Statik- M.

TOPCU

BLM.6

ALAN ve KTLE ATALET MOMENTLER

6.1 Giri ve Tanm
Atalet ; Direnim , kar koyma. Bir cismin atalet momenti geometrik olarak dizaynda cismin
(eilme, burulma vb) zorlanmalara kar direncinin bir ltdr.

y
r2 = x2 + y2

x dA

r y
J= Io = r 2 dA
x

y dA
2
Ix = A alannn x ekseni etrafnda atalet momenti ( ikinci momenti )

x dA
2
Iy = A alannn y ekseni etrafnda atalet momenti

Io = r 2 dA A alannn kutupsal atalet momenti

Ixy = xydA A alannn arpm atalet momenti

Io = r 2 dA = ( x 2 + y 2 ) dA = x dA + y dA = Ix + Iy = Io
2 2

Ix , Iy ve Io her zaman pozitiftir, Ixy olabilir.

Ix , Iy ,Io , Ixy =( L4 ) cm4 , m4 dir.
Ix
ix = > 0 Ix iin atalet yar ap
A

Iy
ix = >0 Iy iin atalet yar ap
A
Ixy iin atalet yarap yoktur.
Io
o = > 0 Io iin atalet yar ap
A

Ix I y
o = + = ix2 + i y2
A A
ix , iy , io >0 ( L ) (mm,cm,m)

40
 Statik- M.TOPCU

rnek 6.1a Dikdrtgenin tabanndan geen eksene gre atalet momenti

y
b dA = b.dy
h
b.h3
Ix = y dA = b. y dy =
2 2

dy 0 3
h
h.b3
Iy =
y 3
x

rnek 6.1b Dikdrtgenin arlk merkezinden geen eksene gre atalet momenti
y
y dA
2
Ix = dA = b.dy
h h
dy 3
y 2
y 2
b.h 3
y dy = b. =
2
G x h Ix =
h 3
h 12

2
h/2 2
Benzer ekilde
b/2 h.b3
b Iy =
12

Cismin tabanndan geen eksene gre ve arlk merkezinden geen eksenlere gre atalet
momentleri farkldr. Arlk merkezinden geen eksene gre atalet momenti minimum atalet
momentidir.

b.h3
12 = h , iy = b h2 b2
Arlk merkezinde ; Ixy = x. y.dA = 0 , ix = b.h 12 12
, io = +
12 12

Eer kesit bir simetri eksenine sahip ve xy eksen takmnn eksenlerinden birisi bu simetri
ekseniyle akacak ekilde seilirse ve buna ek olarak xy eksen takmnn orijini G arlk
merkezinde ise kesitin arpm atalet momenti Ixy = 0 dr. (SE: Simetri ekseni)

t y
Ixy = Ixy = Ixy =
y y x

a x
x G G
G
t 41
S. a S.
 Statik- M.TOPCU

y y
Ix = 0 Ix 0

x
G G
x

S.E S.E

rnek 6.2 genin alan atalet momentinin hesab

y

y dA
2
Ix = dA = w.dy
w h y b
= w= (h y )
W b h h
h 2h
y h 3
2 b bh 3
0 y h h y dy = y dA =
2
x Ix =
b h 36
3

b.h3
Ix =
12

rnek 6.3 Daire kesit iin atalet momenti

R
dA = 2 rdr Io = r 2 dA = r 2 2rdr
0
dr
4 R
r R 4
r Ix = Iy Io = 2 =
24 0
2
Io = Ix + Iy
R I
Ix = o
2
.R4
Ix = = Iy
4

42
 Statik- M.TOPCU

R 4 .D 4
Ix = I y= D = 2R Ix = = Iy
4 64

R 4 D 4
Io = D = 2R Io =
2 32

6.2 Eksenlerin kaydrlmas ( paralel olarak )

y` y
a IX = y dA
2
y` dA
IX` = 2

dA
Iy = x dA 2
biliniyor Iy` = x` dA
2
x
G
IXy = xydA Ixy` = x`y`dA

b
x`
Sx = y.dA =0
Sy = x.dA =0

(a,b) G ( x`, y`) takmndaki koordinatlar

y` dA
2
x` = a + x Ix` =
y` x`
y y` = b +y Ix` = ( y + b)dA
a
dA Ix` = ( y + 2 yb + b )dA
2 2

