Evagrius Magister 1LATIM PDF

Ars Docendi
PONTIFICIA STVDIORVM VNIVERSITAS SALESIANA

Facvltas Litterarvm Christianarvm et Classicarvm
(Pontificivm Institvtvm Altioris Latinitatis)
Miran Sajovic
Evagrivs Magister
Scholae Latinae
LAS - ROMA
Textum composuit: Miran Sajovic S.D.B.
Imagines delineavit: Anna Mea
2016 by LAS - Libreria Ateneo Salesiano

Piazza dellAteneo Salesiano, 1 - 00139 ROMA
Tel. 06 87290626 - Fax 06 87290629
e-mail: las@unisal.it - https://www.editricelas.it
ISBN 978-88-213-1252-6
Elaborazione elettronica: LASStampa: Tip. Istituto Salesiano Pio XI - Via Umbertide 11 - Roma
INTRODUZIONE
Come alla citt eterna, Roma, conducono molte e varie vie, cos
anche alla conoscenza di una lingua che per tanti secoli stata parla-
ta, letta, scritta, cantata e udita nella stessa citt, ci possono condurre
varie e molte vie. Nelle biblioteche, nelle librerie, sui banchi degli stu-
denti e sulle cattedre dei professori possiamo trovare numerosi ma-
nuali che propongono queste vie per imparare la lingua degli antichi
Romani.
Questo nuovo manuale, intitolato Evagrius Magister, propone una
via che segue, in gran parte, il metodo naturale. Esso permetter al
discente di imparare le particolarit del latino ecclesiastico, sia quel-
le lessicali sia quelle morfosintattiche, che si differenziano, in parte,
da quello che di solito chiamiamo latino classico. Il manuale, infat-
ti, si caratterizza per linserimento di numerosi testi della Latinitas
Christiana che appartengono alla tradizione indelebile della Chiesa
cattolica, come, per esempio, antifone mariane, alcune parti dellordo
Missae, brani della Vulgata, dei Padri della Chiesa, e degli scrittori
medievali, alcuni canoni del Codice di diritto canonico, etc. Il ma-
nuale, dunque, indirizzato innanzitutto agli studenti dei seminari
minori e maggiori, delle facolt di teologia, ai candidati alla vita con-
sacrata, in definitiva a tutti quelli che si avviano allo studio serio del-
le diverse discipline teologiche, della dogmatica, della liturgia, della
patristica, del diritto canonico, perchla maggior parte delle fonti di
queste materie in lingua latina.
6 Introduzione
Con questo manuale speriamo di venire incontro, da un lato, ai docenti

di lingua latina delle istituzioni ecclesiastiche e, dallaltro, agli studenti
che vogliono approfondire i loro studi filosofici e teologici ed avviare
le loro ricerche direttamente sulle fonti. C anche un altro scopo, oggi
forse pi urgente che mai, quello, cio, di riprendere un dialogo diretto
con i grandi e luminosi maestri apparsi lungo la storia della Chiesa.
Essi, infatti, per quanto riguarda lOccidente, si sono espressi in lingua
latina. Cos, un vero teologo, senza mai dimenticare lobbligo di usare
linginocchiatoio nel suo studio, diventer simile, secondo la racco-
mandazione di Ges Cristo, a un padrone di casa che estrae dal suo
tesoro cose nuove e cose antiche (Mt 13,52), che sa in modo adeguato
unire il passato con il presente, attualizzare le fonti con ulteriori rifles-
sioni personali. Altrimenti, corriamo il rischio di rimanere sradicati,
conservando solo rami secchi. Lautore si augura anche che la lingua
latina ricuperi nuovamente il suo posto deccellenza tra i futuri sacer-
doti, religiosi e cultori del pensiero teologico cristiano.
Questo manuale nato allinterno del Pontificio Istituto Superiore di
Latinit (Facolt di Lettere Cristiane e Classiche) presso lUniversit
Pontificia Salesiana. Esprimo sentita gratitudine al collega prof. Leo
nardo Rosa Ramos, esperto del metodo-natura nellapprendimento
della lingua latina, che ha riveduto il testo e suggerito alcuni miglio-
ramenti. Altrettanto, ringrazio il prof. Luca Manzoni, il primo a ri-
vedere il materiale e riportare alcune correzioni. Ringrazio infine i
miei confratelli salesiani dellInstitutum, in primis il prof. don Roberto
Spataro che mi incoraggi a pubblicare il materiale che gi per alcuni
anni ho usato in diversi corsi di lingua latina, insieme al mio assisten-
te, il prof. don Santiago Gassn. Esprimo il mio ringraziamento anche
allamica, la sig.ra Anna Mea, che ha preparato i disegni, parte inte-
grante e non irrilevante del sussidio e gli studenti del ciclo di licenza e
Introduzione 7
di dottorato per la revisione delle bozze: Cheung Pui Kei Constance,

Lima de Mendona Junior Jos Luiz, Monzn Carias Fernando Anto-
nio, Oyinlolah Ignatius, Potenziani Filippo, Trajewski Pawel.
Infine, voglio sottolineare che questo manuale stato pubblicato ad
experimentum, perch, raggiungendo un pi vasto pubblico interes-
sato, possa far nascere ulteriori miglioramenti prima di preparare una
versione definitiva. Tutti i suggerimenti e le critiche costruttive sono
ben accetti e possono essere inviati al seguente indirizzo: Evagrius
Magister, Piazza dellAteneo Salesiano, 1, 00139 Roma Italia. Inoltre,
ci auguriamo che, a questo manuale che presenta la prima parte del
corso, presto possa seguire la seconda.
Omnia ad maiorem Dei gloriam!
ISTRUZIONI PRATICHE
1. Ogni schola organizzata in quattro parti: 1) La Lectio, 2) Vocabula

nova, 3) lArs grammatica, 4) Exercitia, 5) Latinitatem colamus.
ad 1) La prima sezione (lectio) riporta sempre una storia con nuove
parole e strutture grammaticali. Conviene che questo testo sia letto sia
dallo studente sia dal docente ad alta voce. Per quanto possibile, non
si facciano traduzioni, se non nelle parti dove i discenti troveranno
una grande difficolt nel comprendere il testo. Inoltre, ogni lectio, ove
necessario, divisa in paragrafi cosicch, per esempio, dopo la lettura
del primo paragrafo, si pu illustrare il vocabolario proposto, presen-
tare la grammatica e svolgere gli esercizi.
ad 2) La seconda sezione dedicata alle parole nuove. Nelle prime
scholae non vengono riportati i significati dei termini allo scopo di
sollecitare gli studenti ad intuirne il significato dalla lettura del testo.
Comunque, alla fine del manuale si trova un vocabolario generale che
potr venire, alloccorrenza, in aiuto ai discenti.
ad 3) Questa parte riporta la grammatica che va imparata a seguito
di una lettura. Il metodo, infatti, prevede che la grammatica si ap-
prenda dalla lettura del testo, perci vengono spesso usati gli esempi
contenuti nella lettura. In alcune sezioni vengono presentate strutture
grammaticali non usate nella lectio: suggeriamo di spiegarle e appro-
fondirle negli esercizi in cui si richiede una loro applicazione.
ad 4) Questa sezione importantissima perch attraverso gli esercizi
10 Istruzioni pratiche
e, senza troppe divagazioni teoriche, gli studenti approfondiscono le

novit che hanno imparato nelle precedenti sezioni. Oltre alle eserci-
tazioni proposte, si possono creare o aggiungere altri esercizi, secon-
do la necessit del processo di apprendimento.
ad 5) Lultima parte della schola riporta, per quanto possibile, testi
originali latini. Qui invitiamo il docente a presentare e spiegare i testi.
2. Al docente raccomandiamo caldamente di non scoraggiare gli stu-
denti, ma piuttosto animarli e motivarli nellapprendimento della lin-
gua latina! Per questa ragione si evitino lunghe introduzione teoriche,
quali le spiegazioni riguardanti laccento, la pronuncia e argomenti di
teoria grammaticale cui si potr accennare durante la lettura del testo
e degli esercizi. Altrettanto, si evitino spiegazioni sulle eccezioni delle
declinazioni e coniugazioni. In breve, si entra in medias res gi dalla
prima lezione.
3. Allo studente raccomandiamo di dedicare tempo sufficiente, dopo
le lezioni, per imparare il lessico, studiare la grammatica e compiere
tutti gli esercizi. Nei casi di dubbio, non esiti ad interrogare il profes-
sore per ulteriori spiegazioni e chiarimenti.
Macte animo!
SCHOLA I
Discipuli et puellae
I. Marcus discipulus est. Horatius quoque discipulus est. Marcus et

Horatius discipuli sunt. Paulus, Felix, Rufinus quoque discipuli sunt.
Ergo sunt quinque (V) discipuli. Evagrius non est discipulus, sed
magister. Is est magister novus. In schola sunt quinque discipuli et
unus (I) magister.
Magister: Salvete, discipuli.
Discipuli: Salve, magister.
Magister: Ego magister novus sum. Mihi nomen est Evagrius.
Magister: Quod nomen tibi est?.
Discipulus: Mihi nomen est Paulus.
Magister: Et quod nomen tibi est?.
Discipulus: Mihi nomen est Marcus.
Magister: Et quod nomen vobis est?.
Discipulus: Mihi nomen est Rufinus.
12 Schola I
Discipulus: Horatius mihi nomen est.

Magister: Et tibi?.
Discipulus: Felix.
Discipulus Marcus bonus est. Paulus quoque discipulus bonus est.

Marcus et Paulus discipuli boni sunt. Horatius discipulus aegrotus est.
Ceteri discipuli sani sunt. Magister non est aegrotus.
II. Iulia est puella. Ea puella bona est. Flavia quoque puella est. Iulia
et Flavia puellae bonae sunt. Marcella, Cecilia et Perpetua quoque
puellae sunt. Puellae in plate sunt. Horatius quoque in plate est.
Horatius: Salvete, puellae!.

Puellae: Salve!.
Horatius: Quod nomen vobis est?.
Puella: Mihi nomen est Iulia.
Puella: Flavia mihi nomen est.
Marcella: Ego sum Marcella. Quod nomen tibi est?.
Horatius: Horatius mihi nomen est. Et quod nomen vobis est?.
Discipuli et puellae 13
Puella: Mihi nomen est Cecilia.

Puella: Mihi nomen est Perpetua.
Horatius: Estis-ne vos amicae?.
Puellae: Sane. Nos amicae sumus.
Flavia: Es-ne tu discipulus bonus?.
Horatius: Certe. Discipulus bonus sum.
Flavia: Num magister tuus malus est?.
Horatius: Minime vero. Magister meus bonus est. Nonne vos amicae
bonae estis?.
Flavia: Certe. Nos amicae bonae sumus.
In plate sunt quinque puellae et unus puer. Puellae aegrotae non

sunt, puer aegrotus est. Ceteri discipuli sani sunt. Evagrius quoque
sanus est.
Vocabula nova
aegrota (aegrotae) -ne?
aegrotus (aegroti) nomen
amica (amicae) nonne?
bona (bonae) novus (novi)
bonus (boni) num?
discipulus (discipuli) puella (puellae)
ego (nos) quinque (V)
ergo quod nomen?
est (sunt) salve (salvete)
in platea sana (sanae)
in schola sum (sumus)
magister tibi (vobis)
mihi (nobis) tu (vos)
14 Schola I
ARS GRAMMATICA
1. Nomen: singularis et pluralis:

Marcus discipulus est. Discipulus singularis est.
Marcus et Horatius discipuli sunt. Discipuli pluralis est.
Magister novus est. Magister quoque singularis est.
Puella bona est. Puell singularis est.
Amicae bonae sunt. Discipulae pluralis est.
2. Verbum esse, nomen adiectivum: masculinum et femininum:

Ego sum discipulus novus. Masculinum singularis: -us
Ego sum Puella bona. Feminimum singularis: -a
Tu es discipulus novus. Masculinum singularis: -us
Tu es Puella bona. Femininum singularis: -a
Marcus (is) est discipulus novus. Masculinum singularis: -us
Flavia (ea) est puella bona. Femininum singularis: -a
Nos sumus discipuli boni. Masculinum pluralis: -i
Nos sumus puellae bonae. Femininum pluralis: -ae
Vos estis discipuli boni. Masculinum pluralis: -i
Vos estis puellae bonae. Femininum pluralis: -ae
Discipuli (ii) sunt boni. Masculinum pluralis: -i
Puellae (eae) sunt bonae. Femininum pluralis: -ae
Ego sum
Tu es
Is, ea, id est
Nos sumus
Vos estis
Ii, eae sunt
EXERCITIA
exercitivm 1 Scribe vocabula, quae desunt! aegrotus

Evagrius est _________ novus. In schola quinque bona
________ sunt. ________ sunt. Marcus, Horatius, bonae
Paulus, Felix et Rufinus sunt discipuli ________. boni
bonus
Flavia ___________ est. Iulia, Flavia, Marcella, Cecilia
ceteri
et Perpetua sunt ________ Horatius non sanus, sed discipuli
_______ est. _________ discipuli sani sunt. Marcus magister
discipulus ________ est, Flavia amica ________ est. puella
Puellae amicae ________ sunt. puellae
exercitivm 2 Scribe apta adiectiva iuxta nomina!

Marcus bonus, aegrotus, sanus + novus, nova,
Puella ___________________________ novi, novae
Magister ___________________________ + bonus, bona,
boni, bonae
Flavia et Iulia ___________________________
+ aegrotus,
Ea ___________________________ aegrota, aegroti,
Discipuli ___________________________ aegrotae
Schola ___________________________ + sanus, sana,
Marcus et Cecilia ___________________________ sani, sanae
exercitivm 3 Duc lineam subter vocabula convenientia!

a) nominativa sunt:
magister, est, discipuli, bonus, Perpetua, quoque, ergo
b) adiectiva sunt:
Marcus, aegrotus, sed, novus, vobis, sana, Cecilia, quomodo
c) in numero plurali sunt:
Marcella, discipuli, bonae, discipulae, bene, vobis
16 Schola I
d) in numero singulari sunt: magister, est, discipulae, sunt, aegrota,

sanus
exercitivm 4 Scribe desinentias!

Evagrius nov___ magister est. Horatius discipul___ est. Felix et
Rufinus discipul___ sunt. Perpetua puell___ est. Cecilia et Perpetua
puell___ sunt. Marcus san___ est, Felix aegrot___ est. Ceteri discipuli
san___ sunt. Marcella non aegrot___, sed san___ est. Rufinus san___,
non aegrot___ est. Perpetua et Iulia bon___ puell___ sunt. Nos sumus
discipul___, et vos estis puell___ bon___.
exercitivm 5 Scribe vocabula, quae desunt! amicae

discipulus
Evagrius novus ________ est. Felix ________ est.
magister
Perpetua ________ est. Discipuli in ________ sunt. mihi
Marcus, Horatius, Paulus, Felix, Rufinus sunt ________ -ne
(V) discipuli. Mihi ________ est Iulia. ________ nomen nomen
est tibi? ________ nomen est Paulus. Es___ aegrotus? puella
Certe. Non ________ sum. Iulia, Flavia, Marcella, quinque
quod
Cecilia et Perpetua _______ sunt.
sanus
schol
exercitivm 6 Responde!
1. Est-ne Evagrius discipulus novus?
2. Num Marcus magister novus est?
3. Ubi sunt discipuli?
4. Es-ne tu discipulus novus?
5. Non-ne nos discipuli sumus?
6. Sunt-ne discipuli sani?
7. Non-ne puellae bonae sunt?
8. Num puellae improbae sunt? improbae = non bonae
LATINITATEM COLAMVS!
1. Dicta et scripta
a. Ego sum via, veritas et vita (Io 14,6).
b. Ubi Petrus, ibi Ecclesia, ibi Deus (Josemara Escriv).
c. Ubi concordia, ibi victoria.
d. Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth.
e. Beatus vir.
f. Hodie mihi, cras tibi.
g. Mea culpa.
h. Persona non grata.
Vocabula nova
beatus, a, um ibi
concordia, ae F persona, ae F
cras Petrus
culpa, ae F Sabaoth
deus, i M sanctus, a, um
Deus, i M ubi
Dominus, i M veritas F
Ecclesia, ae F via, ae F
gratus, a, um vir, viri M
hodie vita, ae F
2. Cantus: Ubi caritas (Taiz)

Ubi caritas et amor, ubi caritas, Deus ibi est.
SCHOLA II
In schol
I. Magister et discipuli in schol sunt. Magister Evagrius adest,

discipuli adsunt, sed Horatius abest. Cur Horatius abest? Horatius
abest, quia aegrotus est. Hodie quattuor (IV) discipuli in schola sunt.
Magister: Ecce, imperium Romanum! Imperium Romanum magnum

est.
Rufinus: Ubi est imperium Romanum?.
Magister: Imperium Romanum est in Europa, in Asia et in Africa.
Paulus: Ubi est Gallia? Ubi est Syria?.
Magister: Gallia in Europa est, Syria in Asia.
Felix: Ubi sunt Hispania, Germania et Italia?.
Magister: Hispania, Germania et Italia in Europa sunt.
In schol 19
Rufinus: Est-ne Aegyptus in Asia?.

Magister: Aegyptus non in Asia, sed in Africa est. Ibi est magnus
fluvius Nilus. Rhenus quoque magnus fluvius est. Rhenus non in
Africa, sed in Europa est. Magnus fluvius Rhenus in Germania est.
Tiberis fluvius parvus, non magnus est. Parvus fluvius Tiberis in Italia
est. Nonne Tiberis in Italia est?.
Marcus: Certe. Tiberis fluvius non magnus, sed parvus in Italia est.
Magister: In Europa multae provinciae sunt: Britannia, Hispania,
Gallia, Italia, Dalmatia, Graecia. Num Germania provincia Romana
est?.
Marcus: Minime. Germania provincia Romana non est.
Magister: Oceanus Atlanticus quoque in Imperio Romano est. Ubi
est Britannia?.
Marcus: Britannia in Oceano Atlantico est.
Magister: Corsica insula est. Corsica et Sardinia duae (II) insulae
sunt. Sicilia et Mlita quoque insulae sunt. Sicilia magna insula est,
sed Mlita parva est. Corsica, Sardinia et Sicilia tres (III) insulae sunt.
Corsica, Sardinia, Sicilia et Mlita quattuor (IV) insulae sunt. Padus
magnus fluvius est. Ubi est Padus?.
Discipuli: Padus in Italia est.
Magister: Roma quoque in Italia est. Roma magnum oppidum est.
Aquileia, Brundisium et Genua quoque oppida sunt.
II. Magister: Marce, ubi est Roma?.

Marcus: Magister, Roma in Italia est.
Magister: Rufine, est-ne Roma in Italia?.
Rufinus: Sane. Roma in Italia est.
Magister: Felix, ubi est Padus?.
Felix: Padus in Italia est.
20 Schola II
Magister: Num Padus parvus fluvius est?.

Felix: Minime. Padus est magnus fluvius.
Magister: Rufine, num Padus in Graecia est?.
Rufinus: Padus in Graecia non est, sed in Italia.
Magister: Italia et Graecia in Europa sunt. Graecia paeninsula est.
Contra Creta insula est. Sparta oppidum Graecum est. Euboea insula
Graeca est. Sparta et Euboea in Graecia sunt.
Magister: Felix, est-ne Sparta oppidum?.
Felix: Certe. Sparta est oppidum in Graecia.
Magister: Paule, est-ne Creta oppidum?.
Paulus: Ita non est. Creta insula est.
Magister: Marce, quid est Euboea?.
Marcus: Euboea insula est.
Evagrius: Quid est Genua?.
Discipuli: Genua magnum oppidum est.
Magister: Ubi est Aquileia?.
Nemo scit. Nemo dicit. Nemo respondet.
Magister: Aquileia in Italia est.
Litterae et numeri
Littera
A littera est. B quoque littera est. A et B duae (II) litterae Latinae
sunt. A, B et C tres (III) litterae Latinae sunt. A littera prima est,
B littera secunda, C littera tertia et D littera quarta est. E quinta
littera Latina est.
Syllaba
Et una syllaba est. Quinque (V) duae syllabae sunt. Quat-tu-or tres
syllabae sunt.
In schol 21
Vocabulum
Magister vocabulum Latinum est. vocabulum Graecum est.
Num vocabulum oppidum Graecum est? Minime. Id est vocabulum
Latinum. In vocabulo prima quinque litterae sunt. Quot litterae in
vocabulo schola sunt? Sex (VI) litterae sunt. In vocabulo magister
octo (VIII) litterae sunt. Quot litterae in vocabulo oppidum sunt?
Septem litterae sunt.
Nomen, nomen adiectivum

Fluvius vocabulum est. Longus quoque vocabulum est. Vocabulum
fluvius nomen est, vocabulum longus nomen adiectivum est.
Longus et primus vocabula sunt. Sunt verbum est. Est quoque
verbum est.
Numeri
Vnus (I) numerus est. Duo (II) quoque numerus est. Tres (III)
tertius numerus Romanus est. Vnus, duo et tres numeri Romani
sunt. Ceteri numeri sunt: quattuor (IV), quinque (V), sex (VI), septem
(VII), octo (VIII), novem (IX), decem (X).
Vocabula nova
abest, absunt ita est
adest, adsunt Latinus, a, um
adiectivum littera
aegrotus, a, um longus
ceteri, ae, a longus, a, um
contra magnus, a, um
cur? nomina adiectiva
decem (X) novem (IX)
duo, duae (II) oppidum
fluvius paenisula
imperium parvus, a, um
insula primus, a, um
22 Schola II
quartus, a, um secundus, a, um
quattuor (IV) septem (VII)
quia sex (VI)
quid? syllaba
quinque (V) tertius, a, um
quintus, a, um tres, tria
quot? unus, a, um (I)
Romanus, a, um vocabulum
ARS GRAMMATICA
1. Nomen et adiectivum: neutrum singularis et pluralis:

Roma oppidum magnum est. Neutrum singularis: -um.
Roma et Sparta oppida magna sunt. Neutrum pluralis: -a.
2. Casus vocativus
Magister interrogat: Rufine, est-ne Roma in Italia?.
Magister interrogat: Felix, est-ne Sparta oppidum?.
Magister interrogat: Marce, ubi est Roma?.
Magister interrogat: Perpetua, est-ne Creta oppidum?.
Vocativus est: Rufine (!), Felix (!), Marce (!), Perpetua (!).
Nominativus Vocativus
Rufinus Rufine!
Felix Felix!
Marcus Marce!
Perpetua Perpetua!
Magister Evagrius Magister Evagri!
3. Casus ablativus
Oceanus: Ubi est Britannia? Britannia in Ocean Atlantic est.
In schol 23
Italia: Ubi est Roma? Roma in Itali est.

Imperium: Ubi est Asia? Asia in Imperi Roman est.
Ablativus casus est: fluvi, schol, vocabul.
4. Adverbium interrogativum: cur?; quid?; quot?; ubi?
Cur Germania provincia Romana non est? Quia in imperio Romano

non est.
Cur....? Quia...
Quid est Sardinia? Sardinia est insula.

Quot litterae sunt in vocabulo imperium? Octo (VIII)!
Ubi est Imperium Romanum? In Europ, in Afric et in Asi.
Ubi sunt discipuli? In schol. fluvius ubi? in fluvi

Ubi est magister? In fluvi. schola ubi? in schol
Ubi est ecclesia? In oppid magn. oppidum ubi? in oppid
5. Numeri Latini: ab I usque ad X
numeralia cardinalia ordinalia

1 I unus 3 primus 3
2 II duo duae duo secundus 3
3 III tres, tria tertius 3
4 IV quattuor quartus 3
5 V quinque quintus 3
6 VI sex sextus 3
7 VII septem septimus 3
8 VIII octo octavus 3
9 IX novem nonus 3
10 X decem decimus 3
24 Schola II
EXERCITIA

Italia insul___ non est. Sicilia et Sardinia insul___ sunt. Corsica
non paeninsul___, sed insul___ est. Roma non in Graeci___, sed in
Itali___ est. Euboea insul___ Graec___ est. Padus non in Graeci___,
sed in Itali___ est. Brundisium oppid___ est. Brundisium et Sparta
oppid___ sunt. Roma et Sparta magn___ oppid___ sunt. Imperium
Romanum magn___ est.
exercitivm 2 Scribe vocabula, quae desunt!

Horatius in schol non est, Horatius ________, quia ________
est. Ceteri discipuli et magister ________. ________ Romanum
magnum est. Gallia in ________ est. Aegyptus in ________ est. Syria
est in ________. Rhenus ________ est. Roma ________ est. Italia
________ est. Melita ________ est. Hispania ________ est. Italia et
Graecia ________ non sunt. Rhenus et Padus ________ sunt. Roma
et Brundisium sunt ________. Num fluvius Padus in ________ est?
Ita non est. Fluvius Padus in Italia est. Aegyptus, Hispania, Britannia,
Graecia ________ sunt. Italia et Graecia in ________ sunt. A est
________ Latina. II est ________ Latinus. A et B ________ sunt.
I et II et III et IV ________ sunt. Imperium est ________. In
vocabulo Roma ________ (IV) litterae sunt. In vocabulo Roma
________ (II) syllabae sunt. In vocabulo Italia ________ (VI) litterae
sunt. In vocabulo Italia ________ (IV) syllabae sunt.
1. Num Horatius in schola est?
2. Cur Horatius in schola non est?
In schol 25
3. Ubi quattuor discipuli sunt?

4. Est-ne imperium Romanum magnum?
5. Sunt-ne Roma, Brundisium et Genua provinciae Romanae?
6. Ubi est Padus?
7. Est-ne Padus fluvius?
8. Est-ne Brundisium fluvius?
9. Est-ne Brundisium insula?
10. Num Corsica paeninsula est?
11. Ubi est Brundisium?
12. Est-ne Sparta insula?
13. Est-ne Melita paeninsula?
14. Est-ne Germania in imperio Romano?
15. Quid est Roma?
16. Quid est Tiberis?
17. Quid est Hispania?
18. Sunt-ne in vocabulo quartus sex litterae?
19. Quot litterae sunt in vocabulo magister?
exercitivm 4 Scribe numeros!

1. III = ___________________
2. VII = ___________________
3. I = ___________________
4. IV = ___________________
5. VIII = ___________________
6. VI = ___________________
7. IX = ___________________
8. V = ___________________
9. X = ___________________
10. VI = ___________________
26 Schola II
1. Quot sunt II et II? II et II sunt IV
2. Quot sunt III et III? ...
3. Quot sunt IV et IV? ...
4. Quot sunt V et V? ...
5. Quot sunt II et III? ...
6. Quot sunt IV et V? ...
7. Quot sunt IV et VI? ...
8. Quot sunt I et III et IV? ...
9. Quot sunt II et VI et I? ...
10. Quot sunt III et VII? ...
exercitivm 6 Responde sequens exemplum!

Exemplum: Cur Horatius abest? Horatius abest, quia aegrotus est.
1. Cur discipuli in schola sunt? (Discipuli sani sunt.)
Discipuli in schola sunt, ___________________________________.
2. Cur magister Evagrius adest? (Magister Evagrius sanus est.)
Magister Evagrius adest, __________________________________.
3. Cur tantum quattuor discipuli in schola sunt? (Horatius abest.)
Quattuor discipuli in schola sunt, _____________________________.
4. Cur discipuli adsunt? (Discipuli sani sunt.)
Discipuli adsunt, ________________________________________.
Cave! Ubi? ...in (us); (a); (um)
1. Ubi sunt Hispania, Gallia et Italia? (Imperium Romanum)
2. Ubi est fluvius Nilus? (Aegyptus)
3. Ubi est oppidum Genua? (Italia)
In schol 27
4. Ubi sunt discipuli? (schola)

5. Ubi est Horatius? (oppidum)
6. Ubi est diaconus? (ecclesia)
7. Ubi est papa? (platea)
8. Ubi est Deus? (caelum et terra)
9. Ubi sunt angeli? (caelum)
10. Ubi sunt discipuli? (fluvius)
Quid est...? insula, provincia, fluvius, oppidum, paeninsula...
1. Quid est Nilus?
2. Quid est Aquileia?
3. Quid sunt Corsica et Sardinia?
4. Quid est Padus?
5. Quid sunt Hispania, Dalmatia et Syria?
6. Quid est Genua?
7. Quid est Italia?
8. Quid est Tiberis?
9. Quid sunt Rhenus, Padus et Nilus?
10. Quid sunt Roma, Athenae et Sparta?
exercitivm 9 Singularis an pluralis?

1. Fluvius singularis est. Fluvii __________ est.
2. Insulae pluralis est. Insula __________ est.
3. Oppidum singularis est. Oppida __________ est.
4. Discipulus bonus singularis est. Pluralis est __________.
5. Oppida Romana pluralis est. Singularis est __________.
6. Magistri severi pluralis est. Singularis est __________.
7. Primum vocabulum singularis est. Pluralis est __________.
28 Schola II
8. Litterae Latinae pluralis est. Singularis est __________.

9. Abest singularis est. Pluralis est __________.
10. Imperium singularis est. Pluralis est __________.
1. Latinitas liturgica: Ex litaniis

Sancta Maria, ora pro nobis!
Sancte Marce, ora pro nobis!
Sancte Fabiane, ora pro nobis!
Sancte Corneli, ora pro nobis!
Sancte Martine, ora pro nobis!
2. Septem peccata capitalia

Superbia
Avaritia
Invidia
Ira
Luxuria
Gula
Acedia
3. Cantus: Parce, Domine

Parce, Domine, parce populo tuo: ne in aeternum irascaris nobis!
SCHOLA III
Horatius
I. Hodie Horatius in schola non est, quia valde aegrotus est. Ubi est
Horatius? Horatius domi est. Quid agit Horatius domi? Horatius in
cubiculo suo est. Quid Horatius in cubiculo suo agit? Is in lecto suo
dormit. Estne Horatius solus domi? Horatius solus non est. Hodie
domi sunt pater Lucilius et mater Cornelia. Soror eius Flavia abest.
Ea in plate est. Familia Horatii non magna, sed parva est. Suntne in
familia Lucilii et Corneliae servi? Sane. In Lucilii familia sunt duo servi:
unus servus et una ancilla. Servus est Alexander, ancilla est Paulina.
Cuius filius est Horatius? Horatius est filius Lucilii et Corneliae. Cuius
filia est Flavia? Flavia est filia Lucilii et Corneliae. Cuius frater est
Horatius? Horatius est frater Flaviae. Cuius soror est Flavia? Flavia
est soror Horatii. Cuius uxor est Cornelia? Cornelia est uxor Lucilii.
Cuius maritus est Lucilius? Lucilius est maritus Corneliae. Lucilius
est dominus servi Alexandri. Cornelia est domina ancillae Paulinae.
Quot servi sunt in familia Lucilii Corneliaeque? Sunt tantum duo
servi. Servus Alexander e Graeci venit, ancilla Paulina ex Itali.
Alexander et Paulina sunt boni servi, non mali.
30 Schola III
II. Horatius in cubiculo suo est et in lecto suo dormit. Is laetus non
est, quia aegrotus est. Horatius solus in cubiculo suo manet. Bonus
servus Alexander cubiculum intrat.
Alexander salutat: Salve, Horati!.
Horatius respondet: Salve, serve Alexander!.
Horatius interrogat: Ubi est pater meus? Ubi est mater mea? Ubi est
soror mea?.
Alexander respondet: Pater tuus in atrio est cum domino Tito. Mater
tua in horto cum ancilla Paulina ambulat. Soror tua abest. Ea in plate
est.
Horatius: Quis est Titus?.
Alexander: Titus est martus Aemiliae.
Horatius: Quae est Aemilia?.
Alexander: Aemilia est uxor eius.
Horatius: Est-ne familia Titi Aemiliaeque magna?.
Alexander: Certe. In familia Titi sunt septem liberi: tres filii et
quattuor filiae.
Horatius: Et quot servi sunt in familia Titi?.
Alexander: Multi! In familia eius sunt triginta (XXX) servi. Sedecim
(XVI) servi et quattuordecim (XIV) ancillae. Titus est dominus
servorum, Aemilia est domina ancillarum.
Horatius: Quot cubicula sunt in vill eius?.
Alexander: Multa cubicula. Numerus cubiculorum magnus est.
In uno cubicul tres filii dormiunt. In uno cubiculo quattuor filiae
dormiunt. Unum cubiculum Titi Aemiliaeque est. Servi dormiunt in
magno cubiculo. Ancillae quoque dormiunt in magno cubiculo. Quot
cubicula ergo sunt in domo Titi?.
Horatius: Quinque cubicula!.
Alexander: Sane! Numerus cubiculorum est quinque. Tria cubicula
Horatius 31
parva sunt, cetera cubicula magna sunt, quia numerus servorum et

ancilarum magnus est.
III. Cubiculum Horatii duo domini intrant: Lucilius et Titus. Ii

salutant: Salve, Horati!. Sed Horatius non respondet. Is iratus est,
non laetus. Duo domini Romani non tacent, sed rident, quia laeti
sunt. Cornelia et Paulina in hort iam non ambulant. Unde Cornelia
et Paulina veniunt? Eae ex hort veniunt et cubiculum Horatii intrant
salutantque: Salve, Horati!. Horatius, quia iratus est, tacet neque
salutat. Nunc omnes tacent! In cubicul magnum silentium est.
Horatius iam dormit. Lucilius, Titus, Cornelia Paulinaque ex cubicul
Horatii nunc discedunt. Titus ex vill Horatii discedit.
Vocabula nova
Alexander, Alexandri M hodie
ambulat, ambulant hortus, i M
ancilla, ae F iacet, iacent
atrium, i N intrat, intrant
certe iratus, a, um
Cornelia, ae F is, ea, id
cubiculum, i N Italia, ae F
cum + abl. laetus, a, um
dicit, dicunt lectus, i M
discedit, discedunt Lucilius, ii M
dominus, i M malus, a, um
villa, ae F martus, i M
dormit, dormiunt mater
e (ex) + abl. multi, multae, multa
eius nemo
familia, ae F neque (= et non)
filia, ae F nunc
filius, ii M omnes
Flavia, ae F parvus, a, um
frater pater
Graecia, ae F Paulina, ae F
32 Schola III
pulcher, pulchra, pulchrum solus, a, um

quattuordecim (XIV) soror
ridet, rident suus, a, um
rursus tacet, tacent
salutat, salutant triginta (XXX)
sane uxor
sedecim (XVI) valde
servus, i M venit, veniunt
silentium, ii N
ARS GRAMMATICA
1. Casus genetivus.
Pater Horatii est Lucius. Pater Flaviae est Lucius. Magnitudo cubiculi
parva est.
Dominus servorum est Lucius. Domina ancillarum est Aemilia.
Numerus cubiculorum magnus est.
Casus genetivus singularis est: Horatii (M), Flavi (F), cubiculi (N)
Casus genetivus pluralis est: servrum (M), ancillrum (F),
cubiculrum (N).
M /(-us; -(e)r/ F (-a) N (-um)

nominativus dominus puer ancilla regnum
genetivus domini pueri ancillae regni
dativus
accusativus sg.
vocativus domine! puer! ancilla! regnum
ablativus domin puer ancill regn
nominativus domini pueri ancillae regna

genetivus dominrum puerrum ancillrum regnrum
dativus
accusativus pl.
vocativus domini! pueri! ancillae! regna!
ablativus
Horatius 33
ATTENDE!
Casus locativus: domi.
2. Verbum temporale (3 persona singularis et pluralis indicativus).

