Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
O sexo da conquista
Nos primeiros anos da conquista, colonos ibricos,
oficiais da Coroa e at o clero se apropriaram de terras
indgenas, submeteram a populao local a trabalhos
forados nas minas e a servios pessoais de vrios tipos,
empenharam-se em colonizar suas mentes e sujeitaram
mulheres indgenas a todas as maneiras de abuso sexual,
o que teve um enorme custo humano e social. Uma das
conseqncias disso foram os deslocamentos em massa e
o dramtico declnio da populao indgena, resultantes
Antecedentes metropolitanos
Misturas tnicas no eram novidade para os
colonizadores portugueses e espanhis. A descoberta do
Novo Mundo coincidiu com a queda da prevalncia
muulmana em Granada e com a converso compulsria
ou a expulso de judeus e muulmanos, processo que
arrematou a conquista crist e a unificao poltico-religiosa
da Espanha. Um sculo depois (1609-1614), os moriscos
(muulmanos convertidos) foram igualmente expulsos.
As inusitadas categorias scio-tnicas que surgiram
do encontro colonial entraram em contradio, no entanto,
com os ideais medievais metropolitanos de honrarias,
proeminncias e discriminaes sociais tpicas da vida
corporativa. A diferena cultural-moral dos indgenas
desafiou as certezas cosmolgicas e teolgicas dos
administradores das colnias, e os filhos misturados dos
colonos estabeleceram novos dilemas legais, polticos e
religiosos. Primeiro os colonizadores empregaram noes
culturais da metrpole para entender a realidade
americana. Com o tempo, aquela dinmica social sem
precedentes da sociedade colonial modificou noes
metropolitanas de nobreza, honra social e hierarquia, famlia
11
SCHWARTZ e Frank SALOMON, e moralidade sexual.11
1999.
35
ARDANAZ, 1977, p. 230-236. dramtico declnio das populaes indgenas.35 Na maioria
36
DUEAS VARGAS, 1996, p. 54.
37
Henry MCHOULAN, 1981, p. 58.
das vezes, porm, a mestiagem foi resultado
38
KONETZKE, 1962, III, 1, p. 185 e predominantemente de sexo casual ou unies extra-
107. A palavra casta, hoje conjugais de espanhis, que em geral no se viam muito
associada ao sistema de castas inclinados a se casar com ndias. Como diz um provrbio
indiano, foi introduzida no sul da colombiano: la palabra de mestizo se entiende de
sia como um conceito ibrico
referente a pessoas definidas ilegtimo (o termo mestio significa nascimento ilegtimo).36
pelo sangue. Na Amrica Embora os mestios derivassem de duas naes puras e
espanhola, casta primeiro castas, eles eram desdenhados, tornando-se tambm
indicava o contorno natural das progressivamente inelegveis para o sacerdcio e para o
desigualdades de poder e de
status entre os colonizadores
trabalho pblico honorrio.37 E na segunda metade do
espanhis, os ndios e os escravos sculo XVI eles perderam tambm seus direitos polticos, j
africanos. Mas com o tempo, a que sua lealdade era dividida entre seus pais, geralmente
casta se transformou num termo encomenderos, a quem deviam suceder no comando das
genrico referente ampla terras, e seus parentes ndios, cujas rebelies alguns
coorte das pessoas misturadas
(SCHWARTZ e SALOMON, 1999, p. mestios apoiavam ou mesmo lideravam.
