94

Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

V BN CH VN PHONG VNG
CA VUA GIA KHNH PHONG CHO VUA GIA LONG
Mt trong su ni dung quan trng m P. Boudet cp trong cun sch
Ti liu lu tr ca cc Hong An Nam v lch s An Nam l gii thiu
mt s vn bn c bit, c tnh cht c trng nht b gi cht trong cc cung
in Hu (dn theo trong sch) l Sc phong vng ca Hong Gia
Khnh phong cho vua Gia Long (1) (sau y vit tt l Sc phong vng). Bn
Sc phong vng ny (cng vi hai bi khc na trong sch) P. Boudet nh ng
Trn nh Tng (lc y l Tng th k Vin C mt v Ng tin Vn phng) gip
dch t bn ch Hn ra ting Php ng gii thiu trong cun sch ca mnh.
Cng vi nhiu ti liu v hin vt khc, c s ng ca vua Bo i
vi s t vn ca Thng th Phm Qunh, P. Boudet c php xem, lp danh
sch v chp nh gii thiu ti cuc trin lm lch s nm 1941 (xem Ph lc:
Mt t liu v cuc trin lm nm 1941). Ton b nhng ti liu v hin vt ln
u tin c gii thiu trong trin lm , P. Boudet tp hp v gii thiu
trong cun ng Dng trong qu kh (xem phn trch dch) trong c ni
ti bn Sc phong vng ny chp thnh 2 bc nh mu c trng by trong
trin lm.
ng tic rng P. Boudet li khng a bc nh chp bn Sc phong
vng cng nh bn phin m ting Vit vo trong cun sch trn ca ng m
ng ch gii thiu bn dch ra ting Php ca Trn nh Tng.
Chng ti may mn tm thy bn phin m ch Hn Sc phong vng
ra ting Vit vi nhan l o tch sc phong i Gia Khnh(2) cng vi 2 bn
phin m khc na l bi Kim sch tn thng c Gia Long (tc Sch vng
nhn dp l ln ngi ca Hong Gia Long) v bi Kim sch thnh ch mnh
danh i Minh Mng (tc Sch vng quy nh cch t tn cc con chu trong
Hong tc), cng nh my trn loi giy dng trong Ng tin Vn phng (Ng
tin Vn phng dng tin). Chng ti cng tm thy trong h s 994 ny mt bn
Trong phn li dn ny, chng ti tn trng theo nguyn bn tc gi dng ch Sc phong vng.
(1)

(2)
Dossier No 994 Organisation par le Directeur des Archives et des Bibliothque de lIndochine
dune confrence Hanoi sur Les Trsors des Archives des Empereurs dAnnam 1942-1943.
Fonds: Direction des Archives et des Bibliothques de lIndochine.
(H s s 994: Gim c Nha Lu tr v Th vin ng Dng t chc mt Hi ngh H
Ni v Nhng kho bu ti liu lu tr ca cc Hong An Nam 1942-1943. Phng ti liu
Nha Lu tr v Th vin ng Dng). Trung tm Lu tr quc gia I, H Ni.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 95

