International Journal of Language Academy

ISSN: 2342-0251 Article History:

DOI Number: http://dx.doi.org/10.18033/ijla.312 Received
06.11.2015
Received in revised
Volume 3/4 Winter form
20.11.2015
2015 p. 219/232 Accepted
04.12.2015
Available online
MODEL SUGGESTION FOR APPLICATION 15.12.2015

AND RESEARCH CENTER FOR TEACHING

FOREIGN LANGUAGE TO THE CHILDREN
ocuklara Yabanc Dil retimi Uygulama ve Aratrma
Merkezi Model nerisi1
Orhan HANBAY2
Abstract
The education policy of a country is determined according to the requirements of the age. Today, se are in a
period that the borders disappear increasingly, individuals began to live together with other cultures more
often than before. Anymore, improving of individuals skills in independent learning, multilingualism and
multiculturalism are among the primary targets of educational institutions. It is expected to deal with
global economic conditions through gaining these competences of individuals via education. In Turkey, in
considering of Council of Europe and EU approaches, in achieving these goals set by the political and social
conditions, first foreign language lessons in primary schools and second foreign languages in high schools
are conducted. The aim of this study is to increase the quality of language courses conducted in the schools
in Turkey according to multilingualism conception via recommended application and research center for
teaching foreign language to children. The work of the centers to be established in the bodies of the
Universities is considered as follow: (1) to collect theoretical and empirical produced data on ways literature
review, trip or observation within the country or abroad. (2) to detect application problems in cooperation
with primary schools, with different techniques (surveys, observations, interviews, etc.), (3) To develop
solutions using the collected data. (4) to share these proposals via interviews, seminars, web pages, etc. As
a result, via the centers, which will be established, can be seen lack of practice on the one hand, on the
other hand, considering practices in different countries or current theoretical data, it can be carried out
scientific studies to eliminate the differences. Another contribution of the centers is to provide better
understanding of the importance of primary schools by the stakeholders in the educational process.

Key words: Globalization, language policy, multilingualism.

zet
Bir lkenin eitim politikas, an gereklerine uygun bir ekilde belirlenir. Bugn, snrlarn giderek
ortadan kalkt, bireylerin ncesine oranla dier kltrlerle daha sk i ie yaamaya balad bir
dnemdeyiz. Artk bireylerin bamsz renme, okdillilik ve okkltrllk becerilerinin gelitirilmesi,
eitim kurumunun ncelikli hedefleri arasndadr. Bireylere bu yeterliklerin eitim yoluyla kazandrlmas
ile bireylerin kreselleen ekonomik koullarla baa klabilecei dnlmektedir. Politik-toplumsal
koullarn belirledii bu hedeflere ulamada Avrupa Konseyi ile ABnin yaklamlar da gz nnde
tutularak Trkiyedeki ilkokullarda birinci yabanc dil ile liselerde ikinci yabanc dil dersleri
yrtlmektedir. Bu almann hedefi, kurulmas nerilen ocuklara yabanc dil retimi uygulama ve
aratrma merkezleri ile Trkiyedeki okullarda yrtlen dil derslerinin niteliini okdillilik anlayna
uygun olarak arttrmaktr. niversitelerin bnyelerinde kurulacak merkezlerin almalar u ekilde

1 Bu alma, Mersinde dzenlenen 2. Yksekretim Stratejileri ve Kurumsal birlii

Sempozyumunda (22-24 Ekim 2015) sunulan bildirinin geniletilmi ve yeniden dzenlenmi
eklidir.
2 Yrd. Do. Dr., Adyaman niversitesi, e-posta: orhanhanbay@gmail.com

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
220 Orhan HANBAY

dnlmektedir: (1) Yurt dnda ya da iinde retilmi kuramsal ve grgl verileri alanyazn taramas ya
da gezi, gzlem vb. yollarla toplamak. (2) lkokullarla ibirlii yaparak, farkl tekniklerle (anket, gzlem,
grme vb.) uygulamadaki sorunlar saptamak. (3) Toplanan verileri de kullanarak zm nerileri
gelitirmek. (4) Grme, seminer, internet sayfas vb. yollarla bu nerileri paylamak. Sonu olarak,
kurulacak merkezler ile bir yandan uygulamadaki eksiklikler grlebilecek, dier yandan farkl lkelerdeki
rnek uygulamalar ya da gncel kuramsal veriler gz nnde tutularak aradaki farkn giderilmesine dnk
bilimsel almalar yrtlebilecektir. Merkezlerin dier bir katks da, eitim srecinde ilkokulun neminin
ilgili paydalarca daha iyi kavranmasn salamas olacaktr.

Anahtar Szckler: Kreselleme, dil politikas, okdillilik.

1 Giri

Genel olarak bir lkenin eitim politikas, iinde yaanlan an gereksinimlerine uygun
olarak blgesel ya da dnya leindeki toplumsal, ekonomik ve politik koullara gre
ekillenir. Ortaya kan eitim politikas, eitim kurumu aracl ile uygulamaya konulur.
Her dzeydeki okul programlarnda yer alan derslere ilikin hedef, ierik ve yntemler
zel alan retimi balamnda bu politikaya uygun bir ekilde retbilimsel ve
yntembilgisel verilerle dzenlenir.

Eitim politikas oluturulurken hangi dil ya da dillerin farkl okul programlarnda yer
alaca sorusu da yant bulur. Bu durum, lkenin dil politikasn yanstmas asndan
nemlidir. Belirlenen resmi dil politikasnn uygulamaya konulmas dier konu
alanlarnda olduu gibi, eitim kurumunun grevidir. Eitim kurumunun bu grevi ne
ekilde yerine getirecei byk lde yabanc dil eitimi alannn ortaya koyduu gncel
bilimsel verilerle saptanr (Neuner, 2003). zetle, yabanc dil dersini aadaki etmenlerin
belirledii sylenebilir:

Politik boyut: Toplumsal-politik dzlemde belirlenen dil politikas.

