ABITURIYENTLAR UCHUN MALUMOTNOMA

UNLILAR TASNIFI
old qator orqa qator

i u yuqori tor

e o orta keng

a o quyi keng

A Old qator, quyi keng, lablanmagan

E Old qator, o`rta keng, lablanmagan
I Old qator, yuqori tor, lablanmagan
O Orqa qator, quyi keng, lablangan
U Orqa qator, yuqori tor, lablangan
O Orqa qator, o`rta keng, lablangan

UNLILAR TASNIFI
U, O, O unlilarini talaffuz qilganingizda lab oldinga qarab chochchayadi
A, E, I unli tovushlarini talaffuz qilganingizda lab oz holicha qoladi.
A unlisini talaffuz etganingizda ogiz katta ochiladi. Til gorizontal holda pastki jag ustida yotadi.
I, U unlilarini talaffuz etganingizda ogiz ozgina ochiladi, tilning ortasi esa yuqori tanglayga qarab kotariladi.
1) lablangan unlilar (u, o );
2) lablanmagan unlilar (e, a, i ).
Bu jihatdan o unlisi oraliq holatda qoladi.
Ogizning ochilish darajasi belgisiga kora esa uch darajaga bolinadi:
a) tor unlilar (til ortasining tanglayga tomon yuqori kotarilishi natijasida hosil boladi. Shuning uchun yuqori kotarilish
yoki yuqori tor ham deyiladi): u, i;
b) orta tor yoki orta keng unlilar: e, o ;
d) keng unlilar (quyi kotarilish yoki quyi tor): a, o.

KENG UNLILAR e, o, a, o
QISQA UNLILAR a, i, e
CHOZIQ UNLILAR u, o, o
 ABITURIYENTLAR UCHUN MALUMOTNOMA
UNDOSHLAR TASNIFI
Hosil bo`lish o`rniga ko`ra
1. LAB UNDOSHLARI 1. Lab-lab b, m, p
2. 2. Lab-tish v, f
3. 1. Til oldi d, j, l, n, r, s, t, z, sh, ch
4. TIL UNDOSHLARI 2. Til o`rta y
5. 3. Til orqa g, k, ng
6. 4. Chuqur til orqa q, g`, x
7. BOGIZ UNDOSHI h

Hosil bo`lish usuliga ko`ra

1. PORTLOVCHILAR b, d, g, k, p, q, t, m, n, ng, j
2. SIRGALUVCHILAR f, h, s, v, h, y, z, g`, sh, l, r j ()
3. QORISHIQLAR ch

Tovush paychalarining ishtirokiga ko`ra

(Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko`ra)
JARANGLI b d g j j v z g y l m n r ng - -
()
JARANGSIZ p t k ch sh f s x - - - - - - q h

Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko`ra

SONORLAR (OVOZDORLAR) m, n, l, r, y 1. Burun tovushlari m, n, ng
2. Yon tovush l
3. Titroq tovush r
SHOVQINLILAR Sonorlar (m, n, ng, l, r) dan boshqa barcha undoshlar

Tarkibiga ko`ra
SOF UNDOSHLAR ch dan boshqa barcha undoshlar
QORISHIQ UNDOSHLAR ch

1. Ovoz paychalari
Unli tovushlarning hosil bo`lishida muhim ahamiyatga ega nutq a`zolari 2. Til
3. Lab
1. Bo`g`iz bo`shlig`i
Undosh tovushlarning hosil bo`lishida muhim ahamiyatga ega nutq a`zolari 2. Og`iz bo`shlig`i
3. Til

Nutq tovushlarining fiziologik tomonida hosil bolish orni

hosil bolish usuli
Nutq tovushlarining akustik tomonida jarangli-jarangsizligi ANIQLANADI
sof yoki qorishiqligi

Tuzuvchi: Rustamjon ORINOV