Você está na página 1de 21

FACULDADE REGIONAL DA BAHIA

NOME DO CURSO

AUTHOR NAME

Faculdade Regional da Bahia - UNIRB

Salvador
2016
AUTHOR NAME

Faculdade Regional da Bahia - UNIRB

[TIPO DE TRABALHO] apresentado ao


[CURSO, PROGRAMA, ETC.], como parte
dos requisitos necessrios obteno do
ttulo de [TTULO OBTIDO, QUANDO APLI-
CADO].

Orientador: Nome do Orientador


Coorientador: Co-orientador

Salvador
2016
Author Name
Faculdade Regional da Bahia - UNIRB/ Author Name. Salvador, 2016-
20 p. : il. (algumas color.) ; 30 cm.

Orientador: Nome do Orientador

FACULDADE REGIONAL DA BAHIA


NOME DO CURSO , 2016.
IMPORTANTE: ESSE APENAS UM TEXTO DE EXEMPLO DE FICHA CATALOGRFICA.
VOC DEVER SOLICITAR UMA FICHA CATALOGRFICA PARA SEU TRABALHO NA
BILBIOTECA DA SUA INSTITUIO (OU DEPARTAMENTO).
Author Name

Faculdade Regional da Bahia - UNIRB

IMPORTANTE: ESSE APENAS UM


TEXTO DE EXEMPLO DE FOLHA DE
APROVAO. VOC DEVER SOLICITAR
UMA FOLHA DE APROVAO PARA SEU
TRABALHO NA SECRETARIA DO SEU
CURSO (OU DEPARTAMENTO).

Trabalho aprovado. Salvador, DATA DA APROVAO:

Nome do Orientador
Orientador

Professor
Convidado 1

Professor
Convidado 2

Salvador
2016
Dedicatria. . . Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit, sed do
eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam,
quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat.
Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat
nulla pariatur. Excepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia
deserunt mollit anim id est laborum.
Voluptate mollitia at consequatur aliquid pariatur odit eius dicta corporis nostrum,
labore rem odio odit tenetur itaque ducimus, suscipit assumenda obcaecati ad doloribus
sit?
Agradecimentos

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit, sed do eiusmod tempor
incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud
exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure
dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur.
Excepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit
anim id est laborum.
Epgrafe
Resumo

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit, sed do eiusmod tempor in-
cididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud
exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure
dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Ex-
cepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit
anim id est laborum.
Abstract

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit, sed do eiusmod tempor in-
cididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud
exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure
dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Ex-
cepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit
anim id est laborum.
Lista de tabelas

Tabela 1 Exemplo de dados antes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15


Tabela 2 Exemplo de dados depois . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Sumrio

1 Introduo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.1 Estrutura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2 Fluxo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2 Reviso da Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3 Materiais e Mtodos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

4 Resultados e Discusso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
4.1 Resultados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
4.1.1 Dicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
4.2 Discusso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
4.2.1 Dicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

5 Concluso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
11

1 Introduo

A seo de Introduo, assim como o resumo (ou abstract), so considerados a


porta de entrada para que o leitor se interesse pelo seu texto. Veja a seguir algumas
funes e objetivos da Introduo:

Apresentar o tpico ou contexto que ser discutido no artigo ou monografia.


Voc pode fazer isso citando os estudos mais importante da rea e colocando
seu ponto de vista sobre o problema.

Descrever a proposta do trabalho. Essa descrio pode ser feita por meio de
hipteses, perguntas, ou usando o problema que voc pretende atacar.

Explicar brevemente o problema que tentar solucionar ou at mesmo a aborda-


gem utilizada, e se possvel, apresentar alguns resultados do seu estudo.

Caso tenha espao suficiente, importante colocar no ultimo pargrafo da


introduo, uma descrio sobre a estrutura completa do documento, mostrando
o que ser descrito em cada uma das sees seguintes.

