Você está na página 1de 66

TITOLO COPERTINA

Dario Ianneci
EUTROPIO

PIRRO
CESARE
AUGUSTO

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

1. Pirro combatte con gli elefanti

T utta lItalia centrale assoggettata a Roma, che si espande verso la Magna Grecia. Loccasione
della guerra offerta dalle offese agli ambasciatori venuti da Roma a chieder ragione di affronti
patiti da navi romane nelle acque di Taranto. La citt greca chiede aiuto al re dellEpiro Pirro, il
quale, desideroso di successo e conquiste, viene in Italia. La prima battaglia combattuta dal console
Levino vicino ad Eracla (280 a.C.). I Romani per la prima volta vedono gli elefanti in battaglia e
sono sconfitti. Pirro resta ammirato dal coraggio e dallardimento dei legionari romani al punto da
esclamare: Se avessi avuto soldati come questi, avrei potuto dominiare il mondo! [Lib. II, 11].

Tarentinis, qui iam in ultima Italia sunt, bellum in ultima Italia = in extrema Italiae
parte
indictum est, quia legatis Romanorum iniuriam fecissent.
bellum indictum est : bellum denun-
Hi Pyrrum, Epiri regem, contra Romanos in auxilium tiatum est
poposcerunt, qui ex genere Achillis originem trahebat. ex genere Achillis : ex strirpe Achil-
lis
Is mox ad Italiam venit, tumque primum Romani cum
cum transmarino : (cum hoste) qui
transmarino hoste dimicaverunt. pervenit a regione ultra mare (trans
Missus est contra eum consul P. Valerius Laevinus, mare)
qui cum exploratores Pyrri cepisset, iussit eos per castra
duci, ostendi omnem exercitum tumque dimitti, ut
renuntiarent Pyrro quaecumque a Romanis agerentur. quaecumque... agerentur : omnia
quae Romani agebant
Commissa mox pugna, cum iam Pyrrus fugeret,
elephantorum auxilio vicit, quos incognitos Romani quos incognitos : quos Romani
expaverunt. numquam antea viderunt

Sed nox proelio finem dedit; Laevinus tamen per


noctem fugit, Pyrrus Romanos mille octingentos cepit et
eos summo honore tractavit, occisos sepelivit.
Quos cum adverso vulnere et truci vultu etiam adverso vulnere : pectora vultenatos
mortuos iacere vidisset, tulisse ad caelum manus dicitur
cum hac voce : dicens
cum hac voce :
se totius orbis dominum esse potuisse, si tales sibi si.contigissent : similites sibi
milites contigissent fuissent [quales Romani]

Lexicon

Verbi dimicaverunt < dmcre fugeret < fgre


agerentur < gre dimitti < dmittre iacere < icre
cepisset < cpre duci < dcre indictum < indcre
commissa < committre expaverunt < expvescre iussit < ibre
contigissent < contingre fecissent < fcre missus < mittere
dedit < dre

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

occisos < occdre incognitos < incognitus, in-


ostendi < ostendre Sostantivi cognit, incognitum
poposcerunt < poscre exploratores < explorator, is tales < talis, talis, tale
potuisse < posse genere < genus, generis totius < totus, tota, totum
renuntiarent < rnuntre honore < honos, honoris transmarino < transmarinus
sepelivit < splre proelio < proelium, ii truci < trux, trux, trux
tractavit < tractre vulnere <vulns, vulneris
trahebat < trhre vultu < vultus, vultus Nomi propri
tulisse < frre Achillis < Achillis, is
venit < vnre Aggettivi Laevinus < Levinus, i
vicit < vincre adverso < adversus, a, um Pyrrus < Pyrrus, i
vidisset < vdre

A. Latine responde!

1. Cur a Romanis bellum indictum est Tarantinis?


2. Cuius auxilium Tarantini poposcerunt?
3. Quis contra Pyrrhum regem missus est?
4. Cur Romani, proelio commisso, territi sunt?
5. Quid tamen Pyrrhus locutus est, cum Romanos adverso vulnere et truci vultu mortuos vidisset?

C. Verte in linguam Latinam!

C. Giulio Cesare, il nome del quale a tutti noto, part per la Gallia con dieci legioni. Da lui furono
vinte molte genti fino all'Oceano Britannico. Si sa, che in nove anni dom quasi tutta la Gallia; e che
subito dopo port guerra anche ai Britanni, e che infine assali i Germani e [li| vinse in frequenti
combattimenti

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

1. Lincorruttibile Fabrizio
I Romani sono impegnati in una guerra contro gli Etruschi. Pirro, credendoli pi deboli, decide di
muovere contro Roma. Arrivato a Preneste, non lontano da Roma, viene informato della pace sotto-
scritta tra Etruschi e Romani. Non ritiene opportuno continuare la guerra e si acquartiera in Cam-
pania. Per cercare di riscattare i prigioneri di guerra, il senato invia come ambasciatore Caio Fabrizio,
uomo celebre per la sua incorrutibilit. Pirro ammira la qualit e la forza di Fabrizio, la sua fedelt
a Roma e manda in citt il segretario Cina con lincarico di concludere la pace. [Lib. II, 12].

Postea Pyrrus, coniunctis sibi Samnitibus, Lucanis,


Brittiis, Romam perrexit, omnia ferro ignique vastavit, perrexit : petivit Romam
Campaniam populatus est atque ad Praeneste venit, populatus est : vastavit
miliario ab urbe octavo decimo. miliario... octavo decimo: duodevi-
ginti milibus passuum ab Urbe

Mox terrore exercitus, qui eum cum consule de redimendis captivis : ut redi-
sequebatur, in Campaniam se recepit. Legati ad Pyrrum merent captivos
de redimendis captivis missi ab eo honorifice suscepti suscepti sunt : recepti sunt
sunt. Captivos sine pretio Romam misit.
Unum ex legatis Romanorum, Fabricium, sic cum cognovisset : cum cognovit
admiratus, cum eum pauperem esse cognovisset, ut -
quarta parte regni promissa - sollicitare voluerit ut ad se sollicitare : incitare
transiret, contemptusque est a Fabricio. ut transiret : ut relinqueret Ro-
manos et amicus eius fieret
Quare cum Pyrrus Romanorum ingenti admiratione
teneretur, legatum misit, qui pacem aequis condicionibus qui peteret : ut peteret
peteret, praecipuum virum, Cineam nomine, ita ut praecipuum : egregium
Pyrrus partem Italiae, quam iam armis occupaverat,
obtineret. obtineret : in possessione haberet

Lexicon

Verbi sollicitare < sollicito igni < ignis


admiratus < admror suscepti < suscipio legatum < legatus
cognovisset < cognovisset teneretur < teneo nomine < nomen
coniunctis < coniungo transiret < transeo parte < pars
misit < mitto vastavit < vasto pretio < pretium
missi < mitto venit < venio terrore < terror
obtineret < obtineo voluerit < volo
occupaverat < occupo promissa < promitto Aggettivi
perrexit < pergo Sostantivi aequis < aequus
peteret < peto admiratione < admiratio ingenti < ingentis
populatus < populor captivis < captivus miliario < miliarius
recepit < recipio condicionibus < condicio octavo < octavus
redimendis < redimo consule < consul pauperem < pauper
sequebatur < sequor contemptus < contemptus praecipuum < praecipuus

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

quare Lucanis < Lucanus


Avverbi Praeneste < Praeneste
honorifice Nomi propri Pyrrhus < Pyrrhus
iam Brittiis < Brittii
mox Cineam < Cinea
postea Fabricium < Fabricius

Latine responde

1. Cur Pyrrhus, iam Romae proximus, in Campaniam se recepit?


2. Quomodo legati, ad Pyrrhum missi, a rege suscepti sunt?
3. Quem maxime e Romanorum legatis rex admiratus est?
4. Cur Pyrrhum, ut legatum, Cineam Romam misit?

Verte in linguam Latinam!

Molte citt stringono allezanza col re Pirro, che tutte-le-cose devasta col ferro e col fuoco. Gli egli
prossimo a Roma, quando, preso da terrore dellesercito del conosle romano, si ritira in Campania.
Ambasciatori dai Romani a Pirro sono mandati per il riscatto dei prigionieri: i quali Pirro tenta in-
vano di corrompere con molto oro. Infine Pirro stesso manda a Roma Cina, uomo di singolare pru-
denza, affinch ottenga la pace ad eque condizioni

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

3. La battaglia di Ascoli
Le proposte di pace vengono respinte dai Romani. Il senatore romano Appio Claudio Cieco pretende
che prima Pirro lasci lItalia. Lambasciatore Cina riferisce a Pirro che la citt gli era sembrata un
tempio di dei ed il Senato un consesso di re. La guerra, cos, si riaccende. Le armate avversarie
si scontrano di nuovo (279 a.C.) ad Ascoli, in Puglia (da non confondere con Ascoli Piceno, nelle
Marche). Pirro vince ancora, ma riporta gravi perdite ed costretto a rifugiarsi a Taranto. [Lib. II,
13].

Pax displicuit remandatumque Pyrro est a senatu eum remandatum...est : responsum est
cum Romanis, nisi ex Italia recessisset, pacem habere non nisi..recessisset : nisi..amovisset
posse.
Tum Romani iusserunt captivos omnes, quos Pyrrus
reddiderat, infames haberi, quod armati capi potuissent, infames haberi : in infamia esse
nec ante eos ad veterem statum reverti, quam si binorum binorum hostium : duorum hostium
hostium occisorum spolia retulissent.
Ita legatus Pyrri reversus est. A quo cum quaereret
Pyrrus, qualem Romam comperisset, Cineas dixit regum qualem Romam comperisset : qua-
se patriam vidisse; scilicet tales illic fere omnes esse, lem invenisset Romam
qualis unus Pyrrus apud Epirum et reliquam Graeciam
putaretur.
Missi sunt contra Pyrrum duces P. Sulpicius et Decius
Mus consules.
Certamine commisso, Pyrrus vulneratus est, elephanti Certamine commisso : pugna com-
interfecti, viginti milia caesa hostium, et ex Romanis missa
tantum quinque milia; Pyrrus Tarentum fugatus est

Lexicon

Verbi occisorum < occido


caesa < caedo posse < possum Sostantivi
capi < capio potuissent < possum certamine < certamen
commisso < committo putaretur < puto consules < consul
comperisset < comperio quaereret < quaero duces < dux
displicuit < displiceo recessisset < recedo elephanti < lphns o ele-
dixit < dico reddiderat < reddo phans
fugatus < fugo remandatum < remando legatus < legatus
habere < habeo retulissent < refero mus < mus
haberi < habeo reversus < revertor pacem < pax
interfecti < inferficio reverti < revertor senatu < senatus
iusserunt < iubeo vidisse < video spolia < spolia
missi < mitto vulneratus < vulnero statum < status

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Aggettivi Avverbi nisi


binorum < binus fere
captivos < captivus illic Nomi propri
infames < infames ita Cineas < Cineas
qualem < qualis scilicet Decius < Decius
reliquam < reliquus Epirum < Epirus
veterem < vetus Preposizioni Pyrrum < Pyrrus
apud Sulpicius < Sulpicius
contra Tarentum < Tarentum

Latine responde

1. Cur pax facta non est?


2. Qui habiti sunt a Romanis captivi quos Pyrrhus rex reddiderat?
3. Cum ad Pyrrhum rediisset, quid renuntiavit Cineas?
4. Quam finem habuit proelium a consulibus commissum?

Verte in linguam Latinam!

Ma i senatori ricusano la pace: Finch tu, Pirro, sarai in Italia, invano ci chiederai
la pace.
Cinea dice al re Pirro: La citt [di] Roma un tempio degli dei; il senato [] una
patria di re. I consoli Publio Sulpicio e Decio Mure sono mandati contro il re Pirro,
del quale ventimila soldati trovano la morte sul campo.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

4. Fabrizio e il medico di Pirro


Lanno seguente (278 a.C.) venne inviato a combattere Pirro lincorruttibile Fabrizio. Una notte il
medico di Pirro si reca di nascosto dal comandante romano, promettendogli di uccidere il re Pirro
con il veleno a patto di ricevere un adeguato compenso. Ma Fabrizio offre unaltra prova della sua
lealt, rinviando al re Pirro il medico infedele che aveva tramato contro la sua vita. I Romani vinsero
poi presso Malevento. Pirro ritorn in Epiro e Taranto cadde in potere di Roma. [Lib. II, 14].

Interiecto anno contra Pyrrum Fabricius est missus, interiecto anno : anno post
qui prius inter legatos sollicitari non potuerat, quarta sollicitari : pecunia corrumpi
regni parte promissa.
Tum, cum vicina castra ipse et rex haberent, medicus cum...haberent : quod castra
Pyrri nocte ad eum venit, promittens veneno se Pyrrum eorum vicina erant
occisurum, si sibi aliquid polliceretur. sipollicetur : si aliquid ei promit-
tetur
Quem Fabricius vinctum reduci iussit ad dominum
Pyrroque dici quae contra caput eius medicus quae... spopondisset : quae
spopondisset. promiserat

Tum rex admiratus eum dixisse fertur: "Ille est fertur : dicitur.
Fabricius, qui difficilius ab honestate quam sol a cursu
suo averti potest". Tum rex ad Siciliam profectus est.
Fabricius, victis Lucanis et Samnitibus, triumphavit.
Consules deinde M. Curius Dentatus et Cornelius
Lentulus adversum Pyrrum missi sunt.
Curius contra eum pugnavit, exercitum eius cecidit, cecidit : proigavit, vicit
ipsum Tarentum fugavit, castra cepit.
Ea die caesa hostium viginti tria milia. Curius in in consulatu : dum erat consul
consulatu triumphavit. Primus Romam elephantos
quattuor duxit.
Pyrrus etiam a Tarento mox recessit et apud Argos, recessit : discedit a Tarento
Graeciae civitatem, occisus est.