Servus Alexander: salutat, ridet, dicit, audit.
Domini Romani: salutant, rident, dicunt, audiut.
Tertia persona singularis: -t.
Tertia persona pluralis: -nt.
I II III IV
coniugatio coniugatio coniugatio coniugatio
1a persona s
2a persona g.
3a persona salutat ridet dic-i-t dormit
1a persona p
2a persona l.
3a persona salutant rident dic-u-nt dormi-u-nt
3. Praepositiones cum caso ablativo.

a) cum: cum serv, cum ancill
b) e (ex): e Graeci, ex Itali (unde venit Alexander? Alexander venit
e Graeci.)
Attende: ex ante a, e, i, o, u, h; e ante consonantem (b, c, d, f, ...)
EXERCITIA AD PARAGRAPHVM PRIMAM
exercitivm 1 Scribe aptas formas nominum!

1. Cubiculum est nominativus singularis.
__________ est nominativus pluralis.
34 Schola III
Genetivus singularis est __________.

2. Misericordia est nominativus singularis.
3. __________ est nominativus singularis.
Servi est nominativus pluralis.
4. Filia est nominativus singularis.
5. Magister est nominativus singularis.
1. Cuius mater est Virgo Maria?
Virgo Maria est mater.... (populus Christianus; Ecclesia; Deus; familia).
2. Cuius angelus venit?
Venit angelus... (Dominus; laetitia).
3. Cuius verba audit puer?
Puer audit verba... (Evangelium; regina; servus; magister).
1. Ubi est hodie Horatius?
2. Sunt-ne domi pater materque eius?
3. Cuius soror est Flavia?
4. Cur Flavia domi non est?
5. Num familia Lucilii Corneliaeque magna est?
Horatius 35
6. Quot servi sunt in Horatii familia?

7. Unde venit servus Alexander?
8. Unde venit ancilla Paulina?
9. Num servi Lucilii Corneliaeque mali sunt?
EXERCITIA AD PARAGRAPHVM SECVNDAM
exercitivm 1 Scribe aptas forma nominum!

Oppida est nominativus pluralis.
Genetivus pluralis est __________.
2. Ecclesia est nominativus singularis.
Genetivus singularis est Domini.
Genetivus pluralis est filiarum.
Pueri est nominativus pluralis.
36 Schola III

Horatius est filius Lucili___ Corneli___que et frater Flavi___. Is hodie
in schol___ non est, quia valde aegrot___ est et in cubicul___ iace___
dormi___que. Cubicul___ eius non magn___, sed parv___ est. In
domo Lucili___ tantum tria cubicul___ sunt, ubi pater, mater et liberi
dormi___. In cubiculum Horatii intra___ Lucilius, pater eius, et Titus,
maritus Aemili___. Dominus mult___ serv___ et mult___ ancill___
est Titus, cuius familia magn___ est. Cornelia est uxor Lucili___.
Ea est domin___ Paulin___. Contra Aemilia est domin___ mult___
ancill___. In domo Tit___ mult___ cubicul___ sunt, numerus eorum
magn___ est.

I. Horatius ____________ in schola non est, quia hodie
____________ aegrotus est. Is in cubiculo suo valde
iacet
____________. Horatius domi ____________ non
solus, a, um
est, quia domi sunt ____________ et ____________. pater
____________ sua Flavia in platea est. ____________ mater
soror
Horatii non magna, sed parva est. In familia Lucilii sunt
familia
duo servi, unus ____________ et una ____________. servus
____________ filius est Horatius? Horatius est filius ancilla
cuius
Lucilii et Corneliae. Lucilius est ____________ dominus
duorum servorum. Bonus servus Alexander in venit
cum
cubiculum ____________. Horatius laetus est, quia ambulant
Alexander adest. Pater Lucilius in atrio ____________ multi, ae, a
sedecim
Tito est. Mater Cornelia et ancilla Paulina in horto quattuordecim
____________. In familia Titi ____________ servi magnus, a, um
sunt: ____________ (XVI) servi et ____________
(XIV) ancillae. Numerus servorum ____________ est.
Horatius 37
1. Ubi iacet Horatius?
2. Cur Horatius laetus non est?
3. Quocum loquitur pater Horatii?
4. Est-ne Titus dominus multorum servorum et multarum ancillarum?
5. Quis intrat cubiculum Horatii?
6. Quomodo se habet Horatius?
7. Cur Horatius tacet?
8. Ubi est mater Cornelia?
9. Quocum ambulat in horto Cornelia?
10. Quot cubicula sunt in domo Titi?
11. Cur est numerus cubiculorum Titi magnus?
EXERCITIA AD PARAGRAPHVM TERTIAM
exercitivm 1 Compone sententias!

Cornelia ambulat in horto. Quocum ambulat Cornelia in horto?
1. Cornelia ambulat ____________________. (ancilla)
2. Cornelia ambulat ____________________. (magister)
3. Cornelia ambulat ____________________. (maritus suus)
4. Cornelia ambulat ____________________. (filius Horatius)
Titus domi est. Unde venit Titus?
1. Titus venit ____________________. (Italia)
2. Titus venit ____________________. (fluvius)
3. Titus venit ____________________. (oppidum)
4. Titus venit ____________________. (villa sua)
38 Schola III
Horatius in cubiculo suo iace__. Duo domini cubiculum intra___.

Servus Alexander ab___. Horatius tace___ neque saluta___. Duo
domini non tace___, sed ride___. Cornelia et Paulina, duae feminae,
in horto non ambula___. Eae cubiculum Horatii intra___, sed
Horatius iam dormi___.
exercitivm 3 Apte interroga!
1. Duo domini cubiculum Horatii intrant.

______________________________________________________
2. Servus Alexander iam abest.
______________________________________________________
3. Horatius tacet, quia iratus est.
______________________________________________________
4. Cornelia et Paulina in horto ambulant.
______________________________________________________
5. In cubiculo magnum silentium est.
______________________________________________________
6. Horatius dormit.
______________________________________________________
7. Paulina cum Cornelia ambulat.
______________________________________________________
8. Lucius et Titus ex villa Horatii veniunt.
______________________________________________________
Horatius 39
1. Latinitas biblica
Tu es Christus, Filius Benedicti? (Mc 14,61)
2. Dicta
In nostris animis Christus semper regnat.
3. Cantus: Ave, Regina caelorum

Ave Regina caelorum, ave Domina angelorum,
salve radix, salve porta, ex qua mundo lux est orta:
gaude, Virgo gloriosa, super omnes speciosa,
vale, o valde decora, et pro nobis Christum exora.
Vocabula nova
radix, radicis F - radice
lux, lucis F - luce
orior, oriris, oriri 4 ortus sum - alzarsi, sorgere, levarsi, spuntare
virgo, virginis F - vergine
gloriosus 3 - glorioso, illustre, celebre, famoso
speciosus 3 - bello, splendido, magnifico
decorus 3 - bello, ornato, decoroso
exoro, as, are 1 -avi, -atum - supplicare, implorare, pregare
40 Schola III
SCHOLA IV
Novus discipulus
I. Hodie Horatius in schola est, quia sanus est. Ceteri discipuli valde
laeti sunt, quia Horatius rursus adest. Evagrius, magister quinque
discipulorum, quoque laetus est. Hodie novus discipulus in scholam
venit. Nomen eius est Benedictus. Magister scholam intrat.
Is discipulos salutat: Salvete, discipuli!.

Discipuli salutant: Salve, magister!.
Magister ad Benedictum: Es-ne tu discipulus novus?.
Benedictus respondet: Certe. Discipulus novus sum. Mihi nomen est
Benedictus. In oppido Aquileia habito. Aquileiam valde amo.
Magister laetus dicit: Bene! In schola mea iam sex discipuli sunt.
Unus, duo, tres, quattuor, quinque, sex. Omnes adsunt!.
Magister Evagrius numerat discipulos. Discipuli sedent et tacent.
Discipuli ad Benedictum: Salve, Benedicte!.
42 Schola IV
Benedictus salutat eos: Salvete, discipuli, amici mei!.

Benedictus sedet in sell inter Marcum Horatiumque. Is est magnus
et flavus.
Horatius, puer bonus, qui inter Marcum et Benedictum sedet, laetus
est, quia novus discipulus in schola est.
Horatius ad Benedictum: Benedicte, es-ne nunc laetus?.
Benedictus respondet: Laetus sum, quia discipulos novos video.
Horatius dicit: Bene dicis, nos sumus amici tui.
Sed Paulus Benedictum non videt, quia dormit. Is enim in schola saepe
dormit et magistrum non audit. Contra ceteri discipuli magistrum
audiunt, quia non dormiunt. Felix, qui apud Paulum sedet, eum tangit.
Paulus iratus: Cur me tangis?.
Felix: Quia dormis! Ecce, novus discipulus in schola est! Benedictus
est.
Paulus salutat eum: Salve, Benedicte! Mihi nomen est Paulus.
Quomodo te habes?.
Benedictus: Optime! In schola vestra bene me habeo
II. Magister vocat Marcum ad tabulam. Ibi tabula geographca pendet.

Magister interrogat eum: Ubi est Imperium Romanum?.
Marcus monstrat: Id est in Europa, in Africa et in Asia. In Imperio
Romano multae proviciae sunt ut Britannia, Gallia, Italia, Dalmatia,
Graecia, Aegyptus, Asia et ceterae. Germania non in Imperio Romano
est. Britannia, Sardinia, Corsica, Creta insulae sunt, contra Italia et
Grecia peninsulae. In Imperio Romano quoque magni fluvii sunt ut:
Nilus et Danuvius. In Italia sunt oppida ut Roma, Genua, Brundisium,
Aquileia.
Marcus bene monstrat oppida, quae in Italia sunt. Ea multa sunt.
Et Marcus pergit: Oppidum Aquileia in Italia est. Id est magnum. Ibi
vides fora, templa et ecclesias.
Novus discipulus 43
Magister: Italia provincia prima Imperii Romani est; in Italia multae

viae sunt: via Aemilia, via Appia, via Aurelia, via Flaminia et via
Latina.
Marcus: Magister, ubi est via Appia?.
Magister: Via Appia, Marce, inter Romam et Brundisium est.
Marcus: Et ceterae viae ubi sunt, magister?.
Magister: Via Aemilia inter Romam et Ariminum est; via Aurelia inter
Romam et Genuam; via Flaminia inter Ariminum et Mediolanum;
via Latina inter Romam et Capuam.
Marcus: Est-ne via quae inter Romam et Aquileiam est?.
Magister: Nulla via est inter Romam et Aquileiam! Est autem via
quae inter Genuam et Aquileiam est: via Postumia!.
III. Post scholam discipuli in plate stant. In plateam veniunt tres

puellae: Flavia, Iulia, Cecilia. Ceterae puellae absunt. Perpetua et
Marcella absunt. Flavia est soror Horatii. Horatius videt Flaviam.
Benedictus, novus discipulus, videt puellas in platea.
Benedictus ad puellas: Salvete, puellae!.
Eae respondent: Salve!.
Flavia ad Iuliam: Ecce, puer novus! Magister habet nunc sex discipulos
nec ulla discipulam.
Iulia ad Flaviam: Discipulus novus mihi placet. Placet-ne quoque
tibi?.
Flavia: Placet! Quod nomen est ei?.
Iulia: Nescio.
Flavia interrogat Horatium: Est-ne puer discipulus Evagrii?.
Horatius: Sane! Benedictus est discipulus novus in schola Evagrii.
Is ex oppido Aquileia venit. Benedictus est puer bonus. Evagrius
nunc sex discipulos habet, nullas discipulas. Sed ubi sunt Perpetua et
44 Schola IV
Marcella, amicae tuae? Eas in platea non video!.

Flavia: Nescimus. Fortasse sunt domi... O quam pulcher est
Benedictus!.
Benedictus salutat Flaviam. Flavia salutat Benedictum. Pueri salutant
puellas. Puellae salutant pueros. Et pueri et puellae laeti sunt.
Vocabula nova
amo 1 multi, ae, a
Aquileia, ae F nec (et non)
audio 4 noster, nostra, nostrum
certe optime
ceteri, ae, a pendeo 2
clamo 1 primum
deinde qui, quae, quod
dico 3 respondeo 2
dormio 4 rursus
ecclesia, ae saluto 1
flavus, a, um sedeo 2
forum, i N situs, a, um
hodie tabula, ae F
ibi tango 3
interrogo 1 templum, i N
iratus, a, um valde
is, ea, id (eum, eam, id) venio 4
monstro 1
ARS GRAMMATICA
1. Verbum temporale 1a et 2a persona singularis:
a) Persona prima singularis:

ego amo (-o); respondeo (-o); dico (-o); venio (-o).
b) Persona secunda singularis:
tu amas (-s); respondes (-s); dic-i-s (-s); venis (-s).
Novus discipulus 45
I II III IV
1a persona saluto rideo dico dormio s
2a persona salutas rides dic-i-s dormis g.
3a persona salutat ridet dic-i-t dormit
1a persona p
2a persona l.
3a persona salutant rident dic-u-nt dormi-u-nt
2. Nomen: accusativus singularis et pluralis:
a) Masculinum
Discipulus novus venit. Magister discipulum novum salutat. Discipuli
magistrum vident. Magister salutat discipulos.
Discipulus novus nominativus sigularis est.
Discipulum novum accusativus sigularis est.
Magistrum quoque accusativus sigularis est.
Discipulos accusativus pluralis est.
Nominativus singularis: -us (-r).
Accusativus singularis: -um.
Accusativus pluralis: -os.
b) Femininum
Perpetua dicit. Iulia Flaviam interrogat. Magister salutat discipulas.
Perpetua nominativus sigularis est.
Flaviam accusativus singularis est.
Discipulas accusativus pluralis est.
Nominativus singularis: -a.
Accusativus singularis: -am.
Accusativus pluralis: -as.
46 Schola IV
c) Neutrum
Imperium Romanum in Europa est. Marcus Imperium Romanum

monstrat. Marcus oppida, quae in Italia sunt, monstrat.
Imperium Romanum nominativus singularis est.
Imperium Romanum accusativus singularis est.
Oppida accusativus pluralis est.
Nominativus: -um.
Accusativus singularis: -um.
Accusativus pluralis: -a.
M /(-us; -(e)r/ F (-a) N (-um)

nominativus dominus ancilla regnum
genetivus domini ancillae regni
dativus
accusativus dominum ancillam regnum s
vocativus domine! ancilla! regnum g.
ablativus domin ancill regn
nominativus domini ancillae regna

genetivus dominrum ancillrum regnrum
dativus
accusativus dominos ancillas regna p
vocativus domini! ancillae! regna! l.
ablativus
Novus discipulus 47
3. Pronomen demonstrativum: is, ea, id (accusativus singularis

pluralisque)
M F N
nominativus is ea id
genetivus eius eius eius
dativus
accusativus eum eam id s
ablativus g.
nominativus ii eae ea
genetivus eorum earum eorum
dativus
accusativus eos eas ea p
ablativus l.
4. Praepositiones cum casu accusativo: inter, apud, ad, in

a) inter: Benedictus sedet inter Marcum Horatiumque. (ubi sedet? )
b) apud: Felix, qui apud Paulum sedet, eum tangit. (ubi sedet? )
c) ad: Marcus ad tabulam venit. (quo venit? )
d) in: Magister intrat in scholam. (quo intrat? )

1. Discipuli laet___ sunt, quia Horatius san___ est.
2. Benedictus discipul___ nov___ est.
3. Discipuli Benedict___ vide___ et salut___.
4. Magister nov___ discipul___ salutat.
5. Benedictus magistr___ salutat.
6. Marcus Imperi___ Roman___ monstrat.
7. Magister Benedict___ interrogat.
8. Paulus Benedict___ non videt, quia dorm___.
48 Schola IV
9. Paulus interrogat : Cur me tang___?.

10. Felix respondet: Quia tu semper dorm___ et magistrum non
aud___!.

Horatius in schola adest, quia _________ est. Ceteri sanus, a, um
laetus, a, um
discipuli _________ sunt, quia Horatius _________ rursus (adv.)
adest. Benedictus est discipulus __________. Is novus, a, um
oppidum, i N
in _________ habitat. In schola _________ sex nunc (adv.)
discipuli sunt. Paulus _________ et Benedictum non dormit
videt
_________.
1. Quem vident discipuli? (novus discipulus)
2. Quem salutat magister Evagrius? (puella)
3. Quem salutant puellae? (magister)
4. Quid vident discipuli? (tabula geographca)
5. Quid monstrat Marcus? (oppidum Romanum)
7. Quem Maria Magdalene non tangit? (Iesus Christus)
8. Quem salutat angelus Domini? (Maria)
9. Quem audiunt pastores? (angelus Dei pl.)
10. Quid vident discipuli in oppido Aquileia? (templum, forum,
ecclesia pl.)
11. Quid discipuli in schola legunt? (capitulum novum sg. et pl.)
Vocabula nova
Maria Magdalene
angelus, i M
pastores (pl.)
lego, is 3
Novus discipulus 49
exercitivm 1 Elige inter multa unum!

1. In Evangelio multa praecepta Domini __________.
(sum, es, est, sunt)
2. Apostoli __________ ministri Christi.
3. In caelo __________ guadium.
4. Tu __________ nobis semper verba vera.
(dico, dicis, dicit, dicunt)
5. Odium et peccatum __________ in mundo.
6. Ego __________ vobis viam bonam.
(monstro, monstras, monstrat, monstrant)
7. Ii __________ populus iustitiae in terrae.
8. Christus __________ Dominus universi.
9. Ubi __________ multi discipuli?
10. In Missa populus Dei Dominum __________.
(laudo, laudas, laudat, laudant)
11. Apostolos Christus __________.
(voco, vocas, vocat, vocant)
12. Discipuli cum apostolis __________.
(opero, operas, operat, operant).
13. Stellam in caelo famulus __________.
(monstro, monstras, monstrat, monstrant).
50 Schola IV
14. Episcopus populum in ecclesiam __________.

(duco, ducis, ducit, ducunt)
15. Nunc minister cum aqua vinum __________.
(misceo, misces, miscet, miscent)
16. Populus Dei in ecclesiam (1)__________ et Missam (2)_________
noster episcopus.
(1. convenio, convenis, convenit, conveniunt; 2. ago, agis, agit, agunt)
17. Christianus in Christo bonum exemplum __________.
(habeo, habes, habet, habent)
18. Semper __________ electi in Deum?
(credo, credis, credit, credunt)
19. Vinum non __________ (Io 2,3).
(habeo, habes, habet, habent)
20. __________ hora (Io 5,25).
(venio, venis, venit, veniunt)
Vocabula nova
praeceptum, i N - precetto aqua, ae F - acqua

apostolus, i M - apostolo vinum, i N - vino
minister, ministri M - ministro opero, as 1 - operare, lavorare
gaudium, ii N - gioia duco, ducis 3 - condurre
odium, ii N - odio misceo, misces 2 - mescolare
peccatum, i N - peccato ago, agis 3 - agire, fare
populus, i M - popolo habeo, habes 2 - avere
iustitia, ae F - giustizia credo, is 3 - credere
terra, ae F - terra noster, nostra, nostrum - nostro
universum, i N - universo exemplum, i N - esempio
laudo, as 1 - lodare electus, a, um - eletto
Missa, ae F - Messa hora, ae F - ora
stella, ae F - stella voco, as 1 - chiamare
famulus, i M - servo
Novus discipulus 51
1. Quis in schola adest?
2. Quem vident discipuli?
3. Ubi habitat Benedictus?
4. Est-ne magister laetus?
5. Quot discipuli sunt in schola Evagrii?
6. Ubi Benedictus sedet?
7. Quem tangit Felix?
8. Cur Paulus Benedictum non videt?
9. Quem magister ad tabulam vocat?
10. Quid pendet in tabula?
11. Quid monstrat Marcus?
12. Sunt-ne multae insulae in Graecia?
13. Ubi sunt oppida Roma, Genua, Brundisium?
14. Quis monstrat oppida Romana?
15. Ubi est via Aurelia ?
16. Estne via quae inter Romam et Aquileiam est?

1. Discipuli tabul___ geografic___ vident.
2. Marc___ magister ad tabul___ vocat.
3. Magister apud tabul___ stat.
4. Marcus monstrat Britanni___, Galli___, Itali___, Dalmati___,
Graeci___.
5. Magister habet sex discipul___.
6. Horatius in platea non videt Marcell___ et Perpetu___.
7. Flavi___ Benedictus salutat.
52 Schola IV
8. Pueri salutant puell___.

9. Puellae salutant puer___.
10. Magister Benedict___, puer___ bon___, videt.
1. Quo vadis, Marcella?
in, ad (amicus, schola, ecclesia, forum, discipula, caelum)
______________________________________________________
2. Ubi sedet Marcus?
inter, in, apud (magister, mensa, tabula, discipulus, parvum templum)
______________________________________________________
3. Unde curris, amice?
e (ex) (forum, fluvius, oppidum, schola, cubiculum, nostra ecclesia)
______________________________________________________
4. Cum quo ambulas in horto, o filia?
cum (famulus, amica, magister, discipulus, bonus papa)
______________________________________________________
5. In quem credis?
in (Deus, Iesus Christus, Spiritus Sanctus)
______________________________________________________
exercitivm 3 Scribe formas verborum temporalium, quae desunt!

1. Ego dico. Tu _________. Is _________. Pueri _________. (III)
2. Ego _________. Tu _________. Flavia habet. Apostoli ________. (II)
3. Ego _________. Tu dormis. Paulus _________. Discipuli
_________. (IV)
4. Ego _________. Tu _________. Ea _________. Ii laudant. (I)
5. Ego credo. Tu _________. Christianus _________. Christiani
_________. (III)
Novus discipulus 53
6. Ego __________. Tu __________. Christus sedet. Discipuli

_________. (II)
7. Ego _________. Tu _________. Episcopus _________. Ministri
ducunt. (III)
8. Ego _________. Nos sumus.
Tu __________. Vos _________.
Id __________. Ii ___________.
1. Ubi post scholam discipuli stant?
2. Quis venit in plateam?
3. Quot puellae sunt in platea?
4. Cuius soror est Flavia?
5. Quem videt Horatius in platea?
6. Quot discipulos habet Evagrius?
7. Est-ne Bededictus puer pulcher?
8. Quem salutant pueri?
9. Quem salutant puellae?
10. Nonne omnes laeti sunt?
1. Latinitas mediae aetatis: Inscriptio in monasterio Cassinensi

54 Schola IV
2. Latinitas liturgica: ex Symbolo

Credo in unum Deum
Credo in unum Dominum Iesum Christum, Filium Dei unigenitum
Et in Spiritum Sanctum
Et unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam.
3. Cantus: Laudate Dominum

Laudate Dominum, omnes gentes,
laudate eum omnes populi!
Quia confirmata est super nos misericordia eius,
et veritas Domini manet in aeternum.
Gloria Patri et Filio
et Spiritui Sancto,
sicut erat in principio et nunc et semper,
et in saecula saeculorum. Amen.
SCHOLA V
Sabbatum
I. Hodie nemo in schola est. Hodie enim est sabbatum. Quota hora
est? Est hora nona. Ubi sunt discipuli et quid agunt? Nonnulli discipuli
magistri Evagrii in for, quod ante magnum templum situm est, pil
ludunt. Ibi sunt Horatius, Marcus et Felix, qui unam pilam habent,
sed pediludium non ludunt, quia pauci sunt. Post prandium ii pil
ludunt, non dormiunt. In for Paulus adest, sed pil non ludit. Is cum
amic su Octavi apud ostium magnae basilicae sedet. Ii de variis
argumentis disputant. Paulus duodeviginti annos natus est, Octavius
septendecim. Pueri ergo sine Paul pil ludunt. Puellae absunt. Eae
domi sunt, ubi bonam cenam parant.
Perpetua domi non est. Ea contendit ad ecclesiam, quae apud muros

oppidi sita est. In forum, quod in medi oppid situm est, venit
Perpetua, quae secum multas rosas et multa lilia portat. Ea tredecim
56 Schola V
annos nata est. Pueri quindecim annos nati sunt. In familia Perpetuae
sunt: mater Monica, soror Anna et frater Hermagoras. Et pater? Pater
eius Octavius iam mortuus est. Monica, Anna et Hermagoras sunt
Christiani. Tota familia Perpetuae est Christiana. Familia Christiana
est parva ecclesia.
II. Pueri Perpetuam, quae in forum venit, vident. Ii pil iam non
ludunt.
Pueri ad Perpetuam: Salve, Perpetua! Quo contendis? Quid tecum
portas?.
Perpetua: Salvete, pueri! Contendo in ecclesiam, quae ante fluvium
sita est. Mecum pulchras rosas et pulchra lilia porto. Et vos, quid agitis
hic post prandium? Sunt-ne hic quoque puellae nostrae?.
Pueri: Nos pil ludimus, ridemus, sed in for non dormimus. Nos
soli in for sumus.
Perpetua: Cur pil luditis ridetisque ante locum sacrum? Hic video
enim magnum templum Iovis, ubi pagani eum adorant. Estis-ne vos
pagani?.
Pueri: Nos non pagani sumus, nos oppidani sumus. Pagani enim
sunt ii, qui in pag vivunt, contra oppidani sunt ii, qui in oppid. Nos
sumus pueri religiosi et pii, qui adoramus Romanos deos et Romanas
deas. Es-ne tu religiosa et pia ut nos?.
III. Perpetua: Ego Christiana sum! Meus frater, mea soror, mea mater
quoque Christiani sunt. Tota familia nostra Christiana est. Pater
meus iam mortuus est. Christiani unum Deum adoramus. In oppido
nostro Aquileia iam multos Christianos videtis. Noster episcopus est
Theodorus, bonus vir.
Felix: Quo portas rosas liliaque?.
Sabbatum 57
Perpetua: Rosas liliaque porto in ecclesiam, quae apud muros oppidi

sita est. Apud ecclesiam palatium episcopi est. Ibi episcopus habitat.
Post ecclesiam palatiumque muri oppidi sunt. In ecclesia parvum
presbyterium est et in e mensa sacra, ubi episcopus vel presbyter
noster cotidie sanctam Missam celebrant. Ante mensam rosas liliaque
ponimus et ita eam ornamus.
Felix: In templ nostr mensa non est, sed ara, ubi nos hostias
immolamus. Multi enim sunt dei nostri ut Iuppiter, Mars, Minerva,
Iuno, Vesta et ceteri. Templum nostrum, ut vides, magnum est. Ante
templum est forum et in e magna basilica.
Perpetua: Nunc ad ecclesiam curro. Ante ecclesiam me amicae meae
exspectant. Cum iis mensam sacram in presbyteri orno. Vobiscum
non maneo. Valete!.
Pueri: Tu quoque vale!.
Perpetua iam a pueris discedit et cum rosis liliisque ad ecclesiam
contendit.
58 Schola V
Vocabula nova
ad-oro 1 nonnulli, nonnullae, nonnulla

amica, ae F noster, nostra, nostrum
amicus, i M Octavius, ii M
Anna, ae F oppidanus 3
annus, i M orno 1
ante + acc. ostium, ii N
ara, ae F paganus 3
argumentum, i N pagus, i M
basilica, ae F palatium, ii N
celebro 1 paro 1
Christianus 3 pauci, paucae, pauca
Christianus, i M pediludium, ii N
contendo 3 Perpetua, ae F
cotidie pila, ae F
curro 3 pius 3
de + abl. pono 3
dea, ae F porto 1
Deus, i M presbyter, presbyteri M
diaconus, i M presbyterium, ii N
disputo 1 qui, quae, quod
domesticus 3 quindecim (XV)
duodeviginti (XVIII) quo?
ecclesia, ae F religiosus 3
episcopus, i M rosa, ae F
exspecto 1 sabbatum, i N
Hermagoras, ae M sacer, sacra, sacrum
hostia, ae F sanctus 3
immolo 1 scribo 3
Iuppiter, Iovis M secum
lilium, ii N septendecim (XVII)
locus, i M sine + abl.
ludo 3 tecum
mecum Theodorus, i M
medius 3 totus 3
mensa, ae F tredecim (XIII)
Missa, ae F ut
Monica, ae F varius 3
murus, i M vir, viri M
nemo vivo 3
nobiscum
Sabbatum 59
ARS GRAMMATICA
1. Verbum temporale 1a et 2a persona pluralis:

Ante mensam rosas liliaque ponimus et ita eam ornamus.
Cur luditis ridetisque ante locum sacrum?
a) Persona prima pluralis:

nos ammus (-mus); respondmus (-mus); dic--mus (-mus); venmus
(-mus).
b) Persona secunda pluralis:

vos amtis (-tis); respondtis (-tis); dic--tis (-tis); ventis (-tis).
I II III IV
1a persona salut ride dic dormi s
2a persona saluts rids dic--s dorms g.
3a persona salutt ridt dic--t dormt
1a persona salutmus ridmus dic--mus dormmus p
2a persona saluttis ridtis dic--tis dormtis l.
3a persona salutnt ridnt dic--nt dorm--nt
Verbum temporale esse:
ESSE
1 persona
a
sum
2a persona es
3a persona est
1a persona sumus
2a persona estis
3a persona sunt
60 Schola V
2. Nomen: ablativus pluralis:

a) Masculinum
Claudia a pueris discedit.
Pueris ablativus pluralis est.
Nominativus singularis: -us (-r). Pluralis pluralis: -is.
b) Femininum
Claudia cum rosis ad ecclesiam contendit.
Rosis ablativus pluralis est.
Nominativus singularis: -a. Ablativus pluralis: -is.
c) Neutrum
Claudia cum liliis ad ecclesiam contendit.
Liliis ablativus pluralis est.
Nominativus singularis: -um. Ablativus pluralis: -is.
M /(-us; -(e)r/ F (-a) N (-um)

genetivus domini ancillae regni
dativus
accusativus dominum ancillam regnum s
vocativus domine! ancilla! regnum g.
nominativus domini ancillae regna

genetivus dominrum ancillrum regnrum
dativus
accusativus dominos ancillas regna p
vocativus domini! ancillae! regna! l.
ablativus dominis ancillis regnis
Sabbatum 61
3. Pronomen demonstrativum: is, ea, id (ablativus singularis

pluralisque)
M F N
dativus s
accusativus eum eam id
g.
ablativus e e e
nominativus i eae ea p
genetivus erum erum erum l.
dativus
accusativus es es ea
ablativus is is is
4. Pronomen relativum: qui, quae, quod (nominativus singularis

pluralisque)
M F N
nominativus qui quae quod
genetivus
dativus s
accusativus
g.
ablativus
nominativus qu quae quae

genetivus
dativus p
accusativus
l.
ablativus
5. Praepositiones cum casu accusativo: ante, post

a) ante: Cur luditis ridetisque ante locum sacrum? (ubi? )
b) post: Pueri post prandium pila ludunt. (quando?) Post ecclesiam
muri oppidi sunt. (ubi?)
62 Schola V
6. Praepositiones cum casu ablativo: sine, a (ab), de

a) sine: Pueri sine Paulo pila ludunt. (sine quo?; sine qua re?)
b) a (ab): Claudia a pueris (ab Horatio) discedit. (a quo?)
c) de: Ii de variis argumentis disputant. (de qua re?)
7. Numeri Latini: XI - XX

11 XI undecim undecimus
12 XII duodecim duodecimus 3
13 XIII tredecim tertius decimus 3
14 XIV quattuordecim quartus decimus 3
15 XV quindecim quintus decimus 3
16 XVI sedecim sextus decimus 3
17 XVII septendecim septimus decimus 3
18 XVIII duodeviginti duodevicesimus 3
19 XIX undeviginti undevicesimus 3
20 XX viginti vicesimus 3
1. Quot sunt X et V?
2. Quot sunt IX et II?
3. Quot sunt X et X?
4. Quot sunt XIII et VI?
5. Quot sunt III et XII?
6. Quot sunt XIX et I?
7. Quot sunt XIV et II et III?
8. Quot sunt XI et VIII?
9. Quot sunt XVI et IV?
10. Quot sunt VIII et IX?
Sabbatum 63
exercitivm 2 Scribe pronomina relativa!

1. Horatius, _________ (Horatius) aegrotus est, in cubiculo suo
dormit.
2. Oppidum, _________ (oppidum) in insula est, magnum est.
3. Pueri, _________ (pueri) in foro sunt, pil ludunt.
4. Perpetua, _________ (Perpetua) Christiana est, in ecclesiam
contendit.
5. Puellae, _________ (puellae) in platea sunt, Benedictum spectant.
6. Horatius sedet ante templum, _________ (templum) magnum est.
7. Oppida, _________ (oppida) in Italia sita sunt, magna sunt.
8. Episcopus, _________ (episcopus) missam celebrat, palatium
magnum habet.
exercitivm m 3 Responde!
1. Quid agunt discipuli in foro?
2. Quot pilas habent discipuli?
3. Num pueri pediludium ludunt?
4. Cum quo disputat Paulus?
5. Quem salutant pueri in foro?
6. Quo contendit Perpetua?
7. Sunt-ne in foro puellae?
8. Ubi sunt puellae?
9. Quid agunt puellae domi?
10. Quot annos nata est Perpetua?
11. Quot annos natus est Paulus?
12. Quot annos nati sunt Horatius, Marcus et Felix?
13. Quot annos natus est amicus Pauli?
14. Quis est amicus Pauli?
15. Nonne mater Perpetuae est Monica?
16. Quid portat secum Perpetua?
64 Schola V
exercitivm 1 Da formas verborum temporalium, quae desunt!

1. Ego laudo. Tu__________. Is _________.
Nos _________. Vos_________. Ii _________. (I)
2. Ego _________. Tu__________. Ea tacet.
Nos _________. Vos _________. Eae_________. (II)
3. Ego _________. Tu__________. Ea _________.
Nos _________. Vos _________. Eae dicunt. (III)
4. Ego _________. Tu__________. Is _________.
Nos _________. Vos ventis. Ii__________. (IV)
5. Ego _________. Tu__________. Ea _________.
Nos _________. Vos estis. Eae_________.
exercitivm 2 Scribe pronomen relativum!

