage mi pasigis kelkan tempon en la vilakoj.
Ni dividials kaj iris unuope en diversajn vilaojn.
Kiam, en lamalproksima montaro, mi eniris en pa-
triarkan kabangrupon, irkailitan de teraj muroj,
la enloantoj kelkfoje malaperis kvaza leporoj.
Sed mi sidiis sur Itupeton a 'tonon kaj ekdeseg-
nis dometon kun palmo, kaj iom post iom la plej
junaj infanoj scivoleme proksimiis. Mi nenion
diris kaj darigis la desegnadon. Tom post iom
sekvis la pli akaj infanoj kaj, fine, la plej aaj
la gepatroj kaj faris grandan rondon irka ID
darigis mian laboron. is kiam iu knabo a
virino diris bagus, bagus" kio signifas tre bela".
Tuj mi donacis mian artlaboron al la ladinto
'

kaj, montrante al li a Si, diris ,bagus, bagus kio

-

signifis: Anka vi estas bela". branda ridado kaj

tuja interamikiko. Tuj oni alportis al mi mankaj-
ojn, kaj amikeco estis memkomprenebla. Ofte mi
mankis, ne estante malsata. nur por malaperigi
iun timemon kaj senton de subeco. ar kiam
blanka dio" konsentis malaltigi sin al ilia simpleeo
kaj mani kun ili. tiam certe li estas familia amiko.
Mi povis fotografi, kion ajn mi deziris. kaj ludi kun
la infanoj. Mi iam bedaris, kiam mi. devis for-
iri.
Ili donis al mi mankojn la sia nacia kuirado.
Estis ofte tre komplikitaj kaj strangaj. nediven-
eblal delikatajoj. Cio estas prezentata sur fli-
kvadratoj de bananarbo.
La knabino, kiam Si edzinias, ne havas grand-
ajn respondecojn. Si ne devas alporti la pantoflojn Baliai knabinoj
al la edzo, ar li tiajn ne havas: Si ne devas lavi la Supre: Nur lupon oni portas kiel stratan tualeton sed oni estas plene vestita
por la dancoi. Malsupre: Du dancantinoj de Bati kuli-knablnoi, kiui dancas
en oraj vestaloi
118 119
 telerojn. ar ne ekzistas tiaj en la domoj de Bali;
se i havas infanetojn. ne estas vindotukoj por esti
lavataj. En Bali la gejunuloj sin elektas sen helpo
de la gepairoj, tute kontrae al la kutimo en la
cetera Azio. Tamen la edzo poste povas esti elekt-
ata de dua a e kvina edzino. Sed tio ne enas la
unuan. ar tio signifas, ke i mem devos labori des
malpli. La beltilinoj en Bali anka uzas pudon",
memfaritan el rizo. Sed ili ne uzas in ekstere:
male ili uzas k'in interne kiel nutrajon. Sur- la
haton. por plibeligi sin, ili miras kokos-oleon.
La virinoj cetere ricevas la efan admiron de la
fremdiiloj. Ili nombras 700 000, dum la viroj nom-
hras nur 300 000 en Bali. Ili estas videblaj ie. ir-
antaj al a venantaj de proksima templo a vilaa
vendejo. La inoj havas nall ancojn el dek, esti
naskitaj belegaj. Iu klarigis, ke Bali estas paradizo
por virinoj. Mi preferus diri, ke Bali estas paradizo
por la viroj ar la virinoj faras la plej mulian
labGron.
lli maras en vicoj cle 4 is 24 kiel anscroj. Tio
devenas de la tempo, kiam en Bali estis nur vojetoj.
Sur la kapoj ili portas korbetojn. kiuj en (lavas
oferajojn a vendotajojn. Ili maras balancante
sin iom facila gracio. Ili estas rektaj kiel rekinoj,
kvankam iimetemaj kiel mokbirdetoj; ili estas
natUrinfanoj, sed perfektaj kiel grekaj diinoj el
brGnzo. Templa pordego sur Bali
Abundas hinduai temploi. La popolo estas tre
La virinoj estas nudaj de la :ultroj is la talio; religiema. Templotestgi okazas tiutage en iu loko
sed ili modeste kovras siajn krurojn is la piedoj
per longaj sarong-jupoj. Kiam ili iras al danco. ili
kovras anka la mamojn per belkoloraj tukoj. Do
la balianinoj estas plimulte vestitaj por danco ol la alia flanko. iu estas en ordo tiom longe. kiom:
por la strato uste kontrae al la kutimo en neniu iras trans la mezon de la rivero, kiu tamen
Am.eriko kaj Eropo. La viroj portas enerale mal- ofte mezuras nur kvar a kvin metrojn. 1,a virto
dikan jakon sed. kiel la virinoj, ne uzas uojn. ajnas regi en la tuta lando. Poliistojn mi nenie
iuj banas sin ofte dum la tago, en la riveretoj -vidis. La homoj ajne scias. kion ili devas fari kaj
kaj kanaloj. La viroj e unu flanko, kaj la inoj kien ne fari. Cu oni ne rajtas paroli pri mirinda

120 121
civilizo, e se i estas tute malsama ol la civilizo de
la blanku I oj ?
La hindua religio en Bali estas malsimila al tiu
de Hindujo. Oni ne konas Ja infanedzinigon, la te-
ruran kastosistemon, la preskasklavigon de la vir-
inoj, la kondamnadon cic la vidvinoj. La hinduismo
en Bali estas pli humana. La kastosistemo de Bali
konas nur kvar gradojn, sed 94% de la popolo
apartenas al la simplaj homoj". Mi vidis, - kiel
princoj kaj pregistoj tute amike babilis kaj e
manis (!) kun la plej simplaj homoj a sudroj.
Kiam la indigenoj iras al la templo, ili portas
sur la kapo altajn piramiclojn, konstruitajn el di-
versaj fruktoj kaj rizokukoj, arte interplektitaj per
pajlo. Ili oferas ion al la dioj, kaj la preipsto
benas la mangajojn. Poste la balianoj eksidas en
la templokortoj a sub pajla tegmento kaj mem
manas la oferitajojn. Cu tio ne estas praktika
religio?" demandis la germana jurnalisto. Mi ob-
servis la armajn fig- urojn, kun floroj en la haroj.
oferi preojn kaj la alportitajn bonajojn, kaj poste
mangi ilin kun pia sinteno. La dioj, estante spi-
ritoj, kompreneble manas nur la spiriton de Ia
mangajoj. La balianoj estas feliaj e la penso. ke
ili havas specon de kornunio kun la dioj.
Ofte ni lasis niajn biciklojn e la stratorando
por surgrimpi certan monton kaj. revenante post
kelkaj horoj, ni vidis ke nenio estas telita a e
tuita. La indigenoj rigardas la blankulojn cic la
kapo is la piedoj en malrapidema, seivolema Ma-
niero, kvaza ili estus duone amuzitaj pro la mul-
taj vestajoj.
En Bali oni ne trovas perlojn a aliajn riajojii.
Tio estas zranda felio. Car se perloj estus trovitaj
en Bali, la blankaj komercistoj estus venintaj jam
anta multaj jaroj por interanti la perlojn kon-
tra brando. kiel okazis en multaj aliaj tropika,j in-
La sore.aj festoj
suloj, pli multe ..favoritar de la jtivel-dioj. Tiel Su pre: Sub la sankta banjan-arbo oni ludas kaj dancas dum tago' kaj nokto!. Malsupre:
Kamparanai muzikistoj de gameiang-orkestro, kiuj ludas mil diversajn melodiojn sen muziknotoi
12 9
al Bali estis permesite darigi sian paradizan son-
Gn komeneitan anta multaj jarcentoj.
Kiam baliano mortas, li estas provizore entomb-
igata, is kiam oni povas arani grandskalan kre-
'nacion. Nur 12e la cindrigo de la mortinto. la animo
povas liberij.-;;i de la kadavro. Sed estas anka ne-
cese, ke la cindriga ceremonio okazu kun multa
pumpu kaj bruo, kun multa fajro kaj fumo, por ke
la dioj kiel eble plej afable akceptu la animon. Sed
tia festo kostas tro multe por un ttopa persono. Do
oni atendas, is kiam mortis dudek da vilakanoj
kaj. se eble. is kiam mortis princo a prekisto.
Tiam oni simple aldonas la dudek a cent kadavr-
ojn al la granda fajro. Oni rapide eltombigas la
moriintojn kaj komencas gandegan feston. Kre-
!nacio estas okazo ne por funebrado, sed por gaj-
eco. Venas orkestroj d najbaraj vilaoj. amasikas
multegaj homoj, oni faras bruon dum tri tagoj, kaj
Fine la fajro ekbrulas. Poste la indroj estas et-
ataj sur la ondojn cle la oceano. kaj la normala vivo
revenas al la vilao.
Unu vesperon Mi sekvis noktan proeesion.
Dekoj da. maskitaj dioj kaj centoj da indikenoj.
Torll'oj, kantoj. preoj, kostumoj. ensoreiga mu-
ziko. incenso. sankta akvo: nenio mankis. Malra-
pide la proeesio inovikis tra la vilakeio. Estis la
Festo de la plenluno. La luno mistero brilis inter
nuboj kaj tra la foliaro de la graciaj palmoj. La
aero estis varmete dola.
En.sore.igite de la muziko. mi sekvadis, sed su-
bite hezitis i_s.e rivcreto, tra kiu la nudpiedaj bali-
anoj variis. Tuj du viroj alsaltis kaj portis min al
Ia alia bordo.
Sekvis baliaj dancoj sub la steloj. Knabinoj.
k iuj laboras en la rizokampoj, dancis en oraj vest-
ajoj! Kia paradokso! Mistere la valoraj kostumoj
124
La sanktaj dancoj de Bati
1)Lim tuiai tagoj kai noktoj la knabinoj dancas
por la plezuro de la dloi
kaj Ia oraj kronoj briletis en la lumo de la plen-
luno kaj de la toroj. Dole.egaj melodioj de la tipa
balia orkestro. Adi tiajn melodiojn estas neforges-
ebla sperta. Tio estis la tria brilmomento de mia
mondvojako.
En gantelan-okestro trovikas proksimume 40
inst ru tnentoj : supergrand a j bronzaj ksi lof on .
tamtamoj, ba.liaj tamburoj kaj eim buloj. kaj aliaj
ekzotikaj muzikiloj. Tuta orkestro kostas . 300 do-
larojn, kio estas tre alta sumo en lando, kie indikeno
povas vivi dum tuta jaro por 10 dolaroj. Ne ek-
zistas skribita muziko. La. kamparanoj en sia liber-
tempo ludas (Ili in tutaj tagoj a tutaj noktoj. tra la
tuta jaro, is kiam iliaj kapoj memoras senfinajn
ckzotikajn, sed tre dokajn kaj molajn melodiojn.
Dum horoj dancis la knabinoj por la dioj. Ili
montris sin kiel plej perfektaj majslinoj de siaj
korpoj. En la serpenta danco, la multaj brakoj
vere movikis kiel tiom da serpentoj. Aliaj dancoj
montris bildojn el la religia a iutaga vivo, el
historio kaj ( abeloj. !li dancis ne nur per In piedoj
-
193
sed anka per la manoj kaj per iuj fingroj, ul-
troj, kapo kaj e: per la okuloj. La efekto estis tre
artisma. kaj kun la toroj, la palmoj, la templo-
muroj kaj la lunlumo la tuto estis ncpriskribeble
fantazia.
Sekvis aliaj dancistinoj, kaj dancistoj, kiuj sicl-
antc en granda kvadrato prezentis dancon kun mir-
inda harmonio kaj precizeco. Ili ajne ne lacigis,
kaj mi ne sentis dormemon. Kiam je noktomezo mi
fine forlasis la vilaon, la dola muziko sonis anko-
ra longe en miaj oreloj. Fakte el iuj vilao j venis
la samaj melodioj. Malria estas la vilao, kiu ne
posedas orkestron! Kaj vilaoj abundas; post iu
mcjlo oni renkontas alian.
Dole -varmeta venteto blovis trans la rizokamp-
ojn, kaj la oceano rebrilis kvaza kovrita per mi-
lionoj da fosforaj opaloj. Mi iris dormi kun la ga-
melan-muziko en la oreloj, kaj mi eksongis pri
revaj bildoj kaj fantaziaj melodioj. kaj is la ho-
diaa tago mi ne esis revi pri Bull. la insula pa-
radizo.

Palmoj kaj nuboj

127
126
ADIA SUDAJ STELOJ!
JAVO SI \ GAPURO PENAM,0 1311-1\10
Post la senkompaa libertempo en Ia sudmara
paradizo, mi revenis ul mia i:!iutaga laboro. En Su-
rabajo mi estis salutata de miaj skribmaino kaj
kofroj. Tie mi adiaitis mian karan amikon, sant-
ideanon Slinge, kin volis resti kelkajn monatojn
en Javo. Malkoja disigo! Vagonaro mi flugis ok-
cidenten al Batavio. laidonge de la norda mar-
bordo. I,a vagonaro vetkuris kun mia skribmaino.
kiu kvaza ensore.igite skribis raporton pri Bali.
Nur en Semarango mi haltis dumvespere, por fari
du pliajn paroladojn. helpate de s-ro Liem. Iom
malkoja estis mia vojao tra Javo: ankorali
revis tro forte pri la paradizo Bali. Post kelkaj ma-
tenaj vizitoj en Batavio, mi enipikis por eveturi
al Singapuro.
motoripo -Slantat" kviete veturis tra dorrn-
iva Denove Sumatro salutis okeidenie.
Kiam mi ree vidis la polusan stelon, nakantan uste
sur la norda mara horizonto. mi sciis. ke mi pasis
la ekvatoran linion, kaj ke balda ni alvenos en
Singapuro. Adiart. suda terduono!
.Singapuro estis nutr'a insulo. kiam anta cent
jaroj la sultano de Joltoro vendis in al la brila.
East lndia Com pan-y (Orienta I linda kompanio).
-
Kiam la brila flago ekflirtis super la praarbara
verdeco. la tigra Insulo rapide transformikis al
prospera kolonieto: kaj la cta fikaptisia vilao
kreskis je grandurbo, kiu hodia nombra, 500 000
log,rantojn. Singapuro hodiatt estas la ..Gibraltaro
de la malproksima Oriento". La insulo estas nur
500 kvadratkilometrojn granda, sed kreskas multa
bonega kalle.uko en kiaj modernaj plantajejoj.
Alvenis en Singapuro en 1929 preskail 13 000
ipoj kaj ";""; 009 Aipetoj. La haveno estas unu el Ia
128
dek plej grandaj de Ia mondo: ki estas e pli grav-
ega pro sia stratcgia ozicio. Singapuro estas la
plej suda landpinto de Azio, nun post kiam oni
kc nstruis digon trans la duontnejlan malprofundan
kanalon, kiu dividis in de la kontinento.
Vivas en Singapuro en apartaj kvartaloj homoj
el littj kvin kontinentoj. Tri kvarono,j estas .inoj:
blankuloj estas apenati 10 000. La klimato estas su-
prize agrabla. se oni konsideras, ke la insulo kuas
nur 150 km norde de la ekvatoro. La vivo en la
stratoj estas tre interesa. Bovo-veturiloj, bicikloj,
rikoj, tramvagonoj, luksaj atitomobiloj miksikas
kun kafobruna malajoj. preska nigraj hindoj,
blankuloj. inoj kaj japanoj. iuj havas siajn na-
ciajn vestajojn kaj apartajn kapkovrajojn. La
hindaj virinoj havas orajn najlojn tra siaj nazoj,
kaj iliaj edzoj portas siajn nigrajn harojn longaj
kaj plektitaj.
La oficiala lingvo estas la angla, sed la enerala
lingvo inter la multaj diversaj nacianoj kaj ras-
anoj estas la malaja, la netrala internacia lin-
gvo de la insula regno inter Azio kaj Alastralio. La
-
lefaj religioj estas: hindua, krisiana. mahometana,
juda. kaj iuj havas siajn proprajn pregejojn. En
la fruktvendejoj salutas la fremdulon iuj tropikaj
doll'ajoj kaj speciale la manp..ostattoj. En la flor-
vendejoj abundas la floroj. speciale la orkideoj.
Kun mia kamero mi vagis tra la i:inaj kvartaloj
kaj tra la ertropaj tirbopartoj kun iliaj modernaj
publikaj domeg()j kaj belega j marpromenejoj. Mi
vizitis diversajn kaiiiYuk-plantejojn, la faman Bota-
nikan eardenon. la Raffles-Muzeon. indikenajn vi-.
lagojn kaj katlemk-fabrikojn. Kie iam la tigro estis
-
reo, tie trovikas hodia la Wall-Steet' de Singa-
puro; kaj katteltko kaj stano estas la novaj reloj.
Kiam ajn fajfas atitomobila pnetimatiko. air kian)
a jn malfermikas konservo-skatolo, profitas la eks-
portistoj de Singapuro. ar de la tigra insulo ven-
Scherer 10
1'29
as pli ol la duono de la mondproduktado de ka-
uko kaj stano. Estas eksportataj multaj fruktoj,
spicoj, feloj. kokosoj, rizo kaj karbo.
Ce la American Express Company mi trovis
-

denove kvindekon da pcAtajoj el iuj partoj de la

mondo. Preska iuj estis transadresitaj de la ofic-
ejo de ICK en Cenevo. Mi ricevis anka leteron
kun la stampilo .,En la servo de Lia Majesteco" kun
invito fari paioladon al 500 studentoj de la Raf f-
les Institution". Post tio mi ricevis diversajn invit-
ojn de lokaj ailtoritatuloj por ekskursoj, teoj kaj
festenetoj. Salutis min anka la loka delegito,
s-ano Chou.

Fine venis la tago de mia ckveturo al la nordo.

Dum multaj semajnoj mi estis vaginta tra la para
dizaj, tropikaj insuloj de la Arkipelago. Sed nun
mi faris grandan pa on norden, kiam mi enipiis
sur la brita vaporipo Eleplianta , kiu portos min
is Kalkuto. Estis multaj usonanoj sur la ripo kaj
kelkaj armaj, junaj fraiilinoj. Sed e pli allogis
min mia skribma:is'ino. Raporti pri vidilaj tropikaj
mirindajoj plais al mi pli multe ol angla babilado.
Monotone la lipsonorilo informis min pri iu
pasinta duonboro, laii sia propra maniero. rfag-
meze komencias la kalkulado, kaj in-duonhore
la sonorilo donas unu plian sonon. Do je la kvara
horo oni aiidas ok frapojn, kaj de tiam komeneias
nova kalk tilado. Same je la oka horo, kaj noktmeze.
Mi genera le enlitikis je Two-bells" (du sonoril-
frapoj), ne je la naa vespere, sed je la unua
matene.
Penang,o estis la unua halto. Penango estas in-
sulo, eble 23 km longa kaj kovrita de plej armaj
palm-arbaroj. (2;i estas tiel proksima e la Malaja
Duoninsulo. ke la intera mallara markolo faras
I O' 13 I
130
 bonegan havenon naturan. La vivo en la haven-
urbo similas al tiu de Singapuro. Samaj vizaoj,
similaj kostumoj; samaj dometoj, simila j domegoj;
sama kliniato, sed multe pli altaj montoj kun fa-
maj ekskursejoj. Mi festis mian naskotagon per
bona trinkajo el juna kokoso.
Sekvis du pliaj tagoj sur la maro. Sur la fer-
deko mi faris paroladojn pri Svislando kaj Los
Angcles por la pasaleroj. Kiam ni ekvidis en la.
akvo fosforon mistere briletantan, ni sciis, ke ni al-
proksimikis al la bordo cle Birmo. Sekvis kelkhora
veturo norden en la ri-s-erego Irravaddy. Avide
niaj okuloj rigardis antaen por kapti la unuan
vidon de la plej mondfama Sue-Dagon-Pagodo
(Shwe). Sed unue okis nin arego da petrol-tankoj
e la riverbordo. Iom post iom el la frumaiena ne-
bulaj elstaris aro da pagodoj, kiuj anoncis la bal-
daan alvenon en Banguno, la efurbo de Birmo.
Ranguno estas urbo gravega kun 400 000 lok-
antoj. Birmo estas la plej granda rizeksporta lando
en la mondo. Anka juto kaj tektono, teo kaj fe-
loj. rubenoj kaj aliaj juveloj, arkenio kaj aliaj me-
taloj konstante fluas suden sur la Irravaddy al la
maro kaj al la vasta mondo.
Ranguno estas ankali urbo interesega kun popo-
lo simpla kaj amika. i portas simplajn vestajojn
dum la semajno kaj belkolorajn dimanle. Fumas
la virinoj. eigarojn longajn kaj dikegajn. Ludas La ue-Dagon-Pagodo _
en Ranguno, Ia eefurbo de Birmo. Cn estas dike
la viroj, pasie, per tonetoj. Sed la edzinoj koruro- kovrita per oro kaj unu el la sep miraklaloi de l'
Oriento
las la familiajn financojn. La birmanoj estas budh-
anoj kaj multe pli progresemaj ol la hindoj en la
cetera Hindujo. dankas la kasta sistemo, kaj la
inoj estas pli liberaj. dtun kvar sun-tagoj kaj kvar iun-noktoj. ar abun-
Ilanguno estas riZega je belegaj parkoj kaj e: das la vidindajoj.
parkegoj kun bluaj lagoj. Abundas modernaj La Sue-Dagon-Pagodo estas unu el la sep mi-
domegoj. lernejoj, guberniestrejoj. jukcjoj kaj ban- raklajoj cle la Oriento. (i;i, estis' ekkonstruata 600
koj. Anka ne mankas le. pli romantikaj jarojn. anta Kristo. kaj hodia estas konsiderata.
liaj kvartaloj. Feliee mia ipo ripozis en la rivero Ia plej sankta. plej mirinda kaj plej multe vizitata
133
13"
 pagodo en la tuta mondo. 6i estas dike kovrita per
oro kaj superlutita per miloj da valoraj juveloj.
i brilcgas ore, ne nur sub la varma suno sed an-
ka sub la tropika luno. La pinto levikas pli ol
150 metrojn super la strata nivelo. irkae staras
arego da aliaj, malpli grandaj pagodoj, sanktejoj
kaj temploj.
Bedarinde ekzistas la regulo, ke iu vizitanto
devas forpreni ne nur siajn uojn, sed anka Ia
trumpojn. Mi sekvis la ekzemplon de la budhista
reo de Siamo kaj tion simple rifuzis, ar karas
en la kortoj kaj koridoroj, inter la amaso da pil-
grimantoj. aro da lepruloj kaj aliaj malsanuloj. Mi
ne einis lavi miajn piedojn poste en lisolo. kiel fa-
ras aliaj vizitantoj. Mi estis kontenta vidi de eks-
tere la gloran oran pagodon.
i longe salutis kiel landa tipao. kiam mia ;lipo
veturis suden denove. sur la riverego al la vasta
marego.
134
ALVENO EN HINDLJO
Hindujo! kiu ne jam revis kaj sonis pri Hind-
ujo? La lando mistera kaj romantika. 1,a lando
de luksaj palacoj, marmoraj inoskcoj kaj riaj tem-
ploj. La lando de tigroj, de kobroj kaj aliaj ser-
pentoj. La hejmo de malario kaj kolero.
jes, estas mistero en Hindujo. Al 300 000 000
hincloj estas mistero, kial ili ne povas mani sufie.
Jes, estas romantiko en Hindujo. sed anka. terura
mizero. Ekster la muroj de la luksaj palacoj regas
mizera malrieeo. Sed la mizero estas malofte vid-
ata de la turistoi, kiuj veturas tra la lando en
luksaj vagonaroj. Mi decidis vidi ne nur la mar-
moron, sed anka la mizeron.
La homoj enerale pensas pri Hindujo kiel lan-
do, kie brilegas juveloj en kolororiaj procesioj,
kiel lando lavorte kovrita per martnoro kaj
abunde provizita per imponaj maharagoj rajdantaj
sur ornamitaj elefantoj. Sed por iu tegolo sur
pentrita tegmento estas mil kadukaj dornaoj. Por
iu nobelo estas dek mil malritiloj. Mallonge,
Hindujo estas tre varmega peco de la mondo, kie
350 000 000 homoj preas al milionoj da diversaj
dioj, kie jare 23 000 homoj (kaj 100 000 dombestoj)
mortas pro atakoj de tigroj kaj serpentoj. Sed en
Usono multe pli da homoj mortas jare. lapropor-
eie, pro atomobil-akcidentoj.
Oni devas konsideri, ke Hindujo ne estas nacio,
sed kunmetao de multaj diversaj nacioj. Hindujo
estas duone tiel granda kiel tuta Eropo, sed multe
pli kosmopolita. Ci estas kombino de 43 diversaj
rasoj, kiuj parolas 200 diversajn lingvojn kaj du-
onan milon da diversaj dialektoj. Estas 250 000 000
hinduoj dividitaj en pli ol 2 000 kastoj, kiuj gardas
siajn liniojn severe. sed kune antagonisme kon-
trailas la 70 000 000 islatuanojti kaj la 30 000 000
net uebluloj n.
135
 Same diversega estas la klimato. Estas teritorioj
en la nordo. kiuj estas belegaj kiel Svislando en la
somero. Estas prvincoj, kie regas dezerta malkojo.
Pluvas diluve en certaj regionoj (jare 10 000 mili-
metrojn en ...ksamo); pluvas preska neniam en
aliaj provincoj (jare 100 min en Beluistano). En
1899 pluvis e 15 000 min en Asamo (5 000 mm sole
en junio). dum ke en Londono pluvas malpli ol 700
ilimetrojn jare. Vere Hindujo estas diversega, pli
ol la eiiropa kontinento, kaj oni ekkomprenas ke
devas esti malfacila tasko regi tian landon".
Kiu ne jam legis la librojn _Patrino Hindujo"
kaj Patro Hindujo"? Sajnas, ke iu unuopa vorto
en tiuj libroj estas vera; sed la faldoj estas mal-
juste keneraligitaj. Kiu nc jam adis pri Candlii.
la pkj fama libido vivanta? Sed u la nomo
. jutofabrikoj, kie ordinare laboras 300 000 labor-
Ganclhi-Lando estas prave uzata? Gandlli ne
- istoj. Dum la mondmilito la fabrikoj de Kalkuto
estas bonvena en la 700 ..sendependaj tatoj", kie
vivas 80 000 000 hindoj. regataj de maharagoj.
Gandhi ne estas akceptata kiel profcto kaj savanto
de grandega parto de la aliaj 270 000 000 hindoj,
kiuj vivas en la provinoj. Tamen lia DOMO estas
menciata en iu politika kaj ekonomia konversa-
cio, en la vagonaroj kaj vendejoj kaj sur la stratoj.
intage mi askultis al diskutoj inter hindoj kaj
angloj. Lia influo estas grandega en la vivo de Ia
hindoj. e se ne atas tion liaj kontrattloj en
llindujo kaj ekstere.
En la Aipo Elephanta" veturis kun mi kelkaj
altkastaj hinduoj. Sed ili neniam venis en la ene-
ralan mangejon: male. ili mankis en siaj kajutoj la
mangajojn preparitajn de iliaj edzinoj. Mi balda
amikitis kun ili ar mi dum horoj askultis al iliaj
.
kortulaj ploretantaj kantoj kaj ekzotika muziko.
Ni diskutis pri Gandhi kaj aliaj aktualajoj. Mi
mankis iliajn kukajojn kaj strangajn frandajojn;
sed ili ne akceptis de Tni okoladon kaj fruktojn,
ar miaj manoj. Ia manoj de kristano, de senkast-
136
tilo. estis tulintaj tiujn mangajojn. La liinduaj
gentilhomoj vidis nenian malbonon en la kasia
sistemo. Male ili konsideris in utilega kaj agrabla
(certe. por altkastaj hindoj) kaj rimarkigis, ke en
Eropo kaj e en Ameriko ekzistas similaj klasaj
diferencoj.
En la fruega mateno de la 1-a de februaro 1931
kolektigis areto da turistoj sur la ferdeko, kaj e la
sunlevito ni ekvidis Hindujon en la formo de mal-
dika landstrio. ojegis iu novulo. Post ioma
tempo nia Aipo enveturis la Hugli-riveron, kiu estas
brano de la Ganges-riverdelto. Kion ni vidis,
neniel similis al la kutima ideo pri Hindujo; 250
kapablis liveri monate 80 000 000 da sakoj por la
batalkampoj en Eropo. Sed hodia regas sen-
laboreco kiel en la resto de la mondo.
Kalkulo, urbo moderna kun preska 1"/: mi-
liono da lota.ntoj, estas riega je belaj temploj kaj
eropaj domcrj. je grandaj parkoj kaj 'arkaj stra-
toj. Abundas la atomobiloj kaj homoj; sed haltas
iu trafiko, kiam promenas bovino tra la stratoj.
La policistoj e nc bezonas ion ordoni, ar iu scias.
ke la bovinoj estas sanktegaj. Ve al tiu, kiu mort-
igus tian sanktulinon! Kiam i decidas ripozi en la
mezo de la strato, sur la trotuaro, en la parko, a
anta la pordo de buista vendejo, neniu kuratus
lin forasi. Se bovino malsatas, i sentene mankas
de la verdaj dolajoj de la legomvendisto. gi estas
la retino de la hindua llindujo. Pro la alveno
ojos nur la malriuloj, ar ili rajtas melki la bov-
inon.
Sur la rando de la trotuaroj oni vidas bovin-
"sterkon, kiu sekitas en la suno. La sekaj sterko-
kukoj" estas sanktaj kaj estas vendataj en Ia baz-
137
 aro kiel hejtao. ie sur la trotuaroj vidias frukto-
vendistoj kaj venclistinoj, kiuj karante sur siaj
kalkanoj ofertas siajn varojn en korbtelerego. Se
ne floras la komerco, li a i metas sian negocon"
sur sian kapon kaj iras al pli prospera stratangulo.
Jen potvendisto malfermas sian negocon en la
bazaro - . Abundas la moskitoj, sed li ne rajtas
mortigi ilin. Se insekto eksuas la sangon de sur
lia brako. li devas tion permesi, ar eble en la mos-
kito trovigas la animo de praavo. Tamen li konas
utilan rimedon. La posedanto komencas incensi la
ven.dejon, kaj rapide mortas la moskitoj. Tiel
kulpas la incenso, ne la negocisto, pro la morto de
la insekto. Plej severa en tiu rilato estas la jain-
religio. Belega estas la Iain-templo de Kalkuto.
Abundas marrnoro. mozaiko, kristaloj, oro kaj ar-
ento, kaj io diroblikas en la lageto anta la tem-
plo.
Apud la Ganges-riverego mi vidis bruli homajn
kadavrojn interne de ligno-amasetoj. lliuloj estis
komplete kaitaj en la lignaro, sed de malriuloj
vidis la piedoj kaj la kranioj e amba finoj. La
brulado daras trikvar horojn. Kio (1- is tiam ne
cindrigis, estas jetata en la akvon de la Gangeso.
Ofte vidilas, kiel naus duone brulintaj intestoj
ka,j koroj en la sankta akvo, de kiu trinkas apude
sinbanantaj pilgrimuloj. La kredantoj certigas, ke
la Gangeso estas tiel sankta, ke nenio povas mal-
purigi lian akvon.
La Kali-templo estas la plej grava. sed plej mal-
impona templo en Kalkuto. La efdioj de la hinda
Triuntto: Bram la kreanto, Viilo la konservanto,
ka,j Sivo la detruanio, havas diversajn edzinojn kaj
infanojn. Kelkaj estas bonaj dioj: aliaj estas te-
ruraj. La plej terura. Kali. la edzino de Sivo, estas
[
tre sangon-soianta. iutage kelkaj Bekoj da vir-
kaproj estas senkapigataj en la korto de la Kali-
templo por kontentigi la soifon de Kali. En apuda
138
kialo saktiloj kaj _sanktaj homoj" prek;as kaj studas
la sanktajn librojn. En alia angulo de la korto,
grupeto da pilgrimantoj adoras la fajron. Prok-
sime staras ampoarbo, je kies branoj virinoj
pendigas rubandojn kiel oferajojn, kun la firma
kredo, ke ili ricevos filojn. Sanktaj bovinoj pro-
menadis inter la almoztdoj kaj pilgrimuloj. Kantoj_
sonorilo,j. krioj, prekoj en cento da diversaj lingvoj
donis plej konfuzan bruon. En apuda lageto banis
sin virinoj, kiuj deziris infanojn.
En Ia efa sanktejo sidas la statuego de Kali,
kun kvar brakoj, tri rokaj okuloj- , kaj skarlata
lano- o, pendanta is la talio. Girlandoj kaj floroj
pendis
b irka la kolo. Je la ekvido de la diino
Kali, la pilgrimantoj falis en religian kriadon. :Sur
la piedojn de Kali ili veris sanktan akvon alport-
itan el la Ganges-rivero. Ekstere estas elfluejo. Tie
la nun duoblc sankta akvo estas kaptata de aliaj
pilgrimantoj, kiuj in trinkas por purigi siajn
korpojn kaj animojn de iuj pekoj. Tiel klarigis
al mi prekisto de la templo, kiu bonvolis gvidi nun
por ricevi monoferon.
Post vido de tiuj bildoj, kaj post interparoloj
kun aro da kleraj Mildaj kentilhomoi, mi havis jam
bonan enkondukon en Hindujon. Sekvis vizito al
s-ro Gangoly, la fama hinda filmisto, kies klarigoj
estis por mi, Hollywood'ano, speciale interesaj. Lia
clevizo estas: ,.Hinclajn filmojn por hindoj!"
139
DARILINGO
APUD EKSTREMA ALTECO

