See

discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/275272447

FERNNDEZ PRIETO, L., (2003): Da LOSUGA

LOU. Unha dcada de Sistema Universitario
Galego Grial, n 159, pp. 28-37

Article May 2003

CITATIONS READS

0 23

1 author:

Lourenzo Fernndez Prieto

University of Santiago de Compostela. Galicia, Spain
119 PUBLICATIONS 126 CITATIONS

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Names, Voices & Victims: prosecutions and murderers in Spanish Civil War View project

Peasants & Technology, Democracy & Fascisms in XXth Century Europe View project

All content following this page was uploaded by Lourenzo Fernndez Prieto on 21 April 2015.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Da LOSUGA LOU. Unha dcada de Sistema Universitario Galego.
Lourenzo Fernndez Prieto

Neste comezo do sculo XXI a institucin universitaria est nunha encrucillada

definida pola confluencia neste altura do proceso de globalizacin, dos efectos da
aplicacin das novas tecnoloxas especialmente as da comunicacin-, dun
neoliberalismo capaz de impor a dictadura do mercado por riba da libertade do saber e
desa converxencia universitaria europea que ten como punto de referencia a coecida
Declaracin de Bologna. A est tamn a universidade desta fisterra europea na que
nada muda anda que o pareza; onde os emigrantes sairon buscar nos dous ltimos
sculos ese mundo novo que as estructuras do pas tian resistencia a incorporar.
Anda que escollemos a dcada como medida temporal, son mis de dez anos os
que van da promulgacin da Lei de Ordenacin do Sistema Universitario Galego
(LOSUGA, 1989) que creou as universidades da Corua e Vigo, ata o momento actual
no que a aplicacin da LOU (2001) que substite LRU (1983) como lei marco estatal,
conduce reforma da lei que regulou neste tempo o Sistema Universitario Galego
(SUG) de carcter pblico. De remontrmonos ao inicio do proceso estamos a valorar
case tres lustros da universidade galega, nos que destaca o perodo seminal, pois sendo
sobradamente coecidos os resultado a penas se ten reparado no proceso. Entre outras
razns porque o cambio poltico que o seguiu impediu que ningun o reivindicara.
O interese do balance xustifcase para poer en fresco aquel proceso, os seus
mtodos e o sentido das enormes expectativas que foi capaz de xerar. Tamn pola
importancia dos retos (cmo non!) do presente, que obrigan a unha nova lei de
universidades de Galicia que non parece que vaia ter xa unha versin unitaria pois na
sa demora deu lugar a das leis (de Consellos Sociais e de Consello Universitario) e
dous decretos (de Profesorado e o da Axencia de Avaliacin), amosando que non son
estes os tempos aurorais da LOSUGA, aos que me ei referir con certo detalle para dar
conta do proceso e valoralo co significado que da o paso do tempo.
No momento actual, cando se impn a conciencia de estarmos inaugurando a era
da sociedade do coecemento, btase de menos un impulso poltico a prol do papel
ensino superior en Galicia. Ao xeito do que vimos nos ltimos anos en toda Europa con
sucesivos informes gubernamentais en Espaa o Informe Bricall foi promovido pola
CRUE- ou en Catalua coa creacin do Comisionado da Generalitat para as
Universidades. Mesmo ao estilo do que xa significou neste pas o debate da LOSUGA
na fin dos anos oitenta do sculo pasado.

O planteamento.
Remontmonos pois a 1989 para repasar a historia do proceso de construccin
do S.U.G., debruzndonos nas tres cuestins principais: titulacins, financiamento e o
exercicio do poder poltico que cos seus proxectos ou coa sa ausencia- define un
rumbo. Intentarei dar conta da mia visin dun proceso que estivo sometido a unha
importante controversia pola tensin localista e os intereses poltico-electorais e
corporativo-universitarios e que anda hoxe dista de ser correctamente valorado por
algns sectores intelectuais e polticos que mis que apoialo deixaron facer sen
entusiasmo e mesmo se lamentan restrospectivamente cando algunha nova perturba a
boa marcha do SUG. Un proceso que abriu grandes posibilidades, ata cando foi
conducido por xestores diferentes -mesmo contrarios- aos que o concebiran e que que
cumpre valorar na sa xusta dimensin.
En menos dun ano, no ltimo dun goberno tripartito de galeguistas e socialistas
que foi excepcin en vinte anos de autonoma, Galicia pasou de ter unha a ter tres
universidades, cadrando cunha dinmica expansiva do ensino universitario que acurtaba
distancias con Europa e nos despegaba dun pasado elitista. Esta foi a tona dunha
mudanza das estructuras do ensino universitario galego de dimensins histricas.
Daquela e anda hoxe a reforma do ensino superior foi considerada por muitos un elo do
proceso de construccin nacional, pois non fai falla magnificar a institucin para reparar
que en Galicia a universidade suma a muitas tarefas que non puido cumplir no pasado,
todas as que require a nova sociedade do coecemento.
Como foi a historia? No outono de 1988 a Consellera de Educacin dirixida
por Aniceto Nez- iniciou unha rolda de conversas para consensuar cos poderes locais
a creacin de das novas universidades en Galicia, basendose nuns estudios de oferta e
demanda destinados a demostrar a necesidade de ampliar a oferta universitaria para
acoller o previsible crecemento do nmero de estudiantes universitarios nos anos 90.
Aquela busca do acordo cos poderes locais, que demostraba a debilidade da Autonoma
e a forza do local, fixo recear da inciativa a algns sectores da opinin, especialmente
do nacionalismo, e levou a pensar nunha arriscada manobra electoral. Nalgns mbitos
da Universidade compostelana sentou como un xarro de auga fra unha posibilidade que
a tradicin levaba a interpretar como un harakiri.