Lexicon
Verbi fugavit < fugo profectus < proficiscor
admiratus < admror haberent < habeo promissa < promitto
averti < avertor interiecto < inteicio promittens < promitto
caesa < caedo iussit < iubeo pugnavit < pugno
cecidit < caedo missi < mitto recessit < recedo
cepit < capio missus < mitto reduci < reduco
dici < dico occisurum < occido sollicitari < sollicito
dixisse < dico occisus < occido spopondisset < spondeo
duxit < duco polliceretur < polliceor triumphavit < triumpho
fertur < fero potuerat < possum venit < venio

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

victis < vinco parte < pars contra


vinctum < vincio sol < sol inter
veneno < venenum
Sostantivi Nomi propri
caput < caput Aggettivi Argos < Argi
castra < castra difficilius < difficilis Cornelius < Cornelius
consulatu < consulatus primus < primus Curius < Curius
consules < consul vicina < vicinus Dentatus < Dentatus
cursu < cursus Fabricius < Fabricius
die < dies Avverbi Lentulus < Lentulus
dominum < dominus deinde Lucanis < Lucanis
elephantos < elephas mox Pyrrus < Pyrrhus
honestate < honestas prius Samnitibus < Samnites
hostium < hostis Tarentum < Tarentum
legatos < legatus Preposizioni
nocte < nox adversus

Latine responde

1. Cur ad Fabricium consulem nocte venit medicus Pyrrhi?


2. Quid iussit Fabricius?
3. Quid dixit rex, honestatem Fabricii admiratus?
4. Quis Pyrrhi regis excercitum cecidit?

Verte in linguam Latinam!

Di Fabrizio narrer soltanto questo fatto, dal quale conoscerete, o scolari, che i Ro-
mani in ogni tempo vinsero i nemici col valore e non con la frode (fraus, fraudis).
Il medico del re Pirro era venuto da Fabrizio e gli aveva detto: Dammi del denaro
ed io uccider col veleno il mio re!.
Ma Fabrizio comand che il medico fosse legato e ricondotto dal re.
Lonest (integritas, integritatis; virtus, virtutis) di Fabrizio fu con altissime lodi celebrata da tutti.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

5. Conquiste di Giulio Cesare


In base allaccordo stretto con Pompeio e Crasso, Giulio Cesare ottiene per s il governo della Gallia.
In questa regione vinse prima gli Elvezi e poi conquist tutto il territorio fino alla Manica. Oltrepas-
sato il canale, sottomise a Roma la Britannia; vinse poi i Germani e li costrinse a non oltrepassare il
confine del fiume Reno.

Anno urbis conditae sexcentesimo nonagesimo tertio urbis conditae : post Aeneas con-
C. Iulius Caesar, qui postea imperavit, cum L. Bibulo didit Romam
consul est factus. Decreta est ei Gallia et Illyricum cum
legionibus decem.
Is primus vicit Helvetios, qui nunc Sequani
appellantur, deinde vincendo per bella gravissima usque
ad Oceanum Britannicum processit.
Domuit autem annis novem fere omnem Galliam, fere : paene
quae inter Alpes, flumen Rhodanum, Rhenum et
Oceanum est et circuitu patet ad bis et tricies centena bis et tricies centena milia : 200 / 300
milia passuum. milapassi

Britannis mox bellum intulit, quibus ante eum ne


nomen quidem Romanorum cognitum erat, eosque
victos obsidibus acceptis stipendiarios fecit. stipendiarios : coegit eos tributa
ferre, conferre, pendere
Galliae autem tributi nomine annuum imperavit
stipendium quadringenties, Germanosque trans Rhenum
adgressus inmanissimis proeliis vicit.
Inter tot successus ter male pugnavit, apud Arvernos
semel praesens et absens in Germania bis. Nam legati
eius duo, Titurius et Aurunculeius, per insidias caesi per insidias : per dolum
sunt.

Lexicon

Verbi patet < pateo Illyricum < Illyricus


acceptis < accpo processit < prcdo insidias < insidiae
adgressus < adgrdor pugnavit < pugno legati < legatus
appellantur < appello victos < vinco legionibus < legio
caesi < caedo vincendo < vinco nomen < nomen
cognitum < cogntus obsidibus < obss
conditae < condo Sostantivi Oceanum < Oceanus
decreta < dcerno annis < annus omnem < omnis, e
domuit < dmo circuitu < circuitus passuum < passs, s
factus < facio consul < consul proeliis < proelium
imperavit < impero flumen < flumen Rhenum < Rhenus
intulit < infero Helvetios < Helvetius Rhodanum < Rhodanus

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Sequani < Sequanus praesens < praesens tricies


stipendiarios < stipendia- sexcentesimo < sexcentesi-
rius mus Preposizioni
stipendium < stipendium trans
tributi < tributus Avverbi usque
urbis < urbs fere
male Nomi propri
Aggettivi mox Arvernos < Arvernus
gravissima < gravisis nunc Aurunculeius < Auruncu-
inmanissimis < immnis postea leius
nonagesimo < nonagesimus quadringenties Titurius < Titurius

Latine responde

1. Quae regio Iulio Caesari decreta est?


2. Quas primus gentes vicit?
3. Quas alias victorias reportavit?
4. Quas gentes, obsidibus acceptis, stipendiarias fecit?
5. Ubi tandem Germanos aggressus est?

Verte in linguam Latinam!

C. Giulio Cesare, il nome del quale a tutti noto, part per la Gallia con dieci legioni. Da lui furono
vinte molte genti fino all'Oceano Britannico. Si sa, che in nove anni dom quasi tutta la Gallia; e che
subito dopo port guerra anche ai Britanni, e che infine assali i Germani e [li| vinse in frequenti
combattimenti.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

6. Cesare attraversa il Rubicone


Crasso, uno dei triumviri, muore nella guerra contro i Parti. La sua morte rende necessario un nuovo
accordo. Pompeo, tuttavia, rimasto a Roma, rifiuta di accordarsi con Cesare e spinge il Senato a
richiamarlo in patria e ad imporgli di congedare lesercito. Cesare capisce che lo scontro si avvicina.
Torna rapidamente in Italia e, passato poi il Rubicone, che rappresentava il limite oltre il quale a
nessun generale era concesso di stare al comando di un esercito armato, muove alla volta di Roma.
Pompeo, con i senatori pi esposti, fuggono da Roma e cercano rifugio in Grecia per evitare lo scon-
tro con Cesare. [18 - 19].

[18] Circa eadem tempora anno urbis conditae sexcen-


tesimo nonagesimo septimo, M. Licinius Crassus, collega
Cn. Pompeii Magni in consulatu secundo, contra Parthos
missus est et cum circa Carras contra omen et auspicia
circa Carras : prope urbem Carras
dimicasset, a Surena, Orodis regis duce, victus ad postre-
omen : augurium, praesagium
mum interfectus est cum filio, clarissimo et praestantis-
simo iuvene.
Reliquiae exercitus per C. Cassium quaestorem serva- reliquiae exercitus : reliqua pars exer-
tae sunt, qui singulari animo perditas res tanta virtute re- citus
stituit ut Persas rediens trans Euphraten crebris proeliis
vinceret.
[19] Hinc iam bellum civile successit exsecrandum et
lacrimabile, quo praeter calamitates, quae in proeliis ac- exsecrandum : nefandum
ciderunt, etiam populi Romani fortuna mutata est. quo : propter quod

Caesar enim rediens ex Gallia victor coepit poscere al-


terum consulatum atque ita ut sine dubietate aliqua ei de-
sine dubietate aliqua : sine ullo dubio
ferretur.
Contradictum est a Marcello consule, a Bibulo, a Pom-
peio, a Catone, iussusque dimissis exercitibus ad urbem
redire. iussusdimissis exercitibus ad ur-
bem redire: iusserunt Caesari dimit-
Propter quam iniuriam ab Arimino, ubi milites con- tere excercitum et Romam redire
gregatos habebat, adversum patriam cum exercitu venit.
Consules cum Pompeio senatusque omnis atque uni-
versa nobilitas ex urbe fugit et in Graeciam transiit.
Apud Epirum, Macedoniam, Achaiam Pompeio duce
senatus contra Caesarem bellum paravit.

Lexicon

Verbi conditae < condo deferretur < dfro


acciderunt < accdo congregatos < congrgo dimicasset < dimico
coepit < coepo Contradictum < contrdco dimissis < dimitto

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

exsecrandum < exscror duce < dux universa < universus


fugit < fugio iniuriam < iniuria Preposizioni
habebat < habeo iuvene < iuvenis apud
interfectus < interficio milites < miles adversum
iussus < iubeo omen < omen circa
missus < mitto quaestorem < quaestor contra
mutata < muto regis < rex praeter
paravit < paro Reliquiae < rlquae, rum propter
poscere < posco tempora < tempus sine
rediens < redeo victor < victor trans
redire < redeo virtute < virtus
restituit < restituo Nomi propri
servatae < servo Aggettivi Arimino < Ariminum
successit < succedo alterum < alter, era, um Carras < Carrae
transiit < transeo civile < civilis Cassium < Cassius
venit < venio clarissimo < clarus Catone < Cato
victus < vinco crebris < creber Epirum < Epirus
vinceret < vinco lacrimabile < lacrimabilis Euphraten < Euphrts, is e
perditas < perdtus i m.
Sostantivi postremum < postremus Orodis < rds, is e i, m.,
auspicia < auspicium praestantissimo < prae- Parthos < Parthus
calamitates < calamitas stans, antis Surena < Surna, ae
dubietate < dbts singulari < singlris, e

Latine responde

1. De Licinii Crassi interitu narra.


2. Post Crassi interitum, quod exsecrandum bellum susceptum est?
3. Pompeio suadente, quid Caesari senatus imperavit?
4. At Caesar, proter talem iniuriam, quid fecit?

Traduzi in latino

In quel tempo medesimo Licinio Crasso, triumviro con Cesare e Pompeo, fu mandato contro i Parti,
ed ivi, combattendo, fu ucciso insieme col figlio, bellissimo giovane. Di qui successe la guerra civile.
Infatti, avendo Cesare domandato di nuovo il consolato, Pompeo, che era rimasto a Roma, si oppose.
Cesare fu, anzi, comandato [di] ritornare a Roma, [dopo avere] congedato l'esercito. Cesare, per l'of-
fesa, mosse, armato, verso l'Italia. E noto che Pompeo e i nobili fuggirono velocemente da Roma in
Grecia.

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

7. Cesare sconfigge Pompeo a Farsalo


Entrato a Roma, Cesare assunse il titolo di dictator. Subito dopo si rec in Spagna per sconfiggere le
truppe pompeiane che si trovano in questa regione. Successivamente si diresse in Grecia per lo scon-
tro definitivo con Pompeo. La battaglia decisiva si svolve nella pianura di Farsalo (48 a.C.). Pompeo
fu sconfitto da Cesare, nonostante il suo esercito fosse pi numeroso di quello di Cesare. [20]

[20] Caesar, vacuam urbem ingressus, dictatorem se vacuam urbem ingressus : cum in-
fecit. travit urbem vacuam

Inde Hispanias petiit. Ibi Pompeii exercitus


validissimos et fortissimos cum tribus ducibus, L.
Afranio, M. Petreio, M. Varrone, superavit.
Inde regressus, in Graeciam transiit, adversum
Pompeium dimicavit.
Primo proelio victus est et fugatus, evasit tamen, quia evasit : fugivit
nocte interveniente Pompeius sequi noluit, dixitque
Caesar nec Pompeium scire vincere et illo tantum die se
potuisse superari.
Deinde in Thessalia apud Palaeopharsalum productis productis utrimque ingentibus
utrimque ingentibus copiis dimicaverunt. copiis : cum et Caesar et Pompeius
aciem instruxerunt
Pompei acies habuit XL milia peditum, equites in
sinistro cornu sexcentos, in dextro quingentos, praeterea sinistro cornu : in sinistro latere
totius Orientis auxilia, totam nobilitatem, innumeros
senatores, praetorios, consulares et qui magnorum iam
bellorum victores fuissent.
Caesar in acie sua habuit peditum non integra XXX
milia, equites mille.

Lexicon

Verbi petiit < pto Sostantivi


dimicaverunt < dimico potuisse < possum acie < acies
dimicavit < dimico productis < produco auxilia < auxilia, arum
dixit < dico regressus < regredior consulares < conslris, e,
evasit < evado scire < scio copiis < copiae
fecit < facio sequi < sequor cornu < cornus, us
fugatus < fugo superari < supero dictatorem < dictator
fuissent < sum superavit < supero die < dies
habuit < habeo transiit < transeo ducibus < dux
ingressus < ingrdor, victus < vinco equites < eques
interveniente < intervenio vincere < vinco milia < mla, um,
noluit < nolo nobilitatem < nobilitas, atis

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

peditum < pds, pdtis, totam < ttus, a, um Preposizioni


proelio < proelium totius < ttus, a, um adversum
senatores < senator, oris tribus < trs, tra apud
urbem < urbs, is vacuam < vacuus, a, um
victores < victor, oris validissimos < vldus Nomi propri
Afranio < Afranius
Aggettivi Avverbi Hispanias < Hispania, ae
ingentibus < ingens, entis iam Orientis < Oriens
innumeros < innumerus Ibi Palaeopharsalum < Palaeo-
integra < intgr, gra, grum, Inde pharsalum
praetrus < praetrus praetr Petreio < Petreius
quingentos < quingenti prm Pompeius < Pompeius
sexcentos < sescenti, ae, a trimqu Thessalia < Thessalia
sinistro < snistr, tra, trum Varrone < Varro, onis

Latine responde

1. Urbem vacuam ingressus, quid fecit Caesar?


2. Cur deinde Hispanias petiit?
3. Ex Hispaniis quo transiit et qua de causa?
4. Ubi commissum est proelium?
5. Quot pedites in acie instruxit Pompeius? Quot equites in sinistro cornu, quot equites in dextero
cornu collocavit?

