WYBR
WYBR KONSTRUKTORA
KONSTRUKTORA
Jak optymalnie wybra
ukad zasilania do
urzdzenia elektronicznego?
Decydujc si na wybr konkretnego rozwizania ukadu zasilania
urzdzenia elektronicznego, projektanci nie zawsze dokonuj
w peni wiadomego i optymalnego wyboru. Bardzo czsto korzysta
si z rozwiza najprostszych po to, aby nie mie kopotw
i nie traci cennego czasu, lub takich ukadw zasilaczy, ktre
s konstruktorowi dobrze znane czy te dostpne u lokalnego
dystrybutora. Nierzadko jedynym kryterium wyboru jest najnisza
cena, silnie zawajca pole wyboru. Takie podejcie jest
sprzeczne ze stale rosncymi wymaganiami, jakie stawia si przed
nowoczesnymi urzdzeniami elektronicznymi, ktre musz by
niewielkich rozmiarw, zuywa niewiele szybko droejcej energii
elektrycznej oraz charakteryzowa si elastyczn i uniwersaln
konstrukcj. Spenienie tych wymaga nie jest moliwe bez
dokadnej analizy i precyzyjnego dopasowania ukadu zasilania do
aplikacji.
W artykule opisano charakterystyki i waciwoci popularnych
ukadw zasilajcych maej mocy, skupiajc si na analizie ich
wad i zalet, oraz pokazano, w jaki sposb optymalnie rozwiza
konstrukcj zasilacza w powizaniu z tym, co dzi oferuje rynek.
66
Mimo e co miesic ukazuje si na rynku
ponad sto nowych zasilaczy moduowych, ste-
rownikw impulsowych i stabilizatorw, w wie-
lu konstrukcjach od lat niepodzielnie ukad zasi-
lacza opiera si o transformator sieciowy maej
mocy wsppracujcy z prostownikiem, ltrem
i scalonym liniowym stabilizatorem napicia
(rys. 1). Konstrukcja ta jest z pewnoci jednym
z najlepiej poznanych i popularnych ukadw
spotykanych na rynku w wersji oddzielnej, na
przykad w zasilaczach wtyczkowych, do zabu-
dowy itp. Zasilacze takie s te chtnie integro-
wane na pytkach drukowanych, stajc si tym
samym nierozdzieln czci wielu aplikacji.
Trudno jednoznacznie powiedzie, dlaczego
te najprostsze ukady ciesz si tak popularno-
ci lub zawyrokowa, czy s one ju technicz-
nym przeytkiem. Z pewnoci maj sporo wad.
Konstrukcja bazujca na transformatorze siecio-
wym jest w porwnaniu do innych rozwiza
dua objtociowo i cika, a wykorzystywany
stabilizator liniowy charakteryzuje si niewielk
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 4/2009

