Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
1
2 1 BIOGRAFIA
Averris
Inuncias Duas das maiores inuncias sobre o pensamento de
Toms de Aquino representadas na "Escola de Atenas",
de Rafael.
2.2 Epistemologia
Toms de Aquino
2.3 tica
Toms deniu as quatro virtudes cardinais como sendo armado na prpria passagem, viz., os sacerdcio levita e
prudncia, temperana, justia e coragem (ou forta- o sacerdcio de Cristo. Portanto, a lei divina tem tambm
leza). Segundo ele, elas so naturais, reveladas na na- duas facetas, a Antiga Lei e a Nova Lei" [77] .
tureza e inerentes a todos. H, porm, trs virtudes teo- Aquino se refere aos animais como estpidos e que a or-
lgicas: f, esperana e caridade. Estas, por outro lado, dem natural declarou que eles foram criados para uso hu-
so algo sobrenaturais e distintas das demais em seu ob- mano. Ele negava que os homens tinham qualquer dever
jeto: Deus. Segundo o prprio Aquino: de caridade para com os animais por no serem eles pes-
Avanando o raciocnio, Toms distingue quatro tipos soas. Se no fosse assim, seria ilegal utiliz-los como
de lei que governam os atos humanos: eterna, natural, fonte de alimento. Porm, este racional no dava aos ho-
humana e divina. Lei eterna o decreto divino que mens permisso para serem cruis com eles, pois hbitos
governa toda criao, a lei que a Razo Suprema e cruis podem transbordar para o nosso tratamento dos se-
no pode ser compreendida seno como algo imutvel res humanos [78][79] .
e eterno [70] . Lei natural a participao humana Ainda tratando de tica e justia, Aquino deu grandes
na lei eterna descoberta pela razo[71] e baseada nos contribuies para o pensamento econmico medieval.
"princpios primeiros": "...este o primeiro preceito da Ele tratou do conceito de preo justo, normalmente o
lei, que o bem deve ser feito e promovido e o mal, evi- preo de mercado ou o regulamentado e suciente para
tado. Todos os demais preceitos da lei natural se baseiam cobrir o custo de produo do vendedor. Ele argumentava
neste... [72] . Se a lei natural contm vrios preceitos ou que era imoral para os vendedores aumentarem os preos
apenas este, o prprio Aquino esclarece: todas as incli- simplesmente por que os compradores estavam em algum
naes de quaisquer partes da natureza humana, como por momento precisando demais do produto[80][81] .
exemplo as partes concupiscentes e irascveis, na medida
em que so governadas pela razo, pertencem lei natural
e se reduzem ao primeiro preceito, como armando acima:
pois os preceitos da lei natural so muitos em si prprios, 3 Teologia
mas so todos baseados numa fundao comum [73] .
Toms via a teologia (a doutrina sagrada) como uma
O desejo de viver e procriar so considerados por To-
cincia[49] cuja matria-prima eram as Escrituras e a
ms entre os valores bsicos (naturais) do homem, sobre
tradio da Igreja Catlica. Estas fontes, por sua vez, se-
os quais todos os demais valores humanos esto basea-
riam, segundo ele, produtos da auto-revelao de Deus
dos. De acordo com Toms, todas as tendncias huma-
a indivduos ou grupos de indivduos atravs da histria.
nas esto aparelhadas o bem real humano. E no caso
Finalmente, f e razo, distintas e relacionadas, seriam
destes dois desejos, a natureza humana em questo o
as duas ferramentas primrias para processar os dados
matrimnio, o presente completo de uma pessoa a ou-
teolgicos. Ele acreditava que ambas eram necessrias-
tra que assegura uma famlia s crianas e um futuro
ou, melhor, que a conuncia de ambas era necess-
humanidade[74] . Para os cristos, Toms denia que o
ria - para obter-se o verdadeiro conhecimento de Deus.
amor era desejar o 'bem' de outro [75] .
Em suas obras, Aquino mesclou a losoa grega com a
Sobre a lei humana, Aquino conclui "...que, assim como doutrina crist ao sugerir que o pensamento racional e
no caso da razo especulativa, na qual tiramos concluses o estudo da natureza, como a revelao, so meios vli-
em vrias cincias a partir de princpios no demonstr- dos de entender as verdades pertinentes a Deus. Segundo
veis e naturalmente conhecidos, concluses estas no co- Aquino, Deus se revela atravs da natureza e, portanto,
municadas a ns pela natureza, mas adquiridas pelos es- estud-la estudar Deus. O objetivo nal da teologia,
foros da razo, assim tambm com os preceitos da lei para Toms, era utilizar a razo para perceber a verdade
natural, pois a partir de princpios gerais e indemonstr- sobre Deus e experimentar a salvao atravs desta ver-
veis, a razo humana precisa avanar para uma determi- dade.
nao mais precisa de certos assuntos. Estas determina-
es particulares, criadas pela razo humana, so chama-
das de leis humanas desde que as outras condies essen- 3.1 Revelao
ciais da lei sejam observadas..., ou seja, a lei humana
a lei positiva, a lei natural aplicada pelos governos s Aquino acreditava que a verdade conhecida pela razo
sociedades[76] . (revelao natural) e pela f (revelao sobrenatural).
Esta tem sua origem na inspirao pelo Esprito Santo e
Leis naturais e humanas no so adequadas sozinhas. A
est disponvel atravs do ensinamento dos profetas, reu-
necessidade humana de que seu comportamento seja di-
nidos nas Escrituras e transmitidos pelo magisterium, co-
rigido fez necessria a existncia da lei divina, que
letivamente chamado de "tradio". J a revelao na-
a lei especicamente revelada nas Escrituras. Segundo
tural a verdade disponvel a todos atravs da natureza
Aquino, O apstolo diz: Pois mudado que seja o sacer-
humana e dos poderes da razo, por exemplo aplicando
dcio, necessrio que se faa tambm mudana da Lei.
mtodos racionais para perceber a existncia de Deus.