Verte in linguam Latinam!

Cesare, entrato in Roma, si nomin dittatore. Quindi si rec nella Spagna per debellare gli eserciti di
Pompeo, e poi in Grecia per inseguire il fuggente Pompeo. Si combatt a Parsalo, in Tessaglia: nell'e-
sercito di Pompeo erano 50 mila fanti, nell'esercito di Cesare forse 30 mila.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

8. Cesare in Egitto e nel Ponto


Entrato a Roma, Cesare assunse il titolo di dictator. Subito dopo si rec in Spagna per sconfiggere le
truppe pompeiane che si trovano in questa regione. Successivamente si diresse in Grecia per lo scon-
tro definitivo con Pompeo. La battaglia decisiva si svolve nella pianura di Farsalo (a.C.). Pompeo fu
sconfitto da Cesare, nonostante il suo esercito fosse pi numeroso di quello di Cesare. [20]

[21] Numquam adhuc Romanae copiae in unum in unumconvenerant : in eundem


neque maiores neque melioribus ducibus convenerant, locum venerunt
totum terrarum orbem facile subacturae, si contra subacturae : victurae
barbaros ducerentur.
Pugnatum tamen est ingenti contentione victusque ad ingenti contentione : magno certa-
postremum Pompeius et castra eius direpta sunt. mine

Ipse fugatus Alexandriam petiit, ut a rege Aegypti, cui fugatus: is quem Caesar fugaverat
tutor a senatu datus fuerat propter iuvenilem eius
aetatem, acciperet auxilia.
Qui fortunam magis quam amicitiam secutus, occidit qui: is
Pompeium, caput eius et anulum Caesari misit.
Quo conspecto Caesar etiam lacrimas fudisse dicitur, quo conspecto : cum Caesar id vidit
tanti viri intuens caput et generi quondam sui.
[22] Mox Caesar Alexandriam venit. Ipsi quoque Pto-
lomaeus parare voluit insidias, qua causa bellum regi in-
latum est.
Victus in Nilo periit inventumque est corpus eius cum
lorica aurea.
Caesar Alexandria potitus regnum Cleopatrae dedit,
Ptolomaei sorori, cum qua consuetudinem stupri habue- consuetudinem stupri habuerat :
rat. quam in ignobili amore habuerat

Rediens inde Caesar, Pharnacen, Mithridatis Magni fi-


lium, qui Pompeio in auxilium apud Thessaliam fuerat,
rebellantem in Ponto et multas populi Romani provincias
occupantem vicit acie, postea ad mortem coegit.

Lexicon

Verbi dedit < do fugatus < fugo


acciperet < accpo dicitur < dico habuerat < habeo
coegit < cgo direpta < diripio inlatum < infero
conspecto < conspicio ducerentur < duco intuens < intueor
convenerant < convenio fudisse < fundo inventum < invenio
datus < do fuerat < sum misit < mitto

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

occidit < occido corpus < corpus, oris Mox


occupantem < occupo ducibus < dux, ducis Numquam
parare < paro generi < gener, eris postea
periit < pereo lorica < lorica, ae postremum
potitus < potior mortem < mors, tis quondam
pugnatum < pugno orbem < orbs, is tamen
rebellantem < rebello senatu < senatus, us
rediens < redeo stupri < stprum, i, Preposizioni
secutus < sequor tutor < tutor, oris apud
subacturae < subigo contra
venit < venio Aggettivi propter
vicit < vinco aurea < aurus, a, um
victus < vinco ingenti < ingens, entis Nomi propri
voluit < volo iuvenilem < ivnlis, e Aegypti < Aegyptus, i
maiores < magnus, a, um, Alexandria < lexandra
Sostantivi melioribus < bnus, a, um, (lexandra), ae
acie < acies totum < ttus, a, um, Cleopatrae < Clptra, ae,
aetatem < aetas unum < nus, a, um Mithridatis < Mthrdts, is
auxilia < auxilia, arum Pharnacen < Pharnces, is,
auxilium < auxilium, i Avverbi Pompeius < Pompeius
consuetudinem < consue- adhuc Ponto < Pontus (Ponts), i
tudo facile Ptolomaeus < Ptolomaeus, i
contentione < caontentio inde Thessaliam < Thessalia, ae
copiae < copiae, arum magis

Latine responde

1. Urbem vacuam ingressus, quid fecit Caesar?


2. Cur deinde Hispanias petiit?
3. Ex Hispaniis quo transiit et qua de causa?
4. Ubi commissum est proelium?
5. Quot pedites in acie instruxit Pompeius? Quot equites in sinistro cornu, quot equites in dextero
cornu collocavit?

Verte in linguam Latinam!

Cesare, entrato in Roma, si nomin dittatore. Quindi si rec nella Spagna per debellare gli eserciti di
Pompeo, e poi in Grecia per inseguire il fuggente Pompeo. Si combatt a Parsalo, in Tessaglia: nell'e-
sercito di Pompeo erano 50 mila fanti, nell'esercito di Cesare forse 30 mila.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

9. Cesare sconfigge i pompeiani


Dopo essere stato eletto console per la terza volta, Cesare fa ritorno in Africa. Qui, nella battaglia di
Tapso, sconfigge gli ultimi seguagi di Pompeo. Ancora console l'anno seguente, si dirige in Spagna,
per combattere contro Gneo e Sesto, figli di Pompeo. Con una serie di battaglia vittoriose, l'ultima
delle quali presso Munda (45 a. C.), Cesare ottiene la vittoria.

[23] Inde Romam regressus tertio se consulem fecit tertio : ter


cum M. Aemilio Lepido, qui ei magister equitum
dictatori ante annum fuerat.
Inde in Africam profectus est, ubi infinita nobilitas infinita nobilitas : magnus numerus
nobilium
cum Iuba, Mauretaniae rege, bellum reparaverat.
Duces autem Romani erant P. Cornelius Scipio ex
genere antiquissimo Scipionis Africani (hic etiam socer
Pompeii Magni fuerat), M. Petreius, Q. Varus, M. Porcius
Cato, L. Cornelius Faustus, Sullae dictatoris filius.
Contra hos commisso proelio, post multas dimicationes: pugnas
dimicationes victor fuit Caesar.
Cato, Scipio, Petreius, Iuba ipsi se occiderunt. Faustus,
Sullae quondam dictatoris filius, Pompeii gener, a
Caesare interfectus est.
[24] Post annum Caesar Romam regressus quarto se quarto : quater vel quartum
consulem fecit et statim ad Hispanias est profectus, ubi
Pompeii filii, Cn. Pompeius et Sex. Pompeius, ingens
bellum praeparaverant.
Multa proelia fuerunt, ultimum apud Mundam
civitatem, in quo adeo Caesar paene victus est, ut
fugientibus suis se voluerit occidere, ne post tantam rei fugientibus suis : dum milites eius fu-
militaris gloriam in potestatem adulescentium, natus giebant
annos sex et quinquaginta, veniret.
Denique reparatis suis vicit. Ex Pompeii filiis maior reparatis suis : postquam corrobora-
occisus est, minor fugit. vit exercitum

Lexicon

Verbi interfectus < interficio praeparaverant < praeparo


commisso < committo natus < nascor profectus < proficiscor
fecit < facio occidere < occido regressus < regredior
fugientibus < fugio occiderunt < occido reparatis < rpro
fugit < fugio occisus < occido reparaverat < rpro

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

veniret < venio Aggettvi Preposizioni


vicit < vinco infinita < infinitus, a, um ante
victus < vinco ingens < ingens, entis apud
voluerit < volo maior < magnus, a, um, contra
militaris < militaris, e post
Sostantivi minor < mnr, mns
civitatem < civitas, atis suis < sus, a, um,
consulem < consuls Nomi propri
dictatori < dicatator Avverbi Cato < Cto, nis,
dimicationes < dimicatio adeo Cornelius < Cornelius, ii
duces < dux dnqu Iuba < Iuba, ae
equitum < eques, itis Inde Mauretaniae < Mauretania,
gener < gnr, ri, paene ae
nobilitas < nobilitas, atis quarto Mundam < Munda, ae
potestatem < ptests, tis, quondam Petreius < Petreius, ii
proelia < proelum, i statim Pompeius < Pompeius, ii
rege < rex, regis tertio Scipio < Scipio, onis
socer < scr, ri, ubi Sullae < Sulla, ae
victor < victr, ris Varus < Varus, i

Latine responde

1. Romam regressus, quocum consulatum Caesar habuit?


2. Inde quo Caesar profectus est et qua de causa?
3. Quem vitae exitum habuit Porcius Cato ille?
4. Postremo cur ad Hispanias Caesar profectus est?

Traduzi in latino

Ritornato a Roma, Cesare mosse alla volta dell'Africa, dove molti nobili avevano ripreso la guerra
con Giuba, re della Mauretania: e ne riparti vincitore. L'anno seguente parti per la Spagna per scon-
figgere Gneo e Sesto, figli di Pompeo. Li vinse non senza qualche pericolo: di essi il maggiore fu
ucciso, il minore cerc la salvezza nella fuga.

EXTRA

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

10. La morte di Cesare


Dopo aver vinto la guerra civile contro Pompeio ed i pompeiani, Cesare fece ritorno a Roma. Contro
il suo potere assoluto, i nemici preparano una congiura per assassinarlo. Alle Idi di Marzo del 44
a.C., Cesare viene assalito in senato e ucciso con ventitr pugnalate.

[25] Inde Caesar bellis civilibus toto orbe compositis bellis civilibus compositis :
Romam rediit. postquam terminavit omnia bella ci-

Agere insolentius coepit et contra consuetudinem insolentius : tyrannice


Romanae libertatis.
Cum ergo et honores ex sua voluntate praestaret, qui cumpraestaret : quod concedebat
a populo antea deferebantur, nec senatui ad se venienti quideferebantur : qui concedebantur
adsurgeret aliaque regia et paene tyrannica faceret, coniuratum est : facta est coniuratio
contra eum
coniuratum est in eum a sexaginta vel amplius vel amplius : vel plus
senatoribus equitibusque Romanis.
Praecipui fuerunt inter coniuratos duo Bruti - ex eo praecipui : primi, excellentes
genere Bruti, qui primus Romae consul fuerat et reges
expulerat - et C. Cassius et Servilius Casca.
Ergo Caesar, cum senatus die inter ceteros venisset ad
Curiam, tribus et viginti vulneribus confossus est. confossus est : occisus est

Lexicon

Verbi consul < consl, slis, tribus < trs, tra


adsurgeret < adsurgo (as- curiam < curia, ae tyrannica < tyranncus, a,
surgo) die < ds, di um
agere < ago equitibus < qus, tis
coepit < coepio genere < gns, gnris Avverbi
confossus < confodio honores < hns, hnris, amplius
coniuratum < coniuro libertatis < lberts, tis antea
conpositis < compono orbe < orbis, is Inde
deferebantur < defero senatoribus < sntr, ris insolentius
expulerat < expello senatus < snts, s, paene
faceret < fecio voluntate < vlunts, tis,
praestaret < praesto vulneribus < vulns, ris
rediit < redeo Preposizioni
venienti < venio Aggettivi contra
venisset < venio alia < lus, la, lud inter
ceteros < ctrus, a, um,
Sostantivi civilibus < civilis, e Nomi propri
coniuratos < conirtus, a, praecipui < praecpus, a, Casca
um, um, Cassius
consuetudinem < con- sua < sus, a, um Servilius
sutdo, nis, toto < ttus, a, um

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Latine responde

1. Bellis civilibus eompositis quo rediit Caesar?


2. A quibus in, eum coniuratum est?
3. Quot vulneribus Caesar in curia confossus est?

Verte in linguam Latinam!

Avendo posto fine alla guerra. Cesare ritorn a Roma. Ma gli avversari preparavano insidie nellom-
bra: contro di lui congiurarono sessanta senatori e cavalieri. Tra i congiurati si sa che furono Bruto e
Cassio. Il l5 di marzo dell'anno 44 Cesare fu assalito nella curia e ucciso con ventitr pugnalate.

EXTRA

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

11. Ottaviano a Roma


La morte di Cesare fa riaccendere la guerra civile. Il senato appoggia gli uccisori di Cesare. Marco
Antonio, luogotenente di Cesare, li combatte cercando di raccogliere nelle sue mani il potere e lere-
dit politica del dittatore. I suoi piani vengono ostacolati dal giovane Caio Ottaviano, pronipote e
figlio adottivo di Cesare, che arriva a Roma a rivendicare i suoi diritti alla successione.

