METNLERARASI BR YAKLAIM:

PAMUK PRENSES VE YED CCELER R

Dilek Tfeki Can
e-Journal of New World Sciences Academy 2011, Volume: 6, Number: 2, Humanities, Article Number: 4C0089

____________________

kinci Dnya Sava sonras, sanayileme srecinde yaanan hzl

geliimin ve Amerikan toplumunun sahip olduu deer yarglarndaki
deiimin bir sonucu olarak bireyselleme, toplumun byk bir kesimini
etkisi altna alr. Bireyselleen, baka bir deile, ben olma sava veren
modern insan, deien yaam koullar iinde kendisini yenileyemediinden
ve evresinde bulunan insanlarla iletiim kuramadndan hem kendine hem
de evresine kar yabanclar.

Kendisine ve yaad topluma yabanclamann verdii lmcl etkiden

kurtulabilmenin yollarn arayan birey, areyi yazmakta bulur. Bu balamda
iir, onun iin adeta bir kurtulu yolu olur, nk iir; bireyin duygu ve
dncelerini itenlikle dile getirdii, d gcn ve hayalini yanstt,
tad ak ve/veya rtk imgelerle bireyin isel duygu durumuna/tamna
neden olan bir edebi trdr.

20. yzyln ikinci yarsnda Feminist akmn etkisiyle Amerika'da iirin

gizil gc, okuru -zellikle kadn okuru- etkisi altna alr. Kadn okurlar
byleyen ve onlara iir okuma hazz verenler ise, yine kendi hemcinsleri
olan kadn airlerdir. Sylvia Plath, Adrienne Rich, Maxine Kumin, Denise
Leverton ve Anne Sexton gibi Amerikal airlerin, kadnn sosyal yaplanma
iindeki deeri, sosyalleme srecinde kadnn ilevi, erkek egemen
hiyerarik yaplanma iinde kadnn roln konu alan eserler vermeleri,
Amerikan toplumunda geni yank uyandrr.
 Anne Sexton'n iirleri, dnemin dier kadn airlerinin iirlerinden olduka
byk farkllk gsterir. Sexton'n adalar olan Plath, Rich, Kumin,
Leverton gibi kadn airlerin verdikleri modern eserler, ierik asndan
Sexton'n eserleriyle benzemelerine ramen, onlarn iirleri daha ok
ayrcalkl orta snf okurlara hitap etmektedir. Buna karlk, Sexton'n
iirleri yaamn kysna tutunmaya alan, kendisi gibi evde ayn dertlerle
uraan, eve kapanmaktan kurtulmak iin zgrlk elde etmenin yollarn
arayan ve evdeki dnya ile o dnyann aclar hakknda srlar edinmeye
alan sradan okurlarn ilgisini eker.

Amerikal gizdkmc (itiraf: confessionalist) air Anne Sexton iir

yazmaya 1956 ylnda zihinsel anlamda kontroln kaybetmesiyle balar.
ntihara eilimli duygusal yapsnn terapi yntemiyle dzeleceine inanan
psikiyatrist Dr. Orne, Sexton'n tedavisi iin, iir yazma yntemini terapinin
bir paras olarak kullanr. Ne var ki, bu terapi yaamn ksmen kurtarsa da
airin intiharn yalnzca geciktirir. Susanne Juhasz, iirin Sexton'n hayatn
bir sreliine de olsa kurtardn, ancak onun intihar etmesini
engelleyemediini u szlerle anlatr: ...iir onu intihardan kurtarmtr.
Yazd ve air olduu yllarda kurtard da. Ancak iirin onun lmn
engelleyemedii de ayn derecede gerektir

Yaadklarn tm plaklyla kaleme alan air, her ne kadar gizdkmc

air sfatyla adlandrlm olmasna kar km olsa da, Diana Wood
Middlebrook, Sexton'n yazm tarznn olduka zel ve kiisel olduunu;
zaten srf bu nedenden tr Lowell, Berryman, Roethke ve Plath gibi
gizdkmc airler arasnda yer almas gerektiini srarla belirtmektedir.

Oysa air Sexton, kendisinin bir airden ziyade bir hikye anlatcs
olarak adlandrlmasn tercih etmektedir. Gerekten de Sexton, dramatik bir
ekilde yaamla ilgili gzlemler sunan, amacna ynelik karakterler ve
olaylar yaratan, kendi anlayn yanstmak iin uyarlad konularda
deiiklik yapan bir hikye anlatcs konumundadr. Sexton'n itiraf
iirler yazmas ve o zamana kadar Amerikan iir trnde yazlmam
konularda iir yazarak adeta yeni bir iir tr gelitirmesi, Amerikan iiri
iin olduka byk bir yeniliktir.