x
G Ix` = y` dA + 2b y.dA + b df
2 2

Ix` = Ix + A.b2 > 0

y`
b
x` dA
2
Iy` =
x`
Iy` = ( x + a) dA 2

Iy` = Iy + a2.A > 0

Ix`y` = x`y`dA
Ix`y` = ( x + a)( y + b)dA = I xy + a.b. A > 0

43
 Statik- M.TOPCU

Bir cismin arlk merkezinden geen eksenlere paralel herhangi bir eksene gre atalet
momenti, cismin arlk merkezinden geen eksene gre atalet moment ile bu paralel iki eksen
arasndaki uzakln karesinin, cismin alanyla arpmnn toplamna eittir.

rnek 6.4 paralel eksenler teoreminin uygulamas

y` Ix` = IXG + d 2A
y
h
d=
2
2
b.h3 h b.h3
x Ix` = + b.h =
h G 12 2 3
d
x`
b

rnek 6.5
Ix` = IXG + d 2A
y`
b.h3 h b.h
= I XG +
12 3 2
3
b.h
h IXG =
G x 36
d
x`
b

rnek 6.6 1 / 2 dairenin atalet momentinin hesab

.R 4
y` Ix = Iy = ( Tm daire )
4
.R 4
R G Ix` = Iy` = ( Yarm daire )
x 8
Ix` = IXG + d2A
x` 2
O .R 4 4.R .R
2
= IXG = + .
S.E 4 3 2
.R 4 16.R 4
IXG = -
8 18
.R
4
64
IXG = . 1 2
8 9

44
 Statik- M.TOPCU

6.3 Bileik Cisimlerin Atalet Momentleri ;

y A = A1 + A 2
A1
1 Ix = Ix1 + Ix2
2 Iy = Iy1 + Iy2

Ixy = I xy1+ Ixy2

A2

rnek 6.7 y
2cm 2 2 cm
a) Verilen profil kesitte Ix , Iy ve Ixy atalet momentlerini
2cm
b ) Cismin arlk merkezinden geen eksenlere gre atalet
momentleri

8 cm a-) Ix = Ix1 + Ix2

yg 6.23 2.83
= + 92.12 + + 4216
12 12
x Iy = Iy1 + Iy2
6.23 238
Iy = +
12 12
Ixy = 0

b-) xg = 0
y A + y2 A2 9.12 + 4.16 43
yg = 1 1 = = 6 cm
A1 + A2 12 + 16 7

6.23 2.83
Ix` = + 32.12 + + 22.16 =261cm4
12 12
3 3
2 .6 8 .2
Iy` = + =5.33cm4
12 12
IX`Y`= 0

45
 Statik- M.TOPCU

rnek 6.8 Verilen profil kesitin arlk merkezinden geen eksenlere gre atalet momentlerini
hesaplaynz
y

1.16 + 3.12
X= 1.85
16 + 12
10 cm

6.16 + 1.12
Y= 3,85
2 cm 16 + 12
2.83 6.23
x + (2,15) .16 + + (2,85) .12 =159cm2
2 2
6 cm Ix` =
12 12
3
2.8 2.63
+ (0,85) .16 + + (1,15) .12 =148.76cm2
2 2
Iy` =
12 12

Ix`y` = Ix1y1 + Ix2y2

= x1y1A1 + x2y2A2
= (-0.85).(2,15).16 + (1,15).(-2,85).12
= 68.57 cm4

6.4 Eksenlerin Dndrlmesi ( Asal eksenler ve Asal atalet momentleri )

Atalet momentlerinin seilen eksenlere gre yer aldklar ve bu eksenlerin deimesiyle tabii
olarak deitiklerini daha nce grmtk. imdi eksenlerin dndrlmesi halinde atalet
momentlerinin nasl deitiini inceleyelim.