[1] Anno urbis septingentesimo fere ac nono interfecto


Caesare civilia bella reparata sunt. reparata sunt : renovata sunt

Percussoribus enim Caesaris senatus favebat. percussoribisfavebat : (senatus) fa-


vorem addebat sicariis Caesaris
Antonius, consul partium Caesaris civilibus bellis,
opprimere eos conabatur.
Ergo turbata re publica multa Antonius scelera
committens, a senatu hostis iudicatus est.
Missi ad eum persequendum duo consules, Pansa et
Hirtius, et Octavianus, adulescens annos X et VIII natus,
Caesaris nepos, quem ille testamento heredem reliquerat
et nomen suum ferre iusserat. nomen suum ferre iusserat : iusserat su-
mere nomen Caesaris
Hic est, qui postea Augustus est dictus et rerum rerum potitus : summum imperium ob-
potitus. tinuit

Qui profecti contra Antonium tres duces vicerunt qui profecti : hi tres duces profecti sunt
eum. contra A. et eum vicerunt

Evenit tamen ut victores consules ambo morerentur.


Quare tres exercitus uni Caesari Augusto paruerunt.

Lexicon
absens Decreta insidias
acceptis deinde inter
adgressus Domuit Inter
Alpes, duo, intulit,
annis ei Is
Arvernos eius Iulius
Aurunculeius, factus. legati
Bibulo fecit. legionibus
Britannicum fere male
Britannis flumen milia
caesi gravissima mox
centena Helvetios, Nam
circuitu Illyricum ne
cognitum imperavit nomen
conditae imperavit, nomine
consul in nonagesimo
decem. inmanissimis novem

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

nunc Rhodanum, Titurius


obsidibus Romanorum tot
proeliis semel trans
pugnavit, Sequani tributi
quadringenties, sexcentesimo tricies
quae stipendiarios urbis
qui stipendium usque
quibus successus vicit
quidem sunt. vicit.
Rhenum ter victos
Rhenum tertio vincendo

Latine responde

1. Quos Antonius opprimere conabatur?


2. Qui missi sunt ad eum persequendum?
3. De Octaviano Caesaris nepote narra!
4. Duobus consulibus mortuis, cui tres exercitus paruerunt?

Verte in linguam Latinam!

Morto Cesare, le guerre furono riprese. Il solo Antonio, per avere nelle sue mani ogni potere, tentava
opprimere gli uccisori di Cesare con guerre civili; perci era stato giudicato nemico del senato. Ma
in questo tempo venne a Roma Ottaviano, giovane di diciotto anni, nipote di Cesare, che egli aveva
lasciato erede di tutte le sue cose. Ottaviano e i due consoli, Irzio e Pausa, furono mandati contro
Pompeo, e Pompeo, vinto, fugg.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

12. Il secondo triunvirato e la morte di Cicerone


Antonio viene sconfitto e si rifugia presso Lepido, partigiano di Cesare. I due stringono un accordo
con Ottaviano, eletto console a soli ventanni, allo scopo di muovere guerra agli uccisori di Cesare:
il secondo triumvirato (43 a.C.). Gli oppositori politici vengono eliminati, tra essi anche lillustre
Cicerone, che in precedenza aveva attaccato duramente Antonio, e molti altri nobili cittadini.

[2] Fugatus Antonius, amisso exercitu, confugit ad


magister equitum : dux qui equitatui
Lepidum, qui Caesaris magister equitum fuerat et tum imperat
militum copias grandes habebat, a quo susceptus est. a quo susceptus est : a quo receptus est
Mox Lepido operam dante, Caesar pacem cum Lepido operam dante : Lepidi beneficio
Antonio fecit et quasi vindicaturus patris sui mortem, a
quo per testamentum fuerat adoptatus, Romam cum Romanextorsit : Urbe potitus est; Ro-
exercitu profectus extorsit, ut sibi vicesimo anno man cepit
consulatus daretur.
Senatum proscripsit; cum Antonio ac Lepido rem Senatum proscripsit : minuit Senatus
publicam armis tenere coepit. auctoritatem
armis tenere coepit : militari imperio
Per hos, etiam Cicero orator occisus est multique alii rem publicam gubernavit
nobiles.

Lexicon
absens duo, sexcentesimo
acceptis ei stipendiarios
adgressus eius stipendium
Alpes, factus. successus
annis fecit. sunt.
Arvernos fere ter
Aurunculeius, flumen tertio
Bibulo gravissima Titurius
Britannicum Helvetios, tot
Britannis Illyricum trans
caesi imperavit tributi
centena imperavit, tricies
circuitu in urbis
cognitum inmanissimis usque
conditae insidias vicit
consul inter vicit.
decem. Inter victos
Decreta intulit, vincendo
deinde Is
Domuit

Latine responde

1. Quo confugit Antonius, amisso exercitu?

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

2. Quocum pacem fecit Octavianus, et qua de causa?


3. Deinde cur Romam profectus est cum exercitu?
4. Quibtiscum rempublicam artnis tenre coepit?

Verte in linguam Latinam!

Pompeo, avendo perduto l'esercito, ripar presso Lepido, che aveva presso di s un forte esercito.
Lepido accolse Antonio, e poi procur che Ottaviano facesse pace con lui. I tre uomini strinsero fra
loro un'alleanza. Ottaviano ritorn a Roma ed ottenne il consolato. In questo tempo, per opera dei
triumviri, fu ucciso, tra gli altri. Cicerone, oratore famosissimo.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

13. La battaglia di Azio


Il triumvirato riconfermato nel 37 a.C. Ma Lepido adesso tenuto in disparte. Antonio, dopo aver
ripudiato la moglie, sorella di Ottaviano, si rifugia in Egitto alla corte della regina Cleopatra. Otta-
viano induce il senato di Roma a dichiarare Antonio nemico pubblico e muove guerra contro di
lui. Nelle acque di Azio si scontrano le flotte di Ottaviano e della regina Cleopatra in una grande
battaglia navale nella quale vince Ottaviano (31 a.C.)

[6] Antonius, qui Asiam et Orientem tenebat,


repudiata sorore Caesaris Augusti Octaviani
Cleopatram, reginam Aegypti, duxit uxorem.
Contra Persas etiam ipse pugnavit.
Primis eos proeliis vicit, regrediens tamen fame et fame et pestilentia laboravit : oppressus
pestilentia laboravit et, cum instarent Parthi fugienti, ipse est fame et morbo
pro victo recessit. cum instarent Parthi fugienti : quia
Parthi eum fugientem armis sequeban-
tur
[7] Hic quoque ingens bellum civile commovit cogente cogente uxore Cleopatra : quod uxor
uxore Cleopatra, regina Aegypti, dum, cupiditate Cleopatra eum constringebat
muliebri, optat etiam in urbe regnare.
Victus est ab Augusto navali pugna clara et inlustri
apud Actium, qui locus in Epiro est, ex qua fugit in desperatis rebus : cum nulla spes salu-
Aegyptum et desperatis rebus, cum omnes ad Augustum tis ei esset
transirent, ipse se interemit. se interemit : se occisit

Cleopatra sibi aspidem admisit et veneno eius extincta sibi aspidem admisit : veneno aspidis
est. Aegyptus per Octavianum Augustum imperio se occisit
Romano adiecta est praepositusque ei C. Cornelius praepositusque ei : imperator Aegypti
Gallus. fuit C. Cornelius Gallus

Hunc primum Aegyptus Romanum iudicem habuit.

Lexicon
absens circuitu fecit.
acceptis cognitum fere
adgressus conditae flumen
Alpes, consul gravissima
annis decem. Helvetios,
Arvernos Decreta Illyricum
Aurunculeius, deinde imperavit
Bibulo Domuit imperavit,
Britannicum duo, in
Britannis ei inmanissimis
caesi eius insidias
centena factus. inter

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Inter obsidibus stipendium


intulit, proeliis successus
Is pugnavit, sunt.
Iulius quadringenties, ter
legati quae tertio
legionibus qui Titurius
male quibus tot
milia quidem trans
mox Rhenum tributi
Nam Rhenum tricies
ne Rhodanum, urbis
nomen Romanorum usque
nomine semel vicit
nonagesimo Sequani vicit.
novem sexcentesimo victos
nunc stipendiarios vincendo

Latine responde

1. Repudiata Octaviani sorore, quid fecit Antonius?


2. Belo civili commoto, quoloco ab Augusto Antonius victus est?
3. Desperatis rebus, quomodo sibi mortem dedit Cleopatra?
4. Quis Aegypto praepositus est?

Verte in linguam Latinam!

Antonio, che aveva [come] sposa la sorella di Ottaviano, la ripudi per amore di Cleopatra, regina
d'Egitto: la qual cosa suscit una grande guerra civile. Ottaviano, infatti, esort il senato a revocare
ogni autorit a Pompeo e a far guerra a Cleopatra. Presso Azio, nell'Epiro, si combatt la grande
battaglia navale con la vittoria delle armi di Ottaviano. Pompeo si uccise di sua mano; Cleopatra
mor di veleno.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

13. Ottaviano diventa imperatore


Ottaviano, proclamato imperatore, govern Roma per 44 anni. Occupando tutte le magistra-
ture romane, fu onorato per la sua liberalit e venerato come un dio. Mor a settantasei anni
in Campania, nei pressi di Nola, e fu sepolto a Roma nel Campo Marzio. [20]

[8] Ita bellis toto orbe confectis Octavianus Augustus duodecimo anno quam consul fuerat :
Romam rediit, duodecimo anno, quam consul fuerat. duodecimo anno post primum consula-
tum
Ex eo rem publicam per quadraginta et quattuor ex eo : ex eo tempore
annos solus obtinuit. Ante enim duodecim annis cum
Antonio et Lepido tenuerat. Ita ab initio principatus eius
usque ad finem quinquaginta et sex anni fuerunt.
Obiit autem septuagesimo sexto anno morte communi obiitmorte communi : mortuus est
in oppido Campaniae Atella. Romae in campo Martio morti naturali

sepultus est, vir, qui non inmerito ex maxima parte deo ex maxima parte : paene ab omnibus
similis est putatus. mortalibus

Neque enim facile ullus eo aut in bellis felicior fuit aut


in pace moderatior.
Quadraginta et quattuor annis, quibus solus gessit
imperium, civilissime vixit, in cunctos liberalissimus, in
amicos fidissimus, quos tantis evexit honoribus, ut paene tantis evexit honoribusut aequaret
aequaret fastigio suo. fastigio suo : tantos honores iis tribuit
ut paene idem ac is imperium haberent
Inter tot successus ter male pugnavit: apud Arvernos
semel praesens et absens in Germania bis. Nam legati
eius duo, Titurius et Aurunculeius, per insidias caesi
sunt.

Lexicon
absens consul imperavit
acceptis decem. imperavit,
adgressus Decreta in
Alpes, deinde inmanissimis
annis Domuit insidias
Arvernos duo, inter
Aurunculeius, ei Inter
Bibulo eius intulit,
Britannicum factus. Is
Britannis fecit. Iulius
caesi fere legati
centena flumen legionibus
circuitu gravissima male
cognitum Helvetios, milia
conditae Illyricum mox

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Nam quibus ter


ne quidem tertio
nomen Rhenum Titurius
nomine Rhenum tot
nonagesimo Rhodanum, trans
novem Romanorum tributi
nunc semel tricies
obsidibus Sequani urbis
proeliis sexcentesimo usque
pugnavit, stipendiarios vicit
quadringenties, stipendium vicit.
quae successus victos
qui sunt. vincendo

Latine responde

1. Bellis toto orbe confectis, quo rediit Octavianus Augustus?


2. Quot annos exinde rempublicam solus obtinuit?
3. Quo loco et qua aetate mortuus est?
4. Ubi sepultus est?

Verte in linguam Latinam!

Finite le guerre Ottaviano ritorn a Roma e tenne [da] solo per 44 anni il governo. Si sa che mor
nella Campania e che fu seppellito a Roma nel Campo Marzio. Fu onorato come un dio: nessuno fu
pi fortunato di lui in guerra, n pi moderato in pace. Fu liberale verso tutti, e molti amici innalz
ai pi grandi onori.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

14. Conquiste di Roma


Con Ottaviano Augusto, Roma raggiunse una straordinaria potenza. Alla sua morte, limpero di
Roma si estendeva in Europa, Asia ed Africa toccando le isole Britanniche, la Germania fino al Reno
e al Danubio, le sponde settentrionali del Marco Nero ed il Caucaso; il corso del Tigri e dellEufrate;
i deserti dArabia ed il Nilo fino alla cittadina di Siene; la Libia e la catena dellAtlante. Unarea
politica popolata da oltre cento milioni di abitanti di ogni etnia.