O debate
As claves da proposta da Consellera incidan, aln de crear das novas
institucins universitarias segregadas do tronco compostelano, na necesidade
insistase- de achegar a oferta demanda. Axa viuse que as posibilidades abertas eran
enormes. Tratbase de contentar as demandas das cidades con campus Colexios
Universitarios e algunhas Facultades e Escolas- pero sen universidade que poda poer
fin a unha centralizacin incoherente coa estructura e a xerarqua urbana do pas 1.
Podase materializar a posibilidade de implantar muitos estudios ausentes do mapa
galego de titulacins, moi deficitarios nas reas tecnolxicas (s das enxeerias
superiores e das tcnicas), pero tamn en todas as demais, pola ausencia de titulacins
chave como Xornalismo, Polticas, Belas Artes ou Socioloxa. A implantacin nos anos
previos de novas titulacins (Veterinaria e Agrnomos en Lugo e Telecomunicacins en
Vigo) ameazaba con ser demasiado lenta e ademais disparaba os custes de xestin do
proceso dende o centro composteln. Impulsar os estudios universitarios en Galicia
significaba entn aspirar a incrementar unha taxa de escolarizacin que estaba mui por
baixo da media espaola, sa vez a distancia da europea 2. Todo isto no intre en que o
catlogo de titulacins estatal estaba a triplicarse no marco dunha reforma que inclua
tamn a completa renovacin dos planos de estudio. A oportunidade completbase coas
recentemente transferidas competencias (ben mal, por certo) en materia universitaria.
Aln de circunstancias electorais, aquel era o momento oportuno de acometer a
expansin universitaria en Galicia.
Axia rebelarase que a presentacin, no outono de 1988, do anteproxecto de lei
(que non chegara ao Parlamento ata o 20-II-1989) tivo a virtude de provocar un debate
necesario e ata o momento nico- sobre as necesidades do ensino superior, a forma de
resolverlas e o papel que a institucin universitaria deba cumprir cara o futuro. Foi un
1
Diferente da do Pas Vasco que con tres capitais prximas e ben comunicadas mantivo unha nica
Universidade ata hoxe; tampouco Compostela equiparable metrpole barcelonesa para garantir per se
a xerarqua urbana. En Catalua, por certo, creouse unha universidade por provincia e unha nova e
excelente (Pompeu) que se sumaron s tres xa existentes en Barcelona. Mais das universidades privadas,
suman 9.
2
A taxa galega de estudantes universitarios/100.000 habs. non acadaba o 70% da espaola; para o grupo
de 18 a 22 anos a taxa de escolarizacin galega era do 195 % a espaola do 28 % e as europeas rondaban
o 30.
debate moi amplo pola diversidade de participantes, a incidencia nos medios e o interese
social e poltico que despertou. Por suposto, foi especialmente intenso na Universidade
baixo o Rectorado de C. Pajares- que asumndo os riscos e despois dunha longa sesin
monogrfica do Claustro (12-XII-1988), decidiu, cun acordo tan amplo como
infrecuente, a creacin dunha Comisin encargada de emitir opinin sobre a
modificacin da estructura territorial da Universidade 3. O repaso das 8 propostas
presentadas naquel Claustro lmbranos as cautelas coas que se abordaba o asunto: s
unha amosaba certa preferencia pola creacin de das novas universidades
(denominadas Norte e Sur de Galicia), outras das propuan a creacin dunha
politcnica (UPG) as demais facan fincap en afondar en frmulas de descentralizacin
e como muito de avanzar nun perodo de transicin antes da creacin de novas
universidades. Ningunha se quedaba s na protesta e, por exemplo, a dosestudantes,
empezaba recoecendo que se trataba dun debate crucial.
Aquela Comisin con representacin de tdolos sectores polticos, acadmicos,
estamentais e territoriais da Universidade galega traballou sobre a proposta da
Consellera e outras posibilidades de ordenacin territorial e presentou tres meses
despois un Informe coas condicins e garantas que requera o proxecto descentralizador
dende o punto de vista universitario. O obxectivo declarado dos seus traballos e
presente en todos os seus debates, foi que a expansin do ensino universitario galego se
fixera coas garantas e os recursos necesarios aos ollos da comunidade universitaria e
que se aproveitase o proceso para establecer e atender as necesidades de ensino
universitario no horizonte dunha dcada. As, amais do obxectivo de crear das
universidades pxose nun primiero plano a necesidade de reordear e millorar un sistema
universitario deficiente en dotacins e titulacins e incapaz de asumir o augurado
incremento da demanda. O Informe foi presentado e discutido (16-III-1989) polo
Claustro da Universidade de Santiago -polo tanto polos representantes de todos os
centros e campus galegos- e aprobouse con moi poucos votos en contra.