Rys. 1. Klasyczny zasilacz z transformatorem sieciowym i stabilizatorem liniowym
sprawnoci dalek od tego, co mog da uka- jest z pewnoci rwnie niezawodna, dobrze
dy impulsowe.
Omawiany ukad dostarcza najczciej jed-
nego lub maksymalnie dwch napi wyjcio-
wych i do dziaania wymaga od strony wejcia
podania napicia przemiennego sieci o okrelo-
nej wartoci napicia i czstotliwoci. Mimo e
ten ostatni czynnik wydaje si pozornie najmniej
istotn wad, to w praktyce jest odpowiedzialny
za fakt, e zasilacze tego typu znikny z urz-
dze elektroniki powszechnego uytku. W wa-
runkach w jakich dziaaj wiatowi producenci
telewizorw, laptopw i telefonw komrko-
wych, bezproblemowe dziaanie w kadym kra-
ju bez koniecznoci korzystania z przecznikw
110/220 V okazao si bardzo wane. Ostatnim
czynnikiem wartym wymienienia jest to, e wy-
dajno energetyczna zasilaczy z transforma-
torem sieciowym jest czsto o wiele za dua
w stosunku do potrzeb nowoczesnej elektroniki,
a ich moc znamionowa nie da si atwo skalo-
wa w d. O ile przy wzrocie zapotrzebowa-
nia na energi nie ma problemu i mona kupi
w zasadzie kady transformator, jakiego si tyl-
ko potrzebuje, o tyle poniej magicznej granicy
2 W wybr transformatora staje si problema-
tyczny. Producenci oferuj transformatory sie-
ciowe o mocy 1 W, a nawet 0,5 W, ale ich uycie
jest kopotliwe. Przeszkadza dua rezystancja
wewntrzna dodatkowo pogarszajca nie naj-
lepsz sprawno i powodujca nagrzewanie.
Wymiary takich elementw s zbyt due, ni
wynikaoby to z mocy, a uzyskanie kilku napi
wyjciowych jest ju prawdziwym wyzwaniem.
Takich zasilaczy nie da si te w prosty sposb
zablokowa lub upi dziaania tak, aby wymu-
si zbliony do zera pobr mocy z sieci.
Atutem tradycyjnego zasilacza bazujcego
na transformatorze sieciowym jest niewtpliwie
niska cena. Elementy potrzebne do budowy s
popularne i szeroko dostpne na rynku u wielu
dostawcw, a sam rynek transformatorw sie-
ciowych jest silnie konkurencyjny. Konstrukcja ta
Rys. 2. Zamiast stabilizatora liniowego mona uy jednego z popularnych ukadw
konwerterw DC-DC obniajcych napicie
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 4/2009
znana, wrcz banalna ukadowo, nieprzyno-
szca dodatkowych kopotw z kompatybil-
noci elektromagnetyczn, do odporna na
przecienia, zwarcia, przepicia w sieci i inne
stany nieustalone. Poniewa wielu producen-
tw transformatorw sieciowych ma w ofercie
wersje hermetyczne, w ktrych transformator
umieszcza si w plastikowej obudowie i zalewa
ywic epoksydow, rwnie spenienie wik- rych transformator sieciowy jest zbyt duym
szych wymaga rodowiskowych nie jest wiel-
kim kopotem dla konstruktora.
Z wymienionych powodw zasilacze oparte
na transformatorze sieciowym maej mocy bd
nadal obecne w elektronice w przypadku wielu
aplikacji stacjonarnych, ktre stale pobieraj
prd. W wielu zastosowaniach nadal mog by
uwaane za najlepszy wybr.
Modykacje wersji podstawowej obejmuj
najczciej liniowy stabilizator. Wymiana trj-
kocwkowego elementu stabilizacyjnego linio-
wego, takiego jak na przykad ukady 78xx na
prosty konwerter DC-DC z dawikiem impulso-
wym (rys. 2) moe istotnie podnie sprawno
zasilacza i zlikwidowa cz ogranicze. Na
rynku jest wiele gotowych ukadw scalonych
impulsowych stabilizatorw zawierajcych w so-
bie tranzystor mocy i diod usprawniajc, ktre
nadaj si do takich zastosowa. Moliwe jest
take zbudowanie wasnego ukadu bazujce-
go na elementach dyskretnych. Niemniej biorc
pod uwag, e wiele z stabilizatorw impulso-
wych to podzespoy obecne na rynku od wielu
lat, doskonale znane i sprawdzone, wydaje sie
celowe korzystanie wanie z takich rozwiza
i unikanie skadania zasilacza z starszych gene-
racji podzespow, takich jak ukady MC33063,
UC38xx, TL494, wsppracujcych z zewntrz-
nymi tranzystorami i diodami usprawniajcymi,
mimo e s one bardzo tanie i dostpne wsz-
dzie. Tym bardziej e projekt wykorzystujcy
ukad specjalizowany mona oprze na wielu
gotowych aplikacjach, mona te skorzysta
Zasilacze
z bezpatnego oprogramowania wyliczajcego
parametry dawika, a nawet uy zalecanego
przez producenta projektu pytki drukowanej.
W ten sposb unika si ryzyka z niestabiln
prac i podwzbudzeniami oraz korzysta z do-
pracowanego projektu, nad ktrym pracoway
dziesitki inynierw. Dlatego ukady takie jak
Simple Switcher National Semiconductor i po-
dobne, powinny by rozwaane przez konstruk-
torw w takim przypadku, jako pierwszy wybr.
Jeli nie transformator sieciowy,
to co?
W wielu przypadkach klasyczny zasilacz
transformatorowy ze stabilizatorem liniowym
lub impulsowym nie jest najlepszym rozwiza-
niem. Miniaturowy sprzt przenony, urzdzenia
zasilane z sieci lub take baterii i akumulatorw
s najlepszym przykadem zastosowa, w kt-
ograniczeniem gabarytowym. To samo dotyczy
systemw komputerowych zasilanych niskim
napiciem i pobierajcym prd o duej wartoci,
rozbudowanych systemw elektronicznych zasi-
lanych wieloma napiciami od wartoci poniej
3 V do 1224 V, systemw telekomunikacyjnych
i wielu innych podobnych zastosowa. Konstruk-
torzy sigaj te po zasilacze impulsowe, chcc
poprawi sprawno energetyczn urzdzenia.
Przez wiele osb, zwaszcza tych z mniej-
szym dowiadczeniem, zasilacze impulsowe
uwaane s za bardziej awaryjne, mniej pewne
i generalnie jako zo konieczne, ktrego raczej
trzeba unika. Taki stereotyp jest pewnie zako-
rzeniony w pocztkach rynkowej ekspansji tych
ukadw, gdy na rynku nie byo jeszcze podze-
spow o dobrych parametrach i trzeba byo
samodzielnie wykonywa elementy indukcyjne
oraz brakowao szerokiego wsparcia aplikacyj-
nego. To jednak jest ju przeszo i dzisiaj wie-
dza na temat zasilania impulsowego, elemen-
tw magnetycznych i projektowania nie moe
by ju uwaana za tajemn i dostpn tylko
wybracom. Co wicej, podzespoy do zasilaczy
impulsowych s dzisiaj w ofertach ogromnej
liczny producentw pprzewodnikw, ktrzy
przecigaj si w uatwianiu projektowania
za pomoc wielu gotowych not aplikacyjnych,
arkuszy kalkulacyjnych do oblicze czy te wy-
czerpujcych opisw. Powoduje to, e tematyka