vit tay trn loi giy dng trong i Ni (i Ni dng tin) bng ting Php,
dch ra nh sau (xem nh chp minh ha):
Phin m cc vn bn t ch Hn Nm ra ch quc ng :
1) Sc phong ca Mn Chu (Mand Chou).
2) Sch vng nhn l ng quang ca Hong
Gia Long.
3) Sch vng quy nh cch t tn trong
Hong tc.
Nh vy, ch c th l ngi dch ra Php
vn 3 vn bn trn t bn ch Hn mi ghi r
phin m 3 vn bn . Do , ngi dch
l ng Trn nh Tng th chc chn ngi
phin m 3 bn ch Hn ra ting Vit cng l
ng Trn nh Tng. V vy gi tr ni dung
ca cc bi phin m trn c tin cy chnh
xc cao.
T bn phin m Sc phong vng trn,
nh nghin cu Cao T Thanh k cng
Bn giy vit tay ca Trn nh Tng tin hnh kho st, i chiu vi mt s d
trong h s 994.
bn xc nh bn phin m chun v
phc hi li bn ch Hn v dch ra ting Vit vi li vn c th ca loi ch
vn. Vi kin thc uyn thm ca mt ngi dch v gii thiu hai b i Nam
Thc lc cui cng ca triu Nguyn, qua bn dch v ch thch bn Sc phong
vng ny m theo ng khng nh phi gi l Ch vn phong vng, ngi
c chc chn s tha mn v bn dch, thy thm c thi lm vic nghim
tc, cn trng v dch thut ca ng na. V vy, chng ti cng ng vi kin
ca nh nghin cu Cao T Thanh dng ch Ch vn phong vng v nht lot
xin i ch Sc phong vng trong cun sch ca P. Boudet thnh Ch vn
phong vng cho thng nht trong bn dch cng nh cho bn c tham kho khi
s dng sau ny.
Mt iu cng rt th v na l ngi c c iu kin so snh bn dch
Ch vn phong vng ny t ch Hn dch ra ting Php, ri t ting Php dch
ra ting Vit trong sch ca P. Boudet vi bn t ch Hn ra ting Vit ca nh
nghin cu Cao T Thanh v bn dch t ch Hn ra ting Vit ca cc dch gi 2
bn Quc s di bin 1973 v 2010 (xem nh minh ha sau bi vit).
Di y l bi vit ca nh nghin cu Cao T Thanh.
96 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

BI CH VN PHONG VNG
CA VUA GIA KHNH PHONG CHO VUA GIA LONG
Nm 1802, Nguyn nh lc y ly nin hiu Gia Long tin qun ra Bc
tiu dit nh Ty Sn, xc lp quyn cai tr ca triu Nguyn trn ton quc. Mt
trong nhng vic quan trng m h phi lm sau l tranh th s tha nhn ca
nh Thanh vn cng Ty Sn ca Quang Trung khp li qu kh t 1790. Sau
nhiu ng vc n o, nm 1804 vua Gia Khnh nh Thanh cng chnh thc
tha nhn triu Nguyn, sai s b T B Sm qua Vit Nam tuyn phong Gia Long
l Vit Nam quc vng. Mt s s sch nh i Nam Thc lc Chnh bin
nht k ca Quc s qun triu Nguyn, Quc s di bin ca Phan Thc Trc hay
Gia nh tam gia thi tp ca nhm Gia nh tam gia (Ng Nhn Tnh, Trnh Hoi
c, L Quang nh) ghi li nhiu chi tit v qu trnh vn ng ngoi giao ny,
tuy nhin trong nguyn bn vn kin tuyn phong ca nh Thanh l mt vn
cn cn c lm sng t.
Vn kin ni trn n nay c hai nhm vn bn hin c bit ti.
Trc Cch mng Thng Tm 1945, nguyn bn li ch vn y vn cn
c lu gi trong Chu bn triu Nguyn, c bn dch ra Php vn ca Tng
th k Vin C mt v Ng tin Vn phng Trn nh Tng, c Paul Boudet,
Gim c Nha Lu tr v Th vin ng Dng a vo quyn Les Archives des
Empereurs dAnnam et lHistoire Annamite xut bn nm 1942 nhng khng c
bn phin m, ngoi nhng ch sai lc cn lm mt i ci bn lai chn din mc ca
nguyn bn v l do ngn ng. ng tic l sau khi Paul Boudet thc hin quyn
Les Archives des Empereurs dAnnam et lHistoire Annamite th cha r v l do
g nguyn bn ch Hn ca vn kin y b tht lc. Nhng H s s 994 mang
tn Organisation par le Directeur des Archives et des Bibliothques de lIndochine
dune confrence Hanoi sur "Les Tresors des Archives des Empereurs dAnnam"
1942 - 1943, phng Nha Lu tr v Th vin ng Dng, Trung tm Lu tr
quc gia I, Cc Vn th v Lu tr nh nc hin cn mt ti liu nhan o sc
tch phong i Gia Khnh vi ni dung l bn phin m ra ch Quc ng ca vn
kin y, c nh my trn Ng tin Vn phng dng tin (Giy dng trong Ng
tin Vn phng) di i Bo i (nh 1). Mc d c mt s sai st ny khc, bn
phin m ny vn gn gi vi nguyn bn hn c. V d cu Nh Nguyn Phc
nh: Danh thng Tng dch, Cnh nh Long Bin (Nguyn Phc nh ngi:
tn vang Tng Qun, t gip Long Bin) cho thy n c phin m trc tip t
nguyn bn vn kin tuyn phong ca nh Thanh, tn vua Gia Long khng b lc
b v l do king hy nh trong cc s sch Vit Nam c pha quan phng ln
trong dn gian thi Nguyn. Trong phn kho nh phc hi nguyn bn di
y, bn phin m ny c k hiu l bn Ng tin Vn phng (NTVP).
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 97

