Wzmacniacz
P R O suchawkowy
Wzmacniacz suchawkowy
kit AVT471
Co dla audiofilw.
Wzmacniacz suchawkowy
o niezbyt prostej
i niestandardowej konstrukcji,
charakteryzuje si doskonaymi
parametrami odsuchowymi.
Mamy nadziej, e
zainteresuje wielu naszych
Czytelnikw, aszczeglnie
mionikw dobrej i gonej kowego zawiera 4wzmacniacze
muzyki.
Elektronika Praktyczna 10/98
Ukad wzmacniacza suchaw-
sze ojakie 40mV - jeli uwzgld-
operacyjne i4komparatory. Wto-
rze wzmacniacza sygnau fonicz-
nego pracuje kostka U1 obsugu-
jca jednoczenie oba kanay ste-
reo. Warto wzmocnienia wynosi
10V/V (czyli 20dB). Mona je
zmieni przez wymian rezysto-
rw R5 iR15 (ze wzgldw prak-
tycznych, dalszy opis ograniczy
si tylko do elementw kanau
lewego - wkanale prawym nume-
racja podzespow biernych za-
czyna si cyfr 1).
Wzmacniacze wejciowe pracu-
j w konfiguracji nieodwracajcej,
co oznacza, e sygna po wzmoc-
nieniu ma zachowan faz, a przy
okazji stosunkowo du impedan-
cj wejciow ok. 200k. Kady
ztorw jest objty dziaaniem
tzw. DC SERVO na dwch wzmac-
niaczach operacyjnych zwejcia-
mi FET, wchodzcych wskad
koci U2. Cel zastosowania tej
ptli jest jeden: minimalizacja
skadowej staej na przetworniku
elektroakustycznym (tu: suchaw-
ce). Prd polaryzujcy wejcia
ukadu U1, owartoci 60nA, po-
woduje odkadanie si na R2
napicia 14mV. Po wzmocnieniu
przez U1 (1+ R5/R4-krotnie) otrzy-
muje si na wyjciu a 140mV.
Wniekorzystnym przypadku to
J E K T Y
napicie moe by jeszcze wik-
ni wejciowe napicie niezrw-
nowaenia wzmacniacza operacyj-
nego U1.
Teoretycznie, kilkadziesit mV
napicia DC na wyjciu suchaw-
kowym nie jest grone, jednak
membrana pozostaje wtedy wy-
chylona wjedn stron od poo-
enia rwnowagi. Wpywa to na
inn dynamik wychyle dla ka-
dej zpowek sygnau. Przedsi-
wzite rodki zaradcze odznaczaj
si prostot iskutecznoci zara-
zem. Napicie zwyjcia U1 jest
podawane przez rezystor R6 na
wejcie odwracajce wzmacniacza
operacyjnego U2. Ten porwnuje
je zpotencjaem masy (wejcie
nieodwracajce) iwypracowuje
sygna bdu, ktry przez rezystor
R1 trafia wprzeciwfazie bezpo-
rednio na wejcie U1. Konfigu-
racja U2 przypomina formalnie
integrator, ktrego jedynym tutaj
zadaniem jest dokadne odfiltro-
wanie skadowych zmiennych na-
picia.
Elementy R6 wpoczeniu zC1
tworz dolnoprzepustowy filtr
oczstotliwoci cicia lecej g-
boko wzakresie infradwikw.
C1 zapewnia bardzo silne ujemne
sprzenie zwrotne, co powoduje
wyrwnanie charakterystyki
59
Wzmacniacz suchawkowy
wpasmie przepustowym (zakres
napi wolnozmiennych istaych),
atake minimalizuje szumy (ter-
miczne iwybuchowe) wzmacnia-
cza U2. Dua warto rezystancji
R1 sprawia, e napicie niezrw-
nowaenia U2 nie jest wzmacnia-
ne przez U1, aewentualne (nie-
wielkie) napicia niepodane na
wyjciu U2 (z wyjtkiem napi
bdu) zostaj stumione wsto-
sunku jeden do paru tysicy -
jeli uwzgldni rezystancj stop-
nia sterujcego rzdu pojedyn-
czych kiloomw.
Ukady scalone U3 iU4 peni
dwie funkcje. Przede wszystkim
realizuj wstpne obcienie wyj
U1 prdem ostaym nateniu
5mA, co zapewnia dla napi do
1100mV (warto skuteczna) prac
wzmacniacza U1 wczystej klasie
A(przy zaoeniu, e obcienie
stanowi 300 suchawki). Dla
niszych impedancji, punkt przej-
cia zklasy Awklas AB kom-
plementarnego wtrnika stopnia
wyjciowego U1, przesuwa si
oczywicie wd.
Drug funkcj komparatorw
1/2U3 i1/2U4 jest wykrycie prze-
sterowania. Dzielnik napiciowy
R23 + R24 ustala na wejciach
Rys. 1. Schemat elektryczny ukadu.