O Informe do Claustro.
No Informe da Comisin do Claustro definronse tres grandes lias para
impulsar a universidade galega: o compromiso dun financiamento adecuado; un mapa
de titulacins que tendese a ser completo e equilibrado e garantas de coordenacin do
futuro sistema universitario galego. Aquelas propostas nuclearon o debate universitario,
social e parlamentario sobre a Losuga -que se deu en tres tempos sucesivos- definiron o
espritu da lei e reflicten sa vez o espritu do tempo no que se xestou a lei.
A cuestin das titulacins convertiuse axia no campo de batalla das
controversias pblicas. Marcou o nacemento do SUG e dende entn ata hoxe foi a teima
que mis interese despertou na cuestin universitaria en Galicia pero tamn a que tivo
unha xestin mis negativa co discorrer dos anos. Supxose en todo o proceso que
puideran ser empregadas como instrumento electoral e temeuse que a racionalidade nas
decisin naufragara no mar das tensins localistas. De a que o Informe do Claustro se
empeara en definir criterios que conxuntaban demanda, especializacin da oferta,
expansin das carreiras tcnicas, transformacin dos colexios universitarios,

3
Ca pomposa denominacin Comisin do Claustro encargada de emitir opinin razonada sobre a
ordenacin territorial dos estudios uniersitarios en Galicia, compoana os profesores Alfredo Bermdez,
Jorge Sobral, Xoan Carmona, X. L. Armesto, G. Sierra Marcuo, Henrique Mandado, D. Daz Cosn, M
Luisa Andrade, Manuel Gonzlez (representante do campus de Ourense retirouse disconforme cos
acordos), Uxo Rodriguez, Alberto Gago; polos Comits Abertos de Estudantes (CAF) Miguel Munn,
Bernardo Lourenzo e Alba Nogueira, polo PAS Francisco Carracedo (substituido por C. Fernndez
Izquierdo) e quen subscribe estas notas, en representacin de Axudantes e Bolseiros.
abaratamento dos costes, etc.; e secundariamente se presentaba tamn unha proposta de
mapa. Pola importancia da definicin do mapa no arranque e no devir do sistema
adicarmoslle atencin mis adiante.
Sendo as titulacins o centro do debate pblico, contar cun Plano de
Financiamento era imprescindible para garantir a viabilidade e credibilidade do
proceso. As primeiras previsins eran pouco alentadoras: no Avance de Memoria
presentado ao Consello de Universidades decase que "o conxunto dos tres apartados
(construccin e equipamento de centros, gastos correntes e investigacin) suporan
4.875 millns/ano para un total de 34.125 millns en sete anos". Cantidades citadas
tamn na presentacin pblica do anteproxecto de Lei. As correccins posteriores, que
elevaron as necesidades ata cerca dos 200 mil millns, demostraron que haba razns
para a desconfianza. A diferencia estaba nos conceptos a financiar, pois da previsin
inicial deixbanse fora investimentos imprescindibles, como formacin do profesorado,
servicios universitarios ou creacin e dotacin de institutos de investigacin. Ao cabo,
logrouse establecer que a Lei non quedara restrinxida creacin de novas universidades
das pero mesmo puideron ser mis- senn que servise para superar os dficits
histricos do ensino universitario en Galicia, o que levaba aparellado un esforzo
orzamental que aquel goberno ou os que o sucederon tian que estar dispostos a asumir
como unha preferencia.
As primeiras previsins consignaban sobre todo gastos en construccin de
edificios: estimbanse 25 centros para implantar 25 titulacins, sen ter en conta que
varias titulacins deban e podan ubicarse no mesmo centro e no mesmo edificio. Esta
ancdota apunta precisamente ao risco de que se deseara unha expansin universitaria
con criterios deputacionais e lxicas clientelares, de xeito que a vistosidade das
titulacins e o seu nmero, as como a galanura dos centros que as ubicasen fosen o
principal argumento nun intre preelectoral. Este risco foi conxurado e o esforzo
centrouse noutro tipo de dotacions. No debate aberto impxose a idea de que unha boa
universidade non se fai con contenenedores lucidos senon cun bon profesorado (que
tarda anos en ser formado), boas bibliotecas, laboratorios, institutos de investigacin
capaces de vincularse a redes punteiras, bolsas xenerosas e boas e baratas residencias
para estudantes que permitiran o acceso a sectores sociais para os que a universidades
estivera vedada por razns econmicas, na procura, como se pretenda entn, de que a
universidade fose un instrumento de igualacin e de mobilidade social.
O terceiro requisito que deba garantir a Lei era a coordenacin das novas
universidades. Foise impondo a idea dun sistema universitario galego que mantivese a
unidade da ensinanza universitaria en Galicia e que funcionase coma un todo,
independentemente do nmero de universidades que o formasen. Facase necesaria a
ampliacin de competencias do Consello Universitario de Galicia, creado por unha Lei
anterior pero baleiro de funcins, para que este rgano puidese evitar que a dispersin
de esforzos e as tendencias centrfugas e localistas, dominasen a creacin das novas
universidades. Este organismo deba evitar que se produciran costosas e innecesarias
duplicacins de titulacins e pular para que cada Universidade cumplira un papel
senlleiro e non provinciano no conxunto do sistema universitario galego. Se o
financiamento era o espiazo do sistema universitario que se deseaba, o C.U.G. tia
que ser a cabeza, pois nel deba descansar a racionalizacin do sistema e a coordenacin
de esforzos.
A desconfianza cara as autoridades locais municipais e provinciais- era case
unha obsesin naquela altura. Por unha banda pesaban os mtodos clientelares da sa
xestin, pero sobre todo, as nubes do perigo formbanse porque o color poltico
maioritario das mesmas AP- era diferente do da maiora parlamentaria que pulaba pola
construccin do SUG. Ao cabo, un proceso de enormes consecuencias polticas locais
nun intre prelectoral que da sa correcta xestin ou da sa manipulacin interesada
podera facer derivar cambios esenciais no voto cidadn. Aquela falta de seguridade
extendase, inxustificadamente, cara as capacidades das novas universidades das que se
tema un enfeudamento poltico por parte das autoridades locais.