(Hebreus 7:12) Mas o sacerdcio tem duas facetas, como
Assim, apesar de se poder deduzir a existncia e os atri-
3.4 Natureza de Deus 9
butos de Deus atravs da razo, certas especicidades s Santo Agostinho concordava fortemente com o senso co-
podem ser conhecidas atravs da revelao especial de mum de sua poca, de que os cristos deveriam ser pa-
Deus em Jesus Cristo. Os principais componentes teol- cistas losocamente, mas que deviam utilizar a fora
gicos do cristianismo, como a Trindade e a Encarnao, como meio de preservar a paz no longo prazo. Ele argu-
so revelados nos ensinamentos da Igreja e nas Escrituras;
mentou muitas vezes que o pacismo no era contrrio
no podem, portanto, ser deduzidos pela razo humana. defesa dos inocentes ou auto-defesa, por exemplo. Re-
sumidamente, Agostinho acreditava que, para a preser-
vao da paz no longo prazo, o uso justicado da fora
3.2 Criao poderia ser necessrio[84] , mas estabelecia limites para
isso, exigindo, por exemplo, que as guerras com esta -
Ver artigo principal: Narrativa da criao no Gnesis nalidade deveriam ser defensivas e ter a restaurao da
[85]
Como catlico, Aquino acreditava que Deus o criador paz (e no a conquista de vantagens) como objetivo .
Aquino, sculos depois, aproveitou-se da autoridade dos
argumentos de Agostinho quando tentou denir as con-
dies para que uma guerra fosse considerada justa[86] ,
resumidos na Suma":
Resumindo, Cristo tinha um 'corpo real' da mesma natu- 3.8 Vida depois da morte e ressurreio
reza que o nosso, uma 'verdadeira alma racional' e, alm
disso, a 'divindade perfeita'" [100] :
Ecoando Atansio de Alexandria, Aquino armou que O
Unignito Filho de Deus...assumiu nossa natureza para
que, feito homem, pudesse fazer dos homens deuses [102] .
Alguma compreenso sobre o estado psicolgico de To-
ms de Aquino fundamental para compreender suas
crenas sobre a vida aps a morte e a ressurreio. Se-
3.6 Objetivo da vida humana guindo a doutrina da Igreja, ele aceita que a alma conti-
nue existindo depois da morte do corpo. Como ele aceita
Aquino identicou que a razo da existncia humana seria tambm que ela a forma do corpo, Aquino defende que
a unio e amizade eterna com Deus, um objetivo alcan- o ser humano, assim como todas as coisas materiais,
ado atravs da viso beatca, na qual uma pessoa ex- um composto de forma e matria, uma verso do
perimenta a felicidade perfeita e sem m ao presenciar a hilemorsmo aristotlico. A forma substancial (a alma
essncia de Deus. Ela ocorre depois da morte como pre- humana) congura (dene) a matria-prima (o corpo) e
sente de Deus aos que na vida experimentaram a salvao assim que um composto material se enquadra numa de-
e a redeno atravs de Cristo[103] . terminada espcie; no caso dos homens, a do animal
racional[107] . Portanto, o ser humano seria um composto
O objetivo da unio com Deus tem implicaes para a de forma-matria organizado para ser um animal racio-
vida das pessoas na terra. Segundo Toms, a vontade dos nal. A matria no pode existir sem ser congurado por
indivduos deve ser dirigida s coisas corretas, como cari- uma forma, mas esta pode existir sem a matria, o que
dade, paz e santidade. Ele via nesta orientao como um abre espao para a crena da separao da alma do corpo.
caminho para a felicidade e estruturou suas ideias sobre a Aquino arma que a alma coexiste nos mundos material
vida moral volta desta crena. A relao entre a vontade e espiritual e, portanto, tem algumas caratersticas mate-
e o objetivo da vida antecedente na natureza por que a riais e outras imateriais (como o acesso aos universais).
retido da vontade consiste em ser obedientemente dirigida
ao objetivo nal [a viso beatca]". Os que buscam ver- Finalmente, Aquino rejeitava a ideia de que a ressurreio
dadeiramente entender e ver Deus iro necessariamente necessite de alguma forma de dualismo (entre corpo e
amar o que Ele ama, um amor que requer moralidade e alma como distintos), defendendo que alma (parte do
aparece nas escolhas cotidianas dos homens[103] . composto forma-matria) persistia depois da morte e
corrupo do corpo, sendo capaz de existncia autnoma
no perodo entre a morte e a ressurreio. Ele sabe que os
seres humanos so essencialmente fsicos, mas que esta
sicalidade tem um esprito capaz de retornar a Deus
3.7 Tratamento dispensado aos herticos depois da vida[108] . Para ele, as recompensas e punies
da vida depois da morte no so apenas espirituais. Por
Aquino era um dominicano, ou seja, um membro da isso, a ressurreio uma parte importante de sua loso-
Ordem dos Pregadores (Ordo Praedicatorum) cujo ob- a sobre a alma. O homem realizado e completo no
jetivo inicial era a converso dos albigenses e de outras corpo fsico e, portanto, a vida eterna deve contar com
faces heterodoxas de forma pacca num primeiro mo- almas materializadas em corpos ressuscitados. Alm da
mento, mas que logo degeneraria na violenta Cruzada Al- recompensa espiritual, os homens podem ento esperar o
bigense. Na Suma Teolgica, escreveu: gozo de bnos materiais e fsicas[108] .