60
odwracajcych -8V. Jeli ujemna
powka sygnau wdowolnym ka-
nale przekroczy t warto - od-
powiedni komparator rozaduje
kondensator C21 izapali diod
LED D20. Czas jej wiecenia okre-
la iloczyn R21, C21. Wyjcia
komparatorw LM393 s typu
otwarty kolektor, dlatego mona
je czy rwnolegle.
Realizacja obciajca wzmac-
niacze wejciowe rde prdo-
wych odbiega od standardowej.
Stabilnym rdem napicia od-
niesienia s same komparatory.
Prdy wej wynosz dokadnie
25nA. Warto ta jest gwaranto-
wana wdo szerokim zakresie
temperatur. Prdy z2 wej od-
wracajcych sumuj si na rezys-
tancji R20, na ktrej nastpuje
zamiana prdu na napicie rwne
50mV.
Czujnikiem wyjciowego prdu
5mA jest rezystor R9 (i odpowied-
nio R19), wczony szeregowo
zujemnym wyprowadzeniem zasi-
lania (pin4). Prd zasilania kadej
zkoci, zawierajcej po 2jedna-
kowe komparatory, wynosi 0,4mA
iniewiele zaley od napicia za-
silania. Wejcie nieodwracajce
poczono take zpinem 4ikom-
parator wyrwnuje rnic napi
na swoich wejciach wprowadza-
jc wstan przewodzenia wyjcio-
wy tranzystor. Tym sposobem na-
picie na R9 (a zatem iprd)
utrzymywane jest stale na jedna-
kowym poziomie.
Ukad jest optymalizowany pod
ktem wysokoomowych sucha-
wek (o impedancji wikszej lub
rwnej 150). Wskazuje na to
stosunkowo due wzmocnienie na-
piciowe oraz stosunkowo due
napicia zasilajce (10V). Ukad
zaprojektowano zpieczoowito-
ci, jak si zwykle wkada
wurzdzenia do wasnego uyt-
ku. Std tych kilka nieszablono-
wych rozwiza, sucych
wyciniciu maksymalnej jako-
ci zprywatnych suchawek HD-
540 Reference (firmy SENNHEI-
SER).
Warto podkreli syszalny
wpyw rezystancji wyjciowej
wzmacniacza na rwnowag to-
naln suchawek. Nigdzie si
otym nie pisze, ale kady moe
si przekona, jak zmienia si
brzmienie wpowizaniu zwarto-
ci rezystorw R8 iR18. Ot
wszystkie dobre suchawki (w
przeciwiestwie do zestaww
gonikowych) s kon-
struowane przy zaoe-
niu istnienia okrelonej
rezystancji wyjciowej
wzmacniacza. Niestety
producenci suchawek
jej nie specyfikuj (po-
dobnie zreszt jak pro-
ducenci wzmacniaczy).
Mona wyodrbni
3przesanki przemawia-
jce za obecnoci re-
zystorw na wyjciu su-
chawkowym. Mocne
piece, zasilane napi-
ciami ponad 50V, maj
rezystory owartoci kil-
kuset omw. Tu liczy
si parametr dopuszczal-
nej mocy suchawek,
ktra dla wikszoci mo-
deli nie przekracza
500mW. Zdrugiej stro-
ny, take mae wzmac-
niacze posiadaj rezysto-
ry suchawkowe, ponie-
wa sama budowa wty-
ku JACK powoduje, i
podczas umieszczania go
wgniedzie wystpuje
chwilowe zwarcie mi-
Elektronika Praktyczna 10/98

Rys. 2. Rozmieszczenie elementw
na pytce drukowanej.
dzy kanaami (zwarcie trwa przy
niedokadnym woeniu wtyku).
Trzeci przesank jest denie
producentw wzmacniaczy do ob-
suenia wszystkich suchawek
dostpnych na rynku - oimpe-
dancji 30..600. Niskoomowe wy-
magaj niszych napi dla uzys-
kania tej samej mocy. Odpowied-
ni rezystor tworzy po prostu
dzielnik napicia zrezystancj
cewki iuyteczny zakres poten-
cjometrycznej regulacji gonoci
nie ulega wyranemu zaweniu.
Zpowyszych wzgldw trud-
no jest wskali bezwzgldnej oce-
ni brzmienie suchawek zkon-
kretnym wzmacniaczem. Wprak-
tyce pocieszeniem niech bdzie
fakt, e suchawki obok ewiden-
tnych wad (skrcona panorama
iwypywajca std bdna lokali-
zacja pozornych rde dwiku)
zapewniaj itak lepsz rwnowa-
g tonaln - zwaszcza wobszarze
tonw rednich - ni cz absur- wpodstawkach, cho oglnie nie
dalnie drogich zestaww podogo-
wych.
Monta iuruchomienie
Widok pytki drukowanej
przedstawiono na wkadce we-
wntrz numeru. Widok rozmiesz-
czenia elementw na pytce przed-
stawiono na rys. 2.