Kurumsal boyut: Dilin hangi okul programnda ne ekilde yer alaca (ilkokulda
birinci yabanc dil, lisede ikinci yabanc dil )
Ders boyutu: Dilbilim, yaznbilim, lke bilgisi ve kltr bilgisi verilerinin
retbilim ile yntembilgi verileri nda, dersin hedef, ierik ve ynteminin
belirlenmesi (Neuner ve Hunfeld, 2007: 10).

Trkiyedeki duruma baklacak olursa, lke dzeyindeki ulusal dil politikasnn, dier bir
deyile hangi yabanc dil/dillerin hangi dzeydeki okul programlarnda yer alaca, yesi
olduumuz Avrupa Konseyi ile adaylk grmelerini srdrdmz Avrupa Birliinin
yaklamlarna uygun olduu sylenebilir.

2 Avrupa Dil Politikas

Avrupada resmi ve yerel olmak zere 80den fazla dil konuulmaktadr. Avrupa Konseyi,
bu dillerin Avrupann zenginlii olarak grlmesi gerektiini belirterek desteklenmesi
ynnde kararlar almtr. Sz konusu dillerin desteklenmesi yoluyla Avrupa genelinde
bir arada yaamann (entegrasyon) koullarnn oluturulaca varsaylmaktadr.

Dil renmenin artk bir ayrcalk deil, bireysel hak olduu konusunda bir yaklam
sergileyen Avrupa Konseyi, dil renmenin yaam boyu devam eden bir sre olduunu
vurgulanmaktadr. Avrupa Konseyi, okdillilik balamnda oluturduu dil politikas
erevesinde, modern Avrupa dillerinin daha iyi renilmesi ile farkl anadili
konuucular arasndaki iletiim ve etkileimin gleneceini, bylelikle Avrupa genelinde

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
 ocuklara Yabanc Dil retimi Uygulama ve Aratrma Merkezi Model 221
nerisi

insan hareketliliinin ivme kazanacan savunmaktadr. Bu durumun da, gerek

ekonomik anlamda birlikte alma gcne gerekse toplumsal anlamda bir arada
yaamaya katk sunaca dnlmektedir.

Avrupa Konseyinin dil politikas, eitime genel yaklamyla doru orantldr. Bu

balamda, Avrupada bir arada yaama ilkesini gzetmenin yannda bugn kar karya
kalnan kresel ekonomik koullarn ortaya koyduu yaam biimini de gz nnde
tutarak Avrupa Konseyi, eitime genel bakn belirlemitir. Buna gre Avrupa
Konseyinin eitim kurumundan beklentisi zetle renen zerklii, okdillilik ve
okkltrllk balamnda bireylerin yetitirilmeleridir. Bylelikle, bireylerin okdillilik
anlayna uygun bir ekilde yetitirilmelerinin yannda bamsz renme yetileri ile
okkltrllk bilinlerinin gelitirilmesinin de temel hedefler arasnda olduu
sylenebilir.

Avrupa Birlii de Avrupa Konseyinin uzun yllara yaylan saysz bilimsel aratrmalarn
sonucunda oluturulan dil politikasna uygun bir ekilde 1995te her AB vatandann
anadilinin yannda en az iki yabanc dil renmesini hedefleyen karar almtr (Neuner,
2003). Ksacas, Avrupa Konseyi ile Avrupa Birlii, okdillilii ve okkltrll
Avrupann politik adan bir arada yaamasnn ve kresel ekonomik koullarn neden
olduu yaam biiminde ayakta kalmann nkoulu olarak grmektedir.

Toplumsal-politik dzlemde oluturulan dil politikas, okdillilik anlayna gre

ekillendii iin eitim kurumu adna bilimsel aba gsteren yabanc dil eitimi alannn
da almalarn okdillilik anlayna uygun bir ekilde yrtmesi beklenmelidir.

3 okdillilik

1980lerin sonlar ile 1990larn bandan bu yana yrtlen ve birden fazla yabanc dili
kapsayan her trl aratrma, Hufeisen (2003)e gre okdillilik kavram erevesinde ele
alnmtr. Ancak, bu kavram, renende var olan anadiliyle birinci ve ikinci (ya da
sonraki) yabanc dillerin kendi aralarndaki etkileimini gz nnde bulundurmas
kouluyla gnmzdeki karln bulacaktr. Avrupa Konseyinin ilk kez 2000 ylnda
ngilizce olarak yaynlad Diller iin ortak bavuru metninde de okdillilik kavram
tanmlanrken birey odakl, bireydeki btn dilleri kapsayan ve yaam boyu sren
zellikleri ne karlmaktadr.

Avrupa Konseyi ile AB dil politikalar da gz nnde tutulduunda okdillilik kavram

aadaki gibi zetlenebilir:

okdillilik, anadiliyle birlikte en az iki yabanc dili kapsar.

Diller, ayr ayr deil, btnsel olarak grlr.
Bireye zg niteliktedir.
Btn dillerin bireydeki geliimi ve renilmesi yaam boyu srer.

3.1 Okul Programlarnda okdillilik

Bugn okul programlarna okdillilik anlaynn yansmas, birinci yabanc dil dersinin
olabildiince erken yalara ekilerek ikinci ve sonraki yabanc dillerin renilmesine
zemin oluturulmas eklindedir. Avrupada birinci yabanc dilin erkene ekilerek ilkokul
programlarnda 1970lerde sve, Norve, Finlandiya ve Macaristanda, 1980lerde
Avusturyada, 1990larda spanya ile Fransada yerini almaya balad grlmektedir
(Niemeier ve Urban, 2010: 7). Ancak, rnein 1995teki Avrupa Birliinin ald AB

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
222 Orhan HANBAY

vatandalarnn anadillerinin yannda en az iki yabanc dilde iletiim kurmalarna ynelik

karar ile buna benzer dier politik yaklamlar ocuklara yabanc dil eitiminin
ilkokullarda daha da yaygnlamasnn nn amtr. yle ki, 2005te yaynlanan
Eurydice raporuna gre, AB yesi lkelerin vatandalarnn en az yarsnn ilkokulda
birinci yabanc dil renmeye baladklar, be lkede (Lksemburg, Estonya, Finlandiya,
sve ve zlanda) ikinci yabanc dilin de ilkokuldan balayarak renilmesinin saland
grlmektedir (Eurydice, 2005).