Roubo simples, falsicao, fraude e outros crimes simi- Aquino arma claramente sua posio sobre a ressurrei-
lares eram tambm ofensas passveis de morte na poca; o e a utiliza para defender sua losoa da justia: a pro-
o ponto de Aquino que a gravidade da heresia, que trata messa da ressurreio compensa os cristos que sofreram
no apenas de bens materiais, mas tambm dos espiritu- neste mundo atravs de uma unio celeste com o divino.
ais de outros, pelo menos to grave quanto falsicao. Em suas palavras, se no h ressurreio dos mortos, se-
A sugesto dele exige, porm, que os herticos sejam en- gue que no h nada de bom para os seres humanos fora
tregues a um tribunal secular ao invs da autoridade desta vida [109] . Assim, a esperana da ressurreio seria
magisterial. Alm disso, a ideia de que os herticos me- responsvel pelo mpeto para as pessoas na terra abrirem
recem a morte est relacionada teologia de Aquino, se- mo de prazeres nesta vida; aqueles que se prepararam
gundo a qual os pecadores no tem um direito intrnseco para a vida depois da morte, moral e intelectualmente,
vida, pois o pagamento do pecado a morte; mas o pre- recebero recompensas ainda maiores pela graa divina.
sente grtis de Deus a vida eterna em Cristo Jesus, nosso Aquino insiste que a beatitude ser conferida por mrito
Senhor [105] ). Seja como for, seu ponto claro: herti- e ir tornar as pessoas mais capazes de conceber o divino.
cos devem ser executados pelo estado. Ele elabora ainda Na mesma linha, a punio tambm est diretamente re-
mais o tema no artigo seguinte quando diz: lacionada com esta preparao e as aes na terra[109] .
12 4 OBRAS
Responsiones.
Commentaria (Comentrios)
In Aristotelem;
In neoplatonicos;
In Boethium.
In Vetus Testamentum;
Commentaria cursoria;
In Novum Testamentum;
Catena aurea;
In epistolas S. Pauli.
Quaestiones de quolibet.
Opera dubia authenticitate (Autoria duvidosa)
5 Controvrsias e inuncia
5.1 Levitao
de janeiro, a data da translao de suas relquias para a introduo dos conceitos pagos de Aristteles e
Toulouse[118][119] . Averris no cristianismo por Aquino de aceitao
controversa.
5.4 Inuncia moderna A viso de Aquino sobre Deus como causa primeira,
em acordo com sua quinque viae, depende da su-
Muitos estudiosos da tica, dentro e fora da Igreja Cat- posta impossibilidade de uma srie no ter um pri-
lica (notavelmente Philippa Foot e Alasdair MacIntyre), meiro termo. Todo matemtico sabe que no existe
comentaram em tempos recentes sobre a possibilidade esta impossibilidade; a srie de inteiros negativos, que
de utilizar a tica de virtude de Aquino como meio de termina em 1, uma ocorrncia do contrrio [123] .
evitar o utilitarismo ou a deontologia de Kant (o senso
As armaes sobre a essncia e a existncia de
do dever). Pelas obras de lsofos do sculo XX como
Deus so fruto da lgica aristotlica e se baseiam
Elizabeth Anscombe (especialmente no livro Intention),
em alguma forma de confuso sinttica, sem a
o princpio do duplo efeito de Aquino e sua teoria da ati-
qual muito da argumentao sobre Deus perderia sua
vidade intencional tem sido muito inuentes.
plausibilidade [123] .
O neurocientista cognitivo Walter Freeman armou que
o tomismo o sistema losco sobre a cognio que
mais compatvel com a neurodinmica num artigo de 6 Ver tambm
2008 no peridico Mind and Matter intitulado Nonli-
near Brain Dynamics and Intention According to Aquinas Adoro te devote
(Dinmica e Inteno Cerebral No-lineares Segundo
Aquino). Aquinas Institute
As teorias estticas de Aquino, especialmente seu con- Lauda Sion
ceito de claritas, inuenciaram profundamente a obra
do autor modernista James Joyce, que costumava dizer Pange Lingua Gloriosi Corporis Mysterium
que Aquino estava atrs apenas de Aristteles entre os
Sacris solemniis
lsofos ocidentais. Ele fez referncias ao pensamento
de Aquino atravs da Elementa philosophiae ad mentem Verbum Supernum Prodiens
D. Thomae Aquinatis doctoris angelici (1898), de Gi-
rolamo Maria Mancini, professor de teologia no famoso
Tomistas
Collegium Divi Thomae de Urbe[120] , como, por exemplo,
em "Portrait of the Artist as a Young Man" [121] .
Alasdair MacIntyre
As obras do semitico italiano Umberto Eco tambm
foram inuenciadas pela esttica de Aquino, principal- tienne Gilson
mente no ensaio que ele escreveu sobre Toms de Aquino
G. E. M. Anscombe
publicada em 1956 e republicada, revisada, em 1988.
Brian Davies
5.4.1 Crtica de Bertrand Russell Jacques Maritain
Esta crtica pode ser ilustrada com alguns dos exemplos James V. Schall
(todos com base no raciocnio de Russell):
Josef Pieper
esta a opinio e viso de todos, tanto que, atu- [25] Davies, The Thought, p. 5.
almente, na Universidade de Paris, chamam-no
[26] Aquinas, Thomas; Richard J. Regan, Brian Davies (2003).
de 'Doctor Communis por causa da extraordi-
On Evil. [S.l.]: Oxford University Press US. p. 5. ISBN
nria clareza de sua doutrina[126] . 0-19-509183-3
[1] Saint Thomas Aquinas (em ingls). Saints SPQN [29] Stump, Aquinas, p. xvii.