1.1 Estrutura

Tenha em mente que a introduo deve ser feita de maneira a capturar o


interesse do leitor. Desta forma, uma abordagem bastante utilizada a estrutura de
funil. Assim, comeamos a descrever os aspectos gerais, mostrando o contexto em
que iremos trabalhar, seguindo ento para um tpico mais especifico (ex.: contexto
cientfico) at chegar na proposta do trabalho e razo de sua execuo.

1.2 Fluxo

Inicie a escrita da introduo identificando claramente qual a rea de interesse.


Para isso, voc pode pegar algumas palavras-chave do ttulo do documento e escrever
as primeiras sentenas da introduo considerando tais palavras. Isso faz com que
voc fale sobre o assunto principal do documento sem perder o foco.
O contexto do estudo pode ser estabelecido usando uma reviso breve e equi-
librada dos artigos existentes naquela rea. interessante que voc mostre para o
leitor o que sabe sobre o problema, antes de entrar em detalhes de experimentos ou
estudos. Essa breve reviso pode ser feita considerando os artigos chave a respeito do
tpico abordado no estudo. A profundidade em que voc deve reportar esses artigos
no uma tarefa fcil, mas com a prtica e leitura de outros artigos isso se tornar
Captulo 1. Introduo 12

natural para voc. Conduzir o leitor do contexto mais geral para o mais especfico at
chegar na sua proposta, tudo isso feito de forma suave, um fator determinante para
que voc tenha bons resultados.
Certo, mas que artigo devo olhar para fazer essa breve reviso sobre o pro-
blema? Voc deve utilizar artigos de peridicos (revistas) para fundamentar o contexto
em que ir trabalhar no artigo. Artigos de peridicos so uma boa escolha, pois a
maioria deles apresenta uma melhor qualidade, alm de tratar de tpicos originais
na maioria das vezes. O fato de considerar esses artigos no impede que voc leia
alguns estudos publicados em anais de conferncia, esse so importantes para que
voc tenha uma base sobre aquele tpico que ir escrever. Quando iniciar a escrita
dessa poro da introduo procure citar os artigos de revista que mostram resultados
relevantes na sua rea de pesquisa. Revises da literatura j publicadas so bem
teis, uma vez que resume toda a pesquisa feita sobre aquele tpico considerando um
intervalo de tempo.
Tenha certeza de que escreveu de forma clara a sua proposta e/ou hiptese
que ir investigar. Voc pode escrever sua proposta de forma suave, acompanhando
o desenvolvimento normal do pargrafo ou usando sentenas como: (1) O objetivo
desse estudo . . . . ou (2) Ns investigamos trs diferentes mecanismos para explicar
o . . . . Na maioria das vezes, essas sentenas so escritas perto do final da introduo,
geralmente no final do pargrafo.
Escreva de forma clara a razo pela qual a sua proposta resolve (ou no resolve)
o problema estudado. Essa informao deve seguir a sentena colocada anteriormente
sobre a proposta do trabalho. Por que voc escolheu determinado tipo de mtodo
de pesquisa? Quais as mtricas voc utilizou no estudo? importante salientar que
as tcnicas e protocolos seguidos pelo estudo no precisam ser detalhados nesse
pargrafo. Isso ser responsabilidade da prxima seo relacionada a materiais e
mtodos.
13

2 Reviso da Literatura

Escreva aqui sua reviso de literatura. . .


14

3 Materiais e Mtodos

Na seo de Materiais e Mtodos voc ir descrever de forma clara e precisa


como o seu estudo foi executado. O estilo de escrita dessa seo deve parecer como
se voc estivesse explicando verbalmente como conduziu seu estudo. Evite a utilizao
de primeira pessoa e lembre de escrever no passado, uma vez que o estudo j foi
executado. Organize essa seo da seguinte forma:

1) Descreva o objeto de estudo: Aqui voc deve descrever a (1) origem do objeto
estudado, como foi feito, onde foi encontrado, etc. e (2) suas caractersticas, seu
tamanho, tecnologias utilizadas na construo, etc. importante ter em mente
que esses dados dependem da rea estudada. Por exemplo, na rea de Cincia
da Computao comum descrever o tamanho do software em linhas de cdigo,
seu nmero de mdulos, qual linguagem foi utilizada na construo e quais as
tecnologias envolvidas.