Trkiyedeki okul programlarnda birinci yabanc dil dersi, 1997den balayarak

ilkretim 4. snflarda, 2012den bu yana da ilkokullarn 2. snflarnda zorunlu ders
olarak yer almaktadr. kinci yabanc dil dersi de 2004ten bu yana Anadolu liselerinde
farkl dilleri kapsayacak ekilde semeli olarak yrtlmektedir. Bylelikle blgesel
nitelikli (AB ile Avrupa Konseyi) dil politikasnn Trkiyede ulusal lekte benimsenip
okul programlarna dein yanstld grlmektedir.

Okul programlarnda birden fazla yabanc dilin yer almas ve bu derslerin uygulamada
yrtlyor olmas, okdilli bireylerin yetitirilmelerinde gerekli koullarn tmyle
saland anlamna gelmemektedir. okdillilik anlayna uygun ek nlemlerin
alnmamas durumunda, gsterilen abalar, okdilli bireylerin yetitirilmeleri yerine
renenlere birden fazla dilin retilmeye almas sonucunu dourur. Bunun nedeni,
birden fazla dil bilmekle okdillilik arasndaki farkllktan kaynaklanmaktadr. Yukarda
okdillilik kavramna deinilirken vurguland gibi, birinde her bir dilin renilme ya da
edinilme srecinin dierlerinden bamsz olmas sz konusuyken, okdillilikte
renenlerin her bir dili dier dillerle bir btn oluturacak ekilde renmeleri temel
kouldur.

renenler, rendikleri dillere ilikin verileri, sahip olduklar tek bir beyinde ilerler.
Beyinlerinde her bir yabanc dil iin ayr merkezler bulunmaz. Bu nedenle, yeni bir
yabanc dili, bildikleri dillere ilikin nbilgileriyle ne kadar gl bir ba kurarak
renirlerse, renme dzeyleri o oranda yksek olur. renme srecinde bu ban
salkl bir ekilde kurulabilmesi, ders programlarnn dillerin etkileimini gz nnde
tutacak ekilde hazrlanmasna, retmenlerin buna uygun biimde yetitirilmelerine ve
ders ara-gerelerinin bu koullara gre dzenlenmesine baldr (Meiner, 2003: 28).

renenlerin ikinci yabanc dil dersine gelinceye kadar zellikle ilkokul yllarnda gerek
anadillerinde gerekse birinci yabanc dilde bir yandan dilsel-iletiimsel becerilerini
glendirmeleri, te yandan dil renme srecinde bamsz renme becerisi kazanma
konusunda ilerleme salamalar gerekmektedir. kinci yabanc dil renme srecinde
kurulacak ba kadar ban kurulaca anadili ile birinci yabanc dil dzeyinin de nitelii
ok nemlidir.

Anadili dzeyinin gelitirilmesi daha ok renenlerin genel renme yetilerinin artmasn

salayacaktr. rnein okuma-anlama becerisinin gelitirilmesi, okul dnda da
renenlerin yaz dilini kullanarak kendi renmelerinin nn aabilir. Bunun yannda,
anadili dersi ile egdml bir ekilde yrtlecek birinci yabanc dil dersinde
renenlere kazandrlacak bamsz renme becerisi ile dilsel-iletiimsel becerilerin
nitelii, ileriki yllarda gerek birinci gerekse ikinci yabanc dil derslerindeki baarnn
nkouludur. Atlacak yanl admlar, renenlerde her eyden nce yabanc dil
renmeye kar olumsuz bir tutum gelitirebilir.

Temel eitim (ilkokul) dzeyindeki gerek anadili gerekse birinci yabanc dil derslerinin
ileriki yllar iin ne denli nemli bir role sahip olduu grlmektedir. lkokul anda olan

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
 ocuklara Yabanc Dil retimi Uygulama ve Aratrma Merkezi Model 223
nerisi

renenlerin bamsz renme becerileri ile dilsel-iletiimsel becerilerinin okdillilik

anlayna gre gelitirilmesi; alanlarnda uzman, dier bir deyile retmenlik mesleine
ilikin yeterlikleri st dzeyde olan retmenlerin dersleri etkili bir ekilde yrtmelerine
baldr (Koithan, 2003: 142).

4 retmen Yeterlikleri

1970li ve 80li yllarda renci baarsn etkileyen etmenler zerine youn aratrmalar
yrtlm ve retmen yeterliinin (Goe ve Stickler, 2008) baary etkileyen en nemli
unsurlardan biri olduu grlmtr. Rivkin vd., (2005) de yaplan aratrmalar
incelediklerinde, dier tm etmenlere oranla (okul yneticilerinin nitelii, renci bana
harcanan parasal tutar vb.) renci baarsn etkileyen en nemli unsurun retmen
yeterlii olduunu saptamlardr. Bununla birlikte, retmen yeterliinin 1) temel
eitimde ve 2) eitim dzeyi dk olan ailelerin ocuklarnn eitiminde daha da nemli
bir nitelik kazand vurgulanmaktadr (Leigh ve Mead, 2005: 1).

retmen yeterlikleri retmenlerin retmenlik mesleini etkili ve verimli biimde yerine

getirebilmek iin sahip olunmas gereken bilgi, beceri ve tutumlar olarak
tanmlanmaktadr (MEB, 2008: VIII). retmen yeterlikleri - eldeki alma kapsamnda
ilkokuldaki yabanc dil derslerini yrtecek olan yabanc dil retmenleri dnlerek -
farkl lkelerdeki uygulamalara bakldnda ortak ynleri bakmndan aadaki balklar
altnda zetlenebilir (MEB, 2008; Ministerial Council on Education, 2003; TDA, 2007; The
Teaching Council, 2009):

Bireysel ve sosyal yeterlikler:

Bireysel yeterlikler:
Motivasyonu yksektir.
Kendini srekli olarak gelitirir.
Genel kltr dzeyi yksektir.
Toplumsal-politik dzlemdeki koullarla eitimin genel hedefleri ve
yrtecei dersin hedeflerinin farkndadr.
Meslekle ilgili yeterlikler:
Meslek etii gelimitir, dolaysyla rencileri arasnda ayrm yapmaz ve
onlarn geliimleri iin srekli aba harcar.
Kendine zg znel bir kuram oluturmutur. znel kuramnn kayna
bilimsel veriler ve deneyimleridir.
letiim yeterlii.
Bireylerle ilikilerinde yeterlidir
Etkili iletiim kurabilir.
Alan yeterlikleri:
Dilsel yeterlik: Anadili ile erek dile zg (dilbilim) bilgi konusunda yeterlidir.
Edebiyat: Edebiyatn temel kavramlar, dnemler, vb. konularda bilgi
sahibidir.
Kltr ve lke bilgisi: renenlerin yaadklar lke ve erek dilsel kltr
tanr.
retbilim ve yntem bilgisi yeterlikleri:
Eitbilimin tm alt alanlarnda (retbilim, yntem bilgisi, lme ve
deerlendirme, ocuk geliimi vb.) yeterli dzeyde birikimi vardr.
Tan yeterlii:
renme srecinde kan sorunlar saptamada ve zm retmede yeterlidir.
Ynlendirme yeterlii

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
224 Orhan HANBAY

rencileri izleme ile onlar ynlendirmede yeterlidir.

Snf ynetimi ve dersi yrtme yeterlikleri.
Planlama: Dersin organizasyonunu okdillilik balamnda planlamada
yeterlidir.
Hazrlk: Hazrlk aamasnda her trl (internet, kukla, resim kartlar vb.)
dzeye uygun bir ekilde ara-gere, ierik vb. unsurlar salamada
yeterlidir.
Dersi yrtme: Dersi, ocuun bak asn gz nnde tutacak ekilde,
onlarn dnyasna uygun oyun, coku, elence gibi unsurlar da gzeterek
yrtebilir.
Doru zamanlama: Dersin herhangi bir annda plann dna karak frsatlar
deerlendirmede yeterlidir.
Bir nceki dersi sorgulama: Dersin sonunda, her eyin planland gibi
ilediinden emin olmak adna sorgulamada bulunma ve dzeltmeleri
yapmada yeterlidir.

Yukarda aktarlan yeterlik alanlar, ilkokuldaki yabanc dil dersini yrtecek

retmenlerin genel anlamda edinmeleri gereken nitelikleri yanstmakla birlikte
toplumsal, ekonomik ve kltrel deiimlere kout srekli bir yenilenme zellii
tamaktadr. Yeterlik balamnda tm boyutlarn okdillilik anlayna uygun bir ekilde
irdelenmesinin gereklilii bir kez daha vurgulanmak durumundadr.

lkokulda yrtlen anadili dersinin nemi gz nnde tutulduunda, snf

retmenlerinin de yukardaki yeterlik alanlarna benzer boyutlarda ama anadili retimi
kapsamnda birtakm yeterliklere sahip olmalar gerekmektedir.

Genellikle retmenlerin alan bilgilerinin retim ve yntem bilgilerinden daha nemli

olduu dnlse de renen baarsnda retmenin retim ve yntem bilgisi
konusundaki yeterliinin baary salamada daha etkili olduu aratrmalar sonucunda
anlalmtr (World Bank, 2005). Bu durumda, zellikle ilkokul andaki ocuklarn
yaam deneyimlerinin de eksiklii nedeniyle yabanc dil retmenlerinin dil, edebiyat ya
da kltr ve lke bilgisi gibi alan yeterliklerinin yannda ilkokula zg retim ve yntem
bilgilerinin de ileri dzeyde gelitirilmesi iin srekli aba gsterilmesi kanlmaz
grlmektedir.

Sz konusu abann gsterilmesinde etkili sonulara ulalabilmesi iin birtakm

giriimlere gereksinim duyulduu aktr. Bilimsel bilginin retildii niversitelerle
ocuklara anadili ile birinci yabanc dilin retildii ilkokullar arasnda oluturulacak
ibirlii ile gerek bu derslerin hedef, ierik, yntem gibi boyutlarnn niteliini arttrmada,
gerekse dersleri yrten retmenlerin grevleri sresince yeterliklerini arttrmada ve
btn bu ileri okdillilik anlayna uygun bir ekilde yrtmede byk ilerlemeler
salanaca dnlebilir.

ki kurulu arasnda oluturulacak olan ibirliinin niversite boyutundaki etkinlikleri

salkl bir ekilde yrtmede niversitelerin bnyelerinde kurulacak ocuklara yabanc
dil retimi uygulama ve aratrma merkezlerinin etkili olaca dnlmektedir.

5 ocuklara Yabanc Dil retimi Uygulama ve Aratrma Merkezleri

Eldeki almada sunulan bilgilere baklarak merkezlerin adnn neden okdillilik

kavramn iermedii, dolaysyla daha kapsayc bir nitelie brndrlmedii sorusu
akla gelebilir. Uygulama ve aratrma merkezlerinin hedeflerinin ve alma alanlarnn

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
 ocuklara Yabanc Dil retimi Uygulama ve Aratrma Merkezi Model 225
nerisi

snrl tutulmas, belirlenen alann daha derin bir ekilde ele alnp gelitirilmesine olanak
salayacaktr.