zasilania impulsowego szybko powszednieje.
Jaki zasilacz impulsowy bdzie
najlepszy do mojej aplikacji?
Takie pytanie z pewnoci pada na ktrym
z etapw tworzenia projektu urzdzenia i dlate-
go warto omwi to zagadnienie szerzej. Trudno
obj formalnym wyborem wszystkie przypadki
i warianty, w ktrych zawsze znajd si jakie
wyjtki, dlatego rozwaania trzeba niestety pro-
wadzi na pewnym poziomie oglnoci.
Za pierwsze kryterium selekcji mona uzna
to, czy zasilanie ma pochodzi z sieci energetycz-
nej, czy te z baterii, akumulatora lub innego
rda niewymagajcego zapewnienia izolacji
67
WYBR KONSTRUKTORA
Rys. 3. Uproszczony schemat przetworni-
cy zaporowej
galwanicznej. To dlatego, e zasilacz wsppra-
cujcy z sieci musi w ogromnej wikszoci przy-
padkw zapewni ochron przed poraeniem,
a z uwagi na du rnic napi pomidzy magnetycznego kierowana jest do obcienia.
wejciem i wyjciem jest zdecydowanie inny od
strony konstrukcyjnej od wersji nieizolowanych
i przetwornic moduowych.
Zasilacze maej mocy
wsppracujce z sieci
Jedn z waniejszych funkcji takich zasilaczy
jest zapewnienie izolacji od sieci, co realizuje si
za pomoc transformatora impulsowego zawie-
rajcego minimum dwa oddzielne uzwojenia.
Jest wiele topologii zapewniajcych przetwa-
rzanie energii z izolacj, niemniej w przypadku
zasilaczy o maej mocy liczy si w zasadzie tylko
jedna przetwornica zaporowa (rys. 3). Topolo-
gia ta sprawdza si w ukadach o mocy do okoo
50 W, ale grna warto jest tylko przybliona,
gdy spotyka si te wersje oddajce do obci-
enia nawet dwukrotnie wicej.
Przetwornica zaporowa
Przetwornica zaporowa jest ukadem prze-
ksztatnika energii skonstruowanym w taki spo-
sb, e transmisja energii z jej wejcia na wyjcie
realizowana jest w dwch cyklach pracy i nast-
puje przy wyczonym tranzystorze. Z tego te
Proste konwertery nieizolowane DC-DC
w obudowach SIP
a)
Rys. 4. Przetwornica zaporowa z ukadem LinkSwitch rmy Power Integrations (a) oraz Viper rmy ST Microelectronics (b)
68
powodu nazywana jest rwnie przeciwbie-
n lub dwutaktow (ang. Flyback Converter).
W pierwszym cyklu pracy nastpuje pobieranie
energii ze rda zasilajcego przetwornic.
Przecznik jest wwczas zamknity, co powo-
duje przepyw prdu przez uzwojenie pierwotne
i gromadzenie energii w polu magnetycznym
dawika. Na skutek odwrotnie poczonego
uzwojenia wtrnego, dioda w tym czasie nie
przewodzi. W drugim cyklu pracy przecznik
jest wyczony, a napicie samoindukcji poja-
wiajce si na uzwojeniu wtrnym polaryzuje
diod D w kierunku przewodzenia i energia pola
nia ma si rozwizan. Liczba wersji wykonania
Element magnetyczny przetwornicy zaporo-
wej jest dawikiem wielouzwojeniowym, co ob-
jawia si m.in. w obecnoci charakterystycznej
dla dawika szczeliny powietrznej w rdzeniu fer-
rytowym, zapobiegajcej jego szybkiemu nasy-
ceniu. Charakterystyczn cech jest te odwrot-
na kolejno uzwoje dawika, co powoduje, e
moliwa staje si praca dwutaktowa.
Prosta konstrukcja oparta na jednym ele-
mencie magnetycznym i jednym tranzystorze
przeczajcym zyskaa popularno w najprost-
szych zasilaczach impulsowych. Ukad spraw-
dza si w przypadkach, gdy potrzebny jest za-
silacz o kilku napiciach wyjciowych. Z uwagi
na dwutaktowo pracy omawiana topologia
jest te do odporna na przecienie wyjcia, Projekt wasny
a zwarcie zaciskw wyjciowych nie skutkuje
automatycznie uszkodzeniem tranzystora prze-
czajcego, co w innych rozwizaniach zmusza
do obowizkowego uwzgldnienia dodatko-
wych obwodw zabezpiecze.
Robi czy kupi?
Uycie przetwornicy zaporowej we wasnym
projekcie moe bazowa na trzech scenariu-
szach. W pierwszym kupujemy gotowy modu
przetwornicy o wymaganej mocy i napiciu
wyjciowym. Moduy takie dostpne s na ryn-
ku i maj posta niewielkiej pytki drukowanej
ze zmontowanym zasilaczem typu open-frame,
ktr lutuje si do wasnego projektu. W przy-
padku typowych wartoci napi oraz wtedy,
gdy projekt obejmuje maksimum kilka sztuk
produktu, kupno gotowego zasilacza moe by
optymalnym rozwizaniem uwzgldniajcym ry-
b)
b)
zyko projektowe oraz czas potrzebny na wyko-
nanie zasilacza w stosunku do ceny zakupu.
Zasilacze moduowe wystpuj w rnych
wykonaniach. Czasem jest to samodzielna pyt-
ka drukowana do wlutowania, czasem modu
na chassis, ktry mona zamontowa w obudo-
wie i podczy do urzdzenia za pomoc kabli
i zczy terminal-block. Inne wykonania obejmu-
j wersje w hermetycznej obudowie metalowej
lub plastikowej, w ktrej zasilacz jest zalany y-
wic i stanowi nierozbieralny funkcjonalny blok
zasilania. Taki modu, niczym duy przekanik,
po prostu montuje si na pytce i spraw zasila-
jest oczywicie dua, oprcz typowych kszta-
tw prostopadociennych s te przetwornice
montowane pionowo, przypominajce ukady
scalone w obudowie jednorzdowej, np. produ-
kowane przez Rohm.
Przetwornice moduowe produkuje wiele
rm, dlatego rynek jest silnie konkurencyjny. Co
wicej, na skutek wzgldnej kompatybilnoci
wyprowadze pozwalajcej zamiennie stoso-
wa produkty od kilku producentw oraz dziki
uniwersalnemu projektowi pytki drukowanej
uwzgldniajcemu kilka wersji, mona unikn
zwizania z jednym dostawc i zapewni sobie
moliwo wyboru produktu.
Gdy urzdzenie produkowany bdzie
w wikszych ilociach lub te wtedy, gdy koniecz-
ne jest zachowanie minimalnych wymiarw za-
silacza, warto rozway wasny projekt. To samo
dotyczy sytuacji, kiedy skorzystanie z produk-
tw o standardowych parametrach napotyka
trudnoci. Wiele napi wyjciowych, nietypowe
wymagania rodowiskowe lub te konieczno
spenienia dodatkowych warunkw odpornoci
izolacji na przebicie skania konstruktora do po-
szukiwania wasnego rozwizania. Innym powo-
dem moe by ch maksymalnego obnienia
ceny ukadu, popsucia szykw konkurencji za-
interesowanej moliwoci atwego podejrzenia
koncepcji ukadu, a nawet to, e wasny zasilacz
jest dla niektrych osb wyzwaniem, z ktrym
warto si zmierzy.
Wasny zasilacz zapewnia te najkorzyst-
niejsze parametry jakociowe dostarczanego
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 4/2009
 Zasilacze