[9] Nullo tempore ante eum magis Romana res floruit. Romana res : Res publica Romana
Nam exceptis civilibus bellis, in quibus invictus fuit,
Romano adiecit imperio Aegyptum, Cantabriam,
Dalmatiam saepe ante victam, sed penitus tunc sed penitus tunc subactam : debellatam
subactam, Pannoniam, Aquitaniam, Illyricum, Raetiam,
Vindelicos et Salassos in Alpibus, omnes Ponti maritimas
civitates, in his nobilissimas Bosphorum et
Panticapaeum.
Vicit autem multis proeliis Dacos.
Germanorum ingentes copias cecidit, ipsos quoque trans Albim fluvium summovit : traduxit
trans Albim fluvium summovit, qui in Barbarico longe Germanos ultra flumen Albim
in Barbarico : in Germania, regione bar-
ultra Rhenum est.
barica
Hoc tamen bellum per Drusum, privignum suum, privignum : filium extra matrimonium
administravit, sicut per Tiberium, privignum alterum, natum
Pannonicum, quo bello XL captivorum milia ex
Germania transtulit et supra ripam Rheni in Gallia
conlocavit.
Armeniam a Parthis recepit. Obsides, quod nulli
antea, Persae ei dederunt. Reddiderunt etiam signa
Romana, quae Crasso victo ademerant. quaeademerant : quae in bello contra
Crassum ceperant

Lexicon
absens cognitum flumen
acceptis conditae gravissima
adgressus consul Helvetios,
Alpes, decem. Illyricum
annis Decreta imperavit
Arvernos deinde imperavit,
Aurunculeius, Domuit in
Bibulo duo, inmanissimis
Britannicum ei insidias
Britannis eius inter
caesi factus. Inter
centena fecit. intulit,
circuitu fere Is

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Iulius pugnavit, successus


legati quadringenties, sunt.
legionibus quae ter
male qui tertio
milia quibus Titurius
mox quidem tot
Nam Rhenum trans
ne Rhenum tributi
nomen Rhodanum, tricies
nomine Romanorum urbis
nonagesimo semel usque
novem Sequani vicit
nunc sexcentesimo vicit.
obsidibus stipendiarios victos
proeliis stipendium vincendo

Latine responde

1. Quas civitates Romano imperio adiecit Augustus?


2. Quas gentes multis proeliis domuit?
3. Cuius opera bellum in Barbarico administravit?
4. Cuius opera bellum Pannonicum administravit?

Verte in linguam Latinam!

Nessun tempo vide mai l'Impero tanto fiorente. Nelle guerre invitto, Ottaviano dette allo Stato
nuove regioni ed immense ricchezze. Per mezzo di Druso condusse la guerra oltre il Reno, per mezzo
di Tiberio [condusse] la guerra nella Pannonia.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

15. Il mondo di inchina a Roma


Ottaviano Augusto viene omaggiato ed onorato dalle province pi remote dellimpero. In suo onore
si fondano citt, si elevano altari. Re, dignitari, ambasciatori arrivano a Roma da ogni parte dellim-
pero per rendere atto di omaggio e di sottomissione ad Augusto. Da morto ebbe lappellativo di
Divo.

[10] Scythae et Indi, quibus antea Romanorum nomen


incognitum fuerat, munera et legatos ad eum miserunt.
Galatia quoque sub hoc provincia facta est, cum antea
regnum fuisset, primusque eam M. Lollius pro praetore propretore : in loco praetoris
administravit.
Tanto autem amore etiam apud barbaros fuit, ut reges
populi Romani amici in honorem eius conderent
civitates, quas Caesareas nominarent, sicut in Mauritania
a rege Iuba, et in Palaestina, quae nunc urbs est
clarissima.
Multi autem reges ex regnis suis venerunt, ut ei
obsequerentur, et habitu Romano, togati scilicet, ad togati : togam induentes
vehiculum vel equum ipsius cucurrerunt.
Moriens Divus appellatus.

Lexicon
absens ei male
acceptis eius milia
adgressus factus. mox
Alpes, fecit. Nam
annis fere ne
Arvernos flumen nomen
Aurunculeius, gravissima nomine
Bibulo Helvetios, nonagesimo
Britannicum Illyricum novem
Britannis imperavit nunc
caesi imperavit, obsidibus
centena in proeliis
circuitu inmanissimis pugnavit,
cognitum insidias quadringenties,
conditae inter quae
consul Inter qui
decem. intulit, quibus
Decreta Is quidem
deinde Iulius Rhenum
Domuit legati Rhenum
duo, legionibus Rhodanum,

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Romanorum sunt. tricies


semel ter urbis
Sequani tertio usque
sexcentesimo Titurius vicit
stipendiarios tot vicit.
stipendium trans victos
successus tributi vincendo

Latine responde

1. Scythae et Indi quomodo obsequiurn ei reddidrunt?


2. In eius honorem quid fecerunt barbari?
3. Qua de causa multi reges ad eum e regnis suis venerunt?
4. Moriens quo nomine Augustus appellatus est?

Verte in linguam Latinam!

Le pi remote terre mandarono ad Ottaviano ambascerie e doni. In onore di lui furono edificate citt.
Molti re vennero dai loro regni per esprimergli somma devozione. Morendo fu appellato divino
e celebrato con altissime lodi.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

CORNELIO NEPOTE

ANNIBALE
CATONE IL VECCHIO

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

16. Annibale
Annibale fu uno dei pi grandi generali dell'antichit. Crebbe in anni in cui Cartagine era impegnata
in lotte per la supremazia nel Mediterraneo e fu educato alle armi dal padre Amilcare. Impegn tutta
la sua vita nella guerra contro la potenza romana, sebbene ostacolato spesso dall'invidia, dall'ostilit
e dalla malevolenza di molti. [cap. 1]

Hannibal, Hamilcaris filius, Carthaginiensis.


Si verum est, quod nemo dubitat, ut populus Roma-
nus omnes gentes virtute superarit, non est infitiandum superarit : vicit, praefuit
Hannibalem tanto praestitisse ceteros imperatores pru- non est infitiandum : non est negandum
dentia, quanto populus Romanus antecedat fortitudine
cunctas nationes.
Nam quotienscumque cum eo congressus est in Italia,
semper discessit superior. Quod nisi domi civium suo- domi : in patria
rum invidia debilitatus esset, Romanos videtur superare nisi...debilitatus esset : nisi nimis debilis
potuisse. fuisset ob invidiam

Sed multorum obtrectatio devicit unius virtutem. multorum obtrectatio : quod multi invi-
diam conflabant Hannibali
Hic autem velut hereditate relictum odium paternum
erga Romanos sic conservavit, ut prius animam quam id
deposuerit, qui quidem, cum patria pulsus esset et al- cum...indigeret : cum...ei opus esset aux-
ienarum opum indigeret, numquam destiterit animo bel- ilio exterarum gentium
lare cum Romanis.

Lexicon

Verbi relictum < relinquo


antecedat < antecedo superare < supero Aggettivi
bellare < bello superarit < supero alienarum < alienus
congressus < congredior videtur < videor cunctas < cuncto
conservavit < conservo paternum < paternus
debilitatus < debilito Sostantivi quanto < quantus
deposuerit < depono civium < civis Romanus < Romanus
destiterit < desisto domi (locativo) < domus superior < superior
devicit < devinco fortitudine < fortitudo tanto < tantus
discessit < discedo hereditate < hereditas unius < unus
dubitat < dubitare imperatores < imperator
indigeret < indigeo invidia < invidia Preposizioni
infitiandum < infitior nationes < natio erga
potuisse < possum obtrectatio < obtrectatio nisi
praestitisse < praesto opum < opus velut
pulsus < pello virtute < virtus

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Avverbi quotienscumque Pronomi


numquam nemo
prius

Latine responde

1. Cuius filius fuit Hannibal Carthaginiensis?


2. Qua re ceteros imperatores praestitit Hannibal?
3. Quousque odium in Romanos Hannibal conservavit?
4. Num, patria pulsus, Hannibal cum Romanis bellare animo destitit?

Verte in linguam Latinam!

xxxxxx

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

17. Il giuramento
Annibale sente come un dovere la lotta contro i Romani, e cerca in tutti i modi di intraprendere una
guerra contro Roma con lo scopo di distruggere la potenza di Roma. Cerca l'alleanza del re di Siria
Antioco III e per convincerlo della sua determinazione alla lotta gli narra del giuramento di odio
eterno a Roma, fatto da lui all'et di nove anni: Questo giuramento - dice Annibale da me dato a
mio padre, lho mantenuto fino ad oggi sicch nessuno pu dubitare che io non abbia verso i Romani
lo stesso sentimento di odio per tutto il resto della vita [cap. 2].

1. Nam, ut omittam Philippum, quem absens hostem quem absens hostem reddidit Roma-
reddidit Romanis, omnium his temporibus potentissimus nis : quem, etiamsi aberat, fecit eum
rex Antiochus fuit. hostem Romanorum

Hunc tanta cupiditate incendit bellandi, ut usque a hunc tanta cupiditate incendit : is
rubro mari arma conatus sit inferre Italiae.
2. Ad quem cum legati venissent Romani, qui de eius
voluntate explorarent darentque operam consiliis darentque operam : agerent...ut
clandestinis ut Hannibalem in suspicionem regi
adducerent, tamquam ab ipsis corruptus alia atque antea alia atque antea sentiret : aliter quam
sentiret, neque id frustra fecissent idque Hannibal antea putaret
comperisset seque ab interioribus consiliis segregari ab interioribus consiliis : a rebus se-
vidisset, tempore dato adiit ad regem, cretis

3. eique cum multa de fide sua et odio in Romanos


commemorasset, hoc adiunxit: 'Pater meus' - inquit -
'Hamilcar puerulo me, utpote non amplius VIIII annos utpote : quia
nato, in Hispaniam imperator proficiscens Carthagine,
Iovi Optimo Maximo hostias immolavit.
4. Quae divina res dum conficiebatur, quaesivit a me dum conficiebatur : dum agebatur
vellemne secum in castra proficisci. Id cum libenter
accepissem atque ab eo petere coepissem ne dubitaret
ducere, tum ille 'Faciam' - inquit '- si mihi fidem, quam si mihi fidem...dederis : si mihi pro-
postulo, dederis.' miseris id quod postulo

Simul me ad aram adduxit, apud quam sacrificare quem ceteris remotis : postquam
instituerat, eamque ceteris remotis tenentem iurare iussit iussit omnes illinc abire
numquam me in amicitia cum Romanis fore. fore : futurum esse

5. Id ego ius iurandum patri datum usque ad hanc id ego ius iurandum patri datum : id
aetatem ita conservavi, ut nemini dubium esse debeat quod iuravi
quin reliquo tempore eadem mente sim futurus.
6. Quare, si quid amice de Romanis cogitabis, non
imprudenter feceris si me celaris; cum quidem bellum te...frustraberis : nulla spes...tibi erit
parabis, te ipsum frustraberis, si non me in eo principem si non... posueris : si non creaveris
posueris me imperatorem

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Lexicon

Verbi iussit < ibre


accepissem < accipio parabis < prre Aggettivi
adducerent < adduco petere < ptre interioribus < interior
adduxit < adduco postulo < postlre reliquo < reliquus
adiit < do posueris < pnre rubro < ruber
adiunxit < adiungo proficiscens < prfcisci
celaris < clre quaesivit < quaerre Congiunzioni
coepissem < coepi reddidit < reddre dum
cogitabis < cgto remotis < rmvre
commemorasset < segregari < sgrgre Avverbi
commmrare sentiret < sentre frustra
comperisset < comprre vellem-ne < velle imprudenter
conatus < cnor libenter
conficiebatur < confco Sostantivi quin
conservavi < conservo aram < ara
corruptus < corrumpre clandestinis < clandestnus Nomi propri
explorarent < explrre consiliis < consilium Antiochus < Antiochus
feceris < fcre cupiditate < cpdts Hamilcar < Amilcare
fecissent < fcre fide < fides Hannibal < Hannibal
fore < sum, fui, esse fidem < fides Philippum < Philippus
frustraberis < frustrre ius < is, iuris
incendit < incendre puerulo < puerulus
inferre < infro, suspicionem < suspco
instituerat < insttre vellem-ne < velle

Latine responde

1. Qua cupiditate ab Hannibale rex incensus est?


2. Cum ad Antiochum adiisset, quid Hannibal commemoravit?
3. De iure iurando, ab Hannibale ad patrem dato, pauci vebis loquere
!
Verte in linguam Latinam!

Romani, come noto, combatterono contro i Cartaginesi tre guerre: delle quali la seconda la pi
famosa di tutte. Capitano dei Cartaginesi, nella seconda guerra punica, fu Annibale, che il padre
Amilcare aveva condotto con s nella Spagna. Mio padre Amilcare sono parole dello stesso An-
nibale al re Antioco , sul-punto-di-partire per la Spagna, immolava vittime a Giove Ottimo Mas-
simo. Avendogli [io] domandato di condurmi' con s, [egli] promise che mi avrebbe condotto, se
avessi giurato dinanzi all'altare che sarei stato acerrimo nemico dei Romani. Dtti il giuramento:
questo giuramento serber con somma fede fino alla morte. Part Annibale, e quando, nell'anno 221
[essendo stato] ucciso Asdrubale, fu creato capitano dei Cartaginesi, subito dalla Spagna, attraverso
i Pirenei e le Alpi, discese con un grande esercito in Italia.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

18. Annibale invade lItalia


Annibale a nove anni si trasfer in Spagna. Quando suo padre Amilcare mor, il comando dell'eser-
cito pass ad Asdrubale, ed Annibale fu messo a capo della cavalleria. Dopo la morte di Asdrubale,
ottenne il comando dell'esercito. Per provocare la guerra contro Roma, Annibale assedi e concqui-
st Sagunto. Scoppiata la guerra, lasci il fratello Asdrubale in Spagna e attraversando con un'epica
marcia i Pirenei e le Alpi, Annibale invase l'Italia con un numeroso ed agguerrito esercito. [cap. 3]

1. Hac igitur, qua diximus, aetate cum patre in Hispa- qua diximus : in qua diximus (eum
niam profectus est fuisse) cum patre

Cuius post obitum, Hasdrubale imperatore suffecto, post obitum : post mortem
Hasdrubale imperatore suffecto : in
equitatui omni praefuit.
vicem Hasdrubalis imperatoris suc-
cedens