BENARESO
URBO DE ETERNA SANKTECO

Kiam en la somero la varmego en Kalkuto ne

plu estas eltenebla, la eiiropanoj rifuas al Dar-
g,i/ingo (Darjeeling), 600 kin norde, en la alta an-
tailmontaro de la Himalajo. Mi ne suferis pro
varmego. sed DarIilingo estas vidinda e en la mal-
varma februaro.
De Kalkuto mi ekveturis vespere. La vagonaro
unue rapidis tra Ia ebenajo de Bengalio. Post bona
dormo kaj varmiga matemnango mi plu veturis en
eta montvagonaro. Malrapide supren dum 60 kilo-
metroj sur mallaraaj kaj krutaj reloj, farante mult-
ajn kurbojn, cirklojn kaj zigzagojn. Unue tra pra-
arbaroj, kie hejinas la tigroj. Poste tra senfinaj
teoplantejoj. kie kreskas jare 400 000 000 funtoj da
teo. Rapide profundigas la valoj. Falas la tempe-
raturo. Plivastigas la mirinda panoramo. Okazaj
vilaoj, kie vivas homoj kun mongolaj vizaG:oj.
Fine, tagmeze, post ses-hora veturo, alveno en 15a-
gilingo, la urbo, de kie ekiras la grandaj ekspedi-
cioj al la Montoj Everesto kaj kiningango.
Mi estis kontenta vidi ilin de Ia Tigra Monto -

post frumatena. tri-hora maro en malvarmega vin-

ira nebulo. jam mi timis, ke mi ne vidos la dors-
oston de la mondo pro la obstina nebulo. Alprok-
-

simigis la sunlevigo. Mi sentis mizeran malvarmon,

secl restis obstine sur mia pinto, inter la ielo kaj
Hindujo. 2 000 metrojn alte en la Himalajo-mont-
aro. Jam mi inalesperis. kiam subite dislirigis la
nebulo. kvazial per angelaj manoj. Fendego en la
griza nenio! Rigardo en la ielon! La montoj
Everesto kaj Kinlingango salutis en sia blanka
141
140
 majesteco. Post kelkaj sekundoj venis la unuaj
sunradioj. Ili gloro rukigis la plej altajn pintojn
en Ia mondo. Rapide ekbrilis ruke lanternoj
la aliaj irkaaj gla.ciaj majestuloj. Tuta kongreso
da blankaj plejalltdoj. Batis mia svisa koro, sed
silentis mia lango. Kvaza hipnotite mi sidis por
admiri la senkomparan scenon en la plej alta, ko-
losega naturteatro.
Darilingo, urbeto plej alta en la mondo kun
25 000 loantoj. Darjeeling" signifas Loko de la
Fulmotondro". Somera Edeno de la britoj en Hind-
tijo. Sed nebulis kaj neis dum mia restado. Ho-
teloj ie, kaj memoraivendejoj. Interesa vivo en la
bazaro", kiel nomias la kvartalo de la vendejoj.
Dimano! Alvenas la lokantoj el la irkailaj
valoj kaj de la proksimaj montoj. Mongoloj kun
altaj vangostoj kaj hinduaj kastmarkoj. cinaj har-
ligajoj pendantaj el sub hindaj turbanoj. Cinaj
paltoj kun manikoj pli longaj ol la manoj. Lait-
vizaaj lepanoj, malgrandaj tibetanoj, fortaj
nipalanoj,
La virinoj estas la familiaj 'parbaitkoj kaj re-
klamtabuloj. Ili pendigas la tutan familian hav-
ajon irka siaj koloj, brakoj, maleoloj, fingroj,
piedfingroj, al siaj oreloj kaj nazoj. Oraj kaj ar-
entaj moneroj povas esti aetataj kun al fiksitaj
ringetoj, per kiuj ili povas esti pendigatai je nuro
kaj uzata) kiel ornantajoj. La pezoj portataj de
tiuj virinoj estas grandegaj, sed ili volonte suferas,
kaj ju pli da oro kaj arento ili portas, des pli fe-
lie.aj kaj fieraj ili estas. La nazoringoj estas tiel
grandaj. ke ili devas ilin forpreni, kiam ili volas
uzi naztukon se ili tian havas.
En la bazaro vendikas multspecaj krudaj ju-
velo-laborajoj. turkisoj, bodajoj, 'naskoj, idoloj,
tigrofeloj. amtiletoj, sonoriloj, vazoj kaj prerad-
etoj. Estis inalvarmega dimano. Post multaj jaroj
en Kalifornia mi denove vidis mian propran el-
142
spiron en la formo de nebuleto. Stranga surprizo
en Hindujo!
Ekskurso al la landlimo de Nipalo estas tre in-
teresa, sed bedaiirinde mi ne povis eniri la landon.
Blanktiloj ne estas bonvenaj en Nipalo. Cu la reg-
istaro timas, ke fine rezultus aneksado al alia
lando?
Al Benareso! Al Benareso! Tiu krio kaj tiu
sopiro kuas en la koro kaj en la buo de centmiloj
da pilgrimantoj. Benareso estas la Meko de la piaj
Itinduoj. En Benareso regas ekstrema sanktcco. Ne
nur la akvo, sed e la tero kaj la aero estas tiel
sanktaj, ke ili purigas la homojn de iuj pekoj.
En Benareso 200 000 lokantoj vivas per la mono
de 500 000 pilgrimantoj, kiuj venas iujare al la
sankta urbo, piedo, boaie, fervoje a sur la dorso
de elefantoj. Ciu hincluo devas kaj deziras viziti la
urbon Benareso almena unufoje en sia vivo. Be-
nareso estas plenAtopita de 2 000 temploj. 200 000
dioj kaj 40 000 prekistoj. Cu tio ne estas sankta
urbo pa excellence?
Per Ia pilgrimado al Benareso la puno de la re-
naskiko estas facilioata. La animo ne devos renask-
ii en la korpo de besto. Kaj tiuj homoj, kiuj estas
-
tiel feliaj, ke ili mortas en Benareso, estas tuj tute
liberigataj de plua renaskiko. Kredo malnova de
2500 jaroj. Multaj maljunuloj venas al Benareso
por prepari sin al sia morto. Anka arego da
sanktaj homoj" loas dum monatoj kaj e.: jaroj
apud la Ganges-rivero, levante unu brakon kon-
stante is kia kripliko, air kuAante sur akraj pik-
iloj, ati suferanie aliajn dolorojn. Estas kvar mili-
onoj da tiaj sanktaj homoj en Hindujo, kiuj vivas
per la almozoj de mairiuloj. Multaj el tiuj ,.sankt-
ulor estas .,sanktaj friponoj", klarigis al mi
bifida universitata profesoro.
143
 La temploj (le Benareso montras la gloron de
pasintaj jarcentoj, montras, ke iam regis ora
epoko en Hindujo. ar oro abundas en la sankt-
ejoj. Oni' devas admiregi la verkojn de arkitektoj
kaj artistoj, kiuj kreis el marmoro, arento kaj oro
senkomparajn artajoin. en malproksima pasinteco.
Sed la temploj estas malfacile troveblaj en la
strateta labirinto. Mi sekvas la pilgrimantojn al la
plej fama Ora Templo". ili maras sur floroj dis-
etitaj por sanktigi, sed malbonodorigi la stratetojn
mallargajn. Apenali du homoj povas mari sam-
tempe kaj, por vidi la turojn de la Ora Templo,
-
devis grimpi al la dua etao dc florvendejo. Tri el
la turoj estas kovritaj per dikaj tabuloj el pura
oro. kaj la kvara brilas en nigra marmoro. La plej
sankta loko en la plej sankta Urbo! Vera kunven-
ejo (le lepruloj. blinduloj. lamtdoj. sanktuloj kaj
duona miliono da aliaj pilgrimantoj.
En la mezo de la lempla korto frovigas la
Fonto dc la Scioj" kaj la granda Oa Bovo'', gir-
landumita per floroj. La fonto, kvadrata kaj pro-
funda, estas tro sankta por homaj vortoj. En kia
profundeco sidas la granda dio Sivo. Cirkaiie
ras amaso da homoj. Ili pie preas kaj etas
Ganges-akvon kaj florojn malsupren kiel feraj-
ojn. Supren venas danera. sufoka odoro pro Ia
putrigado de floroj el pasintaj jardekoj. La briloj
tie malpermesis florajn oferaojn. sed Ia hinditoj ne
atas obei tiajn kontrailreligiajn leojn.
Gvidis min unu el la 40000 prekistoj. Estas
aro da aliaj temploj, al kiuj mi pilgrirnis por ad-
miri antikvan arton. La hinduoj, kiuj venas por
pilgrimi, devas sekvi certan, fiksitan vojon, 1:in
estas 60 kilometrojn longa kaj dotita per centoj da
temploj. 1,a pregistoj. kontra mono, donas atest-
ojn pri plenumitaj devigaj vizitoj.
Laii.longe (le la riverego trovikas altaj tuparoj,
nun plejparte el cemento. Tli etendigas de la akvo
144
is la piedoj de la luksaj palacoj de 1' maltarakoj,
konstruitaj inter la temploj. Tie la miloj da pilgim-
anioj sin banas en malpttrega akvo e- tute apude
kaj sube de la el fluejo dc 1 urbaj subteraj kanaloj.
.
E kloak-defluao ne povus malsanktigi la riveron.
Ili trinkas manplenojn kaj portas iom hejmen por
la familianoj. Prekistoj volonte sigelas ujojn
donas atestojn pri la sankta enhavo. Mia hindua
gvidanto rimakigis, ke alireligianoj sin banas en
la malpura jordano. La miloj da pilgrimantoj pre-
gas ceremonie starante is la brusto en la akvo. Ili
levas melian i ke ma nplenojn de la ak vo al siaj lipoj
kaj fruntoj, kaj kontrall la suno. Prekistoj kaj
simplloj, prinoj kaj sanktuloj. Litanie ili alvo-
kas la cent nomojn de Sivo kaj Ia mil nomojn de
Vino. Kvaran bipnotite ili tuas siajn vizakojn kaj
brustojn, la brakojn kaj genuojn en ritma formulo.
Ili ne atentas la turistojn, pro timo fa ri eraron. kio
devigus ilin rekomeni la litanion dc sanktaj no-
moj. Vere malofta kortuga sineereco!
Multaj mortintoj estas eindrigataj e la river-
bordo. Sed antae. lastan subakvigon en la riveron
kaj peeeton da oro kaj iom da rizo en la buon!
Post longa marandado pri la prezo kaj kvanto (le
Ia ligno ekbrulas la kadavro. Post duti horoj la
eindroj kaj la nebruligitaj partoj estas etataj en
la riveron. Malsupe atendas malriuloj. kiuj klo-
podas. per kribriloj kapti eblan oron kaj arenton,
kiu restis sur la kadavro.
Dum mia restado en Benareso eksplodis bataloj
inter la mallometanoj kaj la hinduoj. Mahometana
komercisto estis vendinla britan tukon. Hinduo
mortpafis lin pro tio. kaj rezultis stratbatalo en la.
bazaro". flegis granda nerveco en la sankta urbo.
Kiam mi volis reveturi al mia hotelo, mia kalegisto
devis fari grandan irkaliveluron. Li timis kaj
tremis, ar mia vivo kaj la lia estis en danero. En
la sama nokto mi forveturis laiiprograme al Agro.
Scherer 11
145
AMBOMANTIKO
KORDOLOROJ
TAI-MAII AL
Agro! Dum mia luta vivo mi sonis kaj revis
pri Agro. kaj pri vizito al la glora Taj-Mahal.
Vanta deziro de aventurema knabo. Vana sopiro
de milionoj (la plenkreskuloj. jen mi denove son-
is pri princo kaj princino. pri.rekoj kaj rekinoj,
pri imperiestro kaj sol-edzino:
Cirkail la jaro 1500 la. mongola reo Babar in-
vadis Hindujon kaj kun 12 000 soldatoj venkis ar-
meon de 100 000 homoj. Dclho ekstaris kiel nova
efurbo de lia imperio. Humajun estis lia Filo, kaj
Akbar lia nepo. Akbar, dum sia 50-jara glora reg-
ado, konstruis multajn marmor-palaeojn. Sam-
tempe Agro fariis efurbo. Ekstaris la Fort", la
plej kolora kaj majesta kastelo en la mondo. Sekvis
jahangir, kiu nomis sin La konkeranto de la mon-
do". Fine venis Jahan. Estis li. k i u eternigis la
nomon de sia unusola edzino per la konstruo de la
Taj-Mahal. Estis romantika amo, kiu komencikis
e la bordo de la jumna, la sankta rivero. kiu fluis
orienten, profunde e la bazo de la kastelo.
Kiam jahart fariis la imperiestro de IIindujo
en sia 36-a jaro, la princino fariis la imperiestrino
Argumand Bano Begum. Sed la imperiestro prefere
nomis gi per la roinantika nomo Ilumtaz-i-Ma-
hal" a ..Altcgulino de la ,_Palaco". Sed mal felie
la imperiestrino mortis post iom pli ol unu jaro.
aho jahan (imperiestro) estis senfine malkoja :

senkonsole malfelia. Post du jaroj li havis grizajn

harojn. Lia amo por la princino de lia juneco estis
senlima kaj sen fina, kaj li anoncis. ke li por Al kon-
struigos mailzoleon. kiu la beleco superos iujn
konstruajojn en la mo ndo.
-

11
146 14?
 Li kunvokis la plej famajn arkitektojn de Hind-
ujo kaj Arabio. de l'ersujo kaj Eiiropo. Kaj e la
bordo de la jumna-rivero. kie la prmeino fariis
litt amatino kaj edzino, eklevikis la plej glora kon-
simiaj() en la mondo. Dum preskaii dudek jaroj
laboregis 20000 artistoj kaj laboristoj por konstrui
la mailzoleon, kiu en tiu tempo kostis 20 milionojn
da dolaroj. Hodia i kostus multoblon de tiu ko-
losa sumo.
La fina rezulto estis konstruao neklarigeble
bela. Nenio mankas. Nenio povus esti aldonata
sen detruo de la absoluta harmonio kaj simetrio. La
Taj-Mahal estas perfekte simpla kaj samtempe
simple perfekta. Revo realigita. dola nomo etern-
igita per iela malizoleo. Preis .e la tombo mili-
onoj du pilgrimantoj. Admiris in milionoj da
vojakantoj el iuj anguloj de la mondo. Vidi la
Taj-Maltal'on estas unu el la plej altaj celoj de la
vojakado . .
Tiel rakontas la libroj. Tiel mi sonis tnult foje.
Tiel tui sonis denove, kiam subite mi vekikis en
liindu vagonaro. kaj tra la fenestro salutis la
kastelo de Agro, kaj en la distanco la Taj-Mahal.
Kia glora sento! Post rapida matenmanko en
Botelo, mi veturis al la ardeno de la Paradizo",
en kiu atis promeni la prineina edzino, en kiu
staras hodia la Taj-Mahal.
Altega kaj fortika muro .irkaiThs la kardenon.
kiu estas 300 metrojn longa kaj 123 metrojn targ.a.
La efa kardenporclego" estas 30 metrojn alta kaj
belege ornamita. En la distanco, Ie la norda fino
de Ia ka.rdeno, sur soklego 100 metrojn longa kaj
lara ripozas. en sia luta gloro. la mirincla Taj-
Mahal.
Silente tni sidis sur marmora benko, por per-
mesi al mia menso kaj spirito lui la marmoan mi-
148
raklen. alvenis kun ionut skeptikeco kaj timis,
ke mi foriros kun la bedaiira sento, ke mi konstatis
ke la matizoleo estas tro ladata. Mi intencis in-
spekti la konstruajon per praktika, realisma menso.
Sed ho ne! La Taj-Mahal venkis ex la unua
ekviclo. ii kreas en la homa koro la senton de sen-
lima admiro. i aperas kiel subita viziti. ajne ne-
tuAebla, iela bildo; kiel kunmetajo de io kio estus
belega, sankta kaj aminda. La plej bela el la sep
modernaj niirindajoj. Jen la kvara briltomento
de mia longa vojafro.
La grandeco la Taj-Mahal ne estas kompar-
ebla kun la brunItona templego cle .Angkoro. Dum
ke Angkor-Vat impresas pro sia glora historio kaj
pro sia koloseco, la Taj-Mahal impresas pro la
kvietiga pri reco de siaj linioj kaj pro la brila
blankeco de sia niarmoro. La piramidoj, konstru-
itaj de memglorentaj rekoj, estas krudaj monumen-
toj. Sed la Taj-Mahal konstruita pro amo senfina,
kaj pro fideleco transmoria al edzino, impresas per
sia ma gracio kaj bela simetrio, kiuj malfaeiligas
analizon kaj priskribon. Kiel a ordonis la im-
periestro jahan, la Taj-Mahal estas ankorail ho-
(bati, post tri cent jaroj, la plej perfekta kreaj
iam imagita de homo kaj realigita en videbla
formo.
Kiam fine mi kurais eniri. mi spertis novajn
surprizojn. En la blankan marmoron la artistoj
estis enmetintaj diverskolorajn tonojn kaj multe-
kostajn juvelojn. Tiamaniere ili skribis perslitere
multajn apitrojn de la Korano sur la murojn dc la
mailzoleo, interne kaj ekstere. iu libera spaco
estas delikate ornamita per floroj, ne pentritaj, sed
sanunaniere enmetitaj en la ustaj koloroj.
marmoro estis iransportita sur la dorsoj de
elefanioj el distanco de 250 kilometroj de la mal-
proksima jajpuro. La kistaloj kaj jadoj venis
cle Cinujo. turkisoj el "I ibeto kaj de la Iluka
-
149
Maro. Cejlono liveris la safirojn. Arabio sendis
la koralo,jn. La oniksoj ka,j ametistoj venis el Pers-
ujo. Diamantoj abundis, sed plejparte malaperis
dum postaj militoj kaj privataj rabadoj. Tamen
io riparikis per imitaoj. por ke la vizitanto ne
-
havu malagrablan impreson.
Sub la majesta kupolo, kiu levikas 75 metrojn
super la ardeno, mi trovis en duonlumo clu sarko-
fagojn. Rie dekoritaj per tekstoj el ia Koran kaj
Ia 99 nomoj de la moslema Dio. La sarkofago de la
imperiestrino havas la daton de 1629. Sur la im-
periestra sarkofago trovilas la jardato de 1666. Do
la imperiestro restis fidela al sia kronprincino dum
pliaj 37 jaroj. La lastajn sep jarojn li estis en
la kastelo malliberigita de sia filo Aurangzeb, kiu
vante deklaris sin Konkeranto de la Universo . - imperiestro Akbar, estas ankora vivanta. Sed por
Sekvis aliaj imperiestroj, sed balda la gloro de la
Mogula imperio malaperis. Kiam la britoj al-venis
en Delho en 1857, ili trovis la landon en granda
malordo kaj mizero. Restis nur la marmoraj pa-
lacoj, la mutaj atestantoj el glora epoko. Marmoro
kaj alabastro kunmetitaj per la cerboj kaj manoj
de majstroj.
La dio el la kupolo estas mirakla. iu voa tono
revenas kvaza arenta muziko, kun multobligitaj
supertonoj, kvaza de nevidebla anela orkestro.
Profunde sub la mazoleo fluas la umna-ri-
vero, reflektante la ruan ielon de la vespero kaj
frumateno. Mi revenis- diversfoje al la Ta-Mahal,
e sunsubiro, e sunlevito kaj en stela nokto. iam
i prezentis ensorigan vidaon. Antae la 'na- kiuj venis al Dento kun siaj elefantoj kaj brilaj
zoleo estis tro sankta por homaj okuloj. La pilgrim-
antoj devis alproksimiki al la pregloko kun ligitaj
okuloj. En la nokto la aero vibretas, plenplena de
jasmena odoro, kaj aditas la krioj de blankaj
strigoj. dum ke supro centoble eentmil steloj trans
j on pilgrinras.
150
LA KASTELOJ KAJ BAZAROJ
DE AGRO KAJ DELHO
La leturbaj kasteloj de Ago kaj Delho rakon-
tas pri la glora epoko de la Mogul-imperio. Sed eks-
ter la muroj de Dento trovitas la ruinoj de diver-
saj, multe pli antikvaj lefurboj.
Ne estas konata la tempo, kiam e la bordo de
Ia jumna-rivero ne trovikis impona efurbo. La
loko, sur kiu staras Delho, estas pli malnova ol la
historio. La ruinoj de sep fortika joj kaj urboj estas
videblaj sur mallonga dezerto pli ol 100 kvadrat-
kilometo n granda. Vera Sodomo kaj Gomoho!
La oka Delhi (elparolu: Dai), tiu fondita de la
la modernaj hindoj i jam estis malnova kaj mal-
koni forta. Dum mia restado en Delhi, oni estis us
inagtianta la naan efurbon, nomata _Vero Delhi.
Jam staris irka vastegaj placoj la nova kaj
modernega palamentejo, la ampleksaj guberniejoj
kaj aliaj kolosaj konstruaoj. irkaile jam ekzistis
plej modernaj gruplokejoj en grandaj ardenaj. ie
'arkaj cementitaj stratoj kaj noveplantitaj arboj.
Tiel subite aperis la Nova Delho. Prezentigas la
-demando, u tiu i naa Delho estos la lasta. A
u alia e pli moderna efurbo aperos, kiam Ame-
riko kaj Eropo jam malaperis.
Super miaj kapoj flugis bataliono da aeroplanoj
en perfekta formaeio, por saluti la maharatojn
juveloj por partopreni en la festoj kaj procesio de
a inagurado. Ne nur por saluti la princojn kaj
hindajn potenculojn, sed anka por montri al ili la
superecon de la brilaj bataliloj. Tamen per la
fortaj elefantoj kaj brilaj diamantoj la mallaratoj
imponis al la hinda popolo. kiu amasikis en la stra-
toj. Nur malofte okazas en Hindujo tiel grava ka,j
151
tiel grandstila ceremonio: inaliguro de nova. ef-
urbo.
Dume 400000 homoj ankoraii vivas en la mal-
nova Dellto, kaj kvarona miliono en Agro, kiu dum.
kelka tempo estis la e.efurbo. Aniba urboj estas
interesegaj pro siaj kasteloj kaj malnovaj bazaroj.
En Delho staras ankaii la fama jami-Moskeo sur
alta soklego. En la interna liberaera kvadrata pret-
loko, kiu estas 100 metrojn longa, ofte preas 10 000
mahoeianoj. Inter la trezoroj trovitas
pantoflo de Mahometo, kaj rua haro de lia barbo.
La kasteloj nun estas nuraj muzeoj admirataj
de la freinduloj. La Fari'' de Agro estas pli im-
pona kaj pli kolosa ekstere, sed tiu de Della) estas
pli mirinda interne. Tamen la fama Perla Moskeo
en la kastelo de Agro estas konsiderata la plej glora
pretejo en llindujo. Altaj arkaoj. belegaj kori-
doroj, imponaj tuparoj, graciaj minaretoj, io el
blanka marmoro. Militaj aliaj konstruaoj. grandaj
kortoj, vastaj aildienc-haloj, palacoj, balkonoj,
-turoj kaj turetoj. banejoj, arento, oro, emajlo,
lampoj kaj trouoj.
La Fot" de Delho, kvankam malpli impona
ekstere, estas vera marmora paradizo interne, pri
kiu Kipling diris: Se en la mondo estas Edeno de
felieco, estas i tio, estas i tie!" Denove kortegoj,
adienc-haloj, palacoj. banejoj, enmetitaj dekor-
aoj el oro kaj arento, emajlo kaj juveloj. Tra al-
terne kovritaj kaj liberaeraj ambroj de la imperi-
estra loejo !luis refreiga akvo en alabastra ka-
nalo. Rezultis mil feaj reflektajoj. Vera paradizo
por nekuracebla fotografisto. Anka i tie Perla
Moskeo kun graciaj minaretoj. Voje staris en la
efa palaco la pavo-trono, la plej multekosta trono
iam posedata de iu monarko. Piedoj el masiva oro,
kovritaj per rubenoj, smeraldoj kaj diamantoj. La
baldakeno el pura oro ripozis sur dekdu kolonetoj,
en kiuj estis enmetitaj sennombraj juveltonoj. La
152
baldakeno estis borderita per perloj, kaj plej supre
sidis papago el pura smeraldo inter du pavoj. Estis
la trono de gaho jahan.
Sed malaperis io. Pcrsaj konkcrantoj forportis
la trezorojn al malproksimaj landoj. Restas nur la
memoro pri la trono. kiu valoris almena kvaronan
miliardon da dolaroj. jes, llindujo havis glorajn
epokojn. Nepardonebla lukso en la kasteloj. Ne-
imagebla mizero ekstere. Sekreta tupareth kon-
dukis malsupren al la jumna-rivero. Povus veni
tago, kiam la imperiestro volonte interangus sian
marmoran paradizon kontra la senhejina dezerto.
Venis tiu tago. kiam imperiestro sekrete fugis por
savi sian vivon. Falis la imperio, sed restis la pa-
lacoj, kiel silentaj atestantoj de glora epoko. Ili
scntas kaj revas pri tempoj pasintaj.
Kentrastas kun la lukso en la kasteloj la mizero
en Ia bazaro". kiel no igas la vcndeja kvartalo de
la hindaj urboj. En la intermiksajo da stratoj kaj
vojetoj mi trovis amason da homoj kaj bestoj. iuj
koloroj de la pluva rko estas videblaj. sed bluo, rugo
kaj blanko estas plej oftaj. La virinoj preferas blu-
ajn kaj putajn tofojn; la viroj elektas blanke.jn
tukojn. La blankaj sur la muroj de la sentegmen-
taj domoj akre kontrastas kun la profunda bltio de
la ielo. gajnas esti araba urbo. Multaj mahomet-
anoj kun siaj fezoj trovigas inter la vendistoj kaj
aletantoj. kelkaj stratoj estas pavimitaj; pli mul-
taj estas polvokovritaj.
Ne estas du sinsekvaj domoj de Ia sama alteeo.
'Ho faras la bildon pli romaniika. Multaj domoj ne
plu staras vertikale. gajnas. ke tertremo skuis ilin
fortete, kaj ke nun la domoj staras brak'-en-bake
kvaza vico de ebriulnj. Iom pli alte ol la strata
153
nivelo trovigs la vendejoj. Sur la dua etao
ajne estas la logejoj. La vendejoj estas nur truoj
en la domoj. kvaza kvadrata kLtverno. Ne estas
fenestroj. Ne estas pordoj. Nokte la negocisto
simple fermas sian truon per tabtda kovrilo. tre si-
mila al bovin.eja pordo.
vendotablo estas lu tona planko. Tie trov-
igas la komereajoj en korbetoj a potoj. sur teleroj
el latuno a sur la nuda planko. Sur la planko
sidas anka la vendisto kun krucitaj kruroj. Ofte
la polvokovritaj piedoj miksigas kun lu komere-
ajoj. Vidigas anka metala a ligna kaso kaj not-
librego sur la planko, inter vestajoj kaj maniloj,
pipo kaj dentbroso. Se estas ankora loko, sidas
irka la patro filoj, sendube por lerni la vend-
urton.
Frua mateno. Alvenas la komercistoj kaj mal-
fermas siajn. vendejojn. Jen estas la spicovend-
isto. Ne necesas purigi la plankon. Pli grave estas
por li lavi sian vizakon. Tion li tuj faras en la
strato, anta sia butiko. Se restas iom da akvo, li
eksidas sur siaj kalkanoj kaj komencas brosi siajn
dentojn, la kapon klinante inter la genuoj.
jen lian .vendejon preteriras razisto. kaj la ko-
mercisto decidas. ke li bezonas plibeligadon. La
afero estas simplega. Li eksidas en la strato. sur la
ombra flanko, kaj la razisto karas anta li. La
razato sekvas iun movon de la razilo per helpo de
granda manspegulo. La nuda kruro de la razisto
ajnas esti la plej bona akrigilo; certe i estas la
plej malkara. Ali,etantoj ankora ne alvenis. Do
estas ja tempo por ani siajn vestajojn. Sango laii-
ajne ne okazis de kvar semajnoj. Vestikejon li ne
bezonas en la ..bazaro". Privatecon la komercisto
ne bezonas. Male. la najbaroj vidu, ke la spico-
vendisto estas surmetanta tukon nove-lavitan. Same
la mankado estas tute publika. E la kuiradon mi
povis observi.
14
Kaj la vendotajoj! Ili estas interesaj same kiel
la vendistoj. jen brilas vendejo plena de silkoj
iukoloraj. Jen salutas verdeco el butiko de lego-
moj kaj fruktoj. Apude trovigas potfabriko ne pli
granda ol la spievendejo. Jen sekvas frandajisto.
Li kuiras en potoj, kaj ojas la muoj pro la fina
produkto, kiu piramidas irkae. Apude la vend-
isto de rizo kaj greno purigas sian nazon, sen naz-
tuko. Apude bruegas la martelo de foristo. Kaj
fine la buisto kun originala ideo: li tenas la tran-
ilegon inter siaj piedoj kaj tiras la pecon da bovajo
per siaj manoj rans la akran randon. Sama rezulto
kiel e eropa buisto, kiu tiras lu tranilegon trans
la viandon. Apude, la. vendisto de matoj kaj tapioj
faras multan. polvon. Flugas la haretoj, sed ili ne
kapablas forpeli Ia muegojn, kiuj sidas sur la
viando en la buistejo. t;ajnis esti ekzotika filmo;
sed tro fortaj estis la odoroj, kiuj formis ncdifin-
eblan miksajon.
Kaj la homoj en la stratoj! Ne nur homoj, sed
anka bestoj. Oni ne vidas la finon de la strato
p ro la densa miksajo da viroj kaj virinoj, infanoj
kaj maljunuloj, riuloj kaj amozuloj. hundoj kaj
kaproj, bovoj kaj sanktaj bovinoj. kameloj kaj
muloj. afoj kaj katoj, kolomboj kaj aliaj birdoj.
io movigas de sunlevigo gis noktigo. Tiam homoj
kaj bestoj malaperas, escepte de tiuj, kiuj decidas
dormi sur la stratoj. Romantike estas en la silenta
nokto. Pala lunlumo en nigraj stratetoj. Homoj
envolvitaj en grandaj tukoj dormas sur la polvo,
kvaza vunditoj a mortintoj. Sed kun la maten-
rugo ili ree vivikas, por porti, pezajn arojn sur
siaj kapoj a darigi la pilgrimadon.
En malfrua posttagmezo min sekvas vendisto de
juveloj kaj eburajoj. Vi ne bezonas aeti ion, sed
j
tamen venu kaj vizitu nian vendejon plej mal-
110-VaTI en Dellto. kaj simple rigardu la mirindajn
...
bela ojn! Sed jam sufie mi rigardis Ia eburajn
155
 dometoj estas pentritaj tre kurioze per roz-
koloraj kaj blankaj bildoj. Floroj, homoj kaj
bestoj en plej simplaj, karikaturaj formoj. La
floroj estas fantazie grandaj kvaza por klarigi al
infanoj la botanikan anatomion. Rozkoloraj ele-
fantoj batalas kun rozkoloraj tigroj. Pro la mal-
grandeco de la fenestretoj estas ie multa spaco uz-
ebla por la rozkoloraj bildoj.
Pli varikoloraj estas la vestajoj kaj ornamao)
de la virinoj. Braceletoj ofte is la kubutoj; ringoj
e iuj fingroj; pingloj tra la nazoj; orelpendajoj,
oraj ringoj irka la maleoloj, ringetoj kaj sonoril-
eto,j sur la piedfingroj. En la stratoj svarinis ka-
meloj kaj bovinoj, bovoj kaj muloj, evaloj kaj
kaproj, aroj kaj rikoj. Vizito al la evalejo de la
maharako. ojus la koro de iu evalamanto. Vi-
zitoj al la maharaa palaco kaj la stranga astrono-
mia observejo.
Multaj palacoj, temploj kaj inoskeoj, muzeoj
kaj hospitaloj, publikaj ardenoj, vastaj placoj,
montimentaj fontanoj kaj aliaj konstruajoj riigas
la urbon. La maharao de jaipuro ricevas jaran
enspezon de sep milionoj da doloroj de sia lando,
kiu n.ombras nur tri milionojn da homoj.
En granda elefantejo mi vidis la plej majestajn
elefantojn de la maharako. Kiom mi devus pagi,
por rajdi tra jaipuro sur la dorso de la plej favor-
ata maharaa elefanto?" Respondis la gardisto:
Kostus vian kapon kaj la mian!" Li efe timis pri
sia propra kapo. Do mi reveturis al la stacidomo
en durada ar. ligita al dormema evalo, kiu atin-
gis la timigan horrapidecon de 5 kilometroj.
* con de rnalalta fezeto ornamiia per brodajoj kaj
Bombeo staras sur insulo, 20 kin longa kaj meze
8 km larka. La insulo estas ligita al la kontinenta
Hindujo per kelkaj pontoj kaj digoj. Bombeo estas
158
unu el la plej belaj urboj en la mondo. Diversaj
kvartaloj por diversaj religianoj. Ne mankas la
bazaro. nek la komerca distrikto kun tute eropa
aspekto. Longaj stratoj: modernegaj publikaj dom-
egoj, grandaj parkoj kaj herbejoj. mirindaj mar-
bordaj promenadejoj. Klimato sufie agrabla por
ropika lando. Tamen mi estis tute kontenta. ke mi
vojakis en februaro, kun vetero belega kaj suno
agrabla.
Anta 250 jaroj Bombeo estis mara insulo. Ki-
am venis la briloj kaj konkeris la tiam portugalan
insulon, ili promesis asan kaj religian egalecon a l
iuj Ic-4,1. antoj. Rapide kreskis la enlokantaro de
10 000 al 100 000. Alvenis armenoj, judoj, araboj,
parsoj kaj eropanoj. Hodia Bombeo havas rond-
eifere unu milionon da enlogantoj.
Plej rimarkindaj estas la parsoj, se oni konsi-
deras, ke la briloj encrale estas nur portempaj
lokantoj. Britaj soldatoj kaj oficiroj, policistoj kaj
komercistoj, inenieroj kaj kuracistoj. ili reiras al
Anglujo post kelkjara restado. Sed restas la parsoj.
Iliaj prauloj enmigris anta mil jaroj. Ili rifuis el
Persujo pro la islama konkero. Ankora hodia ili
estas fidelaj al sia malnova religio. fondita de Zo-
roastro anta 3 000 jaroj. Tamen ili estas la plej
progresemaj loanto) de Bombeo. ili uzas la plej
modernajn metodojn en siaj negocoj. Kvankam
ilia nombro estas nur 50 000, ili regas la komercan
vivon. e pli ol la briloj:. La parsoj estas Aatataj de
la tuta urbo pro siaj laboremo kaj donacemo, ver-
emo kaj komerca etikcto kaj alta morda nivelo.
La parsoj estas facile distingeblaj pro sia aparta
fezosimila kapko -vrajo. E la knabinoj havas spe-
falsaj juveloj. La parsaj virinoj gategas belajn :silk-
ojn. kaj scipovas pli elegante meti sian kaptukon,
kiu en Hindujo nomikas sai. La parsoj estas bon-
ege edukitaj, sed havas aron da strangaj kredoj kaj
1 59
kutimoj. Ili ne entombigas ai, bruligas siajn mot-
intojn, ar tero, akvo kaj fajro estas tro sanktaj
por tui mGrtan korpon. Ili invitas vult tirojn por
formanki la kadavrojn en specialaj turoj. kiuj
c
nomikas Turoj de Silento". Post duona horo ab-
solute restas nur la ostoj. Terure!" diras okeident-
anoj: sed la parsoj deklaras, ke ili preferas esti dis-
hakiiaj en kelkaj minutoj pere de vulturoj, ol esti
en tomhego enat a j de vermoj dum deko da jaroj.
.c)
Inter la multaj eiiropaj konstruajoj estas aparte
notindaj la Viktoria-Stacidomo kaj Ia nova Centra -
Stacidomo, la sekretariejo. universitato. muzeo, 4::
multaj temploj kaj kristanaj pregejoj, la _Hotelo
Taj-Mahal" kaj la Bonveniga Arko. Gavega en
Bombeo estas la kotona industrio, kun preska 100
fabrikoj kaj 200000 lahoristoj.
1,a Malabar-Monteto" estas la plej lliksa di-
strikto kun pendantaj karde nor. Vilaoj de l>ritaj 7, 14 (51
aristokratoj kaj parsoj Mirinda el-
rigardejo al la golfo malsupre. Mankas nur la Ve-
Ro
suvo. Ne nur vilaojn, sed anka hospitalojn. azil-
ojn kaj lernejojn donacis la parsoj. Ne esta.s vid- o =
c
ehlaj parsoj almozuloj sur la stratoj. _ ol:
0
90
* ..J22
c,
rv
c.,
Tuttaga ekskurso al la Karla-Kaverno, 150 kilo-
metrojn for de Bomheo. En la rokego trovikas bC
hudhista templo pli malnova ol 2000 jarojn. Kro- -

kodiloj nais en lago evoje, sed mankis palloj. rv

Vespermankoj kun britaj amikoj en la Hotelo
Taj-Mahal". Elegantaj smokingor, armaj vir-
inoj. hindaj princoj kaj maharakoj: kaj Viena or- E
kestro invitis al danco. Pli hejmeeaj estis la -vizitoj o,
al la hejmoj de lokaj samideanoj: kojaj surprizoj:
revido de amikoj el la Nurnherga kongreso. Tri
paroladoj &ili,' al la klopodoj de s-ro Divekar. la
loka delegito.