444). O status poltico-cultural de escravos africanos na
39
KATZEW, 1996, p. 11-12. Katzew sociedade colonial tambm se define a partir de
cita o seguinte trecho da Idea precedentes da metrpole. Mas em contraste com o que
compendiosa del Reyno de
Nueva Espaa (1774), de Pedro
aconteceu com os ndios, a escravizao de africanos era
Alonso OCrouley: [...] las encarada como perfeitamente legtima. Os africanos
calidades y linajes de que estas trazidos ao Novo Mundo como escravos, e seus
castas se originan; son espaol, descendentes, eram vistos como genuinamente impuros e
indio y negro, sabido es que de infectados, por carregarem o peso da horrvel mancha
estas dos ltimas ninguna disputa
al espaol la dignidad y do vil nascimento como zambos, mulatos e outras castas
estimacin, ni alguna de las piores, com as quais homens da esfera intermediria ficam
dems quiere ceder a la del envergonhados de se misturar. 38 Enquanto o sangue
negro, que es la ms abatida y espanhol era tido como prevalente sobre o sangue ndio
despreciada [...] Si el compuesto
es nacido de espaol e indio sale
aps trs geraes de mestiagem, a mancha do sangue
la mancha al tercer grado, negro era considerada indelvel.39
porque se regula que de espaol Na Amrica espanhola colonial, o princpio de
e indio sale mestizo, de ste y limpieza de sangre identificava os escravos negros, e todos
espaol castizo, y de ste y aqueles suspeitos de descender deles, e os separava do
espaol sale ya espaol [...]
porque se encuentra que de resto da populao. Sangue negro significava sangue
espaol y negro nace el mulato, impuro, correspondente a uma contaminao indelvel
de ste y espaol morisco, de dos africanos que, de acordo com idias de Aristteles
ste y espaol tornatrs, de ste assumidas por europeus, eram inaceitveis na pulitia, ou
y espaol tenteenelaire, que es
lo mismo que mulato, y por esto
seja, na civilizao, porque eles descendiam dos africanos
se dice y con razn que el mulato negros brbaros da Guin. Uma fisionomia negra ou mulata
no sale del mixto, y antes bien era o sinal visvel dessa herana genealgica brbara em
como que se pierde la porcin termos culturais e morais.
de espaol y se liquida en Ainda que isso seja pouco conhecido, a escravido
carcter de negro, o poco menos
que es mulato. Por lo que foi parte da sociedade espanhola do sculo XVI,
respecta a la confeccin de especialmente na Andaluzia.40 Pensadores contempo-
negro e indio sucede lo mismo; rneos, polticos e a Igreja, em Portugal e na Espanha, no
de negro e indio, lobo: de ste e sentiram qualquer desconforto moral em relao
indio chino, de ste e indio
albarazado, y todos tiran a
escravizao de africanos negros, nenhum deles
mulato (KATZEW, 1996, p. 109). questionou a justificao aristotlica de sua escravido
40
Aurelia MARTN CASARES, 2000. natural, ao contrrio do que aconteceu com a escravido
Referncias bibliogrficas
ADORNO, Rolena, and BOSERUP, Ivan. New Studies of the
Autograph Manuscript of Felipe Guaman Poma de
Ayalas Nueva Crnica y Buen Gobierno. Copenhaguen:
Museum Tusculanum, 2003.
ARDANAZ, Daisy Rpodas. El matrimonio en Indias. Realidad
social y regulacin jurdica. Buenos Aires: Fundacin
para la Educacin, la Ciencia y la Cultura, 1977.
ARROM, Silvia M. The Women of Mexico City, 1790-1857.
Stanford: Stanford University Press, 1985.
BASTIDE, Roger. Dusky Venus, Black Apollo. Race. The
Journal of the Institute of Race Relations, v. 1, n. 1, 1959.
p. 10-19.
BOXER, Charles R. Race Relations in the Portuguese Colonial
Empire, 1415-1825. Oxford: Clarendon Press, 1963.
______. The Church Militant and Iberian Expansion, 1440-
1770. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1978.
CANNY, Nicholas, and PAGDEN, Anthony (eds.). Colonial
Identity in the Atlantic World, 1500-1800. Princeton:
Princeton University Press, 1987.
CARNEIRO, Maria Luiza Tucci. Preconceito racial: Portugal
e Brasil-Colnia. So Paulo: Brasiliense, 1988.
DUEAS VARGAS, Guiomar. Los hijos del pecado. Ilegitimidad
y vida familiar en la Santa F de Bogot Colonial.
Bogot: Universidad Nacional de Colombia. 1996.
FIELDHOUSE, David K. The Colonial Empires. A Comparative
Survey from the Eighteenth Century. London: The
Macmillann Press Ltd. 1982 (2nd English edition; 1st
German edition, 1965).