O trmite:
dificil pensar como con tantos temores librou o proceso. Non foi escaso, e
compre recoecelo, o mrito do Conselleiro Aniceto Nez e mis do Director Xeral de
Universidades, o catedrtico composteln Lus Castedo. No medio dun debate social e
universitario nos trminos sinalados, o anteproxecto gubernamental seguu o seu curso.
O amplo acordo universitario, concretado no Informe do Cluastro foi decisivo para
acadar o que algns denominamos daquela con empaque un consenso racionalizador.
Pero un chanzo que se me antolla crucial foi a entrevista (24-I-1989) entre os
responsables da Consellera e a Comisin do Claustro (recn iniciados os traballos
desta) no que con muita paciencia negociadora o conselleiro, o director xeral e o
subdirector J.L. Ro Barro destacado arquitecto do proxecto- transmitiron o que a
Comisin quera escoitar. Expresaron cautelas respecto da creacin dun S.U.G.: como o
funcionamento dun distrito nico para os estudantes, a definicin duns umbrais
mnimos de calidade ou o reforzo do Consello Universitario como rgano de
coordenacin. Tamn atenderon as demandas sobre o financiamento, as como o
compromiso de que se aprobase unha lei reguladora, antes de crear ningunha nova
universidade. A estratxica cuestin das titulacins segua sendo un segredo ben
gardado, pero avanzando no mesmo camio da confianza o Conselleiro propuxo a
creacin dunha Comisin mixta de traballo sobre as titulacins, entre Consellera,
Universidade e o Consello Social, que xa terciara no proceso na fin de 1988 co
pedimento de titulacins novas, en virtude das sas atribucins.
No trmite parlamentario, na primavera de 1989, elaborouse a lei definitiva
sobre estas bases, non sen tensins e discrepancias e ademais intentando integrar as
aspiracins territoriais e urbanas que, como se dixo, tian un peso decisivo na definicin
do SUG. Muitas das emendas presentadas polos partidos da esquerda nacionalista
recollan as propostas da Comisin do Claustro e foron aprobadas, de xeito que na
versin definitiva da lei cumpranse as condicins: compromiso para un acordo sobre
titulacins por parte da Xunta, o Consello Social e as tres universidades que evitase as
temidas sangras localistas, ampliacin das competencias do C.U.G. para garantir a
correcta coordenacin do sistema e, sobre todo, o compromiso dun Plano de
financiamento detallado que inclua todos os aspectos citados e que tia que ser
elaborado e aprobado parellamente entrada en vigor da LOSUGA.(20 de xullo de
1989). A lei foi aprobada co acordo de todos os grupos parlamentarios incluso daqueles
que se mostraron mis reacios, e con indisimulada satisfaccin da Universidade.

Balance da elaboracin da lei.