napicia, pozwalajc na ksztatowanie pasma

ptli sprzenia zwrotnego po to, aby zapewni
szybk reakcj na zmian stopnia obcienia.
Daje rwnie moliwo blokowania pracy, se-
kwencjonowania kolejnoci zaczania napi
wyjciowych, pozwala na minimalizacj mocy
pobieranej z sieci bez obcienia, moe stabili-
zowa nie tylko dla jedno gwne napicie wyj-
ciowe oraz spenia inne podobne parametry
i zalenoci.
Wasna konstrukcja przetwornicy zaporo-
wej to temat otwarty i moliwy do zrealizowa-
nia na wiele sposobw. Niemniej w ostatnich
latach wida coraz wyraniej trend korzystania
ze specjalnych sterownikw scalonych, inte-
grujcych w ramach jednego ukadu sterownik
scalony, wysokonapiciowy tranzystor prze-
czajcy i szereg innych ukadw pomocniczych
niezbdnych do konstrukcji zasilacza. Ukady
takie produkuje wiele rm, m.in. Power Inte-
grations lub ST Microelectronics. Na rys. 4a i 4b lizowane maj ponadto zaimplementowany sze- obcienia, ograniczajce szybko narastania
pokazano przykadowe schematy zasilaczy wy- reg funkcji charakterystycznych dla produktw napicia na tranzystorze mocy lub wrcz w-
korzystujcych ukady PI oraz STM, a na rys. 5 o tym poziomie mocy, ktrych nie ma w uka- czajce tranzystor mocy tylko co pewien czas na
alternatywn konstrukcj tradycyjn bazujc dach PWM oglnego przeznaczenia. S to na krtkie chwile (pulse skipping). Innym przyka-
na starszym sterowniku scalonym UC3844 i ze- przykad obwody ograniczajce pobr mocy bez dem s funkcje zmieniajce pynnie tryb pracy
wntrznym tranzystorze przeczajcym. War-
to zwrci uwag na to, e ukad konwertera
Link Switch z rys. 4a pozwala ograniczy liczb
uzwoje w transformatorze impulsowym o do-
datkowe uzwojenie zasilajce sterownik, co jest
spor zalet. Im prostszy transformator, tym a-
twiej jest dopasowa gotowy element standar-
dowy i unikn koniecznoci wykonywania tego
elementu na zamwienie, co jest najwikszym
kopotem w przypadku wykonywania zasilacza
we wasnym zakresie.
Za korzystaniem z wymienionych ukadw
specjalizowanych przemawia jeszcze do dobre
wsparcie techniczne, w tym szereg not aplikacyj-
nych, zalece projektowych, a take dostpno
oprogramowania pozwalajcego na wyliczenie Rys. 5. Przetwornica zaporowa zbudowana w oparciu o sterownik PWM starszej
parametrw transformatora. Sterowniki specja- generacji