Hoc quoque interfecto, exercitus summam imperii ad summam imperii : imperium maxi-
eum detulit. Id Carthaginem delatum publice comproba- delatum : renuntiatum
tum est.
2. Sic Hannibal, minor V et XX annis natus imperator
factus, proximo triennio omnes gentes Hispaniae bello
subegit; Saguntum, foederatam civitatem, vi expugnavit;
tres exercitus maximos comparavit.
3. Ex his unum in Africam misit, alterum cum Has-
drubale fratre in Hispania reliquit, tertium in Italiam se-
cum duxit. Saltum Pyrenaeum transiit. Quacumque iter Saltum Pyrenaeum : montes P.
fecit, cum omnibus incolis conflixit: neminem nisi victum neminem nisi victum dimisit : omnes
dimisit.
4. Ad Alpes posteaquam venit, quae Italiam ab Gallia
seiungunt, quas nemo umquam cum exercitu ante eum seiungunt : dividunt
praeter Herculem Graium transierat, quo facto is hodie
saltus Graius appellatur, Alpicos conantes prohibere Alpicos : qui in Alpibus habitant
transitu concidit;
loca patefecit, itinera muniit, effecit ut ea elephantus muniit (munivit) : firmavit
ornatus ire posset, qua antea unus homo inermis vix po- ornatus : xxxx
terat repere. repere : niti in montem saxis eminen-

Hac copias traduxit in Italiamque pervenit traduxit : ultra Alpes duxit

Lexicon

Verbi comprobatum < compro- conantes < conor


comparavit < comparo batum concidit < concidit

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

conflixit < conflixit traduxit < trdcre Avverbi


delatum < dfrre transierat < transire antea
detulit < dfrre victum < vincre hodie
dimisit < dimittere praeter
Sostantivi quacumque
diximus < dicere
aetate < aetas umquam
duxit < duxit
effecit < effcre civitatem < civitas
copias < copiae Congiunzioni
facto < fcre
equitatui < equitatus nisi
interfecto < interfcre
fratre < frater posteaquam
ire < eo
gentes < gens, gentis
misit < mittre incolis < incolae
muniit < mnre itinera < iter, itineris Pronomi
natus < nasci loca < locum, i alterum < alter
patefecit < ptfcre obitum < obitus neminem < nemo
pervenit < pervnre saltus < saltus, us
posset < posse transitu < transitus, us Nomi propri
poterat < posse Alpes < Alpis, Alpis
praefuit < praeesse Aggettivi Carthaginem < Carthago
profectus < prfcisci Alpicos < Alpicus Hasdrubale < Hasdrubal
prohibere < prhbre foederatam < foederatus Herculem < Hercules
reliquit < rlinqure Graium < Grius Saguntum < Saguntum
repere < rpre inermis < inermis, inerme
seiungunt < siungre proximo < proximus
subegit < sbgre summam < summus, a, um
suffecto < suffcre

Latine responde

1. Qua aetate Hannibal cum patre in Hispaniam profectus est?


2. Qua aetate idem Hannibal imperator factus est?
3. Tribus excercitibus comparatis, quid fecit Hannibal?
4. Quid fecit Hannibal, posteaquam ad Alpes venit?!

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

19. Le battaglie vinte in Italia


Giunto in Italia Annibale combatt con i Romani presso i fiumi Ticino e Trebbia, (218 a.C.). L'anno
successivo sconfisse ancora le truppe romane presso il lago Trasimeno (217 a.C.). Sceso in Italia me-
ridionale, sconfisse ancora le armate di Roma nella famosa battaglia di Canne, nella pianura pugliese
(216 a.C.). In questo scontro si narra che rimasero uccisi oltre 70 mila soldati e lo stesso console Emilio
Paolo. [cap. 4]

1. Conflixerat apud Rhodanum cum P. Cornelio Scipione conflixerat : pugnaverat


consule eumque pepulerat. Cum hoc eodem Clastidi apud Pa- pepulerat : fugaverat
dum decernit sauciumque inde ac fugatum dimittit. decernit : rursus pugnavit

2. Tertio idem Scipio cum collega Tiberio Longo apud


Trebiam adversus eum venit.
Cum his manum conseruit, utrosque profligavit. Inde per manum conseruit : pugnam commi-
Ligures Appenninum transiit, petens Etruriam. sit
profligavit : devicit
3. Hoc itinere adeo gravi morbo afficitur oculorum, ut po-
stea numquam dextro aeque bene usus sit.
Qua valetudine cum etiam tum premeretur lecticaque fer- Qua valetudine... premeretur : dum
retur C. Flaminium consulem apud Trasumenum cum exercitu morbo oculorum afficiebatur
insidiis circumventum occidit neque multo post C. Centenium
praetorem cum delecta manu saltus occupantem. Hinc in Apu- saltus : montem
liam pervenit.
4. Ibi obviam ei venerunt duo consules, C. Terentius et L. obviam ei : contra eum
Aemilius. Utriusque exercitus uno proelio fugavit, Paulum
consulem occidit et aliquot praeterea consulares. consulares : qui olim fuerunt consu-
les

Lexicon

Verbi pervenit < pervenio lectica < lectica


afficitur < afficio petens < peto manu < manus
circumventum < circumve- premeretur < premo manum < manus
nio profligavit < profligo morbo < morbus
conflixerat < confligo transiit < transeo oculorum < oculus
conseruit < consro usus < utor praetorem < praetor
decernit < decerno venerunt < venio proelio < proelium
delecta < deligo venit < venio saltus < saltus
dimittit < dimitto valetudine < valetudo
ferretur < fero Sostantivi
fugatum < fugo collega < collega Aggettivi
fugavit < fugo consule < consul adversus < adversus
occidit < occido exercitus < exercitus consulare < consularis
occupantem < occupo insidiis < insidiae gravi < gravis
pepulerat < pello itinere < iter, itineris multo < multus

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

saucium < saucius etiam Etruriam < Etruria


neque Flaminium < Flaminius
Avverbi Ligures < Ligures
adeo Pronomi Padum < Padum
aeque utriusque < uterque Paulum < Paulus
aliquot utrosque < uterque Rhodanum < Rhodanus
inde Nomi propri Scipio < Scipio
numquam Aemilius < Aemilius Terentius < Terentius
obviam Appenninum < Appenni- Tiberio < Tiberius
postea nus Trasumenum < Trasume-
praeterea Apuliam < Apulia num
tum Centenium < Centenius Trebiam < Trebia
Clastidi < Clastidium
Congiunzioni Cornelio < Cornelius

Latine responde

1. Quibus proeliis Hannibal cum Publio Cornelio Scipione conflixit?


2. Quem consulem apud Trasumenum lacum cum exercitu occidit?
3. Quos consules uno proelio in Apulia fugavit?
4. Uter consul mortem in acie invenit?

Verte in linguam Latinam!


XXXX

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

20. Annibale invincibile in Italia


Nessuno riesce a resistere ad Annibale. Il generale cartaginese muove verso Roma. Nei campi di
Falerno il dittatore Q. Fabio Massimo riusc a bloccarlo in una gola. Annibale riesce ad uscirne con
un astuto stratagemma. Dopo pochi giorni Annibale mette in fuga M. Minucio Rufo; poi tende un
agguato al console Sempronio Gracco, e infine, presso Venosa, sconfigge e uccide il console Claudio
Marcello. Dopo la vittoria a Canne, finch Annibale rimase in Italia, nessun generale riusc a contra-
starlo. [cap. 5]

1. Hac pugna pugnata, Romam profectus est nullo


resistente. In propinquis urbi montibus moratus est. Cum moratus est : aliquot dies mansit
aliquot ibi dies castra habuisset et Capuam reverteretur, Q. reverteretur : rediit
Fabius Maximus, dictator Romanus, in agro Falerno ei se ei se obiecit : contra eum iit
obiecit.
2. Hic clausus locorum angustiis noctu sine ullo detrimento
exercitus se expedivit; Fabioque, callidissimo imperatori, se expedivit : salutem petivit
dedit verba. Namque obducta nocte sarmenta in cornibus deligata incendit : deligavit et incen-
multitudinem.dispalatam : ma-
iuvencorum deligata incendit eiusque generis multitudinem
gnus numerus huc illuc currentium
magnam dispalatam immisit.
Quo repentino obiecto visu tantum terrorem iniecit tantum terrorem iniecit exercitui : ita
exercitui Romanorum, ut egredi extra vallum nemo sit ausus. exterruit exercitum ut...
3. Hanc post rem gestam non ita multis diebus M.
Minucium Rufum, magistrum equitum pari ac dictatorem pari ac dictatorem imperio : cui
imperio, dolo productum in proelium fugavit. idem erat imperium quod dictori
dolo productum in proelium : dolo
Tiberium Sempronium Gracchum, iterum consulem, in impulit ad pugnam
Lucanis absens in insidias inductum sustulit. M. Claudium
Marcellum, quinquies consulem, apud Venusiam pari modo
interfecit.
4. Longum est omnia enumerare proelia. Quare hoc unum
satis erit dictum, ex quo intellegi possit quantus ille fuerit: erit dictum : dicendum est
quantus : quam magnus
quamdiu in Italia fuit, nemo ei in acie restitit, nemo
adversus eum, post Cannensem pugnam, in campo castra in campo castra posuit : in aperto
posuit. loco contra eum pugnavit.

Lexicon

Verbi dispalatam < displor incendit < incendo


absens < absum egredi < egredior inductum < indco
ausus < audeo enumerare < enumero iniecit < inicio
clausus < claudo expedivit < expdo intellegi < intellego
dedit < do gestam < gero interfecit < interficio
deligata < deligo habuisset < habeo moratus < moror
dictum < dico immisit < immitto obducta < obdco

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

obiecit < bco imperio < imperium quamdiu


obiecto < obiecto insidias < insidiae quare
possit < possum iuvencorum < iuvencus quinquies
posuit < possum magistrum < magister satis
productum < produco multitudinem < multitudo tantum
profectus < proficiscor nocte < nox
pugnata < pugno proelia < proelium Preposizioni
resistente < resisto rem < res extra
restitit < resisto sarmenta < sarmentum sine
reverteretur < revertor terrorem < terror
sustulit < tollo, is, sustuli, urbi < urbs Pronomi
sublatum, ere vallum < vallum nemo
visu < video nullo
Aggettivi
Sostantivi adversus < adversus Nomi propri
acie < acies callidissimo < callidus Capuam < Capua
agro < ager pari < par Claudium < Claudius
angustiis < angustiae propinquis < propinquus Fabius < Fabius
consulem < consul repentino < repentinus Falerno < Falernus
cornibus < cornus ullo < ullus Gracchum < Gracchus
detrimento < detrimentum Lucanis < Lucani
dictator < dictator Avverbi Marcellum < Marcellus
diebus < dies aliquot Minucium < Minucius
dolo < dolum ita Rufum < Rufus
equitum < qus iterum Sempronium < Sempronius
exercitui < exercitus modo Tiberium < Tiberius
generis < genus nam Venusiam < Venusia
imperatori < imperator noctu

Latine responde

1. Romam dein profectus ubi Hannibal moratus est?


2. Cum Hannibal Capuam reverteretur, quis ei se obiecit?
3. Qua astutia Q. Fabio Maximo Hannibal verba dedit?
4. Quis apud Venusiam ab Hannibale interfectus est?

Verte in linguam Latinam!


In quattro battaglie, come sopra abbiamo detto, Annibale sconfisse gli eserciti dei Romani: prima
presso il fiume Ticino, dove il console P. Cornelio Scipione fu messo-in-fuga, e presso la Trebbia,
dove lo stesso console e il suo collega Tiberio Sempronio Longo furono vinti; poi presso il lago
Trasimeno, dove il console C. Flaminio fu tratto in insidie e ucciso; e, finalmente (ad ultimum), a
Canne, in Puglia, dove il console Terenzio Varrone fu-messo-in-fuga e il console Emilio Paolo trov
la morte con ottanta senatori e quarantamila soldati. Per queste notizie (nuntius, is) grande terrore
invase i Romani, i quali, in quel frangente (tempus, oris), crearono dittatore Q. Fabio Massimo, e
maestro dei cavalieri M. Minucio Rufo.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

21. Scipione sconfigge Annibale a Zama


Nonostante le vittorie in Italia, Annibale richiamato a Cartagine, dove era sbarcato un esercito
romano agli ordini di Publio Scipione. Dopo un fallito tentativo di accordo, gli eserciti si affrontano
nella battaglia decisiva di Zama (202 a.C.) che si conclude con la vittoria dei Romani. Il grande ge-
nerale cartaginese vinto, ma non ancora domato. Scipione, ritornato a Roma, riceve uno splendido
trionfo ed assume il soprannome di "Africano". [cap. 6]

1. Hinc invictus patriam defensum revocatus bellum gessit patriam defensum revocatus :
adversus P. Scipionem, filium eius, quem ipse primo apud revocatus est ut defenderet patriam
Rhodanum, iterum apud Padum, tertio apud Trebiam fugarat.
2. Cum hoc, exhaustis iam patriae facultatibus, cupivit im- exhaustis...facultatibus : cum divi-
praesentiarum bellum componere, quo valentior postea con- tiae...confectae essent
impraesentiarum : interim, nunc au-
grederetur.
quo valentior : ut maioribus viribus...
In colloquium convenit; condiciones non convenerunt.
3. Post id factum paucis diebus apud Zamam cum eodem
conflixit: pulsus - incredibile dictu - biduo et duabus noctibus biduo : duobus diebus
Hadrumetum pervenit, quod abest ab Zama circiter milia pas-
suum trecenta.
4. In hac fuga, Numidae, qui simul cum eo ex acie excesse- ex acie excesserant : a pugna disces-
rant, insidiati sunt ei; quos non solum effugit, sed etiam ipsos serant
oppressit.
Hadrumeti reliquos e fuga collegit; novis dilectibus paucis novis dilectibus : novum excercitum
diebus multos contraxit. conscripsit

Lexicon

Verbi exhaustis < exhaurio dilectibus < dilectus


abest < absum factum < facio facultatibus < facultas
collegit < colligo fugarat < fugio noctibus < nox
componere < compono gessit < gero passuum < passuus
conflixit < confligo insidiati < insidior
congrederetur < congre- oppressit < opprimo Aggettivi
dior pervenit < pervenio adversus < adversus
contraxit < contraho pulsus < pello biduo < biduus
convenerunt < convenio revocatus < revoco duabus < duo
convenit < convenio incredibile < incredibilis
cupivit < cupio Sostantivi invictus < invictus
defensum < defendo acie < acies multos < multus
dictu < dico bellum < bellum novis < novus
effugit < effugio colloquium < colloquium paucis < paucus
excesserant < excedo condiciones < condicio primo < primus
diebus < dies reliquos < reliqui

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

valentior < valens postea Rhodanum < Rhodanus


simul Scipionem < Scipio
Avverbi Trebiam < Trebia
circiter Nomi propri Zamam < Zama
hinc Hadrumeti < Hadrumetum
impraesentiarum Numidae < Numidae
iterum Padum < Padus

Latine responde

1. Patriam revocatus, contra quem bellum gessit Hannibal?


2. Cur igitur bellum Hannibal impraesentiarum componere voluit?
3. Cum pax facta non esset, ubi bellum commissum est?
4. Pulsus, quo pervenit Hannibal, biduo et duabus noctibus?