O amplo compromiso da a medida da transcendencia dun asunto que se
convertiu por entn un dos peares da construccin da autonoma galega. Visto dende
hoxe e dadas as dificultades obxectivas o proceso desenvolveuse exemplarmente, pois o
acordo acadado e o seu grao de unanimidade foi producto dos esforzos de muitos
actores e suspuxo un exercicio de responsabilidade de todos os sectores implicados.
Proxectos anteriores tian fracasado antes de se discutir e mesmo por aquelas datas a
mesma cuestin estaba a provocar gravsimos problemas en Canarias. O proceso foi
pilotado dende a Consellera con tino, paciencia e transparencia. Asumido
responsablemente por todas as forzas polticas do Parlamento mis plural que houbo nos
vinte anos de autonoma onde a maiora respaldaba ao goberno tripartito (PSOE-CG-
PNG) situado entre a oposicin maioritara de dereitas (AP, Centristas de Galicia) e a de
esquerda nacionalista (PSG-EG, BNG). Pero tamn alimentado dende a Universidade
por unha diversidade de grupos oganizados, con diferentes intereses polticos,
territoriais e acadmicos, entre os que hai que mencionar aos CAF que, en canto
organizacin estudiantil maioritaria, protagonizaron a posicin dos estudantado cunha
grande madureza e co mrito de facer da construccin de residencias e outros servicios
un captulo importante do Plano de financiamento-. E, por ltimo, encaixado dende os
intereses locais.
Foi unha lei feita asumindo toda a complexidade dos distintos intereses locais,
de grupos acadmicos, estratexias electorais dos partidos que, como recollen as
hemerotecas, sairon luz constantemente sen contencin. Iso da precisamente mis
valor capacidade para chegar a bon porto nun proceso no que o debate, a persuasin e
o acordo foron protagonistas. A lei callou finalmente nun parlamento que levaba das
lexislaturas construindo a autonoma co alento de facelo cunha grande conciencia de
pas.
Unha das claves foi o exercicio de contencin respecto do nmero de
universidades a crear. A diferencia doutros procesos case paralelos optouse por un
modelo galego e non provincial, como en Catalua ou Andaluca, onde cada capital de
provincia acabou por consolidar unha universidade, ao igual que aconteceu finalmente
noutras comunidades. Isto evitou que se disparase o nmero de titulacins. Sen embargo
non ficou na memoria o tino do proceso e a responsabilidade coa que foi levado, nin foi
nunca ben ponderado o xito colectivo que supuxo. Porque quen poda reivindicalo, o
goberno que o fixo, perdeu as eleccins e o mrito recaeu nos encargados de
desenvolver aquel traballo previo e porque a xestin posterior, sobre claves diferentes,
foi ampliando progresivamente as sombras.
En sntese, o que pretendeu a LOSUGA, o que se quixo facer entn, foi contar
cun sistema universitario galego para os anos 90, formado por tres universidades por
razns funcionais e de compensacin territorial, definido coma un servicio pblico
destinado a convertirse en instrumento do cambio social e cultural e capaz de garantir a
asuncin dos avances cientficos e tcnicos, capaz de absorber unha demanda crecente,
de superar os seus lmites histricos, de ofrece-lo abano completo de posibles titulacins
fronte evidente precariedade da oferta existente e moi especialmente de dar un salto
significativo nas disciplinas tcnicas onde as necesidades mis evidentes. A clave foi
priorizar un ensino universitario de calidade fronte ao nmero de universidades. Nisto o
proceso deferiu, favorablemente para Galicia, do acontecido noutras comunidades
autnomas.
Pero creadas coa lei as das novas universidades e definido o SUG, ficaba anda
pendente o crucial aspecto das titulacins. Neste punto, a xestin dos agravios locais
afectou directamente valoracin sobre a creacin das universidades. Unha enquisa
feita o 16 de xaneiro de 1990, entre 1.543 persoas para o programa A Contrafo da
TVG, despois do reparto definitivo das primeiras titulacins, da algunhas claves do
estado de opinin sobre a cuestin e permite obxectivar as dificultades do proceso.
Sobre a creacin de novas universidades, no conxunto de Galicia o 38 % manifestouse a
favor, o 37% en contra e o 25% NS/NC. Por provincias, en % os resultados foron os
seguintes:

FAVOR CONTRA NS/NC

Corua: 45 32 23
Lugo: 36 35 29
Ourense: 32 48 20
Pontevedra: 37 34 29

O reparto de titulacins
En paralelo tramitacin da Lei, acometuse un dos aspectos mis delicados pola
transcendencia pblica, polas repercusins polticas e porque definira as bases da nova
estructura universitaria creada.
Ao poder politico corresponda a ltima decisin. O acordo do Claustro
universitario surtiu o seu efecto e orientou o traballo daquela 1 Comisin mixta creada
pola Consellera na primavera de 1989 co obxectivo de definir os perfs dos Campus,
preparando en paralelo discusin parlamentaia o camio para un futuro acordo. Estivo
formada por representantes da sociedade, do poder poltico e da Universidade e rematou
o seu traballo (15-VI-1989) co denominado Informe da Comisin que elaborou os
perfis dos Campus 4. Constrastronse as propostas da Consellera e a da Comisin do
Claustro e despois de numerosas reunins e salvadas importantes discrepancias,
logrouse un primeiro acordo. Os criterios do Claustro para o reparto das titulacins
nutriron as conclusin tanto desta Comisin como da propia Lei, a saber:
1. Descentralizacin da oferta. O campus santiagus acumulaba anda mis do
50% das titulacins impartidas en Galicia, atendendo a unha estructura rixidamente
centralizada e fortemente concentrada, desfasada coa estructura urbana do pas.
2. Especializacin da oferta por Campus para evitar reproducir a estructura do
campus central e, sobre todo, de duplicar titulacins. Tratbase de evitar campus
clnicos. Correxase sen embargo a rixidez do criterio para evitar novos desequilibrios
contrapesndoo co obxectivo de acadar unha diversificacin disciplinar en cada campus.
3. Agrupamento de titulacins por grandes reas de coecemento, para
aproveitar millor os recursos e favorecer a consolidacin de unidades departamentais
fortes e homoxneas para aproveitar as ecomomas de escala na docencia, garantr unha
masa crtica e facilitar a definicin de lias de investigacin slidas.
4. A transformacin dos colexios universitarios dende os anos setenta foron a
cerna dos estudios universitarios nos campus perifricos- era, mis que un criterio, unha
obriga de partida pois as ensinanzas que neles se vian dispensando estaban chamadas a
ser a base das novas universidades. Neste caso, a necesidade que se impua era a de
evitar que os intereses universitarios determinaran que o SUG nacera con cinco
facultades de qumica ou tres de pedagoxa e, pola contra, seguira sendo deficitaria
noutros estudios.
5 A definicin dun campus amplo e homoxneo para Ourense via sendo un
problema no proceso por ser o mis feble en titulacins e pola ausencia de reas de
especializacin ben definida. Impxose a conveniencia de que o S.U.G. impulsase unha
actuacin redistributiva en beneficio da Galicia interior e considerouse como modelo de
referencia o campus de Lugo, onde as ciencias agrarias xa cumpriran un papel que para
Ourense se destinaba s ciencias sociais, nucleadas en torno Socioloxa.
Poucas mis conclusins concretas se acadaron naquela altura: Xornalismo en
Santiago, Camios na Corua e Navais en Ferrol, Belas Artes en Pontevedra, eran
propostas concretas de ubicacin para a implantacin de ensinanzas ausentes na