160 Scherer 12 161

 En Ia hejmo de la brila samideanino 14alliday
.
mi ricevis lecionojn en la arto fari fadenojn el ko-
tongarbetoj per originala Gandlii-Apinrado. gpinas
miloi da hindoj dum liberaj momentoj, cn vendejoj
kaj butikoj. Hejme la edzinoj teksas kaj kudras-
la familiajn vestajojn. Tiel Gandhi rekomendis,
esperante tiel fopeli, pro ekonomia neceso, la brit-
ajn komercistojn, kaj fine gajni libcrccon por-
Ilindujo.
Estas granda kaj unika revolucio, per pasiva
rezistado. Batalo sen arrniloj, en kiu suferas hin-
doj kaj britoj egale. Jam. 2 000 brilaj komereistoj
devis reiri al sia liejmlando, sole en Bombeo. Gan-
dhi us venis el la malliberejo kaj estis rapidanta
de urbo al urbo. Multaj hindoj admiras lin kiel.
veran sanktulon. E la kontraliuloj, Mildaj kaj
brilaj, devas admiri la paciencon kaj persistemon
de Gandhi, kvankam multaj homoj malcertas, u
hindoj, kiuj kapablas fabriki siajn proprajn vest-
ajojn. ankati kapablos administri imperion tiel
grandan, mul t lingvan kaj ti 1 re igian.
162
DISKUTOJ
EN LA VAGONAROJ
La fervojoj de Hindujo estas ekstreme prak-
tikaj kaj sufie malmultekostaj. Veturas vagon-
aroj grandnombre al iuj direktoj. La reloj estas
unuaklasaj. Pro la grandega distancoj inter la
urboj lu noktaj vagonaroj estas plej praktikaj por
turistoj. La dormado en la vagonaroj Iparigas mult-
an valoran tempon kaj .. . hotelfakturojn. Oni
alvenas en la frua mateno kaj povas forveturi post
la vespermanko al la sekvanta urbo. iu vojaanto
havas sian propran liton" kaj elfaldas kiu sur Ia
longaj benkoj, kiuj mezuras 2 metrojn kaj estas
kovritaj per ledaj kusenoj. Matene la lito estas
denove ligata en rondan pakajon. Tiajn litojn oni
povas lupreni kun sufia provizo da litotukoj. Mi
uzis mian propran dormsakon kunportitan el Los
Angeles. En iu kupeo trovikas 2-5 tiaj benkoj,
kiuj dum la tago donas sidlokon al 4-20 personoj.
Ciu kueo havas sian propran tualetejon. En la
unua klaso oni havas e duojn; en la tria mankas
la kusenoj.
Mi vojais 6000 kilometrojn en la dua klaso;
kelkfoje en la tria, okaze en la unua. En la unua
klaso veturas britaj altranguloj, Mildaj prineoj kaj
la plej multaj usonaj turistoj, cn la tria la malri-
uloj. La dua estis la plej interesa kun sia miksaj
de brilaj- privatuloj, earopaj turistoj kaj hindaj ko-
mercistoj, oficisioj kaj intelektuloj. Mi trovis, ke
la hindoj estis iam tre kentilaj kaj helpemaj, kaj
ke la britoj estis iam afablaj al la hindoj. Anta
la enlitiko iuj kamarade babilis. Laeble mi di-
rektis la konversacion al la hinda problemo, por ri-
cevi informojn de homoj, kiuj vivas en Hindujo.
Okazis tre interesaj, sed iam kvietaj diskutoj in-
ter la britaj kaj Mildaj kunvojagantoj.
12
163

Pri Gandhi diskutas la homoj tre multe en la
vagonaroj. Jen estas tiuj. kiuj deklaras ke Gandhi
estas komparinda kun Budho, KriAno, Kristo, Ma-
hometo kaj Lenino. Jen estas la aliaj, kiuj aserias.
ke li posedas nek la menson, nek la povon por krei
la organizon necesan por atingi sian celon. Gandhi
sukcesis krei harmonion inter la mahometanoj kaj
hinduoj, sed la diferencoj estas tro grandaj por
dara paco. Estas senlima peko por hinduoj bui
sanktan bovinon. Rajtas tion fari la mabometano .
Uzas la hinduoj sennombrajn siatuojn kaj bildojn
en sia religia vivo. Abomenas tion la islamanoj,
kiuj ne permesas e bildon de praulo, ar tio estus
severa fendo kontra la monoteisma islama re-
ligio.
Volonte mi adis la diskutojn inter la hincluoj
kaj la mahometanoj. Se ili estis viroj kleraj kaj
bone edukitaj, la vortbatalo estis interesega kaj su-
fie amika. Montrigis, ke la hinduoj estas pli filo-
zofiaj, la mahometanoj pli praktikaj. Amba anoj
de la du kredoj. se ili estis edukitaj, konstatis la
mankojn de sia propra religio. Konsentas la hin-
duoj, la moderne toleremaj, ke estas kruela la hin-
dua religio en sia praktiko. Klarigis al mi hindua
klerulo:
Mi vere ne komprenas, kial eropaj kaj usonaj
virinoj povas aligi al hinduismo. Vere belega estas
la hinduismo, kiam parolas pri i la hinduaj misi-
istoj (Svami); vere alloga estas nia religio, kiam ili
parolas pri idealismo kaj oferemo, uzanle armajn
metaforojn kaj mistikajn poemojn. Sed vizito al
Hindujo kun malfermitaj okuloj kuracos rapide
okcidentan disiplon. Car hinduismo en sia prak-
tiko estas aristokrata, kaj antagonisma al la mal-
alikastuloj kaj malriuloj. Same kiel kelkaj aliaj
religioj, hinduismo estas kontrailema al sociaj re-
formoj. Kaj krom tio hinduismo postulas infan-
edzigon, deN igan vidvinecon kaj. se eble, vidviu-
-
164
bruligadon. Hincluo povas forlasi sian edzinon kaj
edzinigi multajn aliajn. Sed al la orlasita edzino
estas lareligie malpermesite, kiam ajn reedzinigi.
Pro la granda anta.jugo kontra knabinoj, la mal-
felia edzino, kiu ne havas knabon, estas la plej
mizera aulino en Hindujo. Cetere inoj praktike
ne ricevas heredaojn."
Aldonis tirita jurnalisto: Se mortas la edzo en
alia vilao, kulpas la edzino eble nur ok-jara, an-
kora. vivanta en la hejmo de siaj gepatroj. Estis
lia malbona spirito, kiu kazis la morton de la
edzo malproksima. Fakte li devus bruligi sur la
cindriga fajro de la edzo, sed tion malpermesis la
britoj. Sed ofte mi pensis, ke estus pli bone por la
25 000 000 nun vivantaj vidvinoj. se ili estus mortaj ,
-
ar ilia vivo estas mizera. La la religia. vidpunkto
ili ja kulpas pri la morto de edzo. Multaj pre-
feras forkuri al la arbaroj por morti inter la dentoj
de turoj a krokodiloj."
Estas trioble tiom da hinduoj kiom. ma.hornet-
anoj. Kiam opiniis brilaj vojagantoj, ke la maho-
metanoj tuj ekregus kruele, se forirus la britoj, res-
pondis la hinduoj: E se ili regus kruele kaj mal-
juste, ni pli volonte tion akceptus, ar ili pli estas
kiel ni mem; ili estas hindoj kaj niaj fratoj. Vi
briloj estas fremduloj; vi estas vere tro justaj, tro
senpekaj, tro toleremaj, tro afablaj. Ni agrenigas,
ar vi estas tro perfektaj gentilhomoj, preska su-
perhomaj."
Stranga logiko, sed mi trovis tian rezonadon e
multaj kleraj hindoj. Interesa por esperantistoj
estas la fakto, ke la la statistiko nur 2!r.1 milionoj
el la 350 milionoj scias la anglan lingvon en Hind-
ujo. Kaj eropanoj nombras apena 200 000, sol-
datoj kaj oficiroj, oficistoj kaj edzinoj, infanoj kaj
165
 Kritikas kelkaj hindoj la nesufiecon de la lern-
ejoj. Sed mi trovis du. hindojn, kiuj je ruza de-
mandado konfesis, ke ili estas edukiiaj kiel in.stru-
istoj de la brilaj lernejoj kaj poste rifuzis rciri al
siaj nask-urbetoj por instrui. Tiel danera estas la
klimato, ke povas vivi tie nur indikenoj. Sed kiam
instruitaj, ili rifuzis reiri kaj preferis politiki en la
efurboj kontraii la britoj.
Vi ne donas al ni sufie cla sanigaj instalajoj!"
eksplodis universitata studento, parolante kun
tirita komercisto.
u vere, ne sufie ? ? ? Ni donas al vi tiom,
kiom vi akceptas. Ni konstruis grandskalc akvo-
kondukilojn kun purega trinkakvo en iu urbo kaj
fervoja stacidomo", respondis kviete la brito. En
tiu momento ekhaltis nia vagonaro e stacidomo,
kaj li daiirigis: Rigardu, lie, la akvotubojn! Por
eviti malfacila3ojn, ni konstruis du apartajn tubojn
por la hinduoj kaj mahometanoj. jen la mahomet-
anoj trinkas la akvon, sed la hinduoj uzas in por
lavi la piedojn kaj kapojn. ar tiu pura akvo ne
falis rekte de la hindua ielo, sed venas de la briloj,
la hinduaj preffistoj instruas, ke i estas akvo mal-
bona, akvo de l' diablo. Kaj do la kredantoj pre-
feras trinki el la vilaa lageto, en kiu malbon-
odoras la malnova pluvakvo, en kiu naas Ia bov-
inoj kaj sin banas la homoj. Nur dum la lastaj
jaroj mi vidis, kiel la pli instruitaj hinduoj ko-
mencas anka trinki la puran akvon el la tuboj."
Mi mem povis konstati, kiel la granda popol-
amaso ankorali nun trinkas el la rektangulaj
lagetoj, unue forovante la atan alimon, kiu
kovras la akvon. E guto malgranda en la buo de
okcidentan() kazus preska certe la morton pro
tifo a kolero, disenterio a alia malsano. Sed
ajnas, ke la hinduoj alkutimikis al tia akvo, ke ili
fariis imunaj en sia juneeo, almena tiuj, kiuj ne
in.ortis en la komenco. Kaj la fori uloj", kiuj irans-
166
vivis ia daneran eksperimenton. ankaCi ili ajnas
esti kronike malsanaj.
Parolas la h ludoj pri la ora epoko", kiu antaiie
regis en. Hindujo. Sed kiam anta 300 jaroj regis
la mongolaj imperiestroj kaj konstruis la mirind-
ajn palacojn, vivis en mizero la popolamaso.
Kaj en tia mizero ni trovis ilindujon, kiam ni
alvenis por helpi la popolon. Certe ni faris erarojn,
kaj kelkaj kapitalistoj profitis pli ol normale; sed
profitis anka la popolo. je la kosto de multaj
eentmilionoj da funtoj sterlingaj ni pligrandigis la
kultureblan landon je tutaj 30 milionoj da akreoj.
Dum solaj 20 jaroj ekzemple kreskis la uzebia lan-
do je tutaj 26%. Kaj kreskis la bonhavo en la par-
bankoj je 117% dum Ia sama tempo. Spite de te-
rura klimato, diverseco de lingvoj kaj rasoj, anta-
gonismo inter la religioj kaj kastoj, ni tenis ordon
en Hindujo, kun po nur unu soldato por 4 000 lok-
antor, kaj nur kapjesis la hindaj ktmvokantoj pri
tiuj vortoj de la tirita komercisto.
Kaj oni povus aldoni, ke de 1921 is 1931 kresk-
is la indikena lokantaro je 34 000 000, a trioble ti-
om cla homoj, kiom vivas en Danlando, Svedujo
kaj Norvegujo kune.
Dum mia veturado tra Hindujo Mi atente ob-
servis l.a kamparojn. La meza bieno en Ilindujo
mezuras nur kvin akreojn. Sennombraj estas la
kamparanoj. kies bieno ampleksas nur unu akreon
a e malpli. Cirkail 80% de la hindoj vivas en
vilaoj, kiuj estas nuraj grupoj da kotaj domaoj.
Kaj ekzistas en la lando almena 500 000 tiaj vi-
laoj. Nur 35 urboj havas 100 000 a pli da lok-
antoj, kaj nur 750 urbetoj pli ol 10 000.
Laboristo,j laboras en la fabrikoj nur dum certa
tempo. Subite ili malaperas kaj denove farias
kamparano.j. kelkaj 111 inistoj estas speciale eks-
centraj. Kiam ministo iras malsupren, li prenas
kun si en la 'lakton ne nur la lovelilon kaj pioon,
167
sed anka sian edzinon. Tio estas e kondio en
lia kontrakto.
Kritikas kelkaj hindoj la fervojojn. Ili estas
nur por la profito de la britj kaj neniel estas bon-
ajo por la hinda popolo!" Tio ajnas ridincla aserto!
Kun la escepto de kelkaj luks-vagonaroj, la vagon-
aroj enerale havas 25 veturilojn. Generale pli ol
20 el ili estas triaklasaj vagonoj. Veturo de Bom-
beo al Kalkulo (2 000 km. sama distanco kiel de
Sofio al Ostendo) kostas en la unua klaso 125 ru-
piojn (35 dolarojn) kaj en la tria klaso 25 rupiojn
(; dolarojn) do nur unu kvinonon. .1:ategas vojai
en tiuj vagonaroj la hindoj. centiniloj da ili. al la
sanktaj urboj. Se ili volas piede pilgrimi al Be-
naeso, neniu malpemesas. Sed ajne estas malpli
kare kaj cent foje pli rapide. pilgrimi vagonare.
168
EN SUDA HINDUJO
Estas granda distanco de Bombeo al Madraso,
e en la ,,Madraso-PoAtekspreso". Forveturo mar-
don vespere. alveno adon matene. Sed komforte
mi laboris en mia kupro, a. mi observis la kamp-
aro!' sufie malgajan. Februaro estas seka monato,
sed ne tro varma. Multa sablo sur Ia kampoj kaj
malmulta verdeco. La fojno estas per stangoj alten
levita super la kapoj de la bovinoj, a konservita
inter la branoj de arboj. Mizeraj kabanoj, malriaj
vilaoj.
Madraso estas la tria urbo en Hindujo kaj tre
konservativa. Haveno, pramenejoj, parkoj, prek-
ejoj, temploj, moskeoj, muzeoj, lernejoj kaj
hoteloj. Madraso estas urbo granda kun 650 000
lokantoj, sed ne tre interesa por globtrotulo, kiu
jam vidis urbojn kiel Agro kaj Delho. Benareso kaj
Bombeo. En la bazaro mi trovis la lastan ancon
por kolekti kelkajn tipe hindajn vizaojn per mia
kamero.
Ce moskeo mi iom observis la mahometanojn,
pri kiuj mi tiom legis antae kaj aildis dum mia
restado en T-Tindujo. La la opinio de la plimulto
la islamanoj estas multe pli praktikaj en admi-
nistraj aferoj, pli energiaj kaj pli inteligentaj en la
komerco. Pri tio konsentas e la hinduoj, sed
aldonas: ,,Sed ili estas tiom malinteligentaj en filo-
zofiai diskutoj, same kiel la eropanoj kaj amerik-
,
anat.
Fakte preska ie en Suda kaj Orienta Azio la
mahometanoj estas la juvelistnj, monAanlistoj kaj
aliaj energiaj komercisto j. La vorton profito" ili
forgesas nur, kiam ili alvokas Alalion, kvinfoje
iutage je certaj horoj. Tiam ili turnas siajn vi-
zaojn al Meko. kun la forta espero. iam tien pil-
grimi. kiel in ordonis Mahometo. Duni mia rest-
ado en flindujo daris la grandaj festoj de la Ra-
169

Pondicero kaj dia rnalrapidema vivo
Pondiero estas efurbo de tre malgranda kolonio
franca en Hindulo
mazano, la fastotempo de la mahometanoj. Volonte
mi observis, kiel ili svarmis grandamase al la mos-
keoj, sekvante la kantitan vokon de la muezino el
la supro cle minareto.
Pondi&rn estas la e:,efurbo de ela franea kolonio
sude de Madraso. Mi alvenis frumatene post nokta
170
vojao. La pliniulto de la 30 000 tefurbaj lokantoj
estas hindoj. Neniu rapidas, e ne la bovoj, kiuj
tiras la pezajn arojn. La stratvivo similas al tiu
de iu alia hincla urbeto. Malmultaj kapablas legi.
La edukitaj lokantoj enerale parolas la francan
lingvon. La aliaj uzas iun sudhindan dialckton;
sed tuj mi trovis, ke la hindustana lingvo estas
bone mebla anka i tie.
La stratoj montras miksa jon de hincla kaj frau-
ca arkitekturoj. Inter la temploj kaj mizeraj ka-
banoj trovikis aro da tipe francaj dometoj, kiuj
estas tiuj blanke kolorigitaj. Pulmoj multloke kres-
kis malvertikale trans la straton kaj donis al la urbo
tipc vilaan aspekton. Mi vere miris pri la paco
kaj trankvileco de Pondittero. Mi pasigis multajn
horojn e la marbordo kaj fotografis ion inte-
resan; mi vizitis la korespondanton de ICK, la gu-
berniestron kaj aliajn aioritatulojn, kaj ie oni
demandis min, 'u mi eble akceptos glason da bona
franea vino, nchaveblan en 'Urson en tiu alta. kva-
lito".
Maduro, iom pli sude, meritas viziton pro sia
rimarkinda templo. Temas pri konstruajo pli
granda ol la Louvre en Parizo, templo je la honoro
de Sivo. kie abundegas statuetoj kaj bildoj de la
hinduaj dioj.
En la plej suda parto de Hindujo mi trovis mul-
tan verd.econ. ie salutis min verdaj berbejoj, belaj
ardenoj, palmaj arbaretoj, vastaj grenkampoj tra
la fenestro de la vagonaro. E; montetoj vidigis
dekstre kaj maldekstre. Kia ojo! Post tiuj se-
majnoj en la seka nordo kaj meza Hindujo vidi ti-
ajn verdajn kampojn, estis vera surprizo. Pli ofte
pluvas en la suda montan], regiono, kaj pli fortaj
estas la homoj; pli energiaj kaj preska nigraj.
Mi travivis la lastajn horojn en Hindujo. Mi
sciis, ke balda mi forlasos la landon romantikan,
kaj 'kian misteron kaj mizeron. Mi iom bedaris
171
mian foriron. Mia sola konsolo estis miaj 1000 bil-
doj, kiujn mi kolektis. Hindujo vere estas lando
mirin.da. Samtempe i estas lando terura. Ciu-
kaze i estas lando, kiun mi neniam forgesos.
Kiam mia vagonaro sekvis sablan marbordon,
mi sciis ke venis la fino. Balda ni flugis trans
pontojn al insuloj en la maro, kaj post ne]onge ni
Jam nais sur la vasta oceano. Ni veturis orienten
al la plej norda pinto de Cejlono. Malanta ni bel-
ega sunsubiro orumis la ielon kaj la ondojn, dum.
ke, Ie la horizonto. iom post iom malaperis Hind-
ujo.

Soi-Co de luna nokto ee la marbordo de Cejlono

CEJLONO
LA DENO DE LA ORIENTAJ ONDOJ

Cejlono estas brita kolonio e la suda pinto de

Hindujo. Sur la landkarto de Azio 'li aperas kiel
tre malgranda insuleto. sed i estas pli granda ol
Svislando kaj kiaj produktoj estas famaj en la tuta
mondo.
Cejlono estas alia paradizeto en la vasta oeeano.
insulo de eksterordinara beim). La vcrkistoj kaj
poetoj prikantis in kiel Juvelan Insulon' kaj
Trezoran Insuleton". Cie vidikas belegaj palm-
arbaroj, refre'igaj bambu-densejoj, mult koloraj
floroj kaj eterna ~dee. Sed nenie vidikas almoz-
uloj, nenie malsato a malkontenteco.
Je la unua de marto. post tutnokta vojao en
bonega vagonaro, ini alvenis en Kolombo, la mo-
172
173
derna efurbo de Ccjlono. Ciuj ipoj haltas en kia
bela haveno. Ciuj pasakeroj diras por admiri la
revan belecon de la insulo kaj lian interesan kaj
inteligentan popolon.
Inter la kvin milionoj da okoladkoloraj in-
dilenoj vivas 20 000 okcidentanoj. Tri milionoj
estas budhistoj, unu miliono hinduoj, duona mi-
liono kristanoj. Estas arjoj kun iom da araba, por-
tugala kaj ta.mila sango. La lingvo estas tre simila
al la sanskrita.
La viroj havas longajn belkolorajn jupojn kiel
la javanoj. sed ili pli atas kvadratajn desegnojn.
Ili portas krome longan emizon kaj lasas la mal-
supran finon pendi ekstere. Maldika bastono estas
tre necesa aldono al la kostumo de la Cejlona ele-
gantulo. La viroj portas la harojn longaj kaj plek-
tas ilin en hartuberon, kies grandeco varias inter
tiu de migdalo kaj kokoso. La multharuloj estas
admirataj de iuj virinoj. Mankas uoj, sed sur la
kapo de Ia viroj ripozas granda kombilo el testuda
skvamo. Tre stranga bildo; la kombilo staras sen
videbla utila. evidente nur kiel ornamao. Pro
kio la kombilo?" mi demandis indigenon en la ef-
urbo. Kaj venis rapide la respondo: Pro kio la
kravato irkait via kolo?"
La Cejlona virino portas similan jupon, kiu ele-
gante pendas de la talio is la nudaj piedoj, krom
tio mallongan bluzon el traviclebla organdi-tofo.
El Ccjlono venas grandaj kvantoj cla leo, katI-
uko, spicoj, genioj, kokosoj kaj e vivantaj ele-
fantoj. La lokantaro treege fieras pro sia teo. Ne
ekzistas en la mondo teo, komparebla kun la Cej-
lona teor, E ne pensu pri kafo, kiam vi povas
havi Cejlonan teon!". Teo kreskas is altcco de
1500 metroj. En 1929 (anta la niondkrizo) la eks-
porto de 125 000 000 kg da teo valoris 63 milionojn
cla dolaroj, kaj la eksporto de kauko aliajn 30
milionojn cla clolaroj. Ccjlono provizis la tutan
mondon per siaj multvaloraj perloj. La spicoj
estas famc konalaj en iu munti parto. Spica odoro
envolvas la tutan insulon kaj salutas la ipojn jam
de malproksime.
Vizito al la einamo-kardenoj kaj al la sennom-
braj itivel-vendojoj en la efurbo. Mirigaj anon-
troj de perloj, safiroj, grenatoj, rubenoj. ametistoj,
lunionoj kaj aliaj genioj kojigas la okulojn de mi-
lion uloj. Sed pli allogis min la oraj juveloj. kiuj
nokte brilis en la suda ielo, ar denove mi estis
proksime de la ekvatoro. Ne ekzistas en la mondo
pli belaj juveloj ol la noktaj steloj, escepie se vi
adoras la verdan stelon de I' esperantistoj, kiu bri-
las tage kaj nokte irka la tuta mondo.
Kandi en la alta montaro de Cejlorto estas fam-
ega pilgrimejo por la budhistoj. Tra helaj rizo-
kampoj. palmarbaroj kaj teokulturoj kondukas la
vojo. En la .,Templo de la Dento" trovilas IajWire
-

La bluzo kovras la brakojn kaj mamojn., sed ne la
ventron. Tamen la nudaj ventroj kaj talioj ne
estas pli malmodestaj ol la liberaj brakoj, ultroj
kaj kruroj de la okcidentaj virinoj. La Cejlona bel-
ulino ne portas nazringojn kaj naznajlojn kiel la
hinduino. nek pezajn ornamaojn irka la brakoj
kaj maleoloj. I\Tur tre maldika ora eno irka la
kolo estas eleganta, kaj pluvombrelo en la mano.
Pluvombrelo estas portata e dum la plej bela ve-
tero kiel signo de aparta distingo.
dento de Budho. Estas granda disputo pri lia ver-
eco, tamen vizito al Kan5i estas belega kaj interesa
ekskurso.
La vesperoj en Ccjlono estis tiel ntirinde belaj,
ke mi ne povis decidi verki artikolojn. La plen-
luno, kiu brilis tra la palm-foliaro, estis iro ensor-
iga kaj logis rnitt for de la efurbo al la libera na-
turo. Sur la sablo de la marbordo, sub gracie klin-
igantaj pulmoj, mi askultis la ondan muzikon,
kiun alportis la dolaj ventetoj de la vasta Araba

174 175
Maro. Eksonis incliP.',enaj kantoj en proksima ka-
bano; falegis unuopaj steloj tra la maldensa stel-
TRA LA ARABA MARO
aro; dormis la birdoj: silentis la naturo de la tro pi- KAJ LA SUEZ-K k_NA1,0
ka insulo. Longe mi revis pri miaj multaj belaj
tagoj kaj noktoj pasigiiaj sub la ekvatoro, dum la
lastaj monatoj. Malfruege kaj malrapide mi for- De sur la ferdeko de la luksa japana ipo ..1 a-
-

lasis la marbordon, ar tio estis mia lasta nokto sur sukuni Maru mi admiris la vastan Arabaii Nlar-
-

tropika paradizo. egon. .Regule la suno aperis kaj denove malaperis.

Sekvis in la plenluno, sed ar i tro inalrapidis.
i faigis konstante pli malgranda. Mi havis tutan
semajnon je mia dispono. gis kiam Adeno min sa-
lutis iun belan matenon. La lukso sur la ipo ne
interesis min. Mi devis labori. iumatene mi sa-
lutis la sunon de sur la ferdeko kaj tuj poste mi
saltis en la grandan liberacran nagbasenon. Sekvis
duonhora gitnnastikado kaj. fine. varmega japana
bano. Kun la escepto de lumbildparolado al la
pasageroj mi laboris de la sunlevigo is noktomezo
Z!iutage. Mi devis riveli eentojn da fotobildoj kaj
venki dekojn da artikoloj. Mia laboro estis inter-
rompata nur de la manoj kaj sunsubiroj. E la
baloj kaj filmprezentadoj ne sukcesis min forlogi.
Estis multaj larmaj frafilinoj sur la ipo. kaj mi la
sola fralo. Sed mia laboro estis tro ura kaj tro
interesa. Vento' da bildoj de Benareso. Agro kaj
Delho kaj aliaj belaoj reaperis anta miaj okuloj
en la formo tie plej sukcesaj negativoj. Estis mal-
facila laboro en la tropika klimato. sed io sukcesis
mirinde. ar mi rivelis samtempe per tri diversaj
rivelujoj. mi devis konstante marupuli diversajn
botelojn, lientiajojn. glasojn. mezurilojn. fermo-
metrojn, filmojn, glacipeeojn kaj samtempe rigardi
la sekundo-montrilon de mia bologo.
Adeno estas roka duoninstdo e la suda mar-
bordo de Arabio. Iam ne kreskis arbeto aii herbo
en Adeno, sed la multaj ipoj, kiuj tie haltis, iom
post iom alportis grundon, sur kiu. nun verdas ar-
denoj. Estas verda havenurbeto kaj kelkaj dezer-
Scherer 13 177
176
 kanalo, en 1925 pli ol 5 000 kun 27 milionoj da netaj
taj vilaoj en la brita kolonieto, kiu mezuras nur tunoj.
200 kvadratkilometrojn. La 50 000 lokantoj dc la La veturo tra la Suez-Kanalo estas treege inte-
kolonio estas mahometanoj. Adeno estas grava la resa speri- o. Per propraj hclicoj la lipoj veturas tre
militista vidpunkto, sed ne la ekonomia. Ci estas malrapide, 15 kilometrojn itillore. Tiel la. :lipo be-
unu el la efaj haventirboj por Arabio. La komer- zonas dek horojn por la 150-kilometra veturado. En
co en 1929 estis 65 milionoj da dolaroj. Adeno estas la ipo oni kredas, ke oni restas senmova. Sidante
libera haveno sen dogan-imposto. sur la ferdekoj, oni kredas, ke la ipo vebas tra la
Sur la dorso dc kamelo kaj sur antikvaj aroj a.ero a rulikas senbruc sur reloj tra la sabla de-
mi faris ekskursojn al diversaj vilaoj kaj al la zerto. La kanalo estas mallarka, sed sufie profun-
famaj akvobasenoj, konstruitaj en la roka mont- da. Post tut-taga veturo ni alvenis en POrt Said
aro. Aliaj turistoj, kiuj veturis en luksaj atomo- la norda fino de la fama kanalo.
biloj, ridis pri mia freneza ideo. Sed ili devis ra-
pidi tra iuj belajoj, dum ke mi povis desalti de la
ar por kapti interesajn fotografajojn kaj povis.
facile reatingi la malrapidan veturilon. Poste, kiam
mi montris al ili belegajn bildojn, estis mi tiu, kiu
ridis.
Kiam ni veturis tra la markolo Bab-el-Mandeb,
mi vidis je Ia unua fojo Afrikon. Sur la landkartoj
la Rua Maro ajnas esti tre mallarka. Sed dum tri
tagoj Tc i vidis nek Azion oriente, nek Afrikon okci-
dente. Salutis nin nur izolaj rokaj insuletoj. ar
estis marto, ni: ne spertis la kutiman kaj multe tial
atan inferan varmegon en la Rua Maro.
En la vespero de la tria tago ni iuj avide ri-
gardis orienten por admiri la pintojn de la fama
biblia Monto Sinajo. La postan matenon ni alvenis.
en la haveno de Suezo.
La Suez-Kanalo estas unu el la. plej grandaj
teknikaj faroj de la lasta jarcento. jam anta 3 500
jaroj reo, j kaj faraonoj planis fosi kanalon ira tiu
malalta, senti ila dezerto, kiu ligas Azion al Afriko.
Anka Napoleono revis pri kanalo, sed nur en Ia
mezo de la 19-a jarcento, franeo Lesseps fine suk-
cesis konstrui la kanalon.. En 1888 la grava trairejo
.