1. Deum, __________ in caelis est, nos laudamus et adoramus
glorificamusque.
2. Filium eius, __________ ad dexteram Patris sedet, nos adoramus
amamusque.
3. Christiani sunt ii, __________ unum Deum adorant amantque.
4. Maria, __________ Mater Dei est, pro nobis orat apud Deum.
5. Presbyterium nostrum, _________ in ecclesia est, nimis parvum est.
6. Oppida, __________ in Italia sita sunt, non parva sed magna sunt.
7. Christus, __________ pro nobis mortuus est, Dominus est.
8. In Missa, __________ est Sacrificium Christi, populus Dei
Dominum laudat.
9. In via Domini, __________ bona est, ambulamus.
10. Rosas, __________ ante mensam sacram sunt, sumimus et domum
portamus.
Sabbatum 65
1. Quem vident pueri in foro?
2. Quid portat secum Perpetua?
3. Quo contendit Perpetua?
4. Est-ne Perpetua puella Christiana?
5. Num sunt pueri Christiani?
6. Ante cuius templum sunt pueri?
7. Qui sunt oppidani?
8. Qui sunt pagani?
9. Qui est Christianus?
10. Es-ne tu Christianus/Christiana?

Hodie discipuli in schola non sunt neque magistrum vid___ neque
aud___. Nonnull___ discipuli post prandi___ in for___ pil lud___.
In for___ Perpetua ven___ et secum mult___ ros___ et lili___ portat.
Discipuli eam salut___: Salve, Perpetu___! et interrogant: Quo
vad___? Quid tecum port___?. Perpetua laeta est, quia puer___ eam
salutant. Perpetua pulchras rosas in eccles___ portat. In ecclesi___
mensa sacra est. Christiani ante mens___ rosas pon___. Mensa in
presbyteri___ sita est. In templo ar___ stat, ubi Romani hosti___
immolant. Nos in oppido mult___ templ___ vide___. Post ecclesiam
muri oppid___ sunt.
66 Schola V

Hodie est sabbatum. ________ in schola est. adoro 1
________ discipuli in for pil ________. In amicus
argumentum
________ quoque Paulus adest, qui pil non ludit. basilica
Is cum ________ suo Octavio apud ostium magnae bonus
Christianus 3
________ sedet et de variis ________ disputat. contendo 3
Pueri ergo ________ Paulo pil ludunt. Puellae Deus
domi
________ sunt et bonam cenam ________. episcopus
Perpetua ________ ad ecclesiam et secum multas forum 2x
ludo 3
rosas et multa lilia ________. Pueri Perpetuam, nemo
quae in ________ venit, vident et eam salutant. nonnulli, ae, a
Perpetua, quae puella _________ est, unum paro 1
porto 1
________ adorat. Pueri non Christiani sunt sine
et _________ deos Romanos. Theodorus est vir
_________ . Is est _________ bonus.
exercitivm 3 Da pronomen demonstrativum: is, ea, id!

1. Ubi sunt discipuli et quid agunt?
_____ [: discipuli] sunt in for et in _____ [: foro] pil ludunt.
2. Post prandium ergo _____ [: pueri] pil ludunt, non dormiunt.
3. In foro quoque Paulus adest. _____ [: Paulus] pil non ludit.
Cum _____ [: Paul] est amicus eius Octavius. _____ [: Paulus et
Octavius] de variis argumentis disputant.
4. Pueri ergo sine _____ [:Paul] pil ludunt.
5. Puellae absunt. _____ [: Puellae] domi sunt, ubi bonam cenam
parant.
6. Perpetua domi non est. _____ [: Perpetua] contendit ad ecclesiam.
7. In familia _____ [: Perpetuae] sunt: mater Monica, soror Anna et
frater Hermagoras.
Sabbatum 67
8. Pueri Perpetuam vident et _____ [: Perpetuam] salutant. Perpetua

laeta est et _____ [: pueros] salutat.
9. Puellae cum _____ [: pueris] non sunt.
10. Pueri ante locum sacrum ludunt. _____ [: Locum sacrum] est
templum Iovis. 11. Perpetua unum Deum adorat et ____ [: Deum]
amat.
12. Perpetua rosas et lilia portat, quia _____ [: rosis et liliis] mensam
ornat.
13. _____ [: episcopus et presbyter et diaconus] boni et pii viri sunt.
14. In templo Iovis stat ara et in _____ [: ar] Romani hostias
immolant.
15. Templum Iovis magnum est. Ante _____ [: templum] est forum.
16. Nunc Perpetua ad ecclesiam currit, quia ante _____ [: ecclesiam]
amicae eius _____ [: Perpetuam] exspectant. Cum _____ [: amicis]
mensam sacram in presbyterio ornat.
exercitivm 4 Da formas vocabulorum convenientes!

1. Petrus ex ________ (ecclesia) pueros vocat.
2. In ________ (via) Domini ambulamus.
3. In ________ (hortus) viri sine ________ (femina pl.) ambulant et
de ________ (varium argumentum pl.) disputant.
4. Magister a ________ (discipulus pl.) discedit et eos salutat.
5. Caesar de ________ (bellum Gallicum) scribit.
6. Post ________ (ecclesia) magnum palatium situm est, ubi
episcopus vitam agit.
7. Ante ________ (tabula) magister cum ________ (discipulus pl.)
sedet et de ________ (imperium Romanum) narrat.
8. Populus Dei in ________ (ecclesia) venit, ubi Missam episcopus agit.
9. Puellae post ________ (cena) in ________ (hortus) ambulant.
10. Ante ________ (prandium) in ________ (ecclesia) contendimus.
68 Schola V
1. Latinitas liturgica: Ex Missali Romano

Gloria in excelsis Deo...
Laudamus te.
Benedicimus te.
Adoramus te.
Glorificamus te.
ratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam
2. Dicta et scripta Latina:

a. Ab initio.
b. Ad bestias!1
c. Ad multos annos!2
d. Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt. (Seneca)
e. Animum debes mutare, non caelum. (Seneca)
f. Dat, donat, dicat (= D.D.D).3
g. Nemo dat, quod non habet.
Vocabula nova
alienus 3 do 1
amicitia, ae F dono 1
amor, oris N initium, ii N
animus, i M monoculus, 1 M
annus, i M multi, multae, multa
beatus 3 muto 1
bestia, ae F oculus, i M
debeo 2 semper
dico 1 vitium, ii N
1
Era la formula rituale con la quale gli antichi Romani condannavano i colpevoli ad
essere sbranati dalle fiere del circo.
2
Formula dellaugurio.
3
Formula comune nelle epigrafi commemorative e nelle dediche dei libri.
Sabbatum 69
3. Cantus: Sub tuum praesidium confugimus (Tropario alessandrino)

Sub tuum praesidium confugimus,
sancta Dei Genitrix,
nostras deprecationes ne despicias
in necessitatibus nostris,
sed a periculis cunctis libera nos semper,
Virgo gloriosa et benedicta.
(Domina nostra,
Mediatrix nostra,
Advocata nostra,
Consolatrix nostra.
Tuo Filio nos reconcilia,
tuo Filio nos commenda,
tuo Filio nos repraesenta).
SCHOLA VI
Tres puellae
I. Perpetua ad parvum forum, quod ante ecclesiam situm est, pervnit.

Ea secum portat multas rosas et pulchra lilia. Donta et Cecilia eam
in plate ante ecclesiam iam exspectant.
Donta et Cecilia: Salve, Perpetua! Hodie sero venis ad nos! Iam hora
nona est.
Perpetua: Salvete, Donta Ceciliaque! Date mihi veniam, quaeso! In
for magn Horatium, Marcum Felicemque, amicos meos, salutabam.
Donta et Cecilia: Da nobis rosas, quas tecum portas! Tu tene pulchra
lilia!.
Perpetua multas rosas dat puellis, lilia tenet apud se. Puellae ad
ecclesiam eunt. Ante Dontam et Ceciliam it Perpetua. Donta et
Cecilia post Perpetuam eunt.
Tres puellae 71
Cui dicata est ecclesia, quam intrant puellae? Ecclesia dicata est Iesu
Christo Domino nostro et Sanctae Mariae. Ecclesia sita est prope
murum antiquum. Iam hora nona et dimidia est et ostium ecclesiae
adhuc clausum est. Puellae ostiarium, qui prope ecclesiam habitat,
ante ostium exspectre debent. Iis non placet exspectre ostiarium,
qui ostium aperit et claudit.
II. Denique puellae vident ostiarium, qui per plateam ad ostium

advnit.
Puellae: Veni ad nos, ostiari!.
Ostiarius: Salvete, puellae! Cur me vocatis?.
Puellae: Quia te exspectmus. Ecclesiam intrre debemus et rosis
liliisque mensam sacram ornre. Aper, quaesumus, ostium!.
Ostiarius: Date mihi veniam, quaeso. Hodie valde fessus sum. Mea
uxor aegrota est et filii filiaeque sani non sunt. Tota mea familia aegrota
est. Statim vobis ostium aperio... Ecce! Ostium iam non clausum, sed
apertum vobis est! Vente, ad presbyterium accedite, rosas liliaque ante
mensam ponite et presbyterium bene expurgte! Tacte in ecclesia!.
Puellae: Gratias tibi agimus. Valde dolmus, quod familia tua male se
habet. Nunc possumus ad presbyterium accedere, rosas liliaque ante
mensam ponere et presbyterium expurgre. Et tu domum re potes.
III. Ostiarius statim a puellis discedit. In platea ei occurrit medicus,

qui ad forum contendit. Ostiarius medico, amico suo, de familia sua
aegrota narrat. Medico sunt pauca medicamenta, quae statim ostiario
dat. Ostiarius medico gratias agit et it domum. Ostiarius domum
venit et dat medicamenta suae feminae et suis liberis.
Puellae per ostium ecclesiam intrant. Nunc eae solae in ecclesia sunt,
nemo adest! In ecclesia silentium est. Perpetua a puellis discedit et in
72 Schola VI
plateam it, ubi est aqua. Parvus fluvius enim oppido aquam dat. In
imperi Roman fluvii aquam oppidis dant. Perpetua ibi sumit aquam
et eam Ceciliae portat. Cecilia rosas et lilia in aqua ponit. Donta
mensam Domini bene purgat. Sub e Christiani reliquias Sanctorum
servant. Post unam horam puellae sine dubio fessae sunt. Hora iam
decima et dimidia est.
Vocabula nova
accedo, is, ere 3 lilium, ii N

adhuc (adv.) medicus, i M
advenio, is, re 4 narro, as, are 1
antiquus 3 occurro, is, ere 3
aperio, is, re 1 orno, as, re 1
apertus 3 ostiarius, ii M
circum + acc. ostium, ii N
claudo, is, ere 3 per + acc.
clausus, a, um pervnio, is, re 4
debeo, es, re 2 placet, placent 2
decimus, a, um pono, is, ere 3
desidero, as, re 1 porta, ae F
dexter, dextra, dextrum purgo, as, re 1
dicatus 3 quaeso, is, ere 3
dimidius 3 quod = quia
discedo, is, ere 3 reliquiae, arum F
dispono, is, ere 3 sanctus 3
do, as, re 1 sero (adv.)
doleo, es, re 2 servo, as, re 1
domum (adv.) statim (adv.)
ecce! sto, as, re 1
eo, is, re sub (+ abl.)
expurgo, as, re 1 sumo, is, ere 3
exspecto, as, re 1 tam diu
fessus 3 teneo, es, re 2
habito, as, re 1 venia, ae F
intro, as, re 1 vir, viri M
Tres puellae 73
ARS GRAMMATICA
1. Verbum temporale: modus imperativus 2a persona singularis et

pluralis
[1a] -, -te : Da nobis multas rosas! Date mihi veniam!
[2a] -, -te : Tace, discipule! Tacete, discipuli!
[3a] -e, -ite : Pone rosas ante mensam! Ponite rosas ante mensam!
[4a] -, -te : Veni ad nos! Venite ad me!
I II III IV
1a persona s
2a persona salut! rid! pone! dorm! g.
3a persona
1a persona p
2a persona salutte! ridte! pon--te! dormte! l.
3a persona
Verbum esse:
ESSE
1a persona
2a persona es!
3a persona
1a persona
2a persona este!
3a persona
2. Infinitivus: activus praesens

Ostiarium exspectre iis non placet. Nunc in ecclesiam venre
possumus, ad presbyterium accedere, presbyterium expurgre. In
ecclesia tacre debte.
Expurg-re, tac-re, acced-e-re, ven-re sunt infinitivi activi.
74 Schola VI
3. Verbum possum:
POSSE
1a persona possum
2a persona potes
3a persona potest
1a persona possumus
2a persona potestis
3a persona possunt
4. Nomen: dativus singularis et pluralis:
a) Masculinum
Medicus medicinam ostiari dat.
Ostiarius medicinam filiis monstrat.
Ostiario est dativus singularis.
Filiis est dativus pluralis.
Nominativus singularis: -us (-r).
Dativus singularis: -.
Dativus pluralis: -s.
b) Femininum
Pulchra lilia Perpetuae sunt.
Perpetua multas rosas dat puellis.
Perpetuae est dativus singularis.
Puellis est dativus pluralis est.
Nominativus singularis: -a.
Dativus singularis: -ae.
Tres puellae 75
c) Neutrum
Fluvius oppid aquam dat.
In Imperio Romano fluvii aquam oppids dant.
Oppido est dativus singularis.
Oppidis est dativus pluralis.
Nominativus singularis: -um.
Dativus singularis: -,
M /(-us; -(e)r/ F (-a) N (-um)

genetivus domin ancillae regn s
dativus domin ancillae regn
accusativus dominum ancillam regnum g.
vocativus domine! ancilla! regnum!
nominativus domin ancillae regna

genetivus dominrum ancillrum regnrum p
dativus domins ancills regns
accusativus dominos ancills regna l.
vocativus domini! ancillae! regna!
ablativus domins ancills regns
5. Pronomen demonstrativum: is, ea, id (dativus singularis pluralisque)
M F N
genetivus eius eius eius s
dativus e e e
accusativus eum eam id g.
ablativus e e e
76 Schola VI
nominativus i eae ea
genetivus erum erum erum p
dativus is is is
accusativus es es ea l.
ablativus is is is

pluralisque)
M F N
nominativus qui quae quod
genetivus s
dativus
accusativus quem quam quod g.
ablativus

genetivus p
dativus
accusativus qus qus quae l.
ablativus
7. Praepositio cum casu accusativo: per, circum

Puellae per ostium in ecclesiam intrant.
Ecclesia sita est prope murum antiquum, qui circum oppidum Aquileia
est.
8. Praepositio cum casu ablativo: sub (ubi?)

Donta mensam Domini bene purgat. Sub e Christiani reliquias
Sanctorum servant.
Tres puellae 77
exercitivm 1 Da modum imperativum!

Exemplum: Pueri non dormiunt. Pater imperat: Dormite, pueri!
1. Pueri religiosi Romanos deos non adorant.
Magister imperat: ____________________!
2. Donta et Cecilia rosas non portant.
Perpetua imperat: ____________________!
3. Puellae pensa domestica non scribunt.
Mater imperat: ____________________!
4. Perpetua lilia apud se non tenet.
Donta imperat: ____________________!
5. Magister domum non venit.
Uxor sua imperat: ____________________!
6. Perpetua lilia ante mensam non ponit.
Cecilia imperat: ____________________!
7. Puella ad ecclesiam non currit.
Soror sua imperat: ____________________!
8. Discipuli magistro gratias non agunt.
Benedictus imperat: ____________________!
9. Perpetua: Vobiscum non maneo.
Pueri imperant: ____________________!
Perpetua ad parv___ plate___ pervnit et secum ros___ et pulchr___

lili___ portat. Perpetu___ enim multae rosae et pulchra lilia sunt.
78 Schola VI
Donta et Cecilia in foro iam Perpetu___ exspectant. Donta et

Cecilia imperant: Da nobis ros___! Tu te___ pulchra lilia!. Perpetua
multas rosas dat puell___. Puellae a parv for disced___ et ad
ecclesiam e___. Sed ostium ecclesi___ clausum est. Puellae ostiarium
exspect___ debent.
exercitivm 3 Da modum imperativum!
1. Donta et Cecilia rosas ad ostium non portant.

Perpetua imperat: ____________________!
2. Puellae bonam cenam non parant.
Mater et pater imperant: ____________________!
3. Pueri pil non ludunt.
4. Pastores angelos Dei non audiunt.
Populus imperat: ____________________!
5. Ministri sacri vinum cum aqu non miscent.
Episcopus imperat: ____________________!
6. Christiani Deo non credunt.
Presbyter exclamat: ____________________!
7. Apostoli iam ministri Christi non sunt.
Petrus imperat: ____________________!
8. Ancilla bona non est.
Domina imperat: ____________________!
9. Tu non scribis semper vocabula pulchra!.
10. Episcopus populum in ecclesiam non ducit.
Presbyteri dicunt: ____________________!
Tres puellae 79
1. Ubi parva platea sita est?
2. Quid Perpetua secum portat?
3. Quem exspectant Donta et Cecilia ante ecclesiam?
4. Quota hora est?
5. Quid dat Perpetua amicis suis?
6. Quo eunt puellae?
7. Est-ne ostium ecclesiae apertum?
8. Cui ecclesia dicata est?
9. Quis aperit et claudit ostium ecclesiae?
10. Debent-ne puellae exspectare ostiarium?
11. Ubi habitat ostiarius?
12. Placet-ne puellis ostiarium exspectare?
exercitivm 1 Interroga et responde!

Exemplum: Horatius in foro pila ludit.
Placet-ne Horatio pila ludere? Sane. Horatio pila ludere placet.
1. Horatius in lecto suo dormit?
Placet-ne _________________? Minime vero. _________________.
2. Servus Alexander Horatium aegrotum salutat?
Placet-ne _________________? Sane. _________________.
3. Servi fessi in parv cubicul iacent?
Placet-ne _________________? Certe. _________________.
4. Magister semper pulchra verba dicit.
Placet-ne __________________? Ita est. _________________.
80 Schola VI
5. Episcopus post cenam in hort ambulat.

Placet-ne _________________? Sane. _________________.
6. Presbyter cotidie sanctam Missam agit.
Placet-ne _________________? Certe. _________________.
7. Perpetua post prandium ad ecclesiam contendit.
Placet-ne _________________? Ita est. _________________.
8. Puellae verba Evangelica aiudiunt.
Placet-ne _________________? Certe. _________________.
9. Populus Dei in ecclesiam convenit.
Placet-ne _________________? Minime vero. _________________.
10. Pueri in cael stellas monstrant.
Placet-ne _________________? Sane. _________________
Puellae vident ostiari___, qui per for___ ad osti___ advnit. Puellae

paululum irat___ sunt, quia ante ostium tam diu st___ debent. Puellae
ostiari___ imperant: Ven___ ad nos, ostiari!. Ostiarius iam adest.
Puellae imperant: Aper___, quaesumus, ostium!. Ostiarius statim
ostium aper___. Ostium iam apertum est. Ostiarius puell___ imperat:
Ven___, ad presbyterium acced___, rosas liliaquae ante mensam
pon___ et presbyterium bene expurg___! Tac___ in ecclesia!. Puellae
e___ gratias agunt et ad presbyterium acced___ et eum expurg___.
exercitivm 3 Interroga et responde!

Quid placet tibi post prandium agere?
Post prandium mihi placet _____________________________.
Tres puellae 81
1. Cum amicis pil ludo.

2. De variis argumentis cum magistr disputo.
3. In cubicul me iaceo.
4. In lect me dormio.
5. Pensa domestica scribo.
6. In hort cum amic ambulo.
7. Bonam cenam paro.
8. In famili adsum.
9. Ad amicum curro et eum saluto.
10. Deum adoro.
1. Quis venit per plateam ad ecclesiam?
2. Cur vocant puellae ostiarium?
3. Cur puellae ecclesiam intrare debent?
4. Nonne ostiarius fessus est?
5. Nonne familia ostiarii aegrota est?
6. Aperit-ne ostiarius ostium ecclesiae?
7. Quid debent facere puellae in presbyterio?
8. Debent-ne puellae in ecclesia tacere?
exercitivm 1 Scribe forman pronominis is, ea, id iuxta substantivum!

forum _________ ecclesiam _________ rosae _________
discipulos _________ hora _________ _________
lilia _________ rosas _________ _________
Christ _________ fluvii _________ murum _________
_________ _________ for _________
82 Schola VI
plate _________ filiam _________ _________

filiis _________ liliis _________ rosis _________

Perpetua, quae secum pulchras ________ et lilia accedo 3 (2x)
portat, ad ________ plateam pervnit. Ibi Donta et aperio 4
apertus 3
Cecilia eam ________ et salutant: Salve, Perpetua! claudo 3
Hodie ________ venis ad nos!. Perpetua: ________, clausus 3
Donta Ceciliaque! Date mihi ________, quaeso! debeo 2
discedo 3
Donta ad Perpetuam: ________ nobis rosas!
do 1
Tu ________ pulchra lilia!. Puellae a parv for domum
________ et ad ecclesiam ________. Sed ostium eo, is, ire
________ est. Puellae ostiarium exspectre ________. exspecto 1
fessus 3
Iis ostiarium exspectre non ________. Ostiarius intro 1
enim est vir, qui ostium et ________ et ________. ostium, ii N
Ostiarius pervenit, puellas ________ et ________ parvus 3
placet
aperit. Iam ostium ________ est! Ostiarius imperat:
purgo 1
Vente, ad presbyterium ________, rosas liliaquae rosa, ae F
ante mensam ________ et presbyterium ________! saluto 1
________ in ecclesia!. Nunc puellae possunt in sero (adv.)
taceo 2
ecclesiam ________, ad presbyterium ________, et teneo 2
presbyterium ________. Ostiarius it ________. Post venia, ae F
unam horam puellae ________ sunt.
1. Quis in platea ostiario occurrit?
2. Est-ne medicus amicus ostiarii?
3. Quid narrat ostiarius medico?
4. Quid medicus dat ostiario?
5. Solae-ne puellae in ecclesia sunt?
Tres puellae 83
6. Quid sumit Perpetua in platea?

7. Cui portat Perpetua aquam?
8. Quid Cecilia in aqua ponit?
9. Quid Donta bene purgat?
10. Ubi Christiani reliquias Sanctorum servant?
1. Latinitas liturgica:
a. Anima Christi
Anima Christi, sanctifica me.
Corpus Christi, salva me.
Sanguis Christi, inebria me.
Vocabula nova
anima, ae F anima
sanctifico, as, are santificare
corpus, corporis N corpo
inebrio, as, are ubriacare, inebriare
b. Angele Dei
Angele Dei, qui custos es mei,
me tibi commissum pietate superna;
(Hodie, Hac nocte) illumina, custodi, rege, et guberna. Amen.
Vocabula nova
custos, odis M custode
pietas, atis F piet
84 Schola VI
2. Proverbia et dicta
a. Divide et impera!
b. Per Mariam ad Iesum!
c. Sub umbra alarum tuarum.
d. Qui medice vivit, misere vivit.
e. Quod verum est, meum est. (Sen.)
f. Quod habeo, tibi do.
g. Audi, vide, tace, si vis vivere in pace!
3. Latinitas biblica: Varii versus

a. Venite, comedite panem meum et bibite vinum! (Prov. 9.5)
b. Venite, videte locum, ubi positus erat Dominus! (Matth 28,6)
c. Qui non est mecum, contra me est, et qui non congregat mecum,
spargit. (Matth 12,30)
d. Sub umbra alarum tuarum protege nos. (Ps. 16,8)
4. Septem opera misericordiae corporalia

Cibum praebere.
Potum praebere.
Nudos cooperire.
Hospites excipere.
Infirmos visitare.
Carcere clausos invisere.
Mortuos sepelire.
5. Cantus: Iubilate Deo (Taiz)

Iubilate Deo, omnis terra!
Servite Domino in laetitia!
Alleluia, alleluia, in laetitia.
Tres puellae 85
SCHOLA VII
Pueri apud medicum
I. Medicus, qui Florus vocatur, per vias oppidi Aquileae domum

contendit. Is domi multa medicamenta habet, quibus viros et feminas
et pueros et puellas curat. Florus ad domum suam pervenit et ostium
pulsat. Ostium a servo eius Medo aperitur. Medicus salutatur a
Medo: Salve, domine!. In atrium venit uxor eius et salutat maritum:
Salve, Flore!. Et ei osculum dat. Florus valde fessus est et statim in
cubiculum suum ascendit. Ibi non solum dormit, sed etiam stertit.
Hora est decima cum dimidia.
Horatius, Marcus et Felix in foro pil non iam ludunt. Post ludum
Horatius pessime se habet. Nam is pallidus est et sudat, stomachus
eius infirmus est. Horatius nec stare nec ambulare potest. Itaque
ab amicis suis ad medicum velociter portatur. Duo pueri, a quibus
Pueri apud medicum 87
Horatius portatur ante ostium, ubi medicus Florus habitat, consistunt

et id pulsant. Nemo aperit. Marcus rursus ostium pulsat et clamat:
Aperite ostium! Aperite ostium! A-pe-ri-te, quaeso! Amicus meus
pessime se habet!. Ostium lente aperitur. Servus Medus ostium aperit.
Pueri, qui ante ostium stant, a servo Medo interrogantur: Quid est,
pueri? Quem quaeritis? Hora iam undecima est! Medicus Florus
hodie valde fessus est et in cubiculo suo quiescit. Cur ad dominum
meum pervenitis?.
Marcus: Salve! Amicus noster valde aegrotat. Ei dolet et stomachus
et caput.
Medus: Qui estis? Quot estis? Quomodo vocamini?.
Marcus: Nos Marcus et Felix vocamur, nomen amici nostri est
Horatius. Nos discipuli magistri Evagrii sumus.
Medus: Quid? Vos discipuli magistri Evagrii estis? Magister Evagrius
enim amicus est medici Flori. Intrate et in atrio exspectate! Ad
cubiculum medici eo.
II. Horatius ab amicis suis in atrium portatur. Ibi multae sellae sunt
et unus lectus. Horatius in lecto ponitur. Interea Medus ad cubiculum
Flori per scalas ascendit, medicum e somno excitat eique de discipulo
Evagrii aegro narrat.
Florus statim surgit et imperat servo: Vesti me! Da mihi calceamenta!.
Deinde de cubiculo suo procedit et descendit in atrium, ubi pueri
eum exspectant.
Ave, bone medice, pueri eum salutant.
Florus non respondet. Horatius super lectum iacet. Medicus Horatium
super lectum iacere videt.
Florus iubet: Vos duo, exite!.
Marcus et Felix exeunt, sed Felix prope ostium consistit et colloquium
inter medicum et Horatium audit.
88 Schola VII
Florus: Quomodo vocaris, puer?.

Horatius: Horatius vocor.
Florus: Eheu, Horati, pallidus es.
Felix ad Marcum: Medicus Horatium pallidum esse dicit.
Florus: Ostende linguam!.
Horatius linguam, quae rubra est, ostendit.
Felix: Medicus Horatium linguam ostendere iubet.
Florus: Lingua rubra est.
Felix: Medicus linguam rubram esse dicit.
Florus: Puer, spira fortiter!.
Felix: Medicus puerum fortiter spirare iubet.
Medicus caput Horatii aspicit et collum eius palpat.
Florus denique dicit: Febrim habes, o puer miser, et vehementer
aegrotas. Medicamentum tibi do et domi manere debes, multum
bibere, non tamen vinum, et in lecto iacere!.
Amici Horatii a Medo servo in atrium vocantur.

Pueri, perterriti, servum interrogant: Mortuusne est Horatius?.
Medus respondet: Non mortuus est puer, sed vivit.
Cur perterriti sunt pueri? Perterriti sunt, quia Horatium mortuum
esse putant, sed servus eum vivere dicit. Marcus et Felix amicum
vivere gaudent. Medicus, qui pueros gaudere videt, servum interrogat:
Cur gaudent pueri?.
Is respondet: Pueri gaudent, quod Horatius vivit.
Medicus pueros dimittit et eos abire iubet: Abite, pueri! Et amicum
domum portate!.
Tres pueri gratias medico agunt: Gratias tibi agimus, Flore medice,
et abeunt. Horatius ab amicis suis domum portatur. Ibi mater eius
pueros recipit et eos ad cubiculum Horatii ducit. Necesse est Horatium
aegrum quiescere.
Vocabula nova
Paragraphus prima
Florus, i M - Floro pallidus 3 - pallido, livido
via, ae F - strada, via sudo, as, re 1 - sudare
medicamentum, i N - medicina stomachus, i M - stomaco
curo, as, re 1 - curare, prendersi cura infirmus 3 - debole, infermo
pulso, as, re 1 - battere, colpire sto, as, re 1 - stare, stare in piedi
Medus, i M - Medo eo, is, re - andare
osculum, i N - bacio velociter (adv.) - velocemente
fessus 3 - stanco consisto, is, re 3 - fermarsi
statim (adv.) - subito, immediamente rursus (adv.) - nuovamente
ascendo, is, re 3 - ascendere, salire lente (adv.) - lentamente, adagio
quiesco, is, re 3 - riposare, riposarsi quaero, is, re 3 - cercare
non solum... sed etiam - non solo... ma undecimus 3 - undicesimo
anche aegroto, as, re 1 - essere ammalato
sterto, is, re 3 - russare caput, capitis N - capo, testa
ludus, i M - gioco; scuola elementare doleo, es, re 2 - dolere; soffrire
90 Schola VII
Paragraphus altera
sella, ae F - sedia, seggio lingua, ae F - lingua
lectus, i M - letto ruber, rubra, rubrum - rosso
scala, ae F - scala, gradinata spiro, as, re 1 - spirare, soffiare
somnus, i M - sonno fortiter (adv.) - fortemente,
excito, as, re 1 - svegliare intensamente
aeger, aegra, aegrum - malato palpo, as, re 1 - toccare, palpare
narro, as, re 1 - raccontare aspicio, is, re 3 - guardare, osservare
surgo, is, re 3 - alzarsi (dal letto...) collum, i N - collo
vestio, is, ire 4 - vestire denique ( adv.) - finalmente, in fine
calceamentum, i N - calzatura febris, is F - febbre (acc. febrim)
deinde - in seguito, quindi vehementer (adv.) - fortemente, molto
procedo, is, re 3 - procedere, avanzare bibo, is, re 3 - bere
descendo, is, re 3 - discendere duco, is, re 3 - condurre
iubeo, es, re 2 - comandare, ordinare necesse est - necessario
exeo, is, re - uscire, andare fuori perterritus 3 - spaventato
colloquium, i N - conversazione mortuus 3 - morto
eheu (interiezione) - ahi, ahim dimitto, is, re 3 - mandare via
ostendo, is, re 3 - mostrare, far vedere
ARS GRAMMATICA
1. Verbum temporale: vox passiva temporis praesentis.
Terminationes sunt: singularis pluralis
1. -r 1. -mur infinitivus: -ri / -
2. -ris 2. -mini
3. -tur 3. -ntur
I II III IV
1a persona salutor rideor dicor capior audior s
2a persona salutris ridris dicris capris audris g.
3a persona saluttur ridtur dictur captur audtur
1a persona salutmur ridmur dicmur capmur audmur p
2a persona salutmin ridmin dicmin capmin audmin l.
3a persona salutntur ridntur dicntur capntur audntur
infinitivus salutri ridri dici capi audiri

2. Accusativus cum infinitivo.

Medicus: Lingua rubra est. Medicus dicit linguam rubram esse.
Horatius pallidus est. Medicus videt Horatium pallidum esse.
Medicus Horatium interrogat. Felix audit medicum Horatium
interrogare.
Medicus: Horati, ostende Medicus iubet Horatium linguam
linguam!. ostendere.
Mortuusne est Horatius?. Pueri Horatium mortuum esse putant.
Horatius vivit. Marcus et Felix gaudent Horatium vivere.
= Marcus et Felix guadent quod Horatius vivit.
Horatius aeger quiescit. Necesse est Horatium aegrum quiescere.
Accusativus cum infinitivo habetur post verba temporalia: dicere,

videre, sentire, audire, iubere, putare, iubere, gaudere, constat, necesse
est, bonum est et cetera.

pluralisque)
M F N
nominativus qu quae quod
genetivus cuius cuius cuius s
dativus cu cu cu
ablativus qu qu qu

genetivus qurum qurum qurum p
dativus quibus quibus quibus
ablativus quibus quibus quibus
92 Schola VII
exercitivm 1 Scrutare formas verborum temporalium!

persona nvmervs indicativvs activvm infinitivvs
(1,2,3) (sg./pl) imperativvs passivvm
vocatur _______ _______ _______ _______ _______

aperitur _______ _______ _______ _______ _______
ascendit _______ _______ _______ _______ _______
eunt _______ _______ _______ X _______
potest _______ _______ _______ X _______
portatur _______ _______ _______ _______ _______
pulsant _______ _______ _______ _______ _______
aperite _______ _______ _______ _______ _______
quaeso _______ _______ _______ _______ X
curantur _______ _______ _______ _______ _______
quaeritis _______ _______ _______ _______ _______
vocamur _______ _______ _______ _______ _______
sumus _______ _______ _______ X _______
eo _______ _______ _______ X _______
exercitivm 2 Scribe formas passivas iuxta formas activas!
vocat ______________ habet ______________

curamus ______________ aperiunt ______________
salutatis ______________ dant ______________
legit ______________ portas ______________
exercitivm 3 Pone has sententias in voce passiva!
1. Medus ostium aperit.

______________________________________________________
2. Medicus viros et feminas curat.
______________________________________________________
3. Pueri medicum in atrio exspectant.
______________________________________________________
4. Nos aegrum discipulum ad medicum portamus.
______________________________________________________
5. Femina viro osculum dat.
______________________________________________________
exercitivm 4 Pone has sententias in voce activa!
1. Hodie missa ab episcopo celebratur.

______________________________________________________
2. Deus a populo laudatur.
______________________________________________________
3. Liber a primo diacono sumitur (liber, libri M - libro)
______________________________________________________
4. Vir aeger ab apostolis sanatur.
______________________________________________________
5. Puero praemium a magistro datur. (praemium, ii N - premio)
______________________________________________________
6. Medicus Florus a servo Medo vestitur.
______________________________________________________
94 Schola VII
1. Quis per vias oppidi Aquileae ad domum contendit?
2. Quomodo vocatur medicus?
3. A quo ostium aperitur?
4. Quis Floro in atrio osculum dat?
5. Cur Florus statim in cubiculum suum ascendit?
6. Quid agit in cubiculo suo medicus Florus?
7. Cur Horatius post ludum velociter ad medicum portatur?
8. A quo Horatius ad medicum portatur?
9. Ubi pueri consistunt?
10. Quis aperit ostium?
11. Quid Horatio dolet?
12. Quota hora est?
exercitivm 1 Da accusativum cum infinitivo!