Verte in linguam Latinam!

Tante sconfitte (calamitas, atis) non abbatterono i Romani: i quali, anzi, riportarono l'anno 207 a. C.
una splendida vittoria, presso il fiume Metauro, contro Asdrubale, che ebbe il capo mozzato (=ob-
truncatus). Annibale, ormai vecchio, a cui la morte del fratello aveva aggiunto dolore e timore, si
ritir (concessit) nel Bruzio. Ma i Romani temevano ancora Annibale in Italia: per la qual cosa il senato
mand in Africa il fortissimo Publio Scipione, figlio di quello [Scipione] che Annibale aveva vinto
due volte, presso il Ticino e [presso] la Trebbia; e allora, finalmente, Annibale fu richiamato in patria.
Nella battaglia di (apud + accusativo) Zama l'esercito dei Cartaginesi fu vinto da Scipione: Annibale,
vinto, in due giorni e in due notti (incredibile a dirsi) giunse a Adrumeto, la qual citt dista (abest)
trecento miglia da Zama. Per consiglio dello stesso Annibale, i Cartaginesi chiesero pace e lotten-
nero a durissime condizioni.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

22. Con Prusia, ancora contro Roma


Annibale si reca nel Ponto presso il re Prusia per incitarlo a far guerra a Roma. Cerca alleanze con
altri re. Soltanto Eumene, re di Pergamo, molto legato alla potenza romana, rifiuta l'alleanza con
Annibale. Cos il generale cartaginese cerca di eliminarlo in battaglia. [cap. 10]

1. Sic conservatis suis rebus, Poenus - illusis Cretensibus suis rebus : suis divitiis
omnibus - ad Prusiam in Pontum pervenit.
Apud quem eodem animo fuit erga Italiam neque aliud neque aliud quicquam egit : nihil
quicquam egit quam regem armavit et exercuit adversus Ro- aliud fecit
exercuit adversus Romanos : operam
manos.
dedit contra Romanos
2. Quem cum videret domesticis opibus minus esse ro- quem = eum
bustum, conciliabat ceteros reges, adiungebat bellicosas na- domesticis opibus : pecunia publica
tiones.
Dissidebat ab eo Pergamenus rex Eumenes, Romanis ami-
cissimus, bellumque inter eos gerebatur et mari et terra;
3. Sed utrobique Eumenes plus valebat propter Romano- utrobique : terra marique
rum societatem. Quo magis cupiebat eum Hannibal opprimi; quo magis : presertim
quem si removisset, faciliora sibi cetera fore arbitrabatur. Ad
hunc interficiundum talem iniit rationem. talem iniit rationem : hunc modum
4. Classe paucis diebus erant decreturi. Superabatur na- Classe erant decreturi : pugnaturi
vium multitudine; dolo erat pugnandum, cum par non esset erant navibus
armis. Imperavit quam plurimas venenatas serpentes vivas venenatas : veneficas
colligi easque in vasa fictilia conici. fictilia : ex creta facta

5. Harum cum effecisset magnam multitudinem, die ipso,


quo facturus erat navale proelium, classiarios convocat hisque classarios : nautas
praecipit, omnes ut in unam Eumenis regis concurrant navem, praecipit : iussit
a ceteris tantum satis habeant se defendere.
Id illos facile serpentium multitudine consecuturos.
6 Rex autem in qua nave veheretur, ut scirent, se facturum.
Quem si aut cepissent aut interfecissent, magno iis pollicetur pollicetur praemio fore : promisit iis
praemio fore praemium dare

Lexicon

Verbi concurrant > concurro defendere > defendo


adiungebat > adiungo conici > conicio dissidebat > dissideo
arbitrabatur > arbitror consecuturos > consequor effecisset > efficio
armavit > armo conservatis > conservo egit > ago
cepissent > capio convocat > convoco exercuit > exerceo
colligi > colligo cupiebat > cupio facturum > facio
conciliabat > concilio decreturi > decreto fore > sum

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

gerebatur > gero navium > naves


habeant > habeo opibus > ops Avverbi
illusis > illudo praemio > praemium magis
imperavit > impero proelium > proelium minus
iniit > ineo rebus > res plus
interfecissent > interficio regis > rex satis
interficiundum > interficio serpentes > serpens
tantum
opprimi > opprimo societatem > societas
utrobique
pervenit > pervenio
pollicetur > polliceor Aggettivi
Preposizioni
praecipit > praecipio adversus > adversus
apud
pugnandum > pugno bellicosas > bellicosus
erga
removisset > removeo cetera > ceteri, ae, a
inter
scirent > scio classiarios > classiarius
propter
superabatur > supero Cretensibus > Cretensis
valebat > valeo domesticis > domesticus
Pronomi
veheretur > veho faciliora > facilis
aliud > alius, alia, aliud
venenatas > veneno fictilia > fictilis
quicquam > quisquam
videret > video magnam > magnus
navale > navalis
Nomi propri
Sostantivi omnes > omnis
Eumenes > Eumenes
armis > arma par > par
Poenus > Poenus
classe > classis paucis > paucus
Pontum > Pontus
die > dies Pergamenus > Pergamenus
Prusiam > Prusia
dolo > dolum plurimas > multus
mari > mare robustum > robustus
multitudine > multitudo talem > talis
nationes > natio vivas > vivus

Latine responde

1. Illusis Cretensibus quo pervenit Hannibal?


2. Quis a Prusia rege dissidebat?
3. Cur Hannibal cupiebat Eumenem regem opprimi?

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

23. Scontro navale con lancio di serpenti


Le armate navali di Prusia, alleato di Annibale, e di Eumene, partigiano dei romani, sono schierate
per lo scontro. Annibale, per indicare ai suoi qual sia la nave del re Eumene, invia a lui un messag-
gero con una finta lettera. Quando il messaggero viene condotto sulla nave di Eumene, i Bitini pos-
sono riconoscere quale fosse la nave ammiraglia, e tutti insiemme assaltano quell'unica nave. Mentre
Eumene cerca la fuga, le altre navi del re attaccano Annibale, il quale ordina di lanciar sulle navi
attaccanti dei vasi di creta nei quali aveva fatto rinchiudere dei serpenti velenosi. Gli avversari,
quando vedono le loro navi piene di serpenti, in preda allo spavento, si ritirano. La vittoria di
Annibale. [cap. 11]

cohortatione militum facta: cohor-


1. Tali cohortatione militum facta classis ab utrisque in
proelium deducitur. Quarum acie constituta, priusquam si- tatur milites et deducit classem in
gnum pugnae daretur, Hannibal, ut palam faceret suis quo proelium
acie constituta : disposuit naves
loco Eumenes esset, tabellarium in scapha cum caduceo mittit.
palam : aperte
2. Qui ubi ad naves adversariorum pervenit epistulamque scapha: cumba (barca)
ostendens se regem professus est quaerere, statim ad Eume- caduceo : signum dei Mercurii; id est
nem deductus est, quod nemo dubitabat, quin aliquid de pace baculum cum serpentibus involutis
esset scriptum. Tabellarius, ducis nave declarata, suis eodem,
unde erat egressus, se recepit.
3. At Eumenes, soluta epistula, nihil in ea repperit, nisi repperit : invenit
quae ad irridendum eum pertinerent. Cuius etsi causam mira-
batur neque reperiebat, tamen proelium statim committere
non dubitavit.
4. Horum in concursu Bithynii Hannibalis praecepto uni- Hannibalis praecepto : secundum
imperata Hannibalis
versi navem Eumenis adoriuntur. Quorum vim rex cum susti-
nere non posset, fuga salutem petit; quam consecutus non es- adoriuntur : impetum faciunt
set, nisi intra sua praesidia se recepisset, quae in proximo litore quam : salutem quam...
erant collocata.
5. Reliquae Pergamenae naves cum adversarios premerent
acrius, repente in eas vasa fictilia, - de quibus supra mentio- fictilia : ex creta facta
nem fecimus - conici coepta sunt. Quae iacta initio risum pu-
gnantibus concitarunt, neque, quare id fieret, poterat intellegi.
6. Postquam autem naves suas oppletas conspexerunt ser-
pentibus, nova re perterriti, cum quid potissimum vitarent non oppletas : plenas
viderent, puppes verterunt seque ad sua castra nautica rettu- quid potissimum : quid praesertim
lerunt. castra nautica : portum

7. Sic Hannibal consilio arma Pergamenorum superavit ne-


que tum solum, sed saepe alias pedestribus copiis pari pruden-
tia pepulit adversarios. alias : pridem

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Lexicon

Verbi recepit < recipio Aggettivi


adoriuntur < adorior reperiebat < reperio acrius < acer
coepta < coepi repperit < rpro fictilia < fictilis
collocata < colloco rettulerunt < refero nautica < nauticus
committere < committo soluta < solvo pari < par
concitarunt < concito superavit < supero pedestribus < pdestr
conici < cnco sustinere < sustineo Pergamenae < Pergamenus
consecutus < consequor verterunt < verto perterriti < perterritus
conspexerunt < conspicio vitarent < vito
constituta < constituo Avverbi
daretur < do Sostantivi alias
declarata < declaro acie < acies intra
deducitur < deduco adversariorum < ad- palam
dubitabat < dubito versrus potissimum
dubitavit < dubito caduceo < caduceus quin
egressus < egredior classis < classis repente
fieret < fio cohortatione < cohortatio statim
iacta < iacio concursu < concursus ubi
intellegi < intellego copiis < copiae unde
irridendum < irrideo ducis < dux
mirabatur < miror initio < initium Congiunzioni
mittit < mitto litore < litus nisi
oppletas < oppleo mentionem < mentio postquam
ostendens < ostendo militum < miles priusquam
pepulit < pello praesidia < praesidium quare
pertinerent < pertineo puppes < puppis
pervenit < pervenio re < res Pronomi
petit < peto risum < risus nemo < nemo
poterat < possum salutem < salus utrisque < terqu
praecepto < praecipio scapha < scapha
premerent < premo serpentibus < serpens Nomi propri
professus < profiteor tabellarium < tabellarius Bithynii < Bithynius
pugnantibus < pugno vim < vis Eumenem < Eumenes
quaerere < quaero
recepisset < recipio

Latine responde

1. 1. Acie constituta, priusquam signum pugnae daretur, cur tabellarium ad Eumenem regem misit
Hannibal?
2. Cur statim ad regem tabellarius deductus est?
3. At Eumenes, soluta epistula, quid in ea repperit?
4. Quid fecerunt classarii, Hannibalis iussu?
5. Re perterriti, quid fecerunt naves Eumenes regis?Verte in linguam Latinam!

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

24. La morte di Annibale


Roma si viene a sapere che Annibale ospite del re Prusia. I romani chiedono al re si consegnargli
l'odiato nemico di sempre. Prusia in difficolt: non vuole tradire l'ospite ma non impedisce nem-
meno che sia catturato dai romani. I romani lo scovano nel suo palazzo fortificato. Annibale capisce
di essere ormai senza scampo e, per non cader vivo nelle mani dei nemici, si uccide col veleno che
portava sempre con s.

1. Quae dum in Asia geruntur, accidit casu ut legati Prusiae


Romae apud T. Quintium Flamininum consularem cenarent
atque ibi de Hannibale mentione facta ex his unus diceret eum
in Prusiae regno esse.
2. Id postero die Flamininus senatui detulit. Patres
conscripti, qui Hannibale vivo numquam se sine insidiis
futuros existimarent, legatos in Bithyniam miserunt, in his
Flamininum, qui ab rege peterent ne inimicissimum suum
secum haberet sibique dederet.
3. His Prusia negare ausus non est: illud recusavit, ne id a
se fieri postularent, quod adversus ius hospitii esset: ipsi, si
possent, comprehenderent; locum ubi esset, facile inventuros.
Hannibal enim uno loco se tenebat, in castello, quod ei a rege
datum erat muneri, idque sic aedificarat ut in omnibus
partibus aedificii exitus haberet, scilicet verens ne usu veniret,
quod accidit.
4. Huc cum legati Romanorum venissent ac multitudine
domum eius circumdedissent, puer ab ianua prospiciens
Hannibali dixit plures praeter consuetudinem armatos
apparere. Qui imperavit ei, ut omnes fores aedificii circumiret
ac propere sibi nuntiaret, num eodem modo undique
obsideretur.
5. Puer cum celeriter, quid esset, renuntiasset omnisque
exitus occupatos ostendisset, sensit id non fortuito factum, sed
se peti neque sibi diutius vitam esse retinendam.
Quam ne alieno arbitrio dimitteret, memor pristinarum
virtutum venenum, quod semper secum habere consuerat,
sumpsit.
Sic vir fortissimus, multiis variisque perfunctus laboribus
anno acquievit septuagesimo.