estis deklarata neblokebla" kontra iuj alinaciaj

'lipoj, militaj a it nearmitaj. en tempo de paco kaj
en epoko de milito. En 1871 pasis 765 lipoj tra la.
13*
178 179
EGIPTUJO
LA DONACO DE LA NILO
Ien fine mi alvenis en la lando de la faraonoj.
la lando, kiu vere estas ,.Oazo de vivo inter du de-
zertoj de morto". Se nc estus la Nilo, la sankta ri-
vero. Egiptujo neniam estus naskikinta.
S-ro C. M. Cather, malnova samideano en Port
Said, kaj lia tre afabla edzino gastigis min ree
dum kelktaga restado. Mi estis vere kontenta logi
denove en samideana hejmo. Port Said estas la
haltejo de iuj lipoj, kiuj veturas tra la Suez-Ka-
nalo. Oni adas iujn lingvojn kaj dialektojn sur
la stratoj kaj en la vendejoj. Same multlingvaj kaj
diversnacial estas la lokaj samideanoj. Tamen iuj
estis plej afablaj kaj hclpcmaj. La arabaj samicle-
anoj Harfug kaj Mustafa multe klopodis pri la
sukceso de miaj lokaj paroladoj. S-ro Cather or-
ganizis mian egiptan rondvojaon.
Ekvojako al Kairo (arabe: El Kahira), la ef-
urbo de Egiptujo. Post duhora veturo tra sabla
dezerto mia vagonaro atingis la verdajn kampojn
kaj ardenojn de la Nil-valo. Kortugite mi rigardis,
1.':ar mi estis sur tero sanktigita de antikva historio.,
kaj ar io similis l.a paradizan Sudan Kalifornion.
Kreskas en la Nil-valo bonega kotono, dolaj oran-
oj kaj verdaj herbejoj. Survoje, en la urbo ZU-
gazig, min salutis s-ino Nikolaidu, greka samide-
anino.
Alveno en Kairo. Min koro akceptis s-ro Aziz
Yazdi, la loka delegito. Kiam kalegisto volis postuli
senhontc altan prezon, mia gvidanto rekomendis
mari la mallongan distancon. Pro tio koleris iuj
irkaaj kalegistoj kaj kriis: Ya Bey, Nis-
danfar, kio signifis: _Estimata sinjoro. lasu nin
profiti!" Estis ja tute evidente, ke mi estis ame-
ri kano.
180
Kune ni promenis tra la efurbo al la efaj vid-
indajoj. Kairo estas riega je plej belegaj moskeoj,
kiuj ofte staras u n u apud la alia. La Sultan-llassan-
Moskeo kaj la Mahomet-Ali-Moskeo estas kolosaj
kaj vere mirindaj. La antikva El-Azhar-Universi-
tato estas Ia plej grava kaj fama en la tuta isla-
ma mondo. i estis inaiigurita en 975, kaj nun ha-
vas dekmilon da studentoj kaj centojn da pro-
fesoroj.
La Citadelo estas kastelo, kiu staras sur kruta
roka alia. t majeste superas la tutan urbon. Oni
vere sentas, ke historia romantiko irkailas la mos-
keojn kaj la malnovajn palacojn sur la pinto. Sa-
lutas en la distanco la antikva akvokondukilo kaj
la kolosaj piramidoj e la dezerta horizonto. Sub
niaj piedoj kuis la efurbo, en kiu vivas 1 000 000
lokantoj, el kiuj 50 000 estas eilropanoj. Estis bildo
tipe orienta kun tiuj sennombraj kupoloj kaj mi-
naretoj.
Kiu ne vidis Kuiron, ne vidis la mondon: kia
tero estas oro: kia Nilo estas mirindao: kiaj virinoj
estas kiel la nigrokulaj virgulinoj de la Paradizo;
kiaj domoj estas palacoj; iaj bonodoroj kojigas la
koron; kiel povus esti alinmiere, kiam Kairo estas
la patrino de la mondo!" Tiel ni legas en Mil kaj
Unu Noktoj". Tamen Kairo multe lankikis: hodia
la virinoj estas nigre vualitaj, kaj la bonodoroj
malaperis anta mil jaroj.
En la bazaro de Kairo fluas rivero_ homoj.
Allogas multaj vendejoj kun siaj silkoj aj tapioj,
juveloj kaj parfumoj, kun siaj mirindaj aloj kaj
objektoj el arento kaj oro. Sed nc mankas mo-
dernaj bulvardoj, ofieejokonstruajoj, reaj palacoj
kaj parkoj beleaj. En Kairo mi faris paroladon
al la Asocio de kahometanaj junuloj.
Mi vizitis anka la mondfaman Egiptan Mu-
zeon, en kiu trovigas la plej mirindaj kolektoj de
egipiaj kaj grekaj antikvajoj. Inailgurita en 1857
181
de Mariettc Pala, la fama muzeo hodia enhavas
trezorajojn, kiujn la tuta oro en la mondo ne povus
aeti. Neniam mi -vidis, a nur supozis vidi, tiel
grandan kolekton da plej mirindaj sarkofagoj. La
objektoj el la tombo de Tut-Anli-.Amon estas sen-
dube la plej valoraj trovitajo : sarkofago el oro,
kiu pezas 320 kilogramojn, ora masko de la mumio
de 1 faraono, sceptro, juveloj kaj amaso da aliaj
oraj mirindajoj. Nur unu sola objekto estis el ar-
ento. Tamen en la Egipta Muzeo de Kairo trov-
ias multaj aliaj, similaj ka,j same beleg,aj ko-
lektoj.
Dank' al la kutimo de la antikvaj egiptoj, meti
en la tombejojn de siaj mortintoj objektojr_ de la
iutaga vivo, ni hodiail havas plenan konon pri ilia S-ro Scherer e, e la famkonafa Sfinkso
proksime de la 121eops-piramido
vivo kaj alta kulturo. Oni povas vere humiliti.,
kiam oni staras anta tiuj dokumcnto , kiuj pru-
vas, ke jam anta multaj jarmiloj la homoj ka-
pablis fari artajojn, kiajn oni hodia apena ku-
mian strangan deziron. Nur kiam. mi al li montris
ratus imiti, kaj kiel per primitivaj iloj ili starigis arabajn eltranajojn el urnaloj de Kairo. artikol-
konstruajojn, pri kiuj miras la tuta mondo. ojn pri mia mondvojato, li rezignacie konsentis:
Kaj same humiligi oni devas, se oni pensas, ke Nu bone, vi ja estas ameikanor`
tia altega kulturo kaj multaj aliaj poste malaperis. Grimpante de tonbloko al tonbloko. mi facile
Kaj e pli multe oni devus honti 'e la penso, ke la atingis la pinton de la plej fama eops-Piramido.
samo povas okazi denove, se la homoj ne esos mi- Iam i estis 143 metrojn alta sed dum la lastaj jar-
liti. Tutaj urboj malaperos en estonta,j militoj dum centoj oni forportis multajn de la meze 2 kubmetr-
kelkaj minutoj per gasoj, elektro ka,j fajro. Kaj ojn grandaj blokoj por konstrui palacojn kaj for-
tiam ne estos luksaj tombejoj, kiuj montros al tikajojn en la efurbo. Tiel la eops-Piramido per-
posteuloj, kiel ni vivis en nia epoko. Eble mal- dis sian pinton, kaj nun trovitas supro kvadrata
aperos ne nur nia raso, sed anka niaj historio kaj ebenaj() mezuranta 15 metrojn e la flankoj. Sed
memoro. .la perdo de 8 metroj estas apena riniarkcbla de
malsupre.
Mi alvenis Austatempe por vidi gloran oran sun-
Venis plej romantika travivajo dormi sur la subiron trans la vastega egipta dezerto. Blovis forta
plej alta piramido. Tramvagone mi atingis la ran- vento, kiu balda fariis uragano. Ka ilrante e la
don de la egipta dczertego, kun kelkaj varmaj rando mi observis la rapidan noktiton. Mi faris
kovriloj sub la brako. La policestro, de kiu mi notojn. fervore skribante, sed poste estis malfacile
petis permeson kaj protekton, ne volis kompreni
183
182
deifri miajn stenografiajn llieroglifojn. En la
zenito ekbri l is la kreskanta ditonluno. irkailata de
densa stelaro. Farikis malhele en la Nil-valo. Nur
el la malproksima efurbo levigis lumo al la ielo.
La centoj da vilaoj lalonge de la Nilo estis miste-
re mallumaj. Por ili la luno estas la sola strato lan-
temo. hodia kiel en la antikveco. irka la pira-
midoj sur la sabla dezerto regis mistera silento. Tiu
neto estis la kvina brilmomento de mia mond-
vojako.
Pacience mi sidis kaj atendis. Post la sepa horo
alvenis s-ano Yazdi el Kairo por pasigi kun mi la
nokton en la historia irkaa. Kvankam loganta
dare en Kuiro, li antae ne estis vizitinia la pira-
midojn, la plej famajn monumentojn en la mondo.
Kune ni longe silentis por admiri la beleeon de la
egipta nokto. Okeidente la dezerto mistere hel-
igita. oriento la nigra senluma Nikvalo. norde la
brile lumigita efurbo, kaj sude aro da aliaj malpli
grandaj piramidoj, kiuj staris kiel mutaj ombr-
egoj; kaj irka iu afrika romantiko. Poste ni
babilis pri historio, antikva kaj estonta. pri mond-
okazintajoj, kiuj tute ne tuis la piramidojn. Tiuj
i piramidoj staros ankora, kiam Londono kaj
Nov- Jorko estos malaperintaj same kiel hodia
Trojo, Kartago kaj _Babilon estas forgesitaj.
Sed ni nc estis kontentaj lasi jarmilojn rigardi
sttr niajn kapojn. Ni rigardis sur jarcentojn ven-
on ajn. Ni diskutis. kiel devos ekflori forta Esper-
an to-movaclo en la historia Nil-valo. Neniam antae
en la egipta historio Esperanto estis tiel fervore kaj
sincere parolita sur iu piramido. Dume ni avide
drinkis dudek tasojn da varmega kaj tro dola teo,
kiun preparis nia araba gvidisto kaj gardisto.
Kiam fine la duonluno alproksimigis al la okci-
denta horizonto. ni sciis. ke balda estos noktmezo.
Ni preparis nin por dormi sur la malmolaj lton-
Mokoj, sur la pinto de 2 500 000 kuboj, kies iu
184
pezan meze 'unujn. ..(11 en via vivo vi iam ha-
vis liton tiel Firman ? mi demandis mian amikon.
Sed li ne plu respondis: li jam dormegis trankvile
kaj eble sonis pri la t00 000 sklavoj. kiuj dum du-
dek jaroj laboregis por konstrui la kolosan pira-
midon por memglorema faraono.
Sub mia kapo kuis preta revolvero. Mi nc fidis
mian gardiston. Kaj fakte li dormis profunde, kiam
mi revekikis je la kvina matene. Balda rugigis e
la orienta horizonto, kaj je la sesa reaperis la suno.
Longa kamel-karavano venanta de malproksima
GaZO movikis en la direkto al Kairo. Krioj de azen-
kondukistoj rompis la strangan silenton cle la fru-
mateno. Kun la nokto malaperis la ensoriga
mistereco. kaj kiam sur la pinto aperis la li n tia j ba-
bilemaj kaj bruemaj turistoj, ni foriris, ar esis
ia romantiko.
Ni vizitis la Sfinkson, la kulantan leonegon kun
kapo de reo. 61 estas 20 metrojn alta kaj izita el
natura roko. Kvankam la nazo estas delonge for-
pafita de ekzercemaj araboj. la Sfinkso havas po-
zon cle granda majesteco kaj intensa misiereo.
Ni admiris kaj fotografis anka la aliajn pi ra-
midojn. kaj fine ekveturis al tero treege sanktigita
de pli ol 6 000 jaroj.
.S'akaro kaj Menifiso. iam du urboj gravegaj kaj
1 kvantaj. Hodia ilin kovras palmaj arba ro j. kaj
-
vid igas nur kelkaj l'alintaj statuegoj cle homoj,
sfinksoj kaj bovoj. irkatle trovikas deka da aliaj
piramidoj, ne tre grandaj sed treege malnovaj. La
proksima '..,'itip-piratuido estas nur 60 metrojn alta,
sed pli ol 6 000 jarojn malnova (el 4240 anta
Kristo). 6i estas ajne la plej primiliva, sed eble
la unua piramido. Ekzistas proksimume sepdek
diversaj piramidoj sur la rando de la dezerto inter
Kairo ka j Fa junio. S-ro Yazcli, mia gvidanto, nur
181
dank' al. ruzo sukcesis havigi al mi trankvilon de
aro da arogantaj duon-profesiaj Yvidistoj. Li mon-
,
tris al ili vizitkarton de iu ajn nekonala sinjoro en
Kairo, kaj diris, ke i estas la karto de la policestro
de Kairo, ke mi estas .grava diplomato kaj li de-
tek l ivo.
Mi faris diversajn vizitojn al aliaj urboj en
Egiptujo por fari paroladojn kaj novajn fotograf-
ajojn. Suden vojakante lalon.ge de la Nilo, mi
multe admiris la bele kulluritajn kampojn, kiuj
estas ambaflanke borderitaj de malaltaj sablaj
montoenoj, de kie komeneikas la senlimaj cgiptaj
dezertoj. De post la tempoj de la relo Meni, anta
6 000 jaroj, is la hodiaa lago oni laboris por pli-
grandigi la teron kultureblan, pli racie uzante la
akvon de la Nilo. Dank' al la kolosa ligo e Asua-
no, 1000 kilometrojn sude de Kairo, Egiptujo
multe profiiis. Dum la lastaj kvardek jaroj la po-
polo duoblikis, kaj hodia vivas 14 000 000 lokantoj
en la valo de la Nilo. Estas la sama antikva popolo,
kies prauloj konstruis la piramidojn, kies vivon oni
povas legi sur la mur-peutrajoj kaj sur papinisoj
6 000 jarojn malnovaj. Hodia la plej multaj lok-
antoj estas mahometanoj, dum ke unu miliono estas
kristanaj koptoj. La plej multaj virinoj estas an-
kora severe vualitaj, spite de klopodoj forigi tiun
malnovan kutimon. En la vilaoj la higienaj kon-
dioj estas mizeraj. Malsanoj abundas. speciale la
trariomo, kiu kazas blindecon. Kvankam 90% cle
la popolo povas legi, la eduko estas plej elementa.
Assiut estas alia urbo, treege malnova kun
tombejoj de reoj anlikvaj. Mi faris du paroladojn
en la moderna American Mission College , lernejo
-
kiu faras multan bonon por la juna generacio.
Dumtage mi vagis tra la interesaj indik-enaj kvar-
taloj.
Lukso. Karnak kaj Thebes, 700 kilometrojn
sude de Kairo. estas lokoj plenaj de veraj mi-
186
rakloj. Kolosaj avenuoj, statucgoj, sfinksoj, reaj
tombejoj kaj templegoj, kiuj estas admirataj cle la
tuta civilizita. mondo.
Vojao al la Oazo Fajumo, por -viziti samidean-
ojn kaj por fari paroladojn al oazanoj. S-ano
Thdros Migalli kun fczo kaj afabla rideto min kon-
dukis tra la urbo kaj tra la proksimaj kamparoj.
Daktilpalmoj, grenkampoj, multaj kanaloj, ar-
denoj, terpomoj, tri foli-kampoj, grandaj afaroj,
patistoj en longaj roboj kaj araba kefijes a blan-
ka kapluko; domoj cl sunbakitaj brikoj, azenoj kaj
kameloj peze arkitaj io irkaita de vasta
sabla dezerto.
Kiam en mia parolado pri Hollywood, traduk-
ita de Prof. Safik Abd-el-Malek, mi montris bildon
de Rudolf Valentino, apladegis la tuta araba e-
estantaro, kvaza la fama filmstelo estus multfa-
vorata relo. Estis tute evidente, ke kiel ejko Va-
lenlino konkeris la koron de iuj araboj kaj spe-
ciale de la virinoj.
Aleksandrio estas grava havenurbo kunduona-
miliono da lokantoj, kun placoj kaj palacoj, mu-
zeoj. katakomboj, kolonoj, sfinksoj kaj aliaj relikv-
ajoj. S-ro Amin-el-Mofti kaj aliaj samideanoj min
kondukis bonvole al la diversaj vidindajoj.
Returnante min. al Port Said, mi veturis tra la
fama Nil-delto, kie ses milionoj da kamparanoj
kulturas tri milionojn da akrcoj da plej fruklodona
tero. Krom sia propra pano ili produktas grand-
egajn. kvantojn da plej bona. kotono.
Post du pliaj tagoj kun la samideano de Port
Said mi devis forlasi la landon de faraonoj. Dum
preska tri-semajna restado mi vidis kelkajn cl la
plej gloraj kaj plej miindaj vidajoj de la mondo.
187
TRA LA BIBLIA_ PALESTINO
Estis je ia naa vespere, kiam per malgranda
pramo mi veturis trans la Suez-Ka.nalon. Silenie
mi sidis en la nokta duonlumo kaj diris adia al
Afriko.
La vagonaro, kitt en 1.2 horoj devis min porti al
ferusalemo,. estis jam tute plenega cle kopiaj kaj
mahometanaj pilgrimantoj. Vane mi seris sid-
lokon, Ais kiam, subite, du armaj fralinoj trovis
lcketon por mi. Estis du instruistinoj cl Kalifornio,
kaj jen ni falis rekte en profundan konversacion
pri nia komuna hejmo. Ili vojais en la tria klaso,
same kiel mi, por observi la egiptajn pilgrimantojn,
kiuj veturis al Jerusalemo por Pasko.
Estis bildo vere interesa. Kapvestaoj el turba-
ncj. fezoj, vualoj, arabaj Iejk-tukoj kaj e litkovr-
iloj: krom tio kelkaj eropaj apeloj kaj apoj.
Vestajoj de iuj koloroj el kruda kotono is plej
luksa silko.
Arablingvaj kristanaj preoj kaj kantoj inter-
miksitaj kun mahometanaj litanioj. Triloj el la
buoj de feliaj virinoj, kiuj bojis kiel ni ke iras supren a malsupren. Kaj ie estas vendejoj,
ili balda estos en Jerusalemo. Okaze kristano ek-
strTris sur benko kaj faris kelkminutan predikon.
La mahometanoj tuj respondis per ladoj pri
Alaho kaj Mahoineto. Mi miris, ke ne okazis batalo.
io estis bonlmmore farata kaj amike akceptata.
Estis jam la dua matene, kiam n ekdormis por
duona horeto. Dormo ne estis ebla e tiu eterna
kantado, kaj e nia densega sidado. Tra la mal-
fermita fenestro ni admiris la plenlion, kiu brilis
super la ondoj de l maro. Ni veturis norden tra
dezerta teritorio, is kiam e la sunleviko nin sa-
lutis la bele kulturilaj kampoj de la judaj kolonioj.
Oran r ba ro j. gren ka in poj, legomkardenoj kaj
armaj dometoj.
Balda ni envcturis la montaron, kiu alte sin
188
levas inter la Mediteraneo kaj la valo cle la Jor-
dano. Tra vastaj paAtejoj kaj rokaj valetoj. tra
olivarbaroj kaj verdaj herbejoj grimpis la vagon-
aro, is kiam subite ni alvenis anta la moroj de
je r usa lerno.
*
jerusalemo estas urbo sankiega por ekzakte la
duono de la tuta homaro. iu kristano, judo kaj
mahometano sin sentas pli proksime al la ielo e
la ekvid.o de Jerusalemo, ar i estas la simbolo de
io, kio estas sankta kaj glora.
Jerusalemo staras majeste sur la supro de
monto, irkailita de kolosa fortikaja murcgo.
eniris tra la jaffa-Pordego kaj tuj mi estis eu la
mezo cle terura kaoso. Homoj cl iuj partoj de la
mondo sin premis, ar estis ado anta la Pasko.
Stratoj mallarigaj kun multaj arkajoj kaj e longaj
tuneloj, a kovritaj per Itofaj tegmentoj. Sajnas.
ke la suno estas ege timata. ie regis duonlumo
mistera. iuj stratoj estas deklivaj. Konstante oni
kiuj vendas ion ajn imageblan. Kaj tra la homa
kaoso sin puas azenoj peze argitaj.
Sur la pinto de la Kalvaria Monto staras la
Pregejo de la Sankta. Tombo, irkaita de densa
domaro. Nur dank' al tiu monumenta kaj kolosa
prekejo la plej sanktaj lokoj de la kristanoj estis
savataj.. Oni vidas la atentikajn lokojn, kie
okazis la rabado de la vestaoj kaj kie staris la
kruco; la fendon en la roko; la Itonegon. sur kiu
jesuo estis enbalzamita; la groton, kie kuis la Dia
korpo is la reviviko en tiu paska mateno. 1900
jarojn antae.
Vespere mi sidis sur la Kalvario-Monto, sur
ebena tegmento. Estis brila plenluna nokto kun
malmultaj steloj. Sed subite malgrandigis la luno,
189
kvaza drako in volus engluti. Kaj fakte post du
horoj la luno estis tute malaperinta. Sed brilegis
la ielo kun steloj sennombrai. Estis plej mistika
travivajo, luna eklipso, preska ekzakte 1900 jar-
ojn post tiu historia posttagmezo. kiam Jesuo Kristo
mortis sur la kruco. Mi atendis is la unua matene
de la Sankta Vendredo, is kiam tute reaperis la
luno.
La Via Dolorosa estas la plej fama strato de Je-
rusalemo. Jen ni staris, grupo da kristanoj, pretaj
por pilgrimi al la Sankta Tombo de Jesuo. Sed
subite venis la informo, ke us la inahometanoj ko-
mencis e la alia fino. Cu estas eikano? Neniu
scias. Devas atendi la kvin cent kristanoj, is kiam
pasis la dek mil araboj. Sed la procesio estis treege
in teresa. Kun veraj flag-arbaroj ili venis, marIante
kaj dancante. Ili preis, kantis, kriis kaj muzikis,
arde, flatne kaj fervore. Ili faris muzikon per cim-
baloj, flutoj kaj aliaj muzikiloj. Jen glavbatalo en
la mallarga strato. Cu estis pro tro fervora muziko
pro tro fajra vino? Siblis la glavoj . .. rapide
krakadis la klingoj. Antaiien, malantaen. Brilis
la ildoj, fajris la okuloj. Dekstren, maldekstren,
irkaen. Jen fine la venkanto! Sed neniu -vund-
igis. Estis nur parto de la religiaj ceremonioj.
Aplaildis la kun pilgrimanioj kaj la radoj da ri-
gardantoj, kiuj densege sidis sur la randoj de la
ebenaj arabaj tegmentoj. Kiam fine pasis la lasta
arabo, povis ekpilg-rimi la kristanoj. Sed fariis
silente en la ,Via Dolorosa kaj foriris Ia videm-
-

uloj, ar por ili ne estas interese. kiam la kristanoj

procesias. Tro kviete ili ja preas, sen glavo kaj
sen muziko.
Kompreneble, la bodiala Jerusalemo staras sur
la minoj cic diversaj aliaj Jerusalemoj. Anka
la urbo movikis pli norden kaj kovrus la Kalvario-
Monton, kiu antae staris ekster la urbo. Anka la
Vojo de la Kruco a Via Dolorosa ne estas plu ek-

190
Jerusalemo. En la Via Dolorosa-.
zakte la sama. Sed pri tiaj detaloj babilu la
mokemuloj.
La Muro de Lamentado estas la plej malsupa
parto de la okcidenta murego. kiu helpas formi la
kolosan terason (300x500 m). sur kiu tonas la
mirinda Omar-Moskeo. Antae tie staris la Templo
de Salomono, la plej grava sanktejo de la judoj.
En 1099 la kriu:armeoj faris el i kristanan prek-
ejon. De la jaro 1178, kiam konkeris la urbon la
venkanta Saladino, i estas mahometana moskeo.
Paska dimano! La diservoj de la rom-katolikoj
okazis en Ia frua mateno. Poste lajnis, ke subite la
kalendaro estis returnita. Eksvarmis la homoj kun
arbaro da palinfolioj. Estis nur la Palma Dimano
por la grek-oriodoksoj.Sed spite de la duobla festo-
tago la negoeoj prosperis en iu butiko. Mi vagis
mi renkontis barbvizakan crrieut ril tn. rajdantan sur
azetto. Betlehemo estas algluita al la deklivoj de
du montetoj. La Pre,rejo de la Naskiko, ladire la
Plej malnova kristana prekejo en la mondo. estas
malbela ekstere sed ekstreme interesa interne. Di-
versaj subteraj koridoroj kondukas al la groto. kie
naskikis Jesuo Kristo. Sur la ekzakia loko kuas
granda arenta stelo kun la surskriho: DE:
VIRGINE MARTA JESUS CHRISTUS NATUS
EST. Apude vidikas la loko, kie kuis la Savonto
sur pajlo, kaj kie oferdonis la reoj. Preas a
almena silente meditas iu vizitanto.
( Jaffa) e la Maro estas urbo malnova. Tel-
Avino, apude. estas urbo ire moderna kaj tute he-
brea. La klimato estas belega. Post la Balfour-
Deklaracio venis judoj el iuj mondparto . cent-

kaj vagis. Senese mi trovis novajn bildojn ro-
mantikajn.
Kiam miaj filmoj fine ellerpikis. mi iris hej-
men. Mi estis la gasto de la familio Larlovieki, tre
afablaj judaj satuideano . T.a du malgrandaj knab-
inoj rapide adoptis min kiel ludkamaradon. Mi
plenumis iliajn religiajn fastotagojn kaj anka la
miajn. Mi fervore mankis la sensalan panon, kiu
mil en deka da jaroj. Aperis urboj, fabrikoj. vi-
laoj. kamparuj kolonioj, grandaj orankabaroj,
grenkampoj. legomkardenoj. Konstruikis propraj
hospitaloj. klinikoj. infanhejmoj. muzeoj. grava
universitato. Vere oni devas admiri la grandiozan
laboron.
vilao kun 300 araboj. kuas en la Valo
de I Jordano. De Jerusalemo la atostrato falas
.

estas nomata mara".
Mi faris diversajn vizitojn al la 6ardeno de
Getsemano, kie vidikas ankora la olivujoj, inter
kiuj Jestto suferis agonion, kaj al la Oliva Monto,
de kies deklivo kaj pinto oni uas grandiozajn el-
rigardojn al Jerusalemo. Minaretoj, turoj, kupoloj
kaj maro da ebenaj tegmentoj.
Beilehemo rbe io kun 10 000 loka n oj ; pres-
ka iuj estas kristanoj. ei kuas 7 kilometrojn
de Jerusalemo. Estas belega promeno tra iom rokaj
patejoj. kaj sub multaj torditaj olivarboj. Okaze
192
konstante kaj forte. unue tra pa1tejoj kaj fine tra
.:tonaj dezertoj.
La Morta Maro, 80 kilometrojn longa. kuas 400
metrojn sub la nivelo de la maro. Tio estas la plej
malalta punkto de la mondo. La Jordan() alportas
sep milionojn da lunoj da akvo iutage. kaj tiom la
maro konstante vaporigas. Mi banis min en la sal-
saturita akvo, kies meza denseco estas 1,2. Estas do
neeble komplete subakviki.
Vizitoj al la Jordan. al la ladira Tombejo de
Moseo kaj al aliaj sanktaj lokoj. arma kaj viv-
plena arabino, al kiu mi donis bonan sidlokon en
de mi uzita atomobilo. postulis de mi bilk.4ion.
Sed i estis nur sep-jara.
Scherer 14 193
 Post publika parolado en la IMCA de Jerusa-
lemo. mi fine devis foriri cle la Sankta Urbo. Ven-
drede mi veturis per atomobilo kun aliaj turistoj
al Nazareto. Estis trihora mirinda vojako sur la
dorso de longa montot-'eno. En la Valo de Siliemo
haltis momenton por rigardi la puton, ladire fos-
itan de jakobo, kie parolis jesuo al la virino de
Samario. Ni pasis tra Napluso, tre antikva araba
urbo kun 25 000 lokantoj. Ni salutis la monion
Garizimo, sur kiu vivas la Samarianoj, tribo kin
hodia nombras nur. 120 personojn. Bclegaj viroj,
sed malrunliaj virinoj. Kiam knabino farias ma-
tura. li devas edzinigi al la plej aa fralo, kiu
devis jam, tro longe atendi. Edzo maljuna. edzino
,junega rezulto multaj knaboj kaj nur malmultaj
knabinoj. Kaj denove la fraloj devas longe atendi.
Balda ni flugis tra la ebenajo de Esdrelono, scen-
ejo de ~liaj grandaj bataloj. En la distanco sa-
lutis la biblia Monto Taboro, formo de granda
d r r onglobo.
Nazareto! Tre Unua kaj romantika urbo sur
la deklivo dc monteto, la hejmo de Kristo dum. 28
jaroj. Inter la multaj arabaj dometoj levikas bel-
egaj pekejoj kaj modernaj lernejoj. Plej fama
estas la Prekejo cle la. Anoneado, kiu enhavas la gro-
ton de la domo, en kiu la Di-patrino Mario adis
la vortojn de Gabriel(); AVE MARIA. GRATIA
PLENA . . ." Loko plej sankta por u kistano.
Proksime staras la Fonto de _Vario, el kiu la Di-
patrino liutage portis frean akvon al sia donu).
_Ankora hodia venas ka,j iras kun orienta mal-
rapideeo virgulinoj kaj maljunulinoj, kun kruoj
sur la kapoj. Oni preska forgesas, ke dume pasis .
du mil jaroj.
La Monto Taboro certe meritas viziiadn. Mir-
inda elrigadejo. Okeidente salutas la Mediieraneo
kaj oriente la Jordan. Belega ardeno. prekejo
ka,j monaliejo :io por memorigi, ke sur tiu loka
194
jesuo sin montris al la apostoloj transfigurita
irkaata de :iela brilego.
Vizito al la Lago de Genesareto. i kuas 200
metrojn sub la marnivclo sed estas etirkailita de
verdaj montetoj kaj freaj herbejoj. De Tiberiaso
mi faris ekskurson al Kafarnaumo. Tri horojn por
iri kaj tri por reveni. Mi renkontis multajn izolajn
arabojn. Jen juna knabino kun longaj nigraj
haroj kaj same nigraj okuloj, blanka robo, sunbrul-
igita vizao kaj dentoj blankegaj; longa patista
bastono kaj afoj nigraj kaj blankaj. La Biblio an-
kora vivas en Palestino. .Reveno atomobile de
Tiberiaso tra Kanna al Nazareto. En Kanna iam
akvo estis transformita je vino.
Haifo! Gravega havenurbo, unu horon cle Na-
zareto. Tipe araba urbo kun mallarkaj stratetoj,
mallumaj arkajoj, multa kriado kaj sennombraj
butikoj.
Vizito al Shogi Effendi, la 'efo de la Bahaa ino-
vado. Li tre afable akceptis min en sia palaco kaj
klarigis, kiel la granda Majstro Bandrllah, kies
-
scio estis ennaskita kaj spontanca, jarn anta ses-
dek jaroj skribis, rekomendis kaj predikis unuecon
de la homaro, universalan pacon, egalecon de la
viroj kaj virinoj, universalan helplingvon, ligon de
nacioj, kaj precipe religian unuecon, en kiu krist-
anoj. judoj, mahometanoj, budhanoj ktp. trovos si-
ajn plej altajn idealojn. Kaj hodia nuloj da baha-
ruloj en la tuta mondo uzas Esperanton.
I..a Monto Karmelo, proksime de Haifo, estis
kovrita de tapio el sovaaj floroj. .Abundis nar-
cisoj, anemonoj kaj eiklamenoj. Sur la okcidenta
nazo de la monto, alte super la maro, staras mo-
nafiejo kaj la Prekejo de Monto Karntelo, en kiu
vidikas mirakla statuo dc la Di-patrino Mario kaj
groto, en kiu logis Elio, la profeto. Venas kristanoj,
judoj kaj mahometanoj por prelki en la loko mult-
eble sanktega. Oni 'luas elrigardojn ensor'ige mir-
1 4* 195
indajn al la vasta maro kaj norden al la marbordo
de Fenieio, kies historio vualikas malklare en pro-
funda antikveco.
De tiu loko mi diris adia al Palestina ar mi
Il e kurakis esperi je dua vizito. Sed kiam ajn mi
ados a legos frazon el la Biblio, revenos al mia
memoro mil revaj bildoj.
196
TRA_ SIRIO KAJ TURKUJO
Veturo de llaifo al Bejruto en privata artiomo-
bilo. Pli bela ol sono. Fervojo ne ekzistas. Nenio
maltrankviligas la historian marbordon de la iam
glora Fenicio. Survoje Si. Jean iama ka-
valira urbo, hodia nur rava bildo. Blankaj domoj
sur duoninsulo, inter bluega maro kaj e pli bluega
ielo. Landlimo fino de Palestino, komenco ac
Sirio. franea mandata teritorio. Ni veturis tra Tiro
kaj Sidono, urboj naskitaj en profunda antikveco.
Ni vidas multajn bone kulturitajn bienojn, en kiuj
kreskas orankoj, migdaloj, abrikotoj kaj bananoj.
Anka Bejrulo estis iam gra-ea urbo fenicia.
Plurfoje detruita kaj rekonstriiita. Hodia i ha-
vas gravajn universitatojn, belajn pregejojn, mir-
indajn moskeojn, avenuojn modernajn kun ero-
paj vendejoj kaj grandparte orientaj koloroj.
Per atomobilo al Damasko. Trans la Libano-
non kaj la Anti-Libanonon, du famaj montoenoj.
Veturo 144-kilometra en nuraj tri horoj. La fer-
vojo bezonas tutan tagon. Grimpas la Ioseo krute
kiaj zigzage tra mirinda pejzao. Vilakoj, monali-
ejoj. vilaoj de Bejrutanoj kaj e de egiptaj riuloj,
sur altaj deklivoj. iam pli alten, fine e alt-
eeo de 1600 metroj ni atingas la 'dorson de la Li-
hanono. Malsupren ni flugas kaj trans la vastan,
fruktodonan valegon de Bekaa. Trans la duan
montoenon, kaj fine Damasko, oazo en la de-
zerto.
Damasko estas la plej granda urbo en Sirio kaj
la plej interesa en la tuta Levanto. Venis el Da-
!nasko Eliezer, la servisto de Abrahamo en la jaro
2100 anta Kristo. Venis al Damasko Sankta Palo
tuj post la morto de jesuo._ la tuta mondo
aetis en Damasko. _nkorai hodia la damaskaj
bazaroj longaj stratoj kovriiaj per altaj ark-
197
aoj estas famaj en Ia tuta Oriento. Mi aetis
tipan blankan araban kaptukon el silko. nomatan
kefije. Krom tiaj kaptukoj. la viroj portas fezojn
kaj turbanojn.
La urbo estas vera labirinio. Bona gvidanto
estas tre rekomendinda. Do la loka dclegito s-ro
Wafik-el-Yafi min akompanis al diversaj vidind-
ajoj. La rnoskeoj estas multnombraj, sed oni devas
seri ilin en Ia bazaraj labirintoj. Vizitoj al la Ci-
tadelo. al la mailzoleo de Saladino, la granda mos-
lema konkerinto. La fama Rekta Strato ne estas
tute rekta. Sed anta du mil jaroj tio ne gravis
nek hodia. i estas mallarg a sed preska. 2 kilo-
-

metrojn longa vojo, sur kiu ladire Sankta Palo

maris. Vendejbj ie.
La virinoj estas vualitaj. Lapalrinon dc mia
gastiganto mi neniam vidis. Nur la. servistino, kiu
alportis la mangajojn, ne estis vualita. Nerespekt-
inda knabino! Si montras sian vizaon al iu viro.
Respektindaj edzino kaj patrino portas nigran
kaptukon, de kiu pendas vualo ne travidebla dc
ekstere.
Banibek templego 1200 metrojn alte en la
Valo de Bekaa. Akropolo konstruita de la feni-
cianoj, poste bap tila Heliopolis de la grekoj kaj
-

fine rebaptita Baalbek dc la mahometanoj. Estis

du mirindaj temploj sur kolosa soklego, 7 metrojn
alta, 250 metrojn longa kaj 150 metrojn lara.
Centoj da kolonoj, kelkaj 20 metrojn altaj. Por la
soklo estis uzita] tonoj de eksterordinara grand-
eco. Tri tonoj estas 19 14 metrojn longaj kaj prok-
simume 3 'A X4% m dikaj. Pezo 800 000 kilogra -

moj! kiel ili estis transportataj? Oni bezonus ja

40 fervojajn larkvagonojn dc po 20. tunoj. Kiel di-
-

vidi 19 metrojn sur 40 vagonoj? Alia ionego

21 metrojn longa, kiu pezas pli ol unu milionon da
kilogramoj. restis en la tonminejo. ar evidente i
estis tro peza por esti transportata la kelkajn kilo-
199
198

metrojn. Senvorte oni staras anta tiaj mirakloj.
kreitaj de homoj anta ludoj da jaroj.
Tre afable min gastigis la francaj gesinjoroj
David-Rousset en Rayak, dum dutaga restado. Se-
kvis 48-hora fervoja veturo tra Alepo kaj tuta
Turkujo is la Bosforo. Post Asdano ni veturis
tra la Toros-Montaro, kiu la grandeco kaj karak-
tero multe similas la Alpojn. Sur iu vitrajo de Ia
vagonaraj fenestroj vidigis blanke pentrita falilo
kun stelo, la signo de la turka respubliko. La turkaj
kunvojagantoj kun vastaj pantalonoj kaj eropaj
apeloj estis treege afablaj. Kelkaj parolis tre
ioniete la francan lingvon. Ili konstante ludis per
araba tesbih, kiu similas rozarion. i devus esti
pregilo, sed i estas uzata kiel konstanta fingrolud-
ilo dum amika babilado.
Dum la lastaj du horoj, en belega aprila ma-
teno. ni flugis lalonge de la bordoj de la Marmoa
Maro, kin estas enlosita de la Dardaneloj kaj
Bosforo. Fine alveno en Haidar Pa.a, kaj subite
anta miaj okuloj, trans la blua Bosforo, kuis la
mondfama Stambulo. la koro de istanbul(). Kor-
tuite mi staris dum kelkaj minutoj por admiri la
belan vidajon. Jen estis Stambulo kun sia Serajlo,
la malnova kastelo de la sultanoj, irkailita de
maro da majestaj kupoloj kaj graciaj minaretoj.
Stambulo estus la sono de la jarmiloj, la revo
de sennombraj poetoj kaj romantikuloj. Sur la
loko, kie staras la Serajlo, fonclikis en 658 a. Kr. la
urbo Bizantio. Estis la plej logika loko por grand-
urbo, e la Bosforo. kie sin tuas Eropo kaj Azio.
Sekvis militoj, konkeroj, mirakloj kaj malfelioj.
Tie batalis persoj. makedonoj. turkoj. grekoj, ara-
boj. romanoj kaj kruemilitantoi. Sed iam denove
ekfloris la komerco. kaj hodia anoj de &iuj nacioj.
200
de la mondo tie faras negocojn en cent lingvoj di-
versaj. Hodia logas kaj negoeas 700 000 personoj
en la urbo romantika.
Dum mil jaroj Bizantio kreskis kaj floris. Dum
mil pluaj jaroj i floradis kaj prosperadis kiel urbo
kristana sub la nomo de Konslantinopolo. Iun belan
tagon en 1433 venis Mahometo H-a. Sur evalo li
rajdis en la lefpregejon Sankta Sofio kaj deklaris
gin malunnetana moskeo. Kaj rapide Konstantino-
poto fariis la efurbo de la kolosa osmana imperio,
k iu etendigis de la Araba Maro is la rando de la
Alpoj. En Stambulo, la koro de Konstantinopolo,
rapide amasigis riajoj el la tuta mondo. Vivis en
lukso kaj gloro la sultanoj, preska kiel dioj. Ne
mankis virinoj enlositaj en haremoj.
Sed ripetigis la historio. Anka la kolosa os-
mana imperio pereis, kaj estis tute pereonta. Kental
-
Pau savis la lastan pcceton. Per la fajro de sia
lango. per parolacloj, artikoloj kaj flagoj, li sistemo
plantis patriotismon en la korojn de la jam tre mal-
granda popolo. La prapatroj komprenis nur, ke ili
estas mahometanoj. Ili neniam batalis por turka
nacio a la osmana imperio; ili batalis nur por sia
religio.
Paa nalpermesis la fezon, ridindigis la
Nirittan ludon kaj clevigis iun plenkreskulon lerni
la latittan alfabeton. Li malpermesis la publikan
uzon de la malnova araba skribo. Kaj la popolo,
kiu admiris la .,Venkinton" kiu forasis la fremd-
illojti. obeis kun entuziasmo. Kin ne partoprenis en
la granda batalo por moclernigi Turkujon, estis
abomene malpatriota. Kenial Pua adoptis la Gre-
goran kalendaron, enkondukis la svisan eivilan
kodon, la italan kriman kaj la germaltan komercan
legaron. Li malpermesis poligamion,
eksedzigojn, malpermesis la adoradon anta la
tombo de Konstanteno, kaj fine e la uzon de la
historia nomo Konstantinopolo. Kaj kiel fine li
201
 fondis novan efurbon sub la nomo de Angoro (An-
kara) en la inierno de la lando, tiel Istanbulo perdis
iom de sia gloro; sed restis kia mistika &nulo. restis
k:iaj 500 moskeoj, kaj la palacoj, kasteloj kaj kia
bazaro. Kaj restis la famo de Istanbulo kiel ko-
merca efurbo.
Kun la loka samideano vicdirekioro Goemans
mi vidis multajn el la preska nekredeblaj mirind-
ajoj de Stambulo. La Serajlo, la lokejoj de la sul-
lanoj. estas kiel revo el Mil kaj linu Noktoj". Veraj
muzeoj de antikvaoj, trezorejoj, tronhalo, biblio-
teko. Jen ni vizitis la Moskeon de Sankta Solio,
la plej bone konatan en la tuta mondo. Tra eli-
versa. kurtenoj oni eniras, kaj fine oni staras sub
la majesta kupolo, kies diametro estas 32 metroj.
Marmoraj kolonoj, mozaikoj kaj luksaj tapioj. -
kastelo sur kruta monteto. mi admiris la brilan bel-
econ de la Nigra Maro, el kiu fluas litthore cent
milionoj da kubmetroj da akvo al la Mediteraneo.
Mi kustatempe revenis al Istanbulo por vidi
sunsubiron en la Ora Korno. Malanta mi, trans
la Bosforo, fajre rebrilis cent mil fenestroj en
Orienta gloro. Anta mi levigis la siluetoj de la
kupoloj kaj minaretoj. Ruke flamis la ielo super
Stambulo, kaj malsupre la ondoj de la Ora Korno
rebrilis en oro.