1. Medicus domum contendit.
Oppidani vident ________________________________________.
2. Florus multa medicamenta domi habet.
Pueri putant ___________________________________________.
3. Medicus viros et feminas et pueros et puellas bene curat.
Multi dicunt ___________________________________________.
4. Ostiari, aperi ostium!.
Puellae iubent __________________________________________.
5. Episcopus sanctam Missam agit.
Marcus dicit ___________________________________________.
exercitivm 2 Da pronomen relativum!

1. Florus multa medicamenta, __________ (medicamentis) viros,
feminas, pueros, puellas-que sanat, domi habet.
2. Pueri ostium, ante __________ (ostium) consistunt, pulsant.
3. Horatius, __________ (Horatius) ab amicis portatur, se pessime
habet.
4. Nomina puerorum, a __________ (pueris) Horatius portatur, sunt
Marcus et Felix.
5. Vir, __________ (viro) medicus medicamenta dat, ostiarius est.
6. Puellae, __________ (puellam) amicae ante ecclesiam exspectant,
nomen est Perpetua.

Medicus Florus per vi___ oppidi dom___ contendit. Is valde fess___
est et statim in cubicul___ su___ it. Florus in atrio a femin___
su___, quae ei oscul___ dat, saluta___. Horatius, qui cum amic___
su___ in magno foro pil___ ludit, post lud___ se pessime habet.
Is ab amic___ ad medic___ velociter portat___. Ostium a serv___
Med___ aperi___ et Horatius in atri___ portatur. Medus e somno
excit___ Florum et ei de discipul___ aegr___ narrat. Florus surg___
et in atrium descend___. Horatius, qui valde aegrot___, a medic___
Flor___ aspici___. Horatius debet: quiesc___, bib___, in lecto iac___,
in scholam non i___, pila non lud___. Marcus et Florus putant
Horati___ valde aegrot___. Horatius domum porta___ a Marco et
Felice et in lect___ pon___.
96 Schola VII
exercitivm 4 Scribe vocabula, quae desunt! ... sed etiam

aegroto
I. Medicus Florus, qui hodie valde fessus est, domum ascendo
________ et ostium ________. Servus Medus aspicio
contendo
________ aperit. Uxor Floro ________ dat. Medicus
descendo
ad cubiculum suum ________ et in lecto ________ eo
dormit, ________ stertit. Marcus et Felix cum amico exeo
Horatio in foro pila ________. Post ludum Horatius fortiter
iaceo
________ se habet. Is ________ est et sudat, ________
ludo
infirmus est. Horatius ab amicis suis ad medicum maneo
________ portatur. Ostium a ________ aperitur. non solum...
Medicus a servo suo e ________ excitatur et ad pueros, osculum
ostium
qui eum in atrio exspectant, ________. Medicus iubet
pallidus
Marcum amicumque Felicem ________. Horatius a pessime
medico ________. Florus videt Horatium pallidum pulso
________. Lingua eius ________ est et Horatius ruber
servus
sudat. Medicus iubet Horatium ________ spirare. somnus
Constat Horatium valde ________. Medicus Florus stomachus
imperat Horatium domi ________, in lecto ________ sum
velociter
et in scholam non ________.
1. Quo Horatius portatur?
2. Quid vident pueri in atrio?
3. Quis medicum Florum e somno excitat?
4. Num medicus in cubiculo suo manet?
5. Nonne medicus Florus statim surgit?
6. A quo ei dantur calceamenta?
7. Aspicit-ne Florus bene Horatium.
8. Quis audit colloquium inter Florum et Horatium?

9. Quid debet agere Horatius?
10. Quid palpat Florus?
11. Quid dat medicus Horatio?
12. Num potest Horatius pila ludere?
13. Quo Horatius portatur?
14. Quo pueri ducuntur a matre Horatii?
1. Latinitas liturgica: Benedictio post mensam

Agimus tibi gratias, omnipotens Deus,
pro universis beneficiis tuis,
qui vivis et regnas in saecula saeculorum. Amen.
2. Cantus: Sanctus
Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth.
Pleni sunt caeli et terra gloria tua.
Hosanna in excelsis.
Benedictus qui venit in nomine Domini.
Hosanna in excelsis.
98 Schola VII
SCHOLA VIII
Magna cena
In Evangelio legitur parabola, quam Iesus dixit viro cuidam, qui Dei
regnum intrare voluit. Iesus dixit ei: Dominus fecit magnam cenam
et vocavit multos viros et multas feminas ad eam.Et hor cenae misit
servum suum, qui invitavit multos viros et feminas. Servus dixit iis:
Venite, quia cena iam parata est!.Sed omnes coeperunt se excusare.
Primus dixit ei: Villam emi et necesse habeo exire et videre eam. Non
possum venire!. Et alter dixit: Uxorem duxi. Non possum venire!.
Servus nuntiavit domino suo: Nemo venire vult!. Iratus dominus fuit
et imperavit rursus servo suo: Exi cito in plateas! Invita et caecos et
claudos ad cenam, quam iam paravi!. Et multi caeci et claudi venerunt
ad cenam. Servus domino suo dixit: Bone domine, ecce, multi
venerunt, sed adhuc locus est!.Dominus servo suo rursus iussit: Exi
100 Schola VIII
in vias et compelle intrare eos, qui tibi occurrunt! Iube eos venire ad
me! Et venerunt ad cenam multi et boni et mali. Triclinium impletur.
Intrat autem dominus et spectat invitatos viros et feminas. Et aspicit
ibi virum sine pulchro vestimentoet dicit ei: Amice, quomodo huc
intravisti. Non habes pulchrum vestimentum?. Sed is obmutuit.Tunc
dixit dominus ministris suis: Mittite eum in tenebras! Multi autem
sunt vocati, pauci vero electi. Tunc Pharisaei ab Iesu abierunt.
Vocabula nova
Evangelium, ii N - vangelo locus est - c posto

lego, is, ere 3 legi - leggere iubeo, es, re 2 iussi - comandare
parabola, ae F - parabola compello, is, ere 3 compli - spingere
Iesus, u M - Ges insieme
quidam, quaedam, quoddam - un occurro, is, ere 3 occurri - accorrere
certo triclinium, ii N - sala da pranzo
volo, vis, velle, volui - volere, desiderare impleo, es, re 2 implvi - riempire
coepi, coepisti - cominciare autem (coni.) - ma, invece
excso, as, are 1 -vi - scusare specto, as, are 1 -vi - guardare
villam, ae F - villa, casa campestre ibi - l, in quel luogo, ivi
emo, is, ere 3 emi - comprare vestimentum, i N - vestito
necesse habeo - considerare necessario quomodo? - come?
exeo, is, ire, ii - uscire huc (adv.) - in questo luogo
video, es, re 2 vidi - vedere, notare obmutesco, is, ere 3 obmutui - diventare
alter, altra, altrum - laltro, uno dei muto
due tunc (adv.) - allora, a quel tempo
uxorem duco (is, ere 3 duxi) - sposare minister, ministri M - ministro
nuntio, as, are 1 -vi - annunciare mitto, is, ere 3 misi - mandare, inviare
cit (adv.) - presto, in fretta tenebrae, arum F - tenebre, oscurit
platea, ae F - piazza Pharisaeus, i M - fariseo
caecus 3 - cieco abeo, is, ire, abii - andare via
claudus 3 - zoppo
Magna cena 101
ARS GRAMMATICA
1. Verbum temporale: tempus perfectum activum

Exitus sunt: -, -isti, -it, -mus, -istis, -runt; infinitivus -isse.
I II III IV
esse
1a laudav monu leg audiv fu
s
2a laudavisti monuisti legisti audivisti fuisti
3a laudavit monuit legit audivit fuit g.
1a laudavmus monumus legmus audivmus fumus
p
2a laudavistis monuistis legistis audivistis fuistis
l.
3a laudavrunt monurunt legrunt audivrunt furunt
Infinitivus: laudavisse monuisse legisse audivisse fuisse
2. Verbum temporale: volo, vis, velle, volui
Ego vol
Tu vis
Is vult
Nos volmus
Vos vultis
Ii volunt
Infinitivus velle
NONNVLLA VERBA TEMPORALIA
ago, is, re 3 egi - condurre; agire; fare; operare

aperio, is, re 4 aperui - aprire
ascendo, is, re 3 ascendi - ascendere, salire
aspicio, is, re 3 aspexi - guardare, osservare
benedico, is, re 3 benedixi (+ dat /+acc.) - dir bene, benedire
bibo, is, re 3 bibi - bere
claudo, is, re 3 clausi - chiudere
consisto, is, re 3 constti - fermarsi, stare fermo
102 Schola VIII
contendo, is, re 3 contendi - affrettarsi, avviarsi

credo, is, re 3 credidi - credo, ho fiducia
curro, is, re 3 cucurri correre
debeo, es, re 2 debui - dovere; essere debitore
defendo, is, re 3 defendi - tenere lontano, allontanare
descendo, is, re 3 descendi - discendere
dico, is re 3 dixi - dire
do, as, re 1 dedi - dare
doceo, es, re 2 docui - insegnare, ammaestrare
doleo, es, re 2 dolui - dolere; soffrire
duco, is, re 3 duxi - condurre
emo, is, ere 3 emi - comprare
eo, is, re, ii - andare
esurio, is, re 4 esurii - essere affamato
excipio, is, re 3 excepi - estrarre, tirare fuori
exeo, is, re, ii - uscire, andare fuori
facio, is, ere 3 feci - faccio
habeo, es, re 2 habui - avere, possederre
iaceo, es, re 2 iacui - giacere, stare disteso/sdraiato
impleo, es, ere 2 implevi - riempire, colmare
iubeo, es, re 2 iussi - comandare, ordinare
lavo, as, re 1 lavi - lavare
lego, is, re 3 legi - leggere
mitto, is, ere 3 misi - mandare, inviare
occurro, is, ere 3 occurri - accorrere, correre incontro
ostendo, is, re 3 ostendi - mostrare, far vedere
permitto, is, re 3 permisi - lasciare
pervnio, is, re 4 pervni - pervenire, arrivare
placet, placent 2 placuit (+ dat.) - piace, piaciono
pono, is, re 3 posui - porre
praebeo, es, re 2 praebui - offrire, porgere, dare
procedo, is, re 3 processi - procedere, avanzare
quaero, is, re 3 quaesvi/quaesi - cercare, ancare in cerca
respondeo, es, re 2 respondi - rispondere
scribo, is, re 3 scripsi - scrivo
sitio, is, re 4 sitvi/siti - avere sete
sto, as, re 1 steti - stare, stare in piedi
Magna cena 103
sumo, is, re 3 sumpsi - prendere, afferrare

surgo, is, re 3 surrxi - alzarsi (dal letto...)
suscipio, is, re 3 suscpi - accogliere
taceo, es, re 2 tacui - tacere
tango, is, re 3 ttgi - toccare
teneo, es, re 2 tenui - tenere, avere in mano
tollo, is, re 3 sustli - levare (in alto), alzare; prendere su di s
venio, is, re 4 vni - venire, arrivare
video, es, re 2 vdi - vedere, notare
vinco, is, re 3 vci - vincere
vivo, is, re 3 vixi - vivere
EXERCITIA
exercitivm 1 Da formas temporis praesentis iuxta formas temporis
perfecti!
1. dixit __________ 11. paravi __________
2. voluit __________ 12. venerunt __________
3. fecit __________ 13. iussit __________
4. misit __________ 14. intravisti __________
5. invitavit __________ 15. aspexit __________
6. emit __________ 16. abierunt __________
7. venit __________ 17. voluerunt __________
8. duxi __________ 18. potuisti __________
9. fuit __________ 19. scripsistis __________
10. dedi __________ 20. potui __________
exercitivm 2 Da formas temporis perfecti!

1. Hodie discipuli in scholam eunt.
Heri discipuli in scholam _____________.
2. Pensum domesticum scribo.
Heri pensum domesticum _____________.
104 Schola VIII
3. Cur ad me venis?
Cur heri ad me _____________?
4. Dominus cenam bonam facit.
Heri Dominus cenam bonam _____________.
5. Cui mittitis epistulam?
Cui _____________ epistulam.
6. Pilatus scribit titulum.
Pilatus _____________ titulum.
7. Laudamus Dominum in ecclesia.
Heri _____________ Dominum in ecclesia.
8. Caesar dicit: Venio, video, vinco.
Caesar _____________: _________, _________, _________.
9. Narratis nobis parabolam de magna cena.
Heri _____________ nobis parabolam de magna cena.
10. Iesus mittit apostolos.
Iesus _____________ apostolos.
exercitivm 3 Scribe aptas formas verbi anomalis volo vis velle!

1. Nemo ad cenam venire __________.
2. Ea femina multos liberos ad prandium invitare __________.
3. Cur vos linguam Latinam discere __________?
4. Num tu _________ id, quod __________ populus?
5. Claudi et caeci ad ientaculum venire __________.
6. Cur ille vir ad cenam venire non ________? Quia heri uxorem duxit.
7. Nonne nos vestimenta pulchra habere __________?
8. Quo dominus virum sine pulchro vestimento mittere __________?
In tenebras!
Magna cena 105
1. Quis dixit parabolam de cena magna?
2. Cui dicitur parabola?
3. Quando dominus misit servum suum?
4. Quibus verbis excusat se vir primus?
5. Quibus verbis excusat se vir alter?
6. Quis invitatur ad cenam?
7. Ubi servus domini invitat ad cenam?
8. Nonne ad cenam caeci et claudi venerunt?
8. Quem invenit dominus in triclinio?
9. Ubi mittitur vir sine pulchro vestimento?

1. Liber, in quo de vita verbisque Iesu legitur, est caecus, a, um
_____________. cena, ae F
2. Maritus habet feminam suam. Ea femina est claudus, a, um
____________. triclinium, ii N
3. Cibus, qui vesperi sumitur, est ______________. lego 3 legi
Evangelium, ii N
4. Vir, qui non videt vel aspicit, est ______________.
uxor
5. Vir, qui paret et servit domino, est servus, i M
______________. tenebrae, arum F
6. Vir, qui non bene it vel ambulat, est ______________.
7. ______________ sunt locus, ubi non est lux nec sol nec dies.
8. Qui in bibliotheca sunt, multos libros _____________.
9. Locus, ubi cena habetur, est ______________.
exercitivm 6 Verum /V/ an falsum /F/?

1. Iesus dixit parabolam feminae, quae in plate invenit.
2. Dominus quidam fecit parvam cenam.
106 Schola VIII
3. Multi viri et multae feminae ad cenam vocantur.

4. Dominus hor prandii servum suum misit.
5. Primus vir, quem servus invitavit, villam emit et eam videre voluit.
6. Alter vir non venire vult ad cenam, quia uxorem duxit et cum ea
esse vult.
7. Dominus laetus est, quia nemo ad cenam venire voluit.
8. Multi caeci et claudi venerunt ad cenam.
9. In triclinio dominus virum sine pulchro vestimento aspexit.
10. Servi virum sine pulchro vestimento in hortum miserunt.

In Evangelio legimus __________, quam Iesus caecus 3
dixit de __________ cena. Dominus quidam cena, ae F
duco 3 duxi
magnam __________ paravit et multos viros Iesus, u M
et multas feminas ad __________ invitare is ea id
voluit. Sed nemo __________ voluit. Primus magnus 3
necesse
vir _________ emit et __________ habuit parabola, ae F
eam videre. Alter vir uxorem __________ et sum, esse
tenebrae, arum F
cum ea __________ voluit. Deinde a domino
claudus 3
irrato invitantur __________ et __________, venio 4 veni
qui omnes adveniunt. Sed inter eos villa, ae F
vir, viri M
__________ quidam fuit, qui pulchrum
vestimentum, i N
__________ non habebat. Dominus eum
in __________ misit. Tunc Pharisaei ab
___________ abierunt.
Magna cena 107
exercitivm 8 Pone has sententias in casu accusativo cum infinitivo!

1. Pharisaei abeunt ab Iesu. Discipuli vident...
______________________________________________________
2. Dominus bonus cenam paravit. Servus dicit...
______________________________________________________
3. Multi viri regnum Dei intrare volunt. Iesus sentit...
______________________________________________________
4. Dominus misit servum hora cenae. Petrus videt...
______________________________________________________
5. Dominus irratus est. Servus putat...
______________________________________________________
6. Caeci et claudi ad cenam venire possunt. Dominus dixit...
______________________________________________________
7. Vir sine pulchro vestimento in tenebras mittitur. Feminae dicunt...
______________________________________________________
8. Multi viri et feminae ad magnam cenam veniunt. Dominus vidit...
______________________________________________________
9. Ostium a servo Medo aperitur. Medicus Florus audit...
______________________________________________________
10. Triclinium impletur. Dominus videt...
______________________________________________________
11. Liberi non possunt venire! Pater dicit...
______________________________________________________
12. Servi, parate bonam cenam! Dominus iubet...
______________________________________________________
108 Schola VIII
1. Varia dicta:
a. Deus vult.1
b. Qui vult esse beatus, colit virtutes, vitia fugit.2
c. Non vestimentumvirum ornat, sed virvestimentum!
g. Qui scribit, bis legit.
h. Quod non fecerunt Barbari, Barberini fecerunt.3
Vocabula nova
virtus, virtutis F - virt
aufero, aufers, auferre, abstuli - portare via, strappare
divido 3 divisi - dividere
profundum, i N - profondit
vox, vocis F - voce
2. Latinitas biblica:
a. Et diviserunt sibi vestimenta mea. (Ps 22,19)
b. Respondit Pilatus: Quod scripsi, scripsi. (Io 19,22)
c. In principio creavit Deus caelum et terram. (Gen 1,1)
d. Mysteria gloriosa (Sanctum Rosarium Beatae Mariae Virginis)
1. Qui resurrexit a mortuis. (Mc 16:1-7)
2. Qui in caelum ascendit. (Lc 24:46-53)
3. Qui Spiritum Sanctum misit. (Act 2:1-7)
4. Qui te assumpsit. (Ps 16:10)
5. Qui te in caelis coronavit. (Ap 12:1)
1
Il grido del popolo, quando Urbano II annunci la prima crociata al Concilio di
Clermont nel 1095.
2
Platone.
3
Pasquinata per Urbano VIII (Barberini) che tolse il bronzo da Panteon.
Magna cena 109
[Hoc modo recitatur: Ave Maria... et benedictus fructus ventris tui,

Iesus, qui resurrexit a mortuis. Sancta Maria...]
Vocabula nova
divido 3 divisi - dividere
vestimentum, i N - vestito
principium, ii N - inizio
creo 1 creavi - creare
resurgo 3 resurrexi - risorgere
mortuus 3 - morto
assumo 3 assumpsi prendere a s
corono 1 coronavi - coronare
3. Latinitas patristica:
Laudari omnes vultis, nemo vestrum vult vituperari.
(s. Augustinus, De Trinitate, 13.3.6.)
vitupero 1 vituparavi - rimproverare
3. Cantus: Alma Redemptoris Mater

Alma Redemptoris Mater,
qu pervia cli porta manes et stella maris,
succurre cadenti, surgere qui curat, populo:
tu, qu genuisti, natura mirante, tuum sanctum Genitorem.
Virgo prius ac posterius,
Gabrielis ab ore sumens illud ave,
peccatorum miserre.
Vocabula nova
Redemptor, oris M - Redentore
mater, matris F - madre
pervius 3 - accessibile
mare, maris N - mare
110 Schola VIII
maneo 2 mansi - rimango

succurro 3 succurri - soccorrere, aiutare
gigno 3 genui - generare, partorire
genitor, oris M - genitore
prius (adv.) - prima
posterius (adv.) - dopo
Gabriel, Gabrielis M - Gabriele
os, oris N - bocca
SCHOLA IX
Mare nostrum
Oppidum Aquileia prope mare situm est. Aquileia enim in or maris

Hadriatici iacet et habet magnum portum. Hic portus etiam pulcher
est. Romani in maribus fluviisque imperium suum custodiverunt,
quia ibi non solum hostes, sed etiam piratae insidias parabant. Multa
maria igitur in imperio Romano erant ut: Mare Hadriaticum, situm
inter Italiam et Dalmatiam, Mare Tyrrhenum, quod prope Romam
est, mare Aegaeum, quod inter insulam Cretam et Graeciam est,
Mare Hibericum, quod prope Hispaniam est et cetera. Mare situm
inter Europam, Africam Asiamque vocatur Mare Mediterraneum vel
Mare Internum. Hoc mare a Romanis Mare Nostrum appellabatur.
Numerus horum marium, ut in hc tabul geographic aspicere
potestis, magnus est.
112 Schola IX
Vocabula nova
Aegaeus 3 Egeo
aspicio 3 aspexi guardare, osservare; vedere
custodio 4 ivi custodire
fluvius, i M fiume
Hadriaticus 3 Adriatico
Hibericus 3 Iberico
hostis, is M/F nemico, avversario
insidiae, arum F insidia, agguato
internus 3 interno
item (adv.) ugualmente
lignum, i N legno
machina, ae F macchina, struttura
mare, is N mare
Mediterraneus 3 Mediterraneo
multi 3 pl. molti
navis, is F nave
ora, ae F costa, spiaggia
paro 1 avi preparare
pirata, ae M pirata
portus, us M porto
prope (praep. + acc.) vicino
saepe (adv.) spesso
teneo 2 tenui tenere, avere in mano
Tyrrhenus 3 Tirreno
varius 3 vario
ARS GRAMMATICA
1. Tertia declinatio: nomina neutra, quae desinunt in -e, -ar, -al ut

mare, altar, animal. Haec nomina ita flectuntur:
singularis pluralis
nom. mare altum maria alta
gen. maris alti marium altorum
dat. mari alto maribus altis
acc. mare altum maria alta
voc. mare altum maria alta
abl. mari alto maribus altis
Mare nostrum 113
Huius generis vocabula sunt: mare, altre, conclve, sedle, cuble,

altar, animal, tribnal, et cetera.
2. Pronomen demonstrativum: hc, haec, hoc - (significat id, quod hc,

apud nos, est)
singularis pluralis
m. f. n. m. f. n.
nom. hc haec hc h hae haec
gen. hius hrum hrum hrum
dat. huic hs
acc. hunc hanc hc hs hs haec
abl. hc hc hc hs
3. Pronomen demonstrativum: ille, illa, illud - (significat id, quod illc,

procul a nobis est)
singularis pluralis
m. f. n. m. f. n.
nom. ille illa illud ill illae illa
gen. illus illrum illrum illrum
dat. ill ills
acc. illum illam illud ills ills illa
abl. ill ill ill ills
EXERCITIA
exercitivm 1 Scribe ea, quae desunt!

N. magnum altare ________ ________
G. ________ altaris magnorum ________
D. ________ ________ ________ altaribus
Acc. ________ altare ________ ________
V. magnum ________! magna altaria!
Abl. magno ________ magnis ________
114 Schola IX
exercitivm 2 Pone signa!
nom. gen. dat. acc. voc. abl. sg. pl. m. f. n.

mare x x x x x
mari
animalia
tribunalibus
conclavis
animali
maris x x x

h ____ rosas h ____ oppida h ____ animae
ill____ baculum ill____ dominis ill____ verba
h ____ viri h ____ medicorum h ____ pirum
ill____ feminae ill____ saccos ill____ malum

1. H____ servus est Syrus, ill____ servus est Medus.
2. Syrus h____ saccum portat, ill____ saccum portat Medus.
3. H____ saccus portatur ab h____ servo, ill____ ab ill____.
4. Saccus h____ servi magnus est, ill____ est parvus.
5. In h____ sacco mala sunt, in ill____ pira.
6. Medicus h____ servo malum dat, ill____ dat pirum.
7. H____ puella est Iulia, ill____ puella est Cecilia.
8. Horatius h____ puellam amat, non ill____.
9. Ab h____ puell Horatius amatur, non ab ill____.
10. Medus amicus h____ puellae est, non ill____.
Mare nostrum 115
11. Medus h____ puellae anulum dat, non ill____.

12. H____ cubiculum magnum est, ill____ est parvum.
13. Fenestra h____ cubiculi non tam parva est quam ill____.
14. Titus et Aemilia in h____ cubiculo dormiunt, non in ill____.
15. Fluvius Tiberis h____ oppido aquam dat, non ill____.
16. Aspicite h____ ornamenta, h____ anulos et h____ gemmas!
Nonne pulchri sunt h____ anuli et h____ gemmae?.
Vocabula nova
baculum, i N - bastone
saccus, i M - sacco
malum, i N - mela
pirum, i N - pera
anulus, i M - anello
ornamentum, i N - ornamento
gemma, ae F - gioiello
1. Ubi situm est oppidum Aquileia?
2. Quis parat insidias in mari?
3. Quae maria sunt in imperio Romano?
4. Quod mare est inter Italiam et Dalmatiam?
5. Quod nomen est mari, quod prope Hispaniam situm est?
6. Num mare Agaeum inter Brittaniam et Hispaniam iacet?
7. Quomodo vocatur mare, quod situm est inter Asiam, Africam et
Europam?
8. Placet-ne tibi mare?
116 Schola IX
1. Varia dicta et scripta

a. Maria montesque polliceri coepit. (Sallustius)
b. Hoc signo vinces.
c. Hoc unum scio, me nihil scire.
d. Hic Rhodus, hic salta! (Aesopus)
Vocabula nova
montes le montagne
polliceri promettere
coepit comincia (lui)
vinces tu vincerai
scio 4 scivi/scii - so
2. Latinitas biblica
a. Haec oportuit facere et illa non omittere. (Matth 23,23)
b. Dixit quoque Deus: Fiat firmamentum in medio aquarum et
dividat aquas ab aquis. Et fecit Deus firmamentum, divisitque aquas,
quae erant sub firmamento ab his, quae erant super firmamentum. Et
factum est ita. Vocavitque Deus firmamentum caelum. (Gen 1,6-8)
c. Et introibo ad altare Dei, qui laetificat iuventutem meam. (Ps 42,4)
Vocabula nova
omitto 3 omisi tralasciare
firmamentum, i N firmamento
in medio aquarum in mezzo alle acque
erant erano
super (+ acc.) sopra
introibo entrer, verr
iuventus, utis F giovinezza
Mare nostrum 117
3. Cantus: Rorate caeli
Rorate caeli desuper, et nubes pluant Iustum!
Vocabula nova
roro 1 avi, -atum stillare rugiada
desuper (adv.) dallalto
nubes le nuvole
pluant che (esse) piovano
SCHOLA X
Ionas
In oppido Aquileia est magnus portus, in quo multae naves aspici

possunt. Numerus navium Romanarum magnus erat. Quid est navis?
Navis est machina e ligno, qu per mare fluviumque iter facimus. Ora
maris non procul ab oppido Aquileia est. Multis viris feminisque in
maris or vel iacre vel ambulare placet. Si sol lucet, multi viri cum
feminis in oram perveniunt et ibi ambulant. Horatio quoque in ora
maritima iacre placet, sed is, quod vehementer aeger est, domi
quiescere debet. Quattuor Evagrii discipuli (Marcus, Paulus, Felix
Rufinusque) ad oram maritimam iter faciunt. Ii primum in mari
natant, deinde in umbra sedent vel iacent.
Felix: Mare hodie
quietum est. Mihi
valde placet! Si mare
quietum est, natare
possum et multos
pisces in fundo maris
aspicere. Si mare
quietum non est,
periculosum est.
Marcus: Mihi vero placet mare non quietum! Libenter specto altas
undas, quibus mare navesque turbantur. Sed nautis mare inquietum
non placet.
Rufinus: Ego commemoro Ionam, de quo in Sacris Scripturis narratur.
Ionas, filius Amathierat, quem Dominus in Niniven misit. Sed Ionas
Domino non oboedivit et fugit. In Iopppe navem onerariam invenit et
in eam ascendit. Dominus autem misit ventum magnum in mari et ibi
Ionas 119
facta est procella periculosa. Nautae perterriti erant et clamaverunt

omnes viri ad deum suum. Ionas autem descendit in navem et in
lecto oculos clausit. Et accessit ad eum gubernator et dixit ei: Surge
invocaque Deum tuum! Postea nautae tulerunt Ionam et miserunt
in mare. Et Dominus praeparavit magnum piscem, qui degluttivit
Ionam.
Marcus: Quamdiu remansit Ionas in stomacho piscis?
Rufinus: Is remansit in stomacho piscis tres dies et tres noctes. Et
oravit Iona ad Dominum Deum suum de stomacho piscis.
Marcus: Et quid postea factum est?
Rufinus: Postea?! Eh Dominus exaudivit Ionam et eum servavit
e periculo. Denique Ionas in Niniven iit et ibi prophetavit adversus
Niniven.
Vocabula nova
adversus (+ acc.) verso, contro Ninive, es F Ninive

altus 3 alto, profondo onerarius 3 da carico, da trasporto
Amathi(gen. sg.) di Amittai periculosus 3 pericoloso
commemoro 1 -avi ricordare periculum, i N pericolo
degluttio 4 -ivi inghiottire, deglutire perterreo 2 -terrui spaventare
denique (adv.) finalmente, infine peto 3 petivi/petii cercare di giungere
exaudio 4 -ivi udire, esaudire postea (adv.) dopo, poi
facta est si fece, capit praeparo 1 -avi preparare
fero, fers, ferre, tuli portare propheto 1 -avi profetare, predire
fundus, i M il fondo, le pronfondit procella, ae F tempesta
gubernator, oris M timoniere procul (adv.) lontano
invoco, as, are 1 avi invocare quamdiu? (adv.) per quanto tempo?
Ionas, ae M Giona quiesco 3 quiesivi - riposo
Ioppe Giaffa (citt) quietus 3 quieto, tranquillo
iter facio viaggiare remaneo 2 remansi rimanere
iter, itineris N cammino; strada, via Sacrae Scripturae Sacra Scrittura
libenter (adv.) volentieri servo 1 -avi preservare, conservare
luceo 2 luxi brillare, risplendere sol, solis M sole
maritimus, a, um marittimo specto 1 avi guardare, osservare
nauta, ae M marinaio, navigante surgo 3 surrexi alzarsi, levarsi
120 Schola X
timeo 2 timui temere, essere in ansia umbra, ae F ombra

tres dies per tre giorni unda, ae F onda
tres noctes per tre notti ventus, i M vento
turbo 1 avi turbare
ARS GRAMMATICA
1. Tertia declinatio: nomina parasyllabica, quae in casu nominativo
singulari exeunt in -is (-es). Haec nomina ita flectuntur:
singularis pluralis
nom. navis longa naves longae
gen. navis longae navium longarum
dat. navi longae navibus longis
acc. navem longam naves longas
voc. navis longa! naves longae
abl. nave longa navibus longis
Huius generis vocabula sunt: ovis, panis, civis, canis, piscis, nubes,
vulpes, collis, avis, et cetera.
2. Adiectivum tertiae declinationis: fortis, e
singularis pluralis
m./f. n. m./f. n.
nom. fortis forte fortes fortia
gen. fortis fortium
dat. forti fortibus
acc. fortem forte fortes fortia
voc. fortis! forte! fortes! fortia!
abl. forti fortibus
3. Propositio condicionalis (vel enuntiatum condicionale).

Coniunctiones sunt: si, nisi (si tota sententia negatur), si non (cum
solum notio quaedam negatur).
Ionas 121
Enuntiatum condicionale constat ex duabus propositionibus, inter

se arte coniunctis: protsis, qua inducitur condicio, et apodsis, qua
consecutio exprimitur.
In enuntiato condicionali adhibetur modus indicativus in protsi et

apodsi:
Si hoc dicis, erras.
Si Deus pro nobis, quis contra nos?
Parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi.
Si quis spirat, vivit, si non spirat, mortuus est.
4. Verbum temporale: fero, fers, ferre, tuli
vox activa imperativus vox passiva

ego fero feror
tu fers fer ferris sg.
is fert fertur
nos ferimus ferimur
vos fertis ferte ferimini pl.
ii ferunt feruntur
infinitivus ferre ferri
EXERCITIA
exercitivm 1 Primum recole numeros ab I usque ad XX, deinde

responde!
1. S quinque puer et oct puellae iter faciunt, quot lber iter faciunt?
2. S duae puellae et trs puer pil ludunt, quot lber pil ludunt?
3. S sex pisces et trs cancri in aqua sunt, quot animalia in aqua sunt?
4. S quindecim piratae et trs serv iter faciunt, quot viri iter faciunt?
5. S quattuor puer et sex puellae iter faciunt, quot lber iter faciunt?
6. S quattuor magistri et decem discipul librum legunt, quot
122 Schola X
homines librum legunt?

7. S novem filiae et trs matres ecclesiam purgant, quot feminae
ecclesiam purgant?
exercitivm 2 Scribe ea, quae desunt!

N. vir omnis viri omnes
G. viri ________ virorum ________
D. ________ omni ________ omnibus
Acc. ________ ________ ________ ________
V. vir omnis! viri omnes!
Abl. viro ________ viris ________
N. mysterium ineffabile mysteria ________

G. ________ ________ ________ ineffabilium
D. mysterio ________ mysteriis ________
Acc. ________ ________ ________ ________
V. mysterium ineffabile! mysteria ineffabilia!
Abl. ________ ineffabili ________ ineffabilibus
N. femina mutabilis feminae ________

G. feminae ________ ________ ________
D. feminae ________ ________ mutabilibus
Acc. ________ ________ ________ ________
V. ________ mutabilis! feminae mutabiles!
Abl. femina ________ feminis ________
N. pulchra vallis pulchrae ________

G. pulchrae ________ ________ vallium
D. ________ ________ pulchris ________
Ionas 123
Acc. ________ vallem ________ ________

V. ________ ________ pulchrae valles!
Abl. pulchra ________ ________ vallibus
exercitivm 3 Scribe aptas formas vocabulorum, quae desunt!

Quid est piscis? ________ est animal, quod in aqu vivit. In piscis
aquis varii ________ sunt: parvi et magni. Cum ________ animal
natat, caudam movet. ________ vivunt in maribus et in fluviis. mare
Mare altum est plenum ________ et aliorum ________.
In ________ alto multa et varia animalia habitant. Nautae
________ non solum cibum dant, sed etiam eos capiunt et
edunt.

l. Iona dormit. Gubernator Ion__ dorm__ videt.
2. Lingua Horatii rubra est. Medicus lingu__ Horatii rubr__ es__
videt.
3. Stomachus dolet. Horatius stomach__ dol__ sentit.
4. Hostes clmant et rdent. Romani host__ clm__ et rid__
audiverunt.
5. Mare inquietum est. Felix mar__ inquiet__ es__ videt.
6. Gubernator Ionae iussit: Surge et invoca Deum tuum!.
Gubernator Ion__ surg__ et invoc__ De__ iussit.
exercitivm 5 Da formas verborum temporis perfecti!