Bu balamda anadili, birinci yabanc dil ve ikinci yabanc dil derslerini birincil alma
alan olarak belirlemek yerine okdillilik anlayna uygun bir ekilde odaa ilkokuldaki
birinci yabanc dil dersini alan ve anadili ile ikinci yabanc dil dersleri arasndaki
egdm de gzeten bir yaklamn yerinde olaca dnlmektedir.

lkokuldaki birinci yabanc dil dersini Trkiye koullarnda ne karan en nemli

etmenlerden biri, Trkenin kken ve yapsal adan ngilizce ile Almanca ya da dier
birok olas yabanc dilden farkllk gstermesidir. kinci yabanc dil dersinin zn,
renenlerin daha nce edindikleri anadili ile birinci yabanc dildeki btn dilsel
nbilgileriyle birinci yabanc dil dersinde rendikleri yabanc dil renme stratejilerinin
etkin bir ekilde ie koulmas oluturmaktadr. Bylelikle kstl srede etkili ve
ekonomik bir renme srecinin gerekleecei ngrlmektedir. Yukarda anlan yapsal
farkllklar nedeniyle zellikle yzey yapda rnein Almancay ikinci yabanc dil olarak
renen Trke anadili konuucusunun kendi anadili yerine ngilizceden farkl birimlerin
aktarm yoluyla daha ok yararlanabilecei sylenilebilir. Bu aktarmlarn, tmce
dzeyinden biimbirimlere dein geni bir dilsel zeminde gereklemesi olasdr.

Bu ekilde, ilkokuldaki birinci yabanc dilin gerek dekleratif gerekse prosedrel bilgi
dzlemindeki nemli rol, okdillilik anlay temelinde bu alann ne kmasn
salamaktadr. Ancak, anadili dzeyinin de genel renme gcn arttrc zellii
nedeniyle, okdillilik anlay balamnda desteklenmesi kanlmaz bir gerekliliktir. Bu
durumda, merkezlerin almalarnda odak noktas ile dier alanlar izelge 1deki gibi
zetlenebilir:

okdillilik

lkokulda
1. yd.
dersi

Anadili 2. yd.
dersi dersi

izelge 1. ocuklara yabanc dil retimi uygulama ve aratrma merkezlerinin odakland alanlar.

izelge 1'de grld gibi bilimsel almalarn yrtlmesinde st kavram olarak

okdilliliin her aamada gz nnde tutulmas beklenmektedir. Bunun anlam, odak
noktas olan ilkokuldaki birinci yabanc dil dersinin hedef, ierik ve yntem gibi
boyutlaryla dier btn unsurlarnn ele alnaca her aamada anadili ile ikinci yabanc
dil dersleri arasndaki egdmn btnlk ierisinde gzetilmesidir.

5.1 Merkezlerin Temel Hedefi

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
226 Orhan HANBAY

ocuklara yabanc dil retimi uygulama ve aratrma merkezlerinin temel hedefi

aadaki gibi zetlenebilir:

Merkezler, bulunduklar blgelerde eitim-retim etkinliini yrten ilkokullardaki

yabanc dil derslerinin niteliini, anadili ve ikinci yabanc dil dersleriyle bir btnlk
oluturacak ekilde, ocuun bak asn her aamada gz nnde tutarak, yeniliki bir
anlayla ve srekli geliim ilkesi dorultusunda arttrmay hedefler. Ancak, srecin
baarsnn retmen yeterlii ile doru orantl olduu dnldnden, almalarn
odak noktasn retmen yeterliinin arttrlmas oluturmaktadr.

5.2 Merkezlerin alma Alanlar

Merkezlerin temel hedefinin, birbirini btnleyen iki alt boyuttan olutuu grlmektedir:
Bunlar ders boyutu ile retmen boyutlardr.

5.2.1 Ders Boyutu:

Ders boyutunu hangi unsurlarn oluturduu ortaya konulduunda, bununla ilgili

alma alanlar da netlemi olacaktr. Ders boyutunu oluturan unsurlar, aadaki gibi
sralanabilir:

Ders program
Dersin hedefleri
Konu alanlar ile ierik
Ders yntemi
Ders teknikleri
Ders ara-gereleri
renme durumlar
lme-deerlendirme vb.

5.2.2 retmen Boyutu:

Temel hedefe bakldnda, retmen boyutunun da ikinci aamay oluturduu

grlmektedir. Giri blmnde de deinildii gibi, harcanacak abalarn sonu
verebilmesi iin retmen niteliinin st dzeyde olmas gerekmektedir. lkokul andaki
ocua zg bir dersin organizasyonu ancak bu ekilde salanabilir. Bu durumda,
retmen boyutuna ilikin alma alannn da ders boyutu ile balantl ekilde retmen
yeterliini arttrmak olduu sylenilebilir.

Yukardaki iki boyutun niteliinin arttrlmasnda temel k noktas, ilkokul andaki

ocuklardr. Bu nedenle, yrtlecek almalarn her aamas, o ya grubunu oluturan
ocuklarn bak asna uygun olmaldr. Bu durum, her eyden nce, ocuklarn
geliim, renme, dil becerileri vb. zelliklerinin ok iyi bir ekilde bilinmesini
gerektirmektedir.

5.3 Merkezlerin alma Alanlar ile ilgili Etkinlikleri

Hedef ile alma alanlarnn belirlenmesinin ardndan bu almalarn hangi etkinliklerle

yrtlecei sorusu da nemlidir.

5.3.1 Ders Boyutu ile ilgili Etkinlikler

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
 ocuklara Yabanc Dil retimi Uygulama ve Aratrma Merkezi Model 227
nerisi

Ders boyutuyla ilgili olarak temel etkinlikten sz edilebilir:

ltlerin Belirlenmesi:

Ders boyutuyla ilgili olarak ncelikle gncel bilimsel verilerden yararlanlarak ilkokuldaki
birinci yabanc dil dersinin btn unsurlaryla birlikte ltlerinin belirlenmesi
gerekmektedir. Bu amala aadaki almalar yrtlebilir:

Gncel alanyazn taramas,

Dier lkelerdeki uygulamalarn incelenmesi,
lke iindeki rnek oluturacak uygulama ve aratrmalarn incelenmesi.

Bylelikle yukarda da belirtilen ve says arttrlabilecek olan ders boyutuna ilikin her
bir unsurun hangi ltlerle deerlendirilecei somutlatrlm olacaktr. Dier bir
deyile, varlmak istenilen ideal noktalar belirlenerek her unsur iin somut admlarn
daha etkili bir ekilde atlmas salanabilecektir.