2) Quando o estudo realizado fora do ambiente controlvel do laboratrio,


necessrio descrever o local onde o estudo foi realizado e quais eram as
condies.

3) Descreva como os dados foram coletados durante o experimento. Escreva com


detalhe suficiente para que o outro pesquisador, lendo seu texto, tenha condio
de repetir seu estudo.

4) Descreva como os dados foram analisados. Aqui voc ir indicar qual e como
utilizou algum mtodo estatstico e que tipo de anlise foi empregada para
responder cada questo de pesquisa ou testar as hipteses do estudo.

5) Descreva claramente a infraestrutura e configuraes necessrias para seu


experimento. Veja alguns itens que voc deve incluir:

Hiptese: uma proposio ou suposio ou o conjunto delas, de natu-


reza criativa e terica, aceitas ou no, admissvel ou provvel mas no
comprovada ou demonstrada. De forma no acadmica: Uma situao
que no , mas que se imagina ou se supe que seja, para tentar sa-
ber como seria, se fosse. Geralmente criada com base na questo de
pesquisa.
Variveis Dependentes: variveis que so derivadas diretamente da
hiptese.
Captulo 3. Materiais e Mtodos 15

Variveis Independentes: variveis que podemos controlar e mudar


durante o experimento a fim de observar sua influncia nas variveis
dependentes.
Tratamento: Manipulaes alternativas das variveis independentes que
pode ser mensurado por meio das varivel(eis) dependente(s).

O que voc vai medir e qual medida vai utilizar? Considerando analises quan-
titativas ou qualitativas, sempre importante definirmos o que ser avaliado e como.
Para exemplificar todos esses conceitos, suponha que voc foi contratado para avaliar
o marketing de uma determinada loja. Teramos ento:

Questo de Pesquisa:
Qual o impacto nas vendas de um determinado produto depois que ele sofre
alterao de preo?

Hiptese Nula:
O aumento de preo no tem influncia no volume de vendas.

Hiptese Alternativa:
O aumento do preo tem influncia no volume de vendas.

Variveis dependentes: volume de vendas.

Variveis Independentes:preo.

Tratamento: aumentar o preo de um produto.

Com relao a nossa hiptese, podemos verificar que: com o tratamento au-
mentando o preo do produto alteramos a varivel independente Preo e observamos
o impacto desse aumento no volume de vendas (varivel dependente).
Considerando que os dados observados antes da mudana dos preos foram:

Tabela 1 Exemplo de dados antes

Produto Preo Itens Vendidos

Produto A 20,00 100


Captulo 3. Materiais e Mtodos 16

Produto Preo Itens Vendidos

Produto B 10,00 200

Situao encontrada depois da mudana dos preos:

Tabela 2 Exemplo de dados depois

Produto Preo Itens Vendidos

Produto A 25,00 100

Produto B 20,00 400

Com base nos resultados e fazendo uma anlise puramente matemtica no


podemos rejeitar nossa hiptese nula quando olhamos para o produto A, pois apesar de
ter seu preo aumentado, o volume de itens vendidos permaneceu o mesmo. Quando
olhamos para o produto B, podemos concluir que o aumento do preo influenciou de
maneira positiva em relao a quantidade de itens vendidos, desta forma rejeitamos
nossa hiptese nula.
OBS.: Vale lembrar que uma anlise estatstica deve ser feita para o teste de
hiptese, no nosso exemplo fizemos apenas considerando os dados brutos.
17

4 Resultados e Discusso

4.1 Resultados

Nessa seo, os resultados devem ser descritos de maneira objetiva, sem


interpretao, obedecendo uma sequncia lgica usando texto, figuras e tabelas. Ela
deve ser organizada de tal forma que se destaque as evidencias necessrias para
responder cada questo de pesquisa ou hiptese que voc investigou. Deve ser escrita
de forma concisa e objetiva.