Ora maris haud procul ab oppido Aquileia __________ (est). Multis
viris feminisque in maris or vel iacre vel ambulare __________
(placet). Si sl __________ (lcet), multi viri cum feminis in oram
__________ (veniunt). Horatio quoque in ora maritima iacre
__________ (placet), sed is, quia vehementer aegrotus __________
124 Schola X
(est), domi quiescere __________ (debet). Quattuor Evagrii discipuli

(Marcus, Paulus, Felix Rufinusque), qui sine puellis iter __________
(faciunt) ad mare, oram maritimam __________ (petunt). Ii primum
in mari nataverant (natant), deinde in ora __________ (quiescunt).
exercitivm 6 Da aptas formas verbi anomalis: fero!

1. Quo __________ libros? Eos in bibliothecam fero.
2. Servi cibum in triclinium __________.
3. Nos __________ aquam in triclinium.
4. Cur vos __________ hos pisces, et non servi? Quia servi absunt.
5. Femina novum vestimentum viro suo __________.
6. Dominus a servis in lectica __________.
7. Novi libri in bibliothecam __________.
8. Discipuli magistrum novos libros in scholam __________ vident.
exercitivm 7 Compone enuntiata condicionalia!

1. In scholam eo, quia sanus sum.
______________________________________________________
2. Horatius abest, quia aegrotat.
______________________________________________________
3. Multi viri prope oram maritimam ambulant, quia sol lucet.
______________________________________________________
4. Omnes in portu exspectant, quia ventus adversus est.
______________________________________________________
5. Novos libros emitis, quia pecuniam habetis.
______________________________________________________
6. Caeci et claudi ad cenam veniunt, quia dominus invitat eos.
______________________________________________________
Ionas 125
7. Ad cenam venimus, quia pulchra vestimenta habemus.

______________________________________________________
8. Discipuli laeti sunt, quia magister abest.
______________________________________________________
9. Nautae perterriti sunt, quia procella incipit.
______________________________________________________

Iona erat __________ Amathi, quem Dominus periculosus
in Niniven __________. Sed Iona Domino non mare
__________. Ascendit in __________ et fugit. descendo
navis
In nave multi __________ erant. Cum navis in
mitto
________ erat, Deus __________ misit et procellam filius
__________ fecit. Nautae perterriti et omnes, qui in gubernator
nave erant, ad __________ clamaverunt. Sed Iona oboedio
non clamavit. Is enim in navem _________ et dormit. nauta
deus
__________ iussit eum surgere. Postea nautae
piscis
eum in mare miserunt. Magnus ________ Ionam oro
degluttivit. Quia Iona __________ ad Dominum ventus
Deum, ab eo servatus est.
1. Quid multis viris feminisque in or maritima agere placet?
2. Cur Horatius in ora maritima non est?
3. Est-ne hodie mare quietum?
4. Quid Felix agere vult, si mare quietum est?
5. Quid Marco spectare placet, dum mare inquietum est?
6. De quo viro narrat Rufinus?
7. Quo Dominus misit Ionam?
126 Schola X
8. Quo fugit Iona?

9. Quid Dominus misit in mare?
10. Quis excitavit e somno Ionam?
11. Quo miserunt nautae Ionam?
12. Nonne Deus exaudivit servavitque Ionam?
13. Quid est navis?
De pastore et ovibus
exercitivm 1 Da aptas formas!

Pastor est vir, qui multa animalia domestica pascit, ut oves, vaccas,
capras. Pastor quidam centum __________ (ovis, is F) habebat.
__________ (ovis) erant albae et nigrae. Neque is solus erat. Nam
cum eo duo __________ (canis, is M) erant, alter albus, alter niger.
__________ (ovis) cottidie a viro in campum ducuntur, ubi bona
herba est. Ibi oves __________ (albus 3) et nigrae __________ (herba,
ae F) edunt et _________ (aqua, ae F) e rivo bibunt. In riv parv
__________ (piscis, is M) sunt. Pastor st panem piscesque et aquam
vinumque bibit. Duo __________ (canis, is M), alter __________
(albus) alter __________ (niger), semper prope dominum sunt
et __________ (ovis, is F) custodiunt. Dominus __________
(ovis, is F) cibum et aquam dat. __________ (canis) quoque a viro
________ (panis, is M) et aquam accipiunt. Quot sunt oves albae?
____________________ (ovis + albus) sunt octoginta quinque.
Numerus ___________________ (ovis + niger) est quindecim. Pastor
bonus non solum __________ (ovis) amat, sed etiam __________
(canis). Prope __________ (campus, i M) silva est. In __________
(silva, ae F) est lupus, __________ (qui, quae, quod) timent et pastor
et oves. Canes __________ (lupus, i M) non timent. Si ii __________
Ionas 127
(lupus) vident, latrant, ad eum currunt et dentes ei monstrant. Ita

pastor, si fessus est, oculos claudere potest et dormire in umbra.
Vocabula nova
pastor, oris M pastore campus, i M campo

habebat < habeo 2, habui aveva herba, ae F erba
domesticus 3 domestico edo, edere, edi mangiare
pasco 3 pavi pascolare rivus, i M rivo, fiume
ovis, is F pecora panis, is M pane
vacca, ae F vacca, mucca piscis, is M pesce
capra, ae F capra lupus, i M lupo
canis, is M/F cane latro 1 latravi abbaiare, latrare
albus 3 bianco dens, dentis M dente
niger, nigra, nigrum nero umbra, ae F ombra
cottidie (adv.) ogni giorno
exercitivm 2 (Responde!)
1. Quis est pastor?
2. Quae sunt animalia domestica?
3. Quot oves habet pastor?
4. Num omnes oves albae sunt?
5. Quot sunt oves nigrae?
6. Quot canes habet pastor?
7. Quo ducit pastor oves et canes?
8. Quid pastor ovibus et canibus dat?
9. Quid st pastor?
10. Nonne pastor et oves lupum timent?
11. Num canes lupum timent?
12. Quid agunt canes, si lupum aspiciunt?
13. Quid agere potest pastor, si fessus est?
14. Habes-ne oves vel canem vel piscem domi?
128 Schola X
1. Latinitas mediae aetatis: Adoramus te (s. Franciscus Assiensis)

Adoramus te, sanctissime Domine Iesu Christe,
hic et ad omnes ecclesias tuas,
quae sunt in toto mundo,
et benedicimus tibi,
quia per sanctam Crucem tuam redemisti mundum. Amen.
Vocabula nova
sanctus 3 santo
totus 3 tutto intero
mundus, i M mondo
benedico, is, ere 3 benedixi benedico
crux, crucis F croce
redimo, is, ere 3 redemi ricomprare; redimere, riscattare, liberare
2. Cantus: Ecce lignum Crucis

Ecce lignum Crucis,
in quo salus mundi pependit.
Venite, adoremus!
Vocabula nova
lignum, i N legno
salus, salutis F salvezza
pendeo 2 pependi pendere gi
adoremus che (noi) adoriamo
Ionas 129
SCHOLA XI
Procella
I. Quattuor discipuli Evagrii

magistri (Marcus, Paulus, Felix
Rufinusque) in ora maritima sunt.
Rufinus amicis suis prophetam
Ionam narravit.
Paulus: Undae maris sunt sicut
vita nostra! Cor enim nostrum
saepe inquietum est!
Felix: Paule, es-ne tu Christianus? Saepe te ecclesiam intrare video.
Paulus: Ita est. Christianus sum. Credo in Iesum Christum. Is non
solum animum, sed etiam procellam magnam sedre potest.
Felix: Tibi non credo! Quomodo potest homo sedre procellam?
Paulus: Verum est! Homo non potest, sed Deus potest. Iesus Christus
enim filius Dei est, ut credimus Christiani. Vis audire historiam ex
Evangelio?
Felix: Narra mihi, narra nobis!
Paulus: Iesus in ora maris Galilaeae praedicans regnum caelorum
turbae dixit: Appropinquavit regnum caelorum! Paenitentiam agite!
Credite evangelio!.
Felix: Ubi est Galilaea?
Paulus: Galilaea regio Palaestinae est. Ibi iacet magnus lacus, qui ab
incolis mare vocatur.
Rufinus: Paule, perge, narra de procella!
II. Paulus: Iesus videns multas turbas circum se, iussit discipulos ire
trans mare Galileae. Is primum dimisit turbam, deinde in navem cum
Procella 131
discipulis suis ascendit. Mox mare

magn venti procell turbatur,
sed Iesus in nave iam dormit,
quia fessus est. Navis fere aqu
impletur. Discipuli perterriti ad
Iesum dormientem accedunt et
eum e somno excitantes dicunt ei:
Domine, salva nos!. Iesus autem
iis dicit: Cur perterriti estis?. Et continuo surrexit imperavitque
vento marique: Tacete!. Mox tranquillitas magna in mari facta est.
Petrus alium discipulum interrogat: Quis hic est? Nam et ventus et
mare ei oboediunt!.
Felix: Tibi non credo! Quomodo potest homo procellam sedre?
Incredibile est. Nostros immortales colere malo.
Paulus: Nisi credis in Iesum Christum, incredibile tibi videtur. Si
vero credis, verum est!
Felix et Paulus de Iesu Christo et de immortalibus disputare pergunt
usque ad vesperum. Rufinus Marcusque vero in mari natantes valde
delectantur.
Vocabula nova:
Paragraphus I:
appropinquo 1 avi - avvicinarsi a pergo 3 perrexi - continuare
cor, cordis N - cuore persaepe (adv.) - molto spesso
Galilaea, ae F - Galilea praedico 1 avi - predicare
historia, ae F - storia, racconto propheta, ae M - profeta
homo, hominis M - uomo sedo, as, are 1 -avi - calmare, placare
inquietus 3 - inquieto, non tranquillo sicut (adv.) - cos, cos come
paenitentia, ae F - pentimento turba, ae F - turba, moltitudine
paenitentiam ago - pentirsi unda, ae F - onda
Palaestina, ae F - Palestina vita, ae F - vita
132 Schola XI
Paragraphus II:
alius, a, ud - altro perterrtus 3 - spaventato
aqua, ae F - acqua salvo 1 -avi - salvare
dimitto 3 dimisi - mandare qua e l tranquillitas, atis F - tranquillit
fabula, ae F - discorso, favola trans (+ acc.) - oltre, al di l
fere (adv.) - pressapoco, circa transeo, is, ire, transii - oltrepassare
impleo 2 implevi - riempire usque ad - fino a
iubeo 2 iussi - comandare ventus, i M - vento
mox (adv.) - presto, subito, poi verus 3 - vero
nato 1 -avi - nuotare vesper, vesperi M - sera
oboedio 4 -ivi (+ dat.) - obbedire
ARS GRAMMATICA
1. Participium praesens exit in casu nominativo singulari in -(e)ns, in

casu genetivo in -(e)ntis.
prima coniugatio:
laudo, lauda-s: nominativus: laudans; genetivus: laudantis.
secunda coniugatio:
moneo, mone-s: nominativus: monens; genetivus: monentis.
tertia coniugatio:
- pars consonans: lego, leg-i-s: nominativus: legens; genetivus: legentis.
- pars vocalis: capio, cap-s: nominativus: capiens; genetivus: capientis.
quarta coniugatio:
audio, aud-s: nominativus: audiens; genetivus: audientis.
Participia temporis praesentis hoc modo flectuntur:

Procella 133
singularis pluralis
m./f. n. m./f. n.
nom. laudans laudantes laudantia
gen. laudantis laudantium
dat. laudanti laudantibus
acc. laudantem laudans laudantes laudantia
abl. laudante (-i) laudantibus
2. Verba temporalia anomala: volo, nolo, malo
ego volo nolo malo

tu vis non vis mavis sg.
is vult non vult mavult
nos volumus nlumus malumus
vos vultis non vultis mavultis pl.
ii volunt nolunt malunt
infinitivus velle nolle malle
Imperativus habet tantum nolo: sg. noli! pl. nolte!

exercitivm 1 Da formas, quae desunt!
N. vir ________ viri ________
G. ________ dormientis ________ ________
D. viro ________ ________ dormientibus
Acc. ________ ________ ________ ________
Abl. viro ________ viris ________
exercitivm 2 Sequere exemplum!

Exemplum: Discipulum, qui dormit = Discipulum dormientem
1. Animal, quod spirat
= animal __________
134 Schola XI
2. Puer, qui natat

= puer __________.
3. Homo, qui ludit
= homo __________.
4. Iesus, qui in navem ascendit
= Iesus in navem __________.
5. Apostoli excitant e somno Iesum, qui dormit
= Apostoli excitant e somno Iesum __________.
6. Mater pueris, qui iter faciunt, cibum dat
= Mater pueris iter __________ cibum dat.
7. Cum episcopo, qui missam celebrat, diaconus est
= Cum episcopo missam __________ diaconus est.
8. Dum homo vivit, spirat
= Homo ________ spirat.
9. Discipulis, qui in nave dormiunt
= Discipulis in nave __________.
1. Ubi quattuor discipuli magistri Evagrii sunt?
2. Cui Rufinus prophetam Ionam narravit?
3. Estne cor tuum saepe inquietum?
4. Suntne Rufinus et Paulus Christiani?
5. Num Felix procellam sedare potest?
6. Quis procellam sedare potest?
7. Cui credunt Christiani?
8. Ubi praedicavit Iesus regnum caelorum?
Procella 135
EXERCITIA AD PARAGRAPHVM ALTERAM
exercitivm 1 Sequere exemplum!

Exemplum: Discipuli eius dicentes = Discipuli eius, qui dicunt
1. Iesus ambulans =
______________________________________________________
2. Petrus et Andrea mittentes rete in mare =
______________________________________________________
3. Iesus docens in synagogis =
______________________________________________________
4. Iesus praedicans evangelium =
______________________________________________________
5. Hypocritae in synagogis stantes =
______________________________________________________
6. Iesus respondens dicit =
______________________________________________________
7. Duo habentes daemonia =
______________________________________________________
8. Ecce, multi publicani venientes =
______________________________________________________
9. Similis est pueris sedentibus =
______________________________________________________
10. Per Esaiam prophetam dicentem =
______________________________________________________
Vocabula nova
rte, is N - rete publicanus, i M - publicano
synagga, ae F - sinagoga similis, e - simile
hypocrita, ae M - ipocrita sis, ae M - Isaia
daemonium, ii N - demonio
136 Schola XI
exercitivm 2 Scribe formas, quae desunt (animal fugiens)!

N animal fugiens animalia ________
G ________ fugientis ________ fugientium
D ________ ________ animalibus fugientibus
Acc. animal fugiens ________ fugientia
Abl. ________ ________ ________ ________
exercitivm 3 Da aptas formas!

1. Iesus cum discipulis suis trans ________ (mare, is N) ire vult.
2. Is in ________ (navis, is F) ascendit.
3. Mare magn procell ________ (turbo 1 avi) et discipuli ________
(perterritus 3) sunt.
4. Iesus ________ (dormio 4 ivi part..!) in nave procellam non videt.
5. Discipuli ad eum ________ (accedo 3 accessi) et eum e somno
________ (excito 1 -avi).
6. Iesus continuo ________ (surgo 3 surrexi) et procellam ________
(sedo 1 avi).
7. Mox in ________ (mare, is N) magna tranquilitas est.
exercitivm 4 Da formas, quae desunt!

N ovis ________ oves ________
G ________ errantis ________ ________
D ________ erranti ovibus ________
Acc. ovem ________ oves errantes
Abl. ________ errante ________ errantibus
Procella 137
1. Quid Iesus circum se vidit?
2. Quo Iesus discipulos ire iussit?
3. Quo Iesus cum discipulis suis ascendit?
4. Qu r mare Galilaeae turbatur?
5. Cur discipuli perterriti sunt?
6. Ad quem discipuli in nave accedunt?
7. Cui ventus et mare oboediunt?
8. Num Felix narratiunculae Pauli credit?
9. Qui usque ad vesperum disputant, qui autem delectantur?
exercitivm 6 Da aptas formas verborum anomalium!

1. Omnes in Iesum Christum credere __________ (nolo).
2. Iulia cantare __________ (volo), sed Marcus _________ (nolo).
3. Heri vos linguam Latinam discere _________ (volo), hodie
_________ (nolo).
4. Viri fortes vivere __________ (malo), quam mori.
5. Multi discipuli scribere __________ (malo), quam legere.
6. __________ (nolo) emere haec pira, ego _________ (malo) illa
mala!
7. Iesus imperavit Mariae: _________ (nolo) me tangere!.
8. Publius Syrus docet: Imperium __________ (volo) habere
magnum? Impera tibi!.
9. Crede, quod _________ (volo)!
10. Victoriam __________ (malo) quam pacem animus. (Liv.).
11. __________ (nolo) tacere, si videtis iniuriam!
12. Nos __________ (malo) pira quam mala.
13. Ego Romae vivere _________ (malo) quam in Graecia.
14. Archimedes viro cuidam iussit: _________ (nolo) tangere circulos
meos!.
138 Schola XI
1. Latinitas patristica: Episcopus bonus

Qui nobiscum si non portat, succumbimus;
si nos non portat, succumbimus.
Ubi me terret, quod vobis sum,
ibi me consolatur, quod vobiscum sum.
Vobis enim sum episcopus,
vobiscum sum Christianus.(S. Augustinus, Sermo 340,1)
Vocabula nova
succumbo 3 cubui cadere gi
ubi ibi dove l
terreo 2 terrui spaventare
consolor 1 consoltus sum consolare, confortare
2. Latinitas biblica: Pastor bonus

11
Ego sum pastor bonus.
Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis.
12
Mercenarius autem, et qui non est pastor,
cuius non sunt oves propriae,
videt lupum venientem, et dimittit oves, et fugit:
et lupus rapit, et dispergit oves;
13
mercenarius autem fugit, quia mercenarius est,
et non pertinet ad eum de ovibus.
14
Ego sum pastor bonus:
et cognosco meas, et cognoscunt me meae.
15
Sicut novit me Pater, et ego agnosco Patrem:
et animam meam pono pro ovibus meis. (Io 10,11-15)
Procella 139
Vocabula nova
pastor, ris M pastore dispergo 3 dispersi spargere

pro (+ abl.) per, in favore di pertineo 2 pertinui appartenere
ovis, is F pecora cognosco 3 cognovi conoscere
mercenrius, ii M mercenario sicut (adv.) come
proprius 3 proprio nosco 3 novi conoscere
rapio 3 rapui rapire agnosco 3 agnvi riconoscere
Responde!
1. Qui est pastor bonus?
2. Cur mercenarius pastor bonus non est?
3. Quid agit lupus?
4. Nonne cognoscit bonus pastor oves suas?
5. Quid ponit pastor bonus pro ovibus suis?
3. Latinitas canonica: CIC, Canon 575

Consilia evangelica in Christi Magistri doctrina et exemplis fundata,
donum sunt divinum, quod Ecclesia a Domino accepit Eiusque gratia
semper conservat.
consilia evangelica: nom. sg.: ___________________________

accepit: 3. sg. ind. pres. A.: ___________________________
fundata: fundo 1 -avi, -atum fondare, costruire; creare; render

stabile
4. Cantus: Stabat Mater dolorosa
Stabat Mater dolorosa

iuxta crucem lacrimosa,
dum pendebat Filius.
140 Schola XI
Cuius animam gementem,

contristatam et dolentem,
pertransivit gladius.
O quam tristis et afflicta
fuit illa benedicta
Mater unigeniti.
Vocabula nova
dolorosus 3 pieno di dolori
iuxta (+ acc.) accanto, vicino
lacrimosus 3 pieno di lacrime
gemo 3 gemui, gemitum gemere, lamentarsi
contristo 1 -avi, -atum rendere triste
pertranseo -ire -ivi -itum passare attraverso
gladius, ii M spada
tristis, e triste
afflictus 3 afflitto, abbattuto
Procella 141
SCHOLA XII
Canis et lupus
I. Pater Horatii est Lucilius. Is canem

fercem habet, qui custos liminis est.
Cani nomen est Ferox. Ferox est canis
catenarius, qui stans apud ostium villae
custodit eam et si fures veniunt, valde
latrat: Bau, bau, bau. Cum Horatius
sanus est, saepe cum cane suo Ferce
ludit et in horto vel in ora, quae prope
Aquileiam sita est, ambulat. Corpus
Fercis est magnum: habet quattuor
pedes, quibus velociter currit, unam
caudam, quam movet, duas aures,
quibus varios rumores attente audit et dentes albos, quibus fures petit,
si ad ostium veniunt. Ferox est canis albus et crassus. Is enim nitet,
quia dominus Lucilius de mensa sua ei ossa et panem dat. Sic sine
labore venter canis impletur. Sed cani
libertas dulcis non est: is enim caten
ad villae limen alligatur. Ita apud limen
die quiescit et nocte vigilat.
II. Lupus est bestia fera, qui in silva,

quae haud procul a villa sita est, vivit.
Corpus eius tenue est, quod in silva
vitam asperam agit. Is enim saepe
famem fert et patitur nives imbresque.
Contra canes catenarii, qui sub tecto
Canis et lupus 143
vivunt et largo cibo satiantur, famem non ferunt, neque nives

imbresque patiuntur. Lupi saepe famem ferunt, quia iis nemo panem,
carnem et ossa dat. Lupi dentibus capiunt pastores, oves, aves et alia
animalia. Itaque lupus est animal periculosum! Cum luna plena lucet,
is ululat: Uh, uh, uh!. Omnes in villa dormientes, perterriti sunt
neque inde exeunt.
Vocabula nova
Paragraphus I:
albus 3 - bianco
alligo 1 avi, atum - incatenare
attente (adv.) - attentamente
auris, is F orecchio
catena, ae F - catena
catenarius 3 - incatenato
cauda, ae F - coda
collum, i N - collo
corpus, oris N - corpo
crassus 3 - grasso, denso
custodio 4 ivi, itum - custodire
custos, custdis M - custode
dens, dentis M - dente
detero 3 detrivi, detritum - logorare
dies, ei M - giorno
dulcis, e - dolce
ferox, fercis - feroce, indomito
fur, furis M,F - ladro, ladra
impleo 2 implevi, impletum - riempire, colmare
labor, oris M - lavoro, fatica
latrat (canis) - abbaia
libertas, tis F - libert
limen, liminis N - soglia, ingresso
moveo 2 movi, motum - muovere, agitare
niteo 2 nitui - essere ben nutrito
nox, noctis F - notte
os, ossis N - osso
pes, pedis M - piede, zampa
rumor, -ris M - rumore, clamore
144 Schola XII
velociter (adv.) - velocemente

venter, ventris M - ventre, pancia
vigilo 1 avi, atum - rimanere sveglio di notte
Paragraphus II:
asper, aspera, asperum - ruvido, sconnesso, violento
bestia, ae F - bestia, animale
capio 3 cepi, captum - prendere; catturare
caro, carnis F - carne
cibus, i M - cibo
cogo 3 coegi, coactum - raccogliere; costringere
contra (adv.) - in opposizione, contro
famem fero - sopporto la fame
fames, is F - fame
fero, fers, ferre, tuli, latum - portare, trasportare
ferus 3 - selvaggio, feroce, indomito
haud procul a - non lontano da
imber, imbris M - pioggia, temporale
inde (adv.) - da l, di l
itaque - perci
largus 3 - abbondante, copioso
lupus, i M - lupo
nix, nivis F - neve
occurro 3 occurri, occursum - venire incontro
ovis, is F - pecora
pastor, oris M - pastore
patior 3 passus sum - tollerare, sopportare, soffrire
periculsus 3 - pericoloso
satio 1 avi, atum - saziare
silva, ae F - bosco
tectum, i N - tetto
tenuis, e - tenue, sottile, stretto
ululat (lupus) - (lupo) ulula
vivo 3 vixi, victum - vivo, essere in vita
ARS GRAMMATICA
1. Tertia declinatio: nomina imparisyllabica, quae in casu nominativo

et genetivo singulari impari syllabarum numero constant.
Canis et lupus 145
m. f. n.
nom. pastor condicio corpus
gen. pastris condicionis corporis
dat. pastri condicioni corpori
sg.
acc. pastrem condicionem corpus
voc. pastor condicio corpus
abl. pastre condicione corpore
nom. pastres condiciones corpora

gen. pastrum condicionum corporum
dat. pastribus condicionibus corporibus
pl.
acc. pastres condiciones corpora
voc. pastres condiciones corpora
abl. pastribus condicionibus corporibus
Desinentiae praecipuae sunt: -e (abl. sg.); -a (nom. pl. N.); -um (gen. pl).
Nomina imparisyllabica in casu genetivo plurali exeunt in -ium, cum

duae consonae praecedunt desinentiam genetivi singularis:
mons, montis M montium
dens, dentis M dentium
gens, gentis F gentium
urbs, urbis F urbium
cor, cordis N cordium
Quaedam nomina imparisyllabica habent in casu genetivo plurali

desinentiam -ium ut:
mus, muris M murium
fraus, fraudis F fraudium
nix, nivis F nivium
mas, maris M marium
146 Schola XII
Nomina parisyllabica ut pater, frater, mater, iuvenis in casu genetivo

plurali exeunt in -um:
pater, patris M patrum
frater, fratris M fratrum
mater, matris F matrum
iuvenis, iuvenis M iuvenum
Sed:
senex, senis M senium
canis, canis M canium
panis, panis M panium
2. Cum temporale postulat indicativum:

Cum Horatius sanus est, ambulat cum cane suo in ora maritima.
Cum sol lucet, viri feminaeque ad oram maritimam iter faciunt.
exercitivm 1 Scribe formas, quae desunt (homo, hominis)!

Singularis
Nominativus: Homo est animal rationale.
Genetivus: Sanguis ________ ruber est.
Dativus: Homo __________ lupus (est).
Accusativus: Ad __________ novum curre!
Vocativus: O ________, veni et vide!
Ablativus: Is cum ________ novo ambulat.
Pluralis
Nominativus: Omnes __________ fratres sunt.
Canis et lupus 147
Genetivus: Angeli sunt custodes __________.

Dativus: Pax __________ in terra!
Accusativus: Bonos _________ laudamus.
Vocativus: __________, fidem custodte!
Ablativus: Ecce tabernaculum Dei cum _________.
exercitivm 2 Da aptum casum!

1. Amici fures temporum. (fur, furis M)
2. Inclina ad Te _________ nostra! (cor, cordis N)
3. Veni, Redemptor __________! (gens, gentis F)
4. Et temptaverunt Deum in __________ suis. (cor, cordis N)
5. Peccavimus cum _________ nostris. (pater, patris M)
6. Dixit ad __________. (mulier, mulieris F)
7. Homo non habet quattuor __________, sed duos. (pes, pedis M)
8. Ferox est canis niger, qui _________ albos habet. (dens, dentis M)
9. _________ timidi latrant, non mordent. (canis, canis M)
10. Sero venientibus _________. (os, ossis N - pl!).
Vocabula nova
tempus, oris N - tempo pes, pedis M - piede
cor, cordis N - cuore dens, dentis M - dente
gens, gentis F - gente timidus 3 - timido
tempto 1 -avi - tentare mordeo 2 - momordi - mordere
pecco 1 -avi - peccare sero (adv.) - tardi
pater, patris M - padre os, ossis N - osso
mulier, mulieris F - donna
exercitivm 3 Scribe formas, quae desunt!

N.V. flumen altum _________ alta
G. fluminis _________ _________ altorum
148 Schola XII
D. _________ alto fluminibus altis

Acc. flumen altum flumina _________
Abl. _________ alto _________ _________
N.V. dens niger dentes _________

G. dentis nigri _________ nigrorum
D. _________ _________ dentibus nigris
Acc. dentem _________ dentes _________
Abl. _________ nigro _________ nigris
N.V. pater noster _________ nostri

G. patris _________ _________ _________
D. _________ nostro _________ nostris
Acc. _________ nostrum _________ _________
Abl. patre _________ patribus nostris
1. Quod nomen est patri Horatii?
2. Quem canem habet Lucilius?
3. Quod nomen est cani?
4. Quod est officium canis Lucilii?
5. Cum quo ambulat Horatius, cum sanus est?
6. Num corpus Ferocis parvum est?
7. Habet-ne canis Ferox dentes nigros?
8. Quem Ferox petit dentibus?
9. Cur Ferox nitet?
10. Nonne Ferox alligatur ad villae limen?
11. Quid agit Ferox die?
12. Quid agit Ferox nocte?
Canis et lupus 149
exercitivm 1 Da formas, quae desunt (corpus, corporis)!

Singularis
Nominativus: Corpus lupi tenue, non crassum est.
Genetivus: Membra __________ humani sunt varia.
Dativus: __________ sano dormire placet.
Accusativus: Iudas _________ Christi accepit.
Vocativus: Ave, _________ sanctum!
Ablativus: Mens sana in _________ sano.
Pluralis
Nominativus: _________ sunt ex elementis composita.
Genetivus: Formae __________ variae sunt.
Dativus: Infirmis __________ aqua datur.
Accusativus: Nocte __________ caelestia videntur.
Vocativus: O __________ sancta martyrum!
Ablativus: In _________ sanis habitant mentes sanae.

1. Corpus lupi tenu___ est, quia vit___ asper___ agit.
2. Corpus canis crass___ est, quia de mens___ domini pan___ accipit.
3. Lupus saepe fam___ fert patiturque niv___ imbresque.
4. Lupo nemo pan___, carn___ et oss___ dat.
5. Ferox est can___ catenarius, quia ad limen___ alligatur.
6. Lupi dent___ capiunt pastor___, ov___ et av___.
7. Si fur___ ad ostium veniunt, Ferox vehementer latrat.
8. Cum nox est, can___ vigilat.
9. Cum luna lucet, lup___ ululat.
10. Collum can___ caten deteritur.
150 Schola XII
exercitivm 3 Compone novas sententias ita, ut participio praesenti

uteris!
Exemplum: Horatius cotidie cum cane, qui latrat, ambulat.
Horatius cum cane latrante ambulat.
1. Lupus, qui vitam asperam agit, famem fert.

______________________________________________________
2. Canis Ferox, qui apud villae ostium stat, eam custodit.
______________________________________________________
3. Homines, qui in villa dormiunt, perterriti sunt, cum lupus ululat.
______________________________________________________
4. Fur audit canem, qui latrat, et fugit.
______________________________________________________
5. Lupus, qui in silva nives imbresque patitur, vitam asperam agit.
______________________________________________________
6. Ferox, qui die quiescit, nocte vigilare debet.
______________________________________________________
7. Canis, qui de mensa domini panem et ossa accipit, crassus est.
______________________________________________________
8. Mihi non placet ambulare cum lup, qui famem fert.
______________________________________________________
1. Ubi vitam agit lupus?
2. Cur corpus lupi tenue est?
3. Quid fert et quid patitur lupus in silva?
4. Cur canes famem non ferunt?
5. Cur lupi dentibus capiunt pastores, oves et alia animalia?
6. Quid lupi capiunt dentibus?
Canis et lupus 151
7. Nonne lupus animal periculosum est?

8. Quando lupi ululant?
9. Qui perterriti sunt, cum lupi ululant?
1. Latinitas patristica: Tolle, lege
Et ecce audio vocem de vicina domo

cum cantu dicentis et crebro repetentis
quasi pueri an puellae, nescio:
Tolle lege, tolle lege. (S. Augustinus, Confessiones 8.12.29)
Vocabula nova
vox, vocis F voce
vicinus 3 vicino
domus, us F casa, abitazione
cantus, us M canto
crebro (adv.) spesso
repeto 3 repetii riprendere, ripetere
quasi (adv.) come
In celebratione eucharistica diaconis et laicis non licet orationes,

speciatim precem eucharisticam proferre vel actionibus fungi, quae
sacerdotis celebrantis sunt propriae.
Vocabula nova
actio, onis F azione, atto
celebratio, onis F celebrazione
eucharisticus 3 eucaristico
fungor 3 functus sum (+ abl.) compiere, adempiere
152 Schola XII
laicus, i M laico
non licet non permesso
oratio, onis F preghiera
prex, precis F preghiera
profero, proferre, protuli, prolatum citare, menzionare, dire
sacerdos, otis M sacerdote
speciatim (adv.) particolarmente, in special modo
3. Cantus: Regina caeli

Regina caeli, laetare, alleluia,
quia quem meruisti portare, alleluia,
resurrexit, sicut dixit, alleluia:
ora pro nobis Deum, alleluia!
V. Gaude et laetare Virgo Maria, alleluia.
R. Quia surrexit Dominus vere, alleluia.
Oremus.
Deus, qui per resurrectionem Filii tui, Domini nostri Iesu Christi,
mundum laetificare dignatus es:
praesta, quaesumus;
ut per eius Genetricem Virginem Mariam,
perpetuae capiamus gaudia vitae.
Per eundem Christum Dominum nostrum. R. Amen.
Vocabula nova
regina, ae F regina
laetor 1 laetatus sum allietarsi, rallegrarsi
mereo 2 merui, meritum guadagnare, acquistare
laetare (tu) rallegrati!
praesto 1 praestiti, praestitum fare, eseguire, dare
capiamus che (noi) raggiungiamo
Canis et lupus 153
SCHOLA XIII
Lupus ad canem
I. Phaedrus libertatem dulcem

laudans fabulam de lupo et cane
conscripsit. Ab eo narrata est
fabula cuius titulus est: Lupus ad
canem.
Cani crasso lupus fame coactus
occurrit.
Lupus: Unde sic nites? Quo cibo
corpus tam magnum fecisti? Ego pereo fame.
Canis: Quia ego praesto domino meo officium.
Lupus: Quod officium?.
Canis: Custos liminis eius sum, custodio nocte villam a furibus!
Itaque mihi adfertur panis; dominus de mensa sua dat ossa mihi. Sic
sine labore venter impletur meus. Visne tu praestare hoc officium?.
Lupus: Ego sum paratus! Nunc vero in silva vitam asperam ago
patiorque nives et imbres. Pulchrum est sub tecto vivere et largo
satiari cibo!.
Canis: Veni ergo mecum!.
Dum procedunt, aspicit lupus collum canis catena detritum.
Lupus: Unde hoc, amice?.
Canis: Nihil est.
Lupus: Dic, amice, quaeso.
Canis: Quia videor acer, dominus alligat me interdiu; ita luce quiesco,
nocte vigilo.
Lupus: Ergo non liber catenam fers. Sit tibi tua infelix condicio! Amo
meam dulcem libertatem!.
Lupus ad canem 155
Continuo lupus ad silvam accurrit, canis vero ad villam, quia non

habent domum eandem.
Vocabula nova:
acer, acris, acre - acuto, violento, crudele
adfero, adferre, attuli, allatum - portare, fornire
aspicio 3 aspexi, aspectum - guardare, osservare
condicio, onis F - condizione, stato, situazione, circostanza
conscribo 3 conscripsi, conscriptum - scrivere, comporre
dum (adv.) - mentre
fabula, ae F - favola
idem, eadem, idem - lo stesso, il medesimo
inflix, infelicis - infelice, sfortunato
interdiu (adv.) - durante il giorno, di giorno
laudo 1 -avi, -atum - lodare
lux, lucis F - luce; giorno
nihil - niente, nulla
nunc (adv.) - adesso
officium, ii N - dovere, obbligo, servizio, compito, ufficio
partus 3 - preparato, pronto
pereo, is, perire, perii, - scomparire, essere finito, morire
Phaedrus, i M - Fedro
praesto 1 praestiti, praestatum - dare, procurare, fornire
procdo 3 processi, processum - procedere, andare, avanzare
quaeso 3 -, - cercare, richiedere
sic (adv.) - cos, in questo modo
tamen (adv.) - tuttavia
titulus, i M - titolo
unde? - da dove?
ARS GRAMMATICA
1. Participium praeteritum perfectum indicat actionem, quae facta est
ante illam, quae designatur a praedicato verbali eiusdem sententiae.
verbvm temporale participivm praeteritvm

amo 1 amavi, amatum amatus, amata, amatum
video 2 vidi, visum visus, visa, visum
lego 3 legi, lectum lectus, lecta, lectum
156 Schola XIII
facio 3 feci, factum factus, facta, factum

audio 4 audivi, auditum auditus, audita, auditum
Cani crasso lupus fame coactus occurrit.