Sexton'n iirlerinin geni kitlelere ulamasnn ve poplerlik kazanmasnn

temel nedeni de, airin edindii kiisel deneyimleri itenlikle okuruna sunma
cesaretini gstermesidir. Bununla birlikte, Sexton'n iirlerinin geni okur
kitlelerine ulamasnn asl nedeni, airin sadece ne sylediinin deil ayn
zamanda nasl sylediinin de dikkate deer olmasndan kaynaklanmaktadr.

Eletirmen Katha Pollitt, Anne Sexton'n Amerikan iirinin tpk futbolda

olduu gibi erkek egemenliinin stn olduu bir zamanda, kadnlarn
yaadklar deneyimler hakknda samimi bir ekilde, arla kaarak ve
zr dilemeksizin yazdn anlatr; Pollitt, Sexton'n, Amerikan
Edebiyatnda asla ele alnmadk konular hakknda yazmasn u szlerle
destekler: Sexton'n zel etkisine kocaman teekkrler, artk bir kadn iin
mensturasyon dnemi, rahmi, ocuk drmesi ya da cinsel haz almas gibi
konular hakknda yazmas artc deil. Ancak T. S. Eliot gibi sembolist
akmn ncleri, gizdkmc iir trne zellikle ele ald konular
nedeniyle kar karlar. Eliot, Tradition and Individual Talent (Gelenek ve
Bireysel Yetenek, 1919 adl eserinde, iir, duygunun gevek bir dnemeci
deil, duygudan katr; iir kiiliin ifadesi deil kiilikten katr
szleriyle gizdkmc airlerin ele ald konulara kar tepkisini dile getirir.

tiraf iirlerin balca konusu bireyin zel hayat, cinsel ilikisi, anne
veya babas ile cinsel ilikide bulunmu olmann verdii nefret duygusu,
dayanlmaz aclar ve duygusal kntlerdir. Gizdkmc airlerin iire
tema olarak setii bu konular, Eliot'un tanmlad iir kavramyla eliir.
Gizdkmc airler, ilerinde olan biten her eyi byk bir ak yreklilikle
betimleme taraftar olduklarndan kiilikten ka deil, adeta kiilii ortaya
karmay hedeflerler. Bu yzden gizdkmc iir, daha nce baskn olan
sembolizme kar bir tr tepki ve sregelen edebi gelenee kar bir tr
direniin yansmasdr.

kinci Dnya Sava sonras Amerikan toplumunda ev kadn olma rol

idealletirilmeye allmtr. Aslnda ev kadn olma rolnn
idealletirilmesi, kadnn toplumsal yaam alanndan uzaklatrlmas ve
toplum iindeki yerinin daraltlmas anlamna gelmekte idi. Kadnlardan
beklenen, annelik ve ev ileri konusunda iyi olmalar, evlerinde kendilerine
ait bir dnya yaratmalar ve tm bunlar yaparken byk bir haz almalaryd.
Ancak 1969 hareketinin nclnde ngrlen bu sosyal yaplanmaya
kar tepki gsterilmesi, feminizmi bir dizi yeni dnce ve inanlar sistemi
olarak ortaya karr. Bu dnce sisteminin temelinde, kadnlarn gebelikten
korunmak iin kontraseptif ilalar kullanmalar, ocuk aldrma haklarn elde
etmeleri, eit ie eit cret talep etmeleri, eit frsatlara sahip olmalar ve
ekonomik anlamda zgrlklerini elde etmeleri bulunmaktadr.

Byle bir sosyal yaplanma iinde kadn, zerinde hissedilir bir ekilde var
olan baskdan kurtulmann tek kar yolu olarak yazmay bulur. Bu nedenle,
Amerikan toplumunda zellikle kinci Dnya Sava sonrasnda kadnlarn
yazm olduu iirlerde adeta bir tr toplumsal direniin izlerine rastlanr.
Sexton'n iirleri de o dnemdeki direniin bir tr yansmas niteliindedir.
Sexton'n iirlerinin toplumsal yaplanmaya kar direni niteliinde
olduunu Maxine Kumin, Geleneksel anlamda bu konularn hibirinin iire
uygun konular olarak kabul edilmedii bir dnemde, Sexton, ak bir dille,
menstrasyon, ocuk aldrma, mastrbasyon, ensest, zina ve ila bamll
hakknda yazd szleriyle destekler.