Proksime staras la mirinda Alimed-Moskeo, la sola

en la mondo kun ses ininaretoj. Oni eniras senue
kaj preas surgenue. La mahomelanoj ritmc klin-
ikas tuante la tapiojn per la frunto. Jen nur du
moskeoj mcnciiiaj, sed ekzistas 500 aliaj.
La Granda Bazaro estas alia vidindao. ei estas
labirinto de 92 stratoj. :De la naa is unu horo
anta sunsubiro tie regas fervora komercado. Ven-
drede ne laboras la mahometanoj, sabate nc mal-
fermas la judoj, dimane nc vendas la kristanoj.
Norde de Stainbulo, trans la fama. Ora Korno, trov-
ikas Galato kaj Pero, la du modernaj kvartaloj de
Istanbulo. Sur la lara ponto, duonan kilometron
longa. kiu kunligas la du urboparlojn, maras iu-
hore homoj de iuj rasoj de la mondo.
Krom du publikaj paroladoj, mi faris la unuan
Esperantan radio-disaildigon iam faritan en Turk-
ujo, kies iekston represis la lokaj urnaloj.
Sekvis tuttaga ekskurso sur la Bosforo. kiu
frape similas la Rejnon inter Majenco kaj Kolonjo.
Malsuprc du vicoj da vilaoj kaj urbetoj, kaj su-
pre kasteloj. (je la norda fino de la Bosforo, de sur
202 203
 ------ --------

11. *****

. I or*.

Kolonoj kaj kapitcloj de la juptter-templo en Ateno

*
411

(

,11 GREKLANDO

- 1
LA NASKEJO DE LA BELAJ ARTOJ

Estis nokto. kiam mi veturis tra. la Darclaneloj,

'--7.--1-4-.-6'

survoje al Greklando. Do mi ne povis vidi la histo-
rian lokon, kie la grekoj albordigis en la jaro 1193
a. Kr. por detrui 1 rojon pro la telo de Heleno. la
-

edzino de Menelao.
La postan tagmezon, mia blanka ipa Daia"
alvenis en I' ireo, la haveno de Metio. Salutis min
verdaj standardoj kaj grupeto da samideanoj. Fer-
voje ni atingis Atenon. Kortuite kaj ktm sia res-
pekto mi metis mian piedon sur la. teron sanktegan.
Ateno, la hejmo de la belaj artoj kaj klasika
literaturo, la centro de la scioj kaj naskejo de la
filozofio,
la urbo, de kiu radiis al la tuta mondo
La voio de s-ro Scherer tra Eftropo kaj (supre maldekstre) tra Usono
nova civilizo, kiam ankora dormis la resto de
Eiiropo.
204
205

Hodia Ateno estas eleganta kaj moderna urbo
kun grandaj bulvardoj, palacoj kaj placoj, belaj
ardenoj kaj parkoj, elegantaj vendejoj, teatroj,
muzeoj, bibliotekoj, universitatoj kaj antikvaj
prekejoj. La lertaj samideanoj Polymeros kaj Ya-
tropoulos min gvidis al multaj el tiuj vidindajoj.
S-ro Douzinas min gastigis dum du tutaj semajnoj.
La plej elegantaj kafejoj trovikas laiilonge de la
Universitata Strato. Same kiel en Parizo, ili okupas
anka la trotuarojn. La riaj Atenanoj volonte tie
manas glaciajon. Sed mi petis, ke oni min kon-
duku al simpla manejo, kien iras nur grekoj. Post
aperitivo ni fine vespermankis post la 9-a vespere.
Tio estas la kutima horo en Greklando. La grekoj
ekvivas nur. kiam malaperis la suno. .A.muzarangoj
funkcias is la frua mateno.
Vespermango el rizo, lafajo, spinaco kun riz-
pastajoj kaj recina. Recina estas la plej amara
vino, kiun mi iam gustumis. Kiam mia vizao sulk-
ikis, ridegis miaj amikoj. Kiam mi diris: Recina
ine (Recina vino estas bona), ili preskaii
krevis. Sed ridis kaj gaje amuzikis iuj gastoj en
la subtera manejo.
Vizito al la Akropolo, la kolosa rokego en la
mezo de Ateno. Impresa landsigno. videbla el iuj
stratetoj kaj el la tuta irkatIajo. Jen la Propileoj,
la kolosaj marnioraj 'itiparoj, kiuj supren kon-
dukas tra pordegoj kaj kolonaroj. Kaj sur la pinto,
150 metrojn super la kapoj de la 500 000 lokantoj,
tronas tuajeste la senkompara Partenono. Ne estis
en la mondo pli alta kaj glora altaro. E en ni inoj
inspiras kaj impresas kun siaj doraj kolonoj el
blanka marmoro. Dum mil jaroj ki estis la efa
templo de Greklando: dum mil jaroj i estis
kristana prekejo, kaj dum kvar cent jaroj islama
moskeo. Apude salutas la fama Ereliteono kun sia
Portiko de Kariatidoj. kaj aliaj marmoraj inirinil-
ajoj. Vera muzeo kun arkitektuaj, historiaj kaj
206
religiaj trezorajoj. El la distanco salutis la Golfo
de falero.
11i ofte revenis e la sunsubiro kaj dum plen-
lunaj noktoj. Sub la mola lumo de la pleduno la
ruinoj sur la Akropolo aspektis e pli ensorigaj.
Silentis la blanka marmoro. Nur de la urbo, krute
kaj profunde sub nia aliaj, alidikis malfortaj
signoj de Ia nokta vivo. de la homaj foriiiikoj, kiuj
venas kaj iras. dum ke la Akropolo senmove rest-
la roka altaro de la greka
adas. Itegojn gi vidis
kulturo. respublikojn, persajn militojn, romajn
soldatojn. kruentilitojn, turkan konkeron, kaj fine
liberecon; rekoja denove kaj novajn respublik-
ojn. Ka j eio (I ti li 3 500 jaroj.
Maralono! Belega dimanea ekskurso. Varm-
etis la greka suno en majo. Verdis la kampoj kaj
florumis la arboj. Bluis la 'ielo super la pinto de
la Monto Parnaso. Estas longa la vojo. tutajn 42
kilometrojn. Iam soldato flugis la tutan distancon
supiede kun bona 11 ovajo.
Ili ailtobuse veturis la unuajn 30 kilometrojn
kun la samideanoj Papanastasato. Polvmeros kaj
Eclitner. Ni devis mari la reston.. Vojeio tra parte
sovaka kamparo. Torditaj olivarbojr, malmultaj
kabanoi. muntu' ranta rivero. kaj fine Maratono,
trankvila urbeto. Greka fromao kun kruda kamp-
an' pano bongustegis en vilaa manejo. Limonado
kun vino. kaj vino kun liinonado. Pro gajeeo ni
forgesis la tempon. Konnencikas dua Maratona kur-
ado. Ne por alporti bonan novajon, sed por kapti
la lastan. atobuson al Ateno. S-ano Papanastasato
anialienkuras por anonci la balclalian alvenon de la
resto de nia trupeto. Kiam ni alvenis, strikis la mo-
toro de la ailtobuso. La Aoforo seregis la difekton,
sed vane. Noktikis. Senpaeience atendis la pasa-
207

eroj. Frosiumis niaj piedoj. nazoj kaj manoj . .
Vespermano en kaduka vinejo. Subite la aiitobuso
ekvetuis, preter pasis anta niaj okuloj. Granda
konsterno. Ni decidis ekmarAi. Tio estis la sola
solvo. Sed iuj estis bonhumora kaj gajaj. Je la
deka vespere ni atingis iom grandan vilaon. Ni
dungis aron kun du kolosaj radoj. Sola veturilo
havebla. evalo kaprica. Strato malbona. La
*ar terure balanciis. Nia sidloko mezuris nur
unu metron kvadratan. kaj ni estis kvar dormem-
jaroj. Intervjuoj kun grekaj filinsteloj. Ekskurso
.
kun gajaj studentoj al la historia Golfo de Falero.
Tre bela estis ekskurso al Elecizo, urbeto tran-
kvile dorinanta e la Golfo de Salamo. loko de
grandaj bataloj inter la persoj kaj grekoj anta
2400 jaroj. Kun la samideanoj Polymeros kaj
Yatropoulos mi vizitisla minojn de la iam majesta
Templo de Misteroj. Sei4 fakte estas misteroj en la
tuta Greklando, misteroj historiaj kaj misteroj ro-
mant i kaj.
Kiam mi sur la vaporlipo ..Lainartine forlusis
-

litoj. Niaj kruroj balda doloris, sed pro laceco ni
tamen d.ormetis. En dormo ni irkaithrakis unu la
alian por ne fali malsupren. 'fiel ni veturis dek
kilometrojn. En pli granda vilao ni trovis Linio-
buson, per kiu je la noktomezo ni atingis Menon.
Vere amuza kaj neforgesebla Maratona a veni cr ret o.
Greklandon, mi longe sidis sur la ferdeko kun
krajono kaj ntlibro en la manoj, kaj mi lasis la
ondojn kaj ventojn dikti al mi kantojn pri glora
popolo.

.Diversaj paroladoj. Cill en la pelegejo de la

Arkeologia. Societo. Ceestis gcneraloj de la greka
armeo. Deniodoloroj sed tion rapide forigis greka
samideanino, tre arma juna dentistino. kiu rifuzis
pagon de eksterlanda samideano. Festenetoj.
vespero, greka vino, greka gajeco kaj admirinda
gastameco. Samideanino, kiu ne bone sciis Esper-
anton, je mia embaraso konstante respondis ne" al
miaj demandoj. Sed fakte i diris ..jes" ar ne"
signifas jes" en la greka lingvo.
Vizito al I)-ro Stamatiadis, malnova pioniro, kaj
lia filino, s-ino Manusos, tre lertaj sa.mideanoj. Vi-
zitoj kaj ekskursoj .al la Monto Likabeto. al la an-
tikva Teatro de Dionizo, al la Odeono de Herodo
Atiko, al la moderna kaj belega Stadion. loko sur
kiu okazis la unuaj oliinpiai ludoj anta 2600
jaroj. Ekskurso al 'faloj, la kampara kastelo de la
iamaj reoj. Posttagmezo en la Nacia Muzco, kiu
enhavas niirindajn artaojn de la lastaj kvar mil

208
Scherer 15 `'09

EN LA SUNA ITALUJO
VATIKANA URBO
KAJ EN LA PLEJ IIIALGRA DA RESPUBLIKO
DE LA MONDO S.MARINO
En la posttagmezo de la dua tago ni veturis tra
la markolo de Mesino. Maldekstre sur Sicilio salutis
la Etno, kaj kelkajn horojn pli norde, survoje al
Napolo, ni admiris la vulkanon Strombolo, el kies
kratero. 900 metrojn super niaj kapoj, fumegis kaj
fajris, kaj krakadis la tonoj.
Kiam mi vekigis en la sekvinta mateno, tria
vulkano salutis tra mia ronda fenestreto. Ni estis
en la mezo de la Golfo de Napolo. Ilirinda mateno
kun la suno us leviganta el la kratero de laVesuvo.
Ho dola Napolo! jen vi kugas en paco, ad-
mirata de unu plia globtrotulo. Kiom da poetoj
jam pentris vian belecon! Bildo eterne romantika.
jam anta tri mil jaroj tie estis greka kolonio.
Glora estis kia historio de post la greka antikveeo
is Napolo
Garibaldi kaj Mussolini.
estas urbo kun tute aparta beleco kaj
felia kaj gaja popolo, kiu parolas arman dialek-
ton. Cenioj da pregejoj kaj monumentoj. pordegoj
kaj gravaj muzeoj. Napolo havas modernan kaj
puregan havenon. kaj la strateta labirinto estas
tranita per laraj kaj longaj bulvardoj. Ne man-
kas ga rdenoj, parkoj, promenejoj kaj fortikaj
kasteloj. De la Monto Vomero mi uis la 1)1e t
unikan elrigardon en la m.ondo malsupren al la
urbego kun unu miliono da loa.antoj. al la Vesuvo
kaj trans la tutan Golfon cle Napolo.
Tagmango kun satnideanoj. Longaj makarcutioj
kaj e pli longaj fromagfadenoj. Festmana o e la
. fama Blua Groto. Eniro per remboatoj. En la blua
kluba prezidanto. s-ro Campanile. Multe idopodis
por mia koniforto Prof. Stellacei. trecge afabla ka-
tolika pastro kaj lertega samideano.
210
Nokta vizito al la Vesuvo. Estis tre interesa
aventureto kun juna samideano. Kelkhora grimp-
ado tra vinberejoj kaj trans Ittfokovritajn dekliv-
ojn. Sube en Napolo brilegis maro da lampoj, kaj
supre densa stelaro. Estis tute senluna nokto. Des
pli bela kaj mistera estis, je la 3 a matene, Ia bildo
-
de la fajron-sputanta k-ratero.
Pompejo urbo de komerco, urbo de plezuroj,
lukso kaj arto. Sed subite kaj neatendite, en la
jaro 79 venis katastrofo. Mallumo, tertremo, fulmo-
tondro, eindra diluvo, pluvo da tonoj. krioj, pa-.
niko. Kiam la suno ree brilis, Pompejo estis mal-
aperinta. I lodia milionoj da homoj pilgrimas por
vidi la antikvajn belajojn. Vilaoj, banejoj, dormo-
amroj, speguloj, vazoj, ardenoj, statuoj, pavim-
itaj stratoj, inurpentrajoj, teatroj. ion mi admiris
kun s-ano Pftze, alvojainta el Brazilo.
Veturo en kalego tra Castellamare al Sorento.
Strato Clizita en la rokajn deklivojn. Tra armaj
vilagoj kaj riaj vinberejoj. en maja bcicco. Sen-
kompara j vidajoj. En la vertikala profttndo va-
orlipoj nais kiel alumetoj. Anta ni etendigis
Mia vasta senkompara Golfo de Napolo.
Capri
la plej fama insulo en la Golfo cle Na-
olo. Kvieta ripozejo por lacaj vojagantoj, eterne
liogejo por artistoj kaj verkisto. En iu strato la-
boras pentristo. (Je iu elrigardejo sidas revanta
poeto. Sajnas, ke iu kono kaj arbo jam estas mil-
foje pentrita per vortoj kaj koloroj. Capri estas
- verda nazo inter turkisa maro kaj ielo bluega,
vera revolando de junaj geamantoj, nov-geedzo el
nordaj landoj. Iam la ripozejo de Ia romaj imperi-
estroj kaj hejmo de grekaj sirenoj. S-ano Gialanze
min akompanis al la Grotto Azzurra", la mond-
duonlumo eksonas ,.Santa Lueia" kaj aliaj italaj
melodioj.
15
211
 homo vivanta muzeo de la mondhistorio. Kun
frapanta koro mi spionis antaen por kapti la.
unuan vidon de la Eterna Urbo. Alte levikis la
tnajesta kupolo de la Katedralo de Sankta Petro
super la neklare clifinita maro da tegmentoj. Tie
inter la sep numtetoj estis la urbo sanktega, kiu ri-
peie kreskis en gloro kaj disfalis mizere. Kiel -vera
feniks. Romo iam denove levikis el la cindroj.
Sub Ili regado de Mussolini Romo kreskis dc 750000
al 1 00000 lokantoj.
nomo vorto magia por iu artamanto. Urbo
;It.uplettlt nepagehlaj trezoroj, kolektitaj dum
jarcentoj de papo kaj imperiestroj. Jen la Forumo
r
Rontana. la koro de Romo antikva. Temploj.
triumf-arkaoj, palacoj, monumentoj kaj
.totuoj. Pri la Forumo fieris la romanj. Sed ho-
ilian minoj staras sur ruinoj. Sur la Kapitolo estis
Ia sidaj() de 1 senatanoj. Sur la Palatino tronis la
.

pompaj vilaoj de l' imperiestroj. De la tempoj dc

August l'tt nova impericstro klopodis supei la
antailajn. len la Koloseo. tiu grandega amuzejo dc
la popolo kaj imperiestroj, kie 50000 sangon-soif-
oniaj rotnanoj kojegis. kiam sovaaj leonoj mort-
iFis martirojn. Jen la ..Saere Via" ni! Sankta
Strato. sur kiu iam. Iiiiirokronitaj militistoj
kaj venkintdij herooj.

Vizito al la Vatikano, la plej nova senclependa

Atato.
jen mi admiris dum du tagoj la Bazilikon de
Sankta Petro, la plej gravan vidindaon en la Va-
tikano. la plej mirindan konstruao!' en tuta Ital-
ujo. la plej grandan katedralon en la mondo.
Sankta Petro estas en vero la plej glora memorao
el la mezepoko, la krono de la multaj majstrover-
koj de Bramante kaj Michelangelo. Ci estas arki-
tektura kaj arta miraklo. kies interna longeco estas

)15
188 metroj. Altega tegmento kaj kolosa kupolo,
kiu levikas 133 metrojn. Skulptajoj ie de apostoloj
kaj ankeloj, m.ozaikoj, altaroj, fenestroj kaj grotoj.
Nur la plej famaj artistoj laboris por beligi la ef-
prekejon de la katolika mondo.
Fine vizitoj al la Vatikanaj Palacoj, kaj al la.
Sikstina Kapclo. Ili estas vere muzeoj de plej mir-
indaj artajoj. Dum irrtaj duontagoj nll vagis tra
artgalerio , bibliotekoj kaj koridoroj. Preska mil
ambroj kaj eambregoj plenplenaj de pentrajoj
kaj gobelenoj, skulptajoj el marmoro kaj bronzo,
juveloj, oro, agento, mebloj, libroj, vazoj kaj mo-
zaikoj; kolonoj, freskoj kaj pentritaj fenestroj.
Verkoj de Giotto, Raffaelo, Pcrugino, Michelan-
gelo, Bernini, Boticelli kaj multaj aliaj famaj
majstroj. Adiencoj e la kardinalo Pelizzo kaj
Pio XI-a. Estas ja multaj regnaj prezidantoj kaj
reoj, kaj miloj da urbestroj, sed nur unu Papo en
la mondo.
La rfibero, kin zigzagas tra Romo, kaj la masiva.
Caste] Sant' Angelo" estas jam centmil-foje foto-
grafitaj. Pontoj belegaj, ornamitaj per angeloj,
transas Ia historian riveron.
Sur la Via Appia, la grava imperiestra
strato konstruita anta 2200 jaroj, mi atingis la
distrikton de la Katakomboj. Kun kandeloj en la
manoj ni faris funebran maron tra longaj, mal-
varmaj, profundaj lundoj, malsupren kaj supren.
li antome la ombroj de niaj kapoj movikis sur la
misteraj muroj. La voo de la gvidisto harmoniis
kun la .iombeja atmosfero.
Sekvis -vizitoj al la Panteono, al multaj aliaj
prekejoj kaj palacoj, al la preska vivanta marmo-
ra statuo dc Moseo, al aro da vere gloraj kaj ko-
losaj monumentoj, tra luksaj bulvardoj, tra mal-
novaj stratetaj labirintoj, al la ravaj parkoj, ar-
denoj kaj terasoj sur la Monto Pincio kaj al aliaj
el la sep omaj montetoj. al teatroj kaj filmfarejoj.
214
<;iam kun plej kompetentaj gvidantoj kiel la sam-
ideanoj s-ro La Culla. Prot . D-ro Bruno Migliorini,
.
s-ro Pace kaj multaj aliaj. En eitt lando samide-
anoj, kiuj amas sian patrolandon. Kiom pli interese
ili povas ion klarigi ol sekaj gvidlibroj kaj pag-
ata) gvidistoj!
Teatroj! En la lando de Verdi kaj Caruso!
Opero! Prima donna. Entuziasma publiko, kiu
atas arton kaj amegas muzikon. Romanoj. kiuj
fieras pro sia historio kaj kulturo. Jen mirinda
prezentado. Vibras la koro de iu vera italo. Jen
perfekta klini fino kun eleganta gesto. Ekstazo, en-
tuziastito. aplandegoj, . . denove, denove!
Mi ne malmulte fieris, ke en la Urbo Eterna mi
povis doni paroladon, nome al la junalistoj dc la
,,Stant pa Estera".
Floreno
la hejmo de Dante, la urbo de flo-
roj. a l iA gravega centro de artajoj de pasintaj jar-
centoj. Estas kolosaj galerioj en la tuta urbo kun
famaj pentrajoj, kies kopioj pendas en la hejmoj
de iuj landoj. Se.nnorabraj prekejoj kaj mirindaj
palacoj anka i tie, kaj vastaj placoj kun fontanoj
kaj turoj famegaj. Tamen estas pli do11.:a. 1a at-
mosfero' ol en la Rondo fiera. Estas atmosfero de
floroj kaj eterna ripozo. Kaj sonas muzike la lin-
io( Utila el la bulo de eiu Florencano. Kaj kiel so-
norda muziko sonas Esperanto el la buo de la ler-
taj italaj samideanoj. Jen la rivero kun la roman-
tikaj pontoj, sur kiuj iris la neforgesebla Dante.
Preska oni vidas la spiriton de la granda poeto
vagi tra la ntallargaj stratetoj pensante. Jen
sola kaj jen kun samideano mi faris ekskursojn
al verdaj montetoj, murmurantaj riveroj, al .kaste-
loj kaj monaliejoj en flora paadizo.
Poste mi direktikis al S. Marin la plej mal-
3 I5
granda respubliko en la mondo. alte en la itala
montaro. efurbo sur kruta montpinto. kaj kelkaj
vilakoj irka kia bazo. Ci estas atingebla per
aiitobuso (25 km) de Rimini e la Adriatika Maro.
Belega dutaga ekskurso. Sur areo de nur 59 kva-
dratkilometroj vivas trankvile 13 000 lokautoj. Ili
estas popolo treege fiera pro sia glora historio, pro
sia sendependeco de post la 4-a jarcento. Estas
malgranda arma paradizeto, vere inda esti defend-
ata kaj amata. Kaj e tie Esperanto havas sian
reprezentanton. afablall pastron s-ron Seltimio Ni-
eolini.
Venecio la plej unika urbo en Ia mondo. Sur
liaj sennombraj kanaloj veturas gondoloj kaj re-
spegulikas marmuraj palacoj. jen la Placo de
Sankta Marko, irkaita de belegaj palacoj. Jen IA
altega sonorilejo, izole staranta enmeze de miloj cla
sentimaj kolomboj. jen allogas la aelmirinda Prek-
ejo de Sankta Marko. fasado el marmoro kaj oro.
arkilektura miksaj() de stiloj bizantia. (rotika kaj
romana. Interne trovikas mozaikaj bilcregoj, mar-
moraj aliaroj kaj statuegoj. La efa verko, la Pala
d'oro' brilegas kun 1000 perloj valoregaj kaj pli
ol 1500 genatoj, smeraldoj, ametistoj kaj safiroj.
La Doka Palaco estas mirinda ne nur ekstere sed
anka interne. Venecio estus vizitinda jam sole pro
siaj marmoraj kaj oraj mirindajoj, pro la sennom-
braj palacoj, prekejoj kaj monumentoj. Sed kio
donas al tiu urbo kian apartan kaj unikan armon,
tio estas la kanala labirmto. Kun samideanoj
ekskursis al la Liclo. lamondfama banloko.
Denove brilis plenino b kaj invitis la akvo al
gondola veturo. Sen ia difinita celo mi glitis tra
diversaj kanaloj. sub pontoj kaj preter lumigitaj
palacoj. Mi revis pri iuj la aliaj gloraj. plenlunaj
noktoj pasigitaj en landoj romantikaj. en japan-
lando. Angkor-Vat, Bali, Hindujo. Cejlono, en
Egiptujo kaj Palestino kaj sur la Akropolo. Sed
216
jen sonis italaj kantuj al miaj oreloj, kaj ensor-
igite II I l enspiris la veneeian nunan! I kon.
Anka en Milano estas belegaj palacoj, muzeoj.
prekejoj. parkoj, galerioj kaj kasteloj. Oni ja ne
povas pensi pri Milano ne rememorante la imponan
1(atedralon de Milano. Sed Milano esence estas in-
dustria kaj komerca urbego kun u.nt, miliono da
lolantoj. Cii kuas en la mezo de la fuktodonega
lombarcla ebenaj. Venas el Milano plej bonaj
silkoj kaj salanto-kolbasoj.
En Milano min konstante irkailis afablaj sam-
ideanoj. D-r Canuto, s-roj Ink. Orengo. Ventura
kaj multaj aliaj estas grandskalaj organizantoj.
Tre multe mi kuis la privatan atmosferon en la
hejmo de la gesamid.eanoj Costantini. Parolado je
III vespere.
Estas en Italiijo 10 000 000 akreoj da vinberejoj.
kittj en 1930 donis 36 000 000 hektolitrojn da vino.
K reskas boncgaj olivoj, kallanoj kaj grandaj kvan-
toj da tritiko. maizo kaj rizo.
Fine mi faris belan ekskurson sur Ia romantika
1.ago de Komo. Sur blanka vaporipeto mi iris al
kiel ravo kuas sur centra landpinto. La
longega, sed mallarla lago estas irkailita de mon-
10i. sur kies deklivoj kreskas katanoj kaj dolaj
vinlieroj. Ekskurso kun samideanoj de Komo al Ia
kruta pinto de la Monto Brunate. Sub niaj piedoj
ktuZis unu el la plej belaj italaj pejzaoj. Sur el-
rigardeja lents mi travivis kelkajn tre gajajn
horetojti kun miaj esperantistaj amikoj. Kun glas-
eto da bona itala vino mi diris adiait al la sun-
k isata ita I it jo.
217
SVILANDO
Fine venis la plej granda gojmomento de mia
vojao: mi revidis Svislandon, mian unuan patr-
ujon. Ce la landliino en Chiasso envagoniis du
armaj dek-jaraj knabinetoj kun gaja babilado. lli
parolis .. . haltis mia koro por momento .. . ili ja
parolis la tipan dialekton de Lucerno Ia lingvon,
kiun mi lernis de mia patrino. Senvorte mi as-
kultis kun larmo en la okulo. Trosubite kaj ne-
atendite mi adis la lingvon tro proksiman al mia
koro.
Kelkajn jarojn antae mi estis forlasinta mian
naskilandon por viziti Amerikon. Sed USOTIO tiom
plais al mi, ke mi decidis tie farii civitano. Kaj
nun mi revenis Svislandon, e ne trovante mian
patrinon, ear anka i dume eklois en Kalifornio.
Do mi revenis kun tre miksitaj sentoj. Mi estis
edzigita al alia lando. Mi juris gin ami kaj pro-
tekti por eterne. Sed nun revenis al hejmo tre
kara, kiu donis al mi mian tutan edukon. Mi re-
venis kun similaj sentoj kiel filo dankema, kiu vi-
zitas patrinon por lin estimi kaj admiri.
Jen vidu, mia vagonaro jam flugas laillonge de
la Lago de Lugano. Lueg rve sehbn de Luganer
Seer diris la du knabinoj kun infana entuziasmo
pro la vere mirinda pejzag.o Ho, vidu, kiom
bela, la Lago de Lugano!", same kiel mi tion faris
en mia juneco.
Mi konas eiun vilaon kaj preska iun mont-
pinton, ar bicikle kaj piede mi kutimis vagi tra la
suna Tilino, la suda flor-balkono de la domo Svis-
lando. Mi e; lernis 'lian italan lingvon kaj amis la
popolon kun knaba entuziasmo. Mi sentis min, en
tiuj gloraj tagoj, kiel vera aventuristo, sur mia bi-
ciklo. Ho, dolaj rememoroj dekstre kaj mal-
dekstre. Ili flugas preter mia vagonara fenestro kaj
preter mia memoro.
urboj kaj vilaoj.
218
Jen pregejoturo kun la tipa malregula sonorila
muziko. Kampara knabino kun granda dorsokorbo.
Kaj tie salutas la vilao, kie anta dek jaroj mi
portis tro pezan 'aron por laca nialjunulino. En
sia hejmo i poste rekompencis min per dolaj vin-
beroj.
Si vivis ankora. Kiam mi rakontis al li pri
Angkor-Vat kaj Javo, i min rigardis, kvaza. mi
estus Ia originala Marko Polo.
En itala Svislando kreskas multaj vinberoj,
katanoj, figoj kaj floroj. Prosperas e oranoj,
citronoj kaj palmoj, kaj floras kamelioj, mintozoj
kaj flietnioj en miriga abundeco.
En Bellinzona, la bela kantona eefurbo inter tri
romantikaj kaj majestaj kasteloj, mi malaperis de
la esperantisto, horizonto. Mi alvenis por pasigi du-
semajnan libertempon en la hejmo de onklino. Sed
tro multa kaj ura estis mia laboro. La sukceso
de mia tuta eropa vojao dependis de miaj lum-
bildoj. ICK ilin promesis al la tuta esperantistaro,
kaj estis mia tasko plenumi ion. plej bone, la la
reklamo farita en Heroldo de Esperanto". Do an-
stata ripozi kaj promeni en la belega pejzao mi
laboris fervore en la malluma 'ambro. Mi preparis
liton da lurnbildoj de miaj negativoj. Dum lia du
semajnoj mi entute dormis nur tridek horojn. Mi
apenall sciis, u estas tago a nokto ekstere. Sed
estis laboro treege interesa, ar anta miaj okuloj
ree aperis la tuta mirinda vojao. Mia koro kaj mia
animo travivis denove la romantikon de Bali.
Angkor-Vat kaj de la Taj-Mahal.
Kaj apena mi finis, mi devis forkuri por fari
paroladojn en diversaj anguloj de mia naskilando:
Sed vojaante, mi vidis Svislandon dum tuta mo-
nato. Mi faris rapidan viziton al la pacpalaco de
Lokarno, kie kunvenis Briand, C:hamberlain. Stre-
semann kaj Mussolini por kuraci la malsanan
Eropon kaj kie en 1926 okazis konferenco de la.
219