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 4/2009 69

WYBR KONSTRUKTORA
Rys. 6. Najtasza realizacja zasilacza moe by wykonana bez ukadw scalonych.
W pokazanym rozwizaniu wykorzystano dwutranzystorowy ukad zastpczy tyrystora,
cakiem podobnie jak kiedy w zasilaczu telewizora Helios
i wysterowanie stopnia mocy przetwornicy.
Trzeba uczciwie przyzna, e implementacja tak
wielu funkcji zasilajcych za pomoc elementw
standardowych raczej nie miaaby sensu, dlate-
go prostsze konstrukcje nigdy nie s tak funk-
cjonalne.
Producenci podzespow indukcyjnych
wspieraj takie specjalizowane sterowniki im-
pulsowe ofert transformatorw dostpnych
z katalogu, co uwalnia od wielu kopotw z wy-
konaniem na zamwienie. Waciwe wykonanie
transformatora impulsowego nie zawsze bywa
atwe, szczeglnie dla wersji o maej mocy wyj-
ciowej. Trzeba mie wiadomo, e ten ele- waniejszym kryterium jest cena, to trzeba mie
ment do zasilacza o mocy 2 W ma wymiary nie-
wiele wiksze od szecianu o boku 10 mm i wy-
maga nawinicia dwch izolowanych od siebie
uzwoje, z czego jedno moe mie nawet 100
zwojw i kilka warstw. Niedokadne wykonanie
uzwojenia lub zoenie rdzenia moe spowodo-
wa niekontrolowany wzrost indukcyjnoci roz-
proszenia powodujcy powstanie przepicia na
elemencie przeczajcym i jego uszkodzenie,
dlatego celowe wydaje si takie projektowanie
ukadu zasilacza, aby jak najczciej korzysta
z gotowych i dostpnych w handlu elementw
indukcyjnych.
Projekt zasilacza bez
specjalizowanych sterownikw
W oglnym przypadku przetwornica zapo-
rowa moe zosta wykonana z wykorzystaniem
wielu sterownikw PWM dostpnych na rynku.
Rozwizanie takie opiera si najczciej na jed-
nym ukadzie scalonym obudowanym dodatko-
wymi elementami zabezpieczajcymi, kontrolny-
mi i sterujcymi. W efekcie taki projekt jest od
strony funkcjonalnej zbliony do tego, co udaje
si zrobi na sterowniku specjalizowanym, a r-
nica sprowadza si do niszej ceny konstrukcji.
Ukady scalone PWM starszej generacji, takie
jak na przykad UC3844, mona na rynku kupi
70
bardzo tanio, za okoo 70 groszy. Z kolei ukad
Viper12 STM kosztuje okoo 5 z, za TinySwitch
PI 46 z, a wic siedmiokrotnie wicej. W za-
lenoci od konstrukcji i kosztem parametrw
mona zbudowa taszy zasilacz na starszych
podzespoach w stosunku do rozwizania no-
woczesnego. Niektrzy tani producenci id dalej
i buduj zasilacze impulsowe bez ukadw sca-
lonych, w oparciu o kilka tranzystorw i trans-
formator zawierajcy kilka uzwoje (rys. 6). Przy
produkcji masowej pozwala to jeszcze bardziej
ograniczy koszt rozwizania, niemniej trudno
taki ukad uzna za nowoczesny. Jednak jeli naj-
noci i spenienie surowych norm medycznych
wiadomo, e da si zbudowa zasilacz impul-
sowy na 3 tranzystorach i kilkunastu elementach
biernych. Innym pomysem jest zbudowanie
sterownika przetwornicy na mikrokontrolerze.
Ceny najprostszych ukadw 8-bitowych s tak
niskie, e mona prbowa sobie wyobrazi uy- ryzacyjne, moduy i mniejsze jednostki funkcjo-
cie procesora take w tym miejscu.
Reasumujc, sterownik przetwornicy zapo-
rowej oparty na jednym z kontrolerw PWM
i elementach dyskretnych wydaje si by propo-
zycj godn rozwaenia w przypadku ukadw DC-DC bez izolacji galwanicznej wykorzystuj-
wraliwych na cen i produkowanych w wik-
szych seriach. Budowa takiego ukadu moe by
bardziej pracochonna, uruchamianie trudniej-
sze, a transformator bardziej skomplikowany
i niemoliwy do kupienia w postaci gotowej,
jednak przy duej skali produkcji taki projekt
moe by taszy.
Czstotliwo pracy przetwornic zaporo-
wych w miar upywu lat stopniowo ronie,
niemniej nie da si powiedzie, e jest to jaki
wzrost gwatowny. Ograniczeniem s gwnie
materiay magnetyczne, dla ktrych rosn stra-
ty w funkcji czstotliwoci, maleje te indukcja
nasycenia i straty w miedzi na prdy wirowe.
Dlatego, mimo e by w elektronice okres fascy-
nacji konwerterami pracujcymi na czstotliwo-
ciach megahercowych, w przypadku zasilaczy
maej mocy taki wzrost nie jest niczym uzasad-
niony. Wikszo przetwornic pracuje o obsza-
rze 40100 kHz, co tworzy z pewnoci jaki
przyzwoity kompromis pomidzy miniaturyzacj
transformatora a kopotami na skutek efektw
pasoytniczych.
Zasilacze medyczne
Terminem tym okrela si grup produk-
tw, w ktrych pooono nacisk na wysok
jako izolacji pomidzy stron pierwotn za-
silacza doczan do sieci energetycznej a stro-
n wtrn. Wiadomo, e kada izolacja ma
skoczon warto rezystancji i odporno na
przebicie. W efekcie kady zasilacz doczony
do sieci charakteryzuje si niewielkim prdem
upywu wpywajcym do zaciskw wyjcio-
wych. W wielu standardowych konstrukcjach,
pomidzy stron pierwotn i wtrn, monto-
wane s warystory i kondensatory zapewniaj-
ce ochron przed przepiciami, dajce stabiln
prac ptli sprzenia zwrotnego i brak pywa-
jcego potencjau przy braku obcienia zaci-
skw wyjciowych (np. C5 na rys. 4a lub C10
na rys. 4b). Elementy te pogarszaj jednak war-
to prdu upywu, gdy od strony elektrycznej
doczane s rwnolegle z rezystancj izolacji
transformatora.
W przypadku, gdy wane s prdu upywu
i tym samym potencja, jaki moe wystpi na
nieobcionych zaciskach wyjciowych zasila-
cza, trzeba uy zasilacza medycznego. Charak-
teryzuje si on bardzo nisk wartoci prdu
upywu tak, e wtrna strona moe by do-
czana do ciaa ludzkiego (w zalenoci od klasy
wykonania). Oczywicie za luksus niskiej upyw-
trzeba ponie wysze koszty zakupu.
Nieizolowane konwertery DC-DC
Urzdzenia zasilane z baterii, a wic sprzt
przenony, systemy telekomunikacyjne, moto-
nalne, ktre wchodz w skad wikszej caoci
i systemw, zwykle zasila si napiciem staym.
W takim przypadku realizacja zasilania nastpu-
je przede wszystkim za pomoc konwerterw
cych jako element indukcyjny dawik.
Zasilacze te tworz grup najpopularniej-
szych na rynku przetwornikw, ktre wchodz
w skad wielu systemw zasilajcych, a w szcze-
glnoci s podstaw zasilaczy o architektu-
rze rozproszonej (Distributed Power Systems).
W ukadach takich wykorzystuje si jeden za-
silacz izolowany, ktry przetwarza napicie
przemienne sieci na porednie napicie stae
Rys. 7. Topologia konwertera DC-DC
obniajcego napicie
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 4/2009
 Zasilacze