Bn cnh , t u th k XIX vn kin ny cng c Phan Thc Trc

sao li trong Quc s di bin. Nm 1965, Quc s di bin (QSDB) c nhm
Triu Hiu Tuyn hiu khm, Trn Kinh Ha gii thiu, xut bn ln u bi Tn
Nghin cu s thuc i hc Trung vn Hng Cng (Southeast Asia Studies
Section New Asia Research Institute, The Chinese University of Hong Kong,
1965), tm gi l bn QSDB 1965 (nh 2). Sau trn c s vn bn ny Hng
Lin L Xun Gio dch tp thng, c Ph Quc v khanh c trch vn ha
ca chnh quyn Si Gn xut bn nm 1973, tr. 125 - 130, c in km nguyn bn
QSDB 1965 (nh 3a) nhng ring vn kin ny c sa cha vi ch nguyn bn
chp sai v xp li ch Hn trong bn dch, c th coi nh bn hiu nh, tm gi
l bn QSDB 1973 (nh 3b).
Ngoi ra n 2010, nhm Nguyn Th Oanh, Nguyn Th Hng, Nguyn T
Lan cng cng b bn dch tc phm ny trong c vn kin ni trn theo bn
Quc s di bin ch Hn chp tay k hiu A.1145/1-2 c lu tr Vin Nghin
cu Hn Nm (Nxb Khoa hc X hi, H Ni, 2010), c in km nguyn bn ch
Hn (nh 4). So vi bn QSDB 1965 th bn ny khng c g khc, v d Tun i
bin hng hon u b chp sai thnh Tun thin h hng hon nh nhau,
hay n b phan xng c d u b chp st thnh n b phan xng c d
nh nhau. C mt ch bn QSDB 1965 chp tha duy k quyt tm thn quyt
tm thn quyt hu nn cu vn thnh lng cng, bn A.1145 cng th nhng c
du xa ba ch thn quyt tm, c l v nhng ngi hiu khm bn QSDB 1965
s nn vn gi nguyn (trong bn QSDB 1973 ba ch tha ny c xa i),
thy bn A.1145 cng cng mt ngun vi bn QSDB 1965, tm li c ba cng
thuc mt nhm. Phn kho nh di y s dng bn QSDB 1973, k nh i
din cho nhm vn bn ny nn k hiu l bn QSDB.
So snh ni dung, hai nhm vn bn u khng hon thin v c ch xut
nhp. Bn NTVP c nhng ch sai st do phin m v nh my, bn QSDB 1973
tuy qua hiu nh vn cn nhng ch sai st. Mun tin ti phc hi vn bn
gc trong hon cnh hin nay th phi dng c hai vn bn ni trn. Sau y l vn
bn phc hi v bn dch ca chng ti.
Cn ni thm rng do nhu cu vn bn hc cc th k trc cha cao nn
hai nhm vn bn ni trn u khng nhc ti du n phi c ca triu nh nh
Thanh ng trn nguyn bn, y l mt iu ng tic. Tuy nhin chc chn
phi l du n quan trng nht ca Thanh nh, tc Thin t chi bo m mt
t liu hin c cho thy c hai phn, mt khc ch Hn, mt khc ch Mn. Mt
khc cu u tin ca vn kin ny l Phng thin tha vn, Hong ch vit
(Vng tri theo vn, Hong ban li ch rng), tc n khng thuc loi co sc
m thuc loi chiu ch, vi c trng l Dng qun ch ng bo chi th d
98 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