Canis collum caten detritum habet.
Verbum incarnatum adoramus.
2. Vox passiva temporis praeteriti perfecti

Haec forma componitur e participio temporis perfecti et verbo
temporali esse:
Singularis Pluralis
1. amatus 3 sum amati 3 sumus
2. amatus 3 es amati 3 estis
3. amatus 3 est amati 3 sunt
A: Dominus panem dedit. P: Panis a domino datus est.

A: Discipuli legerunt libros. P: Libri a discipulis lecti sunt.
3. Pronomen dem eadem idem
m. f. n.
nom. dem adem idem
gen. isdem
dat. edem sg.
acc. eundem eandem idem
abl. edem edem edem
nom. edem, idem eaedem adem

gen. erundem erundem erundem
dat. esdem/sdem/isdem pl.
acc. esdem esdem adem
abl. esdem/sdem/isdem
Canis et lupus domum eandem non habent.

Lupus ad canem 157
EXERCITIA
exercitivm 1 Scribe participium perfectum!

Exemplum: ago, agere, egi, actum: actus, acta, actum
1. mitto 3 misi, missum: _______________________________

2. capio 3 cepi, captum: _______________________________
3. duco 3 duxi, ductum: _______________________________
4. lego 3 legi, lectum: _______________________________
5. moveo 2 movi, motum: _______________________________
6. facio 3 feci, factum: _______________________________
7. dico 3 dixi, dictum: _______________________________
8. scribo 3 scripsi, scriptum: _______________________________
9. pono 3 posui, positum: _______________________________
10. do 1 dedi, datum _______________________________
11. trado 3 tradidi, traditum _______________________________
12. video 2 vidi, visum _______________________________

1. Magistri semper bonos discipulos laudant.
_______________________________________________
2. Mater filium laudavit.
_______________________________________________
3. Servus cani aquam dedit.
_______________________________________________
4. Apostoli verba Christi tradiderunt.
_______________________________________________
5. Maria filium ante magistros vidit.
_______________________________________________
158 Schola XIII
6. Canis Ferox villam nocte custodivit.

_______________________________________________
7. Bonus pastor ovem nigram umeris portavit.
_______________________________________________
8. Rufus et Rufinus vestigia ovium aspexerunt in horto.
_______________________________________________
9. Iesus apostolos in mundum misit.
_______________________________________________
10. Omnis Christifidelis crucem propriam fert.
_______________________________________________
1. Quid conscripsit Phaedrus ille?
2. Qui titulus est fabulae?
3. Quis cani occurrit?
4. Cur canis nitet?
5. Cur sine labore venter canis impletur?
6. Quod est officium canis?
7. Quid patitur lupus in silva?
8. Quid aspexit lupus loquens cum cane?
9. Cur canis alligatur?
10. Cur canis liber non est?
11. Quo lupus accurrit?
12. Placet-ne condicio canis lupo?
exercitivm 4 Scribe aptas formas pronominis idem eadem idem!

Primum perlege textum, deinde solve pensum!
Rufus pastor habet duos canes, quibus nomina sunt Ferox et Persa.
Alter est niger, alter albus. Ferox est canis magnus, Persa est canis
Lupus ad canem 159
parvus. Ambo canes oves, quae sunt albae et nigrae, custodiunt. Oves
nigrae pastori non saepe parent et in silva errant. In silva autem vitam
asperam lupus pericolosus agit, qui oves dentibus petit, mordet et st.
1. Ferox et Persa sunt canes __________ pastoris.

2. Ambo canes __________ pastori parent.
3. Ferox et Persa habent __________ pastorem.
4. Ferox et Persa cum __________ pastore in campo sunt.
5. Lupus dentibus _________ oves non petit.
6. Canes cum _________ ovibus in campo currunt.
7. Patri et liberis _________ cognomen est.
8. Maritus et uxor in _________ cubiculo dormiunt.
exercitivm 5 Scribe aptas formas vocabulorum!
Phaedrus fabulam conscripsit, _________ (qui quae quod) titulus

est Lupus ad canem. In ea libertas _________ (dulcis, e) laudatur.
Lupus fame coactus in via __________ (canis, is M) occurrit. Quia
canis valde _________ (niteo 2 nitui), lupus eum interrogat: Unde
sic nites?. Canis respondet: Niteo, quia _________ (panis, is M)
mihi adfertur, quia _________ (os, ossis N) mihi dantur. _________
(lupus, i M) placet sic vivere et _________ (volo velle volui) par
officium praestare domino canis. Vita enim lupi in silva _________
(asper 3) est: is sub tecto non _________ (vivo 3 vixi) neque largo
cibo _________ (satio 1 avi, atum). Dum procedunt in via lupus mox
aspexit colum canis _________ (detero 3 detrivi, detritum part.!)
et interrogavit _________ (is ea id): Unde, amice, hoc tibi?. Canis
respondit hoc nihil _________ (sum esse fui)! Is enim caten interdiu
_________ (alligo 1 alligavi, alligatum) et custodit villam. Hoc lupo
non placuit, qui ad _________ (silva, ae F) accu(cu)rrit.
160 Schola XIII
exercitivm 6 Flecte verbum temporale deponens patior 3 passus sum!
Tempus praesens
Singularis
Prima persona: Die et nocte aequo animo dolores _______________.
Secunda persona: Cur quietem non _______________?
Tertia persona: Interdiu lupus famem _______________.
Pluralis
Prima persona: Quanta mala _____________ pro Ecclesia sancta Dei!
Secunda persona: Cur illum magistrum non _______________?
Tertia persona: Beati qui persecutionem _______________ propter
iustitiam!
Tempus praeteritum perfectum

Singularis
Prima persona: O pater, nullas iniurias _____________ ab illo homine!
Secunda persona: Heri tu famem non _____________!
Tertia persona: Christus _____________ pro vobis!
Pluralis
Prima persona: Temporibus actis nos multos dolores _______________.
Secunda persona: Tanta _______________ sine causa.
Tertia persona: Mulieres nostrae sitim _______________.
exercitivm 7 Ad quam declinationem vocabula sequentia pertinent

(scribe I, II, III):
ostium, ostii _____ fames, famis _____
oratio, orationis _____ vallis, vallis _____
vir, viri _____ lux, lucis _____
campus, campi _____ liber, libri _____
Lupus ad canem 161
homo, hominis _____ porta, portae _____

causa, ae _____ incola, incolae _____
rivus, rivi _____ canon, canonis _____
1. Latinitas canonica: Canon 908

Sacerdotibus catholicis vettum est una cum sacerdotibus vel ministris
Ecclesiarum communitatumve ecclesialium plenam communionem
cum Ecclesia catholica non habentium, Eucharistiam concelebrare.
Vocabula nova
catholicus 3 - cattolico
vettum est - proibito
una (adv.) - insieme a
communitas, atis F - comunit
communio, onis F - comunione
Eucharistia, ae F - Eucarestia
concelebro 1 -avi, -atum - celebrare
ecclesialis, e - ecclesiale
2. Latinitas patristica: Gaudium angelorum visio Creatoris

Vivunt autem angeli in gaudio, non creaturae, sed Creatoris. Gaudium
enim creaturae est quidquid videtur. Gaudium Creatoris est quod non
videtur oculis corporis, sed purgata acie mentis. Beati mundo corde. Ad
quam visionem beati sunt? Quoniam ipsi Deum videbunt1. Non enim
putetis, fratres, quia gaudent angeli ex eo, quia vident terram aut caelum vel
quaecumque in his sunt. Non ex eo gaudent, quia vident caelum et terram,
sed quia vident eum, qui fecit caelum et terram. (S. Augustinus, Sermo 4.4)
1
Matth 5,8.
162 Schola XIII
Vocabula nova
visio, visionis F - visione
Creator, oris M - Creatore
creatura, ae F - creatura
quisquis, quidquid - chiunque, qualunque cosa; qualunque, qualsiasi
purgatus 3 - pulito
acies, ei F - punta, filo; acutezza, battaglia
quoniam (coni.) - perch
quicumque, quaecumque, quodcumque - chiunque, qualunque
mundus 3 - pulito, elegante
3. Cantus: Ave verum Corpus
Ave verum corpus, natum de Maria Virgine,

vere passum, immolatum in cruce pro homine,
cuius latus perforatum fluxit aqua et sanguine:
esto nobis praegustatum in mortis examine.
O Iesu dulcis, O Iesu pie, O Iesu, fili Mariae.
Miserre mei. Amen.
Vocabula nova
nascor 3 natus sum - nascere
latus, lateris N - lato, fianco
perforo 1 -avi, -atum - perforare, bucare
fluo 3 fluxi, fluxum - scorrere
esto (imp. esse) - sii (tu)
praegusto 1 -avi, -atum - gustare (prima)
examen, examinis N - esame
miserre (imp. misereor) - abbi misericordia (tu)
Lupus ad canem 163
SCHOLA XIV
De diebus, de dis deque Deo
I. Dies in XII horas

dividitur. Prima hora
est mane, extrema, id
est duodecima, vesper.
Mane enim initium diei
est, vesper vero finis diei.
Dies ergo est tempus a
mane ad vesperum. Die
homines laborant, nocte
dormiunt.
VII dies sunt hebdomada. Hebdomada a numero Graeco septem
appellatur. Apud Romanos nomina dierum erant: dies Solis, dies
Lunae, dies Martis, dies Mercurii, dies Iovis, dies Veneris et dies
Saturni. Dies ergo nominabantur vel a corporibus caelestibus, ut
Sole et Lun, vel a ds deabusque, ut Marte, Mercurio, Iove, Venere,
Saturno. Mars erat deus belli, qui apud Romanos semper in magno
honore erat. Mercurius erat deus viarum, mercaturae furtique. Iuppiter
erat deorum hominumque pater ac rex caeli et terrae. Iovi magnum
honorem Romani tribuebant. Venus, dea voluptatis amorisque,
Romanae gentis genetrix putabatur. Saturnus quoque deus erat. Is
Romanos magn cum benevolenti regebat ac protegebat. Ita dies
inter se nomine differebantur.
II. Diana et Minerva apud veteres Romanos in magno honore

erant. Diana dea silvarum putabatur et silvas habitabat. Gerebat
pharetram cum sagittis, quibus feras necabat. Ea quoque a virginibus
De diebus, de dis deque Deo 165
colebatur, quia pudicitiae dea erat.

Dianae cerva sacra erat. Minerva
vero dea erat sapientiae ac pugnas
amabat. Apud Graecos Minerva
erat Athenarum regina et patrona.
Minervae noctua sacra erat.
III. Apud Christianos primus

hebdomadae dies erat et adhuc
est dies Dominicus, i.e. dies inter
Sabbatum et diem Lunae. Dies Dominicus (sive dies Dominica) est
dies festus, dicatus Domino Iesu Christo, quo commemoratur eius
resurrectio a mortuis. Ob eam rem Christiani diebus Dominicis
in ecclesiam ire solent. Ibi Verbum Dei audiunt meditanturque et
celebrationi eucharisticae intersunt. Alii dies hebdomadae in libris
liturgicis sunt: feria secunda, feria tertia, feria quarta, feria quinta,
feria sexta et Sabbatum, quod Mariae, Matri Dei, dicatum est.
Vocabula nova
Paragraphus I
amor, oris M amore
atque (= ac) e, e anche
bellum, i N guerra
benevolentia, ae F benevolenza, devozione, affetto
caelestis, e celeste
dies, diei M (f) giorno
divido 3 divisi, divisum dividere, tagliare, separare
extremus 3 estremo, ultimo, profondo
finis, is M (f) confine, limite, fine
furtum, i N furto
genetrix, trcis F genitrice
hebdomada, ae F settimana
honor, ris M onore
166 Schola XIV
initium, ii N inizio
Iuppiter, Iovis M Giove
mane (indecl.) mattino, di mattina
Mars, Martis M Marte
mercatra, ae F commercio, traffico
Mercurius, ii M Mercurio
nomintim (adv.) per nome, nominalmente
progenitor, ris M progenitore, antenato
protgo 3 protexi, protectum coprire, difendere, proteggere
puto 1 putavi putatum valutare, stimare, considerare, credere
rego 3 rexi, rectum dirigere, guidare
rex, regis M re
Saturnus, i M Saturno
similis, e (+ dat.) simile
sol, solis M sole
tribuo 3 tribui tributum dare, concedere, conferire
Venus, Veneris F Venere
vero (adv.) in verit, davvero; per, ma
vesper, vesperi M sera
vesperi (adv.) di sera, alla sera
voluptas, tis F piacere, volutt, godimento
Paragraphus II
Athenae, arum F Atene
cerva, ae F cerva
colo 3 colui, cultum coltivare, curare, onorare, venerare
corona, ae F corona
Diana, ae F Diana
fera, ae F fiera, belva, animale selvatico
gero 3 gessi gestum portare (con s, su di s), produrre, trattare
Minerva, ae F Minerva
neco 1 necavi, necatum uccidere, far morire
noctua, ae F civetta
patrona, ae F patrona, protettrice
pharetra, ae F faretra
pudicitia, ae F pudicizia, castit
pugna, ae F battaglia, combattimento
regina, ae F regina
sagitta, ae F freccia
vetus, veteris anziano, vecchio, antico
Paragraphus III
adhuc (adv.) ancora; fino a questo momento
commemoro 1 avi, atum ricordare
dicatus (+ dat.) < dico 1 dicavi dicatum consacrato a
dies festus M giorno festivo
Dominicus 3 del Signore
feria, ae F giorno della settimana (eccl.)
festus 3 di festa, festivo
intersum interesse interfui (+ dat.) essere presente, partecipare
meditor 1 meditatus sum meditare, pensare, riflettere
resurrectio, onis F risurrezione
Sabbatum, i N sabato
ARS GRAMMATICA
1. Declinatio quinta
singularis pluralis
nom. dis rs dis rs
gen. di re dirum rrum
dat. di re dibus rbus
acc. diem rem dis rs
voc. dis rs dis rs
abl. di r dibus rbus
Eodem modo flectuntur haec nomina: spes, series, acies, facies et

cetera.
2. Tempus praeteritum imperfectum

Desinentiae vocis activae: Desinentiae vocis passivae:
1. (e)ba-m 1. (e)ba-r
2. (e)b-s 2. (e)b-ris
3. (e)ba-t 3. (e)b-tur
1. (e)b-mus 1. (e)b-mur
168 Schola XIV
2. (e)b-tis 2. (e)b-min
3. (e)ba-nt 3. (e)ba-ntur
ia con. iia con. iiia coniugatio iva con. vox

ego ambam monbam legbam capibam audibam
tu ambs monbs legbs capibs audibs
is ambat monbat legbat capibat audibat
act.
nos ambmus monbmus legbmus capibmus audibmus
vos ambtis monbtis legbtis capibtis audibtis
ii ambant monbant legbant capibant audibant
ego ambar monbar legbar capibar audibar

tu ambris monbris legbris capibris audibris
is ambtur monbtur legbtur capibtur audibtur
pas.
nos ambmur monbmur legbmur capibmur audibmur
vos ambmin monbmin legbmin capibmin audibmin
ii ambantur monbantur legbantur capibantur audibantur
Verba temporalia sum et possum praeterito imperfecto hoc modo

flectitur:
sum possum
ego eram poteram
tu ers poters sg.
is erat poterat
nos ermus potermus
vos ertis potertis pl.
ii erant poterant
3. Ablativus temporis indicat tempus, quo aliquid accidit. Interrogamus:

quando? Adhibetur sine praepositione.
Die homines laborant, nocte quiescunt dormiuntque.
Christiani diebus Dominicis in ecclesiam ire solent.
Temporibus Augusti Iesus Christus natus est.
exercitivm 1 Inscribe rectas desinentias!

Initium di___ est mane, cum sol oritur. Vespere nox incip___. Di___
est tempus a mane ad vesperum. Hebdomada habet septem di___.
Homines di___ laborant, noct___ vero dormiunt et quiescunt.
Romani dabant nomina di___ vel a corporibus caelestibus vel a
dis deabusque. Corpora caelestia sunt: Sol___ et Lun___. Nomina
deorum dearumque sunt: Mar___, Mercuri___, Iuppiter, Ven___,
Saturn___. Romani magnum honorem Iovi tribueba___. In magno
onore deus belli erat, qui vocaba___ Mars. Romanae gentis genetrix
putaba___ Venus, dea voluptat___ et amor___. Deus Saturnus
Romanos regeba___ et protegeba___ magn cum benevolenti.
exercitivm 2 Scribe formas, quae desunt!

N. facies mea facies nostrae
G. __________ meae __________ nostrarum
D. faciei __________ __________ nostris
Acc. __________ __________ __________ __________
V. facies __________! facies nostrae!
Abl. __________ me faciebus __________
exercitivm 3 Da formas temporis imperfecti!

1. laudo _______________ 6. dividitur _______________
2. audimus _______________ 7. colitis _______________
3. curris _______________ 8. dicimus _______________
4. habetis _______________ 9. fugimus _______________
5. ducunt _______________ 10. tribuuntur_______________
170 Schola XIV
1. In quot horas dies dividitur?
2. Quid est mane et quid vesper?
3. Quid est dies?
4. Quid agunt homines die, quid nocte?
5. Quot dies habet hebdomada?
6. A quo Romani dies nominabant?
7. Qui deus erat Mars?
8. Qui deus erat Mercurius?
9. Qui deus erat Iuppiter?
10. Quae dea erat Venus?
EXERCITIA AD PARAGRAPHVM SECUNDAM
1. Christiani unum Deum colunt.

______________________________________________________
2. Dea Diana pharetram cum sagittis gerebat.
______________________________________________________
3. Diana multas feras necavit.
______________________________________________________
4. Iovi magnum honorem Romani tribuebant.
______________________________________________________
5. Puellae aram deae Dianae ornant.
______________________________________________________
6. Romani aras et statuas Minervae dicaverunt.
______________________________________________________
7. Veteres Venerem genetricem gentis Romanae putabant.
______________________________________________________
1. Quae deae apud Romanos in magno honore erant?
2. Num Diana dea voluptatis amorisque erat?
3. Quid secum gerebat Diana?
4. Quod animal Dianae sacrum erat?
5. Quod animal Minervae sacrum erat?
6. Quae dea erat Minerva?
7. Cuius urbis Minerva patrona erat?
EXERCITIA AD PARAGRAPHUM TERTIAM
exercitivm 1 Scribe vocabula, quae desunt! celebratio

eucharisticus
Dies __________ est primus hebdomadae dies, quo
dicatus
Christiani __________ Domini commemorant. Die
Dominico Christiani in __________ ire solent. E loc dies Dominicus
__________ __________ intersunt et __________ dies festus
audiunt ac meditantur. Christianis dies Dominicus Dominicus
__________ __________ est. Sabbatum est dies inter ecclesia
feriam sextam et __________ __________. Hic dies homilia
Mariae, Matri Dei __________ est. resurrectio
exercitivm 2 Pone signum x in loco conveniente!
1 2 3 sg. pl. ind. impr. inf. praes. impf. pf. A. P.

dividitur
putabatur
da
nominamus
regebat
dicavit
facite
eunt
fecimus
colere
necati sunt
172 Schola XIV
Legenda:
1: persona 1 inf.: infinitivus
2: persona 2 praes.: tempus praesens
3: persona 3 impf.: tempus praeteritum imperfectum
sg.: singularis pf.: tempus praeteritum perfectum
pl.: pluralis A.: vox activa
ind.: indicativus P.: vox passiva
impr.: imperativus
1. Qui dies apud Christianos hebdomadae primus est?
2. Quando Christiani in ecclesiam ire solent?
3. Quid Christiani agunt in ecclesia?
4. Cui dies Dominicus dicatus est?
5. Cui Sabbatum dicatum est?
6. Quomodo dies inter diem Dominicum et Sabbatum nominantur?
1. Latinitas biblica: Angelus septimus

15
Et septimus angelus tub cecinit. Et factae sunt voces magnae in caelo
dicentes: Factum est regnum huius mundi, Domini nostri et Christi
eius, et regnabita in saecula saeculorum. Amen.
16
Et viginti quattuorb senioresc, qui in conspectud Dei sedent in sedibus
suis, ceciderunt in faciese suas, et adoraverunt Deum, dicentes: 17Gratias
agimus tibi, Domine Deus omnipotens, qui es, et qui eras, et qui
venturus esg: quia accepisti virtutem tuam magnam, et regnastif. 18Et
iratae sunt gentes, et advenit ira tua et tempus mortuorum iudicari, et
reddere mercedem servis tuis prophetis, et sanctis, et timentibus nomen
tuum pusillish et magnis, et exterminandii eos, qui corruperunt terram.
19
Et apertum est templum Dei in caelo: et visa est arca testamenti eius
in templo eius, et facta sunt fulgura et voces et terraemotus et grando

magna.
(Apocalypsis Ioannis 11,15-19)
________
a. regnabit regner
b. viginti quattuor XXIV (24)
c. seniores gli anziani
d. in conspectu in presenza
e. in facies con le facce in gi
g. venturus es che verrai, che stai per venire
f. regnasti = regnavisti
h. pusillis ai piccoli
i. collega tempus... exterminandi tempo di sterminare
Vocabula nova
tuba, ae F - tromba (lunga e dritta) reddo 3 reddidi, redditum - ridare
cano 3 cecini, cantum - cantare mercs, mercdis F - salario
vox, vocis F - voce propheta, ae M - profeta
sedes, is F - sedia, sede corrumpo 3 -rupi, -ruptum - rovinare
cado 3 cecidi, - cadere arca, ae F - arca, cassa, scrigno
virtus, tis F - virt, forza fulgur, fulguris N - lampo, fulmine
tempus, temporis N - tempo grando, grandinis F - grandine
iudico 1 -avi, -atum - giudicare irascor 3 iratus sum - mi arrabbio
2. Latinitas liturgica: Testamentum Domini nostri Iesu Christi

Credis1 in Deum, Patrem omnipotentem?
Credis et in Christum Iesum, Filium Dei,
qui ex Patre venit,
qui a principio cum Patre est,
qui ex Maria virgine per Spiritum Sanctum natus est,
qui crucifixus est sub Pontio Pilato, mortuus est, resurrexit tertia die
1
Est compilatio canonum et liturgiae ex Hippolyto Romano mutuans, orta in Syria
saec. fere V.
174 Schola XIV
reviviscens ex mortuis, ascendit in caelum, sedet ad dexteram Patris, et

venturus est ad iudicandos vivos et mortuos?
Credis et in Spiritum Sanctum, in Ecclesiam sanctam? (Denz 61)
Vocabula nova
venturus est sta per venire
ad iudicandos per giudicare
3. Latinitas patristica: Mysterium nostr vivificationis

Betus Iob, sanct Ecclsi typum tenens, modo voce crporis, modo
autem voce cpitis titur; et, dum de membris eius lquitur, repnte ad
verba cpitis levtur. Unde hic quoque subingitur: Hc passus sum
absque iniquitte manus me, cum habrem mundas ad Deum preces.
Absque iniquitte enim manus suas prtulit, qui pecctum non fecit,
nec invntus est dolus in ore eius, et tamen dolrem crucis pro nostra
redemptine tolervit. Qui solus pr mnibus mundas ad Deum preces
hbuit, quia et in ipso dolre passinis pro persecutribus orvit, dicens:
Pater, dimtte illis, non enim sciunt quid fciunt.
Quid enim dici, quid cogitri in prece mndius potest quam cum et
illis misericrdia intercessinis tribitur, a quibus tolertur dolor?
Unde factum est, ut Redemptris nostri snguinem, quem persecutres
svintes fderant, pstmodum credntes bberent, emque esse Dei
Flium prdicrent.
(S. Gregorius Magnus, Expositio in Librum beati Iob, 13,21)
Vocabula nova
typus, i M figura, immagine
modo modo ora ora
dum (coni.) mentre
repente (adv.) allimprovviso
subiungo 3 iunxi, -iunctum aggiungere

absque (+ abl.) senza
iniquitas, atis F iniquit
manus, us F mano
dolor, oris M dolore
mundus 3 mondo
persecutor, oris M persecutore
saevio 4 saevii, saevitum incrudelire, infuriare
fundo 3 fudi, fusum versare, spargere
postmodum (adv.) di poi, in seguito
4. Cantus: O salutaris Hostia

O salutaris hostia
quae caeli pandis ostium,
bella premunt hostilia:
da robur, fer auxilium
Uni trinoque Domino
sit sempiterna gloria,
qui vitam sine termino
nobis donet in patria.
Vocabula nova
salutaris, e che porta salute/salvezza
pando 3 pandi, pansum spalancare, aprire
premo 3 pressi, pressum premere, comprimere
hostilis, e ostile
robur, roboris N forza virile
sempiternus 3 che dura sempre
terminus, i M pietra terminale, fine
176 Schola XIV
SCHOLA XV
Dies Dominicus
I. Italia est paeninsula, quam circumdant duo maria: Mare Hadriaticum

et Mare Tyrrenum. Quam ob rem Italia habet multas urbes maritimas
et multos portus. Temporibus antiquis nonnullae urbes maritimae
erant: Genua, Brundisium, Neapolis, Roma, Aquileia et ceterae.
Numerus portuum ergo magnus erat. In portibus multi nautae et
gubernatores saepe exspectabant ventum secundum. Navis enim
habet vela, in quae flat ventus secundus. Ita naves moveri possunt.
Ventus adversus in vela non flat, quam ob rem navis non movetur.
Vento igitur secundo naves navigant, ventis adversis non moventur.
Hodie est dies Dominicus et ostiarius mane ostium ecclesiae aperuit.
Christiani, qui Aquileiam incolunt, ad ecclesiam contendunt. Tres
puellae quoque, a quibus ecclesia heri ornata purgataque est, hodie
denuo ad ecclesiam properant. Episcopus Theodorus in sacrario se
ad sanctam missam diligenter praeparat. Cum eo sunt alii presbyteri
et duo diaconi. In sacrario magnum silentium regnat, nemo loquitur,
nemo clamat, nemo interrogat: est enim silentium sacrum.
At in Aquileiensi port silentium non est. Multi homines advenientes
ad portum terras transmarinas transire volunt vel varias merces
quaerunt vel amicis suis occurrunt. Aquileienses enim amant portum
suum et eum saepe frequentant. Non procul a port inveniuntur multae
tabernae, in quibus mercatores varias res vendunt ut pisces, vinum,
panem, salem, piper, oleum, aurum, argentum, gemmas, margaritas,
anulos, animalia, servos ancillasque. Cotidie enim mercatores cum
servis suis adferentibus saccos variarum mercium plenos ad portum
adveniunt et magna voce clamant: Emite, emite, emite!. Ibi ergo
silentium non est, sed rumor.
178 Schola XV
II. Marco ad portum properanti tres puellae occurrunt. Marcus eas

ad ecclesiam ire videt.
Marcus: Salvete! Quo itis?

Perpetua: Salve, Marce! In ecclesiam imus.
Marcus: Claudia, tu quoque in ecclesiam is?
Claudia: Ita est. In ecclesiam eo, quia hodie nobis Christianis dies
festus est, qui dies Dominicus appellatur.
Marcus: Vos omnes Christianae estis?
Claudia: Ita. Christiani die Dominico in ecclesiam ire solemus. Es
solus hic?
Marcus: Solus! Horatius domi vehementer aegrotat. Febri laborat,
sudat, tussit et mater eius eum diligenter curat. Felix adhuc in cubiculo
suo dormit, ego vero dormire non poteram, quia canes latrabant, galli
canebant Eheu, mane nimis inquietum erat!
Claudia: Quin nobiscum in ecclesiam is?
Marcus: Quid? Ego? Ego Christianus non sum, ego deos Romanos
Dies Dominicus 179
colo. Etsi nostri dei multi sunt, nostra religio simplex est. Et nos pro
imperatoris salute supplicamus, quod et vos, Christiani, facere debetis.
Claudia: Nos servmus uni Deo, quem nemo hominum vidit nec
vidre his oculis potest. Furtum non facimus et si quid emimus,
teloneum reddimus, quia honoramus caesarem, sed Deum timemus.
Marcus: Desinite ab hac religione!
Claudia: Non possumus! Nos non habemus alium deum, nisi Deum
Patrem nostrum, qui creavit caelum et terram, et Filium eius, qui nos
per crucem redemit et Spiritum Sanctum, qui nos sanctificat.
Marcus: Satis! De hac re disputare nolo nec in ecclesiam eo! Mihi
placet portum frequentare! Valete!
puellae: Vale, Marce!
Vocabula nova
Paragraphus I
argentum, i N - argento, denaro
aurum, ii N - oro
circumdo 1 -avi -atum - circondare
denuo (adv.) - di nuovo
flo 1 -avi, -atum - soffiare, spirare
gemma, ae F - gioiello
gubernator, oris M - qui gubernat navem
incolo 3 incolui incultum - abito
manus, us F - mano
margarita, ae F - perla
mercator, oris M - homo qui vendit
merx, mercis F - merce
ob (+ acc.) - per, per motivo di, a causa di
planta, ae F - pianta
plenus 3 (+ gen./+abl.) - pieno
portus, us M - porto
praeparo 1 -avi, -atum - preparo
quaero 3 quaesvi quaestum - cerco
regno 1 -avi -atum - regno
rumor, ris M - rumore
180 Schola XV
saccus, i M - sacco
sacer, sacra, sacrum - sacro, santo
sacrarium, ii N - sagrestia
taberna, ae F - bottega; taverna
transeo transire transii, transitum - eo trans
transmarinus 3 - qui/quae/quod trans mare est
urbs, is F - citt
velum, i N - vela di nave
vendo 3 vendidi, venditum - vendere
ventus adversus - vento contrario
ventus secundus - vento favorevole
ventus, i M - vento
Paragraphus II
caesar, aris M - cesare
colo 3 colui, cultum - coltivo, onoro
congrego 1 -avi, -atum - radunare
desino 3 desi, destum - lasciare, abbandonare
diligenter (adv.) - diligentemente, accuratamente
emo 3 emi, emptum - comprare
etsi (conj.) - anche se, sebbene
honoro 1 -avi, -atum - onorare
imperator, oris M - imperatore
nimis (adv.) - troppo
postea (adv.) - dopo
propero 1 -avi, -atum - affrettarsi, sbrigarsi
Quin? - perch non?
reddo 3 reddidi, redditum - restituire
redmo 3 redmi, redemptum - redimere
religio, onis F - religione
salus, salutis F - salvezza, salute
sanctifico 1 -avi, -atum - santificare
servio 4 -ivi, -itum - servire
simplex, simplicis - semplice
supplico 1 -avi, -atum - supplicare
telonum, i N - tributo
Dies Dominicus 181
ARS GRAMMATICA
1. Declinatio IV
singularis pluralis
m. (f.) n. m. (f.) n.
nom. portus gen ports genua
gen. ports gens portuum genuum
dat. portui gen portibus genibus
acc. portum gen ports genua
voc. portus gen ports genua
abl. port gen portibus genibus
Quarta declinatio habet nomina masculina et feminina in us, neutra

in , quorum genetivus singularis est in us: exercitus, exercitus M;
actus, actus M; metus, metus M; sensus, sensus M; manus, manus F;
cornu, us N; gelu, gelus N et cetera.
Nomina exeuntia in cus (arcus, quercus, lacus) et nomina artus

(m.), partus (m.), tribus (f.) in dativo et ablativo numeri pluralis
servant antiquiorem terminationem ubus; ergo: cubus, qurcubus,
lcubus, rtubus, prtubus, trbubus.
2. Infinitivus temporis praeteriti perfecti

Infinitivus perfecti hoc modo fit:
Vox activa: Vox passiva:

Thema perfecti et desinentia isse Desinentia: tum 3 esse
amo: amavisse amatum 3 esse

moneo: monuisse monitum 3 esse
182 Schola XV
lego: legisse lectum 3 esse

capio: cepisse captum 3 esse
audio: a udivisse auditum 3 esse
exercitivm 1 Declina nomen: manus, us F!

Singularis
Nominativus: __________ manum lavat.
Genetivus: Habebat in minimo digito sinistrae __________ anulum
magnum.
Dativus: Da aquam __________ dextrae.
Accusativus: Flavia __________ Benedicti cepit et eum secum duxit
in hortum.
Ablativus: Haec sunt in nostra __________.
Pluralis
Nominativus: _________ mulieris sunt vincula.
Genetivus: Accipe dona __________ mearum!
Dativus: Date aquam _________!
Accusativus: Habent gallinae _________?
Ablativus: _________ mundis sumite aquam!
Vocabula nova
manus, us F mano
minimus 3 (cfr. parvus) minimo
digitus, i M dito
sinister, sinistra, sinistrum sinistro
anulus, i M anello
dexter, dextra, dextrum destro
vinculum, i N vincolo
Dies Dominicus 183
exercitivm 2 Elige rectam formam vocabulorum!