[2] Conway, John Placid, O.P., Father (1911). Saint Thomas [30] Davies, Aquinas: An Introduction, p. 4.
Aquinas. London: [s.n.] [31] Healy, Theologian, p. 4.
[3] Rev. Vaughan, Roger Bede (1871). The Life and Labours [32] Fr. Thome de Aquino iniungimus in remissionem peccato-
of St. Thomas of Aquin: Vol.I. London: [s.n.] rum quod teneat studium Rome, et volumus quod fratribus
qui stant secum ad studendum provideatur in necessariis
[4] Veja Pio XI, Studiorum Ducem 11 (29 June 1923), AAS,
vestimentis a conventibus de quorum predicatione traxerunt
XV (non modo Angelicum, sed etiam Communem seu Uni-
originem. Si autem illi studentes inventi fuerint negligentes
versalem Ecclesiae Doctorem)
in studio, damus potestatem fr. Thome quod ad conven-
[5] John O'Callaghan, Saint Thomas Aquinas, Stanford Ency- tus suos possit eos remittere (Acta Capitulorum Provincia-
clopedia of Philosophy, 19/03/2014, (em ingls) lium, Provinciae Romanae Ordinis Praedicatorum, 1265,
n. 12)
[6] Saint Thomas Aquinas (em ingls). Enciclopdia Bri-
tnica [33] Compendium Historiae Ordinis Praedicatorum, A.M.
Walz, Herder 1930, 214
[7] Cdigo do Direito Cannico, Can. 252, 3
[34] Marian Michle Mulchahey, First the bow is bent
[8] Bento XV Encclica Fausto appetente die 29 de junho de in study": Dominican education before 1350, 1998,
1921, AAS 13 (1921), 332; Pius XI Encyclical Studio- Accessed 6-30-2011 p. 278-279
rum Ducem 11, 29 June 1923, AAS 15 (1923), cf. AAS
17 (1925) 574; Paulo VI, 7 de maro de 1964 AAS 56 [35] Ptolomaei Lucensis historia ecclesiastica nova, xxii, c. 24,
(1964), 302 (Bouscaren, vol. VI, pp. 78688). in In Gregoroviuss History of the City of Rome In the
Middle Ages, Vol V, part II, 617, note 2.
[9] Jean-Pierre Torrell, Saint Thomas Aquinas: The Person
And His Work, CUA press, 2005, p. 3. Google Book [36] Summa Theologiae, I, 1, prooemium
[15] Grabmann, Martin. Virgil Michel, trans. Thomas Aqui- [40] Marian Michle Mulchahey, First the bow is bent in
nas: His Personality and Thought. (Kessinger Publishing, study": Dominican education before 1350, 1998, p. 323.
2006), pp. 2.
[41] Stump, Aquinas, pp. 1011.
[16] Hampden, The Life, pp. 2122.
[42] Stump, Aquinas, p. 11.
[17] Collison, Diane, and Kathryn Plant. Fifty Major Philo-
sophers. 2nd ed. New York: Routledge, 2006. [43] Aquinas, Reader, pp. 911.
[18] Hampden, The Life, p. 23. [44] McInerney, Against the Averroists, p. 10.
[23] Healy, Theologian, p. 2. [48] McBride, William Leon (1997). The Development and
Meaning of Twentieth-century Existentialism. [S.l.]: Tay-
[24] Stump, Aquinas, p. xvi. lor and Francis. p. 131. ISBN 0-8153-2491-X
16 8 REFERNCIAS
[49] McInerny, Ralph and John O'Callaghan, "Saint Thomas [74] Aquinas, Thomas. IV In Sententiae. d. 27 q. 1 a.1.
Aquinas", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall Summa. Consultado em 21 de setembro de 2011
2008 Edition), Edward N. Zalta (ed.)
[75] St. Thomas Aquinas, STh I-II, 26, 4, corp. art. Newad-
[50] Nichols, Discovering Aquinas, p. 18. vent.org. Consultado em 30 de outubro de 2010
[59] Histria da Filosoa. Consultado em 19 de ju- [82] Toms de Aquino, Summa Theologica, On the Work of
nho de 2017</ref:<ref>{{citar web| ttulo = So To- the Sixth Day, Reply to Objection 5, Fathers of the English
ms de Aquino| url = https://www.todamateria.com.br/ Dominican Province
sao-tomas-de-aquino/%7C acessodata=19 de junho de
2017 [83] Toms de Aquino, Physica, Book 2, Lecture 14, Fathers of
the English Dominican Province
[60] Faitanin, Paulo. A Filosoa Tomista. [S.l.: s.n.] Consul-
tado em 19 de junho de 2017 [84] St. Augustine of Hippo, Crusades-Encyclopedia
[61] Catequese do Papa: So Toms de Aquino, o Doutor [85] Saint Augustine and the Theory of Just War
Anglico". Consultado em 19 de junho de 2017
[86] The Just War
[62] Blog Archive " Saint Thomas Aquinas.
Saints.SQPN.com. 22 de outubro de 1974. Con- [87] Justo L. Gonzalez (1984). The Story of Christianity. [S.l.]:
sultado em 17 de janeiro de 2010 HarperSanFrancisco
[65] Summa, Q55a1. Ccel.org. Consultado em 2 de feve- [90] Summa of Theology I, q.2, The Five Ways Philosophers
reiro de 2012 Have Proven Gods Existence
[67] Summa Theologica, First Part of the Second Part, Ques- [92] Kreeft, pp. 8687.
tion 94 Reply Obj. 2
[93] Ver Actus Essendi. Ver tambm Actus Essendi Electronic
[68] Summa Question 94, A.3 Journal.