estraroj de nia movado. Poste mi vojais tra la
altaj Alpoj de la Gothardo al la Matterhorn. Kie
ajn mi povis pari kelkajn horojn. mi grimpis al iu
montpinto. Zemutt estas unu el la plej romantikaj
vilaoj en la. svisaj Alpoj, kaj diversaj el la gloraj
montpintoj irkae Inin allogis al ielaj regionoj.
Oni ofte demandas min, kial la svisoj tiom atas
grimpi la. montojn. Estas multaj respondoj. Mi
personc pensas. ke estas tede, iam supren
Oni foje atas rigardi malsupren. En la stadiono
rivalas la konkurantoj, sed en la montaro iras jun-
ulo kun avo, kaj ili ne estas rivaloj. Monigrimp-
ado edukas ne nur al persistemo, kurago, memfido,
sed anka al sento pri respondeco. Se unu falas,
eble mortos iuj en la grupo. Sed el nulo da alp-
istoj mortas nur unu. Mortas pli da homoj en
usonaj stratoj a e en la lito. Kaj foje supre, ojas
la animo kaj kantas la koro.
Sube salutas dekoj_ da valoj, glaciejoj kaj lagoj,
kaj cento da vilaoj. Cirkaii ni levi/0s milo da aliaj
pintoj, rokaj kaj negkovritaj. Estas grandiozaj
vidajoj por la kamero. Vorioj ne sufias por pri-
skrii tiajn alpajn panoramojn. La Ilimalajo vid-
ata de Darkilingo estas belega, sed tro malprok-
sima. Sur la Gornergrat, supre de Zermatt, oni
preskait kredas, ke oni povas tui la majestulojn
kiuj brilas en blanka gloro. Inter la rokoj saltas
amoj, kaj sube en la abaroj vagas la kapreoloj.
Sur la herbejoj sin patas bovinoj, kaproj kaj
afoj. Al mia orelo venas la sono de tnalproksima
amanta rivero, de jodloj, alpokornoj kaj de bo-
vin-sono r i 10 j
Malsupre ni paas tra herbejoj tute flavaj a
ruaj, blankaj a bluaj, ar ili estas kovriloj de
floroj nareisoj a krokusoj. alporozoj kaj ane-
monoj kaj multaj aliaj. Logas edelvejsoj de sur
daneraj loketoj. Svislando estas vera Edeno, kiajn
kreskas la floroj, en la herhejoj kaj sur la arboj.
9)0
En iu arbo kantas birdoj. En iu vilao staras
pregejo. Alp-kabanoj, sunbruligitaj, invitas al ri-
pozo. Estas tonegoj sur la kaban-tegmentoj kiel
kontraventa protekto. Multaj centoj da fieraj
kasteloj salutas de sur rokaj altajoj.
Bovinoj sur iu patejo. Sed estas erara la
kredo, ke estas pli da bovinoj ol homoj. En Svis-
lando vivas preska kvar milionoj da homoj kaj
nur (111 kaj duona milionoj da bovinoj. Estas eraraj
la preska li niversalaj kredoj, ke estas nur montoj
kaj ke tuta Svislando estas nur fromagfarejo.
Estas multaj belaj kaj modernaj urboj, kaj neniu
k ulliim en la stratoj. Kaj oni ne portas la svisajn
ostilmjn, krom en la montaro e festotagoj. Por
veki la amon al malnovaj kutimoj oni arangas
kom nin Festojn. En iu urbo kaj vilako estas kant-
itrup04 kaj intiziksocietoj. Ne nur fromaon kaj
lignovizaojii oni faras en Svislando, sed anka
al 11111 famajn horlogojn, brodajojn, juvelajojn.
elektrajn lokomotivojn. turbinojn kaj ilispecajn
delikatajn mainojn. En la urboj prosperas fame-
konataj universitatoj.
Por la turistoj atendas hoteloj. luksaj kaj sim-
pinj sed iuj bonegaj. La hoteloj transira.s (le patro
ol filo kiel heredajoj. La svisaj hoteloj estas en la
tuta mondo konataj. Ne nur femduloj, anka la
arnase en la dimanoj kaj en la fe-
rioj. La montegoj kaj montetoj estas nerezisteblaj
magnetoj por la svisa animo. La svisa fervojaro
estas same konata. iuj gravaj linioj veturas per
elektro, kio estas aparte agrabla pro la centoj da
tondoj. Anka abundas atostratoj bonegaj en Ia
ebenajoj kaj sur la altaj montpasejoj.
En Berno, la historia efurbo. min salutis D-ro
Spielmann, tre malnova kaj kara amiko. kiu min
221
igis lerni Esperanton. Li ojis kaj videble fieris, ego la salono estis plenplena de miaj malnovaj
ke li estas mia Esperanto-patro. Mi mem de tiam konatoj, kolegoj, instruistoj kaj bankestroj. Trem-
fariis multobla paavo". etis mia koro, ar tio estis mia unua germanlingva
Mi fariS vizitojn kaj parte parolaclojn en ;e- parolad o post multaj jaroj. Mi estis vere surpriz-
nevo, Lozan.0 Friburgo, MOrges, Berno, Zuririo, Ba- ita. kiam mi adis la fortegan aplaMon kaj poste
selo, en la Jura-Montaro, en Langnau kaj eu legis en la gazetoj nur varmajn ladojn. Mia nask-
kelkaj aliaj lokoj. Sekvis mirinda ipveturo sur la ihindo min bone akceptis sed jam mi devis
Lago de Cienevo kaj vizito al la Kastelo Chillon. forkuri.
Kaj fine kelkajn tagojn en Lucerno, mia svisa
hejmurbo! Citi strateto estis konata. iun pinton
irkalie mi konis persone. Jen la majesta Monto
Pilato mia malnova amiko, kaj tie Stanserhorn,
Biirgenstock kaj Rigi. Kaj jen la bela promenejo,
la Leona Monumento kaj la turoj de 1 fortikaj.
Ho kiel dola estas tia revido! Jen veturo sur la
romantika Lago de la Kvar Kantonoj" al Vitznau,
Weggis, Brunnen, Gersau, al la Tell-Kapelo kaj al
la Riitli", kie la svisa konfederacio ckestis en la
jaro 1291. Kiel en fjordo la lago zigzagas inter la
krutaj montaj deklivoj. La okuloj vagas de la
verdaj lagobordoj kaj armaj vilaoj al abio-arb-
aroj, altaj patejoj kaj blankaj majestuloj. Kiam
subiras la suno, ruias la pintoj en mistera lumo.
Estas lin lumo, la alpa ardado", kiu restas en la
memoro de iu sviso en fremdaj landoj. Estas la
memoro je tiu alpa fenomeno, kiu kazas nostal-
gion en la svisa koro.
Kun la membroj de la Esperanto-Klubo de Lu-
cerno kaj Gersau mi promenis sur la pinton de la
Biirgenstock. Estis ekskurso tre bonhuniora
kiel diras la svisoj. S-ro lluber estis la
unua samideano. kun kiu mi siatempe parolis Es-
peranton. Similajn feliajn revidojn mi havis kun
la sinjoroj Liniger, Rotach, Pedrazzini Jayet. Vi-
tal-Vital, Sachse. Hammer Wynistorf, s-ino Blittig
kaj diversaj aliaj samideanoj.
Publika lumbild-parolado en niia hejmurbo. ei
estis tre granda sukceso. Spite de seuesperiga pluv-

222
).2 3
ENEVO
Kun granda scivolemo kaj antaojo mi veturis
al Gettepo, la sidejo de la Ligo de Nacioj kaj de la
Centro de Esperanto-movado. Kiel aspektos la
viro, kun kiu mi interanis leterojn preska iu-
tage de du longaj jaroj? Kiel min akceptos tiu di-
rektoro de ICK, kiu tiel modele organizis mian
mondvojaon tra 43 landoj ? ?
Haltas mia vagonaro. Estas kostumfesto en
Genevo. Miloj da homoj svarmas irka la staci-
domo. Sed jen venas s-ro Kreuz kaj min savas el
la kaoso. Kvankam iom ampleksa'`, li estas viro
ire clasta kaj vigla. Tuj ni iras al la nova oficejo
de la Internacia Centra Komitato, kvin minutojn
de la stacidomo kaj de la liphaltejoj, en n-ro 11
de la Rue du Mont Blanc, bela efstrato de Genevo.
Ne perdante unu minuton, ni tuj kune laboris. se-
rioze diskutante la multajn detalojn pri mia eropa
vojao.
Mi miris pri la amplekso de la oficejo, kisi estas
tute ne luksa, kontrae e simpla. Sed i estas vere
modele kaj praktike aranita. Por vidi detalojn,
necesas nur malfermi unu cl la plenegaj
-
kestoj. io Inontras la organizas talenton de la d i-
rektoro. Mi miris, kiel s-ro Kreuz per plej simplaj
kaj limigitaj rimedoj povas fari tian kolosan la-
boron. Regas ordo kaj nacio ie. Ciu serioza afero
estas rapide pritraktaia.
Estas laboro muldlanka kaj ofte malfacila en
Esperanto-oficejo. Estas necesaj multaj pacienco
kaj toleremo kaj granda kvanto da bonhumoro.
F-ino fuliette Baudin, la helpsekretariino, estas
afabla kaj tre laborema. Oni tuj vidas, ke i estas
el la skolo Kreuz".
Vere, s-ro Kreuz, mi uldas al vi grandegan
dankon pro via modela arano de mia mondvojao.
Neniu alia esperantisto a oficejo estus volinta fari
224
tian kolosan laboron. Sen vi, mia vojao ne estus
tiel bone sukcesinta. Mi vere miras, kiel vi, sidante
(;enevo, povis is la lasta minuto kalkuli kaj
brganizi paroladvojakon tra 43 landoj!" Sed venis
kun rideto la malakcepta respondo:
Multan dankon! Ne menciu tion! Mi nur faris
mian de%on. Multan laboron mi faris en mia hejmo,
vesperoj kaj dimane, ar la kutima oficeja
laboro ne lasis sufie da labortempo. Mi laboris
multajn vesperojn por tralegi viajn leterojn, ra-
prtoj kaj artikolojn, por pripensi kaj prepari la
regiondojn kaj por fari la ampleksan korespond-
fdon kun la naciaj societoj. Sed tamen, mi nur.
inri onian devon por Esperanto."
Vtre, kun liaj oferem.aj samideanoj e la kapo
ili ln movado, ja devas progresi Esperanto.
,
Vizitoj la Ligo de Nacioj, parkoj, preejoj,
al Ia Internacia Laboroficejo kaj aliaj vidindajoj
kun s-ro Kreuz a lia afabla edzino, kies gasto mi
estis. Jen la hejmo de s-ro Kreuz. Multflanka
biblioteko de praktikisto, kaj special-kolektoj de
s erion lingvisto. Kio mirigis min, estas la fakto
ke, post strea tuttaga laboro kiel profesia esper-
antiNto, li estas anka private plej fervora sam-
Itlefillo, kolektas polkartojn (pli ol 10 000 el 150
landoj). librojn kaj aliajn Esperantajojn. Ja e
korespinulas private kun fremdlandaj samideanoj
pri plej diversaj temoj. Lia hejma skribotablo pru-
VaS, ke li spirite laboras ankora en diversaj aliaj
ti poj pra k tika j.
-
Mi donis provan paroladon kun lumbikloj, por
kritikado dum tuta vespero. La konsiloj kaj
kritikoj okazis en plej sprita. ofte sarkasma, sed
iam en la bonhumora maniero de rejnlandano.
Vizito al la oficejo de UEA. Mi miris pri kia
oTandeco. Mi preska devus diri, ke i estas luksa.
l in tre afable salutis la oficistinoj kaj la direktoro
s-ro Jakob. La oficeja melianismo estas sufie ant-
Scherer 16
pleksa. preska komplika. La direktoro montris ai
mi la belan oficialan bibliotekon, kiu enhavas-
multajn valorajojn el la frua epoko. i ajnus esti
la efa fieraj de s-ro Jakob.
Mi petis rigardi Esperanto-pahorlokon. S-ro
jakob montris al mi lastan ekzempleron; sed li ne
diris, ke interne estis jam engravurita .,Universala
Esperanto-Asocio al 1.R. Scherer kiel memorajon,
encrsTo kaj Krakovo 1931". Mi revidis la belan
horloon en Krakovo denove. kiam i estis oficiale
prezentita al mi pro servoj faritaj al nia movado,
kaj speciale al UEA.
226
KONGRESAJ TAGOJ
KRAKOVO
En Svislando finigis la unua parto de mia mond-
vctjalo. lhan dek-monata vojakado tra Azio, Afriko
kaj Suda Furopo mi faris nur unu centon da parol-
dol. Samtempe nti studis kaj fotografis la 22 lan-
dojn 1, itititajn. Mi faris pli ol 10 000 fotografajojn.
bitio clo vojako efe por kolekti materialon. Venis
-
min ia momento por montri, kion mi kolektis, al
grandaj publikoj, sur arentaj ekranoj. Mi havis
invitojn el preska iuj landoj de Eropo. ICK e
ne povis akcepti iujn, ar mia tempo estis limigita.
ht la kvar lastaj monatoj de 1931 mi faris du cent
poroladojn en deko da landoj. Sed unue mi iris al
Universala Esperanto-Kongreso en Krakovo.
Svislando mi veturis tra Munfieno al Prago,
kaj post mallonga halto kun tre afablaj samideanoj
tni ekNeturis al Krakovo. Min akceptis arma kaj
energia pola fralino, kiu tuj min enpakis en ato-
mobilon kaj tnitt akompanis al mia loejo.
krakovo, iama rea metropolo de Polujo, pre-
ornts kristalite la malnovan polan ku lturon. La.
VaveUkastelo, la 41 prekejoj. 34 monafiejoj, 8 si-
nagogoj kaj alia j arkitekturaj vidindajoj pruvas la
Npiriinn potencon de la mezepoka. Polujo. Muzcoj,
universitato, parkoj, kaj ducent mil logantoj.
Ett la tuta urbo flirtis verdaj standardoj kaj
flagetoj. Preska 'iu restoracio, hotelo kaj vend-
ejo estis ornamita per verdaj steloj. E polieistoj.
tramistoj, kelneroj kaj kelkaj vendistoj parolis Es-
peranton. Sajnis. ke la tuta logantaro volas parto-
preni en la mondfesto de l' esperantistaro.
Kongresejo. Sur tablo en la akeeptejo kuras
eentoj da pakajoj kun la kongres-dokumentoj. Sur
mia kongreskarto staras la numero ..1". Krome ni
ricevas praktikan kongreslibron kaj belan gvid-
to 227
libron tra Krakovo. Ne mankas potoficejo. banko,
ltbrovendejo, bufedo. Jen min kore salutas la polaj
4 41111 ideanoj, la meritplena Prof. Bujwid, f-ino Lidja

/.aninhof, la afabla filino de nia majstro, la s-roj

lejzerowiez, Drelier. Hodakowski. Jen Julio
liughv, Jean Forge, la du konataj atoroj, s-ro
Bleir kaj la tuta trupo de Literatura Mondo".
)ion kelkaj tagoj anta la malfermo de la kon-

k m*4s funkciis rapidkursoj de Pastro Andreo Ce.

in evidente estas multe atata, ar li instruas per
kolo. iokolado kaj aliaj objektoj", kaj amuzis la
1mi/tolojn per gestoj de magiisto. Jen gesinjoroj
1briaker parolas kun Tiberio Morariu kaj lia
rinot juna edzino. Estas amikoj ie kaj konatoj.

I lotlian estas la 1-a de agusto, la tago de l' ma.l-

fermo 1 la kongreso. Dum la tago alvenas sam-
tdrion,j el iuj mondpartoj. Oni renkontas ilin en
hi kongresejo, en la stratoj. en la mankejoj ie.
Volas vere verda tumulto. iuj amike babilas, mal-
novaj geatiiikoj. kaj korespondantoj, kiuj vidas
unu la alian por la unua fojo.
Min salutas Ia tre kapabla prezidanto de ICK,
%14, John Merchant, kiu sendis al mi kurakigajn
Irterijii dum mia tuta vojao, kaj lia simpatia edz-
ino. Jen alvenas s-ro Ketiz, la ampleksa" direk-
toro de IR sk. Jen svarmas irka mi multaj aliaj
..entittentulor de nia movado, kies nomoj estas en
tiuj landoj konataj. Jen salutas, pasas, mankas,
trinkas, amuzikas an laboras la sinjoroj Steiner,
jako, Borel. Si li l'Iller. Prof. D-ro Kamaryt. Pastro
Font-Girtilt. Prof. D-ro Canilio, D-ro Pitlik. Miinz,
Karseli. Sehoofs. Braner. Stellaeci, Indra. Dahl,
Felikso Zamenhof kaj aliaj ja-ni antae meneiitaj.
jen estas la sinjoroj Suzuki kaj Katialiara el ja-
panujo. kaj oja revido kun la s-roj Christen-
sen. Kodil kaj Frost el Los Angeles kaj irka-
aj. li,'speranto sonas kaj fluas el eentoj da buoj
de diversnaeianoj. Estas vera abela zumado.

229
 Malferma kunsido en la salonego de la Katolika
Domo. Sur la podio sidas la efuloj, kaj malsupre
milo da aliaj samideanoj. Muziko, radio-disadigo,
paroladoj, salutoj, kurakigaj vortoj, entuziasmo.
aplatidegoj. Sekvas la Interkonatila Vespero, kie
oni dancas, renkontas pliajn samideanojn kaj faras
novajn amikojn. Mi multe ojis revidi s-ron
Slinger, kiu vojais kun mi tra granda parto de
Azi.o, sed restis en Javo.
Dimane okazis 'diversaj di-servoj kaj poste in-
aguro de Ia nova Strato de Zamenhof. Sekvis
vizito al la Vavel-Kastelo. komuna kaj multa pri-
vata fotografado. Gesamideanoj el iuj mondpartoj
volas esti fotografataj kun la mondvojakanta .,Spe-
ciala Delegito . Ili iuj min konas umtavide Mil la
multaj bildoj aperintaj en Heroldo". Multaj petas
mian atitogramon. Kiu viro kurakus rifuzi al
armaj ridetoj! Sed, jen venas juna samideano kun
tridek potkartoj, u mi eble bonvolus . .. Tamen!
Sekvis komuna ekskurso al la Wola-arbaro. Okazis
cetere diversaj koncertoj, konkursoj kaj eks-
kursoj.
Laborkunsidoj. Partoprenas iu serioza samide-
ano. Oni adas kelkajn vere interesajn kaj grav-
ajn paroladojn. Min aparte interesis la vortoj de
s-roj Kreuz kaj jun.g. Feraj fakuloj kaj spertuloj
en sia respektiva fako.
En Ia kadro de la Somera Universitato parolis
D-ro Pitlik, Prof. Kaitahara; kaj mi volonte sekvis
inviton anstataili profesoron, donante lumbild-pa-
roladon pri Japanujo kaj Bali.
Fakkunsidoj okazis iutage en iu angulo de la
kongresejo, por UEA, Heroldo, K. R., enerala Estr-
aro, kuraeistoj, instruistoj, Baha-anoj,potistoj,
virinoj, pacifistoj, Oomotanoj kaj multaj aliaj istoj
kaj anoj.
Jen la Tnternacia Kostumbalo. Frakoj, naciaj
kostumoj, muziko, dancado kun belulinoj el multaj
'30
landoj. Genjo, mia pala kongres-amikino. dancis
irinde.
Festivalo" estis la plej bela kaj vere unika
prezentado en la kortego de la majesta Vavelo.
Nol, rkestro. horo, fama kantistino; kaptantaj
polaj otelodioj flugas Al la steloj kaj penetras en
kaj koron.
1 41 1 iteratura Mateno estis tre sukcesa arano
kun (ia% eminentuloj sur la programo.
irito al Vieliclko (Wieliczk n), la fama salmin-
-
rjo kun 110 kilometroj da subteraj koridoroj en
rtnkoj. Subtera katedralo kun belegaj lustroj
rl krinialst salo, vere fabela bildo. kiam lurnigata
pvt elektro. Estas statuoj el salo. Estas subteraj
-
lawoi, kaj jen kolora salonego. Muziko, dancado,
profunde sub la tero. S-ro Kreuz en la
pori ti ripan kitelo kaj kun fezo-simila apo
inepektas uud nia arma hungara samideanino Ja-
kiel forka paa.o.
Mi multe atis la polajn mankajojn kaj frand-
aojn, speciale bodoinka (glacia supo) kaj pie-
rfjki Intirtelkukoj kun kremo). Kelkaj samide-
att4 kun delikataj stomakoj plendis pri la mank-
njoj, svd post mia longa vojakado jam
havis tre internacian stomakon. Ciukaze mi sentis
tuin bonege kaj felia en Krakovo dum tutaj dek
Itlynj.
i unun Kunsido. enerala dankado, gratuloj,
oraj ~(1111(4 telegramoj, kurakigoj. Emocia parol-
ofl de D-ro Felikso Zamenhof. Muziko. Larmoj
en ies okuloj. Fermo de la kongreso. ..is la re-
vido en Parizo!" diras iuj, }fore kaj unu al la alia.
Vivu Krakovo!" Vivu Esperanto!" Vivu!
Kongreso denove estis ti n ita.


FEST-ATMOSFERO a
o

EN POLUJO - N
E

Karavana veturo al Varsovio. Seshora vojai 0

tra belaj polaj pejzaoj. Gaja babilado en iu va-
gono. Eksonas kantoj; iuj estas feliaj, rapide -
d1 5ro
pasas la tempo. N j
Varsovio, efurbo de post 1395, estas hodia mo- j I o
derna metropolo kun unu miliono da lokantoj. Ne

7)
mankas la palacoj, teatroj kaj iuj aliaj belajoj de -= 7c7
z
moderna granclurbo. Kun grupoj, a sole kun f-ino E
d ro-
MariAka, nli vagis tra la kasteloj, parkoj kaj mu- D N CO

zeoj; vespere ni iris al belaj koncertoj nepre, en o 0 0 13

.E E.c
la lando de Chopin. ororoo

Komuna vizito al la tombo de Zamenhof. Ni ts

surmetas niajn apelojn, la la hebrea moro. La 5 121'

poeto Belmont faras la efan paroladon. S-ro (2-5

Kreuz imprese parolas por ICK. Sekvas la repre-
zentantoj cle dudek diversaj nacioj. Granda amaso
da gesamideanoj premikas sur la malvasta loko. N
-x 1=
Estas neforgesebla ceremoti io. - 6
Sekvas solena malkovro de la memortabulo e .2-0
la domo, en kiu nia majstro laboris. Ni.vaj parol-

D
adoj kaj kantoj; Adamo Zamenhof. Filo cle Ia
.

majstro, al ni montras la ambrojn, kie D-ro Za- C s b co

menhof senpage kuracis malriulojn. io faras -1> 11

-
grandan impreson. =75
Vespere sekvis interkonatika vespero en kafejo.
-
111
7):7>"
Muziko, clancado, gaja babilado. Okazis enerala (

E
kunveno en la Urbodomo. Jen Lid ja Zamenhof:, la
de iuj atata filino cle nia majstro. senparole donis 2 :3+
11,1
al mi karton. Estis invito al taso da teo" en la La-
2. 2
menliofa hejmo, domo 41 en Ia Kr6lewska-strato. , .0

jam estas la 5-a horo. Alvenas kvindek bone 25

91!
konataj samideanoj el plej d i versaj landoj. La fa- 0

milio Zamenhof: Leono, Felikso, Adaino, Lidja kaj

Sofja, zorgas pri nia komforta kaj nin regalas per

(l) [1.1
9-5)
933
kukoj. teo kaj diversaj delikatajoj. Mi nur be-
daris, ke dume ankail mortis la vidvino de nia
majstro, kun kiu mi havis la felion paroli cn
Nurnbergo. Ni vidas multajn Zamenhofajn relikv-
ajojn, oran medalon, lian skribotablon, librojn.
Adamo montras al ni filmon de la Krakova kon-
greso. Kaj, subite, en la mallumo, kvazari rcaper-
anto, viditis D-ro L. L. Zamenhof. Kun libro en la
mano la majstro parolas al ni, kun oratora gesto,
kun entuziasmo, fervoro kaj amo. Estas silenta
filmo sed ni iuj bone komprenas, kion li estas
diranta. Kun emocio kaj kortuo iu el ni faras
firman rezolucion labori por Esperanto kaj, tiel,
por la interkomprenito de la homaro. Mi estas
certa, ke tiu invito restos neforgesebla travivajo en
la memoro kaj koro de iu partopreninto.
Jen venis mia sola, vera libertempo dum mia
longa vojao. Unu semajnon en la hejmo de la tre
afabla s-ano Prabucki, potestro de la pola urbeto
Milosiarv. Mi vere urbo bezonis ripozon kaj estis
tre kontenta ricevi tiun i inviton de la familio de
mia malnova korespondantino Rutka. La tuta fa-
milio zorgis por mia komforto. Mi pasigis kelkajn
tre kojigajn tagojn en la pola kamparo. Dum la
tuta tempo mi faris nur unu paroladon, nome cn la
-
kastelo de la nobela familio Kocielski al dudek
personoj, de la oka is noktomezo.
Tro rapide mi devis forkuri al nova laboro. Mi
flugis tra la pola kamparo al Bialistoko. Mi re-
memoris la vortojn cle s-ro Merchant en Kra-
kovo :
Iam Polujo vidis glorajn tempojn: iam 11;-,i
staris sur la sama tupo kiel aliaj landoj. Venis
tempoj mizeraj, kiam poloj suferis sub la feraj
kalkanumoj de fremduloj, kiam al poloj estis mal-
permesite paroli sian. lingvon. Tamen hejme, mai-
antail siaj pordoj. ili parolis pole kaj en la koroj ili
pensis pole. Tial Polujo ne mortis. sed vivas kaj
14
-
vivos. Tial Kiu jo. neniam tute konkerita, revenis
en gloro . . ."
llialistoko! La naskiAuro de Zamenhof! Grupo
da samideanoj min kondukas al la Zamenhof-nask-
itdmo, e la Zamenhof-strato en malria kvartalo.
Malnova kaj malofta ligna domo kuri primitiva ar-
kitekturo. kurbitinta tuparo kondukas al
la supra, sutegmenta etao en la iom mizeran lot-
tion. Mi vidas la dormoambron, en kiu naskitis
In innjottro la 15-an de decembro 1839. Estas emocia
momento. Mi faras enskribon en la Oran Libron
knj fotografas fervore. Mi vizitas la Monumenton
de Zamenhof, la vojevodon kaj aliajn ailtoritat-
illjn. Estas multaj vidindajoj, sed . .. ,,Mi devas
ekveturi norden".
ti-ro Sopiro protestas. Benjo protestas. Pro-
tentan Genjo kaj multaj aliaj armaj samidcaninoj,
is nun min fidele akompanis. (Kelkajn tagojn
antae ili estis ludintaj Esperantan opereton nom-
bati: Ho tiuj fremduloj!") Mi insistas. Ili insistas.
8-ro Sapiro koleretas. La belaj fraillinoj armas
per nerezisteblaj ridetoj. Ho tiuj fraillinoj! En
llinlistoko estas multaj. fervoraj, belvoaj kaj
vekaj samideaninoj. Kaj, ho, kiom muzike ili pa-
rolas Esperanton! Nur ankora hodia vespere!"
-
ili ripetadis. Kaj mi malforia, senarmila fralo
. kion mi povis fari? Nu bone, sendu tele-
.
:mit:ion irl Rigo, ke mi malfruitis kelkajn horojn!"
eertnanko. Baro, obvajanki kaj frandajoj. Ves-
pere mi faris paroladeton. La arma Genjo kantis.
(Iuj kantis. Estis gaja vespero is la tria horo
matene, kiam mi envagonitis kaj kun granda be-
daro forveturis.
'35
AL LA ORA NORDO
Kaj nun, subite, rekomencigis serioza laboro.
Pasis la kongresaj tagoj. Pasis la amuzoj. Anta
mi estis grandegaj distancoj kaj granda laboro.
jen estas jam Latvio. lando kun du milionoj da
loantoj, kiuj parolas lingvon proksiman al san-
s k rito. Kvarono de la lando estas kovrita de arb-
aroj. Piko, la efurbo, estas grava komerca kaj
industria urbo kaj kultura centro. Kastelo, Bastiona
Alonto, pregejoj, opero, parkoj. La turo de la Petro-
prekejo estas la plej alta ligna turo en la mondo
(115 metrojn). Vizito al la imponega Frat-tombejo
por la baialintoj en la libereca milito. Tre afablaj
kaj gastamaj samideanoj: Indra, Libers, Dvariono-
vie'. Grots kaj aliaj. Parolado kaj ekveturo norden.
Estonio estas alia lando kun multaj arbaroj.
Dum 13-monata heroa batalado la estonoj sin liber-
igis de Rusujo. Kaj havante sendependecon, ili
dividis la grandajn bienojn de german-devenaj
nobeloj en 50 000 bienetojn (en Latvio en 100 000),
kiuj nun formas la spinon de la prospereco de la
lando. f artu estas la kultura centro kun fama uni-
versitato. Tallinn estas la komerca kaj politika
efurbo kun konsiderinda industrio. Frumatene
mi alvenis. Atendis multaj gesamideanoj. Komuna
dimana ekskurso al la marbordo.
Estras la iam vigla fralino Helmi Dresen. Ves-
pere parolado. Mi uis grandan gastamecon kaj
belpemon de s-roj Brauer, jaanisto kaj multaj
aliaj. Lunde min gvidis la fraillinoj Herta kaj
Erika Viidas. du estonaj blondulinoj. gajnas, ke
iuj estoninoj estas bele blondaj kaj armaj.
Tallinn havas imponan kastelon: prekejojn, tureg-
ojn kaj ardenojn. Miaj gvidantinoj al mi rakontis
kortuajn legemlojn pri la reo Kalev kaj la fidela
Linda.
Esperanta kunveno en tre belaj salonoj. La
236
..Viva Gazeto en praktiko tre interesa progra-
-
110:71,
1
:
Ekveturo al Finnlando sur
sr la ipo Suomi".
Ilt I inki, la efurbo, estas bela kaj treege pura
tII} lando kiu estas mirinde organizita. El la
,; milionoj da loantoj 700 000 estas oreranizilaj en
1000 kooperativaj societoj, kiuj kontrolas iun ko-
mercan aktivecon. La sinjoroj Setlil, Kostiainen
kaj aliaj min gvidis kaj gastigis dum tri-taga rest-
o
N itito al la Subiela Muzco, kie oni vidas iun
41rialon de la kampara vivo. Estas treege praktika
kat t interesa arano. Tutaj vilaoj kun pregejoj kaj
iu ero estas atentika, portita el la nordaj
nrbaroj. Infan-laktbotelo el bovina korno, masiva
dot-kesto, piniloj. bankuvo, mueltonoj, grandaj
fornoj. Estas bonega ideo, tiuj liberacraj muzeoj,
kiajn mi cetere vidis anka en Svedlando. S-ino
I donacis al mi belan finnlandan tranilon,
kiun ili nomos puko.
Bano en sauna, kiel nomias la tipa finnlanda
olvithattejo. Post kelkminuta vitado mi estis vipata
de energia servistino per foli-kvasto el branoj de
betulo. Sekvis ioma nakado en bela baseno, kaj
Gluon hora dormo. Mi sentis min pl i bone kaj pli forta
oNt lin refreiga finna bano.
Norden tra Finnlando al la Ora Nordo. Ek-
zakte 48 horojn en la vagonaro. Sed estas bonega
la vagonaro kaj arma la pejzao -- en la Lando
(Ie 11i1 Lagoj". Estas lagoj ie kaj grandaj arbaroj,
kaj multaj rapidfluejoj, kiuj aiimas kaj brucgas
kaj alten prueadas. Tutaj 11% de Finnlando estas
lagoj kaj 62% estas arbaroj.
Norde de la Golfo de Boinio nii eniris Svedujon.
Balda nii veturis tra la regiono, kie ankorail ho-
dia miloj (la laponoj vivas nomade kun siaj
boatoj. Dum. vintro ili. logas en la rnalaltaj arharaj
regionoj, kie sin patas la boaaroj. printentim
ili migras al la alta montaro, kie ili restas dum so- kiam la suno dum multaj semajnoj tute ne aperas
mero por eviti la varmegon, la moskitojn kaj kolojn. ouper Ia horizonto. Kiam mi veturis en tiuj mal-
La lapona lingvo estas parenca al la filma kaj laraj, sed longaj fjordoj, inter rokaj montoj, kiuj
estona. Ili vivas en tendoj somere, kaj vintre en krutege sin levas, 1500 metrojn, mi sentis strangan
lignaj dometoj ofte kovritaj per tero, kiuj aspektas gfijon en mia animo. jen kun la sama verda stelo
kiel grandaj abelkorboj kaj kiuj estas treege la- rrri vojakis de Ia tropika Edeno cle Javo al la arkta
celaj loejoj por la regiono, kie kuas alta neo de nradum en la Norda Norvegujo. Estas beleco en
septembro is aprilo. La laponoj havas tre prak- tuta mondo; kaj en amba ekstremoj vivas salti-
tikn jit Harojn kaj vestaojn el feloj. Oni vere miras klinoj, kiuj parolas la lingvon genie eltrovitan de
pri la iuspecaj tendoj, ingoj kaj lraniloj el osto 1.nonvadsol. Vespere denove, kiam mi vidis la Nor-
kaj korno. La laponoj estas etnografie tre interesa don Lumon, rrriojegis, ke la sorto al mi permesis
popolo. vido liajn miraklojn. Konscie mi uis la belaojn
Anta tridek jaroj estis tre malfacile viziti la dr Io ()rn Nordo, ar tro balda mi ja devis forkuri
nordajn partojn. de Svedujo. Sed por ekspluati la kaj vi tiri suden.
kolorajn kvantojn da bonega fero, kiuj trovias en
la mezo de Laponlando, oni konstruis fervojon. En
Kiruna kaj Malmberget oni ekspluatas febre, tage
kaj nokte, per pulvo kaj kolosaj gruoj. Longaj va-
gonaroj kun disfrakasita ereo -veturas tra la alta
montaro al Narvik. urbo en mirinde-bela fjordo de
Norda Norvegujo. La Golfo de Botnio glaciias en
la vintro, sed la multe pli nordaj fjordoj e Narvik,
dank' al la varmaj marfluoj Golfsirom, neniam
glaciias.
Narvik estas urbo. kullania en la mezo de fjorda.
labirinto, proksime al la 70 de norda latitudo. i
estas la plej nordo fervoja stacio en la mondo. Coj-
egis mia koro, kiam en tiu arkta paradizo, en la
Lando de la Noktomeza Suno min salui is grupo
-

da samideanoj. E tie mi devis fari paroladon. Pri

la varmegaj Siamo kaj Javo ili volis adi. Estis
malvarme, kaj miaj gastigantoj pruntedonis al mi
aldonajn mantelojn. DUM ekskurso al bela naj-
bara vilao mi portis tri mantelojn, unu sur la
alia. Niaj gastigantoj certigis al mi, ke oni povas
nai en la fjordoj. Sed neis en tiu 30-a cle agusto
de 1931. La tempo de la noktomeza suno jam pasis,
kaj alproksimiis la tempo de la longaj noktoj,
(>38
239
SALTEGOJ TRA ECIROPO
Komencikis salta vojao. d ti foje I ra tuta 0
Eropo: de la fjordoj de Norda Norvegujo denove '0
c
al 1,1 turka landlimo kaj de tie al la atlantika mar-
bordo de Francujo. Por fari 200 paoladojn en la C;
daro de la sekvantaj kvar monatoj mi devis vo-
jai preska iutage kaj ofte dum la nokto, 4-5000
kilometrojn monate. Laboro. laboro, .paroladoj,
grandaj publikoj. Min kaptis granda entuziasmo. c
CJ