4
Polo Consello Social: Xos Lores e Santiago Nogueira; pola Consellera: Lus Castedo e X. L. Ro
Barro; pola Comisin do Claustro: Alfredo Bermdez representando aos grupos do Claustro que apoiaban
ao equipo rectoral e eu mesmo polos grupos nacionalistas.
universidade galega, con especial atencin ao pulo das carreiras tcnicas, por ser esta a
rea mis deficitaria e tamn mis relacionada co desenvolvemento. Pola contra,
mantanse xeralidades para Vigo e expresbase a falta de acordo respecto da Superior
de Montes, disputada por Lugo e Pontevedra. Como un dos grandes temores era evitar a
multiplicacin innecesaria de titulacins en virtude das apetencias da poltica local e da
presin dos colectivos universitarios, propase desenvolver os ciclos longos e os
curtos a partir das xa establecidas e expresbanse criterios restrictivos e sen proposta
concreta respecto da transformacin dos colexios universitarios.
A autntica Comisin de titulacins do S.U.G chegou como un compromiso
da LOSUGA e dos acordos que a fixeron nacer e constituiuse en plena precampaa
electoral (DOG, 28-XI-1989) 5. Encargbaselle facer unha proposta de implantacin e
localizacin dunha primeira quenda de titulacins que a marcar o nacemento das novas
universidades no perodo 1990-1992 e que ademais deba garantir esa millora real da
oferta que se prometa. Non podan crearse novas universidades sen novas titulacins e
estas non podan repartirse sen o concurso dos novos poderes universitarios: de a o
compromiso previo- de crear esta comisin. A participacin das novas universidades
aumentou as dificultades de acordo por canto, como lxico, os rectorados da Corua e
Vigo queran asegurar o maior nmero de titulacins para garantir a entidade das novas
universidades, atendendo s lxicas da novas universidades e non da xemeada pero
anda mui poderosa USC 6. As discrepancias centrronse por unha banda na
temporalizacin do proceso e por outro na ubicacin das carreiras consideradas mis
atractivas. No primeiro asunto, e pese s dificultades, logrouse un alambicado acordo
que garanta en dous anos a transformacin dos colexios universitarios, completado cun
acordo de planificacin a sete anos para a ubicacin das novas titulacins que inclua
unha implantacin escalonada entre 1990 e1996, repartidas en catro fases, en funcin
das posibilidades de recursos humanos, materiais e infraestructurais.
O problema central era a ubicacin. Partase das mnimas propostas da 1
Comisin mixta que foron citadas pero ao non aceptarse o campus de ciencias sociais
para Ourense, Socioloxa levouse Corua (despois dunha disputa con Vigo que fixo
perigar o acordo) e Polticas destapouse para Santiago; confirmronse non obstante as
outras catro propostas da 1 Comisin e Vigo, que quedara pouco definido entn, levou
agora Minas, Ciencias do Mar e Traduccin. Frustrouse a contencin de duplicacins
porque o dilema de Ourense solventouse cunha titulacin clsica: Dereito (que ademais
de Santiago xa posua A Corua) e que se comprometa para Vigo e porque a falla de
acordo sobre Forestais solucionouse salomnicamente: non se implantara a Superior e
repartanse unha diplomatura para Lugo (Explotacins) e outra para Pontevedra
(Industrias). Ademais concedronse segundos ciclos, sen grandes problemas, para
desenvolver primeiros xa existentes. O proceso culminou co goberno en funcins,
pouco antes da toma de posesin de M. Fraga en febreiro de 1990.

A evolucin do SUG.
A xestin do mapa de titulacin convertiuse nun conflicto permanente e
estratxico na evolucin do SUG. A partir da primeira quenda deixaran de cumplirse as
previsins e os compromisos daquel mapa, ags nos casos de Enxeera Qumica en
Santiago e Biblioteconoma e Documentacin para Ferrol e, recentemente, unha