[69] Summa, Q62a2. Ccel.org. Consultado em 2 de feve- [94] Kreeft, pp. 9799.
reiro de 2012
[95] Kreeft, p. 105.
[70] Aquino, Summa Theologica q91 a1
[96] Kreeft, pp. 111112.
[71] Pojman, Louis (1995). Ethics: Discovering Right and
Wrong. Belmont, CA: Wadsworth Publishing Company. [97] Aquino, pp. 228229.
ISBN 0-534-56138-1
[98] Summa, III, Q.50, art.1. Newadvent.org. Consultado
[72] Summa, Q94a2. Ccel.org. Consultado em 2 de feve- em 17 de janeiro de 2010
reiro de 2012
[99] Aquino, pp. 231239.
[73] Summa Theologica, Question 94, Second Article Reply
Obj.2 [100] Aquinas, pp. 241, 245249
17
[101] http://www.newadvent.org/summa/4002.htm#article4 [122] (Russell 1967, p. 463) Uma Histria da Filosoa Oci-
dental, Ch. 34, St. Thomas Aquinas, Allen & Unwin,
[102] Weigel, George (2001). The Truth of Catholicism. New London; Simon & Schuster, New York 1946, 484-.
York City: Harper Collins. p. 9. ISBN 0-06-621330-4
[123] (Russell 1967, p. 462)
[103] Kreeft, p. 383.
[124] Supplementum Terti Partis
[104] Summa, IIII, Q.11, art.3.
[125] veja Walz, Xenia Thomistica, III, p. 164 n. 4
[105] Romans 6:23, ASV. Biblegateway.com. Consultado
em 17 de janeiro de 2010 [126] Tolomeo da Lucca, Historia Eccles. xxiii, c. 9.
[107] Stump, Eleanore (2003). Aquinas, (in the series The Argu- 9 Bibliograa
ments of the Philosophers). London and New York: Rou-
tledge. p. 194 Este artigo se utiliza de informaes da Scha-
Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, de
[108] Stump, Eleanore (2003). Aquinas, (in the series The Argu- 1914, que est em domnio pblico.
ments of the Philosophers). London and New York: Rou-
tledge. p. 192 Este artigo incorpora texto da Encyclopdia Britan-
nica (11 edio), publicao em domnio pblico.
[109] Stump, Eleanore (2003). Aquinas, (in the series The Argu-
ments of the Philosophers). London and New York: Rou- Editio Critica. Editio Leonina: Sancti Thomae Aqui-
tledge. pp. 461, 473
natis doctoris angelici Opera omnia iussu Leonis XIII.
[110] G. K. Chesterton em Essay on St. Thomas Aquinas, pu- P.M. edita, cura et studio fratrum praedicatorum,
blicada em "The Spectator" em 27 de fevereiro de 1932. Roma 1882-
[111] Grant, Edward (1996). The Foundations of Modern Sci- ALARCN, E.; FAITANIN, P. et alii. Biblio-
ence in the Middle Ages: Their Religious, Institutional, and graphia Thomistica. Doctor Angelicus, 6 (2006),
Intellectual Contexts. [S.l.]: Cambridge University Press. 301-401.
pp. 8182. ISBN 0-521-56762-9
ALARCN, E.; FAITANIN, P. Atualidade do to-
[112] Kung, Christian Thinkers , pp. 112114. mismo. Rio de Janeiro: Stimo Selo, 2008. ISBN
978-85-99255-07-0.
[113] Parad. x. 99. Divinecomedy.org. Consultado em 17
de janeiro de 2010 CARVALHO, Jos Vidigal de. So Toms
de Aquino, um lsofo admirvel. Disponvel
[114] Purg. xx. 69. Divinecomedy.org. Consultado em 17
em: <http://www.consciencia.org/aquinovidigal.
de janeiro de 2010
shtml>. Acesso em: 9 maio 2009.
[115] Aquinas, Thomas, Encyclopdia Britannica (1911), pg.
250. CHESTERTON, G.K.. Santo Toms de Aquino.
Braga: Livr. Cruz, 1957.
[116] Brian Mullady, O.P. (2006). The Angelic Doctor Tho-
mas Aquinas. Consultado em 11 de junho de 2011 Davies, Brian (2004). Aquinas: An Introduction.
[S.l.]: Continuum International Publishing Group.
[117] Hampden, The Life, p. 54. ISBN 0-8264-7095-5
[118] Calendarium Romanum (Libreria Editrice Vaticana 1969, Hampden, Renn Dickson (1848). The Life of Tho-
p. 86 mas Aquinas: A Dissertation of the Scholastic Phi-
losophy of the Middle Ages. The Encyclopaedia
[119] Liturgy of the Hours Volume III, Proper of Saints, 28 Ja-
nuary.
Metropolitana. London: John J. Grin & Co.