Sexton'n beinci iir kitab olan ve on yedi iir ieren Transformations

(Uyarlamalar, 1971) adl eseri ilk drt iir kitabndan hem biemsel hem de
semantik adan farkllklar gsterir. Sexton, bu eserinde Jacob ve Wilhelm
Grimm'in derledii on yedi peri masaln biemsel deiimler yaparak iir
formatna dntrr; masallarn ocuk okura grelik ilkesini yok ederek
bunlar tamamen yetikin okurlara dnk uyarlamalar haline getirir; ada
ifadeler seerek bu masallar gnn koullarna uygun olarak yeniden
yorumlar. Bylece uyarlanan bu masallar, artk ocuk masallar olmaktan
kar. Zaten, airin kendisi de Transformationsdaki iirlerinin hibirinin
ocuk hikyeleri olmadn zellikle vurgulamaktadr. Grimm'lerin peri
masallarndan hangilerini uyarlayaca konusunda seim yaparken tamamen
kendi igdlerinin sesine kulak veren Sexton, daha ok kendisine hitap
eden ve ada anlamlar ykleyebilecei trden masallar seer. Dier bir
ifadeyle, onun setikleri, onun iin zel nem tayan kiisel anlamlarla
ykl masallardr. Tematik adan deerlendirildiinde cinsel olgunlamann
mitolojisi olarak kabul edilen Transformations, biemsel adan
hazrcevap, inceden inceye alayc ve serttir. Bu biemi yakalayabilmek iin
Sexton, hikye anlatcs ile dinleyici ve anlatc ile hikye arasnda dinamik
bir ba kurar.

Sexton'n, 1970'de Kurt Vonnegut'a yazd bir mektupta yer alan

Grimm'lerin Peri Masallarn aldm ve onlarn biimini deitirdim... Peri
Masallarna olduka modern bir eyler yaptm..... Bunlar ksa, komik ve
korkutucu bir hale getirdim. Dier eserlerimi bilip bilmediini bilmiyorum
fakat bu eserimde mizah hibir zaman ok nemli bir zellik olmad... terr,
irkinlik, delilik, ve ikence garantiydi. szleri, bu masallarda tematik
olarak ne tr deiimler yaptn gsterir niteliktedir. Peri masallarnn
ada konulara uyarlanmas, bunlara komik ve korkutucu unsurlarn
katlmas masallar tematik olarak tamamen farkl bir konuma getirir.

Transformations birok eletirmen tarafndan vgyle karlanrken, bu

iirler, Alicia Ostriker, Ellen Cronan Rose ve Jack Zipes gibi dnemin dier
eletirmenleri tarafndan en ar ekilde eletirilir. yle ki, Zipes, Sexton'n
Transformationsdaki iirlerin kadnlarn nasl birer seks objesi olarak
kullanldn anlatmaktan te bir ey olmadn iddia eder.

Bat Avrupa szl geleneinde gelien ve daha sonra yazl edebiyata

aktarlan Grimm masallar, 19. yzyln ahlki anlamda eitici zelliini
tamakla birlikte, Bat kltrnn temelini tekil eden deerleri tema olarak
almaktadr. Bu masallarda gzel ve etraf kuatlm kadn kahramanlar,
kt ve kesik kesik glen cadlar, yan gzle bakan tehditkr kurtlar ve
canavarlar, kibar ve yardmsever gvercinler, balklar ve karncalar, gl
krallar ve inanlmaz ekilde yakkl prensler ana karakter olarak okurun
karsndadr.

Sexton, bu masallarda yer alan karakterleri olduklar gibi kullanm

olmasna ramen tipik peri masal konularn deitirir. Sexton'n
uyarlamalarnda masallar, Su, sevgi, fke ve delilik; ebeveynler ve
ocuklar arasndaki tedirgin edici ilikiler; kadnlarn rolleri ile ilgili elikili
duygular; airin cadyla olan hayali zdelemesi; cinsel uyanma zerine
kayg ve korku; ebeveynlerin reddetmesi ya da anneye kar duyulan ilgi ve
babadan nefret etme, ikence ve ihtirastan alnan zevk hakkndadr. Dier
bir ifade ile Sexton'n hayal gc, toplumdan dlanan serserileri, ktl,
gl cadlar, anne, baba ve sevgililerini hem seven hem de nefret eden
annekz yaratr. Sexton'n Grimm masallarn deitirmek iin setii ou
masalda kendi haklarndan mahrum braklan bir kadn kahraman vardr.
Sexton'n dnyadaki tm kadnlarn deneyimlerini dramatize ederek anlatt
bu karakterler, genellikle iir, efsane, mitoloji ve tarihten uyarlanan ve
talihsizlikleriyle gze arpan karakterlerdir.