Lexicon

Verbi apparere < appareo circumdedissent < circu-


accidit < accido ausus < audeo mdo
aedificarat < aedifico cenarent < ceno circumiret < circumeo

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

comprehenderent < com- verens < vereor Aggettivi


prehendo armatos < armatus
conscripti < conscribo Sostantivi inimicissimum < inimicus
datum < do castello < castellum plures < plus
dederet < do casu < casus postero < posterus
detulit < defero consuetudinem < consue-
diceret < dico tudo Avverbi
dixit < dico consularem < consularis facile
existimarent < existimo die < dies modo
facta < facio domum < domus numquam
fieri < fio exitus < exitus propere
futuros < sum fores < fores ubi
geruntur < gero hospitii < hospitium undique
haberet < habeo ianua < ianua
imperavit < impero insidiis < insidiae Preposizioni
inventuros < invenio ius < ius adversus
miserunt < mitto mentione < mentio praeter
negare < nego multitudine < multitudo sine
nuntiaret < nuntio muneri < munerus
obsideretur < obsideo partibus < pars Nomi propri
peterent < peto patres < pater Asia < Asia
postularent < postulo puer < puer Bithyniam < Bithynia
prospiciens < prospicio rege < rex Flamininum < Flamininus
recusavit < recuso regno < regnum Hannibale < Hannibal
tenebat < teneo senatui < senatus Prusiae < Prusia
veniret < venio usu < usus Quintium < Quintius
venissent < venio

Latine responde

1. Dum haec in Asia geruntur, quid accidit apud Quintium Flamininum?


2. Quid existimabant patres, Hannibale vivo?
3. Cur Romani legatos in Bithyniam miserunt?
4. De Hannibali obitu breviter loquere!

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

25. Catone, un politico prestigioso


Catone il Vecchio (Cato Maior, da non confondere con un suo non meno illustre discendente detto
Minor), vissuto tra il III ed il II secolo a.C., fu un importante uomo politico romano. Fu tribuno in
Sicilia e, al tempo dell'invasione di Annibale, partecip alla battaglia del Metauro (207 a.C.) nella
quale trov la morte Asdrubale, fratello del condottiero cartaginese. Nominato questore, ebbe con-
tinui dissensi con Scipione l'Africano, leader politico di prima grandezza. Come pretore amministr
la Sardegna, da dove condusse a Roma il poeta Ennio. [Cato, cap. I]

1. M. Cato, ortus municipio Tusculo adulescentulus, pri-


usquam honoribus operam daret, versatus est in Sabinis, quod
ibi heredium a patre relictum habebat.

Inde hortatu L. Valerii Flacci, quem in consulatu cen-


suraque habuit collegam, ut M. Perpenna censorius narrare
solitus est, Romam demigravit in foroque esse coepit.

2 Primum stipendium meruit annorum decem septemque.


Q. Fabio M. Claudio consulibus tribunus militum in Sicilia fuit.
Inde ut rediit, castra secutus est C. Claudii Neronis, magnique
opera eius existimata est in proelio apud Senam, quo cecidit
Hasdrubal, frater Hannibalis.
3 Quaestor obtigit P. Africano consuli; cum quo non pro
sortis necessitudine vixit: namque ab eo perpetua dissensit
vita.
4 Aedilis plebi factus est cum C. Helvio. Praetor provinciam
obtinuit Sardiniam, ex qua, quaestor superiore tempore ex Af-
rica decedens, Q. Ennium poetam deduxerat; quod non mi-
noris aestimamus quam quemlibet amplissimum Sar-
diniensem triumphum.

Lexicon

Verbi meruit < mro censura < censura


aestimamus < aestmo narrare < narro collegam < collega
cecidit < caedo obtigit < obtingo consulatu < consulatus
coepit < coepi obtinuit < obtno heredium < hrdum
daret < do ortus < orior honoribus < honos
decedens < dcdens rediit < redeo hortatu < hortts
deduxerat < deduco relictum < relinquo municipio < municipium
demigravit < demigro secutus < sequor necessitudine < necessitudo
dissensit < dissento versatus < verso operam < opera
existimata < existmo plebi < plebs
factus < facio Sostantivi praetor < praetor

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

proelio < proelium amplissimum < amplus Congiunzioni


provinciam < provincia censorius < censorius priusquam < priusquam
quaestor < quaestor magni < magnus
Sardiniam < Sardinia minoris < mnus Nomi propri
sortis < sors perpetua < perpetuus Ennium < Ennius
stipendium < stipendium Sabinis < Sabinus Flacci < Flaccus
tempore < tempus Sardiniensem < Sardiniensis Helvio < Helvius
tribunus < tribunus superiore < superior Neronis < Nero
triumphum < triumphus Perpenna < Perpenna
Tusculo < Tusculum Pronomi Senam < Sena
quemlibet < quilibet
Aggettivi

Latine responde

1. Ubi Cato versatus est, priusquam honoribus operam daret?


2. Cuius hortatu Romam Cato demigravit?
3. Quo proelio eius opera magni existimanda est?
4. Quis ex Africa a Catone deductus est?

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

26. La severit di Catone


Divenuto console, Catone ebbe il governo della Spagna Citeriore. Il suo avversario politico, Scipione
l'Africano, tent di ostacolarlo senza riuscirvi, perch il Senato non si pieg al suo volere. Catone fu
poi censore e, in questa carica, mostr grande severit nel reprimere il lusso sfrenato e la sua osten-
tazione da parte della classe dirigente. Nonostante le numerose inimicizie ed accuse che si attir per
il suo rigore, la sua buona fama crebbe sempre di pi. [Cato, cap. 2]

. Consulatum gessit cum L. Valerio Flacco, sorte provin-


ciam nactus Hispaniam citeriorem, exque ea triumphum de-
portavit.
2. Ibi cum diutius moraretur, P. Scipio Africanus, consul
iterum, cuius in priori consulatu quaestor fuerat, voluit eum
de provincia depellere et ipse ei succedere neque hoc per sena-
tum efficere potuit, cum quidem Scipio principatum in civitate
obtineret, quod tum non potentia, sed iure res publica admini-
strabatur. Qua ex re iratus senatui, consulatu peracto, privatus
in urbe mansit.
3. At Cato, censor cum eodem Flacco factus, severe praefuit
ei potestati.
Nam et in complures nobiles animadvertit et multas res no-
vas in edictum addidit, qua re luxuria reprimeretur, quae iam
tum incipiebat pullulare.
4. Circiter annos octoginta, usque ad extremam aetatem ab
adulescentia, rei publicae causa suscipere inimicitias non de-
stitit. A multis temptatus non modo nullum detrimentum exi-
stimationis fecit, sed, quoad vixit, virtutum laude crevit.

Lexicon

Verbi mansit < maneo


addidit < addo moraretur < moror Sostantivi
administrabatur < admin- nactus < nanciscor adulescentia < adulescentia
istro obtineret < obtineo aetatem < aetas
animadvertit < animadverto peracto < prgo censor < censor
crevit < cresco potuit < possum civitate < civitas
depellere < depello praefuit < praesum consul < consul
deportavit < deporto pullulare < pullulo consulatu < consulatus
destitit < dsisto reprimeretur < rprmo detrimentum < detrimen-
efficere < efficio succedere < succdo tum
factus < facio suscipere < suscipio edictum < edictum
fecit < facio temptatus < tempto existimationis < existimatio
gessit < gero vixit < vivo inimicitias < inimicitia
incipiebat < incipio voluit < volo iure < ius

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

laude < laus complures < complures neque


nobiles < nobilis iratus < iratus quoad
potentia < potentia nullum < nullus quod
potestati < potestas priori < prior
principatum < principatus Nomi propri
quaestor < quaestor Avverbi Cato < Cato
senatui < senatus circiter Flacco < Flaccus
sorte < sors diutius Hispaniam < Hispania
triumphum < triumphus iterum Scipio < Scipio
urbe < urbs modo Valerio < Valerius
virtutum < virtus quidem
severe
Aggettivi usque
Africanus < Africanus
citeriorem < ctror Congiunzioni

Latine responde

1. Quis Catonem de provincia voluit depellere?


2. Cur P. Scipio Africanus privatus in urbe mansit?
3. Cur Cato, censors factus, multas res in edictum addidit?
4. Nonne, rei publicae causa, inimicitias Cato suscepit?

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

27. Ingegno versatile di Catone


Catone manifest il suo ingegno in molti campi: nella gestione dell'azienda agricola, nel diritto, negli
incarichi militari, e fu un abile oratore e uomo di cultura. Anche se ormai anziano, si dedic agli
studi, coltivando in particolare loratoria e la storia, discipline a cui si dedic ispirandosi sempre ai
valori della tradizione romana. [Cato, cap. 3]

1. In omnibus rebus singulari fuit industria. Nam et agric-


ola sollers et peritus iuris consultus et magnus imperator et
probabilis orator et cupidissimus litterarum fuit.
2. Quarum studium etsi senior arripuerat, tamen tantum
progressum fecit, ut non facile reperiri possit neque de Graecis
neque de Italicis rebus, quod ei fuerit incognitum. Ab
adulescentia confecit orationes. Senex historias scribere insti-
tuit.
3. Earum sunt libri VII. Primus continet res gestas regum
populi Romani: secundus et tertius, unde quaeque civitas orta
sit Italica; ob quam rem omnes Origines videtur appellasse. In
quarto autem bellum Poenicum est primum, in quinto secun-
dum.
4. Atque haec omnia capitulatim sunt dicta. Reliquaque
bella pari modo persecutus est usque ad praeturam Servii Gal-
bae, qui diripuit Lusitanos;
atque horum bellorum duces non nominavit, sed sine
nominibus res notavit. In eisdem exposuit, quae in Italia His-
paniisque aut fierent aut viderentur admiranda. In quibus
multa industria et diligentia comparet, nulla doctrina.
5. Huius de vita et moribus plura in eo libro persecuti su-
mus, quem separatim de eo fecimus rogatu T. Pomponii Attici.
Quare studiosos Catonis ad illud volumen delegamus. .

Lexicon

Verbi diripuit > diripio persecuti > persequor


admiranda > admiror exposuit > expono persecutus > persequor
appellasse > appello fecimus > facio possit > possum
arripuerat > arripio fecit > facio progressum > progredior
comparet > comparo fierent > fio reperiri > reperio
confecit > conficio gestas > gero rogatu > rogo
consultus > consulo instituit > instituo scribere > scribo
continet > contineo nominavit > nomino viderentur > video
delegamus > delego notavit > noto videtur > video
dicta > dico orta > orior

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Sostantivi volumen > volumen tamen


adulescentia > adulescentia tantum
agricola > agricola Aggettivi unde
civitas > civitas cupidissimus > cupidus usque
diligentia > diligentia Hispaniis > Hispanus
doctrina > doctrina incognitum > incognitus Congiunzioni
duces > dux nulla > nullus etsi
historias > historia omnes > omnis nam
imperator > imperator pari > par neque
industria > industria peritus > peritus
iuris > ius plura > plus Preposizioni
litterarum > litterae probabilis > probabilis ob
moribus > mos reliqua > reliquus sine
nominibus > nomen senior > senior
orationes > oratio singulari > singularis Nomi propri
orator > orator sollers > sollers Attici > Atticus
populi > popolus studiosos > studiosus Catonis > Cato
praeturam > praetura Galbae > Servius Galba
rebus > res Avverbi Lusitanos > Lusitani
regum > rex capitulatim Poenicum > Poenicus
rem > res facile Pomponii > Pomponius
senex > senex modo
studium > studium quare
vita > vita separatim

Latine responde

1. Quibus rebus operam dedit Cato?


2. Nonne, cum studio senior arripuisset, progressum fecit Cato?
3. De Catonis historiis paucis verbis explica!

Verte in linguam Latinam!

Marco Catone, da giovanetto, visse nella Sabina (in Sabinis) dove aveva un poderetto (agellus, i)
lasciatogli dal padre. Venne a Roma per esortazione di Valerio Flacco, ed ivi frequent il Foro. Es-
sendo consoli Q. Fabio [e] M. Claudio, fu tribuno dei soldati in Sicilia; [come] soldato segu il console
Claudio Nerone, il quale, come sopra abbiamo detto, vinse ed uccise (caedo, perf. cecidi) presso il
fiume Metauro, Asdrubale, fratello di Annibale. Fu edile della plebe, e poi pretore in Sardegna; fu
questore e console nella Spagna Citeriore. Finalmente, creato censore, mut i costumi di molti nobili
e perseguit, con tutte le forze, la lussuria dei cittadini. Finch (quamdiu) visse, cio fino allestrema
vecchiezza, fu lodato da tutti per le singolari virt.

EXTRA TEXTUM

Dario Ianneci
STORICI LATINI ANTOLOGIA DI EUTROPIO, NEPOTE, FLORO

Dario Ianneci

Você também pode gostar