Sorunlarn Saptanmas:

Ders boyutuyla ilgili olarak yaplacak ikinci alma etkinlii, yukarda belirtilen her bir
unsurun uygulamada, yani ilkokullarda yrtlen birinci yabanc dil derslerinde ne
dzeyde olduunun saptanmasdr.

Bylelikle derslerdeki somut durum ile nceden belirlenen ltler karlatrlarak derse
ilikin hangi unsurun ya da unsurlarn renenlerin baarlarn etkilemede sorun
oluturduklar anlalm olacaktr.

Derslerdeki somut durumun belirlenmesi, okullarda dorudan gzlem, grme, anket,

belge incelemesi vb. yntemlerle gerekletirilebilir.

Yukarda aktarlanlarla ilgili olarak u rnek aklayc olabilir: rnein ilk aamada
dersin ileniinde teknik olarak el kuklalarnn kullanmna ilikin ltler belirlenir.
kinci aamada, blgedeki okullarda yrtlen derslerde el kuklalarnn kullanmna
ilikin somut durum saptanr. Bu yolla, olanla olmas gereken arasndaki fark ortaya
konmu olur.

zm nerilerinin Gelitirmesi

Bu aamada, her bir unsur iin ortaya konan farkn giderilmesi amacyla zm nerileri
belirlenir. Bunun iin, ltlerin gelitirilmesinde kullanlan veri toplama yntemiyle elde
edilen gncel bilimsel bilgiler kullanlabilir.

5.3.2 retmen Boyutu ile ilgili Etkinlikler

Yukarda da vurguland gibi, retmen boyutunun eksik braklaca bir srete

renen baarsndan sz etmek zor olacaktr. Bu nedenle, oluturulacak zm
nerilerinin, retmenlerin mesleki yeterliklerini gelitirecek ekilde, farkl etkinliklerle
onlara kazandrlmas olduka nemlidir. Bu etkinlikler u ekilde olabilir:

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
228 Orhan HANBAY

Hizmet i Eitim Kurslar

Ders boyutuyla ilgili olarak ortaya kan sorunlar ve gelitirilen zm nerilerinin

retmenlerle paylalmas asndan hizmet ii eitim kurslar faydal olacaktr. Bu
kurslar, gerek yz yze gerekse web tabanl ortamlarda, farkl konularda ve farkl sreleri
kapsayacak ekilde dzenlenebilir. Kurslar, il leinde ya da ulusal ve blgesel lekte
Milli Eitim Bakanlndan yetkililerle ibirlii ierisinde yrtlebilir.

Kurslarda baarl olan retmenlerin bir ekilde dllendirilmeleri, konunun farkl

evreler tarafndan da ciddiye alndn gstermesi asndan nemli olabilir.
dllendirme yntemleri koullara gre belirlenebilecei gibi, rnein illerdeki en baarl
retmenlerin farkl projelerde grev almalarnn salanmas ya da daha farkl ekillerde
olabilir.

Danmanlk Hizmeti

Danmanlk hizmeti, merkezlere retmenlerin gelmeleri ya da merkezdeki uzmanlarn

okul gezileri ile retmenlerle yz yze grmeleri yoluyla yrtlebilir. Bu yntemde
retmenler, dorudan doruya karlatklar sorunlarn zm konusunda yardm
alabilirler. Bu boyutuyla kurslara oranla daha farkl bir ilevin yerine getirilmesi
salanabilir.

Kk ya da Orta lekli Projeler

Farkl lekteki (BAP, AB, SODES vb.) projelerle ok eitli almalar yrtlebilir. Bu
projelerin konularn hizmet ii eitim kurslarnda olduu gibi ders botuyla ilgili zm
nerileri oluturur. Projelerle, ilkokullardaki birinci yabanc dil dersinin tm unsurlaryla
bitlikte yabanc dil retmenlerinin de niteliinin arttrlmasnda nemli kazanmlarn
elde edilecei dnlmektedir.

5.4 Merkezlerin rgtsel Yaps

ocuklara yabanc dil retimi uygulama ve aratrma merkezleri niversitelerin

bnyelerinde kurulacak birimlerdir. Yukarda belirtilen hedeflere ulamada, merkezlerin
rgtsel yapsnn da buna uygun bir ekilde oluturulmas gerekmektedir. Bu balamda,
aada merkezlerin rgtlenmelerine ilikin dncelere yer verilmektedir.

5.4.1 nsan Kaynaklar

Merkezler, bir mdr, iki mdr yardmcs ile akademik ve idari personelden oluur.

Mdrlk

Bu greve doktorasn yabanc dil eitimi alannda yapm retim yelerinden biri 2 yllk
sreyle rektrlke atanr. Yabanc dil odakl bir ileyiin ancak bu alandan bir
personelle salkl bir ekilde yrtlebilecei dnlmektedir.

Mdrlk grevindeki akademik personelin ykmllkleri arasnda bir eitim-retim

yl ierisinde en az bir proje hazrlamak ve yrtmek (BAP da olabilir), en az bir ulusal ya
da uluslararas eitim kongresinde bildiri sunmak ve en az bir ulusal ya da uluslararas
hakemli dergide makale yaynlamaktr. Bu zorunluluk, merkezin bilimsel aratrma
niteliinin ne karlmasnda itici g olacaktr.

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
 ocuklara Yabanc Dil retimi Uygulama ve Aratrma Merkezi Model 229
nerisi

Mdr Yardmcl

Mdr yardmclar (biri yabanc dil eitimi uzman, dieri de ocuk geliimi ya da ilkokul
dzeyinde anadili eitimi alannda uzman) mdrn nerisiyle rektrlk tarafndan
mdrn grev sresi boyunca atanr. Mdr yardmclarnn sz konusu alanlarda en
az yksek lisans dzeyinde eitim alm olmalar ve niversitenin akademik personeli
olmalar gerekir.