(Vn th ng n ng bo ca nh vua). Cho nn khng th gi vn kin ny l sc

phong m phi gi l ch th, ni dung ca n v vy phi gi l ch vn.
tin trnh by v in n, vic kho nh phc hi c th hin trn bn
phin m Vit Hn, bn ch Hn pha sau l cn c phin dch v ch thch.

Du n Thin t chi bo ca nh Thanh (T liu c nhn-CTT).

Bn phin m Vit Hn:

Phng thin tha vn, Hong ch(1) vit:(2)
Lit tc phn th, hoi nhu suy phu tch chi n, Khai quc tha gia, tuyn
kin c trung trinh chi quyn. Ph(3) h phong nhn lit, t phng th duy,
Tun i bin(4) hng hon, bch bch vi hin. Yu phc gi(5) cng, hm tun
triu c d tr thnh, Dn cng vit dung, cc mu bang(6) nhi cn . Bc lm
t tr,(7) Ph hu l manh. Duy khc tuy ninh, Nghi ng sng tch.
Nh(8) Nguyn Phc nh:(9) Danh thng Tng dch, Cnh nh(10) Long
Bin. Xng binh vn(11) tc cu phng, Tn ch(12) ton tim ph b tu. Lm
(1)
Bn QSDB l ch b y, y phc hi l ch b ao.
(2)
Sau ch ny bn QSDB c hai ch Trm duy. y theo bn NTVP.
(3)
Bn NTVP l v, l mt m c khc ca ch ph (v v).
(4)
Bn QSDB l thin h. y phc hi theo bn NTVP.
(5)
Bn NTVP l d.
(6)
Bn NTVP l ban.
(7)
Bn QSDB l miu, bn NTVP l v. y nh li nh trn.
(8)
Bn NTVP l nh.
(9)
Bn QSDB khng c ba ch ny. y phc hi theo bn NTVP.
(10)
Bn NTVP l nh.
(11)
Bn NTVP l vn.
(12)
Bn QSDB l ch khi. y phc hi theo bn NTVP.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 99