1. In nomine Patris et Filii et __________ Sancti. Amen.
(spiritus, us M: Spiritus, Spiritui, Spirituum)
2. Et sanguis meus verus est __________. (Io 6,55)
(potus, us M: potus, potum, potuum)
3. Gloria Patri et Filio et ________ Sancto.
(spiritus, us M: Spiritus, Spiritui, Spiritu)
4. Corpus vestrum templum est __________ Sancti, qui in vobis est.
(1 Cor 6,19) (spiritus, us M: Spiritus, Spiritui, Spiritibus)
5. Iustorum autem animae in __________ Dei sunt. (Sap 3,1)
(manus, us F: manuum, manui, manu)
6. Nos autem non __________ mundi accepimus, sed Spiritum,
qui ex Deo est. (1 Cor 2,12) (spiritus, us M: spirituum, spiritum,
spiritu)
7. Et benedictus __________ ventris tui, Iesus.
(fructus, us M: fructum, fructibus, fructus)
8. Ex ________ arbor agnoscitur (Matth 12,33)
(fructus, us M: fructum, fructui, fructu)
9. Non __________ neque thesauri praesidia sunt regni. (Sall.)
(exercitus, us M: exercitus, exercitum, exercitibus)
10. Provincia __________ Caesaris exspectabat.
(adventus, us M: adventui, adventum, adventibus).
11. __________ est magister optimus. (Cic.)
(usus, us M: usus, usum, usibus)
12. Paratae lacrimae insidias, non __________ indicant. (Publ. Syr.)
(fletus, us M: fletuum, fletus, fletum)
184 Schola XV
Vocabula nova:
sanguis, sanguinis M sangue
potus, us M bevanda
fructus, us M frutto
thesaurus, i M tesoro
praesidium, ii N aiuto, difesa, protezione
regnum, i N regno
exercitus, us M esercito
adventus, us M arrivo
usus, us M utilizzo, impiego, pratica, esercizio
lacrima, ae F lacrima
insidiae, arum F insidia, agguato, inganno
fletus, us M pianto
indico 1 -avi, -avi indicare, manifestare
exercitivm 3 Inscribe rectas desinentias!

In Italia, quia peninsula est, mult___ urb___ maritim___ et mult___
port___ sunt. Numerus port___ magn___ est. Non procul ab Aquilei
magn___ port___ sit___ est. In port___ multae naves exspectant
vent___ secund___. Ventus enim secundus in vela fla___ et nav___
movet. Ergo vent___ secund___ naves navigare possunt. Contra
vent___ advers___ navis moveri non pot___. E terris transmarinis
mercator___ veniunt et in tabern___, quae non procul a port___
stant, varias merces vend___. Cotidie in portibus magn___ rumor
est, quod mecatores magna voce clama___: Emite, emite, emite!.
Quid vendunt mercatores in port___? Vari___ merc___ ut pisces,
panem, vinum, margaritas, animali___ et cetera.
1. Erant-ne multi portus in Italia? Cur?
2. Quae sunt urbes maritimae Italiae?
3. Quid agunt homines in portibus?
Dies Dominicus 185
4. Quando navis moveri potest? Cur?

5. Quando naves moveri non possunt? Cur?
6. Quo Christiani die Dominico ire solent?
7. Quis mane ecclesiae ostium aperuit?
8. A quo heri ecclesia ornata et purgata est?
9. Quid agit episcopus Theodorus in sacrario?
10. Qui sunt viri, qui in sacrario cum episcopo sunt?
11. Num in sacrario rumor est?
12. Cur in sacrario silentium est?
exercitivm 1 Adscribe ad pronomina demonstrativa nomina infra

posita!
1. hic _________________ diebus (2x)

2. hc ________________ discipulo (2x)
3. hanc ________________ generis
homo
4. huius ________________
corpore
5. illas ________________ celebrationem
6. his ________________ feminas
7. illa ________________ fructibus (2x)
8. huic ________________ mulier
dona (2x)
9. haec ________________
10. illis ________________
exercitivm 2 Compone accusativum cum infinitivo!

1. Dies in XII horas dividitur.
Notum est _____________________________________________.
186 Schola XV
2. Vesper finis diei est.

Manifestum est__________________________________________.
3. Hebdomada a numero Graeco septem appellatur.
Patet__________________________________________________.
4. Saturnus deus erat.
Veteres tradunt__________________________________________.
5. Romani Iovi magnum honorem tribuebant.
Magistri narrant_________________________________________.
6. Marcus ad portum properat.
Puellae viderunt_________________________________________.
7. Christus nos per crucem redemit.
Scimus ________________________________________________.
8. A Christo apostoli in mundum missi sunt.
Notum est______________________________________________.
1. Quo Marcus properat?
2. Nonne Marcus solus est?
3. Ubi sunt alii amici eius? Quid agunt?
4. Cur Marcus cum puellis in ecclesiam non it?
5. Cui serviunt Christiani?
6. Quem colit Marcus?
7. Est-ne religio Romanorum simplex?
8. De qua re Marcus disputare non vult?
Dies Dominicus 187
1. Latinitas liturgica: Gloria Patri

Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto.
Sicut erat in principio, et nunc, et semper,
et in saecula saeculorum. Amen.
Vocabula nova
spiritus, us M - spirito
principium, ii N - inizio
2. Latinitas patristica: Vetus Testamentum figura Novi.

Vetus enim Testamentum est promissio figurata. Novum Testamentum
est promissio spiritaliter intellecta. Cum enim Ierusalem, quae fuit in
terra, pertineat ad Vetus Testamentum, imaginem habet ad Ierusalem,
quae est in caelo, et pertinet ad Novum Testamentum. Circumcisio
carnalis pertinet ad Vetus Testamentum; circumcisio cordis pertinet
ad Novum Testamentum1. Liberatur secundum Vetus Testamentum
populus de Aegypto; liberatur secundum Novum Testamentum populus
a diabolo2. Persecutores Aegyptii et Pharao persequuntur exeuntes
de Aegypto Iudaeos; persequuntur populum christianum peccata
ipsorum et diabolus, princeps peccatorum. Sed sicut Iudaeos usque
ad mare persequuntur Aegyptii, sic Christianos usque ad baptismum
persequuntur peccata. Intendite, fratres, et videte, liberantur per
mare Iudaei, obruuntur in mare Aegyptii3; liberantur Christiani in
remissionem peccatorum, delentur peccata per baptismum. Exeunt
1
Cf. Rom 2, 29.
2
Cf. Col 1, 13.
3
Cf. Ex 14; 15, 21.
188 Schola XV
post Mare Rubrum et ambulant per heremum4; sic et Christiani

post baptismum nondum sunt in terra promissionis, sed sunt in spe.
Saeculum autem hoc heremus est.
(Sanctus Augustinus, Sermo 4.9)
Vocabula nova
vetus, veteris vecchio
promissio, nis F promessa
figuro 1 -avi, -atum formare, dare forma
spiritliter (adv.) spiritualmente, in modo spirituale
intellego 3 intellexi, intellectum capisco
pertineo 2 pertinui, (+ad) appartengo
imago, imagnis F immagine
circumcisio, nis F circoncisione
carnalis, e carnale
spiritalis, e spirituale
libero 1 -avi, -atum libero
Aegyptus, i F (!) Egitto
diabolus, i M diavolo
persector, ris M persecutore
persequor 3 persectus sum seguo
Iudaei, rum M Giudei
ipse ipsa ipsum stesso
princeps, princpis primo, capo, guida
pecctor, ris M peccatore
Aegyptii, rum M Egiziani
baptismum, i N battesimo
intendo 3 intendi, intentum tendere verso
obruo 3 obrui, obrtum coprire
remissio, nis F remissione
dleo 2 dlvi, dltum distruggere, cancellare
(h)ermus, i M eremo, deserto
nondum (adv.) non ancora
4
Cf. Ex 15 ss.
Dies Dominicus 189

Ecclesia, sacerdotale munus Christi adimplens, liturgiam horarum
celebrat, qua Deum ad populum suum loquentem audiens et memoriam
mysterii salutis agens, Ipsum sine intermissione, cantu et oratione,
laudat atque interpellat pro totius mundi salute.
Vocabula nova
adimpleo 2 -plvi, -pltum riempire, adempiere
sacerdotalis, e sacerdotale
4. Cantus: Gloria in excelsis Deo

Glria in exclsis Deo et in terra pax homnibus bon volunttis.
Laudmus te, benedcimus te, adormus te, glorificmus te,
grtias gimus tibi propter magnam glriam tuam,
Dmine Deus, Rex clstis, Deus Pater omnpotens.
Dmine Fili Unignite, Iesu Christe,
Dmine Deus, Agnus Dei, Flius Patris,
qui tollis peccta mundi, miserre nobis;
qui tollis peccta mundi, sscipe deprecatinem nostram.
Qui sedes ad dxteram Patris, miserre nobis.
Quniam tu solus Sanctus, tu solus Dminus,
tu solus Altssimus, Iesu Christe, cum Sancto Spritu: in glria Dei
Patris.
Amen.
Vocabula nova
voluntas, atis F volont
misereor 2 miseritus sum avere misericordia, compassione
deprecatio, onis F intercessione, supplica
190 Schola XV
APPENDIX I
ARTIS GRAMMATICAE SVMMARIVM
I. DECLINATIONES
a) Prima et secunda declinatio
M /(-us; -(e)r/ F (-a) N (-um)

genetivus domin ancillae regn s
dativus domin ancillae regn
accusativus dominum ancillam regnum g.
vocativus domine ancilla regnum
nominativus domin ancillae regna

genetivus dominrum ancillrum regnrum p
dativus domins ancills regns
accusativus dominos ancills regna l.
vocativus domini ancillae regna
ablativus domins ancills regns
b) Tertia declinatio
1. nomina neutra, quae desinunt in -e, -ar, -al ut mare, altar, animal.
Haec nomina ita flectuntur:
singularis pluralis
nom. mare altum maria alta
gen. maris alti marium altorum
dat. mari alto maribus altis
acc. mare altum maria alta
voc. mare altum maria alta
abl. mari alto maribus altis
Huius generis vocabula sunt: mare, altre, conclve, sedle, cuble,

altar, animal, tribnal, et cetera.
192 Appendix I
2. nomina parasyllabica, quae in casu nominativo singulari exeunt

in -is (-es). Haec nomina ita flectuntur:
singularis pluralis
nom. navis naves
gen. navis navium
dat. navi navibus
acc. navem naves
voc. navis naves
abl. nave navibus
Huius generis vocabula sunt: ovis, panis, civis, canis, piscis, nubes,
vulpes, collis, avis, et cetera.
3. nomina imparisyllabica, quae in casu nominativo et genetivo

singulari impari syllabarum numero constant.
m. f. n.
nom. pastor condicio corpus
gen. pastris condicionis corporis
dat. pastri condicioni corpori
sg.
acc. pastrem condicionem corpus
voc. pastor condicio corpus
abl. pastre condicione corpore
nom. pastres condiciones corpora

gen. pastrum condicionum corporum
dat. pastribus condicionibus corporibus
pl.
acc. pastres condiciones corpora
voc. pastres condiciones corpora
abl. pastribus condicionibus corporibus
Desinentiae praecipuae sunt: -e (abl. sg.); -a (nom. pl. N.); -um (gen. pl).
Artis grammaticae summarium 193
Nomina imparisyllabica in casu genetivo plurali exeunt in -ium, cum

duae consonae praecedunt desinentiam genetivi singularis:
mons, montis M montium
dens, dentis M dentium
gens, gentis F gentium
urbs, urbis F urbium
cor, cordis N cordium
Quaedam nomina imparisyllabica habent in casu genetivo plurali

desinentiam -ium ut:
mus, muris M murium
fraus, fraudis F fraudium
nix, nivis F nivium
mas, maris M marium
Nomina parisyllabica ut pater, frater, mater, iuvenis in casu genetivo

plurali exeunt in -um:
pater, patris M patrum
frater, fratris M fratrum
mater, matris F matrum
iuvenis, iuvenis M iuvenum
Sed:
senex, senis M senium
canis, canis M canium
panis, panis M panium
194 Appendix I
c) Quarta declinatio
singularis pluralis
m. (f.) n. m. (f.) n.
nom. portus gen ports genua
gen. ports gens portuum genuum
dat. portui gen portibus genibus
acc. portum gen ports genua
voc. portus gen ports genua
abl. port gen portibus genibus
Quarta declinatio habet nomina masculina et feminina in us, neutra

in , quorum genetivus singularis est in us: exercitus, exercitus M;
actus, actus M; metus, metus M; sensus, sensus M; manus, manus F;
cornu, us N; gelu, gelus N et cetera.
Nomina exeuntia in cus (arcus, quercus, lacus) et nomina artus
(m.), partus (m.), tribus (f.) in dativo et ablativo numeri pluralis
servant antiquiorem terminationem ubus; ergo: cubus, qurcubus,
lcubus, rtubus, prtubus, trbubus.
d) Quinta declinatio
singularis pluralis
nom. dis rs dis rs
gen. di re dirum rrum
dat. di re dibus rbus
acc. diem rem dis rs
voc. dis rs dis rs
abl. di r dibus rbus
Eodem modo flectuntur haec nomina: spes, series, acies, facies et

cetera.
II. NOMINA ADIECTIVA

1. Adiectivum primae et secundae declinationis: bonus, bona, bonum
M /(-us; -(e)r/ F (-a) N (-um)

nominativus bonus bona bonum
genetivus bon bonae bon
dativus bon bonae bon
sg.
accusativus bonum bonam bonum
vocativus bone bona bonum
ablativus bon bon bon
nominativus bon bonae bona

genetivus bonrum bonrum bonrum
dativus bons bons bons
pl.
accusativus dominos bons bona
vocativus boni bonae bona
ablativus bons bons bons
2. Adiectivum tertiae declinationis: fortis, e
singularis pluralis
m./f. n. m./f. n.
nom. fortis forte fortes fortia
gen. fortis fortium
dat. forti fortibus
acc. fortem forte fortes fortia
voc. fortis! forte! fortes! fortia!
abl. forti fortibus
196 Appendix I
III. NUMERI LATINI

a) ab I usque ad X

1 I unus 3 primus 3
2 II duo duae duo secundus 3
3 III tres, tria tertius 3
4 IV quattuor quartus 3
5 V quinque quintus 3
6 VI sex sextus 3
7 VII septem septimus 3
8 VIII octo octavus 3
9 IX novem nonus 3
10 X decem decimus 3
b) ab XI usque ad XX

11 XI undecim undecimus 3
12 XII duodecim duodecimus 3
13 XIII tredecim tertius decimus 3
14 XIV quattuordecim quartus decimus 3
15 XV quindecim quintus decimus 3
16 XVI sedecim sextus decimus 3
17 XVII septendecim septimus decimus 3
18 XVIII duodeviginti duodevicesimus 3
19 XIX undeviginti undevicesimus 3
20 XX viginti vicesimus 3
IV. CONIUGATIONES
I. Tempus praesens: vox activa
I II III IV
1a persona salut ride dic dormi sum s
2a persona saluts rids dic--s dorms es g.
3a persona salutt ridt dic--t dormt est
1a persona salutmus ridmus dic--mus dormmus sumus p
2a persona saluttis ridtis dic--tis dormtis estis l.
3a persona salutnt ridnt dic--nt dorm--nt sunt
infinitivus salutre ridre dcre dormre esse
Tempus praesens: vox passiva
I II III IV
1a persona salutor rideor dicor capior audior s
2a persona salutris ridris dicris capris audris g.
3a persona saluttur ridtur dictur captur audtur
1a persona salutmur ridmur dicmur capmur audmur p
2a persona salutmin ridmin dicmin capmin audmin l.
3a persona salutntur ridntur dicntur capntur audntur
infinitivus salutri ridri dici capi audri
Tempus praesens: imperativus
I II III IV
coniugatio coniugatio coniugatio coniugatio ESSE
1 persona
a
s
2a persona salut! rid! pone! dorm! es!
3a persona g.
1a persona p
2a persona salutte! ridte! pon--te! dormte! este!
3a persona l.
198 Appendix I
4. Tempus praesens: posse
1a persona possum
2a persona potes
3a persona potest
1a persona possumus
2a persona potestis
3a persona possunt
Verba temporalia anomalia:
1. volo, nolo, malo
ego volo nolo malo

tu vis non vis mavis sg.
is vult non vult mavult
nos volumus nlumus malumus
vos vultis non vultis mavultis pl.
ii volunt nolunt malunt
infinitivus velle nolle malle
Imperativum habet tantum nolo: sg. noli! pl. nolte!
2. fero, fers, ferre, tuli
vox activa imperativus vox passiva

ego fero feror
tu fers fer ferris sg.
is fert fertur
nos ferimus ferimur
vos fertis ferte ferimini pl.
ii ferunt feruntur
infinitivus ferre ferri
Participia temporis praesentis hoc modo flectuntur:
singularis pluralis
m./f. n. m./f. n.
nom. laudans laudantes laudantia
gen. laudantis laudantium
dat. laudanti laudantibus
acc. laudantem laudans laudantes laudantia
abl. laudante (-i) laudantibus
II. Tempus praeteritum imperfectum: vox activa passivaque
i con. ii con. iii coniugatio iv con. vox

ego ambam monbam legbam capibam audibam
tu ambs monbs legbs capibs audibs
is ambat monbat legbat capibat audibat
act.
nos ambmus monbmus legbmus capibmus audibmus
vos ambtis monbtis legbtis capibtis audibtis
ii ambant monbant legbant capibant audibant
ego ambar monbar legbar capibar audibar

tu ambris monbris legbris capibris audibris
is ambtur monbtur legbtur capibtur audibtur
pas.
nos ambmur monbmur legbmur capibmur audibmur
vos ambmin monbmin legbmin capibmin audibmin
ii ambantur monbantur legbantur capibantur audibantur
Verba temporalia sum et possum praeterito imperfecto hoc modo

flectuntur:
sum possum
ego eram poteram
tu ers poters sg.
is erat poterat
nos ermus potermus
vos ertis potertis pl.
ii erant poterant
200 Appendix I
III. Tempus praeteritum perfectum: vox activa
I coniugatio II coniugatio III coniugatio IV coniugatio esse

1 laudav monu leg audiv fu s
2 laudavisti monuisti legisti audivisti fuisti g.
3 laudavit monuit legit audivit fuit
1 laudavmus monumus legmus audivmus fumus p
2 laudavistis monuistis legistis audivistis fuistis l.
3 laudavrunt monurunt legrunt audivrunt furunt
Inf. laudavisse monuisse legisse audivisse fuisse
2. Tempus praeteritum perfectum: vox passiva

Singularis Pluralis
1a persona amatus 3 sum amati 3 sumus
2a persona amatus 3 es amati 3 estis
3a persona amatus 3 est amati 3 sunt
Infinitivus:
amo: amatum 3 esse
moneo: monitum 3 esse
lego: lectum 3 esse
capio: captum 3 esse
audio: auditum 3 esse
nonnvlla verba temporalia

ago, is, re 3 egi - condurre, agire, fare, operare
aperio, is, re 4 aperui - aprire
ascendo, is, re 3 ascendi - ascendere, salire
aspicio, is, re 3 aspexi - guardare, osservare
benedico, is, re 3 benedixi (+ dat /+acc./) - dir bene, benedire
bibo, is, re 3 bibi - bere
claudo, is, re 3 clausi - chiudere
consisto, is, re 3 constti - fermarsi, stare fermo

contendo, is, re 3 contendi - affrettarsi, avviarsi
credo, is, re 3 credidi - credo, ho fiducia
curro, is, re 3 cucurri - correre
debeo, es, re 2 debui - dovere; essere debitore
defendo, is, re 3 defendi - tenere lontano, allontanare
descendo, is, re 3 descendi - discendere
dico, is re 3 dixi - dire
do, as, re 1 dedi - dare
doceo, es, re 2 docui - insegnare, ammaestrare
doleo, es, re 2 dolui - dolere, soffrire
duco, is, re 3 duxi - condurre
emo, is, ere 3 emi - comprare
eo, is, re, ii - andare
esurio, is, re 4 esurii - essere affamato
excipio, is, re 3 excepi - estrarre, tirare fuori
exeo, is, re, ii - uscire, andare fuori
facio, is, ere 3 feci - faccio
habeo, es, re 2 habui - avere, possedere
iaceo, es, re 2 iacui - giacere, stare disteso/sdraiato
impleo, es, ere 2 implevi - riempire, colmare
iubeo, es, re 2 iussi - comandare, ordinare
lavo, as, re 1 lavi - lavare
lego, is, re 3 legi - leggere
mitto, is, ere 3 misi - mandare, inviare
occurro, is, ere 3 occurri - accorrere, correre incontro
ostendo, is, re 3 ostendi - mostrare, far vedere
permitto, is, re 3 permisi - lasciare
pervnio, is, re 4 pervni - pervenire, arrivare
placet, placent 2 placuit (+ dat.) - piace, piaciono
pono, is, re 3 posui - porre
praebeo, es, re 2 praebui - offrire, porgere, dare
procedo, is, re 3 processi - procedere, avanzare
quaero, is, re 3 quaesvi/quaesi - cercare, andare in cerca
respondeo, es, re 2 respondi - rispondere
scribo, is, re 3 scripsi - scrivo
sitio, is, re 4 sitvi/siti - avere sete
sto, as, re 1 steti - stare, stare in piedi
sumo, is, re 3 sumpsi - prendere, afferrare
surgo, is, re 3 surrxi - alzarsi (dal letto...)
suscipio, is, re 3 suscpi - accogliere
202 Appendix I
taceo, es, re 2 tacui - tacere

tango, is, re 3 ttgi - toccare
teneo, es, re 2 tenui - tenere, avere in mano
tollo, is, re 3 sustli - levare (in alto), alzare; prendere su di s
venio, is, re 4 vni - venire, arrivare
video, es, re 2 vdi - vedere, notare
vinco, is, re 3 vci - vincere
vivo, is, re 3 vixi - vivere
V. PRONOMINA
1. hc, haec, hoc
singularis pluralis
m. f. n. m. f. n.
nom. hc haec hc h hae haec
gen. hius hrum hrum hrum
dat. huic hs
acc. hunc hanc hc hs hs haec
abl. hc hc hc hs
2. ille, illa, illud
singularis pluralis
m. f. n. m. f. n.
nom. ille illa illud ill illae illa
gen. illus illrum illrum illrum
dat. ill ills
acc. illum illam illud ills ills illa
abl. ill ill ill ills
3. is, ea, id
M F N
dativus e e e sg.
accusativus eum eam id
ablativus e e e
nominativus i eae ea
genetivus erum erum erum
dativus is is is pl.
accusativus es es ea
ablativus is is is
4. dem, eadem, idem
m. f. n.
nom. dem adem idem
gen. isdem
dat. edem sg.
acc. eundem eandem idem
abl. edem edem edem
nom. edem, idem eaedem adem

gen. erundem erundem erundem
dat. esdem/sdem/isdem pl.
acc. esdem esdem adem
abl. esdem/sdem/isdem
204 Appendix I
5. Pronomen relativum: qui, quae, quod
M F N
nominativus qu quae quod
genetivus cuius cuius cuius s
dativus cu cu cu
ablativus qu qu qu

genetivus qurum qurum qurum p
dativus quibus quibus quibus
ablativus quibus quibus quibus
VI. PRAEPOSITIONES
1. Postulant casum accusativum:

ad contra post
adversum erga praeter
adversus extra prope
ante infra propter
apud inter secundum
circa intra supra
circum ob trans
circiter penes ultra
cis per versus
citra pone
2. Postulant casum ablativum:

a, ab, abs cum prae
absque de pro
coram e, ex sine
3. Postulant aut accusativum aut ablativum:

in sub subter super
SYNTAXIS
1. Accusativus cum infinitivo.

Medicus: Lingua rubra est. Medicus dicit linguam rubram esse.
Horatius pallidus est. Medicus videt Horatium pallidum esse.
Medicus Horatium interrogat. Felix audit medicum Horatium
interrogare.
Medicus: Horati, ostende Medicus iubet Horatium linguam
linguam!. ostendere.
Mortuusne est Horatius?. Pueri Horatium mortuum esse putant.
Horatius vivit. Marcus et Felix gaudent Horatium
vivere.
= Marcus et Felix guadent quod
Horatius vivit.
Horatius aeger quiescit. Necesse est Horatium aegrum quiescere.
Accusativus cum infinitivo habetur post verba temporalia: dicere,

videre, sentire, audire, iubere, putare, iubere, gaudere, constat, necesse
est, bonum est et cetera.
2. Propositio condicionalis (vel enuntiatum condicionale).

Coniunctiones sunt: si, nisi (si tota sententia negatur), si non (cum
solum notio quaedam negatur).
Enuntiatum condicionale constat ex duabus propositionibus, inter
se arte coniunctis: protsis, qua inducitur condicio, et apodsis, qua
consecutio exprimitur.
In enuntiato condicionali adhibetur modus indicativus in protsi et
apodsi:
Si Deus pro nobis, quis contra nos?
206 Appendix I
Parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi.

Si quis spirat, vivit, si non spirat, mortuus est.
3. Ablativus temporis indicat tempus, quo aliquid accidit. Interrogatur:

quando? Adhibetur sine praepositione.
Die homines laborant, nocte quiescunt dormiuntque.
Christiani diebus Dominicis in ecclesiam ire solent.
Temporibus Augusti Iesus Christus natus est.
4. Cum temporale postulat indicativum:

Cum Horatius sanus est, ambulat cum cane suo in ora maritima.
Cum sol lucet, viri feminaeque ad oram maritimam iter faciunt.
APPENDIX II
VOCABVLARIVM AD AVDIENTIVM VSVM
A
abeo, abire, abii, abitum andare via
abscondo 3 abscondi, abscnditum nascondere, occultare
absque (+ abl.) senza
abstinentia, ae F astinenza, digiuno
absum, abesse, abfui essere assente, non esserci
acedia, ae F accidia
accedo 3 accessi, accessum (in + acc.) accedere, avvicinarsi
acer, acris, acre acuto, violento, crudele
acies, ei F punta, filo, acutezza
actio, onis F azione, atto
adfero, adferre, attuli, allatum portare, fornire
adhuc (adv.) ancora; fino a questo momento
adimpleo 2 -plvi, -pltum riempire, adempiere
adoro 1 -vi, -tum adorare, onorare
adsum, adesse, adfui essere presente, esserci
advena, ae M straniero, forestiero
advenio 4 adveni, adventum venire, arrivare
adventus, us M arrivo, venuta
adversus (+ acc.) verso, contro
Aegaeus, a, um Egeo
aeger, aegra, aegrum malato, sofferente, infermo
aegroto 1 -vi, -tum essere ammalato
aegrotus 3 malato
Aegyptii, rum M Egiziani
Aegyptus, i F (!) Egitto
afflictus 3 afflitto, abbattuto
agnosco 3 agnvi riconoscere
agnus, i M agnello
ago 3 egi, actum condurre, agir, fare, operare
albus 3 bianco
Alexander, Alexandri M Alessandro
alius, alia, aliud altro
alligo 1 -vi, -tum incatenare
alter, altra, altrum laltro, uno dei due, seondo
altissimus 3 altissimo, elevatissimo
altus 3 alto, profondo
208 Appendix II
Amathi(gen. sg.) di Amittai

ambulo 1 -vi, -tum passeggiare, camminare
amica, ae F amica
amicus, i M amico
amo 1 -vi, -tum amare
amor, oris M amore
anphora, ae F anfora
ancilla, ae F ancella, serva
angelus, i M angelo
angulus, i M angolo
anima, ae F anima
Anna, ae F Anna
annus, i M anno
ante (+ acc.) davant, prima
antiquus 3 antico, anteriore, precedente
anulus, i M anello
aperio 4 aperui, apertum aprire
apertus 3 aperto
apostolicus 3 apostolico
apostolus, i M apostolo
appropinquo 1 -vi, -tum avvicinarsi a
aqua, ae F acqua
Aquileia, ae F Aquileia
ara, ae F ara, altare
arca, ae F arca, cassa, scrigno
arcus, us M arco
argentum, i N argento
argumentum, i N argomento
ascendo 3 ascendi, ascensum ascendere, salire
asper, aspera, asperum ruvido, sconnesso, violento
aspicio 3 aspexi, aspectum guardare, osservare
assumo 3 assumpsi, assumptum prendere a s
Athenae, arum F Atene
atque (= ac) e, e anche
atrium, ii N atrio
attente (adv.) attentamente
audio 4 -vi, -itum udire, ascoltare
aufero, aufers, auferre, abstuli portare via, strappare
auris, is F orecchio
aurum, i N oro
autem (coni.) ma, invece
avaritia, ae F avidit, avarizia, cupidigia
Vocabularium ad audientium usum 209
B
baculum, i N bastone
baptismum, i N battesimo
basilica, ae F basilica
bene (adv.) bene
benedico 3 benedixi, benedictum (+ dat /+acc./) dir bene, benedire
benedictus 3 benedetto
beneficium, ii N beneficio, favore
benevolentia, ae F benevolenza, devozione, affetto
bestia, ae F bestia, animale
bibo 3 bere
bonus 3 buono
brevis, e breve
C
cado 3 cecidi, (casurus) cadere
caecus 3 cieco
caelestis, e celeste
caelum, i N cielo
caesar, aris M cesare
calceamentum, i N calzatura
calgo, nis F caligine, nebbia densa, oscurit
calor, ris M calore, ardore, passione
campus, i M campo
canis, is M/F cane
cano 3 cecini, cantum cantare, celebrare
cantus, us M canto
capio 3 cepi, captum prendere, afferrare, catturare
capra, ae F capra
caput, capitis N capo, testa
carnalis, e carnale
caro, carnis F carne
castitas, atis F castit
catena, ae F catena
catenarius 3 incatenato
catholicus 3 cattolico
cauda, ae F coda
celebro 1 -vi, -tum celebrare
cena, ae F cena
certe (adv.) certamente, sicuramente, senza dubbio
cerva, ae F cerva
210 Appendix II
ceteri, ae, a gli altri, i restanti

Christianus 3 cristiano
Christianus, i M (il) cristiano
Christus, i M Cristo
cibus, i M cibo
circum (+ acc.) intorno, allintorno
circumcisio, nis F circoncisione
circumdo 1 -vi, -tum circondare
cit (adv.) presto, in fretta
clamo 1 -vi, -tum chiamare a gran voce
claudo 3 clausi, clausum chiudere
claudus 3 zoppo
clausus 3 chiuso, inaccessibile
clavis, is F chiave
coepi, coepisse, coeptum aver cominciato, cominciare
cognosco 3 cognovi, cognitum conoscere
cogo 3 coegi, coactum raccogliere, costringere
colloquium, ii N conversazione, dialogo
collum, i N collo
colo 3 colui, cultum coltivare, curare, onorare, venerare
commemoro 1 -vi, -tum ricordare, menzionare
comminor 1 comminatus sum minacciare
communio, onis F comunione
communitas, atis F comunit
compello 3 compli, compulsum spingere insieme, radunare
concelebro 1 -vi, -tum celebrare
concilium, ii N concilio, riunione
concno 3 concinui cantare (insieme)
concipio 3 concepi, conceptum concepire
condicio, onis F condizione, stato, situazione, circostanza
conforto 1 -vi, -tum rafforzare
congrego 1 -vi, -tum radunare
conscribo 3 conscripsi, conscriptum scrivere, comporre
consisto 3 constiti fermarsi, stare fermo
consolor 1 consoltus sum consolare, confortare
contendo 3 contendi, contentum affrettarsi, avviarsi
continuo (adv.) subito, ininterrottamente
contra (adv.) in opposizione, contro
contristo 1 -vi, -tum rendere triste
cooperio 4 cooperui, coopertum ricoprire completamente
cor, cordis N cuore
Cornelia, ae F Cornelia
corona, ae F corona
corono 1 -vi, -tum coronare
corpus, corporis N corpo
corrumpo 3 corrupi, corruptum rovinare, corrompere
costodia, ae F sorveglianza, guardia, prigione
cot(t)idie (adv.) ogni giorno
crassus 3 grasso, denso
Creator, oris M Creatore
creatura, ae F creatura
crebro (adv.) spesso
credo 3 credidi, creditum credo, ho fiducia
creo 1 -vi, -tum creare
cubiculum, i N camera
culter, cultrum M coltello
cultus, us M culto
cum (+ abl.) con
cur? perch?
curo 1 -vi, -tum curare, prendersi cura
curro 3 cucurri, cursum correre
custodio 4 -vi, -tum custodire
custos, custdis M custode
D
daemonium, ii N demonio
de (+ abl.) di, su, da
dea, ae F dea
debeo 2 debui, debitum dovere, essere debitore
decem (X) dieci
decimus 3 decimo
defendo 3 defendi, defensum tenere lontano, allontanare
degluttio 4 -vi, -tum inghiottire, deglutire
deinde (adv.) in seguito, quindi
dleo 2 dlvi, dltum distruggere, cancellare
denique (adv.) finalmente, infine
dens, dentis M dente
denuo (adv.) di nuovo
deprecatio, onis F preghiera
descendo 3 descendi, descensum discendere
desidero 1 -vi, -tum desiderare, richiedere
desno 3 desii, destum lasciare, abbandonare
desuper (adv.) dallalto
212 Appendix II
detero 3 detrivi, detritum logorare, consumare, sciupare con luso