Antaen, antaen! Cu mia sano eltenos? demandas 0

c
~vojaj satnideanoj. Devas! Mi ne havas tempon
por esti laca a malsana. Malofte mi havis tempon o
por ekskursi a e nur rigardi la urbojn. Do mia E 73'
vojao tra Eropo povas esti nur tre resume ra- cY'
kontata. o

Paroladoj en Kiruna, Malmberget, (0

0
iole, Uppsala. Ciulage en alia urbo.
Gi 0 ,,"3

Uppsala, la historia universitata urbo, havas im- 0

ponan katedralon. E en Stokhohno mi povis resti E
nur unu tagon. Tie mi ojis renkonti s-ron Maltn-
gren, kiu modele organizis mian svedan vojaon. 2 -2
Rektoro Jansson helpis al mi prepari radio-parol- z -20 1:
adon por tutsveda disadigo. S-ro Johansson kaj az o
aliaj samideanoj montris al mi la efurbon tiom, 111.2
kiom estis eble en du duontagoj. La nova urbodomo
estas grandioza kaj belega; sed fakte la tuta metro-
ca
polo estas mirinda kun siaj majestaj palacoj, ..
kasteloj kaj turoj, kiuj sin respegulas en Ia multaj fe

lagoj kaj riveroj. S-ro redaktoro Nylen min akoirr- c

C9

panis en la vagonaro dum kelka tempo. 0

Sekvis paroladoj en Eskilstuna, Norkiiping,

Linkiiping kaj ()rebro, urboj kun belaj kasteloj,
parkoj, minoj - , ulmoj, tilioj kaj felia popolo.
Multaj arbaroj, 60% de Svedujo.
Norvegujo denove. Alveno en Oslo post nokta
vojao. Belega efurbo fondita en 1060. Oslo kuas
e la fino de longa kaj arma fjordo. Anka i tie
gesamideano . koraj akceptoj kaj festenoj. Al Ber-
gen! Longa dumnkta veturo kun s-ro kapitatn>
Bugge-Paulsen. Bergen estus sendube Ia plej ro-
mantika grandurbo en la nordo, kuanta en gran-
dioza fjorda pejzao. Haveno plenplena de iu-
specaj ipoj. Norvegujo estas la plej grava fi:-
kaptista nacio en la mondo. Domoj tre malnovaj,
mallartaj kaj dense konstruitaj kiel en vera.
liansa urbo.
Reveturo dumtage, tra alta montaro al Oslo. Ra-
dioparoladoj en Osto kaj Bergen, kaj bone vizitita_
lurnbildparolado en la salonego de la Nobel-Insti-
int de Oslo, kie estas disdonataj la Nobel-premioj
pro packlopodoj.
Returne al Svedujo, kaj darigo de la vojao..
Paroladoj en Uddevalla, en la grava kaj bela ha-
venurbo Gbteborg, en Boras, Lidkiiping,
Lundsbro Karlskrona, Lulu!, Ystucl, Trelle-
borg, ICiilsirr gborg kaj, fine, en Malmii. Estis tre .
zigzaga vojo. Sed iu detalo estis tre zorge aran-
ita. ie samideanoj. La svedoj kaj norvegoj am-
ba estas iom aristokrataj. Sed la samideano estis
al mi ekstreme afablaj..11i min akceptis kvaza mi.
estus fama ambasadoo. Gastigado en privataj
hejmoj kaj e multaj fesienetoj. Svedujo kaj Nor-
vegujo estas veraj abeluloj de aktivaj samideanoj.
La siaj nomoj, ili iuj ajnas esti riveroj, filoj,
branoj. montoj. kampoj a arbaroj: Astriim.
Otierfors: :Bengtsson. Olsson, Nilsson. Svens-
son. Hansson, Andersson (en Norvegujo: Johansen,
Eriekseu, Arnessen, Rokkan); Agrcn. Sjiigren,
Malitigren: Viberz, Osterberg, Rutberg;
Weiland, Ahnfeldt, Bjiirkstrand. Bergstrand, Al-
strand: Carlbom, Lundquist, Roesel.
Torbjiir, kaj inultaj aliaj.
Jen estis la fino de mia vojao tra Skandinavio.
Dum tuta monato .mi faris paroladojn. 31 en 30
lokoj: mi kontakii z kun 30 Esperanto-kluboj kaj 23
, Do, mi estis en Germanujo en la lando de
242
IJEA-delegitoj. Aperis proksimume 300 kontrolitaj
gazetartikoloj kaj certe multaj nekontrolitaj. Sed
tio estis nur la komenco de mia tra-etiropa saltado.
En Ditnujo mi restis nur du tagojn. Mi vizitis
K openbagon kaj faris paroludon en Holbiik, la. in-
vito de s-ro 1 Jansen. F-ino Blicher min gvidis tra
la tre bela t.efitrbo. kiu estas modernega metropolo.
Vojata lite al l llbiik, mi admiris la bele kulturitajn
kampojn. Dantijo produktas kaj eksportas gan-
dajn kvantojn da butero, fromao, ovoj kaj best-
nutrajoj. Same granda kiel Svislando, la arto kaj
logu:Haro, la lando estas anka same bone organiz-
ita politike kaj ekonomie.
Al Gerninnujo per aeroplano. Por ebligi unu
plian roladon en Liibeck, mi flugis de Kopen-
ling() trans la maron. Estis agrabla ano de la iu-
taga vagonara vo atado. Tamen, anka en la
t kia j altecoj mia skribmaino klakis preska kon-
stante.
(..:e la flughaveno atendis kaj helpis min s-ro
Selme. Kvankam mi havis kun mi altvalora n
111)11111 i1 /i I t kaj :filmojn, mi neniam devis pagi unu
voln (la doganimposto, ar la saraideanj klar-
igis kaj garantiis, ke mi ion denove re-eksportos
rl la lando. En kelkaj landoj mi e ricevis senpag-
iajn fervoj-bileto n de la registaro. kaj aliajn fa-
%rojn. (intik' al la klopodoj de lokaj samideanol.
Ofte oni volis inspekti lumbildojn, por kontroli. .(1
eble ili enhavas nedeziratan propagandon. Tamen,
kontroli 4 000 lumbildojn povus forpreni tutan se-
majnon. kaj en tiu tempo mi devis fari Bekon da
paoladoj. Sed felie la samideanoj ankart en tiu
rilato garantiis kaj ion glate arantis, tiel ke mi
ian( en la sama tago povis paroladi. Vere, mia
verda stelo estis mirinda losilo. universala pas-
porto. kiu validas en iuj landoj de la mondo sen
antaa vizado.
17.
243
Goethe, Wagner, Beethoven, Bach kaj multaj aliaj
grandaj kaj inondfamaj spiritoj. Hodia vidia.s
moderneco en Germanujo, ie, kaj progreso en la
mezo de mezepoka 1:armo. La Hansaj urboj en la
nordo, Ko/onjo kun sia mirinda katedralo, la Rejno
kun la romantikaj kasteloj kaj ruinoj, Nurnberg:)
kaj Breslao, la du plej mezcpokaj grandurboj en
Gcrmanujo, Er f urto, la Luther-urbo; Bochum,
Plauen kaj Chernnitz kun siaj grandaj fabrikoj,
Dresdeno, la elirpunkto al la Saksa Svislando; Ber-
lina la iinponega elefurbo kun mirinda sistemo de
fervojoj, gloraj palacoj kaj placoj, kun sia fama
avenuo Unter den Linden" (Sub la tilion kaj
aliaj mirindaj strategoj, Potsdamo kun sia kastelo
Sans-Souci" kaj mirinda ardenego; Lejpcigo, la
eropa centro por libroj kaj feloj. Cio pasis anta
miaj okuloj kvaza filmo ekstreme interesa.
Paroladoj en rapida sinsekvo en Liibeck, Ham-
burgo, Miinster, Bochum kaj Kolonjo, plej ofte an-
ta grandaj 1:eestantaroj, 500-800 personoj. En
Kolonjo okazis la 25-jara jubileo de la Esperanto-
klubo kaj kongreso de la Rejnlanda-Vestfalia Es-
peranto-Ligo (Re-velo). Mi tie spertis iom de tiu
rejnlanda gajeco, kiu estas famekonala en la tuta
mondo. ajnis, ke la terura ekonomia krizo ne suk-
cesis rabi de la rejnlandanoj la ennaskitan spiriton
de hejmema gajeco. Post tri paroladoj en la sama
tago, anka mi povis permesi al mia koro ui dum
kelkaj vesperaj horoj senliman gajecon. Mi dancis,
dancis, dancis, kun multaj belaj fralinoj kaj sin-
jorinoj Anjo, Manjo, ka j dudek aliaj.
.

La postan matenon la Ufredaktoro Teo june

min /vidis al la presejo de sia .,Heroldo de Esper-
anto' . Mi miris pri la malgrandeco de la laborejoj;
sed ne mankis modernaj mainoj, bonega organizo,
granda stoko da libroj kaj adinirinda entuziasmo
inter iuj kunlaborantoj. Tie agis s-roj Berger,
Goppel, Wieland kaj la aliaj kun laboremo, kvaza

244 245
ili mem estus la posedantoj de Heroldo". do
estas la organizo. kiu nun jam en la dek-kvara jaro
kun absoluta reguleeo presas kaj dissendas la litt-
semajnan, grandforma.tan kaj bone ilustritan Es-
peranto ju rnalon!
-

Post kelkhora halto mi devis jara denove rapidi.

Paroladoj en Duisbug, Homberg, Heilbronn Nurn-
bergo, Platten, Chemnitz, en Dresdeno kaj irkaiiaj
urboj Nossen, Riesa, Grossenhain, Radeberg,.
Sekvis rapida vojao tra Berlino, norden al la Balta
Maro; paroladoj en Stetino kaj Potsdamo, rapide
suden denove por paroladi en Zillau, Freiberg.
Lejpcigo, Erfurto kaj Wetzlar. Fine restis al mi tri 11
tagoj por ripozi en la hejmo de D-ro Walter Lipp-
mann kaj lia bonkora kaj kortue zorgema edzino
kaj arma fileto.
Fakte en tuta. Germanujo mi kuis eksterordi-
naran gastamecon, spitc de la granda mizero, kiu
regis en la lando. Mi povus plenigi tutajn du pag-
ojn per nontoj de samideanoj, kiuj min regalis kaj
helpis per konsiloj kaj informoj por mia iurnalista
laboro: Sinjoroj kaj gesinjoroj 13-ro IVIZibusz, Mi-
nor, Biinemann, potkonsilisto Behrendt, Prof. D-ro
Dietterle, Habellok, Benncinann, Karseh, Konsulo
von Frenekell, D-ro Dohler, Naumann; D-ro Or-
thal, Int. Konsil. D-ro rektoro Krieger.
Westphal, Stein, Wingen, junker, Kurth, Markatt,
Hillseher, bankisto 5-ro Arnhold, D-ro Feder,
Schallenberg, Schen, Freund, Brcnken, Epstein,
Radecker, Bachmann, Etzold kaj du cent aliaj.
same konataj, same bonkoraj kaj helpemaj ger-
manaj samideanoj.
En Lejpcigo .mi faris mian 200-an paroladon en
mia 400-a vojagtago. Dum la tri-semajna restado
en. Germanujo mi faris entute 38 paroladojn kaj
nur 13 mallongajn urbvizitojn.
Cerioslovakio! Mia tria vizito! Estis dank' al
esperantistaj korespondantoj kaj dank' al Esper-

246 247
Liniaj varbfolioj, ke ok jarojn pli frue mi estis
logata al la romantika efurbo Prapo, al la famaj
banlokoj. al la popolo kun interesaj moroj kaj bcl-
ega.j kostumoj. De post tiu unua vizito mi multe
ladis la belan landon en paroladoj en Ameriko kaj
Eropo.
Celloslovakio estas eble la plej efike reklamata
lando en la mondo. per ekstreme .belaj varbiloj kaj
gvidfolioj. Sed la varbiloj estas pravaj. Ceho-
slovakio fakte estas ekstreme bela lando kun siaj
urboj, montetoj kaj altaj montegoj, kun siaj pro-
fundaj kavernoj, majestaj kasteloj kaj cento) cla
mineralaj fontoj.
;erioslovakio estas facile atingebla. De iuj an-
guloj de Eropo, rektaj vagonoj veturas al Prago
kaj tra la pitoreska nova resput)liko, kiu en vero
estas ideala feriolando. Tamen i tiun fojon mi ne
venis por libertempi. sed por labori, por fari parol-
adojn en iuj anguloj de la lando, la kvarsemajna
program. plej modele preparita de s-roj Ginz kaj
Prof. Scholze. jen mi paroladis en Asch (AA), Ma-
rienbad (Marianske Lzne.). Pilseno, Teplitz-Sehii-
nau (Tepliee-Sanov). Leitmeritz (Litomeriee), Rei-
chenberg (Liberec), Ilohenelbe (Vrchlabi), en 1.a
:e rbo Prago (Praha).
Ho, kiom mi ojis revidi la Patrineton Praha"!
Dum promenoj tra la malnovaj urbopartoj kaj
trans la historiajn pontojn, al la Kastelo thadany,
al la belaj monumentoj, al la Pulvo-turo kaj multaj
Iliaj, al diversaj palacoj kaj cento cla aliaj vidind-
ajoj oni facile komprenas, kial Prago estas nomata
Vivanta Muzeo de la Mezepoko - , Cent-tura
Urbo" kaj ..Arkitektura Poemo".
Okazis ojaj revidoj kun malnovaj konatoj kaj
amikoj (Nyvlto.. .14romada, Echiner. BareAov,
Herzigovi. littsir kaj aliaj). S-ro Eehtner multe
laboras por la blinduloj. instruante al ili Esper-
anton kaj redaktante la brajle skribitan blindulan
248
gazeton Aror". Esperanto estas granda fonto de
gojo por la blinduloj. Blindula klaso estas tre in-
teresa: kun tiom da fervoro kaj anima ojo ili
lernas. Mi nur bedaris ke .mi ne povis pli longe.
re:dadi. Tro balda mi devis forkuri, duan fojon
al Pilseno. kaj poste al Kladno, Mlachi Boleslav,
nichevo, 11radi;te kaj Ilradec Krzilov. Paroladoj
iv. gasto:tiaj samideanoj kaj lertaj tradukantoj de
miaj esperantlingvaj paroladoj. Sallego al Breslao
por unu vesperparolado kaj darigo, la postan ta-
gn. en 6.1ioslovakio.
Sk% i, pluaj paroladoj en Brno, Prostejov, 010-
mut., .1Ioranska Ostrava (Miihrisch-Ostrau) kaj
(vsky (Tsch. Teschen). Nova salto tra
.
ovngoi regionoj, preter la majesta Tatro-monteg-
41r0 al la nialproksima historia urbo Koice. En
Olomoue kaj Kolice okazis la rekordoj de Cello-
slovak io: en amba urboj 1300 personoj venis al po
du publikaj paroladoj. Fina saltego denove preter
la 'Patro-montaro al Bratislavo. Ne nur gastamaj
ili estis la multegaj samideanoj elt iuj urboj;
ili e superAutis min per donacoj, enaj specialajoj,
libroj kaj valoraj informoj (Sklenka, Kudela,
Matny, Neuzil, Taub.mann, Krysta, Heiken.w5.Ider,
Fridrich, Prof. D-ro Kamarvt, Prof. Jukl, familio
Pyllottn. Biero. Beck, T-TIttb, Prof. Metzner,
Prot . . Muratli. Kreibich, Bad.ura, amla, Baroch,
llollerung kaj kelkcent aliaj). Fine la statistiko:
40 paroladoj dum kvar semajnoj, en 19 urboj.
En Astrio mi restis nur 12 tagojn. Anka
Astrio fieras pri sia miljara kulturo, pri siaj mir-
indaj pejzaoj kaj vinberejoj. pri sia. Danubo kun
multaj pentrindaj kasteloj kaj glorindaj abatejoi.
Iam Vieno estis -urbo mondfama pro sia gajeco, sed
nuntempe regas sufia malgojo pro tro longa eko-
nomia stiferaclo. Preska iuj samideanoj, kiuj min
salutis, bone reprezentis la log . antaron. Vizaoj gra-
vaj kaj solenaj (Ilovorka, Steiner. Matejka. Cech),
249
sed jen tamen kelkaj ridetoj de la nerezist-
ebla MinuAka Mantel, de Thea kaj Grete.
Spite de la malapero de ia iama gajeco, Vieno
ankora brilas kun siaj multegaj belaj arkitektur-
ajoj, kun siaj mirindaj parkoj, palacoj kaj kaste-
loj, kun sia impona, zon-avenuo Ring" kaj aliaj
belaj strategoj. Ankora estas la mirindaj muzeoj
kun grandega abundeeo de art-trezoroj. Vieno
fieran pro kaj pri siaj imponaj modernaj loldom-
egoj, en kiuj loas 9% de la tuta lolantaro. En
Vieno funkciis bonege la Laborkomitato de la
Vienaj Esperanto-Societoj". S-ro Hovorka Aajnis
esti la inspira farto de la tuta arano. Per speciala
nova gazeto li reklamis kaj propagandis miajn pa-
roladojn kun miriga sukceso. Ce la Urania Popol-
Universitato la salono estis plenplena; c la Aka-
demia Gimnazio la parolado devis esti ripctata en
la sama posttagmezo (du-foje 700 personoj), kaj ta- Akcepto Ce registaral atoritato' astriaj
5-ro Scherer kuri s-ro registara konsilisto Sleiner (dekstre) fte sekcia
men 500 personoj devis esti resendataj de la po- (maldekstre) de la astria registaro, guste anta la vizito
celo

lico . . Krom tio mi faris paroladon el Radio-

.
al prezidanto s-ro Miklas

Wien", kvar aliajn publikajn kaj du internajn pa-

roladojn, entute dek en kvar taga restado. Vere mo-
-

dela organiza laboro!

Dank' al s-ro reg. konsil. Steiner. la fondinto de
la Internacia Esperanto-Muzeo de Wien, mi estis
eu adiencoj akeeptata de la eminenta Itatprezid-
anto, s-ro W. Miklas, de la iama kanceliero D-ro
Sehober, de D-ro Seitz, la urbestro de Vieno, kaj de
diversaj aliaj eminentuloj. Mi miris, kiel facile la
pordoj en Vieno sin malfermas por s-ro Steiner.
Vizito al la Internacia Esperanto-Muzeo en la
iama imperiestra kastelo Neue Hofburr. Mi ad-
miris la unikan kaj grandan kolekton da valoregaj,
iuspecaj Esperantajoj. La muzeo estas vere vizit-
inda por iu esperantisto kaj meritas subtenon per
donacoj de mono. per kotizoj, libroj kaj Esperant-
ajoj. kiuj alirnaniere tro ofte perdilas kaj pereas
eu hejmoj privataj pro nekono kaj indiferenteco de
heredantoj.
Atistrio estas granclparte alpa lando, kiu 'irt-
maniere similas la svisan montegaron. Deka da
kablofervojoj kondukas al rokegoj kaj glaciejoj..
Abundas 'armaj vilagoi, urboj kaj lagoj. Bonaj
ailtostratoj kaj elektraj fervojoj ebligas komfortan
vojakadon En Innsbruck rni grimpis, kun s-ro
Klihlbacher kaj aliaj samideanoj. sur la nelkovr-
itan monton Flafele Kar (la 3-an de decembro!). De
la 2300 metrojn alta pinto ni luis grandiozan pano-
ritmon. Vespere mi faris du paroladojn. La la
program de s-ro direktoro Wannek rni faris parol-
adojn ankail en Krems, LinzS'teyr. Graz. .S'alzburg
kaj Klagerifurt. Lokoj mondfanmj kaj vere vizit-

-)50 251
indaj, kaj ie samideanoj, gastamaj kaj helpemaj
(Rauscher, Mair, Sehmid, Drsehmid, Turk, Hin-
terhuber, s-ro von Lidl, Prof. Scheirl, f-inoj Binder,
kaj multaj aliaj). Mi vere bedaris, ke mi ne povis
resti pluajn 12 tagojn por iom ripozi. Sed mia pro-
gramo estis neangebla. Jam oni min atendis en
Budapeto.
Hungarujo! Lando romantika kun historio mil-
jara. Lando de bienoj senfin.aj kaj riegaj eben-
ajoj, kie iam batalis grandaj armeoj. Flugis mia
vagonaro tra la samaj kampoj nun bone kulturitaj.
Kreskas bonegaj tritiko, terpomoj, sukerbetoj, vin-
beroj kaj maizo, kaj sin patas tie grandaj brut-
aroj.
Budapeto, efurbo de ekstrema kaj unika bel-
eco. De post mia unua vizito anta ok jaroj mi
revis kaj parolis pri la urbo armega, kaj nun mi
ojo revenis. S-ro Balktinyi aranis tri paroladojn
kaj kelkajn amikajn kunvenojn. Restis sufie da
tempo por admiri la. urbon, en kiu vivas unu mi-
liono da lokantoj.
Budapeto estas metropolo moderna kun mirin-
daj ni I zeo j, parkoj. avenuoj, famegaj banejoj, ele-
gantaj hoteloj, teatroj kaj parkoj. Budapeto
- la tuta lando, al Vratza, Oretiovo, Ruse, Bjala,
estas anka urbo historia kun rekajpalacoj. gloraj
prekejoj. zigzagaj stratetoj kaj unika blanka. ba-
stiono. Sed krom tio estas en Budapeto io alia, kio
in faras nerezisteble alloga.
Cu estas la cigana. 111 IlZik0, la belaj virinoj, la
nokta vivo. la kafejoj. la varieteoj, a la atmosfero
de dramatika historio, a de kultura digneco? u
estas la unika en la mondo bildo de la Danubo, kiu
-fluas majeste inter Buda kaj Peko? Cu estas la
rava panoramo de la brile !timigita metropolo vid-
ata de la St. Gellert-Monteto dum printempa ma-
teno a somera vespero? Cu estas la ensore.:iga
spektaklo de suleviko a de malrapicla noktiko
vidata de la Bastiono? Mi klopodis eltrovi la se-
252
kreton mil juran, promenante kun du armaj hun-
garaj samideaninoj, Margareto kaj Elinjo. Sed i
restis sekreto nesolvebla.
Bulgarujo la Lando de Rozoj", anka nom-
ata Balkana Svislando . Ne:kis, kiam mi alvenis
-
en Sofio, la efurbo, post 24-hora vojako de Buda-
pefito. S-ro Ivanov kaj ka pitano Radev min akom-
.
panis dum granda parto de mia du-semajna vojao
tra Bulgartijo. S-ro Krestanoff, la plej vigla bul-
ion) en Itilgartijo, min kondukis al diversaj mi-
ntstroj kaj aliaj atoritatuloj. En iuj urboj min
ol/411110s grandaj nombroj da samideanoj. Sajnas, ke
colas neklilklllitaj radoj da esperantistoj en Bulgar-
Iajn. La popolo estas tre idealista, sed anka iom.
faialista. Bulgarujo multe. suferis en pasintaj jar-
centoj, sed fine, post multa doloro, i levikis en
gloro. La bulgaro estas enerale konsiderata mal-
rapidema, sed li estas samtempe ekstreme elten-
ema, laborema kaj parema. Du trionoj de la iog-
linioj estas kamparauoj kaj preska iu vilakano
Havus pecon da propra tero, kiun li mem kulturas
tre zorgeme. Mainoj estas malmultaj.
Post diversaj paroladoj en Sofio, mi vojais tra
korna, umen, lambol, Nova Zagora
Paroladoj ie kaj granda gastameco. cie plen-
plenaj salonegoj plej ofte 500-750 personoj.
Ett Sumen, malnova turka fortikaja urbo, ko-
lonel Silvestricv min kondukis al la hejmo de ria
turka familio. De Ruse mi faris mallongan viziton
al Rumanujo. Kun kelkaj samideanoj mi veturis
trans la ma estan Danubon al Oiurgiu por viziti la
tiean samideanon Koch.
Promenante lalonge de la bela bordo de l'
Nigra Maro en Varna, mi subite konsciis pri la
fakto, ke mi estas denove e la sudorienta pinto de
Eropo, proksime e la turka landlimo. Dum mia
tuta restado en la lando, blanka neo brilis sur la
kampoj, kaj mi devis veturi en ejna (glitveturilo)
anstatail tiksimetro.
En Bulgarujo mi multe atis la acidan lakton,
kiun oni manas cliversfoje dum la tago. Anka
la slatko (konfitajo mantopreta sur kulero) multe
bongusi is al mi, same la dika turka kafo kaj la
aliaj cnlandaj specialajoj.
Multe interesis min la nomoj de l' samideanoj,
delegitoj. klubprezidantoj, profcsoroj, doktoroj kaj
sinjoroj. Mi rememoras kun granda plezuro la sam.-
ideanojn Aktartiev, Atanasov, Georgiev, Trikov,
Gerkikov. Stanev, Naev, GoUvi, Altinlirski, Sa-
puntiev. Pisarov, Vasilev, Petrov, Paskalet, Kadiev,
Garti, Stoev kaj niilo da aliaj e se mi ne povas
rememori la nomojn sen helpo de notlibro.
La 25-an de decembro mi revenis al Sofio. Sed
ne estis Kristnasko, ar en Bulgarujo Kristnasko
venas unu semajnon post la Nov jaro. Kaj, kiam
duonan semajnon pli malfrue alvenis en la
norda jugoslavio. Kristnasko estis us pasinta. En
Bulgarujo mi alvenis tro frue kaj en Jugoslavio tro
malfrue. Do mi tute ne travivis Kristnaskon en
1931.
Kaj fine jugoslavio, la koro de la Balkano. Mi
alvenis kun granda antailtojo. ar kiel sviso mi ad-
miras popolon, kiu batalis por sia libereco. Jen
estas lando, en kiu en la 14-a jarcento estis popolo
libera kaj glora, sed poste suferis dum duona jar-
milo sub fremdaj rcgantoj. En kelkaj partoj la
..
ji
sklaveeo estis nur spirita. sed tamen ili iu
-
sopiris je la tago, kiam ili estos reunuigitaj.
Tiu longe sopirita lago venis nur post senfinaj mi-
litoj en la jaro 1918.
Jen mi staris sur la kastelo kaj fortikaj de
Beogrado. sur monteto. alte super la punkto, kie
kunfluas la Savo kaj la Danubo. Sub la bluega.
ielo ripozis la lando. kiu vidis tiom da teruraj ba-
taloj, kaj mi preis en mia koro, ke Jugoslavio
254
promperti. ke ne malhelpu tian progreson kaj har-
monion senfina cliskutado pri detaloj.
Mi faris diversajn paroladojn en la belaj kaj
tre modernaj efurboj Bcogrado kaj Zagrebo, en
Celje. jesenice kaj Ljubljana. Mi
mirim pri Ia neordinara eleganteco kaj kaptanta
erntileo de la jugoslavaj samideanoj kaj e de
frrinduloj en la vagonaroj. Preska oni volus kredi,
kr ili enuis Irancoj. sed ili ficras esti serboj, kroatoj
kis) oilovenoj. Jen estis la doktoroj Stefani, Ma-
resrii Kun. lleya, Crlenjak kaj Sirk, la sinjoroj
Itailk.. ie, llotkvi, Zinanovi, Klaji, Ditganti,
Bobek, Cepl, Skabrne, fierkov, Golobi kaj
Icr fralinoj jereb kaj Ivanka Kampu kaj cento
du aliaj plej afablaj samideanoj, kun kiuj mi in-
lerkonatikis.
En la kamparo kaj en la vilaoj la lotantoj an-
koran portas siajn tre belajn naciajn kostumojn.
Jugoslavio havas kelkajn provincojn. kiuj pli kaj
pli farias Inondfamaj. Jen estas la mirinde bela
kaj roniantika dalmacia marbordo kun siaj kruta
montaro. sennombraj golfoj kaj insuloj. Alvenas
inristoj el luta Eiiropo. La urbetoj estas malgran-
daj ked rontantikaj, kaj ne mankas eleganiaj kaj
natidernaj hoteloj.
s jarfino en Slovenio, provineo ekstreme bela,
kin itimaniere sin povas kompari kun la plej
imitaj partoj de Svislanclo. Krom. tio Ljubljana,
la historia kaj arma 1 efurbo, estas grava centro
-
kultura. En Sloven.io iu infano kaj kamparano
Aategas legi librojn kaj speciale poemojn en la kara
slovena lingvo. La plej multaj stratoj de Ljubljana
estas nomitaj laii verkistoj kaj poetoj.
En tia urbo estis tre agrable pasigi la festotag-
ojri kun karaj amikoj. La samideaninoj, kiuj kredis
ke tiu mondvjaganta esperantisto estas iu griz-
!lando, multe stirprizitis, kiam ili konstatis, ke ie-
255
mas pri fralo, kiu ankora kapablan kaj e utas
danci okaze.
Tiel finit,kis kvar monatoj de interesa laboro kaj
konstanta vojagado tra deko da landoj. Ofte mi
estis morte lacega kaj senespere dormema pro la
multaj paroladoj, intervjuoj, vizitoj, artikoloj, ra-
portoj kaj pro dumnokta vojakado. Sed en iu
urbo, kiam novaj samideanoj min koro akceptis,
estis denove forgesita iu laceco. Dum la tuta
vojao mi estis gvidata de mia verda stelo, kiu min
fidele akompanis tra iuj landoj. Kaj la sama
verda stelo min magie inspiris iufoje, kiam mi
staris, por paroladi, anta grupo da samideanoj a
anta granda publiko.
256
MIAJ LASTAJ TAGOJ
EN ECROPO
De Jugoslavio mi -veturis tra Venecio kaj Mi-
lano denove al Svislando. Post kelkaj pliaj parol-
adoj kaj vizitoj en Bellinzona, Lugano, Lucerno kaj
Zuritio. mi pasigis kelkajn tagojn en Grizono, la
plejgranda svisa kantono kun cento da valoj, du
cent kasteloj kaj ru inoj, kaj milo da majestal mont-
.
pintoj. En Si. Moritz, Arosa, Amos, Samaden kaj
sur la gloraj deklivoj de la Bernina Montegaro, kie
iu homo skias kaj glitas, anka mi volis iomete
ui vintrajn plezurojn. En tiu blanka paradizo
lacaj nervoj rapide akiras novan energion. Brilegas
la neo kiel centmilionoj da diamantoj sub la ielo
bluega, kaj nokte, sub la mola lumo de la kresk-
anta luno. ili transformikas je ardetantaj perletoj.
E en tiuj gloraj altecoj akompanis kaj gastigis
min gastarnaj san-iideanoj.
Vizito al Lifitenstejno, la malgranda sendepen-
da pri'nelando, oriente de Svislando. Mi e volus
kin noml La Malgranda Svislando" ar la bcleco
kaj varieeo i multe similas ltt Alpan Respublikon.
Estas la samaj idiliaj pejzaoj kun romantikaj
kasteloj kaj puraj vilaoj. Ne fitankas la paAtejoj
kaj florkovritaj herbejoj en printempo kaj somero.
Ne mankas la neko kaj la krutaj rokegoj en la altaj
montegoj. Rapide Lilitenstejno akiras famon inter
la turistoj. La registaro el:donis tre belajn oficial-
ajn potkartojn kun esperantlingva teksto. La
registara elo, D-ro Hoop, kaj kelkaj aliaj atori-
tatuloj min akceptis afable. Mi multe uis mian
restadon inter la kvieta kaj felia popolo kiel gasto
-de Ia registaro.
uste anta mia ekveturo al Usono 'mi rapide
faris duan kaj lastan viziton al C;enevo. Alveno je
la 5-a matene. Interesa laboro dum la tuta tago
Scherer 18 257
 kun la direktoro de ICK. Lastajn diskutojn ni de-
vis fari pri mia vojao al Usono. Je mia denova
danko pro lia energia organiza laboro, li respondis
denove: Mi nur faras mian devon."
Vespere parolado en la hejmo de s-ro Kreuz al
pluraj amikoj. Oni parolis france, germane, angle,
svis-germane kaj Esperante. Estis vera lingva
Babelo. Post noktomezo s-ro Kreuz kaj alia sam-
ideano min akompanis al la stacidomo. Je la 1-a
horo matene, kiam la vagonaro jam ckveturis, la
direktoro kun siaj bondeziroj ankora donis al mi
lastajn direktivojn kaj konsiderojn tra la fenestro.
Mi adis poste, ke li kaj la alia sarnideano diskutis
kaj venkigis Esperanton is la 3-a horo matene.
Sendube li nur faris sian devon".
Post unu plia tago en Lucerno mi diris adiail
al Svislando, mia unua patrolando...A.diail, Lucerno,
mia kara hejmurbo! Kiam mi denove revidos viajn
dolajn lago-bordojn kaj viajn majestajn monto-
pintojn? La sorto decidos.
Post tutnokta vojao mi alvenis en Luksem-
burgo, la malgranda grandduk-lando sude de Belg-
ujo. Luksemburgo estas tre arma landeto kun
samnoma historia efurbo. i estas ankora tro
malmulte konata, sed la nombro de la turistoj kon-
stante pliOErandias. La direktivoj de s-ro Kreuz,
mi faris diversajn diplomatiajn vizitojn al atori-
tatuloj en la nomo de ICK por interesigi ilin pri
Esperanto.
Belgujo, unu el la plej gravaj industriaj landoj
de la mondo. Areo pli malgranda ol Svislando, sed
duobla loantaro. Belgujo havas la plej dense lo-
antan popolon de Eropo. La pejzao estas iom
monofona, sed la urboj estas tre interesaj. Mi faris
paroladojn en Bruselo kaj Antverpeno, kaj miaj
ekstreme afablaj gastigantoj, D-ro Kempeneers kaj
s-ro Schoofs, montris al mi kelkajn el la belajoj de
la mezepokaj politika kaj komerca lefurboj. En