thin oai(1) nhi chp tn, kham(2) tnh knh o, Vit(3) minh trng d(4) s(5) tng,
kin cung tr(6) tn. Cn hng ha, gia ni(7) quy trung. Tun lm nhu chng,
Dung tuyn hon chiu. T ln Vit kiu, t nhng th th tin tr, Tng thc(8)
Nam giao, n(9) b phin xng (10) c d. Danh phi tp c, bin ngung thn khu
hoch(11) chi phng, Mnh triu duy tn, thn v hiu di(12) cung chi khn. Lim xa
tc mnh, tr bo tit tinh tham, Vit(13) vc din n, phng lun hm nht biu.
Tr gii ch Chu Din(14) chi huyn, sut chc lai nh, i lu s Bch Hc chi
giang(15), hp tm hn(16) ng. Chng kinh Cnh c,(17) tc trch Loa Thnh,
K tc hiu Thun Hy,(18) c ban nu.(19) Tt hin phng(20) vt, thng mao
nhng(21) d thu sm,(22) Knh th nhn thi, min(23) minh giai nhi phng sc. T
phong nh(24) vi Vit Nam quc vng, tch chi tn n.
h! Th di th hun, d nht nhn v(25) hc quc d(26) vnh ninh, Hu ph
hu hng, nh(27) th bang thng t mnh chi bt d. Vng k ch tha mu in,
ch th trun(28) thm. Ph tn to chi phn(29) k, Quy i ng chi hong(30) cc.
(1)
Bn QSDB l . y phc hi theo bn NTVP.
(2)
Bn QSDB l vit. y phc hi theo bn NTVP.
(3)
Bn QSDB l du. y phc hi theo bn NTVP.
(4)
Bn NTVP l d.
(5)
Bn QSDB l c. y phc hi theo bn NTVP.
(6)
Bn NTVP l tr.
(7)
Bn NTVP l ni.
(8)
Bn QSDB l chiu. y phc hi theo bn NTVP.
(9)
Bn NTVP l ng.
(10)
Bn QSDB 1965 khng c ch ny. y theo bn NTVP v bn QSDB 1973.
(11)
Bn NTVP l khu thn hoch. y theo bn QSDB.
(12)
Bn QSDB l tuyn. y phc hi theo bn NTVP.
(13)
Bn NTVP l o, bn QSDB l Vit b tu, ng l ch Vit b m nn bn NTVP b lm v t
dng. y phc hi nh trn.
(14)
Bn NTVP l Chu Vin.
(15)
Bn NTVP l gian.
(16)
Bn NTVP l hn.
(17)
Bn QSDB c thm hai ch lng cc Tng Chn tc Tng Chn Tng, nhng ch l ch
thch ca ngi sao chp ch chc chn khng c trong nguyn bn.
(18)
Bn QSDB c thm hai ch lng cc Tng Hiu tc Tng Hiu Tng, nhng ch l ch
thch ca ngi sao chp ch chc chn khng c trong nguyn bn.
(19)
Bn NTVP l nu, l mt m c khc ca ch nu (nm n).
(20)
Bn QSDB l chi. y phc hi theo bn NTVP.
(21)
Bn NTVP l nhng.
(22)
Bn NTVP l tham, l mt m c khc ca ch sm (ngc qu).
(23)
Bn QSDB l h . y phc hi theo bn NTVP.
(24)
Bn NTVP l nh.
(25)
Bn QSDB l n. y phc hi theo bn NTVP.
(26)
Bn NTVP l d.
(27)
Bn NTVP l nh.
(28)
Bn NTVP l chun.
(29)
Bn QSDB 1973 phin l phin. y theo bn NTVP phin l phn.
(30)
Bn NTVP l hon.
100 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

Hu(1) ch cng th, thn ni(2) hin l tnh ni(3) thnh, Sut do in thng, tu
k gio bt dch k tc. Duy k quyt tm thn quyt s(4), sinh sinh t dung, K th
nh(5) s ninh nh(6) bang, th th hng(7) c. Khm tai, v th trm mnh!
Gia Khnh bt nin bt nguyt nh thp nht nht(8).
Bn ch Hn:

,,,.,
,,.,,,
.,.,.
:,.,.
,,,.,,,
.,,,.,
,,.,,,
.,,,.
,,,.,,,
.,.
,,,,.
,.,.,
,,.,,,
.,!
.
Bn dch:
Vng tri theo vn, Hong ban li ch rng:
Phong tc chia t, thng ngi xa(9) cn sng vic ban n, m nc ni
nh, yu k tt nu lng khuyn c. V v ni xa theo th t(10), bn phng l
(1)
Bn NTVP l hu.
(2)
Bn NTVP l ni.
(3)
Bn NTVP l ni.
(4)
Bn QSDB l hu. y phc hi theo bn NTVP.
(5)
Bn NTVP l nh.
(6)
Bn NTVP l nh.
(7)
Bn QSDB l hin. y phc hi theo bn NTVP.
(8)
Bn QSDB l Thi Gia Khnh bt nin bt nguyt nh thp nh nht. y theo bn NTVP.
(9)
Thng ngi xa: nguyn vn l hoi nhu, ly cu trong Trung dung Nhu vin nhn d,
hoi ch hu d (Mm mng vi ngi xa, thng mn ch hu), ch ng li ngoi giao
ha bnh theo quan nim chnh tr Nho gia thi c.
(10)
Th t: nguyn vn l nhn lit (hng nhn). Chim nhn sng theo n, khi bay th theo th
t ln nh cao thp, ngi xa dng v vi th t trong triu nh, y dng ch cc nc
ch hu theo quan im ca triu nh nh Thanh.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 101