o wartoci np. 48 V, ktre nastpnie doprowa-

dzane jest do konwerterw DC-DC umieszczo-
nych w ssiedztwie zasilanych obwodw (POL
Point of Load). Dlatego zasilacze te dostp-
ne s w bardzo szerokim asortymencie wersji
napiciowo-prdowych. Dodatkowo porozu-
mienie dwch znaczcych producentw takich
zasilaczy doprowadzio do uksztatowania si
dwch standardw mechanicznych (POLA i DO-
SA), dziki czemu istnieje moliwo wybierania
komponentw od rnych producentw, gdy
maj one takie same wymiary i rozkad wypro-
wadze.
Nieizolowane konwertery DC-DC wykony-
wane s w jednej z czterech topologii:
obniajcej napicie wejciowe, w termino-
logii anglojzycznej nazywanymi step-down
lub buck,
podwyszajcej napicie wejciowe (step-
-up lub boost),
dostarczajcych napicia o przeciwnej po-
laryzacji, zwykle napicia ujemnego przy
zasilaniu na wejciu napiciem dodatnim
wzgldem masy (inverting converter),
o napiciu niszym lub wyszym od napi-
cia wejciowego (step-up/step-down lub
buck-boost) pracujcymi w topologii SEPIC
lub Cuka.

Budowa nieizolowanych
konwerterw DC-DC
Uproszczony schemat wewntrzny konwer-
tera obniajcego pokazano na rys. 7. Obwo-
dy konwersji mocy zawieraj przecznik, czyli
w typowym rozwizaniu tranzystor MOSFET,
sterowany prostoktnym sygnaem o regulo-
wanym wypenieniu impulsw PWM i staej cz-
stotliwoci, dawik, diod usprawniajc oraz
kondensator wyjciowy. Wytworzone napicie
prostoktne uredniane jest w wyjciowym l-
trze LC i dostarczane do obcienia. Cykl pracy
obejmuje dwa okresy. W pierwszym tranzystor Rys. 8. Przykadowy schemat nieizolowanego konwertera moduowego DC-DC
przewodzi, co powoduje dostarczanie energii
do obcienia oraz jej gromadzenie w polu nie stabilnej pracy konwertera bez obcienia R E K L A M A
magnetycznym dawika. W cyklu drugim tran- i ograniczenie poboru mocy przez sam zasilacz
zystor nie przewodzi, a zgromadzona wczeniej w trybie standby. Szczeglnie ta druga kwestia
w dawiku energia przekazywana jest do obci- jest dzisiaj przedmiotem troski rm producen-
enia za pomoc diody usprawniajcej, ktra tw elementw pprzewodnikowych, co wie
w tym okresie jest spolaryzowana w kierunku si z globalnym nastawieniem na oszczdno
przewodzenia. Budowa konwertera podwy- energii.
szajcego napicie i inwertera jest podobna. Podstawowe konguracje stopnia mocy, ta-
Wykorzystywane s te same elementy podsta- kie jak pokazano na rys. 7, w realnych ukadach
wowe, a zmienia si jedynie ich topologia, czyli s przez producentw czsto modykowane.
system pocze elementw odpowiedzialnych Dotyczy to zwaszcza wersji pracujcych przy
za transmisj mocy. niskim napiciu wejciowym lub wyjciowym
Bardzo wan czci konwerterw DC- i duym prdzie obcienia. Wwczas duy
-DC jest sterownik tranzystora przeczajce- spadek napicia na diodzie usprawniajcej de-
go. Oprcz generacji sygnau PWM zawiera on graduje ich sprawno. W miejsce diody zwykej
obwody zabezpieczajce oraz kontrolne odpo- lub Schottky-ego lepiej sprawdza si tranzystor
wiadajce za stabilizacj napicia (wzmacniacz MOSFET, ktry tworzy prostownik synchronicz-
napicia bdu i rdo napicia odniesienia). ny sterowany za pomoc dodatkowego sygnau
Producenci przykadaj wiele uwagi do kon- generowanego w sterowniku zasilacza. Wersje,
strukcji tego elementu przykad, ile funkcji w ktrych konieczne jest osignicie wyszych
mona zintegrowa w jednej strukturze, poka- ni typowe napi, wyposaa si w dawiki
zany jest na rys. 8. Wyzwaniem jest zapewnie- dwuuzwojeniowe lub te wersje z odczepem na

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 4/2009 71

WYBR KONSTRUKTORA
Rys. 9. Izolowany konwerter moduowy DC-DC od rodka. Mimo wykorzystania specjalizowanego sterownika, ukad jest do
zoony
Rys. 10. Przykadowa realizacja zasilacza z pomp adunku
dawiku, ktre dziaaj podobnie jak autotrans-
formatory. Takie modykacje pozwalaj ograni-
czy wpyw niekorzystnych zjawisk zwizanych
z pojemnociami pasoytniczymi oraz znaczco
poprawi sprawno.
72
Izolowane konwertery DC-DC
Kosztem niewielkiej dodatkowej komplika-
cji ukadowej sprowadzajcej si praktycznie
tylko do innego transformatora mona stwo-
rzy przetwornic DC-DC z izolacj. Z pewno-
ci jest ona bardziej uniwersalna od wersji
nieizolowanej. Pozwala te na uzyskanie kilku
napi wyjciowych. Izolowany konwerter mo-
duowy zamknity w obudowie DIL to jedno
z najpopularniejszych rozwiza ukadu zasila-
nia (rys. 9).
W zalenoci od mocy wyjciowej i napi
znamionowych stosuje si rne topologie pra-
cy konwerterw. Bezwzgldna rywalizacja pro-
ducentw prowadzi do do duej komplikacji
ukadu, ktry w niczym nie przypomina prostej
przetwornicy zaporowej. Stosuje si topologie
przepustowe konwersji mocy pozwalajce na
redukcj wymiarw transformatora impulso-
wego, ukady z prostownikiem synchronicznym
na wyjciu, co ogranicza straty w prostowniku
oraz w wikszoci korzysta z dwch tranzysto-
rw przeczajcych, co obnia poziom napi-
cia ttnie na wyjciu zasilaczy. Walka o kady
procent sprawnoci i miniaturowe wymiary
prowadzi do wzrostu skomplikowania ukadu
elektrycznego. Bardzo czsto miniaturowe kon-
wertery moduowe s nawet bardziej skompli-
kowane od strony elektrycznej od zwykych
zasilaczy niemoduowych.
Moliwoci produktw
dostpnych na rynku
Podstawowe parametry moduowych kon-
werterw DC-DC deniowane s przez napicie
wejciowe i wyjciowe, moc wyjciow, spraw-
no i obudow. Trzeba przyzna, e gsto
upakowana elementw wewntrz przetwornic
jest do dua, bo nawet kilkuwatowe zasila-
cze s niewiele wiksze od obudw typowych
ukadw scalonych w obudowach DIL lub SIP.
Zakres napi wejciowych zawiera si od 3
5 V do nawet 72 V, a wyjciowych od 1,8 V do
48 V. W przypadku wersji izolowanych dostp-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 4/2009
 Zasilacze