Deus, i M Dio
dexter, dextra, dextrum destro
diabolus, i M diavolo
diaconus, i M diacono
Diana, ae F Diana
dicatus 3 (+ dat.) consacrato
dico 1 dicavi dicatum dedicare, consacrare
dico 3 dixi, dictum dire
dies festus, diei festi M festa
dies, diei M (f) giorno
digitus, i M dito
diligenter (adv.) diligentemente, accuratamente
diligentia, ae F diligenza
dimidius 3 mezzo
dimitto 3 dimisi, dimissum mandare in varie parti, spedire
discipulus, i M discepolo
dispergo 3 dispersi, dispersum spargere qua e l
dispono 3 disposui, dispositum disporre
disputo 1 -vi, -tum discutere, disputare
divido 3 divsi, divsum dividere, tagliare, separare
do 1 dedi, datum dare
doceo 2 docui, (doctum) insegnare, ammaestrare
doleo 2 dolui, (doliturus) dolere, soffrire
dolor, oris M dolore
dolorosus 3 pieno di dolori
domesticus 3 domestico
domi (adv.) a casa (dove?)
Dominicus 3 del Signore
dominus, i M signore, padrone
domum (adv.) verso casa (verso dove?)
domus, us F casa, abitazione, dimora
dormio 4 -vi, -tum dormire
duco 3 duxi, ductum condurre
dulcis, e dolce
dum (coni.) mentre
duo, duae, duo (II) due
duodeviginti (XVIII) diciotto
dux, ducis M guida, duce, capo
E
e /ex (+ abl.) da
ebur, eboris N avorio

ecce! ecco!
ecclesia, ae F chiesa
ecclesialis, e ecclesiale
edo, edere/sse, edi mangiare
ego io
eheu (interiezione) ahi, ahim
electus 3 eletto
emo 3 emi, emptum comprare
enixe (adv.) con sforzo, con tutte le sue forze
eo, is, re, ii, itum andare
episcopus, i M vescovo
eques, equitis M cavaliere
equus, i M cavallo
erant erano
ergo (coni.) dunque
sis, ae M Isaia
esto (imp. esse) sii (tu)
esurio 4 esurii essere affamato
etsi (coni.) anche se, sebbene
Eucharistia, ae F Eucarestia
Evangelium, ii N Evangelo
examen, examinis N esame
exaudio 4 -vi, -tum udire, esaudire
excelsus 3 alto, elevato
excipio 3 excepi, exceptum estrarre, tirare fuori
excito 1 -vi, -tum eccitare, svegliare, far uscire
excso 1 -vi, -tum scusare, giustificare
exemplum, i N esempio
exeo, is, re, exii uscire, andare fuori
exerceo 2 exercui, exercitum esercitare, eseguire
exercitus, us M esercito
expurgo 1 -vi, -tum ripulisco
exspecto 1 -vi, -tum aspettare
extremus 3 estremo, ultimo, profondo
F
fabula, ae F discorso, favola
facta est si fece, capit
famem fero sopporto la fame
fames, is F fame
214 Appendix II
familia, ae F famiglia
famulus, i M servo, servitore
farina, ae F farina
febris, is F febbre
fera, ae F fiera, belva, animale selvatico
fere (adv.) pressappoco, circa, allincirca, quasi
feria, ae F giorno della settimana (eccl.)
fero, ferre, tuli, latum portare, trasportare
ferox, fercis feroce, indomito
ferus 3 selvaggio, feroce, indomito
fessus 3 stanco
festus 3 di festa, festivo
figuro 1 -vi, -tum formare, dare forma
filia, ae F figlia
filius, ii M figlio
finis, is M (f) confine, limite, fine
firmamentum, i N firmamento
Flavia, ae F Flavia
flavus 3 giallo, biondo
fletus, us M pianto
flo 1 -vi, -tum soffiare, spirare
Florus, i M Floro
fluo 3 fluxi, fluxum scorrere
fluvius, i M fiume
fortiter (adv.) fortemente, intensamente
forum, i N piazza
frater, fratris M fratello
fructus, us M frutto
fulgur, fulguris N lampo, fulmine
fundo 1 -vi, -tum fondare, costruire, creare, rendere stabile
fundo 3 fudi, fusum versare, spargere
fundus, i M il fondo, le profondit
fungor 3 functus sum (+ abl.) compiere, adempiere
fur, furis M/F ladro, ladra
furtum, i N furto
G
Gabriel, Gabrielis M Gabriele
Galilaea, ae F Galilea
gaudium, ii N gaudio, godimento
gemma, ae F gioiello
gemo 3 gemui, gemitum gemere, lamentarsi
gena, ae F guancia
genetrix, trcis F genitrice
genitor, oris M genitore
gens, gentis F gente
gero 3 gessi gestum portare (con s, su di s), produrre, trattare
gigno 3 genui, genitum generare, partorire
gladius, ii M spada
gloria ae F gloria
glorifico 1 -vi, -tum glorificare
Graecia, ae F Grecia
grandis, e grande, grosso, adulto, anziano
grando, grandinis F grandine
gratia, ae F favore, benevolenza, grazia
gravis, e pesante, serio
gubernator, oris M timoniere, governatore
gula, ae F gola, golosit
H
habeo 2 habui, habtum avere, possedere
habito 1 -vi, -tum abitare
Hadriaticus 3 Adriatico
hasta, ae F lancia
haud procul a non lontano da
hebdomada, ae F settimana
herba, ae F erba
hermus, i M eremo, deserto
Hermagoras, ae M Ermagora
Hibericus 3 Iberico
hic, haec, hoc questo
historia, ae F storia, narrazione, racconto
hodie (adv.) oggi
homo, hominis M uomo
honor, ris M onore
honoro 1 -vi, -tum onorare
hora, ae F ora
hortus, i M orto, giardino
hospites, is M/F ospite
hostia, ae F vittima sacrificale, sacrificio
hostilis, e ostile
hostis, is M/F nemico, avversario
huc (adv.) in questo luogo, da questa parte
humi (adv.) in terra
216 Appendix II
humilitas, atis F umilt

hypocrita, ae M ipocrita
I
iaceo 2 iacui giacere, stare disteso/sdraiato
ibi (adv.) l, in quel luogo, ivi
idem, eadem, idem stesso, medesimo
ientaculum, i N prima colazione, spuntino
Iesus, Iesu M Ges
ille, illa, illud quello, egli
imago, imagnis F immagine
imber, imbris M pioggia, temporale
immo (adv.) anzi
immolo 1 -vi, -tum immolare, sacrificare
immundus 3 immondo
imperator, oris M imperatore
imperium, ii N comando, dominio
impero 1 -vi, -tum comandare, ordinare
impetum faciunt assalire, fare impeto
impetus, us M attacco
impius 3 empio
impleo 2 implevi, impletum riempire, colmare
in medio aquarum in mezzo alle acque
incarnatio, onis F incarnazione
incipio 3, coepi, coeptum incominciare, iniziare
incolo 3 incolui, incultum abito
inde (adv.) da l, di l
indico 1 -vi, -tum indicare, manifestare
inebrio 1 -vi, -tum ubriacare, inebriare
inflix, infelicis infelice, sfortunato
infirmus 3 debole, infermo, fragile
infundo 3 infudi, infusum infondere, versare, dare, diffondere
ingredior 3 ingressus sum entrare, andare dentro
iniquitas, atis F iniquit
initium, ii N inizio
inquietus 3 inquieto, non tranquillo
insidiae, arum F insidia, agguato, inganno
insula, ae F isola
intellego 3 intellexi, intellectum capisco
intendo 3 intendi, intentum tendere verso
interdiu (adv.) durante il giorno, di giorno
internus 3 interno
interrogo 1 -vi, -tum interrogare

intersum, interesse, interfui (+ dat.) essere presente, partecipare
intro 1 -vi, -tum entrare
introeo, -ire, -ii, -itum entrare
invoco 1 -vi, -tum invocare, supplicare
Ionas, ae M Giona
Ioppe Giaffa (citt)
ipse ipsa ipsum stesso
irascor 3 iratus sum mi arrabbio
iratus 3 arrabbiato
is, ea, id egli, essa, esso, quello
ita (adv.) cos, in questo modo
Italia, ae F Italia
itaque perci
item (adv.) ugualmente
iter facio viaggiare
iter, itineris N cammino, strada, via
iubeo 2 iussi, iussum comandare, ordinare
Iudaei, rum M Giudei
iudico 1 -vi, -tum giudicare
Iuppiter, Iovis M Giove
iustitia, ae F giustizia
iuventus, utis F giovinezza
iuvo 1 iuvi, iutum giovare, aiutare
iuxta (+ acc.) accanto, vicino
L
labium, ii N labbro
labor, oris M lavoro, fatica
laboro 1 -vi, -tum affaticarsi, darsi da fare, fare, soffrire, essere malato
lacrima, ae F lacrima
lacrimosus 3 pieno di lacrime
laetare (tu) rallegrati!
laetor 1 laetatus sum allietarsi, rallegrarsi
laetus 3 lieto
laicus, i M laico
largus 3 abbondante, copioso
Latinus 3 latino
Latona, ae F Latona
latro 1 -vi, -tum abbaiare, latrare
latus, lateris N fianco
laudo 1 -vi, -tum lodare
218 Appendix II
lavo 1 lavi, lautum lavare

lectus, i M letto
lego 3 legi, lectum leggere
lente (adv.) lentamente, adagio
libenter (adv.) volentieri
liberalitas, atis F generosit, magnanimit
invidia, ae F invidia
libero 1 -vi, -tum libero
libertas, tis F libert
lignum, i N legno
lilium, ii N giglio
limen, liminis N soglia, ingresso, casa
lingua, ae F lingua
littera, ae F lettera
locus, i M luogo
longus 3 lungo
luceo 2 luxi brillare, risplendere
Lucilius, ii M Lucilio
ludo 3 lusi, lusum giocare
ludus, i M gioco, svago, scuola elementare
lupus, i M lupo
lux, lucis F luce, giorno
luxuria, ae F lusso, vita lussuriosa
M
machina, ae F macchina, struttura
magister, magistri M maestro, insegnante
magnus 3 grande
malignus 3 maligno
mlum, i N mela
mane (indecl.) mattino, di mattina
maneo 2 mansi, mansum rimango
mansuetudo, inis F mitezza, bont
manus, us F mano
mare, maris N mare
margarita, ae F perla
Maria Magdalene F Maria Maddalena
Maria, ae F Maria
maritimus 3 marittimo
martus, i M marito
Mars, Martis M Marte
mater, matris F madre
medicamentum, i N medicamento, medicina

medicus, i M medico
Mediterraneus 3 Mediterraneo
meditor 1 meditatus sum meditare, pensare, riflettere
medius 3 medio, centrale, posto in mezzo
Medus, i M Medo (dalla Media), Persiano
mens, mentis F mente
mensa, ae F mensa, tavola da pranzo
mercator, oris M commerciante
mercatra, ae F commercio, traffico
mercenrius, ii M mercenario, operaio
mercs, mercdis F pagamento, salario
Mercurius, ii M Mercurio
mereo 2 merui, meritum guadagnare, acquistare
merx, mercis F merce
miles, militis M soldato
Minerva, ae F Minerva
minimus 3 (cfr. magnus) minimo
minister, ministri M ministro
misceo 2 miscui, mixtum mescolare
miserre (imp. misereor) abbi misericordia (tu)
misericordia, ae F misericordia
Missa, ae F Messa (Santa!)
mitto 3 misi, missum mandare, inviare
modo modo ora ora
Monica, ae F Monica
mons, montis M montagna
monstro 1 -vi, -tum mostrare
mordeo 2 momordi, morsum mordere
mors, mortis F morte
mortuus 3 morto
moveo 2 movi, motum muovere, agitare
mox (adv.) presto, subito, poi
mulier, mulieris F donna
multi 3 pl. molti
mundus 3 mondo
mundus 3 pulito, elegante
mundus, i M mondo
murus, i M muro
N
narro 1 -vi, -tum raccontare
220 Appendix II
nascor 3 natus sum nascere

nasus, i M naso
nato 1 -vi, -tum nuotare
nauta, ae M marinaio, navigante
navis, is F nave
-ne? forse che? forse che non? non forse?
nec (= et non, sed non) e non, ma non
necesse est necessario
necesse habeo considerare necessario
neco 1 -vi, -tum uccidere, far morire
nemo nessuno
neque (= et non) e non
niger, nigra, nigrum nero
nihil (pron.) niente, nulla
nimis (adv.) troppo
Ninive, es F Ninive
niteo 2 nitui essere ben nutrito
nix, nivis F neve
noctua, ae F civetta
nomen, nominis N nome
nomintim (adv.) per nome, nominalmente
non licet non permesso
non solum... sed etiam non solo... ma anche
nondum (adv.) non ancora
nonnulli 3 pl. alcuni
nosco 3 novi, notum conoscere
noster, nostra, nostrum nostro
novem (IX) nove
nonus 3 nono
nox, noctis F notte
nubes, is F nuvola
nudus 3 nudo
num? forse? forse che?
nunc (adv.) adesso
nuntio 1 -vi, -tum annunciare
O
ob (+ abl) per, per motivo di, a causa di
obeliscus, i M obelisco
obmutesco 3 obmutui diventare muto
oboedio 4 -vi, -tum (+ dat.) obbedire
obruo 3 obrui, obrtum coprire
obviam venio vengo incontro, incontro

occurro 3 occurri, occursum venire incontro, imbattersi
Octavius, ii M Ottavio
oculus, i M occhio
odium, ii N odio
officium, ii N dovere, obbligo, servizio, compito, ufficio
olea, ae F oliva
omitto 3 -misi, -missum tralasciare
omnipotens, omnipotentis onnipotente
omnis, e ogni
onerarius 3 da carico, da trasporto
opera, ae F lavoro, attivit
opero 1 -vi, -tum lavorare, operarsi di, praticare
oppidanus 3 abitante della citt
oppidum, i N fortezza, citt
oppono 3 -posui, -positum contrapporre
optime (adv.) ottimamente
ora, ae F costa, spiaggia
oratio, onis F preghiera, discorso
oriundus 3 oriundo, originario
ornamentum, i N ornamento
orno 1 -vi, -tum ornare
s, oris N bocca
os, ossis N osso
osculum, i N bacio
ostendo 3 ostendi, ostentum mostrare, far vedere
ostiarius, ii M portinaio, (eccl.) sacrestano
ostium, ii N porta
ovis, is F pecora
P
paenisula, ae F penisola
paenitentia, ae F pentimento
paenitentiam ago pentirsi
paganus, i M contadino, pagano
pagus, i M villaggio, borgo
Palaestina, ae F Palestina
palatium, ii N palazzo
pallidus 3 pallido, livido
palpo 1 -vi, -tum toccare, palpare
pando 3 pandi, pansum spalancare, aprire
panis, is M pane
222 Appendix II
papa, ae M papa (vescovo di Roma)

par, paris pari, uguale, equivalente
parabola, ae F parabola
partus 3 preparato, pronto
paro 1 -vi, -tum preparare
parvus 3 piccolo
pasco 3 pavi, pastum pascolare
passio, nis F passione, sofferenza (passione di C.)
pastor, ris M pastore
pater, patris M padre
patior 3 passus sum tollerare, sopportare, soffrire
patrona, ae F patrona, protettrice
pauci 3 pl. pochi
Paulina, ae F Paolina
paululum (adv.) un po
pax, pacis F pace
pecctor, ris M peccatore
peccatum, i N peccato
pecco 1 -vi, -tum peccare
pectus, pectoris N petto, cuore
pecunia, ae F somma di denaro, soldi
pedes, peditis M che va a piedi
pediludium, ii N calcio
pendeo 2 pependi pendere gi, essere appeso
per (+ acc.) attraverso
perdo 3 perdidi, perdidum perdere, mandare in rovina
perduco 3 -duxi, -ductum condurre, far arrivare
pereo, peris, perire, perii scomparire, essere finito, morire
perforo 1 -vi, -tum perforare, fare un buco
pergo 3 perrexi, perrectum continuare, perseguire, proseguire
periculsus 3 pericoloso
periculum, i N pericolo
permitto 3 -misi, -missum lasciare
Perpetua, ae F Perpetua
persaepe (adv.) molto spesso
persector, ris M persecutore
persequor 3 persectus sum seguo
perterreo 2 -terrui, -terrtum spaventare
perterrtus 3 spaventato
pertineo 2 pertinui, (+ad) appartengo
pertranseo, -is, -ire -ivi -itum passare attraverso
pervnio 4 perveni, perventum pervenire, arrivare
pervius 3 accessibile
pes, pedis M piede, zampa
pessime (adv.) malissimo
peto 3 petivi/petii, petitum cercare di giungere, richiedere
Phaedrus, i M Fedro
phretra, ae F faretra
Pharisaeus, i M fariseo
pila, ae F palla
pilum, i N pelo
pirata, ae M pirata
pirum, i N pera
piscis, is M pesce
pius 3 pio, fedele
placet 2 placuit, placitum (+ dat.) piace, piacciono
planta, ae F pianta
platea, ae F piazza
plenus 3 (+ gen./ abl.) pieno
pluit piove
poculum, i N coppa, bicchiere
polliceor 2 pollicitus sum promettere
pono 3 posui, positum porre
populus, i M popolo
porta, ae F porta
porto 1 -vi, -tum portare
portus, us M porto
posco 3 poposci domandare, chiedere
possum, posse, potui posso
postea (adv.) dopo, poi
posterius (adv.) dopo
postmodum (adv.) di poi, in seguito
potus, us M bevanda
praebeo 2 praebui, praebitum offrire, porgere, dare
praeceptum, i N precetto, ordine
praecipuus 3 particolare, individuale, singolare
praedico 1 -vi, -tum predicare
praegusto 1 -vi, -tum gustare (prima)
praeparo 1 -vi, -tum preparo
praesertim (adv.) soprattutto, particolarmente
praesidium, ii N aiuto, difesa, protezione
praesto 1 praestiti, praestitum fare, eseguire, dare
praesul, praesulis M/F capo, preposto, vescovo
praeterea (adv.) inoltre, in pi
224 Appendix II
prandium, ii N pranzo
premo 3 pressi, pressum premere, comprimere
presbyter, presbyteri M presbitero
presbyterium, ii N presbiterio
primum (adv.) per primo, in primo luogo
primus 3 primo
princeps, princpis primo, capo, guida
principium, ii N inizio
prius (adv.) prima
pro (+ abl.) per, in favore di
procdo 3 -cessi, -cessum procedere, andare, avanzare
procella, ae F tempesta
procul (adv.) lontano
profero, proferre, protuli, prolatum citare, menzionare, dire
profundum, i N profondit
progenitor, ris M progenitore, antenato
promissio, nis F promessa
prope (praep. + acc.) vicino, presso
propero 1 -vi, -tum affrettarsi, sbrigarsi
propheta, ae M profeta
proprius 3 proprio
protgo 3 protexi protectum coprire, difendere, proteggere
proximus 3 il pi prossimo, il pi vicino
ira, ae F ira
publicanus, i M pubblicano
pudicitia, ae F pudicizia, castit
puella, ae F ragazza
puer, pueri M ragazzo
pugna, ae F battaglia, combattimento
pugno 1 -vi, -tum combattere
pulcher, pulchra, pulchrum bello
pulmo, pulmonis M polmone
pulso 1 -vi, -tum battere, colpire
pulsus, us M battito, urto, spinta
purgatus 3 pulito
purgo 1 -vi, -tum pulire
puto 1 -vi, -tum valutare, stimare, considerare, credere
Q
quaero 3 quaesii/quaesvi, quaestum cercare, andare in cerca
quaeso 3 cercare, richiedere
quapropter per cui, perci

quartus 3 quarto
quasi (adv.) come
quattuor (IV) quattro
quattuordecim (XIV) quattordici
qui, quae, quod il quale, che
quia (= quod, coni.) perch
quicumque, quaecumque, quodcumque chiunque, qualunque
quid? che cosa (nom. e acc.)
quidam, quiddam qualcuno, qualcosa
quidam, quaedam, quoddam qualcuno, un certo
quidem (adv.) certamente, appunto
quiesco 3 quievi, quietum riposare, riposarsi
quietus 3 quieto, tranquillo
quin? perch non?
quindecim (XV) quindici
quinque (V) cinque
quintus 3 quinto
quisquis, quidquid chiunque, qualunque cosa, qualunque, qualsiasi
quo? verso dove?
quod (= quia, coni.) perch
quomodo? come? in che modo?
quoniam (coni.) perch
quot? quanto?
R
rapio 3 rapui, raptum rapire
reddo 3 reddidi, redditum rendere, ridare, restituire
Redemptor, ris M Redentore
redeo, redire, redii, reditum tornare
redmo 3 redmi, redemptum ricomprare, redimere, riscattare, liberare
refcio 3 refeci, refectum rifare, restaurare
regina, ae F regina
regno 1 -vi, -tum regnare
regnum, i N regno
rego 2 rexi, rectum dirigere, guidare
religio, onis F religione
religiosus 3 religioso, devoto, pio
reliquiae, arum F resti, reliquie
remaneo 2 -mansi, -mansum rimanere, restare
remissio, nis F remissione
repente (adv.) allimprovviso
226 Appendix II
repeto 3 repetii/repetivi, repettum riprendere, ripetere

respondeo 2 respondi, responsum rispondere
resurgo 3 -surrexi, -surrectum risorgere
resurrectio, onis F risurrezione
rte, is N rete
rex, regis M re
rideo 2 risi, risum ridere
rivus, i M rivo, fiume
robur, roboris N forza virile
Romanus 3 romano
roro 1 -vi, -tum stillare rugiada
rosa, ae F rosa
ruber, rubra, rubrum rosso
rumor, ris M rumore
rursus (adv.) nuovamente, per la seconda volta
S
Sabaoth Dio, Signore degli eserciti
Sabbatum, i N sabato
saccus, i M sacco, borsa
sacer, sacra, sacrum sacro, santo
sacerdos, tis M sacerdote
sacerdotalis, e sacerdotale
Sacrae Scripturae Sacra Scrittura
sacrarium, ii N sacrestia
sacrificium, ii N sacrificio
saeculum, i N epoca, era, secolo
saepe (adv.) spesso
saevio 4 saevii, saevitum incrudelire, infuriare
sagitta, ae F freccia
salus, salutis F salvezza, salute
salutaris, e che porta salute/salvezza
saluto 1 -vi, -tum salutare
salvo 1 -vi, -tum salvare
sanctifico 1 -vi, -tum santificare
sanctus 3 santo
sane (adv.) certamente
sanguis, sanguinis M sangue
sanus 3 sano
satio 1 -vi, -tum saziare
Saturnus, i M Saturno
scala, ae F scala, gradinata
schola, ae F scuola, aula, classe

scio 4 scivi/scii, scitum sapere, conoscere
scriba, ae M dottore della Legge
scribo 3 scripsi, scriptum scrivo
scutum, i N scudo
secundum (+ acc.) secondo
secundus 3 secondo
sedecim (XVI) sedici
sedeo 2 sedi, sessum sedere, essere seduto
sedes, is F sedia, sede
sedo 1 -vi, -tum calmare, placare
sella, ae F sedia, seggio
sempiternus 3 che dura sempre
separo 1 -vi, -tum separare
sepelio 4 sepelvi, sepultum seppellire
septem (VII) sette
septendecim (XVII) diciassette
septentrionalis, e settentrionale, nordico
ser (adv.) tardi
servio 4 -vi, -tum servire
servo 1 -vi, -tum salvare, preservare, conservare
servus, i M servo
sestertius, ii M sesterzio1
sex (VI) sei
sic (adv.) cos, in questo modo
sicut (adv.) cos, cos come
silentium, ii N silenzio
silva, ae F bosco
similis, e (+ dat.) simile
simplex, simplicis semplice
sine (+ abl.) senza
sinister, sinistra, sinistrum sinistro
sitio 4 -vi/-ii, sittum avere sete
situs 3 posto, situato, collocato
sol, solis M sole
solitus 3 solito, abituale
solus 3 solo
somnio 1 -vi, -tum sognare
somnus, i M sonno
sopor, ris M sonno profondo
1
Moneta dargento equivalente a due assi e mezzo = 1/4 del denarius.
228 Appendix II
soror, sororis F sorella

speciatim (adv.) particolarmente, in special modo
specto 1 -vi, -tum guardare, osservare
spero 1 -vi, -tum spero
spiritalis, e spirituale
spiritliter (adv.) spiritualmente, in modo spirituale
spiritus, us M spirito
spiro 1 -vi, -tum spirare, soffiare
statim (adv.) subito, immediamente
statua, ae F statua
stella, ae F stella
sterto 3 stertui russare
sto 1 steti, statum stare, stare in piedi
stomachus, i M stomaco
stupeo 2 stupui restare stupito, ammirare
sub (+ abl.) sotto (dove?)
subiungo 3 -iunxi, -iunctum aggiungere
succumbo 3 -cubui, -cubitum cadere gi
succurro 3 -curri, -cursum soccorrere, aiutare
sudo 1 -vi, -tum sudare
sumo 3 sumpsi, sumptum prendere, afferrare
super (+ acc.) sopra
superbia, ae F superbia, arroganza
supplico 1 -vi, -tum supplicare
surgo 3 surrexi, surrectum alzarsi, levarsi
suscipio 3 suscepi, susceptum accogliere
suus 3 suo
syllaba, ae F sillaba
synagga, ae F sinagoga
T
taberna, ae F bottega, taverna
tabula, ae F tavola, mappa
taceo 2 tacui, tactum tacere
taeter, taetra, taetrum 3 brutto, orribile
tam diu cos lungo (tempo)
tamen (adv.) tuttavia
tango 3 tetigi, tactum toccare
tantum (adv.) tanto, soltanto, solo
tectum, i N tetto
tela, ae F tessuto
telonum, i N tributo
templum, i N tempio
tempto 1 -vi, -tum tentare
tempus, temporis N tempo
tenebrae, arum F tenebre, oscurit
teneo 2 tenui, tentum tenere, avere in mano
tenuis, e tenue, sottile, stretto
terminus, i M pietra terminale, termine, fine
terra, ae F terra
terreo 2 terrui, terrtum spaventare
tertius 3 terzo
testamentum, i N testamento
Theodorus, i M Teodoro
thesaurus, i M tesoro
timeo 2 timui temere, essere in ansia
timidus 3 timido
titulus, i M titolo
tollo 3 sustuli, sublatum levare (in alto), alzare, prendere su di s
totus 3 tutto intero
tranquillitas, atis F tranquillit
trans (+ acc.) oltre, al di l
transeo, transire, transii, transitum doltrepassare, attraversare
transmarinus 3 doltremare, transmarino
tredecim (XIII) tredici
tres dies per tre giorni
tres noctes per tre notti
tres, tria (III) tre
tribuo 3 tribui, tributum dare, concedere, conferire
triclinium, ii N sala da pranzo
triginta (XXX) trenta
tristis, e triste
tuba, ae F tromba (lunga e dritta)
tunc (adv.) allora, a quel tempo
turba, ae F turba, moltitudine, confusione
turbo 1 -vi, -tum turbare
tussio 4 avere la tosse, tossire
typus, i M figura, immagine
Tyrrhenus 3 Tirreno
U
ubi (adv.) dove
ubi ibi dove l
ululo 1, -vi, -tum anim.: ululare, pers.: lamentarsi, innalzare un lamento
230 Appendix II
umbra, ae F ombra
una (adv.) insieme a
unda, ae F onda
unde? da dove?
undecim (XI) undici
undecimus 3 undicesimo
unigenitus 3 unigenito
universum, i N universo
universus 3 tutto, universale, generale
unus 3 (I) uno
urbs, urbis F citt
usque ad fino a
usus, us M utilizzo, impiego, pratica, esercizio
ut (adv.) come (per esempio)
ut (coni.) affinch
utinam (adv.) magari, voglia o volesse il cielo che, piaccia o piacesse agli
dei che
uxor, uxoris F moglie
uxorem duco sposare
V
vacca, ae F vacca, mucca
valde (adv.) molto, assai, fortemente
varius 3 vario
vas, vasis sing.; vasa, vasorum pl. N vaso, utensile
Vaticanus 3 del colle Vaticano, vaticano
vehementer (adv.) impetuosamente, violentemente, fortemente
velociter (adv.) velocemente
velum, i N vela di nave
vendo 3 vendidi, venditum vendere
venia, ae F favore, grazia, perdono, scusa
venio 4 veni, ventum venire, arrivare
venter, ventris M ventre, pancia
ventus adversus vento contrario
ventus secundus vento favorevole
ventus, i M vento
venum non datur non essere in vendita
Venus, Veneris F Venere
verbum, i N parola, verbo
vereor 2 veritus sum venerare, rispettare, temere
vero (adv.) in verit, davvero, per, ma
verus 3 vero
vesper, vesperi M sera

vesperi (adv.) di sera, alla sera
vestimentum, i N vestito
vestio 4 -vi, tum vestire
vettum est proibito
veto 1 vetui, vetitum (+ acc.) vietare, non permettere
vetus, veteris anziano, vecchio, antico
via, ae F strada, via
vicinus 3 vicino, prossimo
video 2 vidi, visum vedere, notare
vigilo 1 -vi, -tum rimanere sveglio di notte, essere sveglio
villa, ae F villa, casa campestre
vinco 3 vici, victum vincere
vinculum, i N vincolo
vinum, i N vino
vir, viri M uomo, maschio
virgo, virginis F vergine, ragazza
virtus, virttis F virt, forza
visio, visionis F visione
visito 1 -vi, -tum visitare, vedere frequentemente
viso 3 visi, visum recarsi per vedere, visitare
vita, ae F vita
vitam ago (= vivo) vivere
vitupero 1 -vi, -tum rimproverare
vivo 3 vixi, victum vivere, essere in vita
vocabulum, i N parola
voco 1 -vi, -tum chiamare
volo, vis, velle, volui volere, desiderare
voluptas, tis F piacere, vollut, godimento
vos voi
vox, vocis F voce
vulnus, vulneris N ferita
LIBRI ET ADIVMENTA, QVIBVS VSVS SVM
Badellino Oreste, Dizionario Italiano-Latino, Torino 1964.

Calonghi Ferruccio, Dizionario latino italiano, Torino 31968.
Codice di Diritto Canonico. Testo ufficiale e versione italiana, Roma 1997.
Collins John F., A Primer of Ecclesiastical Latin, Washington 1985.
Egger Carolus, Latine discere iuvat, Civitas Vaticana 31982.
Forcellini Aegidius, Lexicon totius Latinitatis, Patavii 21965.
Fumagalli Giuseppe (a cura di), Lape latina. Dizionario di 2948 sentenze,
proverbi, motti, divise, frasi e locuzioni latine, ecc., Milano 21969.
Ghiselli Alfredo Concialini Gabriella, Il nuovo libro di latino. Esercizi,
Roma-Bari 52002.
Kopriva Silvo, Latinska slovnica, Maribor 1989.
Liber usualis Missae et Officii pro Dominicis et Festis cum cantu Grego
riano ex editione Vaticana adamussim excerpto et rhythmicis signis in
subsidium cantorum a Solesmensibus monachis diligenter ornato, Parisi-
is-Tornaci-Romae- Neo Eboraci 1964.
Mir Iosephus M. Calvano Conradus, Via Omnibus Aperta. Summa Gram
maticae Latina, vol. I, Romae 1993.
Missale Romanum ex decreto Sacrosancti Oecomenici Concilii Vaticani II
instauratum auctoritate Pauli PP. VI promulgatum Ioannis Pauli PP. II
cura recognitum. Editio a studiis iuxta typicam tertiam, Midwest 2004.
rberg Hans H., Lingua Latina per se illustrata. Familia Romana. Pars I,
Montella 2009.
Pavanetto Cletus, Elementa linguae et grammaticae Latinae. Nova impressa
exscriptio sextae editionis hic atque illic emendatae parumque locupletio
ris factae, Roma 62009.
Povsic Boleslaus S., Grammatica Latina, Cassini 1974.
Traina Alfonso Perini Giorgio Bernardi, Propedeutica al latino universi
tario, Bologna 61998.
INDEX
Introduzione, 5
Istruzioni pratiche, 9
Schola I Discipuli et puellae, 11
Schola II In schola, 18
Schola III Horatius, 29
Schola IV Novus discipulus, 41
Schola V Sabbatum, 55
Schola VI Tres puellae, 70
Schola VII Pueri apud medicum, 86
Schola VIII Magna cena, 99
Schola IX Mare nostrum, 111
Schola X Ionas, 118
Schola XI Procella, 130
Schola XII Canis et lupus, 142
Schola XIII Lupus ad canem, 154
Schola XIV De diebus, de dis deque Deo, 164
Schola XV Dies Dominicus, 177
Appendix I Artis grammaticae summarium, 191
Appendix II Vocabularium ad audientium usum, 207
Libri et adiumenta, quibus usus sum, 232

Evagrius Magister 1LATIM PDF

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Evagrius Magister 1LATIM PDF

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Ars Docendi

PONTIFICIA STVDIORVM VNIVERSITAS SALESIANA

2016 by LAS - Libreria Ateneo Salesiano

Con questo manuale speriamo di venire incontro, da un lato, ai docenti

di dottorato per la revisione delle bozze: Cheung Pui Kei Constance,

1. Ogni schola organizzata in quattro parti: 1) La Lectio, 2) Vocabula

e, senza troppe divagazioni teoriche, gli studenti approfondiscono le

I. Marcus discipulus est. Horatius quoque discipulus est. Marcus et

Discipulus: Horatius mihi nomen est.

Discipulus Marcus bonus est. Paulus quoque discipulus bonus est.

Horatius: Salvete, puellae!.

Puella: Mihi nomen est Cecilia.

In plate sunt quinque puellae et unus puer. Puellae aegrotae non

1. Nomen: singularis et pluralis:

2. Verbum esse, nomen adiectivum: masculinum et femininum:

exercitivm 1 Scribe vocabula, quae desunt! aegrotus

exercitivm 2 Scribe apta adiectiva iuxta nomina!

exercitivm 3 Duc lineam subter vocabula convenientia!

d) in numero singulari sunt: magister, est, discipulae, sunt, aegrota,

exercitivm 4 Scribe desinentias!

exercitivm 5 Scribe vocabula, quae desunt! amicae

2. Cantus: Ubi caritas (Taiz)

I. Magister et discipuli in schol sunt. Magister Evagrius adest,

Magister: Ecce, imperium Romanum! Imperium Romanum magnum

Rufinus: Est-ne Aegyptus in Asia?.

II. Magister: Marce, ubi est Roma?.

Magister: Num Padus parvus fluvius est?.

Nomen, nomen adiectivum

1. Nomen et adiectivum: neutrum singularis et pluralis:

Italia: Ubi est Roma? Roma in Itali est.

Ablativus casus est: fluvi, schol, vocabul.

4. Adverbium interrogativum: cur?; quid?; quot?; ubi?

Cur Germania provincia Romana non est? Quia in imperio Romano

Quid est Sardinia? Sardinia est insula.

Ubi sunt discipuli? In schol. fluvius ubi? in fluvi

5. Numeri Latini: ab I usque ad X

numeralia cardinalia ordinalia

exercitivm 1 Scribe desinentias!

exercitivm 2 Scribe vocabula, quae desunt!

3. Ubi quattuor discipuli sunt?

exercitivm 4 Scribe numeros!

exercitivm 6 Responde sequens exemplum!

4. Ubi sunt discipuli? (schola)

exercitivm 9 Singularis an pluralis?

8. Litterae Latinae pluralis est. Singularis est __________.

1. Latinitas liturgica: Ex litaniis

2. Septem peccata capitalia

3. Cantus: Parce, Domine

parva sunt, cetera cubicula magna sunt, quia numerus servorum et

III. Cubiculum Horatii duo domini intrant: Lucilius et Titus. Ii

pulcher, pulchra, pulchrum solus, a, um

M /(-us; -(e)r/ F (-a) N (-um)

nominativus domini pueri ancillae regna

2. Verbum temporale (3 persona singularis et pluralis indicativus).

3. Praepositiones cum caso ablativo.

Attende: ex ante a, e, i, o, u, h; e ante consonantem (b, c, d, f, ...)

EXERCITIA AD PARAGRAPHVM PRIMAM

exercitivm 1 Scribe aptas formas nominum!

Genetivus singularis est __________.

6. Quot servi sunt in Horatii familia?

EXERCITIA AD PARAGRAPHVM SECVNDAM

exercitivm 1 Scribe aptas forma nominum!

exercitivm 2 Scribe desinentias!

Horatius in cubiculo suo iace. Duo domini cubiculum intra_.

6. Ego . Tu . Christus sedet. Discipuli