4.1.1 Dicas

Quando voc estabelece uma hiptese ou questo de pesquisa, os dados do


estudo so observados, coletados e analisadas de forma que responda as
questes. Caso voc esteja utilizando uma abordagem mais simples, essa
analise feita visualizando figuras e tabelas, fazendo clculos de mdia, desvio
padro, etc. Utilizando uma analise mais rebuscada, voc pode interpretar uma
variedade de testes estatsticos com diferentes tcnicas.

Escreva os resultados para mostrar o maior nmero possvel de informaes


para o leitor em relao aqueles aspectos analisados e aos seus possveis
relacionamentos.

Organize os resultados com base na sequencia de figuras e tabelas. Olhe para


a tabela e figura e identifique trs palavras-chave, isso vai ajudar quando voc
comear a escrever sobre aquela tabela ou figura.

A seo de resultados feita com base no texto criado para descrever os


achados identificados, referenciando as figuras e tabelas sempre que possvel.
Voc deve conduzir o leitor de forma que fique claro os achados do seu estudo.
Esses achados vo depender do tipo de questo de pesquisa. Eles podem
incluir tendncias, diferenas, similaridades, correlaes, mnimos, mximos,
etc.

Resultados de testes estatsticos so sempre escritos entre parnteses seguidos


por seus achados. Voc deve incluir entre os parnteses o teste estatstico
utilizado e o nvel de significncia. Ex.: o nmero de vendas no perodo natalino
foi 56% maior na cidade X quando comparado com as vendas na cidade Y
(t-test, t=5.78, 33d.f., p<0.001).
Captulo 4. Resultados e Discusso 18

Caso voc no ache o resultado que esperava, isso pode ser algum erro na
definio da hiptese ou precisa ser reformulada ou talvez tenha tropeado em
algo inesperado que precisa ser melhor investigado. Em qualquer um desses
casos, os resultados so importantes mesmo que eles no dem suporte a
sua hiptese. No ache que resultados diferentes do que voc esperava so
resultados ruins. Se voc fez o estudo com qualidade, mesmo resultados ruins
podem gerar importantes descobertas na rea. Desta forma, escreva seus
resultados honestamente!!!

4.2 Discusso

Tem como objetivo interpretar os resultados com relao aos achados encon-
trados no estudo e explicar nosso novo entendimento sobre o assunto com base nos
novos resultados. De certa forma, a seo de discusso estabelecer uma ligao
entre o que voc falou na introduo, com as questes de pesquisa e hipteses, e os
artigos que voc citou. Portanto, essa seo ir mostrar ao leitor como o estudo se
desenvolveu a partir dos questionamentos deixados na introduo. Use a voz ativa
sempre que possvel. Cuidado com frases prolixas, seja conciso e escreva claramente.
Algumas questes que podem ser respondidas:

Seus resultados fornecem respostas ao seu teste de hiptese? Se sim, como


voc pode interpretar esses achados (respostas)?

O que voc achou no estudo, esto de acordo com o que os outros tm mos-
trado? Se no, eles sugerem uma explicao alternativa ou uma falha na execu-
o do estudo?

Dadas as suas concluses, qual a sua nova opinio sobre o problema investi-
gado e descrito na introduo?

Quais os prximos passos da investigao? O que voc planeja para o futuro?

4.2.1 Dicas

Organize a discusso de acordo com os estudos sobre os quais voc apresen-


tou os resultados. Escreva seguindo e mesma ordem apresentada na seo
de resultados mostrando sua interpretao sobre os resultados encontrados.
No perca tempo escrevendo novamente os resultados j mostrados na seo
anterior.

Se possvel, voc deve fazer comparaes dos seus resultados com resultados
de outros autores ou estudos que voc j tenha feito. Isso pode ser til para que
Captulo 4. Resultados e Discusso 19

voc encontre informaes importantes em outros estudos que agregam valor a


sua interpretao ou at mudar a forma de sua forma interpretao. Considere
tambm com esses outros resultados podem ser combinados com os seus.

No mostre novos resultados na seo de discusso. Embora voc utilize novas


tabelas e figuras para resumir os resultados, elas no devem conter novos
resultados (dados).
20

5 Concluso

Escreva aqui sua concluso. . .

Você também pode gostar