y u= x.cos + y.sin
v = y.cos - x.sin
u
dA u Iv = 2dA = ( y. cos x.sin ) dA
2

y Iu = cos 2 y 2 dA 2 sin cos xydA + sin 2 x 2 dA

x x
v

1)- Iu = Ix.cos2 - 2.Ixy.sin.cos + Iy.sin2

Iu = 2 dA = (x.cos y.sin ) dA = cos x dA + 2.sin .cos x. y.dA + sin y dA

2 2 2 2 2

2)- Iv = Ix.cos2 + 2.Ixy.sin.cos + Iy.sin2

46
 Statik- M.TOPCU

3)- Iuv = u .dA = (x.cos + y.sin )( y.cos x.sin )

Iuv = Ix.sin.cos - Iy.sin..cos + Ixy.( cos2 - sin2)

2 sin..cos = sin.2
cos2 - sin2= cos.2 dnmleri yaplrsa
Ix + Iy Ix Iy
Iu = + . cos .2 I xy .sin 2
2 2
Ix + I y Ix Iy
Iv = + . cos .2 + I xy .sin 2
2 2
Ix Iy
Iuv = .sin .2 I xy . cos 2
2
Iuv = 0 ise
2.I xy
tan .2 =
Ix Iy

Eer Iu , Iv , Iuv den l terimler yok edilirse

2 2
I x + I y I Iy
I u + I uv = x + I xy 2 ( ember denklemi )
2 2
( x a )2 + ( y b )2 = r2

Iu.v
Imax = Iort + R
Imax
Imin = Iort R
Atalet momentinin maksimum ve minumum
R
Iu, Iv deerine asal atalet momentleri, Bunlarn
Imin B A bulunduu eksenlere asal eksenler denir.
Asal eksenler zerinde Ixy = 0 dr.
Iort

47
 Statik- M.TOPCU

2
Ix + Iy Ix I y
Iort = , R= + I xy 2
2 2
2
Ix + Iy Ix Iy
Imax , min = I1,2 = + I xy 2
2 2

rnek 6.9

1cm Ix , Iy , Ixy = ?
y
Imax , Imin = ?

8 x1 A1 + x2 A2
x x= = 1,65 cm
2
1 x1 A1 + x2 A2
y= = 1,65 cm
1 6cm 2

1.83 5.13
+ (1,35) .8 + + (2,15) .5 = 80,6cm 4
2 2
Ix =
12 12
8.13 1.53
+ (1,15) .8 + + (1,85) .5 = 38,7cm4
2 2
Iy =
12 12
Ixy = x1.y1.A1 + x2.y2.A2 = 8.(-1,15).1,35 + 5.(1,85)(-2,15) = -32,3 cm4
2.32,3
tan 2 = -
80,6 38,7
2
Ix + Iy Ix Iy
Imax , min = + I xy 2
2 2
2
I 80,6 + 38,7 80,6 38,7
= + (32,3)
2

2 2
Imax = 60 + 36 = 96cm4
Imin = 60 - 36 = 24cm4

48
 Statik- M.TOPCU

Bir kesitte delik varsa dolu kesitin atalet momentinden deliin atalet momenti karlr.

y
y
b.h3 .D 4
Ix =
12

64
Ix =
64
(D 4
d4 )
h.b3 D. 4
x Iy = d x
h D 12 64 D

rnek 6.10
y
Ixy =0
1
Ix =?
Iy =?
8cm x
1.83 5.13 2
Ix = + + (4,5) .5 .2 =243cm4
12 12
1 Iy =
2 1 2cm 531 8 .2 3
8.13 10.53
+ 2. veya 2 + (1,5) .16 =21cm4
2

12 12 12 12

y
rnek 6.11
5 cm Verilen profil kesitte arlk merkezinden geen x, y
eksen takmna gre atalet momentlerini hesaplaynz.
1 cm
x1 A1 + x2 A2 + x3 A3 2,5.5 + 0,5.8 + 3,5.7
x= = = 2,0 cm
x A1 + A2 + A3 20
8 cm G
y1 A1 + y2 A2 + y3 A3 9,5.5 + 5.8 + 0,5.7
y= = = 4,5 cm
A1 + A2 + A3 20
1 cm