5
Na sa transitoria sexta a Lei determinaba que despois de creadas as novas universidades e mentres non
se constituise o Consello Universitario de Galicia se crease unha comisin de titulacins.
6
Novamente Lus Castedo (presidente), M do Carme Vidal (secretaria) e A. Rigueiro representaron
Consellera. Xos Lores ao Consello Social e Alfredo Bermdez e L. Fernndez. Prieto Universidade de
Santiago; pola da Corua J.A. Portero e Lus Barral e pola de Vigo Lus Espada e Jess de Juana.
diplomatura de informtica en Santiago. A xestin do mapa caracterizouse pola
utilizacin das titulacins como instrumento electoral e como arma para dividir e
controlar aos rectores de xeito que a pantasma do clientelismo pasou a dominar as
relacins entre as universidades e o poder poltico ata hoxe. Este asunto das titulacins
veu marcado por varias constantes que alonxaron o proceso das previsins establecidas
e confirmaron os peores augurios. A primeira a tendencia multiplicacins de
titulacins (5 licenciaturas de ADE, 4 de Dereito, Qumicas e Hispnicas, 3 de Bioloxa
ou a recente concesin dunha titulacin nova Comunicacin Audiovisual- triplicada de
partida). A segunda, a seca de titulacins para o campus de Santiago que dende 1993
nunca logrou implantar unha titulacin nova en exclusiva, co agravante de non
desenvolver a sa rea tecnolxica e sufrir en troques a aparicin de campus clnicos ao
seu. A terceira, directamente vinculada coa anterior, a longa disputa polo ttulo de
Medicina deu lugar a unha defensa numantina de Santiago, a costa de que todas as
novas titulacins se implantasen nos outros seis campus. A cuarta, e mis importante,
que os enfrementantos, a falla de planificacin e o afn multiplicador dos intereses
corporativos, impediron avanzar o sistema universitario en Galicia pola senda deseada
no 1989 de a que anda sigan pendentes de implantar no SUG un bon feixe das
titulacins previstas naquel primeiro mapa (Diettica, Antropoloxa, Enoloxa,
Musicoloxa, Xeoloxa, Cartografa, etc. ), outras (Topografa, C. Audiovisual, Turismo,
2 ciclo de Documentacin) veen de implantarse con dez anos de retraso. A quinta: o
fiasco continuado das solucins aportadas para o Campus de Ourense, acrecentada coa
implantacin de Fsicas na precampaa electoral dunhas eleccins europeas.
A relacin das novas universidades cos poderes e as sociedades locais tamn
marcou a evolucin do SUG. A Corua forxou axia unha perfecta sintona entre os
seus poderes acadmicos, polticos, econmicos e mediticos que redundou na fortaleza
das sas posicins universitarias. No caso de Vigo o seu desordenado dinamismo
abondou para xerar iniciativas de enorme interese e dar lugar a titulacins realmente
punteiras. En canto a Santiago, a cidade desentendeuse perigosamente da sa
Universidade, sen comprender os efectos da perda do secular monopolio, a escasa
potencia econmica do seu entorno e certa inercia acadmica fixeron o resto. Lugo
seguu medrando eficazmente como campus agrario. Ourense mantvose nunha
insatisfaccin cada vez mis resignada. Pontevedra nucleouse sombra de Ciencias
Sociais e Belas Artes e Ferrol recolleu o que puido da Corua.
Os sucesivos gobernos do PP tiveron que xestionar un modelo no que non cran
e que tampouco forxaran e diso resentiuse o desenvolvemento do SUG, especialmente
no aspecto orzamentario. O sistema deseado basebase nunha xenerosa dotacin de
recursos que s o Plano de financiamento (1990-1996) prudentemente aprobado coa Lei
permitiu garantir sobradamente mentres estivo vixente, pese s reinterpretacins
restrictivas da Consellera. Restriccins que impediron por exemplo facer valer o Plano,
fra do caso de Santiago, para dotar de residencias universitarias aos novos campus.
Rematado aquel Plano, o sistema moveuse na negociacin permanente que, sumada
das titulacins, favoreu a capacidade de control por parte da Consellera, en funcin
muitas veces de intereses electorais, introducindo na xestin do SUG rasgos
preocupantemente clientelares ben coecidos nas administracins locais. s restriccins
no financiamento pblico, confirmadas no novo Plano trienal (2000-2003), unronse
problemas de xestin por parte das universidades, mui especialmente da de Santiago,
actualmente gravemente ameazada.
A contencin combinada do mapa de titulacins e do finanaciamento
universitario medido o seu esforzo en % do P.I.B, por exemplo- deu lugar aparicin
de frmulas de dubidoso xito como a implantacin, por decisin de cada universidade,
das chamadas titulacins propias que amais doutras debilidades estn a introducir no
sistema pblico precios privados. Cando non a iniciativas que poden distraer s
universidades das sas funcins bsicas docentes e investigadoras, para poelas a
xestionar actividades que nin siquera inciden no obxectivo de prestar un millor servicio
sociedade. A autonoma universtiaria permite reinterpretar, con diferentes resultados,
as posibilidades sempre restrictivas que ofrece o financiamento pblico polo que sera
imprescindible unha avaliacin acada dos seus resultados.