Akademik Personel

Biri ocuk geliimi, dieri yabanc dil eitimi alannda (en az yksek lisans mezunu)
uzman en az iki akademik personel ile temel ilerin yrtlmesi salanr. niversitenin
gc orannda bu say arttrlabilir.

Bununla birlikte, uzman says ne kadar olursa olsun, dnemsel olarak farkl birimlerden
ve farkl alanlardan (ocuk geliimi, eitim programlar, yabanc dil eitimi vb.) uzmanlar
merkezin nerisi ve personelin kendi istekleriyle grevlendirilirler. Bylelikle insan
kaynaklar balamnda ekonomik bir yol izlenmi olur.

dari Personel

Kurum ii ve kurum d rgtsel iletiimi salamak amacyla en az bir memur

grevlendirilir.

Milli Eitim Bakanlna bal ilkokullarda grev yapan ve hizmet ii eitim kurslarnda
baarl olan az saydaki retmenin de geici grevle bir sreliine ilkokullarla iletiimi
salamak amacyla merkezlerde bulunmalar verimli olabilir. rnein farkl projelerin
yrtlmesinde bu yntem, almalarn daha salkl bir ekilde yrtlmesine olanak
sunabilir.

niversite bnyesindeki farkl birimlerde grev yapan akademisyenlerin merkezde

alma isteklerinin arttrlabilmesi, yerel, ulusal ve uluslararas dzeyde farkl projeler ya
da birka uzmann yrtecei dar kapsaml grgl ya da kuramsal aratrmalarn
ekiciliine baldr.

5.4.2 Parasal Kaynaklar

Temel hedefinden sapma riski tad iin parasal kaynak retmek amacyla ocuklara
yabanc dil kurslarnn almas uygun olmayacaktr. Bunun yerine yrtlecek eitli
(AB, SODES, BAP vb.) projelerle ya da ilgili st kurulularn salayacaklar dier
deneklerle gerekli kaynaklar yaratlabilir.

5.4.3 Fiziksel Olanaklar

Personele ilikin odalar, toplant odas (20-30 kiilik), ktphane gibi yerlerin yannda,
bilgisayar, yanstc vb. teknolojik donanmlar vb. gerekli dier ekipmanlar. Burada
rnein TMERlerde olduu gibi dil kurslarnn hedeflenmemesi nedeniyle byk
binalara gerek duyulmayaca dnlmektedir. Daha kalabalk toplantlarn
dzenlenmesi durumunda niversitelerdeki olanaklardan yararlanlabilir.

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
230 Orhan HANBAY

5.5 Merkezlerin Anadili ile kinci Yabanc Dil retimine Ynelik almalar

lkokuldaki anadili dersi ile lisedeki ikinci yabanc dil dersi ve bu dersleri yrten
retmenlerin yeterlikleri ile ilgili almalar, merkezlerin temel hedefleri dorultusunda
yukarda deinilen yntemler ya da merkezlerin bulunduklar niversitenin olanaklarna
gre ve okdillilik anlayna uygun bir ekilde yrtlmelidir.

rnein niversitede ngilizce retmenlii anabilim dalnn yannda Almanca ya da

baka bir yabanc dil retimi ile ilgili programn bulunmas, ikinci yabanc dil retimi
ile ilgili almalar kolaylatracaktr. Ancak, byle bir anabilim dalnn bulunmamas,
ikinci yabanc dil retimi ile ilgili almalarn daha kstl koullarda yrtlmesine
neden olabilir.

lkokuldaki anadili retimi konusu da, rnein snf retmenlii ile Trke retmenlii
anabilim dallarnn bulunmas durumunda almalara olumlu ekilde yansyacakken,
bu programlardan birinin ya da her ikisinin de bulunmamas, skntl bir durum
oluturacaktr.

Bu durum, merkezlerin kurulabilme ltlerinin ilgili anabilim dallarnn niversitede

bulunmas koulunu akla getirebilir.

5.6 Merkezlerin almalarnda Egdmn Salanmas

Farkl niversitelerde kurulacak merkezlerin egdml bir ekilde alabilmeleri iin

aadaki bilimsel etkinlikler katk salayabilir:

ocuklara Yabanc Dil retimi Kongresi

Bu kongre ylda bir kez dzenlenebilir. Bir nceki ylda alnan kararlar dorultusunda
yrtlen almalar sunulur. Kararlar alnrken, daha nce deinilen ders boyutu ile
ilgili olarak ortaya kan sorunlar ve bunlarn zmleri belirleyici bir rol oynar.

ocuklara Yabanc Dil retimi Dergisi

Hakemli ve bilimsel nitelikteki bu dergi de alana ilikin bilimsel almalarn bir araya
getirilecei nemli bir zemin oluturabilir.

Yukardaki iki bilimsel aba bile ulusal apta ocuklara yabanc dil retimi alannda
ortak bir sylem ve eylem gelitirilmesinde nemli katklar sunabilir. Bununla birlikte,
tm srete MEBin de gerek merkez gerekse tara (il ve ile mdrlkleri) rgtleri
dzeyinde katlmn salanmas, yaamsal nemdedir.

6 Sonu

Kreselleen dnyada toplumlarn ayakta kalabilmeleri iin bireyleri, eitim kurumu

aracl ile an gereklerine uygun bir ekilde yetitirmesi beklenmektedir. Bamsz
renme, okdillilik ve okkltrllk bu ada bireyde bulunmas gereken beceriler
olarak sralanmaktadr.

Toplumsal-politik koullarn ortaya koyduu okdillilik gereksinimi, lkemizde de eitim

kurumu aracl ile okul programlarnda Avrupa Konseyi ile ABnin yaklamlar
dorultusunda yer almaktadr. Merkezlerin yukarda da belirtilen okdillilik anlayna

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
 ocuklara Yabanc Dil retimi Uygulama ve Aratrma Merkezi Model 231
nerisi

uygun koullarn oluturulmasnda anadili ile birinci ve ikinci yabanc dillerin bir btn
olarak ele alnmas ve daha etkili bir retimin yrtlmesinde katk salayabilecei
dnlmektedir.