7 cm

49
 Statik- M.TOPCU

5.13 2 1.83 13.7 2

Ix = +5 5+ + (0,5) .8 +
2
+ 4 .7 = 282.6cm4
12 12 12
1.53 8.13 1.73
Iy = + 10,552.5 + + (1,5) 2 .8 + + (1,5) 2 .7 = 74,6cm4
12 12 12
Ixy = x1y1A1 + x2y2A2 + x3y3A3 = 0,5.5.5 + (-1,5)(0,5).8 + (1,5)(-4).7 = -35,5 cm4
35,5.2
tan 2 =
282,6 7,6

2
Ix + Iy Ix Iy
Imax , min = + I xy 2
2 2

6.5 Ktle Atalet Momentleri

xx` eksen takmndan r kadar uzaklkta bir m ktlesi dnelim

x
T buna bir kuvvet ifti uygulayalm (T). Sistem hareketsizken m
ktlesi xx` ekseni etrafnda dnmeye balayacaktr. Burada
r sistemin verilen bir dnme hzna erimesi iin gerekli zamann
m m ktlesiyle orantl
x`

Olduu gstermek istiyoruz. Bundan dolay r2m arpmn sistemin ataletinin (

eylemsizliinin ) yani sistemi harekete geirmeye altmzda bunun direncinin bir
lsdr. r2m arpmna m ktlesinin xx` eksenine gre ktle atalet momenti denir.
n
m= m
i =1
i = (m1 + m2 + m3 +............+mn)

I= r 1
2
mi =r12 m1 + r22 m2 + .......... + rnn mn

I
I = r 2 dm = k 2 m k= ( atalet yarap )
m
Burada k atalet yarap, I sabit kalmak zere cismin tm ktlesinin konulmas gereken
uzakl ifade eder.

50
 Statik- M.TOPCU

6.5.1 Paralel Eksenler Teoremi

y` d = dx 2 + dy 2 + dz 2
y
dx
I = IG + m.d2
dm ( Ix )k = ( IG ) k + m.dy2

G x
d dy

dz x`

z` z

rnek 6.12 nce Levhalarn Ktle Atalet Momentleri

: birim hacmin ktlesi ( kg / m3 )
t : sabit

x
(Ixx )ktle= r 2 dm dm=tdA
(Ixx)k= r 2 tdA = t r 2 dA burada r 2 dA Polar At. M
dA (Ixx)ktle= t ( I xx ) alan birimi ise (kgm2 ) dir
(Iyy)ktle=t(Iyy)alan
r (Io)ktle=t(Io)alan

y
ab 3
x (Ixx)ktle= t ( I xx ) alan =t( )
12
ba 3
b (Iyy)ktle= t ( I yy ) alan =t( )
12
z V=a.b.t ve m=V yukardaki
a ifadelerde yerine konulursa
(Ix)ktle=mb2/12 ve (Iy)ktle=ma2/12
2 2

51
 Statik- M.TOPCU

Rotational and Linear Example

Sabit bir noktadan r kadar uzaklktaki m ktlesi sabit bireksen etrafnda dndrlmek istensin
Bu lineer hareket Newtonun ikinci kanunundaki kuvvet ve ivme tanmlanabilir. Sadece
dnme olrak ele alnsa da bu dnen sistemede ikinci kanun uygulanabilir.ve buradan ktle
atalet momenti tanmlanabilir.

Newtonun Asal hareket iin

kinci Newtonun
kanunu kinci kanunu

Lineer hareket
Asal hareket
m r
r m

F=ma =I

at
=Fr =
r
=mar
a
mar=I
r
I=mr2

ubuun ktle atalet momenti

Sabit kesitli L boyundaki obuun ktle merkezinden geen eksen etrafndaki ktle atalet
momentini hesaplayalm.

toplam ktle M ise birim boydaki ktle (M/L) olacaktr.

52
 Statik- M.TOPCU

niform kesitli ubuun M= 6 kg ve boyu L=1m ise ktle atalet momenti ne olur.

I = 0.5kg m

ubuun ucundan geen eksene gre ktle atalet momenti parale eksenler teoremi yardmyla
bulunabilir.

Paralel eksenler teoremi

buna gre,

Silindirin Ktle atalet momenti

53
Statik- M.TOPCU

54
 Statik- M.TOPCU

Moment of Inertia: Hollow Cylinder

.Burada tek fark integral snrlar a dan b ye

Krenin ktle atalet momenti

55
 Statik- M.TOPCU

Krenin integralinin detaylar

56