ging, Gn gi php ln trong trn hon, ch hu l l. Ci xa(1) ti cng, theo quy

c t trung thnh, Cng lp cho dn, v nc nh u cn thn. Rng trong tri t,
n khp l dn. Ch ct yn vui(2), Phi ban n sng.
Nguyn Phc nh ngi: tn vang Tng Qun, t cnh Long Bin. Dy
qun dp nn lng ging,(3) Ph ch dit th ni bi rm. Nhn oai tri m bt
gic, b lng ngh knh, Vt bin ti theo v, tha lng thn t. Chm vic
tin cng, Khen trung thnh. Xem biu chng thy khim nhng, Ban n
chiu vinh d. Ranh lin t Vit, th vng t lc bt u,(4) M ti phng
Nam, ni ting l ni giu c.(5) Tn khng theo c,(6) bin cng chia t rch ri,
Mnh m duy tn, thn t tht lng cung knh.(7) S thn rui mnh, cm c tit
trn xe sao, Ci Vit ni n,(8) mang chiu vn ra t l. Ct mc ti huyn Chu
Din, cc cung chc phn, Dng tri tha sng Bch Hc, nm np d chng.
Xt bn nm Cnh c, vn Loa Thnh,(9) Tra tc hiu nm Thun Hy,
(1)
Ci xa: nguyn vn l Yu phc. Th, Chu th, ch Tc chia bn chnh tr v ngoi giao
Trung Quc thi c thnh nm vng gi chung l phc, mi vng cch nhau 500 dm, kinh
l in phc, ngoi in phc theo th t l Hu phc, Tuy phc, Yu phc, Hoang phc.
(2)
Ch ct yn vui: nguyn vn l duy khc tuy ninh, ly ch trong Trn th, Ph k Th T
Vn Hong khc t hng c, quang tuyn bo nghip, hu dng Trung Quc, tuy ninh
ngoi hoang (Th T Vn Hong gii ni c , lm sng nghip bu, chm lo Trung Quc,
gi yn ci ngoi). y ni nh Thanh mun ha hiu vi Vit Nam ca triu Nguyn.
(3)
Lng ging: nguyn vn l cu phng, ly trong Thi, i nh, Hong h Tun nh cu
phng, ng nh huynh (Hi lng ging ca ngi, lm anh em vi ngi), thng dng
ch chung cc nc lng ging, y ch vng ng Ngoi c thi L Trnh m Ty Sn qun l
t 1788.
(4)
Ranh lin bt u: ch vic h Nguyn ng Trong t tin vua Gia Long tin hnh ct c, t
lp giang sn chng chi vi L Trnh.
(5)
M ti giu c: ch vic h Nguyn ng Trong t tin vua Gia Long khai thc phng nam,
m rng lnh th.
(6)
Tn khng theo c: sau khi nh bi Ty Sn, triu Nguyn t quan h ngoi giao vi Trung
Quc trn c s mt quc gia khc trc, khng mun ly tn An Nam nn ngh quc hiu
l Nam Vit, nh Thanh thy trng tn vi Nam Vit thi Triu , s thnh mi lo v bin
gii nn khng chu, sau cng i bn thng nht l Vit Nam vi ngha kt hp hai tn c
Vit Thng v An Nam.
(7)
Thn t tht lng cung knh: nguyn vn l thn v hiu di cung chi khn. Thn v ly ch
trong Th, Chu th, Khang Vng chi co Nht nh thn v, cm chp nhng in (Mt hai
b ti bo v ci ngoi, xin dng sn vt).
(8)
Ci Vit ni n: Ci Vit y ch Qung Ty ca Trung Quc. Ci Vit ni n ni ban n ra ngoi
Qung Ty. Chnh s trong s b Trung Quc qua Vit Nam tuyn phong cho vua Gia Long
nm 1804 l T B Sm, n st tnh Qung Ty.
(9)
Xt bn Loa Thnh: ch vic nm Cnh c th 3 (1006) i Tng Chn Tng, cc con L
i hnh L Hon nh nhau ginh ngi, trong nc ri lon, quan li Trung Quc Qung
Chu mun nhn c hi xm lc Vit Nam, nhiu ln dng th v triu nhng vua Tng
khng ng thun, y nhc li t mun ha hiu vi triu Nguyn. Loa Thnh tc thnh
C Loa.
102 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