Merkezler, anadili ve ikinci yabanc dil dersleriyle egdml olarak yrtecekleri

bilimsel almalarla, ilkokullardaki birinci yabanc dil dersinin nitelii ve dersleri
yrtecek retmenlerin yeterliklerini arttrarak okdillilik temelinde renenlerin erken
yata dilsel-iletiimsel beceriler ile dil renme deneyimi kazanmalarna katk
salayacaktr. renenlerin ilkokulda kazanacaklar bu becerileri, yalnz ilerideki ikinci
yabanc dil renme srecinde deil, ayn zamanda birinci yabanc dil renme srecinde
de bamsz renme ve yaam boyu renme kavramlar erevesinde olduka nemlidir.
renenlerin renme glerini dorudan etkileyen anadili dzeyinin arttrlmasnda,
merkezlerin nemli bir rol stlenecekleri dnlmektedir.

niversitelerin eitim fakltelerindeki Trke ile ilgili blmlerin ortaokul ya da lise

dzeylerine odaklanmalar ve snf retmenlii blmlerinde de Trke retiminin dier
alanlarn arasnda kaybolma riski, ilkokuldaki anadili retiminin nemini gzden
karabilir. Merkezler, ikincil alma alanlar kapsamnda grlen anadili retimi
alannda, snf retmenlerinin anadili retimi ile ilgili yeterliklerini gelitirmek amacyla,
okdillilik anlayna uygun almalar yrtebilirler.

Yabanc dil alanndan akademisyenlerin merkezde bulunmas, yurt dndaki gncel

bilimsel verilerin lkemize aktarlmasn kolaylatraca iin nemli bir ilevin yerine
getirilecei sylenebilir. Bu almalar, snf retmenlii ile anadili retimi alanlarndan
akademisyenlerle birlikte yrtldnde ok daha etkili sonularn alnmas
salanabilir.

Btn bu abalarn okdillilik anlay erevesinde ikinci (ya da sonraki) yabanc dili
renmeyi de kapsamas nedeniyle, merkezlerin liselerdeki ikinci yabanc dil dersleri ile
ilgili almalar da yrtmeleri beklenilmelidir. zellikle retmenlerin ikinci yabanc dil
retimi konusunda yeterliklerinin arttrlmas, renenlerin renme srecine etkin
katlmlar asndan ok nemlidir.

Sonu olarak, kurulmas nerilen ocuklara yabanc dil retimi uygulama ve aratrma
merkezleri ile yalnz okdillilik anlayna uygun bir eitim-retim iklimi yaratlmakla
kalnmayp, lke genelinde yabanc dil eitimi balamnda iki alt alann gelimesi de
salanm olacaktr. Bunlar, 1) ocuklara yabanc dil retimi ve 2) kinci yabanc dil
retimi alanlardr.

Merkezler, yrtlecekleri etkinliklerle yalnz okdillilik anlayna katk salamayp

toplumda oluacak bilinle ilkokullarn eitim kurumu ierisindeki neminin de
artmasna zemin oluturabileceklerdir.

Kaynaka

Council of Europe (2002). Common European Framework of Reference for Languages.

Learning, teaching, assesment. Guide for Users. Strasbourg: Council of Europe
(Language Policies).

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232
232 Orhan HANBAY

Eurydice, (2005). (Directorate-General Education and Culture), Key Data on Teaching

Languagesat school in Europe. 2.11.2005, from the World Wide Web:
www.eurydice.org.

Goe, L. ve Stickler L.M. (2008). Teacher quality and student achivement: making the most
of recent research. Washington, D.C.: National Comprehensive Center for Teacher
Quality.

Hufeisen, B. (2003). Mehrsprachigkeitskonzept und Tertirsprachenlernen:

Forschungsfelder und methoden. inde: Neuner, G. ve Koithan, U (2003).
SchriftenreiheDeutschalsFremdsprache. Tagungsdokumentation 2.
kasselUniversitypress.

Leigh, A. and Mead, S. (2005). Lifting teacher performance. Progressive Policy Institute,
(http://www.ppionline.org)

MEB, (2008). retmen yeterlikleri: retmenlik meslei genel ve zel alan yeterlikleri.
Ankara: Devlet Kitaplar Mdrl.

Meiner, F.-Z. (2003). Mehrsprachigkeitsdidaktik: Stand, Aufgaben, Entwicklungen im

berblick. inde: Neuner, G. undKoithan, U (2003). Schriftenreihe Deutschals
Fremdsprache. Tagungsdokumentation 2. Kassel University press GmbH

Ministerial Council on Education, (2003). A national framework for professional

standards for teaching. Australia: MCEETYA.

Neuner, G. (2003). Mehrsprachigkeitskonzept in Europa: Zur Bedeutung von

Sprachenpolitik und Fremdsprachenpdagogik. inde: Neuner, G. undKoithan,
U (2003). SchriftenreiheDeutschals Fremdsprache. Tagungsdokumentation 2.
kasselUniversitypressGmbH

Neuner, G. ve Hunfeld, H. (2007). Methoden des fremdsprachlichen Deutschunterrichts.

Eine Einfhrung. Fernstudieneinheit 4. Leingenscheidt.

Niemeier, S ve Urban, K (2010). Frhbeginn Englisch. Hintergrnde, Inhalte und

Methoden. Westermann Schroedel Diesterweg Schningh Winklers GmbH,
Braunschweig.

Rivkin, S.G.; Hanushek, E.A. ve Kain, J.F. (2005). Teachers, schools, and academic
achievement. Econometrica, 73, 2, pp. 417-458.

TDA [Teacher Development Agency], (2007). Professional standards for teachers in

England from September 2007.
(http://www.tda.gov.uk/teachers/professionalstandards.aspx)

The Teaching Council, (2009). Codes of professional conduct for teachers. Ireland.

World Bank (2005). Learning to teach in the knowledge society. Final Report. by Task
Manager Juan Manuel World Bank

International Journal of Language Academy

Volume 3/4 Winter 2015 p. 219/232