Rys. 11. Przetwornica yback wykorzystujca transformator wykonany w postaci cieek drukowanych (po lewej wzr
transformatora)

POLECANY PRODUKT
Zasilacze w ofercie rmy Amicus-AMO
y
Zasilacze serii SYS nowoczesne zasilacze
dla elektroniki
Jedn z grup produktw w ofercie Amicus-AMO s za-
silacze serii SYS. W ramach tej rodziny dostpne s mo-
dele wtyczkowe i biurkowe o nastpujcych cechach:
mae gabaryty, nowoczesne projekty,
uniwersalne napicia wejciowe: 90264V,
napicia wyjciowe: 524V,
moce do 130W,
temperatury pracy zasilaczy: 0-50C,
urzdzenia zgodne z wymaganiami polskich i midzy-
narodowych norm bezpieczestwa oraz kompatybilno-
ci elektromagnetycznej (EN 61000-3-2, EN 61204),
zasilacze produkowane w technologii bezoowiowej
(maj znak RoHS),
jako potwierdzona certykatami.

Firma Amicus-AMO Sp. z o.o. powstaa w 2004

roku. Od pocztku swojej dziaalnoci specjalizuje si
w wysokiej klasy zasilaczach impulsowych. Oferta r- Amicus-AMO Sp. zAmicus-Amo
o.o. Sp. z o.o.
my skupia si na zasilaczach wtyczkowych, biurkowych 02-676
ul. Postpu 12, Warszawa,
02-676 Warszawaul. Postpu 12
(desktop), samochodowych DC/DC, moduowych oraz tel. 73
Tel.: 022 847 02255,
847 73 55,
Faks: 022faks
624022 624 85 80
85 80
przeznaczonych do zabudowy (open frame). www.amicus-amo.pl,
www.amicus-amo.pl, amicus@amicus-amo.pl
amicus@amicus-amo.pl