ban n tn.(1) Hin nhanh vt qu, phong tc ln ra n,(2) Knh vng thi tri,
nhn c thm m nhn lch.(3) Nay phong ngi l Vit Nam quc vng, ban cho
n mi.
Than i! y khun y php, ta mt ngi(4) c gip nc cho mi yn, C
ph c hng, ngi ch hu vn ngh mnh th khng d.(5) Vng nn ni theo
in tt, cng gi lng thnh. Chm lo c nghip va dng xy, Quy hng
hong triu cng th ch. Ci b r,(6) gi php tc m ngh cng lao,(7) Chc
phn phi trn,(8) sa gio ha ch i phong tc. Phi ht lng y lo vic y,(9)
(1)
Tra tc hiu n tn: ch vic nm Thun Hy th 13 (1186) i Tng Hiu Tng, nh Tng sai
s qua phong L Cao Tng l An Nam quc vng. Nh Tng i vi cc vua Vit Nam lc
mi ln ngi thng ch phong l qun vng ri vng, sau mi phong l quc vng, ch
c L Cao Tng c phong quc vng ngay khi va ln ngi, y nhc li t coi trng
vua Gia Long. n tn nguyn vn l nu, tc qu n c nm hnh con lc .
(2)
Phong tc ln ra n: nguyn vn l thng mao nhng d thu sm. Mao nhng tc
mao th (t gi trong c tranh), ch vic phong tc cho vng hu. Thi c thin t phong
tc cho ch hu th sai p n, n theo phng hng t phong ly t c mu tng ng
theo ng hnh gi vo c tranh ban cho, ng c quyn lp quc. Thu sm l trao cho vt
trn qu, y ch vic vua Gia Khnh phong vng cho vua Gia Long.
(3)
Knh vng nhn lch: knh vng thi tri nguyn vn l Knh th nhn thi, ly ch trong
Th, Ngu th, Nghiu in, ch vic triu nh sai quan lm lch ban b cho dn gian bit thi
tit sn xut v sinh hot, ngy xa c coi nh mt biu trng v quyn uy chnh thng
ca vng triu. C thm nguyn vn l minh giai, ly in Nghiu giai minh gip (C
minh gip di thm in vua Nghiu). u hc tm nguyn chp di thm in vua Nghiu
c c minh gip, hng thng t ngy mt n ngy rm mi ngy mc thm mt ci l, sau
ngy rm n cui thng mi ngy rng i mt ci l, c th khng ngng. Nhn lch nguyn
vn l phng sc, tc nhn lch vua ban. y ni vua Gia Long nn knh cn phc tng
nh Thanh.
(4)
Ta mt ngi: nguyn vn l d nht nhn, ly ch trong Th, Chu th, Khang co T d nht
nhn, tp ninh nh bang gia (Tri ta mt ngi, lm yn cho nc ngi), y ni vua
Gia Khnh c trch nhim trong vic gip Vit Nam ca triu Nguyn yn n.
(5)
Ngh mnh th khng d: nguyn vn l t mnh chi bt d, ly ch trong Thi, Chu tng, Knh
chi Thin duy hin t, Mnh bt d tai (o tri r rng, Mnh khng d gi), ni ngi
lm vua phi cung knh cn thn.
(6)
Ci b r: nguyn vn l Hu ch cng th, ly ch trong Th, Chu th, i co Sut
Ninh nhn hu ch cng th (Theo b ci r rng ca Ninh vng), y ni Vit Nam ca
triu Nguyn c ranh gii rch ri vi Trung Quc.
(7)
Gi php tc m ngh cng lao: nguyn vn l Thn ni hin l tnh ni thnh, ly ch trong
Th, Ngu th, ch Tc Thn ni hin, khm tai! L tnh ni thnh, khm tai! (Cn thn php
lnh ca ngi, knh y! Ngh li v thnh hiu ca ngi, knh y!).
(8)
Chc phn phi trn: nguyn vn l Sut do in thng, ly ch trong Th, Chu th, Vi T
chi mnh Sut do in thng, d phin vng tht (Tun theo in ch, lm phn giu cho
vng tht).
(9)
Ht lng y lo vic y: nguyn vn l Duy k quyt tm thn quyt s, ly ch trong Th, Chu
th, Tt mnh Vng vit pht khc, duy k quyt tm, vng vit dn qu, duy thn quyt s
(Ch ni vic kh, ct ht lng y, ch ni dn t, ct lo vic y).
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 103