[120] The Irish Ecclesiastical Record, Vol V, Year 32, No. 378,
MARTINS FILHO, Ives Gandra. Manual esque-
June, 1899, p. 570 mtico de Histria da Filosoa. So Paulo: LTr,
1997. ISBN 85-7322-302-2.
[121] A Portrait of the Artist as a Young Man, James Joyce,
Wordsworth 1992 edition, Introduction and Notes by Jac- Scha, Philip (1953). Thomas Aquinas. The
queline Belanger, 2001, p. 136, note 309: "Synopsis Phi- New Scha-Herzog Encyclopedia of Religious Kno-
losophiae ad mentem D. Thomae This appears to be a re- wledge. Grand Rapids, MI: Baker Book House. pp.
ference to Elementa Philosophiae ad mentem D. Thomae 422423
Aquinatis, a selection of Thomas Aquinass writings edi-
ted and published by G. M. Mancini in 1898. (G)" Ac- Stump, Eleonore (2003). Aquinas. [S.l.]: Rou-
cessed 3-6-2013 tledge. ISBN 0415029600
18 10 LIGAES EXTERNAS
BITTAR, B. C. Eduardo; ALMEIDA, Assis Gui- McInerny, Ralph M. (1993). Aquinas Against the
lherme. Curso de Filosoa do Direito. Atlas, 9 Averroists: On There Being Only One Intellect. [S.l.]:
(2011), 253-265. Purdue University Press. ISBN 1-55753-029-7
A tica em Santo Toms de Aquino Disponvel em: Nichols, Aidan (2003). Discovering Aquinas: An In-
<http://oficinadeargumentacao.wordpress.com/ troduction to His Life, Work, and Inuence. [S.l.]:
2008/10/01/a-etica-em-santo-tomas-de-aquino/>. Wm. B. Eerdmans. ISBN 0-8028-0514-0
Acesso em: 8 junho 2013 Russell, Bertrand (1967), A History of Western Phi-
Faitanin, Paulo (2008). A Sabedoria do Amor: ini- losophy, ISBN 0-67120158-1, Simon & Schuster
ciao losoa de Santo Toms de Aquino [Loves Scha, Philip (1953). Thomas Aqui-
philosophy: initiation to Saint Thomas Aquinas phi- nas. The New Scha-Herzog Encyclope-
losophy]. [S.l.]: Instituto Aquinate. ISSN 1982- dia of Religious Knowledge. 126. Grand
8845 Rapids, MI: Baker Book House. pp.
42223. Bibcode:1930Natur.126..951G.
(2008). O Ofcio do Sbio: o modo de estu-
doi:10.1038/126951c0
dar e ensinar segundo Santo Toms de Aquino [The
wises profession: the way of studying & learning af- Stump, Eleonore (2003). Aquinas. [S.l.]: Rou-
ter Saint Thomas Aquinas]. [S.l.]: Instituto Aqui- tledge. ISBN 0-415-02960-0
nate. ISSN 1982-8845
Atribuio
Aquinas, Thomas (2000). Mary T. Clark, ed. An
Aquinas Reader: Selections from the Writings of Copleston, Frederick (1991). Aquinas: An Intro-
Thomas Aquinas. [S.l.]: Fordham University Press. duction to the Life and Work of the Great Medie-
ISBN 0-8232-2029-X val Thinker. [S.l.]: Penguin Books. ISBN 0-14-
(2002). Aquinass Shorter Summa. Man- 013674-6
chester, NH: Sophia Institute Press. ISBN 1- Paterson, Craig & Matthew S. Pugh (eds.), Analy-
928832-43-1 tical Thomism: Traditions in Dialogue. Ashgate,
2006. Introduction to Thomism
Davies, Brian (1993). The Thought of Thomas
Aquinas. [S.l.]: Oxford University Press. ISBN 0- Schmitz, Kenneth (2007). St. Thomas Aquinas
19-826753-3 (audiobook). Ashland, OR; Boulder, CO: Kno-
wledge Products; Blackstone Audiobooks; NetLi-
(2004). Aquinas: An Introduction. [S.l.]: brary. ISBN 0-7861-6932-X. OCLC 78235338
Continuum. ISBN 0-8264-7095-5
Strathern, Paul (1998). Thomas Aquinas in 90 Mi-
Davies, Brian; Stump, Eleonore. The Oxford Hand- nutes. Chicago: I.R. Dee. 90 p. ISBN 1-56663-
book of Aquinas. Oxford: Oxford University Press, 194-7
2014.
Torrell, Jean-Pierre (2005). Saint Thomas Aquinas
Geisler, Norman, ed. (1999). Baker Encyclopedia Rev. ed. Washington DC: Catholic University of
of Christian Apologetics. Grand Rapids, MI: Baker America Press. ISBN 978-0-8132-1423-8. OCLC
Academic 456104266
Gordon, Barry (2009) [1987], Aquinas, St Tho- Wallace, William A (1970). Thomas Aquinas,
mas, The New Palgrave: A Dictionary of Econo- Saint. In: Gillispie, Charles. Dictionary of Scienti-
mics, 1. c Biography. 1. New York: Scribner & American
Council of Learned Societies. pp. 196200. ISBN
Hampden, Renn Dickson (1848). Encyclopaedia 978-0-684-10114-9
Metropolitana. London: John J. Grin & Co.