Unha amsega dos cambios experimentados dende 1990 recoecible por un

lector que comprobe o cambio de tratamento que experimentou a informacin
universitaria nas pxinas dos xornais galegos. De recollerse daquela nas pxinas
nacionais pasou a ficar relegada nas edicins locais. Unicamente as noticias e
especulacins sobre o reparto das titulacins ou conflictos de factura clsica como o da
LOU, seguen acadando unha atencin informativa supralocal. Isto parece obedecer a
unha perda de influencia daquela Universidade idealizada, por herica, antifranquista e
protagonista da Transicin, que se foi apagando como faro social. Tamn ten que ver,
por suposto, coa perda do monopolio de Santiago, que xa relocalizou a Alma Mater para
toda unha xeracin de titulados. Este foi deseguro un dos efectos aparente da divisin en
tres da vella universidade. Pero deixalo a pode ser enganoso, pois esa reduccin ao
local tamn consecuencia do pulo dos sete campus, capaces de xerar informacin
abonda para encher a diario as pxinas locais. Resulta significativa esta perda de
interese meditico que parece reflectir a perda de influencia poltica da Universidade.
Podera decirse que, ao cabo, a informacin sobre a Universidade unha metfora da
poltica universitaria galega.
Nalgn momento dos ltimos anos a Consellera declarou que pasara o tempo de
centrar os esforzos na universidade e que tocaba o turno ao ensino non universitario, en
especial FP. Deixo a expertos acreditados se esa reorientacin foi eficaz, anda que a
xulgar polas queixas do ensino non universitario pdese dubidar. Interesa mis a
ideoloxa que agocha esa reorientacin e que anima unha actuacin dos xestores
pblicos diametralmente oposta que alumeou o nacemento do SUG. unha posicin
tradicional da dereita sociolxica insistir en que non todo o mundo ten que acceder
universidade, convertindo en poltica activa o que sempre foi unha realidade en virtude
dos procesos de seleccin econmica, social e intelectual que filtran o acceso ao ensino
superior. Deste xeito cutase o papel do sistema universitario como instrumento de
igualacin social. do que constite unha boa proba notable reduccin das bolsas por
parte do Ministerio nos ltimos anos e a incapacidade para compensar esta reduccin
por parte das autoridades autonmicas.
Ao anterior smaselle a idea de que millor aprender un oficio que permita unha
doada incorporacin ao sistema productivo. Esta vella idea, contradictoria cos destinos
vitais das elites e coas lxicas que presiden os sistemas universitarios europeos mis
avanzados, adbase coa suposta necesidade tcnica de que a Universidade se convirta
preferentemente nunha peza da formacin cara o mercado laboral e de adecuar a oferta
demanda (s laboral, non formativa, en sentido contrario ao que buscaba a LOSUGA),
centrar a formacin pois nos aspectos mis prcticos pero tamn mis reduccionistas.
Por esta va restrnxese o futuro e as capacidades de formacin; descocendo
que o mercado laboral para os titulados superiores globalzase axia e, de seguro,
europezase mis axia. E todo isto no momento histrico no que a formacin, sempre
ao mis alto nivel, se recoece como panca de desenvolvemento tecnolxico e social
neste abrente da sociedade do coecemento. Rennciase en suma ao rol que pode
desempear o ensino superior na sociedade actual.
 Unha derivacin desta errada concepcin e da falta de ambicin afecta
directamente orientacin profesional universitaria, facendo esquecer os aspectos
vocacionais en beneficio dos productivos, con consecuencias negativas dende o punto
de vista da perda de capital humano. Algo debe estar errado nas polticas deseadas e na
concepcin que se foi impondo respecto do papel da universidade cando, ano tras ano,
unha parte dos millores expedientes de Galicia se acumulan en especialidades de ciclo
curto con moi boa sada laboral pero que nalgns pases europeos nin siquera son
universitarias e que forzosamente limitan a un mbito tcnico subalterno aos seus
excelsos egresados 7.
De xeito contradictorio coa interesante encrucillada na que hoxe est o ensino
superior, o SUG semella asombrado polas ameazas e pola incapacidade para aproveitar
as oportunidades que se presentan. Non a peor das ameazas unha baixada de alumnado
que dalgn xeito tamn se favorece pola va da errada orientacin profesional
mencionada. A mis importante radica ao meu xuizo na falla de crdito que o sistema
pblico merece aos actuais xestores. Non se trata dun medo, felizmente superado, s
chamadas privatizacins que confunda millor xestin con agresin ao pblico, nin
tampouco iniciativa privada libre. A ameaza reside en que as novas posibilidades de
ensino universitario privado, que a nova lexislacin e mesmo a tecnoloxa facilitan,
nazan a costa dun sistema pblico con capacidades e posibilidades anda sen explotar,
ao que se lle retira o apoio e mesmo o crdito. Porque a experiencia demostra que en
Galicia s pode nacer un sistema universitario privado cun forte apoio dende o mbito
pblico. Vermolo?.
O sistema pblico est necesitado en Galicia dun impulso renovado e dunha
reordenacin para aquilatar, neste caso si, a oferta demanda, pola va da reconversin
dalgunhas titulacins multiplicadas para permitir implantar titulacins novas no marco
da converxencia universitaria europea. E o SUG debera reforzarse, redimensionando os
seus rganos de coordenacin, para garantir o pleno exercicio pola Autonoma galega
das competencias universitarias en aspectos como a avaliacin da docencia e a
investigacin ou a ensinanza a distancia, e pular para que as universidades galegas
cumplan, como pretenden, o seu papel con ambicin europea e global, dende Galicia.

7
Este o caso para o vindeiro curso 2003-2004 dun tercio das quince titulacins mis demandadas no
SUSG, nas que a nota de corte estableceuse por riba do 65. Segundo os datos oficiais da CIUG.

View publication stats