kip kip t vui, Nn coi qun ngi yn nc ngi, i i hng c. Knh

thay, ch tri mnh trm.
Ngy 21 thng 8 nm Gia Khnh th 8.
***
V ni dung, d nhn ra li ch vn ny c nhiu im ng lu . Chng hn
n nhc ti cc cha Nguyn ng Trong t tin ca vua Gia Long vi hai hot
ng Bc c v Nam tin th k XVII - XVIII (Ranh lin t Vit, th vng t lc
bt u, M ti phng Nam, ni ting l ni giu c), nhc ti kt qu ni chin
Ty Sn - Nguyn nh (Dy qun dp nn lng ging, Ph ch dit th ni bi
rm) nh nhng cng tch ng c cao ca triu Nguyn, tc nh Thanh
phi thu thp nhng thng tin cn thit trc khi quyt nh thi vi Gia Long.
Tht ra v mt ngoi giao th vic triu Nguyn tiu dit Ty Sn l mt s kin
t nh Thanh vo hon cnh hon ton b ng, nhng bt buc phi t quan
h vi mt lc lng nh bi mt lc lng tng nh bi mnh trc kia, h
cng phi tm mt cch ni ph hp vi cng v ca mt nc tng ch Tuy
nhin, l mt vn nm ngoi phm vi ca bi vit ny.
CTT
104 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

nh 1. Bn phin m o "Sc phong vng" ca Ng tin Vn phng trc 1945.

Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 105

nh 2. Bn in ch vn phong vng trong Quc s di bin, Hng Cng, 1965.

106 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

nh 3a. Bn in ch vn phong vng trong Quc s di bin, Si Gn, 1973.

Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 107

nh 3b. Bn hiu nh ch vn phong vng ca Hng Lin L Xun Gio trong

Quc s di bin, Si Gn, 1973.
108 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

nh 3b. Bn hiu nh ch vn phong vng ca Hng Lin L Xun Gio trong

Quc s di bin, Si Gn, 1973.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 109

nh 3b. Bn hiu nh ch vn phong vng ca Hng Lin L Xun Gio trong

Quc s di bin, Si Gn, 1973.
110 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

nh 3b. Bn hiu nh ch vn phong vng ca Hng Lin L Xun Gio trong

Quc s di bin, Si Gn, 1973.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 111

nh 3b. Bn hiu nh ch vn phong vng ca Hng Lin L Xun Gio trong

Quc s di bin, Si Gn, 1973.
112 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016

nh 3b. Bn hiu nh ch vn phong vng ca Hng Lin L Xun Gio trong

Quc s di bin, Si Gn, 1973.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (131) . 2016 113

nh 4. Bn in ch vn phong vng trong Quc s di bin, H Ni, 2010.