Weisheipl, James (1974). Friar Thomas D'Aquino:
|contribuio= ignorado (ajuda)
his life, thought, and work 1st ed. Garden City, NY:
Healy, Nicholas M. (2003). Thomas Aquinas: The- Doubleday. ISBN 978-0-385-01299-7
ologian of the Christian Life. [S.l.]: Ashgate. ISBN
0-7546-1472-7
10 Ligaes externas
Kreeft, Peter (1990). Summa of the Summa. [S.l.]:
Ignatius Press. ISBN 0-89870-300-X
"St. Thomas Aquinas" na edio de 1913 da
Kung, Hans (1994). Great Christian Thinkers. New Enciclopdia Catlica (em ingls)., uma publicao
York: Continuum Books. ISBN 0-8264-0848-6 agora em domnio pblico
19
11.2 Imagens
Ficheiro:046CupolaSPietro.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5a/046CupolaSPietro.jpg Licena: CC BY-
SA 3.0 Contribuidores: Obra do prprio Artista original: MarkusMark
Ficheiro:6220_-_Milano_-_Sant'Eustorgio_-_Museo_-_Foto_Giovanni_Dall'Orto_1-Mar-2007.jpg Fonte: https:
//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/90/6220_-_Milano_-_Sant%27Eustorgio_-_Museo_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_
1-Mar-2007.jpg Licena: Attribution Contribuidores: Self-published work by G.dallorto Artista original: G.dallorto
Ficheiro:Angelico,_san_tommaso_d'aquino_alla_fondazione_cini.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/
commons/1/1b/Angelico%2C_san_tommaso_d%27aquino_alla_fondazione_cini.jpg Licena: Public domain Contribuidores:
Web Gallery of Art: <a href='http://www.wga.hu/art/a/angelico/07/panel6.jpg' data-x-rel='nofollow'><img alt='Inkscape.svg'
src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Inkscape.svg/20px-Inkscape.svg.png' width='20' height='20'
srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Inkscape.svg/30px-Inkscape.svg.png 1.5x, https://upload.
wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Inkscape.svg/40px-Inkscape.svg.png 2x' data-le-width='60' data-le-height='60'
/></a> Image <a href='http://www.wga.hu/html/a/angelico/07/panel6.html' data-x-rel='nofollow'><img alt='Information icon.svg'
src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/20px-Information_icon.svg.png' width='20'
height='20' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/30px-Information_icon.svg.png
1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/40px-Information_icon.svg.png 2x' data-le-
width='620' data-le-height='620' /></a> Info about artwork Artista original: Fra Angelico
Ficheiro:Aquino_2012_by-RaBoe_02.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d7/Aquino_2012_by-RaBoe_
02.jpg Licena: CC BY-SA 3.0 de Contribuidores: Obra do prprio Artista original: Ra Boe / Wikipedia
Ficheiro:Aristotle_by_Raphael.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9d/Aristotle_by_Raphael.jpg Licena:
Public domain Contribuidores: From English Wikipedia: en:Image:Aristotle_by_Raphael.jpeg
Artista original: Rafael Sanzio
Ficheiro:Averroes_closeup.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/66/Averroes_closeup.jpg Licena: Public
domain Contribuidores: Desconhecido Artista original: Rafael Sanzio
Ficheiro:Benozzo_Gozzoli_004a.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/05/Benozzo_Gozzoli_004a.jpg Li-
cena: Public domain Contribuidores: The Yorck Project: 10.000 Meisterwerke der Malerei. DVD-ROM, 2002. ISBN 3936122202.
Distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. Artista original: Benozzo Gozzoli
Ficheiro:Boschsevendeadlysins.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Boschsevendeadlysins.jpg Licena:
Public domain Contribuidores: The Seven Deadly Sins and the Four Last Things, painting by Hieronymus Bosch Artista original:
Hieronymus Bosch
Ficheiro:Christian_cross.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/87/Christian_cross.svg Licena: Public do-
main Contribuidores: Obra do prprio Artista original: Boris23 (Discusso contribs)
Ficheiro:Christianity_symbols.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/81/Christianity_symbols.svg Licena:
CC BY 3.0 Contribuidores: Obra do prprio Artista original: Gerbilo
Ficheiro:Commons-logo.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Licena: Public domain
Contribuidores: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to be
slightly warped.) Artista original: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version,
created by Reidab.
Ficheiro:Crystal_Clear_app_Login_Manager.png Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ca/Crystal_Clear_app_
Login_Manager.png Licena: LGPL Contribuidores: All Crystal Clear icons were posted by the author as LGPL on kde-look; Artista
original: Everaldo Coelho and YellowIcon;
Ficheiro:Disambig_grey.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Disambig_grey.svg Licena: Public domain
Contribuidores: Obra do prprio Artista original: Bubs
11.2 Imagens 21
Ficheiro:Filippino_Lippi,_Carafa_Chapel,_Triumph_of_St_Thomas_Aquinas_over_the_Heretics_07.jpg Fonte:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7f/Filippino_Lippi%2C_Carafa_Chapel%2C_Triumph_of_St_Thomas_
Aquinas_over_the_Heretics_07.jpg Licena: Public domain Contribuidores: Web Gallery of Art: <a href='http:
//www.wga.hu/art/l/lippi/flippino/carafa/1hereti5.jpg' data-x-rel='nofollow'><img alt='Inkscape.svg' src='https://upload.
wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Inkscape.svg/20px-Inkscape.svg.png' width='20' height='20' srcset='https:
//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Inkscape.svg/30px-Inkscape.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/
wikipedia/commons/thumb/6/6f/Inkscape.svg/40px-Inkscape.svg.png 2x' data-le-width='60' data-le-height='60' /></a> Image
<a href='http://www.wga.hu/html/l/lippi/flippino/carafa/1hereti5.html' data-x-rel='nofollow'><img alt='Information icon.svg'
src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/20px-Information_icon.svg.png' width='20'
height='20' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/30px-Information_icon.svg.png
1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/40px-Information_icon.svg.png 2x' data-le-
width='620' data-le-height='620' /></a> Info about artwork Artista original: Filippino Lippi
Ficheiro:Filippino_Lippi_-_Triumph_of_St_Thomas_Aquinas_over_the_Heretics_(detail)_-_WGA13116.jpg Fonte:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/98/Filippino_Lippi_-_Triumph_of_St_Thomas_Aquinas_over_the_
Heretics_%28detail%29_-_WGA13116.jpg Licena: Public domain Contribuidores: Web Gallery of Art: <a href='http:
//www.wga.hu/art/l/lippi/flippino/carafa/1hereti2.jpg' data-x-rel='nofollow'><img alt='Inkscape.svg' src='https://upload.
wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Inkscape.svg/20px-Inkscape.svg.png' width='20' height='20' srcset='https:
//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Inkscape.svg/30px-Inkscape.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/
wikipedia/commons/thumb/6/6f/Inkscape.svg/40px-Inkscape.svg.png 2x' data-le-width='60' data-le-height='60' /></a> Image
<a href='http://www.wga.hu/html/l/lippi/flippino/carafa/1hereti2.html' data-x-rel='nofollow'><img alt='Information icon.svg'
src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/20px-Information_icon.svg.png' width='20'
height='20' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/30px-Information_icon.svg.png
1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/40px-Information_icon.svg.png 2x' data-le-
width='620' data-le-height='620' /></a> Info about artwork Artista original: Filippino Lippi
Ficheiro:Flag_of_Italy.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Flag_of_Italy.svg Licena: Public domain
Contribuidores: There has been a long discussion on the colors of this ag. Please read the talk page before editing or reverting this image.
Pantone to RGB performed by http://www.pantone.com/pages/pantone/colorfinder.aspx Artista original: see below
Ficheiro:Gentile_da_Fabriano_052.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cd/Gentile_da_Fabriano_052.jpg
Licena: Public domain Contribuidores: The Yorck Project: 10.000 Meisterwerke der Malerei. DVD-ROM, 2002. ISBN 3936122202.
Distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. Artista original: Gentile da Fabriano
Ficheiro:Gloriole.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fa/Gloriole.svg Licena: CC-BY-SA-3.0 Contribuido-
res: en.wikipedia.org Artista original: Nae'blis on en.wikipedia
Ficheiro:Grogmain_Liebfrauenkirche_-_Jesus_im_Tempel_2.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cb/
Gro%C3%9Fgmain_Liebfrauenkirche_-_Jesus_im_Tempel_2.jpg Licena: CC BY-SA 3.0 Contribuidores: Obra do prprio Artista origi-
nal: Wolfgang Sauber
Ficheiro:Magnifying_glass_01.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3a/Magnifying_glass_01.svg Licena:
CC0 Contribuidores: http://openclipart.org/clipart/people/magnifying_glass_01.svg Artista original: AbiClipart
Ficheiro:Monte_Cassino_abbey_from_cemetery.JPG Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/74/Monte_
Cassino_abbey_from_cemetery.JPG Licena: CC BY 3.0 Contribuidores: Obra do prprio Artista original: Ludmia Pilecka
Ficheiro:P_religion_world.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/28/P_religion_world.svg Licena: CC-BY-
SA-3.0 Contribuidores: ? Artista original: ?
Ficheiro:S._Tomas_de_Aquino_-_Braga.JPG Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/18/S._Tomas_de_Aquino_
-_Braga.JPG Licena: CC BY-SA 4.0 Contribuidores: Obra do prprio Artista original: Joseolgon
Ficheiro:Santa_Sabina_Rome.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/be/Santa_Sabina_Rome.jpg Licena:
Public domain Contribuidores: Obra do prprio Artista original: Jensens
Ficheiro:SeptemArtes-Philosophia-Detail.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1c/
SeptemArtes-Philosophia-Detail.jpg Licena: Public domain Contribuidores: from Hortus deliciarum of Herrad von Landsberg
- date: about 1180 Artista original: User:Markus Mueller
Ficheiro:Socrates_blue_version2.png Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cf/Socrates_blue_version2.png Li-
cena: Public domain Contribuidores: ? Artista original: ?
Ficheiro:SummaTheologiae.jpg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/SummaTheologiae.jpg Licena: Public
domain Contribuidores: ? Artista original: ?
Ficheiro:The_site_of_the_Pontifical_International_College_Angelicum_(1909-1932)_at_Via_San_Vitale_15,_Rome_(5Aug07)
.JPG Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a1/The_site_of_the_Pontifical_International_College_Angelicum_
%281909-1932%29_at_Via_San_Vitale_15%2C_Rome_%285Aug07%29.JPG Licena: GFDL Contribuidores: Obra do prprio Artista
original: Gizurr
Ficheiro:Tommaso_-_Super_Physicam_Aristotelis,_1595_-_4733624.tif Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
4/43/Tommaso_-_Super_Physicam_Aristotelis%2C_1595_-_4733624.tif Licena: Public domain Contribuidores: Available in the BEIC
digital library and uploaded in partnership with BEIC Foundation. Artista original: Tommaso : d'Aquino
Ficheiro:Tommaso_-_Super_libros_de_generatione_et_corruptione_-_4733257_00007.tif Fonte: https://upload.wikimedia.org/
wikipedia/commons/3/3a/Tommaso_-_Super_libros_de_generatione_et_corruptione_-_4733257_00007.tif Licena: Public domain
Contribuidores: Available in the BEIC digital library and uploaded in partnership with BEIC Foundation. Artista original: Tommaso :
d'Aquino
Ficheiro:Wikiquote-logo.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fa/Wikiquote-logo.svg Licena: Public do-
main Contribuidores: Obra do prprio Artista original: Rei-artur
Ficheiro:Wikisource-logo.svg Fonte: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg Licena: CC BY-SA
3.0 Contribuidores: Rei-artur Artista original: Nicholas Moreau
22 11 FONTES DOS TEXTOS E IMAGENS, CONTRIBUIDORES E LICENAS
11.3 Licena
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0