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 4/2009 73

WYBR KONSTRUKTORA
ne s take przetwornice o wyjciu symetrycz-
nym od 3 V do 24 V, co pokrywa wikszo
typowych zastosowa w elektronice. Moc wyj-
ciowa nie jest parametrem krytycznym, gdy
najmniejsze produkty oferuj okoo 2 W, a gr-
na granica dla wersji moduowych siga 10
15 W (w zalenoci od obudowy). Elementy
w obudowach scalonych potra dostarczy
do 5 W mocy, co jest niezym wynikiem, biorc
pod uwag, e sprawno przetwarzania wy-
nosi 8090%.
Warto zwrci uwag na to, e dla wielu
omawianych produktw zakres napi wej-
ciowych jest szeroki i deniowany stosunkiem
napi od 2:1 do 4:1. Zasilacze tego typu prze-
znaczone s do systemw zasilania rozproszo-
nego takich, w ktrych istnieje szyna zasilajca
dostarczajca napicia o wartoci poredniej
i do ktrej doczane s konwertery o rnych
napiciach wyjciowych zasilajce poszczegl-
ne bloki. Podany stosunek okrela zakres do-
puszczalnych napi wejciowych, np. 918 V
lub 1826 V (2:1) albo 936 V (4:1). Im szer-
szy zakres dopuszczalnych napi wejciowych,
tym atwiej mona tworzy kaskadowe ukady
zasilania i tym mniejsze wymagania nakadane
s na jako stabilizacji napicia magistrali po-
redniej.
Oferta rynku w zakresie przetwornic DC-DC
jest z pewnoci ogromna. Dotyczy to rwnie
stopnia stabilizacji napicia wyjciowego, kt-
re moe by stabilizowane dokadnie, zgrub-
nie (10%) lub wcale. Ta ostatnia moliwo
dotyczy zoonych systemw zasilajcych wy-
korzystujcych wiele stopni konwersji mocy
pracujcych kaskadowo. W takim przypadku
nie ma sensu stabilizowa napicia na kadym
z etapw porednich wystarczy, e dokadn
stabilizacj zapewni ostatni stopie dostarcza-
jcy napicie do obcienia.
Gorszy stopie stabilizacji przekada si na
prostsz konstrukcj konwertera. O ile dokad-
na stabilizacja wymaga w przypadku wersji
pracujcej z izolacj budowy penej ptli sprz-
enia zwrotnego z transoptorem, wzmacnia-
czem napicia bdu i obwodami kompensacji
czstotliwoci, to ju wersja o mniej dokadnej
stabilizacji moe wykorzystywa silnie sprz-
one uzwojenia transformatora. W takim
przypadku pomiar napicia po stronie wtrnej
realizuje si z drugiej strony, czyli prbkujc
przy wyczonym tranzystorze przeczajcym
napicie na uzwojeniu pierwotnym. Metoda ta
nie jest zbyt dokadna, ale za to na tyle prosta,
e moliwe jest zrezygnowanie z wielu podze-
spow.
R E
74
Wasny projekt czy gotowa
przetwornica
W przypadku konwertera DC-DC z izolacj
trudno znale rozsdne argumenty przemawia-
jce za wasnym projektem. Wyjtkiem moe by
tylko produkt masowy, wytwarzany w ogrom-
nych ilociach, jak na przykad pyta gwna
peceta. W mniejszej skali produkcji korzystanie
z gotowych i przetestowanych konstrukcji kon-
werterw DC-DC pozwala zaoszczdzi mn-
stwo czasu i ryzyka projektowego. Szeroka ofer-
ta zasilaczy u wielu producentw i dystrybuto-
rw pozwala dopasowa produkt do tworzonej
aplikacji nie tylko pod wzgldem parametrw
technicznych, ale rwnie marki i ceny.
W przypadku konwerterw DC-DC bez
izolacji wybr pomidzy kupnem zasilacza go-
towego a tworzeniem wasnej konstrukcji nie
jest ju tak jednoznaczny. Na rynku jest wiele
interesujcych ukadw scalonych, ktre s
specjalizowanymi przetwornicami o wysokich
parametrach technicznych. Stworzenie za po-
moc ukadw National Semiconductor, Linear
Technology lub Maxim konwertera w praktyce
polega na wybraniu ukadu z listy i uzupenieniu
go o dawik i kondensatory ltrujce. Wszystkie
inne elementy znajduj si zwykle wewntrz
struktury scalonej, dziki czemu projektowanie
jest banalne.
Nie wszystkie ukady scalone konwerterw
DC-DC oferuj tak wysoki stopie integracji nie-
mniej liczba elementw, ktre trzeba ze sob po-
czy, zwykle daje si policzy na palcach jednej
rki. Problemem nie jest te dawik, gdy obec-
nie mona kupi gotowe elementy tego typu,
w tym take w wersjach SMT, i wykonywanie
indukcyjnoci na zamwienie jest niepotrzebne.
Omawiane zasilacze pracuj z czstotliwoci warto napicia wyjciowego silnie zaley od
kluczowania 100200 kHz, wic wymiary ele-
mentw indukcyjnych i kondensatorw ltruj-
cych zredukowano do minimum. Coraz czciej
pozwala to na uycie zamiast dawikw z rdze-
niem ferrytowym cewek powietrznych i prac
z czstotliwoci megahercow, gdy potrzeb- Podsumowanie
na indukcyjno nie przekracza mikrohenra. Eli-
minuje to problemy z nagrzewaniem si ferrytu
przy duych czstotliwociach i nasycaniem si
rdzenia przy duym prdzie. W efekcie konwer-
ter o mocy kilku watw skada si z kilku maych
elementw SMD i zajmuje na pytce niewiele
miejsca.
W takiej sytuacji wielu konstruktorw de-
cyduje si na wasny projekt i naley uzna taki
wybr za suszny. Uycie gotowej przetwornicy
moduowej naley raczej zostawi do projektw
jednostkowych, takich, w ktrych istotny jest
K L
czas realizacji, specjalistycznych (przemyso-
wych, wojskowych, medycznych). Za tak de-
cyzj przemawia ogromny wybr sterownikw
do ukadw zasilajcych, gotowych scalonych
konwerterw jaki ma w ofertach wielu produ-
centw pprzewodnikw.
Konwertery DC-DC bez
indukcyjnoci
Ostatni grup zasilaczy maej mocy sta-
nowi ukady bazujce na pompie adunku. Ich
cech jest to, e nie zawieraj indukcyjnoci,
a napicie wyjciowe moe przyjmowa dowol-
n warto w stosunku do napicia wejciowe-
go. Cech konwertera tego typu jest niewielka
obcialno prdowa i moc wyjciowa w ty-
powym przypadku ograniczona jest do kilkuset
miliwatw. Zasilacze z pomp adunku wykorzy-
stywane s najczciej do wytwarzania napicia
polaryzacji, na przykad dla interfejsw, czujni-
kw lub te uywa si ich do zasilania ukadw,
w ktrych potrzebne jest pomocnicze napicie
ujemne.
Zasilacze z pomp adunku zawieraj ge-
nerator impulsw prostoktnych pracujcy na
czstotliwoci rzdu kilkudziesiciu lub kilku-
set kilohercw. Wytwarzane napicie zmienne
podawane jest nastpnie na ukad powielacza
diodowo-kondensatorowego, za pomoc kt-
rego uzyskuje si podane napicie wyjciowe.
W ten sposb dziaa przetwornica w znanym
ukadzie typu MAX232 wykorzystywanym w in-
terfejsie RS232 oraz cay szereg przetwornic
scalonych. Gwn zalet takich zasilaczy jest
brak indukcyjnoci, dziki czemu mog one
by zamknite w obudowie ukadu scalonego.
Niemniej sprawno przetwarzania jest niska,
obcienia, co sprawia kopot z jego stabiliza-
cj i zmusza do rozbudowy ukadu. Ostatnio
konwertery z pomp adunku pojawiaj si przy
okazji zasilaczy do jasnych diod LED.
Wybr ukadu zasilacza do projektowanej
aplikacji jest kompromisem techniczno-ekono-
micznym, ktrego prawidowe rozwizanie wyma-
ga od konstruktora posiadania wiedzy na temat
topologii i stosowanych metod konwersji energii
elektrycznej, oferty rynku w zakresie pprzewod-
nikw i elementw indukcyjnych oraz cen goto-
wych zasilaczy moduowych. Z pewnoci jest to
zadanie nieatwe, jednak wysiek woony w ana-
liz z pewnoci si opaca i jest podstaw projek-
towania nowoczesnych systemw zasilajcych.
Robert Kamiski
A M A
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 4/2009