Wszystkie ukady scalone maj
jednakow liczb wyprowadze.
Funkcje wyprowadze s rwnie
takie same. Odmienna jest tylko
budowa wewntrzna iprzeznacze-
nie wzmacniaczy operacyjnych
Elektronika Praktyczna 10/98
Wzmacniacz suchawkowy
(komparatory stanowi przecie pracuj idiody LED D21, D22 nie
szczeglny ich rodzaj). wiec. Podanie minusa zasilania
Monta proponuj zacz od na ktrykolwiek zrezystorw R7
elementw dyskretnych: rezysto- lub R17 (od strony wej kompa-
rw, kondensatorw itranzysto- ratorw) zapali na 1sekund LED
rw (s tylko 2). Diody D21 iD22 D20.
s opcjonalne. Ich obecno nie Teraz naley wlutowa R1 oraz
wpywa waden sposb na R11 izmierzy napicie stae na
dwik. Rezygnujc zD21 iD22 obu wyjciach U1 - powinno
naley zastpi je zworami. zmale do wartoci zprzedziau
Wszystkie elementy musz by 5mV. Nastpnie naley usun
dobrej jakoci. Rezystory powinny zwor zR20. Zapal si D21
mie moc 0,25W izmierzon war- iD22, aprd zasilania wzronie
to. Wzgldne rnice rezystancji o9 - 11mA. Na R9 (i R19) spadek
wobu kanaach mog osiga co napicia bdzie wynosi 50 -
najwyej 1%. Cztery kondensatory 60mV. Jeli tak jest, to rda
100pF su do absorbowania a- prdowe pracuj poprawnie
dunkw elektrostatycznych pod- iwzmacniacz suchawkowy jest
czas podczania wtykw do gotowy do testw odsuchowych.
wzmacniacza. Przedtem naley skontrolowa, dla
Gwny ukad U1 typu 4556 jakiego poziomu wysterowania
mieci wsobie 2wysokoprdowe, wejcia zapala si dioda wiecca
bipolarne wzmacniacze audio. D20. Jest to punkt bliski obcina-
Kady znich zdolny jest emito- niu sygnau.
wa do 120mA oraz przyjmowa Za regulator gonoci moe
do 330mA prdu (wartoci zmie- posuy audiofilski potencjometr
rzone). stereofoniczny, opublikowany
Jasne jest, e rozmiary obudo- wlutowej EP. Warto impedancji
wy nie pozwol na prac cig wejciowej niniejszego wzmacnia-
ztakimi prdami, lecz akurat pa- cza spenia wymagania potencjo-
suje to idealnie do wzmacniania metru DS1802. Wiele przyjemno-
rzeczywistych sygnaw muzycz- ci ze suchania na dobrych su-
nych. Trudno jest mi poleci jaki chawkach yczy autor.
zamiennik, zwaszcza e nie mam Andrzej Kowalczyk, AVT
dowiadcze zinnymi ukadami.
Wrazie koniecznoci znalezienia WYKAZ ELEMENTW
odpowiednika naley kierowa si
Rezystory
czterema kryteriami:
- technologia bipolarna; R1, R11: 10M
- prd wyjciowy powyej 80mA; R2, R12: 240k, 2%
- napicie szumw (odniesione do R3, R13, R22: 1k
wejcia) poniej 12nV/Hz; R4, R14: 1,2k, 2%
- spoczynkowy pobr prdu do R5, R15, R24: 11k, 2%
10mA. R6, R16: 1M
U1 musi by bezporednio wlu- R7, R17, R23: 100k
towany wpytk (podstawka R8, R18: 75/O,5W (patrz tekst)
zwikszy oporno termiczn obu- R9, R19: 10, 2%
dowy). Pozostae ukady mog by R20, R21: 1M
Kondensatory
jest to zalecane wtechnice Hi-Fi C1, C11, C21: 470nF/63V
- isam te to odradzam. (dokadnie dobra pojemno)
Uruchomienie najlepiej prze- C2, C12, C3, C13: 100pF
prowadzi etapami. Rezystory R1 C20: 100nF/63V
iR11 nie musz by jeszcze wlu- C22, C23: 47F/16V (zalecane
towane, aR20 trzeba zewrze. Po tantalowe)
wczeniu zasilania cakowity po- Pprzewodniki
br prdu nie przekracza 10mA.
T1: BS250
Napicie niezrwnowaenia na
T2: BC547
pinie 1ipinie 7U1 powinno
D20: LED czerwona
mieci si wgranicach -100..-
200mV. Spadek napicia na R9 D21, D22: LED zielone/te
nie powinien przekracza 5mV U1: 4556 (patrz tekst)
(wzgldem ujemnego bieguna za- U2: TL062
silania). rda prdu jeszcze nie U3, U4: LM393 (LM2903)
61