258 18* -) 59
 fine de la Nigra Maro al la Atlantika Oceano por
amba. urboj abundas belegaj palacoj, modernaj enipiki en Cherbourg. iu detalaj de tiuj tri ko-
kaj malnovaj; parkoj, placoj kaj avenuoj. Antver-
peno speciale fieras pro sia glora katedralo. La losaj vojaoj estis en mia memoro. iu unuopa
.Antverpena Esperanto-Grupo Verda Stelo" festis afablaj de multnombraj samideanoj estis ankora
sian 25-jaran jubileon, kaj diversaj membroj ri- free engravurita en mia koro.
cevis arentajn kaj bronzajn medalojn, kaj la resto Pro tio estis por mi tre rnalkoja momento, kiam
florajn kaj vortajn bukedojn. mia ipego Bremen" ekveturis okcidenten kaj
Fine vojao tra la bela Francujo. Unu tagon en kiam Eropo malaperis sub la horizonto. Nur adi-
Parizo, la nerezistebla magneto por milionoj da. tur- aa danktelegramo de ICK povis mildigi mian
doloron.
istoj, unu el la plej gravaj kulturaj centroj de Ia
mondo. S-ro Newell, la enerala sekretario de la
LKK por la 24-a Universala Kongreso de Esperanto
en Parizo, min gvidis dum tuta tago tra la kolosa
meiropolo. Tamen mi mem jam tre bone konis la
belajn bulvardojn kaj e la subterajn fervoj-liniojn
(Metro), kiuj estas tre praktikaj. Kun siaj belegaj
muzeoj. teatroj, oper-teatro, kun siaj palacoj, siaj
vastegaj ardenoj kaj placoj, siaj promenejoj
longe de la Seine, kun sia Eiffel-Turo, la Sorbonne,
Montmartre, Notre Dume kaj centoj da aliaj vid-
.

indajoj. Parizo vere meritas sian mondfamon. ciujn

tiujn belajojn mi vidis anta dek jaroj, kiam mi
vagis tra la urbo dum tuta monato, e. tra la kata-
komboj kaj subteraj kanaloj. Sed nun mi ne havis
la tempon por ion serioze rigardi. Mi vizitis s-ron
Warnier, la energian lokan gvidanton, kaj vespere
mi faris paroladon en granda amfiteatro a pre-
legejo de la mondfama Sorbonne-Universitato. Estis
lumbildparolado pri Japanujo kaj Sianto. al 250 ge-
samideanoj. ekskluzive en Esperanto. eestis m.ul-
taj lokaj eminentuloj. Mi ojis tute aparte paroli
kun s-ro Ernest Archdeacon kaj s-ro Schwartz. nia
-

hutnorplena poeto:
Fine venis la momento, la 27-a de januaro 1952.
kiam mi devis diri adiail al Eropo. Dum na mo-
natoj mi preska konstante vojais, trifojc tra la
tuta kontin.ento. de Turkujo tra ltalujo al la Arkta
Norvegujo. de tie denove al la turka landlitno, kaj

260 261
REVENO AL USONO
Rapide veturis la Bremen", la reo de la At-
lantika Oceano, tra la vintra atmosfero. Konstante
kaj ne hezitante la ipego veturis antaen, an-
taen, kaj spitis la uragauojn. Fajfis la ventoj, kaj
tondris kaj siblis kaj prucis la ondoj. Sur la fer-
dekoj kirlikis n.ekeroj a tumultis la pluvo kaj
malseka glacio. Sed kviete, konstante kaj mal-
multe balancikante veturis la oceana ilian. Interne
la homoj trankvile kaj sentime mankis kaj dormis,
dancis kaj laboris dum kvar-taga veturo.
Nov-Jorko! Anta 7 1/2 jaroj mi alvenis kiel
fremdulo, sensperta enmigranto. Hodia mi rc-
venis kun usona pasporto, kaj mia ojo estis sen-
lima, kiam mi revidis la marbordon de mia mem-
elektita dua patrujo. Estis precize 500 tagoj dc
post mia forveturo de Ameriko en San-Francisko
en septembro 1930.
Usono denove! Amerikol Kun tute aliaj sentoj
mi rigardis la nubgratulojn, kiuj intertempe duobl-
igis. En la matena suno Nov- Jorkoaperis kiel urbo
fantoma. Ducent da pingloj, turoj kaj masivuloj
pikis tra la blua ielo.
En la vespero. kiam malaperas la suno, oni
apena rimarkas la stelojn en la 'ielo, ar en la
stratoj kaj sur la domomuroj brilegas miloj da
elektraj lunoj, kometoj kaj sunoj en iuj koloroj.
Kaj brilas centmiloj da fenestroj en miriga si-
metrio. Jen mi staras 350 metrojn super la nivelo
de la mondfama ..Kvina Avenuo", sur la 100-a
etao dc la State Empire Building", nunmomente
la plej alta nubgratulo en la mondo. Ekspres-lifio
min portis en du minutoj el la urba bruego al
nubaj altecoj, kie oni apena adas malforta.n
zumadon de sube el la stratoj profundaj.
Tamen ne regas konfuzo en la strata labirinto.
io funkcias la ordo mirinda, en la altaj domegoj
2 6')
kaj en la sensunaj strataj valegoj. La homoj iras
sian vojon kiel la formikoj en sia imperio. Ili ve-
turas, milionoj cla ili, en fundoj, sur la stratoj, su-
per Ia tero, trans la riverojn kaj tra la aero. Estas
tuboj por akvo, vaporo, gaso, kloako, aero kaj pot-
ajoj. eiutage sepdek milionoj da leteroj vojaas
tra tuboj subteraj. Estas dratoj por elektro, tele-
fonoj, telegrafoj kaj e teleatogramoj. Estas tiom
da telefondratoj en Nov-Jorko, ke oni povus per
ili konstrui 35 telefon-liniojn de la tero al la luno.
La dek milionoj cla homoj, kiuj vivas en kaj
irka Nov- Jorko, konsumas kolosajn kvantojn da
akvo por trinki, kuiri, sin lavi, purigi la stratojn
kaj por estingi la fajrojn. Nov-Jorko konsumas
jare kvin milionojn da tusoj cla mankajoj, pli ol
iuj armeoj de la mondo.
Estas ionvendejoj kun po kvarona miliono da
klientoj- iutage; fabrikoj, kiuj faras du irionojn el
iuj vestaoj en Usono portataj. iu grava banko
en la mondo prunteprenas monon de la bankoj en
la Wall-Street" la monon paritan de instru-
istitio en Florido a de grizharulo en Kalifornio.
tio estas farata per kredito kaj fido: la parantoj
fidas al la bankistoj, kaj ili, siavice, fidas al la na-
cioj, kiuj la monon prunleprenas. Tutaj nubg-rat-
uloj (kiuj kostas multajn milionojn da dolaroj)
estas konstruataj sen e unu dolaro da kontanta
mono. tio funkcias per kredito kaj librotenado.
Ne nur mono fluas en Nov- Jorko. sed anka
kulturo. Estas pli ol unu miliono da lernantoj en
la lernejoj kaj universitatoj. Estas tri mil presejoj,
kiuj produktas du trionojn de la cent milionoj da
libro), iujare vendataj en Usono. En la pulikaj
bibliotekoj tri milionoj cla libroj estas jare pronte-
donataj al dudek milionoj da legantoj. Estas ok-
cent teatroj kaj kinematograf-teatroj kun pli ol
unu miliono da seoj. i tie estas 1500 prekejoj,
130 hospitaloj kaj 12 000 medicinistoj. Tamen ne
263
iuj lokantoi estas riaj; la plej multaj batalas por
sia vivo. Ciutage 5 000 pohorlokoj estas prunte-
deponataj.
En tia kolosa urbego la helpo de lokaj lokantoj
estas vere bonvena. E en la hejmlando Esperanto
estas mirinda ilo por trovi amikojn. Sen Esperanto
mi estus simple unu el dekmiloj da turistoj, kiuj
vizitas Nov-forkon. Sed parolante tiun magian
lingvon kaj vojaanto kun la verda stelo, mi trovis
tre helpemajn samideanojn. Jen estis la sinjoroj
Schmidt, Maury, Siissmuth, Doneis, Schjerve kaj
kelkaj aliaj, kiuj min irkais preska. konstante.
Kaj tiel estis en tuta Usono. Mi faris parolad-
ojn kaj trovis amikojn en iu urbo sur mia vojo re-
turne al Kalifornio. ATi vojais trans la kolosan
kontinenton, 6 000 kilometrojn en vagonaroj kaj
atobusoj distancon kiel de Londono aI Bag-
dado. Oni povas rapidi per ekspresoj en iri tagoj
a per acroplano en 12 horoj, sed mi bezonis tri se-
majnojn. Mi haltis en Fort Lee (N.J.), Buffalo
(N.Y.), 'ikago (Illinois), Milmaukee (Wis.),
Louis (..4fo.) Kansas City (go.), Topeka (Kansas),
Denner (Col..)S'all Lake City (Wall), kaj en San-
Francisko. Paroladoj ie. kaj radio-clisadigoj en
Nov- Jorko kaj Cikago. Intervjuoj, gazet-artikoloj
kaj vizitoj al urbestroj. samideanoj helpemaj
kaj gastamaj, la gesinjoroj Parrish. Flaman,
Knapp, Pastro Fazel kaj multaj aliaj. Mi vojais
plejparte tra jam konalaj al mi vastaj f r uktodonaj
ebenajoj, tra rokaj montaroj. sablaj dezertoj, ajne
senfinaj regionoj de la ,,Wild West", kie antae
nomadis indianoj. Estas lando tre juna kun nova
civilizo, kaj ie oni ankora sentas la malnovan,
sovaan romantikon de us pasintaj tagoj.
Post unu el miaj usonaj paroladoj tre arma
fralino demandis: ..Sendube estas mirinde vojaki
tra 43 landoj, sed kial vi iris nek al Sumatro nek al
Hispanujor Mia respondo: Mi volis rezervi 2 3 - La belega urbodomo de Los Angeles

264 265
lokojn en la mondo por fari edzivoja.on . . kiam
mi estos trovinta fianinon."
En San-Francisko, kie mi faris mian unuan pa-
roladon, mi nun anka faris mian lastan. Post tio
mia nollibro montris surnan ciferon de 322 parol-
adoj en ses lingvoj diversaj. Entute mi vojais
82 000sur maroj kaj landoj
kilom do kte
f alte
dufoje irkala mondon.
jen mia lasta veturo! Al Los Angeles tra la
para diza Kalifornio. Verdaj herbejoj, floroj, bela
sunbrilo, ridetanta popolo, kaj jen denove la
vasta Pacifika Oceano! Oranarbaroj, citronoj,
palmo kaj, tute proksime, la montoj kovritaj de
neo. Mi ne povis labori en tiu lasta veturo. Mi
Scienca-teknika komentaro
kaj listo de urb-nomoj esperantigitaj
Kompilltal de Rob. Krcuz. LK.
La verko de Scherer distingikas per ne-enkonduko de eZ: unu neologis-
mo. Tamen por faciligi la legadon, en Cl tiu kompilajo estas kunigita aro da
vortoj el scienco kaj tekniko, lenerale ne-konataj. kun kottiorma komentaro.
La listo ne enhavas vortojn, kies kono de edukita persono devas esti supoz-
ata kaj kiujn oni trovas en preska Citij vortaroj: krome ne tiujn, kiujn in-
terpretas la aittoro en la verko mem.
Por ne-efiropartoi kelkaj klarigoj estas aldonitai aparte.
En speciala listo estas menclitai tiuj esperantigital urb-nomoj kuri kota-
traflanka oficiala (originala) formo.
Akordiono muzikinstrumento kun bodvinka
tal-langoj, kiuj sonadas per tir- pola.
1101110 de glacia supo

devis rigardi la belecon de la kalifornia naturo. Sed balgo.

ofte mi vidis nenion, ar en miaj okuloj kolektiis
larmakvo 1",'e iu penso pri la baldaa revido de mia
patrino kaj de miaj amikoj. Glora estis mia tuta
vojao tra 43 landoj, sed dola estas iam la reven.o
al kara liejmurbo.
Jen je la 2l-a de februaro 1932, post preska
jaroj (523 tagoj), mi ree alvenis en Los Angeles.
Min salutis mia patrino kaj kvardcko da samide-
anoj kun gajaj vizaoj, steloj kaj flagoj. Estis la
sania verda stelo, kiu de la komenco is la fino min
...vidis trans marojn kaj kontinentojn kaj malfermis
- Ballour-deklaracio rcgistara akto
kielmagia losilo la korojn de homoj en iuj mond-
partoj.
Gloro apartenas al D-ro L. L. Zamenhof, la
genia eltrovinto de Esperanto, kora danko al la In-
Akropolo la alte situanta kastelo
de grckaj urboj.
Alaito nomo de Dio en la islatno.
ametisto violkolora juvelStono.
Arloi orienthinda popolo, de kiu
devenas plej multaj eropaj rasoj.
arkipelago insularo prezentanta
geografian unuon.
Ave Maria, gratla pleua (Estu salut-
ata. Marto, graco-plena) vortoj
de l' ankelo Gabriel, aperinta al
la patrino de Jesuo Kristo.
Baha'u'llah fondinto de 1 bahais-
mo. spirita komtinumo, kuniganta
artojn dc tiuj religioj.
bak41 (persc: donaco) vorto por
trinkmono en la proksima
Oriento.
de brila ministro Arthur Bal-
four, per kiu la judoj akiris na-
cian lichnlandon en Palestino.
banano' enlokantoj dc la insulo
Ball en Nederlanda flindujo.
barilo acideta supo el betoj, at-
ata en Polujo kaj Ruslando.
luinto titolo de budhatta pastro.
Bosforo markolo Ce Istanbulo
(Konstantinopolo) inter Nigra kaj
Marmora maroj.
brajle, v. Brajl-skribo!
Brajl-skribo speciala, rellefa
punktskribo por blinduloi, eltrov-
ita de la franco
Bramante (Donato d'Angelo) Cefa
majstro de la ltala renesanca kon-
stru-arto.
Bramo = la kreanto unu el la tri
Cefdioj de la bindua religio.
Budho krom-norno de Siddhartha,
fondinto dc l' budhismo (religio).
butigalo-hotelo domspeco lotata
en Ilindujo de eitroptinot.
ccreuso granda, gis 20 m alta
kakto-planto.
Chopin, Frederiko pola-francia
Piano-komponisto kaj -virtuozo.
eidonla marmelado koniitajo far-
ita el la pirsimila frukto de I' ci
donio. arbo el la genro de
rozacoi.
cinamo Scio bonodora de la Ci-

ternacia Centra Komiiato, kiu nomis min sia spe-

ciala delegito kaj per iio legitimis min oficiale. Kaj
admiron meritas Ia direktoro de 1CK, s-ro 1101).
Kreuz, kiu en 21-jara senlaca laborado tiel miin-
de organizis la tutan vojaon. Certe neniam
kapablos forgesi mian migradon
irka la mondon kun la Verda Stelo.
batik-tuko kotona teksajo dc Javo
intiltkolorigita la speciala vaks-
procedo.
Belulistano (BeluCujo) provinco
de brila Hindujo, limanta al Pers-
uio kaj Aiganistano (Aiganujo).
Birtuo provinco de Brita Malan-
taa Hindujo.
boaco norda cervo. uzata kiel
tirhesto.
boao genro dc grandaj serpentoj
ne venena.
TU111101110.
citadelo tortikajo. kiu irmas
urbon.
Union-arbo (tainpak-arbo) hinda
arbo de granda beleco, adorata de
bramanoi kaj budhistoi.
Dante (Dante Alighieri) plej gran-
da poeto itala de l' mezenoko.
Dardanelo] markolo inter la Egea
kaj la Marmora maroj.
dileman-vettirllo du-rada. malpeza
veturilo en Javo, tirata Je mal-
granda Zevalo.

26Z
Doga palaco -- fama palaco en Ve-
necio. en kiu iam lokis la doko.
ia eto de respubliko de Ve-
necio kaj Genovo.
duriano altega arbo hinda kun
Cerizo-similaj fruktoj kaj larkai
bukedoj da palflavai floroj.
edelvclso malofta laneca floro.
kreskanta nur sur altaj monto]
(Leontopodium alpinum).
Eiffel-turo 300 in alta fera turo en
Parizo, konstruita de inkeniero
F.iffcl.
erco neprilaborita metalo kruda.
eskimo indikena lokanto de Gren-
lando kaj de alia) arktaj regionoj.
Etno (itale: Etna) aktiva vulkano
en orienta Sicilio. 3279 m alta.
Everesto (Monto Everesto) plej
alta monto de la mondo, 8840 m
alta.
Fantan-domo nomo dc hazard-lud-
ejoj en la portugala kolonio
Makao.
laraonoi - nomo dc 1' egiptaj regoi.
Fenicio (al): Fenikio) antikva
rnarborda lando de Sirio inter
Libanono kaj Mediteraneo.
temo araba kap-vesto el ruka
felto tino-forma.
formaclo (milit.) en antahvidita
vic-ordo.
For: malgranda fortikajo; en
Hinduio ofte la sidejo de la brilaj
atoritatoj en grandaj urboj.
Forumo (Forum Romanum) foirejo
en la antikva Romo, unu el la
vidindajoi inter la romai minoj.
Fujijamo japana vulkano. 3800 ni
alta.
furotliki japana tuko el silko. uz ,
ata por enpaki aferojn en ki
transportatajti.
gamelan-orkestro orkestro de
Javo. konsistanta el bronzaj
ksilofonoi. tamtamol, tamburoi.
cimbaloj kaj aliaj ekzotikaj
zikiloj.
Geisha-girls gej&o-kriabinoi.
v. eejgo!
Keil japana servistino kaj danc-
istino.
Getsemano (Gardeno de G.) gar-
deno, inter kies olivujoj Jesuo
Kristo suferis la agonion.
gobeleno inurtapilo el kolora lano
miksita kun silko.
Granda Kanlono nomo de profunda
tuboforma inontogorko en Kali-
grek-ortodoksoi armi de la krist-
ana religio kun liturgio Ian greka
rito. apartigita de la rom-kato-
lika eklezio.
268
Gutenberg. Johano eltrovinto dc
la presarto en Ennio. nask. 1391.
ltic de virgine Maria Jesus Christus
natus est (Li tie naskikis Jesuo
Kristo de la virgulino Maria)
latina enskribo en la groto de
Itetleheino, kie naskikis Kristo.
hierogilloj -- 1. skrib-sistemo, kiu
uzas figurojn de homo. bestoj.
vegetajoi. objektoj par reprezenti
ideon a sonon; 2. Citi nelegebla
skribo kaj stilo.
hinduismo religio de l' hinduol
tbramanismo).
binduoi anoi de 1* bramana re-
ligio.
How do you likc .lagan (= angle)
Kiel plaCas al vi Japanujo?
fleops-piramido tombo-monumento
apud Gizeb. starigita por reganto
fleops (Fitifit) de la 4-a egipta di-
nastio.
hmero1 hindoCina-mottgola pra-
Popolo en Kambogo kaj Siamo.
imitu kolorsubstanco violblua, el-
tirata el diversaj papilionacoi.
iado malmola kaj polurebla verda
an verdeca minerala silikato el
aluminio kaj kalko.
Jesuo Kristo (liebr.: Jeholua. Josua
= Dio helpas; grek.-lat.: Chri-
stoslusi = la mesiol fondinto
dc la kristana religio.
iodli --- kanti per gorka sono la
maniero de alpolokantoi.
lohoro sultantato en la sudo de
I' Malaja Duon-insulo.
ionko vina trimasta veliiipo kon-
struita la speciala formo.
Jordan() --- rivero en Palestino.
sekta speco de 1' hin-
Jain-religio
duismo.
uniformo el kakio.
kaki-unilormo
grizflava Stoto por la tropikoi.
Kall -- nomo de la edzino de Sivo:
v. tiun!
Kalvaria Monto monto apud krii-
s:dem. sur kiu Jesuo estis kruc-
umatu.
franca protektorato en
Kamboto
Hindo-Cinujo.
kanarlunt-arbo --- arbo el la stern
ile ladracoj.
intoisma pastro.
Kapitolo kastelo de antikva
Pomo.
vestita ina staton. port-
kariatido forko'.
anta, apoganta trabaron. ton-
blokon a. s. de konstritajo.
keine nomo de blanka kaptuko de
it raboj.
Kental Pala honto de la liberig-
into de furkisio kai nuna prezid-
anto de la turka respubliko.
kiniono - - nacia japana vestajo.
KinCingango montopinto de la fil-
trialajo.
klnino kontrafebra rimedo, eltir-
ata el la elo de l' kin-arbo.
Kolosco Flavia anditeatro por la
gladiator-bataloj, duone konserv-
ita ruino de 1' antikva Romo.
kopioj kristanal postetiloj de 1 .
antikval egintol.
kremacio bruligado de mortintnj.
ksllofono instrumento el agordai
ligno -pecoj. funkcilgata per bat-
iloj.
kulio taglaboristo en Hinclitio kaj
Cf sojlo.
Kvina Avenuo (angle: Fiftli Avenue)
nomo de strato en Nov-Jorko,
kie lokas plej riCa1 familioj.
lapono (lanlandano) enlognto de
1.apottio (Lanlando).
lenCanol trilm de popolo en la
Himalajo.
leprulo malsanulo je lepro; lerno
estas infekta haUtnialsano, kiu
iom post iom perdigas haton kaj
karnon.
Levanto (itale: rnatenlando) la
marbordoi dc Malgrand-Azio.
Sirio kaj Egititujo.
Lifitenstelno (Liechtenstein) mal-
granda suverena princlando inter
Astrio kaj Svislando.
!Nolo solvajn de kresnlo kai
kalio. bruna olecca Mildajn. tre
venena. servanta kiel desinfektilo.
Louvrc nomo dc fama artmuzeo
en Parizo.
Luksentburgo grandduka lando in-
ter Germaniando. Francujo kaj
Belgujo.
mara, v. maco!
inaco speco de pano, preparata
de ludoj sen fermentilo.
Inaharago titolo de grandprineo
en Iiindizio.
Mahometo ( la ladita) krom-
nomo de Abillichim ibn Abdullati,
fondinto de l' islamo. 570--632
D. Kr.
manan grize-blanka malrnola
kai rotnpikema metalo, kemia de-
fault.
mangostano frukto de oranka
zrandeco, bruna. kun tre delikata
rozkolora enbavo. Arboida ve-
getajo el la familio de kluziacoj
l(iarcinia rnangostana).
Marko Polo - - fama itala voiagisto
en Orient-Azio dum la 13-a jar-
cento.
Merapo (Merapi) nomo de vulka-
no sur la insulo .lavo.
Metro mallontrigo de la firmo
..Mtltropolitain". nomo de orto el
la du kompanioi de subtera ter-
voin en Partio.
Mizhelangelo skulptisto, pentristo
kaj konstruisto itala. unu el la
plej granda) majstroj de Ciui
tempoj.
.111eukoll, Sirokija kaj Macukaia
nomoj de grandaj magazenoj de
Tokio.
minareto maldika turo de moskeo.
de sur kiu anoncisto alvokas la
kredantojn al prelado.
mongolol azia popolo el la ural-
altaja brano.
monoteismo kredo (religio) pri
timi sola dio.
Montmartre tipa antikva kvartalo
dc Parizo. la koro de la mord-
inetropolo.
morus-arbo arbo el familio de
morusaeoj, kies nigra frukto estas
mankebla. La folioj servas kiel
nutrajn por silkrapoi (Ial.: mo-
rtis alba).
Moseo fondinto de juda
C. 1500 a. Kr. en Egiptino.
moskeo mahometana prekeio.
muezlno (arabe:
ationcisto de moskeo, kiu de sur
la rninareto ktinvokas la kredant-
nin al preko.
Muro de lamentado muro en Je-
rusalemo. kie Ia kredantoj plen.1-
pregas.
naga-serpento domo de diigita
serpento en la hindua initologio.
Nankin Road (angle road = vojo)
nomo de strato en Sanhajo.
Nipalo (Nepal) sendependa regno
en la meza Himalajo. malperntes-
ita por europanoi.
Notre Damc (france: Nia Sinjorino)
-- historia katolika pregem de
Parizo.
oazo izola loko en la dezerto.
kovrita de vegetajoi pro ekzisto
de fontoj.
Obi speco de japana vestajo
(zono).
obvaianki nomo de vola frandajo.
0e8 rapana vorto por teo.
hal' japana nomo de mangliasto-
noi. kiujn oni uzas anstataii
onikso delikata agat-tono. pre-
zentanta alterne belain kaj
tavoloin.
Ora Korno la haveno de lstan-
bulo (Konstantinonolo).
organdi-bluzo bluzo el malpeza
travidebla organdi-tofo. speciale
iarata en Ceilono.
269

pagodo -- 1. templo-konstruajo de l'
hinduoj; 2. 9-15-etataj turoj de
kai japatioi.
Pala d'oro fama mozaika kreaj('
en la pregejo de S. Marko en Ve-
necio.
Palatino la palatina monto en
Romo kun la lokejoi de l' cezaroi.
palma dimanCo dimaneo anta
Pasko. kristana festotugo. Je kiu
oni konsekras palmoin.
panun nomo de krurvesto uzata
en Siumo.
napalo genro de arboj el tropika
Anieriko.
paplruso antikvaj dokumentoj en-
eravitritaj en folian relon de
cgipta karto.
par excellence (france:) la pre-
fero. distingo.
parsof posteuloj de persai adeptoi
de l' religio de Zoroastro, pro la
islaino higintaj el Persujo al
Hindujo.
picrojkl pola nomo de mirtclkukoj
kun kremo.
pitono genro de serpentoj. dika
kai longa (greke: pvton).
portlko galerio, malfermita per
kolonaro a arkadoi. Cirkatianta
konstruajon.
Prima donna
de teatro.
(itale:) Cefkantistino
Printempo, Bon March6 nomoj de
grandaj magazenoj en Parizo.
Propileoj 1. antanhalo de grekaj
temploj: 2. enireio de l' Akropolo
dc Ateno.
Rakputano tcritorio en nordokef-
denta Hindujo. konsistanta el 22
vasalltatoj.
Ramazano nomo de la festotempo
dc l mahometanoj.
rambutano mangehla frukto dc
altega arbo en la malajo-stato]
(lat.: Nephelium lappaceum).
recina nomo dc amara greka vino.
rlitgo (ian.: iinrik-gal inalpeza dtt-
rada sportveturito por transportl
Personojn. tirata de homo.
rom-katolikoj armi dc l' kristana
religio. kies ple) supera estu)
estas la pasio en Romo.
Saladino (Jusui ihri Ailb) sukan,
fondinto de egipta-siria dinastio,
1137-93 p. Kr.
Salontono rego de lzraelo. 977 kis
o37 a. Kr.. legenda figuro pro sia
sakeco.
sampano dorn-boatoj. en kiuj
vivas en la Oriento urtat familioj
kaj per kiuj oni transportas var-
on.
9 70
S. Gothardo montoCeno de l'
Alpoi svisaj. 3197 tn, konata pro
la Gothardo-tunelo 14 998 rn
longa.
S. Marin respubliko sub itala
Protekto. la plej malgranda Stato
di l mondo.
sanskrito klasika lingvo dc la
artaj hindoj. grava por la kom-
para linevoscienco.
Sans-souci (france: sen zorgo)
kastelo, konstruita de Frederiko
la Granda. reto de Prusujo. en
Potsdamo apud Berlino.
sari kaptuko dc virinoj en Hind-
ujo.
sarong-lupo batik-tuko. uzata en
Javo kiel vestajo; lau speciala
maniero ialdita ki servas kiel
Luno.
Serallo (perse: serai palaco) --
iama sidejo de l' turka sultano
en KonstantinoPolo.
slinkso fabela besto kun leona
korpo kaj homa kapo. kiu Ce la
egiotoj simbolis Ia sunon.
SikstIna Kapelo persona kapelo
sapo en la Vatikano, kon-
struita de vario Siksto IV (1473).
fama pro la freskoi dc Michel-
angelo.
sIngsong-knahinol kant-knabinoj
iapanaj.
sioco unurada pugveturilo Cina.
uzata por transporti personojn.
Siva (Siwa, Giva) hindua dio.
edzo de Kali, Ia detruanta. sed
samtempe fruktiga principo de la
hindua triuntio.
skombro genro de malgrandaj
marfigoj mattkeblai (lat.: ScOM -
berl.
slatko nomo dc bulgara konfitaio.
slendang nomo de skarpo dc
ravaj virinoj.
smokingo nomo de societa vest-
ajn frakosimila.
so)o-sarico pikante spicita, spe-
ciala japana saco.
Serbonne nomo de la universitato
dc Parizo.
Stumpa estera (itale:l eksterlan-
da gazetaro.
Strombolo (it.: Strornholi) kon-
stante aktiva vulkano sur la Li-
n:nal Insuloj, norde de Sicilio.
Suda Kruco --- steliiguro Ce la suda
horizonto en formo de kruco.
sudro nomo de persono el la
kasto de simplaj homoj" sur la
insulo Bali.
sukilaki japana mankaj, konsist-
anta cl Deeeioi da legomoj kaj
viando. kuirita) en speciala sane.
laho titolo dc persaj kaj hindaj
mmeriestroi.
amisen speco de Janana Boto tri -
korda.
elko Celo de heduena triho: an-
ka instruisto kaj instrnitulo.
genia hulgara glitveturilo.
gIntoistuo nacia religio de honti-
:tio.
loguno titolo de potencaj lettd-
nlor de lapanino. ne plu ekzist-
antaj de post 1868; ili estis efek-
tivaj regantoj de la lando.
tatuila nomo de popolo kaj lin-
gvo en Antaa Hindujo.
tekton-arbo arbo de l' genro de
verlienacoj, kies ligno estas mola
(lat.: tectona).
teleaiitogramo manskribo origi-
nala reproduktita je distanco per
speciala aparato (tele-atografo).
tesbih nomo de preko-kalkulilo
de mahornetanoi. simila al la ka-
tolika rozario.
tihetano - - enloganto de Tibeto.
postlando de Cintrio en la interno
de Azio.
Listo de urb-nomoj esperautigitaj
Adeno Aden
Agro - Agra
Alcksandrio = Alcxandria
Alepo Met). Aleppo
Antstertlamo = Amsterdam
Angkoro Angkor
Angoro = Ankara (Ankara)
Antverpeno = Antwerpen
Asamo Assam
Asdano = Asdan
Asuano a Assuan
Ateno = Athenai
Babilono = BabvIon
Bagdado = Bagdad
Bandungo Bandocng
Baselo = Basel
Bata%lo = Batavia
Beiruto Beyrouth. Beirut
Benareso = Benares
Beogrado Beograd
Berlino = Berlin
Berno Bern
Betlehemo = Bethlehern
131alistoko = Bialystok
Illzantlo Byzantium
Bombeo = Bornbay
Borobuduro Borobodore
Bratislavo Bratislava
tifono dangerega kirlvento de Ia
orientazial maroj.
torii-pordegoj liberaeraj pordegoj
kun kolonoj kai horizontalaj trab-
egoi el ligno, hronzo a Stono.
trattomo inflamo de l' okulo kun
rugigo de la palpebroj.
turbano vira kapvesto en Oriento,
konsistanta el tuko plurfoje volv-
ita Cirkaii la kapo.
Vatlkano palaco dc l' orioo en
Rorno.
Vesuvo aktiva vulkano C e Napolo
(Natioli). 608 rn alta.
Via dolorosa (latine) vojo, kiun
Jesuo devis trairi por la krucigo.
mem portante sian krucon.
Vigno (Vignu) nomo de unu el la
Cefdiol de la hindu-religio. (Vignu
la konservanto.)
Vojo de 1' Kruco. v. Via dolorosal
Wild West (angle: Sovaka Okciden-
to) okcidenta parto de Usono.
kie antae lokis indianoi.
YMCA (Youne Men's Christian Asso-
ciation) Asocio de Kristanaj
Junuloj. nomo de vaste disvast-
igita angla kristana organizo.
Bruselo Bruxelles
Budapegto Budapest
Cikago = Chicago
Dantasko = Damas
Dargllingo Darjeeling
Dento = Dellii
Drestletto Dresden
Erfurto Eriurt
Munti) Fayoutn
Falcro Falera
Florenco Firenze
Florido = Florida
Frihurgo ti Fribourg, Freiburg
Galato Galata
Genesareto Genesareth
Gibrultaro .. Gibraltar
Cienevo = Genve
hail0 Haifa
liatuburgo Hamburg
Hongkongo Hongkong
Istanbulo Istanbul (Konstanti-
itopolo)
Jafo = Jaffa
jerifto Jericho
jerusalemo Jerusalem
Jokohamo Yokohama
jaipuro Jaipur
jokiakarto Diokjakarta
2?!
Kafarnaumo Capharnaum Pero = Pera
Kairo = Kaltira (Cairo) Picburgo - Pittsburgli
Kalkuto = Calcutta Pilseno = Plzen
Kantono Ganton Plreo - Piree
Kartan - Cartliago Pompelo - Pompei
Kloto Kioto Pondieero = Pondicla2ry
Kolombo Colonibo Potsdamo Potsdain
Kolonio Kbln Prozo Praha
Komo Corno Ranstuno = RangoOn
KonstantinoPolo. v. Istanbulo! Rigo Riga
Krakovo - Krakw Komo = Roma
Leipcigo - Leipzig Saigono - Saigon
Lembango Lembang Sakaro Sakara
Lokarno Locarno Salonan Salamis
Londono = London Solitario Samaria
Lozano = Lausanne tiap-Frapcisko = San Francisco
Luccrno = Luzern S. Marino = San Marino
Lugano = Lugano Seniarango = Serparapg
Madraso - Madras Sidono = Sidon (Saida)
.Maduro Madura Sifiemo = Sichern
Maienco = Main/. Sinajo = Sinaia
Makao Macao Singanuro Singapore
Maratono Marathon Sidi - Sofia
,Veko - Mckka Sorento = Sorrento
Merpiiso Memphis Sticzo Sucz
Milano - Milano Surabalo = Soerabaja
Monto-Karlo - Montc Carlo Stetino Stettip
Munlieno Miinclien Stokholmo = Stockholm
Nagasako Nagasaki Sanhajo = Shangliai
Nankino - Nankin Tiberiaso - iberias
Nanluso = Nanlus Tiro Tira
Napolo Napoll Tokio = Tokio
Nazarcto Nazareth (En Naska) Trolo = Troia
Nova Delho = New Dcilit Varsovio = Warszawa
Nov-forko New York Yielleko \Vieliczka
Nurnbergo Nrnherg Vieno = Wien
-Ostendo = Ostende Zagreho Zagreb
Parizo - Paris Zurifio -
Penango - Penanz